1. 1. YAZILAR 22 2014 hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
2. 2. SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi : H. smail Hakk Altunta Kapak : Bask- Cilt : 2014
3. 3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/ da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr. Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 01. 09. 2014 Biti : 12. 10. 2014
4. 4. 4 Yazlar BERTRAND RUSSELL CLD
5. 5. Yazlar 5 indekiler BERTRAND RUSSELL 10 ANILARINDAN.........................................................................................................................................................................................12 N JAPONYA DNDKTEN SONRASI MEKTUPLAR........................................................................................................12 JAPONYA...............................................................................................................................................................................................16 MEKTUPLAR.......................................................................................................................................................................................18 DNDKTEN SONRASI..................................................................................................................................................................21 TELEGRAPH HOUSEDE SON YILLAR......................................................................................................................................23 AMERKA..............................................................................................................................................................................................26 BERTRAND RUSSELL: YAANTIM/ MUAMMER SENCER 29 (sh: nsz).................................................................................................................................................................................................30 KTAPTAN............................................................................................................................................................................................30 ZGRLK ON BUYRUK.....................................................................................................................................................30 SON SZ................................................................................................................................................................................................31 AIMIZIN SORUNLARI STNE DNCELER 32 BERTRAND ARTHUR WLLAM RUSSELL.............................................................................................................................32 TARHE- HAYAT ...........................................................................................................................................................................32 ET ATIMA..........................................................................................................................................................................34 SOFTALIK VE HOGR................................................................................................................................................................35 FELSEFE NEDR.................................................................................................................................................................................39 DN ..........................................................................................................................................................................................................44 DN VE BLM......................................................................................................................................................................................48 TABU AHLAKI ....................................................................................................................................................................................60 ZARARLI DNCELER.................................................................................................................................................................65 NSANLIIN GELECE NE OLABLR?...................................................................................................................................69 DNYA AYDINLARINA MEKTUP...............................................................................................................................................73 KTDAR- POWER: A NEW SOCAL ANALYSS-BERTRAND RUSSELL 75 KTDAR GDS.............................................................................................................................................................................75 NDERLER VE NDERLERN ARDINCA GDENLER.........................................................................................................78 KTDARIN BMLER...................................................................................................................................................................88 RUHBAN SINIFI KTDARI............................................................................................................................................................95 KTDAR FELSEFELER...............................................................................................................................................................108 KTDARIN YOLA GETRLMES..............................................................................................................................................113 RUSSELLN YAANTISI VE DNCELER/ MUAMMER SENCER 129 KL ...................................................................................................................................................................................................132 FELSEFES.........................................................................................................................................................................................133 MANTIKI RUSSELL ..........................................................................................................................................................................135 RUSSELLN ETK GR.............................................................................................................................................................143 DN KONUSUNDAK DNCELER...........................................................................................................................................144 TOPLUMSAL FELSEFES..................................................................................................................................................................148
6. 6. 6 Yazlar ETM GR..................................................................................................................................................................................149 SYASETLE LGL DNCELER.................................................................................................................................................150 MARKSZM VE SOVYET RUSYA HAKKINDA ...........................................................................................................................151 (BERTRAND RUSSELL) E VE FELSEFESNE DAR. .........................................................................................................155 VETNAMDA SAVA SULARI -WAR CRMES N VETNAM - BERTRAND RUSSELL 168 BATI FELSEFES TARH-BERTRAND RUSSELL 181 RUSSELLN FZK GRLER................................................................................................................................................181 DNYADA HER EY OLAYLARDAN KURULUDUR..........................................................................................................181 EVRENSEL UZAY VE ZAMAN YNE VAR..............................................................................................................................182 EMPRKLE IKI......................................................................................................................................................................183 ALGISAL YARGILAR......................................................................................................................................................................185 NOKTALAR HAKKINDA ..............................................................................................................................................................187 GEREK NOKTALARLA GRNTEK NOKTALAR.....................................................................................................188 MACHAVELL.................................................................................................................................................................................196 POLTK ARALAR........................................................................................................................................................................201 DN VE BLM BERTRAND RUSSELL 204 CNCLK VE TIP.............................................................................................................................................................................204 GZEMCLK......................................................................................................................................................................................213 KOZMK AMA................................................................................................................................................................................221 DN VE BLM N SON SZ.....................................................................................................................................................232 SORGULAYAN DENEMELER /SCEPTCAL ESSAYS- BERTRAND RUSSELL 236 GR: KUKUCULUUN NEM ZERNE.........................................................................................................................236 ** ...........................................................................................................................................................................................................242 DLER VE GEREKLER............................................................................................................................................................242 ** ...........................................................................................................................................................................................................246 BLM BO-NANLI MIDIR? ....................................................................................................................................................246 ** ...........................................................................................................................................................................................................249 NSAN RASYONEL OLABLR M?...........................................................................................................................................249 ** ...........................................................................................................................................................................................................253 YRMNC YZYILDA FELSEFE................................................................................................................................................253 ** ...........................................................................................................................................................................................................263 MAKNELER VE DUYGULAR.....................................................................................................................................................263 ** ...........................................................................................................................................................................................................266 DAVRANIILIK VE DEERLER..............................................................................................................................................266 ** ...........................................................................................................................................................................................................270 DOUNUN VE BATININ MUTLULUK DEALLER..........................................................................................................270 ** ...........................................................................................................................................................................................................274 Y NSANLARIN YOL ATIKLARI KTLKLER............................................................................................................274 ** ...........................................................................................................................................................................................................279 PRTENZMN DN...........................................................................................................................................................279 ** ...........................................................................................................................................................................................................282 POLTKADA KUKUCULUK GEREKSINM.......................................................................................................................282 ** ...........................................................................................................................................................................................................289 ZGR DNCE VE RESM PROPAGANDA.....................................................................................................................289 ** ...........................................................................................................................................................................................................298 TOPLUM NDE ZGRLK ...................................................................................................................................................298 ** ...........................................................................................................................................................................................................303
7. 7. Yazlar 7 ETMDE ZGRLK VE OTORTE.....................................................................................................................................303 ** ...........................................................................................................................................................................................................310 PSKOLOJ VE POLITKA.............................................................................................................................................................310 ** ...........................................................................................................................................................................................................315 NAN SAVALARI TEHLKES................................................................................................................................................315 ** ...........................................................................................................................................................................................................323 GELECEE DNK BAZI TAHMNLER ................................................................................................................................323 EVLLK VE AHLAK [ MARRAGE AND MORALS] BERTRAND RUSSELL 331 CNSEL ETHK NN GEREKLDR .......................................................................................................................................331 BABALIIN BLNMED TOPLUMLAR .............................................................................................................................334 BABANIN EGEMEN OLMASI.....................................................................................................................................................337 ERKEKLK ORGANINA TAPINMA LECLK VE GNAH ............................................................................................340 AKIN NSAN YAAMINDAK YER .......................................................................................................................................343 FAHELK........................................................................................................................................................................................347 CNSYET VE BREYSEL MUTLULUK ....................................................................................................................................350 NSAN DEERLER NDE CNSYETN YER..................................................................................................................354 SONU.................................................................................................................................................................................................358 NEDEN HIRSTYAN DELM (WHY I AM NOT A CHRSTAN AN EXAMNATON OF THE GODIDEA AND CHRSTANTY) BERTRAND RUSSELL 364 HIRSTYAN KME DERLER? ....................................................................................................................................................365 TANRININ VARLII ......................................................................................................................................................................365 LK NEDEN .......................................................................................................................................................................................366 TABAT KANUNU...........................................................................................................................................................................366 NlYET..................................................................................................................................................................................................367 TANRI KONUSUNDA LER SRLEN AHLAK KANITLAR ........................................................................................368 ADALETN YERNE GETRLMES..........................................................................................................................................369 SA'NIN KARAKTER....................................................................................................................................................................369 SA'NIN SZLERNDEK KUSURLAR.....................................................................................................................................370 AHLAK SORUN ..............................................................................................................................................................................370 DUYGU ETKEN ..............................................................................................................................................................................371 KLSELER LERLEMELERE NASIL ENGEL OLDU...........................................................................................................372 DNN TEMEL OLAN KORKU ..................................................................................................................................................373 NE YAPMAMIZ GEREK ................................................................................................................................................................373 DN, UYGARLIA FAYDALI OLMU MUDUR? 373 HIRSTYANLIK VE CNSYET ..................................................................................................................................................374 DNE TRAZ.....................................................................................................................................................................................376 RUH VE RUHUN LMSZL ...........................................................................................................................................377 HOGRMEZLK KAYNAKLARI...............................................................................................................................................378 RADE ZGRL RETS................................................................................................................................................379 ADALET FKR.................................................................................................................................................................................381 NEYE NANIYORUM 384 I. TABAT VE NSAN......................................................................................................................................................................384 Y HAYAT.........................................................................................................................................................................................387 TANRININ VARLII 391 BERTRAND RUSSELL LE RAHP F. C. COPLESTON, S. J. ARASINDA BR TARTIMA [Fr. Copleston vs. Bertrand Russell:The Famous 1948 BBC Radio Debate on the Existence of God]..........................................391 DN DERTLERMZ Y EDEBLR M?.................................................................................................................................406
8. 8. 8 Yazlar BATI FELSEFES TARH: ANTK A / BERTRAND RUSSELL 412 NSZ......................................................................................................................................................................................................412 GR.........................................................................................................................................................................................................413 NSANLIIN YARINI (HAS MAN A FUTURE?)/ BERTRAND RUSSELL 421 NSZ M, SONSZ M?...........................................................................................................................................................421 ZGRLK M, LM M?......................................................................................................................................................425 AYLAKLIA VG / BERTRAND RUSSEL, ( IN PRASE OF IDLENESS) 432 GENLERN KNZM ZERNE / BERTRAND RUSSEL ....................................................................................................440 MODERN CNSTELK/ BERTRAND RUSSEL.........................................................................................................................445 RUH NEDR? /BERTRAND RUSSEL.............................................................................................................................................449 SYASAL DEALLER/ BERTRAHD RUSSELL (POLTCAL IDEALS) 452 TERBYEYE DAR/ BERTRAND RUSSELL (ON EDUCATON) 461 NSZ.................................................................................................................................................................................................461 GR....................................................................................................................................................................................................463 MODERN TERBYE TEORSNN TEMEL ARTLARI......................................................................................................464 TERBYENN GAYELER .............................................................................................................................................................475 BANLYDEK EYTAN /BERTRAND RUSSELL: HKAYELER 490 RUHANLERN MTYAZI /BERTRAND RUSSELL-HKYE 518 ENDSTR TOPLUMUNUN GELECE/ DORA VE BERTRAND RUSSELL 527 GNMZDEK KARGAANIN NEDENLER .....................................................................................................................527 ETM.....................................................................................................................................................................................................537 EKONOMK RGTLENME VE BLNSEL ZGRLK.....................................................................................................550 ETMDE DN 558 ETMDE CNSYET....................................................................................................................................................................563 ETM VE EKONOM ..................................................................................................................................................................568 DENEMELER / BERTRAND RUSSELL 575 HAYATIMIN KK BR ZETLEMES.....................................................................................................................................575 NN FELSEFEYE YNELDM.................................................................................................................................................581 FELSEFE ALANINDAK LKLERM.........................................................................................................................................584 BRNC DNYA SAVAI SIRASINDA BR BARII NIN YAANTILARI.......................................................................588 MANTIK DAN POLTKA YA ...........................................................................................................................................................590 BIRAKTIIM VE KORUDUUM NANLAR............................................................................................................................593 GEREKLEEN VE SNEN UMUTLAR.......................................................................................................................................596 SANAT AISINDAN TARH..............................................................................................................................................................599
9. 9. Yazlar 9 MUTLULUA GDEN YOL ................................................................................................................................................................609 BLM VE SAGR ...........................................................................................................................................................................612 ZAMANIMIZIN GEREKSND FELSEFE..................................................................................................................................614 SORGULAYAN DENEMELER; Y NSANLARIN YOL ATIKLARI KTLKLER BERTRAND RUSSELL 620
10. 10. 10 Yazlar BERTRAND RUSSELL 1872 ylnda doan Bertrand Russell, soylu bir ngiliz ailesindendir. Felsefeci, matematiki, mantk, konferans, hoca, yazar ve eletirici olarak, ok ynl kiiliiyle tannr. Drt yanda babasn kaybetti. O gnden sonra aydn bir kadn olan anneannesinden yakn ilgi grd. Daha Trinity Kolejinde renciyken, matematik ve felsefedeki stnln kabul ettirdi. leriki yllarda bu iki bilim dalnda amzn dahileri arasna girecekti. Russell, felsefe ve din inancnn temelini aramak iin renim yaptm syler. Bu arada matematik ve felsefe kadar mantk alannda da baarlyd. 1910 1913 yllar arasnda yaynlanan Principia Mathematica adl eseri, 1927 de ikinci kez basld. A.N. Whiteheadla ibirlii sonucu ortaya kan bu yapt, onu uluslararas ne kavuturdu. Bylece geim zorluundan da kurtulmu oluyordu. Russellin felsef yn ok canldr. Cmlelerinde geometrik doruluk ve derin anlam vardr. 1910 ylndan sonra felsefeyle ilgili almalarnn artt grlr. nceleri Kant ve Hegelin etkisindedir. Bu temel zerinde ykselen bir idealizmi benimsemitir. Ama ok gemeden buna cephe alacaktr. Gerek arkada G.E. Moore, gerekse Leibnizin eserleriyle idealizmin yanlln anlar. Bunda The Philosophy of Leibniz adl yaptn rol byktr. Artk o bir
11. 11. Yazlar 11 realist dnrdr. Dnrmz, pratik yn akademik ynne ar basan bir kiilie sahiptir. 1918 ylnda askerlie kar olan tutum ve almalarndan tr hapishaneyi boylad. 192223 yllarnda ii aday olarak sahnededir. 1927 de teorisinin pratikteki temsilcisi Progressive Schooll kurdu. Nkleer savaa kar k, dnyann aydn evrelerince yaknlk grd. Bu almalarndan tr 1961 ylnda bir kez daha hapsedildi. Derin bir konuma slbu, inat bir yolu vardr. Voltaire tarzna varan elik bir inanc olduu sylenir. Konumalar doyurucu ve srkleyicidir. 1950 ylnda Nobel edebiyat dln ald. Olduka uzun saylacak hayat boyunca drt defa evlendi, ocuu oldu. Russsell sosyal ve etnik konulardaki almalaryla halk arasnda tannmtr. lk eserini 1896 da yazd. Bu eser Alman Sosyal Demokrasisi zerineydi ve o srada Berlinde bulunuyordu. Almanca ve Franszcay ok iyi bilmektedir. Bu dilleri okul ncesi, zel bir eitimle renmiti. Koleji bitirir bitirmez kendisini oraya ye setiler. Bu arada bir sre Paris ngiliz Elilii ateelik grevini yrtt. Evlilik hayat olduka maceraldr. 1894 ylnda Alys Pearsall Smithle evlendi. ok gemeden Berline gitti, yukarda sz edilen kitab yazd. Haslemeredeyken zamann ounu felsef almalarla geirdi. 1910 da felsefeyle ilgili ilk kitabm yazd. Bu kitap Leibniz felsefesi zerine bir almayd. 1903 te matematik kitabnn hazrlklarna balad. Bu ant eser, cilt olacakt. O gnlerde almaya dayanan sade bir hayat sryordu. 1908 de Royal Society ye alnd. ki yl sonra da eski kolejine rektr oldu. natyd, bildii yoldan dnmezdi. Felsefedeki inanlar ynnden hayli bocalama devri geirdi. Askerlik ve nkleer sava karsndaki tutumlar birbirine benzer. 1. Dnya Savayla ilgili yaz ve almalar, etkili bir kii olduundan, hkmetin dikkatini ekti. Olduka ar bir cezaya arptrld. Hkmll srasnda kitapln bir arkada satn ald. En deerli eserleri bu arada kayboldu. O, bunu hep zntyle anmtr. Ardndan dier aksilikler birbirini izledi. Kolej, hocalna son verdi. Geri Amerikada Harvard niversitesi grev teklifinde bulunuyordu ama, ngiliz Hkmeti byle zararl bir kiiyi gndermeyi sakncal gryordu. Asker otoriteler de arln koyunca, gitmesine izin verilmedi. Tribunalda kan bir yazsndan tr 1918 de yeniden hapsedildi. kinci matematik kitab olan ntroduction to Mathematical Philosophy yi byle bir hava iinde, hapishanede yazd (1919). 1 yl sonra Rusyay ziyaret etti. Oraya gidii de ayr bir lemdi. nceleri ngiliz Hkmeti izin vermek istemedi, ardndan Rus Hkmeti. Rusyada grdkleri de umduundan farklyd. zlenimlerini The Practice and Theory of Bolshevizm adl kitapta toplad. Daha sonra ine gitti. Peking niversitesinde saysz konferanslar verdi. Ertesi yl einden ayrlp, Dora Black la evlendi. Artk gazeteci, konferans, yazar olarak da n snrlar ayordu. 1927 ylnda eiyle birlikte bir okul atlar. Bu giriimleri 1935e kadar srd. 1935 de Blacktan ayrld. nc ei Patricia Helen Spencedir. 1938 de Amerikada eitli niversitelerde grev ald. ki yl sonra New-York Kenti Koleji felsefe hocalna atand.
12. 12. 12 Yazlar Bu tarihten sonra Russell, daha ok ngilterede kalmaktadr. Ardarda iki baarsna daha tank oluyoruz. 1943 da liyakat nian, ertesi yl da Nobel dl. 1952 ylnda bu einden de ayrlr ve Edith Finchle evlenir. 1961 deki hapislii de onun sava ve nkleer felket karsndaki direniini engelleyemez. Nihayet geen yllarn nemli olay, nl Vietnam Mahkemesini kurar. Be hikyenin yer ald Satan in the Suburb (eytan Banliyde) adl kitab ise dnrmzn sanat ynn gstermektedir. Bertrand Russell 2 ubat 1970 gecesi hayata gzlerini yumduunda 98 yandayd. ANILARINDAN N JAPONYA DNDKTEN SONRASI MEKTUPLAR anghaya vardmzda kimse bizi karlamaya gelmedi. nce, Bu davet souk bir aka olsa gerek! diye dndm. Ama pek az kii byle bir aka iin, o devirde byk para olan 125 sterlin harcamay gze alrd. Evde oturup altm mutlu gnlerimi anmsadm. Geldiime piman olmutum. Az sonra durum deiti. Vapurun gelecei saati yanl hesapladklar iin gecikmilerdi. ok beklememitik ki, gverteye ktlar. Bizi alp in Oteline gtrdler. hafta orada en gz kamatrc gnlerimi geirecektim. Dorayla olan ilikimi anlatmam gerekiyordu. Onlar, Dorann eim olduunu sanyorlard. Aklaynca yanl dneceklerinden korkuyordum. Doraya eim gibi davranlmasn istedim onlardan. Gazeteler de byle bildirmeliydi. inde kaldmz srece karlatmz her inli, gerek bana, gerek karm bildikleri Doraya iten konukseverlik gsterdiler. Buna ramen hepimiz Doray Miss Black diye armalarn istiyorduk. Vaktimizi anghayda pek ok olan Avrupal, Amerikal, Japon, Koreli ve onlar kadar ok olan inli dostlar arasnda geiriyorduk. Elbet bu deiik lkelerin insanlar hep ayn duyguda, dncede deildiler. Japon ile Koreli Hristiyan buna gzel bir rnektir. Bunun iin konuklarmza odalarda ayr masalar gsterirdik. Gnlerimiz masadan masaya tanmakla geiyordu. Birok byk ziyafette bulunduk. Yemeklerden sonra inli tandklarla ngiliz tarz ho bir hava iinde sohbet ediyorduk. Pek memnun ediyordu bizi bu. Sanki baka bir leme gtryordu. lk grtmzde inlilerin zek, cana yakn' olduklarn anlaynca armadk deil. br zek insanlardan hi de baka deillerdi. Sun Yat Sen de beni yemee armt. Ertesi gece ayrlacaktm. Bunun iin davetini kabul edemedim. ok zgndm. Az sonra o Kantona gitmi, memleketin igalinden sonra mill hareketin balamasna nayak olmutu. Ben Kantona gidemedim. Bylece Sun Yat Sen le bir kez daha grmemiz mmkn olmad. inli arkadalarm beni iki gnlne Hangchowa gtrmek istediler. Bat Gln gstereceklerdi. Kabul ettim. lk gn gl botla yle bir dolatk. kinci gn iskemlelerimizde dinleniyorduk. Eski uygarlkla kaynam harika bir gzellik vard. talyada grdklerimi bile bastryordu. Oradan Nankinge, Nankingten de botla Hankowa getim. Yenge rma zerindeki bu gzel gnlerim, Volgadaki dehetli gnlerimin zttyd. Hankowdan Changsha ya kltrel konuma iin gemitim. Orada da bir hafta kalmam rica edilmiti. Bylece her gn konferanslar vermem mmkn oluyordu. Fakat ikimiz de hem
13. 13. Yazlar 13 bitmi, hem dinlenme umudunu yitirmitik. Pekine varmaa can atyorduk. Vaktimiz dolmutu. Yirmidrt saat bile bekleyemezdik. Hunan valisi, ne pahasna olursa olsun bizi memleketine gtrmek istiyordu. zel tren bile hazrlatmt. Aldr etmedik. Anlarmda Chengsha kenti nemli yer alr. Burada yirmidrt saat iinde yemeklerden sonra drt konferans verdim. Modern otel yoktu. Misyonerler bize yaknlk gsteriyorlard. Dora bir misyonerin evinde, ben brnde kalyorduk. Davetleri kabul etmemek iin en iyi arenin otelde kalmak olduunu anlamtk. Bazan zor durumlara dyor, pisliklerle karlayorduk. Bitler sryle yataklarmza doluyorlard. Tuchun asker valisi bizlere muhteem bir ziyafet vermiti. Orada ilk kez Deweyle karlatm. ok zarif, kibar biriydi. Hasta olmutum. John Dewey bize byk yaknlk gstermiti. (Bu eitimci Atatrkn davetiyle Trkiyeye de gelmitir. ev. notu.) Ona hastahanede sayklayarak, Bar iin bir pln hazrlamalyz demiim. yi olduum zaman anlattlar bunu. Bu ziyafette yzden fazla konuk vard. Geni bir salonda oturuyorduk. Ziyafet iin baka bir salona alndk. Buras dnemeyeceimiz kadar muhteemdi... Vali ortamzdayd. Konumasna zr dileyerek balad. Gnlk yaantlarn grdmzden memnun kaldklarn belirtti. Herhangi bir art dncem yoktu ama, tercmann, nkteli szlerimi eksik verdiine tasalanyordum. Bakentteki ilk aylarmzda mutluluk iindeydik. Btn zorluklar, anlamazlklar artk geride kalmt. Hepsini unutmutum. inli arkadalarmz ok hotu. imiz gzel, bakent dnlemeyecek kadar cana yaknd. Delikanl bir ahmz vard, iyi bir yardmcyd bu. Biraz ngilizce de biliyordu. Bylece btn ilerimiz ngilteredekinden daha dzenli gidiyordu. Yemek daha biz eve gelmeden hazrd. Bugn bilmem kim gelecek, u yemekler hazr olmal, dememiz yetiyordu. Delikanl hereyi biliyor, herey elinden geliyordu. Ara sra iimizi grmee dikici kadn gelirdi. Ktan yaza kadar bize hizmet etti. Kn ok imand. Yazn scayle gitgide incelmee balamas ilginti. Giysileri de incelmee balamt tabi. Bakentte bol maaza vard. Eski, deerli eserlerle evimizi ssledik. inli arkadalarmz ngilizlerin modern mobilyalar dururken, bu eski eyalara merak sarmamza akl erdiremediler. Daim yardmc olarak, bir de resm tercman verilmiti. ngilizcesi gzeldi. Bu dilde nkte yapabilmekle vnrd. Onunla yakn bir iliki kurmutum. inli bir kzla nianlanmt. Aralarndaki baz zorluklar kaldrarak evlenmelerine yardmc olmutum. Ara sra haberlerini aldm bu mutlu ift, bir keresinde ngiltereye ziyaretime de gelmilerdi. Konferanslarm zamanmn ounu alyordu. Ayrca ilerlemi renciler iin seminer de hazrlamtm. Bu rencilerin hepsi Bolevikti. Bir tek imparatorun yeeni vard onlarn dnda. Birer birer Moskovaya kamann yolunu buluyorlard. Zeki, canl delikanllard. Akllar fikirleri in geleneklerinden syrlmakt. ou ocuk denecek yata, eski geleneklere gre nianlanmlard. Bir ksm nianlarn bozarak modern kzlarla evlenmekteydiler. Eski ve yeni in kua arasnda geni bir izgi vard. Bu genlerle aileleri arasndaki durum, gittike can skc oluyordu. Dora da okula gidip kzlara retmenlik yapmaktayd. Hep evlilie dair soruyorlard ona. Serbest ak, sevime gibi sorulara bile olduka ak cevaplar veriyordu. Elinden geldiince Avrupadaki retmenler gibi davranmaa alyordu. Geni dnceliydi ama, ne de olsa geleneksel davranlarn tmn silememiti stnden. Dora nn ve benim
14. 14. 14 Yazlar rencilerim iin partiler veriyorduk. nce kzlar odalara doldular. Hi erkek girmeyecek sanmlard. Onlar alp erkek arkadalaryla tantrdk. Aradaki buzlar eridikten sonra, dneceimiz baka husus kalmamt. Konferans verdiim Pekin mill niversitesi ilgin bir yerdi. Chacellor ile Vice Chacellor modern inin amacn anlam, saygl kiilerdi. Hele Vice Chancellor tandm en deerli lkclerdendi. Paralarn ou retmen maalarna gidiyor, derslerse konumalar eklinde geiyordu. renciler profesrlerin rettiklerini sindirmi grnyorlard. Bilgiye susam haldeydiler. Memleketleri iin kendilerini, gz krpmadan feda ederlerdi. yle grnyorlard. Byk uyanma ve umudun havas esiyordu her yerde. Yzyllardan beri uyukladktan sonra in, modern dnyaya ayak uydurmak zereydi. Fakat devletin reformcu karakteri henz ortaya kmamt. ngilizler, reformcu kiilere yan gzle bakarak in daima indir diye kendilerini avutuyorlard. Bu yar cahillerin, kokmu konumalarnn sama olduuna inandrmak istiyorlard beni. Oysa yar cahil dedikleri bu gen kuak, birka yl iinde ini kuatp ngilizleri de o ok sevdikleri imtiyazlarndan edeceklerdi. Komnistler ine hakim olduktan sonra ngilterenin buraya kar politikas A.B.D. ye bakarak daha belirlidir. Fakat zamanmza kadar da daima kar durumda olmutur. 1926 ylnda ngiliz kuvvetleri; defa silahsz inli rencilere yoktan yere ate atlar. Biroklarn ldrdler, yaraladlar. Ben bylesi saldrdan saknlmasn nce ngilterede, sonra da inde ka kez yazmtm. indeki bir Amerikan misyoneriyle mektuplardm. Bu olaydan ksa bir sre sonra ziyaretime gelmiti. Kt davranlarn inlileri kzdrdn, ngilizlerin hayatlarnn sebebi olarak benim tutumumu gsterdi. Oysa sr de hl durabilmelerinin, kzgn inlilerin sakinlemelerinin sebebi olarak benim tutumumu gsterdi. Oysa sr indeki ngilizler deil, ngiliz hkmeti de yazlarmda! tr bana karydlar. indeki beyaz rk, inliler arasndaki en nemli konular bile bilemiyorlard. Bir rnek vereyim: altn Amerikan bankas, Fransz bankasnn bir notunu bana gnderdi. inli tccarlarn benim bu bankadaki muamelemin kabulne yanamadklarn bildiriyorlard. ay sonra Fransz bankas ifls etmesin mi? Cindeki btn beyaz bankerler arp kaldlar. Douda ngilizler her bakmdan hakl sayarlar kendilerini. Hele evreleriyle ilgilerini hemen tamamen keserler. 18. nci yzyldaki misyonerlerin verdiklerinden baka bir ey deildir bildikleri. Douda bilgili gzktkleri gibi, dounun bilgililerine de kmseyerek bakarlar. Yazk ki, bizim politik salamlmz, onlarn bu gryle deerlendirilmekteydi. inli reformcularn mparatora yapamayacaklar hareketleri bizimkiler Windsora gidip yapabilmekteydiler. in hak, knda grlerimi The Problem of China (in Problemi adl eserimde geni geni anlattm zaten. Burada bir daha sylemeyeceim. Her ne kadar tahrik edilmi olsa bile inin Avrupallarla karlatrlmas, memleketin filozofik bir sessizlik iinde bulunduunu gsteriyordu. Bir keresinde ngiltereden bir mektup almtk. Gazeteler de geliyordu. Pazar gnleri, bir sonraki konumalarm iin alyor ve tatil yapyordum.; Bu srada grdm en gzel binalardan biri olan Gk Mabede bakmakla vaktimi geiriyordum. K gnei karsnda oturuyor, az konuuyor, ok kez sakin havay iimize ekiyorduk. lgnlktan, heyecandan, karklktan uzaktk. Huzur iindeydik.
15. 15. Yazlar 15 Bazen de bakent surlar boyunca geziyorduk. Gne batarken, ya da ay ykselirken buradaki canlln renkli naklarn unutamam. inli, yaradltan nkteyi sever. Ben de onlar gibiydim. Scak bir gnde, iki iman i adam beni motorla, oradaki nl yar harap pagoday gezmeye ardlar. Gittik. Pagodann sipiral merdivenini trmanmaya baladm. Onlarn beni izleyeceini sanyordum. Tepeye ktm zaman hl yerde olduklarn grdm. Neden kmadklarn sordum. Dediler ki: Biz de kalm m, kmayalm m, diye tartyorduk. Sonunda kmamaya karar verdik. Pagoda bir anda kebilir. O zaman bir filozofun lmne kim tanklk edecek?. Durum ortadayd: Hava scak, onlarsa imandlar. inliler yaptklar akay karsndakine belli etmeye alrlard. Bu yanlaryla nlydler. Bakentten ayrlrken, inli arkadalarm kk bir zemin zerine kazlm mikroskobik bir yaz rnei verdiler bana. Elle yaplmt. Ayrca ayn pasajn byk, pek gzel el yazsyla yazlm ksmn da verdiler. Ne yazyordu burada? Eve gittiimiz zaman Prof. Gilee sorunuz dediler. Sihirbaz danman yazyormu. Gerekten aka yapyorlard benimle. nk politik konularda onlarla hi konumamtm. Bakentte klar pek sert geer ve Moolistann buzlu havasn getirirdi. Bronit olduum gibi, kendime de iyi bakamadm. Belki abucak iyi olabilirdim. Fakat inli arkadalarmn gnln krmak istemedim. Bakentten motorlu arabayla iki saat uzaktaki scak su kaynaklarna gittik. Otelde ok gzel ay vard. Ne yazk ki, birdenbire bir titreme tuttu. Hemen bakente dnmek zorunda kaldk. Arabamz yolda bozuldu. Ge kalmtk. Bakentin kaplar kapanmt. Ancak bir saatlik telefon konumasndan sonra atrabildik kapy. Eve zor ulatm. Ar hastaydm. Az sonra Alman hastanesine kaldrldm. Dora gndzleri yan bamdayd. ngiliz hastabakc da geceleri bamdan ayrlmad. Doktor her geliinde, acaba bir gn nce ld m, diye meraklanyormu. Bu hastalk gnlerime ait birka hayalin dnda birey hatrlayamyorum. Hastabakcy bile tanmamtm. Dora bana ok hasta olduumu, nerdeyse mitlerini keseceklerini syledii zaman, Pek ilgin diyebilmiim. yle halsizdim ki, be dakika iinde olan unuttum. Bana bir daha anlattlar. Adm bile hatrlayamyacak kadar bitkindim. Bir ay sonra kendime geldiimde ve yeniden anlattklar zaman, inanmak istememitim. Hastabakac da mesleinin ehliymi. Sava srasnda Srbistandayken, hastaneyi Almanlar alnca Bulgaristana gemi. Bulgaristan Kraliesiyle samimi olduunu anlatmaktan bkmyordu. Dini btn bir kadnd. Grevinin kendisini l hale koymak deil, daha iyiye gtrmek olduunu sylyordu. Mesleiyle olduu kadar iten duygularyla da olgun bir kadnd. Gittike iyileiyordum. Fakat zayf dmtm. Bunun la beraber byk bir mutluluk iindeydim. Dora ok yardmc oldu bana. Onun sayesinde her kt ey silindi gitti nmde. Daha kendime gelirken, Dora hamile olduunu anlamt. kimizi de sevince bomutu bu. Uzun sredir gittike artan bir ocuk sevgisi vard iimde. Nerdeyse umudumu yitiriyordum. Bir ocuum olaca iin nekahat devresinde daha mutluydum. Ate, kalp ars, bbrek, dizanteri gibi bir sra cidd rahatszlklar da atlatmasn baarmtm. Ne olursa olsun, sonunda iyileiyordum ya, pek mutluydum. Hasta yatamda lmden uzaklatm anlamakla memnundum. Aslnda hereyi kmseyen ve hayata deer vermeyen bir tabiatm vard. Sonra bunun ne kadar yanl
16. 16. 16 Yazlar olduunu anlyordum. Hayat imdi bana tatl hayallerin olduu bir yerdi. Pekine yamur az yaard. Bu srada hayli yayordu. Drt yan tatl toprak kokusuna bouldu. Pencerede bu toprak kokusunu duyamamann acs iinde dnyordum. Baka gn, gne aydnl iinde, rzgrn uultusunda hep dnyordum. Pencerenin dnda akasya aalar vard. Hayatn tadn duymaa baladmda, iekler de ayordu. Bu bana yaama hnc veriyordu. Birok kimse de bunu sezmilerdir... Eer lseydim Bat Glnn bir kysna gmeceklerdi beni, bir ant yaptracaklard. inliler byle sylemilerdi. Yapmadklarna zlmedim deil. Bylece ben de bir tanr olup kacaktm. stelik ateist dedikleri, dinsiz biri olarak... Ne tuhaft bu! Bakentte Sovyet diplomatik misyonu da vard. Bize byk nezaket gstermilerdi. Bakentin en gzel ampanyalar onlardayd. Benim iin de bol bol ampanya patlattlar. Susuzluumuz gidiyordu. nce eimi, sonra ikimizi bakentte motorla dolatrdlar. Zevkli gnler geirdik. htillcilerin korkusuz motor srleriyle ok heyecanlandk. Hastalmda beni kurtarmak iin Rockfeller Enstitsnn Pekin ubesi, zel bir serum kullanm. Hayatm kendilerine borluydum. Politik durumumla onlara kar olmama ramen, saygl davranlar deimemiti. Japon gazetecileri de Dorann bana bel kesilmiler. Bana nasl baktm anlatmasn istemiler. Sonra da ii ksadan kesip, ldm duyurdular. Haberler Japonyadan A.B.D. ye, oradan da ngiltereye ulamt. ngiliz gazeteleri ayn gn Doradan boandm yazyorlard. ok kr Saray ii ciddiye almad, ya da mahkemece yle kabul edildi. Ortaya kan lm haberlerinin sonular beni umduumdan ok sevindirdi. Bir misyoner gazetesindeki haber yleydi: Misyonerler Mr. Bertnard Russellin lmyle ilgili haberlerden sonra ve kendisinin ge ykselmesinden tr basal dilerler. Gkte daha deiik birey greceimden korksam bile, daha lmemitim. Haber ngilterede birok tandklarm zntye bomutu. Bakentteki kardeimden telgraf geldi. Hayatta olup olmadm bildirinceye kadar olandan haberleri yoktu. Alt hafta srtst yatmak beni skmt. Memleketime iyi olarak dneceimden phe ediyordum. Fakat doktorlar beklemekten baka are olmadn sylyorlard. 10 Temmuzda durumum dzelmeye balad. Pekini terketmee hazrlandk. Oysa hl ok zayftm. Denek yardmyla ayakta durabiliyordum... JAPONYA Hastalmdan nceydi. inden sonra Japonyada da bir konferans turnesine kmam tasarlanmt. Hepsi bir konuma yapacaktm. Bu arada birok kiiyi ziyaret edecektim. Oniki gn kadar kaldk orada. Zevkli gnler deildi bunlar. Ne olursa olsun, gezimiz ilgi ekici olmutu. Japonlar, inlilere benzemiyorlard. yi halliydiler ve srnaklktan kurtulamamlard. p gibi olduumdan, birok gelecek olaydan tr imdiden zlyorduk. Bilhassa gazetecilerle karlamamz dnyorduk. Limandaydk daha, kaya biniyorduk. Otuz gazeteciyi beni beklerken grmtm. Oysa gizli yapmtk gezimizi. Fakat onlar polisin yardmyla izimizi bulmulard. Japon gazeteleri lmm tekzip etmedikleri iin, Dora onlara daktiloyla yazlm bir yaz datt. ldm ve bundan dolay konuma yapmamn imknszln bildirdi. Gazeteciler derin bir gs geirdiler. Dilerine kadar gldler. Ah! Vereee funnee (ok ho ey!) diye sylendiler.
17. 17. Yazlar 17 nce Kobeye gittim. Japon Chronicle gazetesi editr Rober Yoongu ziyaret edeyim dedim. Sahile yaklarken ellerinde bayraklarla byk bir alay grdk. Geliimizi kutluyorlard. Ho srprizlerdi bunlar. ok gemeden durum 'lir grev halini alm, polis de davetli yabanclarn dnda kimsenin gznn yana bakmamt. Grevciler sakin bir hristiyan saylan Kagawa tarafndan ynetiliyordu. Robert Young ho bir insand. Daha kkken memleketi ngiltereyi terketmiti. lklerini her zaman korumasn bilmiti. alma yerinde Bradlaughnin byk resmi aslyd. Ona hayrand. En iyi gazete olarak bildiim gazetesine 10 siterlinlik para ile balamt. Beni ahane gzellikteki Nara blgesine ziyarete gtrd. Orada eski Japon stilleri hl grlmekteydi. Japonlarn Kaizo magazinlerinin editrlerinin eline dtmzde de, Kyotu ile Tokyo dolaylarn dolatk. Gazeteciler daima bizi gzetliyorlard. Makinalar, fl klar ta yataklarmza kadar izliyorlard. Birok yerlerden sekin bilginler gelip, bizi davet ediyorlard. Bazen de son derece baya ekliyle polis nezaretinde bulunuyorduk. Otelde mi yatyoruz, bitiik odamzda polisler ve bir de daktilo. Kapclar bir kral gibi peimizdeydiler. Bu kapclarn da Allah belsn versin diye mi sylendik? Hemen polis daktilosunun tkrtlar duyuluyordu. Sylediklerimiz harfi harfine yazlyordu. Profesrler erefimize parti mi veriyorlar? Biriyle konumayalm; hemen fl yanar, fotoraf ekilir, tabi konumalar da birden sona eriverirdi. Japonlarn kadnlara kar tutumu da ilkseldi. Kyotoda ilgin bir olay geldi bamza. Sivrisinek bol, cibinlik delik deikti. Dorayla sabaha kadar uyuyamamtk. Sabahleyin bundan dert yandm. Benimki akam yamand. Fakat Dorannkine el dememiti. Ertesi gn bunu sylediimde, Bayann da ikyeti olduunu bilmiyorduk dediler. Yrede bir trene binmitik. Yanmda Japonyada gezi yapan tarihi Eileen Power vard. Oturacak yer bulamadk. Bir Japon kalkp yerini verdi, Dora oturdu buraya. Bir dier Japonun verdii yere de oturmadm. Eileene verdim oray. O zaman Japonlar bana yle tiksintiyle baktlar ki, aniden bir olay patlayacak sandm. Miss to adnda, karlatm Japonlarn en hou olan bir hanm vard. Gen ve gzeldi. Bir anaristle yayordu. stelik bir de olu olmutu ondan. Dora ona: Devlet otoritelerinin sana bir ey yapacandan korkmuyor musun? diye sordu. Elini boazna gtrerek, Er ge bir eyler yapacaklarn biliyorum, dedi. O srada yer sarsnts olmutu. Polis, tonun sevgilisi anaristle oturduu eve geldi. Anarist ile oullar sandklar yeenlerini grdler evde. Polis merkezine kadar gelmelerini bildirdiler. Merkezde de ayr ayr odalara alndlar... Boucu scakta on saatlik yolculuktan sonra Kyotodan, Yokhamaya yneldik. Karanlk knce vardk oraya. Fllarn magnezyum klar Doray panie uratt. ocuunun deceinden korkarak kendimden getim. Elimden bir kaza kacakt nerdeyse. Fotoraf ekme servenleri insan ite byle lgn hale sokabiliyordu. Ayn olay Tokyoya giderken de oldu. Sanki Hintlilerle sarlm ilk Amerikallar gibi bir durumumuz vard. Bu yabanclarn elinden karsn kurtarmak iin insann yrtc olmas gerekiyordu. Deneylerime dayanarak, Mill Yaynlara, Japon milletine veda mesajm yaynlamas iin gnderdim. Daha venistlik davranmalarn im ettim. Baka gazetelere veda mesajlar gndermedim. Yokohamadan Canadian Pasific Vapuruyla yola karken, anarist Ozuki ile Miss to
18. 18. 18 Yazlar uurlamlard bizi. Empress of Asiayd bu Pasifik vapurunun ad. Empress of Asia da sosyal hava birden deiivermiti. Doray gemide doktora gstermitik. Austos sonlarnda ngilterede Liverpoola vardmzda, Dorann annesi rhtmdayd. Hem, Ho geldiniz, diyordu bize, hem Doraya salkta bulunuyordu. 27 Eyllde evlendik. Ekim 16 da olum John dodu. Yllardr zlediim an gelmiti ite, olum olmutu!.. MEKTUPLAR 6 Yu Yang Li Avenue Joffre Shanghai, in 5 Ekim 1920 Muhterem efendim, Dnyann en byk filozofunun imdi ine gelmesinden dolay pek ok memnunuz. Bunun, inli rencilerimizin kronik hale gelen birok dertlerinin giderilmesinde nemli bir aama olacana inanmaktayz. 1919 ylndan bu yana evrelerindeki en byk umut inin gelecei stnedir. in toplumu iin ihtillci bir ortamn yaratlmasna allmaktayd. O yl Dr. John Dewey, aydn snfa byk etkiler yapan kii olarak grlmt. inli rencilerin de pek ounun temsilcisi olarak bunu sylememe izin vermenizi rica edeceim: Her ne kadar Dr. Dewey, memleketimizde baaryla etkili almalarda bulunmusa da, rencilerin ou onun tutucu teorierinden tatminkr deildirler. nk onlarn istedii Anarizm, Sendikaclk, Sosyalizm, v.s. dir. Sosyal ihtillci felsefe bilgileri zerindedir. Bizler Mr. Kuropotkinin peindeydik. inde anarist bir felsefenin ortaya kmasn salamakt amacmz. midimiz sizdedir. Muhterem efendim, temeli Anarizm olacak Sosyal Felsefenin btn ilkelerini bize ltfediniz. Ayrca Amerikal felsefeci Dr. Deweyin yanllarn da ortaya koymanz rica ediyoruz. ngilterede olduunuz gibi inde de ayn zgrlk iinde olacanz umarz. Dr. Deweyin memleketimizdeki baarsnn ok stnde bir baar kazanmanz da dileriz. Ben Pekin Devlet niversitesinin eski bir yesiyim. anghay.da sizinle birok kez karlatk. lk kez de The Grest Oriental Otelde gece resepsiyonunda grmtk. Ebedi Yoldanz Johnson Yuan in Anarist 1. Komnist Birlii Sekreteri The Nation, Ocak 8, 1921 ylnda kan ve Ottolie Morele yazlan mektup. Ottoline Morele 28 Ekim 1920 ine ayak bastm andanberi vaktim ok ilgin geiyor. inli rencilerle kimi ok, kimi az Avrupallam gazeteciler arasndaydm. Saysz konumalar yaptm. Einstein bahislerinden,
19. 19. Yazlar 19 kltrel ve sosyal birok probleme kadar... rencilerin renme hevesleri dnemeyeceimiz kadar fazlayd. Ben konumaa balaynca, onlar ziyafet masasna bakan alar gibiydiler. Her yerde beni bile skan esiz bir sayg iindeydiler. anghaya vardmzn ertesi gn byk bir ziyafet vermilerdi. kinci bir Konfiystm sanki. ylesine ilgi gsteriyorlard. Kentin btn gazetelerinde resimlerim kyordu. Ben ve Miss Black saysz okul, konferans ve kongrelerde konuuyorduk. Tuhaf, elikilerle dolu bir lkedeydik, anghayn byk bir ksm tamamen Avrupaldr, hatt Amerikal. Sokak adlar, ilnlar ngilizce ve ince. Muhteem i binalar, bankalaryla zengin bir grnm var. Fakat yan sokaklar hemen hemen tamamen inlidir. Glaskov gibi geni bir kentti buras. Avrupallarn sefil ve hastalkl halleri vard. inin byk gazetelerden biri beni yemee artyordu. 1917 de bitirilmi modern bir binada bulunuyordu. Son model makinalar varsa da in harflerine uymad iin Linotype yoktu. Gazete idarecileri binann st katnda bana in yemeklerini, in pirincini, in arabn ikram ettiler. Tabak tabak yiyeceklerin nnde plerle yeme sanatn da reniyorduk. Yemekten sonra sevilen in mziini de sunabileceklerini bildirmilerdi. Yedi telli, eski model bir mzik leti getirmilerdi. Kara odundan yaplmt. ki bin yllk.. Eski bir tapnaktan alndn da eklediler. Masa zerine koyulup, gitar gibi parmakla alnmaktayd. alnan mzik paralarnn da tam drt bin yllk olduunu kesinlikle sylediler. Ama bir Avrupal iin modern mzikten daha gzel, tatl ve ho bir parayd... Mzik bitince gazeteciler yine kaynamaa baladlar. anghaydan inli arkadalarm beni Hangchov yresindeki Bat Glne gtrdler. Sylediklerine gre inin en gzel doal manzaralar buradaym. Gl byk deildi. Grasmere kadar evresi ormanlk tepeler, saysz pagodalar ve tapnaklarla sslyd. Binlerce yl imparatorlar gzelletirmi, ozanlar vmlerdi. (Eski in ozanlar modern Avrupann para babalar gibi bir ey olacak) Gldeki adada evler, manastrlar .vard. inlilerin dininin insana ho gelen taraflar yok deildi. Eer bir tapnana giderseniz, sigara ve ok ltif demlenmi ay sunarlar, sonra evrenizde dnerler. Budizm, zahitlik olarak dnenler iin hotu. Azizleri ikoydu. Halkn yaad hayatla alay ediyormu gibiydiler. Hi kimse din olarak inanmyordu. Hatt rahipleri bile. Bir yandan da durmadan zengin tapnaklar yaplyordu. Kr evlerinde de yaknlk grp, ay iersiniz. Buralar in resimleri gibidir. Her yerde konfor yoksa da gzellik vardr. Bu kr evlerinin en byk odas, dier odalarn tam tersi, Avrupa tipine yakndr. Gl kenarnda grdm unutulmaz hususlardan biri de, bilginlerden emekli olanlara yer bulunmasyd. Sekizyz yl nce glde yaplm yaplarda otururlard. Bilginler eski inde de byle gzel yerlerin sahibi oluyorlard. AvrupalIlarn indeki etkileri sanki, 18 nci yzyldan balayp zamanmza kadar olan devir, endstri ve Fransz ihtilli safhalarn geirmemi olan zaman diye iki blme ayrlr. Halkn rkna has mill zevkleri vard. Buna sahip olmann yollarn ok iyi biliyorlard. Artistik duygularla zevklenme hususlarnda Avrupallardan baka zellik gsteriyorlard. Halkn byk bir ksm, hatt en aa snf bile nkteyi biliyorlar, nkteden holanyordu. inliler adm doru drst syleyemiyorlar, yazamyorlard. Onlar beni Luo-Su diye kendilerine uygun bir isimle aryorlard.
20. 20. 20 Yazlar Hangchovvdan anghaya geri dndk. Oradan da trenle Nankine vardk. Buras hemen hemen terkedilmi bir kentti. 23 mil uzunluunda kent duvarlar vard. Kent daha Taiping isyannda harap olmu, 1911 ihtillinde yine zarar grmt.. Buradan da Yange boyunca giderek Hangkowa vardk. Gezimizin nc gnyd. Gzel manzaralar gryorduk. Oradan da trenle Cheng-Sha denen Hu-Nan merkezine vardk. Byk bir eitime ait konferans dzenlenmiti. Cheng Shada her ne kadar yz Avrupal varsa da, Avrupallama ak olarak grlmyordu. Kent de tipik ortaa merkezlerini andrmaktayd. Dar sokaklar vard. Her evden neeli insanlarn arklar duyuluyordu. Sokaklarda sandalyelerden, onlar eken inlilerden ve sedan sandalye tipi aralardan baka bir ey grlmyordu. Avrupallarn birka banka, fabrika, misyon ve hastaneleri vard. Bat metoduyla allyor, tedaviler yaplyordu. Hu-Nan Eyaletinin valisiyse inde grdm valilerin en aklllarndand. Son gece muhteem bir ziyafet verip bizi ge vakitlere kadar elendirdi. Prof, ve bayan Dewey de oradaydlar. Onlarla ilk kez burada tantk. Vali Avrupa dillerinden bilmiyordu. Buna ramen onun yannda oturuyordum. Komplimanlarmz tercmanlarla yapyorduk. Onda iyi izlenimler braktk sanyorum. Kltrn artrma isteindeydi. inde herkes kltrn artrmak istiyordu zaten. Bu en byk ihtiyalaryd. Daha iyi bir idareci olma yeteneinden bylece yoksun kalmyorlard. Sylendiine gre kt idare Avrupaya bakarak inde daha az tehlikeli oluyordu. Zamanla tamamen dzelecekti. imdi bakent Pekin yolundayz. 31 Ekimde oraya varacamz umuyorum. Bertrand Russell S. Yamamotodan Tokyo Japonya 25 Aralk 1920 Muhterem Efendim, Bize gsterdiiniz iten yaknla ve The Prospects of Bolshevik Russia nin saysn ki henz aldk gnderdiiniz iin teekkrlerimizi arz ederiz. Vatanperverlik balkl yaznz tercme edip, yeni ylda Kaizoda yaynlayacaz. Gen kuak byk bir zevkle okuyacaktr. imdi btn konumalarmz, bilhassa centilmenler arasnda olduu gibi, renci ve ii evrelerinde de[ sizin bu yaznz zerine olacaktr. Asl zntmz, devlet idarecilerinin isteklerine uyarak, Japonyada yaptnz konumalarn metinlerinde baz! ksmlar karmak zorunda olmamzdr. Devletin bu emri gereince deerli ifadelerinizin eksikliinden dolay affnza snyoruz. Bunun iin sevginizi bizden esirgemeyeceinize inanmaktayz. Fakat bundan sonra umuyoruz ki, yazlarnz aynen tercme edebileceiz. Buradaki milyonlarca gencin size olan byk hayranl her trl tasavvurun stndedir. Prensiplerinizin tamamen bizim dncelerimize uygun olduunu bildirmek isterim.
21. 21. Yazlar 21 Yaadmz srece sizinle beraber olacaz. Fakat memleketimiz bin yllk bir gelenein ekingenlii iinde olduundan, esefle bildirmek gerekir ki; reformlar yapmak mmkn olamamaktadr. Ancak adm adm ilerliyeceiz. Yaynlarnz biz gen Japonlarn gelecek gnlerine k tutmaktadr. Gemiin kark otuz yl iinde zellikle Japonyada Fizik ve Tp bilimi ilerledi. Asl nemli olan yeni icatlarda bulunmasdr. Evet, bilim yolumuzda bizi memnun eden sonular varsa da, bu A.B.D. nin ardndan yrme anlamna gelmemeliydi. Bizim memleketin insannn nemli bir ksm snf farklar yznden hl esir muamelesi grmektedirler. brlerinin geriye baklar bizleri utandryordu. Japon askeri ve centilmen klikleri, genleri takn bir yola srklemedeydiler. Bunun iin millet onlara iyi gzle bakmyordu. imdiki Japon dnyasnn dncesi bu savan altndan geen akmlar olarak beliriyor. Eer bunlarn sonunda milletimiz saldrgan olacaksa, kederimiz, kzgnlmz son derece byk olacaktr. idarecilerimizin yans subaylarmzn da onda sekizi sadece ve sadece saldrgan emellerle yaama gc buluyorlar. Dorudur bu. Fakat yenilerde de bir uyanma balad. Biz gen kuaklar, gzlerimiz amaya baladk artk. Uygar dnyann da beenecei ilerleme yolunu semi bulunmaktayz. Yazlarnzn biz gen kuaklara yol gsterip, hz vereceine inanyoruz. Ltfen Miss Blacka da ayrca sayglarmz bildirmenizi rica ederiz. Hrmetkrnz Yamamoto DNDKTEN SONRASI Eyll 1922 de inden dndm. Hayatm daha az dramatik bir safhaya girdi. Heyecanl bir devre balyordu. Genliimden Matematiin Prensibi adl eserimin bitimine kadar olan zamanda, entellektel alanda altm. Daima anlamak, insanlar tanmak tek isteimdi. Bir ant gibi kalmak, hatrlanmak, unutulmamak istiyordum. Hayatm bo gemesin istiyordum. Birinci Dnya Savann kopmasndan, inden dnme kadar sosyal meseleler benim heyecan kaynam oluyordu. Sava da, Sovyet Rusya da trajedi hisleri uyandrmadayd. nsanla daha az ac verecek, arlarn dindirecek yollar arayp bulmak dncesiyle doluyordum. Gizli srlar arayp bulma abas iinde, bu srlan insanlara duyurmak, konumak, tartmak, herkesin inandrmak, tm insanlarn anlamasn salamak istiyordum. Fakat yava yava gayretim azald, umudum krld. Amacm insanlarn yaama dzenini deitirmek deildi. Gelecei biraz daha aydnlk grmelerini salamak, pek umutlu deilsem bile, kampanyama devam etmekti. 1894 den beri bir ocuum olmasn ok istiyordum. Zamanla bu isteim byyor, nne geilemez derecede artyordu. 1921 ylnn Kasm aynda ilk ocuum dodu. Ne ok sevinmitim! Artk on ylm sanki hem annesinin, hem de babasnn sorumluluunu tayarak geti. Babalk duygulan iie, yce duygulard. Artk hayatm mutluluk, sakinlik iinde geiyordu. lk kez kendime yerleecek bir yer bulmam gerektiini anladm. Bir ev kiralayaym, dedim. Moral ve politik dertler yannda ev sahibi de bizi istemiyordu. Sidney sokanda bir ev satn aldk. Bu evde ikinci yavrum dnyaya geldi. Btn yl Londrada bulunmak ocuklara iyi gelmediinden, Cornvvallda da bir ev satn aldm. Bylece bu iki kent arasnda mekik
22. 22. 22 Yazlar dokuduk. Cornish sahillerinin gzelliklerini her zaman zevkle anarm. Burada iki yavrum deniz, kayalar, gne ve rzgrda pek mutluydular. Salkl byyorlard. Artk btn babalarn yapabileceinden fazla onlarla har neir oluyordum. Yln yarsn burada geiriyor, bo zamanlarmz deerlendiriyorduk. Gndzleri karmla ilerimizi yaparken, ocuklar bakcnn yannda oluyorlard. Yemeklerden sonra evden kp yryerek bir plja gidiyorduk. Kkler yalnayak dolayorlar, denizde oynuyor, kumda evler yapyorlard. Eve ge dndmz iin iyice ackyorduk. Byk bir ay sofrasnn bana toplanp karnmz doyurduktan az sonra, nce ocuklar yatryor, arkasndan da biz yatak odasnn yolunu tutuyorduk. Byle bir ortam iinde eitim almalarna balamam kadar olaan bir ey olamazd. Principles of Social Reconstruction konusunun zetini yazdm. Fakat zihnimde geni bir yer tutuyordu bu konu. On Education adnda, eitimle ilgili bir eser de yazdm. Bilhassa ocuklarla ilgili bu eser 1926 ylnda sata karld. ok satld. O zamanki dncelerime imdi gz gezdirdiim zaman, koyduum kurallarn kk ocuklar iin ok sert, ok haksz olduunu anladm. 1921 27 arasndaki alt ylm yazn iirli gzellikleri iin de geti. Hele baba olduum iin para kazanmak zorunluunu duyuyordum. Elimdeki paralarla iki ev almtm. inden dndm zaman zaten param yoktu. Buna zlmedim dersem yalan olur. Gazetecilie ait nasl i verirlerse kabul edecektim. 1922 ylnda in hakknda bir eser yaynladm. 1923 de eim Dorayla Prospect of ndustrial Civilisationu kardksa da hemen hemen hi para getirmemilerdi. ki kk eser A.B.C. of Atom (1923) ve A.B. C. of Relativity (1925) ve dier kk kitaplar carus or The Futur of Science (1924), What I Believe (1925) eserleriyle ncekinden fazla kazancm olmutu. 1924 de A.B.D. iindeki konferans turum faydal olmutu. Fakat 1926 ylndaki kitabmn kna kadar geim durumum pek iyi deildi. O yl eitime ait olan eserim kmt. 1933 ylna kadar Marriage and Morals (1929), The Conquest of Happiness (1930) bana gelir getiren eserler olmutu. Bu yllarda yaynladm kitaplardan ou popler yaynlard. Daha ok para kazanmak iin yazlmt. Bu arada bilimsel eserler de yaynlamaa vakit bulabilmitim. Principia Mathematicamn yeni basks 1925 ylnda kt. Buna yeni ekler koymutum. 1927 de The Analysis of Matter kt. 1927 ylnda Dorayla dncemize uygun ocuklar yetitirmek iin bir okul kurmay kararlatrdk. Kurduumuz bu okulu yllarca yrttk. Belki hatalarmz vard, fakat dier okullardan daha yeterliydi. Kardeimin evini kiraladk ama, kk geliyordu bize. 1927, 1929, 1931 yllarnda A.B.D. turundan aldm paralar okulun finansmann salamas bakmndan yararl oldu. Dora da ayrca ayn memlekete geziye kt. A.B.D. de olmadm zamanlar yalnz para kazanmak iin kitaplar yazmaa baladm. Bunun iin de okula btn zamanm veremedim. kinci zorluk, prensiplerimizi kl krk yararcasna okul mensuplarna anlatmak oluyordu. ocuklarn eitim problemi pek g oluyordu. nce okula girmek isteyenlerin hepsini almaa karar verdik. Veliler de ocuklarn yeni metodlarmzla okutmak istiyorlard. Fakat yavrularn hrpalayarak, baskyla bytmlerdi. Okuldan kar kmaz, bu ana babalar hemen ocuklara zorbaca davranyorlard. Zayf rencilerin durumu daha acklyd. rencilerin snflarn dnda krc olmamalar iin devaml gzaltnda tutulmas
23. 23. Yazlar 23 gerekiyordu. Onlar byk, ortanca, kkler diye e ayrdk. Ortancalardan biri her zaman kkleri dvyordu. Neden dvyorsun? dedim. Bykler beni dvyorlar, ben de kkleri dvyorum. Haksz mym yani? diye karlk verdi. Kendisini hakl gryordu. orbaya sa inesi atmaktan, hayvanlara aalarla eziyet etmeye kadar neler, neler oluyordu. ki ocuumun rencilerle aras almasn diye, zel tatillerimizin dnda, onlara ayr davranmyorduk. Bylece ocuklarmzla aramzda bir soukluun balad belli oluyordu. Hr bir okuldu, salk ve temizlie ok dikkat ediliyordu; ykanma, di temizlii ve uyku saatleri hep ayn zamanlarda oluyordu. Bu konularda serbestlik tanmyorduk. Fakat baz aklszlar, bilhassa sansasyonel haberler ariyan gazeteciler tamamen skc, eitimce boucu bir hava getirdiimizi yayyorlard. Byk rencilere, Dilerinizi fralamalsnz, dediimiz zaman, Buras hr bir okuldur diyorlard bize. 1929 ylnda Marriage and Moral adl eserimi yaynladm. O srada bomacadan ksrdm iin yazlarm dikte ettiriyordum. Bu kitap 1940 da New Yorkta hcuma uramama sebep oldu. Evlilikte karlkl uygunluk ok kez umulamaz. Karkoca nasl serven geirirse geirsinler, iyi bir arkada gibi kalmaldrlar diye yazmtm. Elbet byle bir evlilikte ocuk da olmamsa boanma en iyi sonutu. Kolay boanma zntleri hafifletirse de, evlenme konusunda gl dncelerim yoktu henz... 1930 ylnda The Conquest of Happness kitabmda mutluluk, kiisel mutsuzluklar ve sosyalekonomik sistemlerin getirdii deiikler zerine bilgiler veriyordum. Okuyucular bu kitab kendi grlerine gre ayr blmde incelediler. Yanl yorumlamayan okuyucular beendikleri iin ok satld. Kodamanlar iler tutar yerini brakmadlar, alaya aldlar. Profesyonel ruhbilimciler aksine ok beendiler. Kitabm bylece deerlendi. Kimin gr doruydu? Bilemiyordum. Fakat uzun hayatmn deney szgeinden geerek, kendi kendimi bularak tam zamannda yazmtm ba kitab. Bundan sonra birka yl ok zntl yaadm. 1931 Kristmasn (Noel) A.B.D. den dnerken Atlantikte geirmitim. Chrismas at Sea (Denizde Kristmas) adl yazm, en byk gazetenin sahibi olan Hearste yaynlamak zere gndermitim. TELEGRAPH HOUSEDE SON YILLAR Ben Doradan ayrldktan sonra, o, kinci Dnya Savana kadar okuldaki iine devam etti. ocuklarmz Dartington okuluna gndermitik. Oradan ok memnundular. 1932 yazn Carn Voelde geirmitim. Sonra buray Doraya verdim. Burada Education end Social Order kitabm yazdm. Okul derdi kalmaynca bana kar olanlara yazlar hazrlamaa baladm. Btn gcm kitap yaz maa verdim... 1931 ylnda A.B.D. de turnedeyken Norton Yayneviyle kontrat yapmtm. 1934 ylnda bu yaynevi Freedom and Organisation (1814-1914) eserini kard. Bunu Patricia Spence (daha ok tannan adyla Peter Spence) ile beraber hazrladk. almadan ok memnun kalmtm. Yaznn bir ksmnn hazrland Portmerion oteli de houma gitmiti. Otelin sahibi arkadamd: Clough Williams Ellis... yi bir mimard. Ei Amabel de yazard. Otelde bize ok ilgi gsterdi. Son kitabm da bitirdikten sonra, Telgraf Evi denen evimize dnerek Doraya baka bir yerde
24. 24. 24 Yazlar oturmasn rica ettim. nk kardeimin ikinci eini geindirmek iin paraya ihtiyacm vard. Ayrca Doray ve ocuklarm da geindirmek zorundaydm. stelik ben de acnacak haldeydim. Paraszdm. Artk halk eskisi gibi kitap okumuyordu. Tabi bu srada popler eser de veremiyordum. Kalifornia da, gazeteler kral Hearstn kendi atosunda kalma teklifini kabul etmeyiim de gelir kaynam kurutmu oluyordu. Hearstn gazeteleri bana her hafta yazacam makaleler iin ylda 1.000 sterlin (25 bin lira) vereceklerdi. Telgraf Evi gzeldi. Satmaktan baka arem yok, diye dndm. Fakat bu evin nemli bir blm okuldu. Satmak kolay deildi. Burada kalmaa ve evi alclara cazip gstermee altm. Kanarya adalarna kadar uzanp bir tatil yapaym dedim. ok dinlendirici oldu bu. Ne yapacam bilmez halimi stmden atm, yaratc muhayyileme kavumann sevinci iindeydim. Harbin korkunluuna dair bir eser hazrlamak istiyordum. Kitabmn ad Which Way to Peace? (Bara Hangi Yoldan Varlr?) d. Birinci Dnya Savandaki tutumumu, skneti salk veriyordum. Ayrca, bir dnya devleti kurulduu zaman ayaklanmalara kar kuvvet kullanmann doal olacan sylyordum. Fakat harp bakayd. Hi kimsenin vicdan bu felketi kabul etmemeliydi. O gnlerde ortalk iyi deildi. Havada harp kokusu vard. mparatorluk Almanyasnn stnln ister istemez kabul ediyorduk. Bu tehlikeli bile olsa, dnya savann nlenmesini istiyorduk. Nazilerin inat, kaba, tutucu, aklszca davranlarn grdm. Bu glkler iinde ben hl skuneti savunuyordum. 1940 ylnda ngiltere kuatlma tehlikesiyle karlat zaman, Birinci Dnya Savanda olduu gibi, yenileceimize kesinlikle inanyordum. Olanaklar ok snrlyd. kinci Dnya Savandan sonra, aclar ekme pahasna da olsa, zaferi elde etmek zor olacakt. Hayatm boyunca mukavemeti olmamak dncesine tamamen balanmadm. Polise ve yasalara saygm vard. Bunlarn lzumuna da inanyordum. Ta Birinci Dnya Savann lzumsuzluunu ak ak sylediim zaman da byle dnyordum. Mukavemete kar gelmek, iddetli olmayan bir davran, en salam yoldu. Hep bunu yayyordum. ngilizlerin Hindistannda Gandhi byle zafere ulamt. Fakat byle bir sonuca varmak iin erdemli almalar gerekmekteydi. Hintliler demiryolu zerine mi oturmular? Otoriteler trenleriyle geiyordu stlerinden, Hintliler lyorlard. Bar sevgisi, vatan sevgisiydi onlar yaatan. ngilizler anlamadlar bunu. Hibir zaman ar dnceler ortaya koymak istemem. 193240 yllar arasnda olaylar yle geliti ki, grlerimde deimeler oldu. Fakat ihtillcilie kadar gitmedi bu. Hi kar koymadan olmaz. Kabul ediyorum. Birinci Dnya Sava bence yok yere kmt ama, kinci Dnya Savann birok nedenleri vard. Peter Spencele bir buuk yl beraberdik. Ona derin sevgilerle balandm. The Amberley Papersde babamn ksa hayatn yazdm. Sanki fildii kulede yaamt babam. Modern meselelerden hi haberi yoktu. Onun radikalizmi kendisini mutlu klmaa yetiyordu. Btn hayat boyunca gittii yolun doru olduuna inanmt. Aristokrasinin imtiyazlarna kar kmt. ster istemez onun nimetlerinden yararlanmt, o da baka... Onlar bolluk iinde, konforlu bir mr srmlerdi. mit dolu dnyalar olmutu. Ben onlar hakl buluyordum. Anlarm onlara bir evldn verecei sevgiyle doluydu. ok nemliydi bu
25. 25. Yazlar 25 benim iin. Fakat kendimi plak gerekler devrinde grdm zaman onlardan uzaklayordum. Bundan sonraki eserim Power, A New Social Analysis kitabyd. ster sosyalist olsun, ister kapitalist, hrriyetsiz bir dnya dnlemezdi. Liberal deyimleri kullandm taze canllk iinde bir dnya... Hl da bu dncedeyim. Bence bu kitabn nemli tezi, hrriyetin gerekleeceini mit etmekti. Marksizmden, klsik ekonomik sistemlerden belgeler verme yerine, onlarn paylatklar z dnceler zerinde duruyordum. Zenginlik yerine gl olmay, basit toplumsal dnceleri, pratikte kullanl olacak toplumsal adaleti, kuvvet eitliklerini anlatyordum. Demokratik olmadka devlet idarecilerinin geliemiyeceini, idarecilerinin kuvvetlerine gem vurulmalarnn arelerini sylyordum. Tezimin baz blmleri kitabmdan alnarak, Burnhamn Managerial Revolutionunda halka mal edildi. 1936 ylnda Peter Spencele evlendim. Bir yl sonra yavrum Conrad dodu. Ne mutluyduk! Conradn doumundan birka ay sonra Telegrapb House denen evimizi satabildik. Birdenbire iki teklif gelmiti. Biri Polonyal Prensten, br bir i adamndan. Arttrmada ev i adamnda kald. ok para harcadmdan elimde bir ey kalmyacak diye korkuyordum. Bu gzel evden ayrlrken elbet pek zldk. Aalarn, ayrn, kuleli odasn, aydnln sevmitik. Kardeimin kklnden beri tam krk yldr biliyordum buray. Ayrlmak kolay olmad. Power (Kuvvet) eserimi bitirdiimde dncelerimin yine teorik felsefeye doru kaydn anlyordum. 1918 ylnda zindandayken eilmitim bu meseleye. Ondan nce hepten cahiliydim. The Analysis of Mindi yazdm. Ayn konuda birok makaleler de hazrladm. Fakat sylenecek daha ok ey vard. Logical Pozitivistlerle grlerim uyuyordu. Baz blmlerde Emricismden, yeni Skolatizme doru kaymalardan kurtulmalyd. Oxforda davet edildim. Konuma konusunu kendim setim. Words and Fats Kelimeler ve gerek anlamna gelen bir konumayd bu. Bunu 1940 ylndaki An Inquiry into Meaning and Truthun yaynlanmas izledi. Oxford yaknnda bir ev satn aldk. Bir yl kaldk burada. Ziyaretimize yalnz bir Oxfordlu bayan gelmiti. Pek saygdeer kiiler saylmyorduk. Bize kar ilgisizdiler. Cambridgede de byle olmutu. Bu eski kltr kentlerini grg kurallarna uymayan yerler olarak tandm. Albert Einsteinden Caputh bei Potsdam Waldstr, 7/8 den 14 Ekim 1931 Sevgili Bertrand Russel, Uzun zamandan beri sana mektup yazmay ne kadar istiyordum. Sana kar duyduum derin hayranl belirtmek arzusuyla doluydum. Senin mantnda aklk, nem ve salamlk var. Felsefe ve insanlk meselelerini kapsayan eserlerinde bizim kuak iin benzeri bulunmaz rnekler var. Dardaki objektif olaylar sana bildirmeyi lzumsuz gryorum. Ama pek de tannmam bir gazeteci bugn ziyaretime geldi. Onunla konutuktan sonra hemen sana yazmak istedim.
26. 26. 26 Yazlar Uluslarn karlkl anlamalar konusunda, halk eitimi alannda almaktaym. Metodumuz devlet adamlar ve gazetecilerin sistematik olarak btn lkelerde yazlar yazmalar, birlik kurmalar olacaktr. Dr. J. Revesz yaknda ngiltereyi ziyaret edecek. Onun projeleri, dnceleri hakknda ksa bir konuma yaparsanz, faydal olur kansndaym. Belki kararszlk gsterirsiniz, ama onun projeleri sizin de dikkatinizi ekecek kadar ilgintir. Derin hayranlklarmla. Not: Mektubuma cevap vermee lzum yoktur. Sizin A. Einstein Telegraph House Harting, Petersfield 7.1.1935 Sevgili Einstein, ok zamandan beri sizi davet etmek istiyordum. Fakat bu yla kadar sizi armak iin bir evim bile yoktu. Artk bu engel kalkt. Sizi bir hafta sonu iin olsun beklemekle sevineceim. Ayn 12, yada 19 u benim iin uygun olacaktr. Ondan sonra alt haftalk skandinavya ve Avusturya gezilerim balayacak. 12 ve 19 ncu gnler uygun deilse, Martn ikinci yarsna kadar sizi bekliyorum. Geliiniz bize zevk bahedecektir. Dnyann fizik ve insan meseleleri zerinde konuuruz. Dncelerinizden ok faydalanacaz. En iten sayglarmla Bertrand Russel AMERKA 1938-1944 1938 Austosunda Kidlingtondaki evimizi de sattk. Bir gecede evden ktk. Alan adam byle istemiti. Bir karavan kiraladk. Gnmz Pembrokeshare sahillerinde geiriyorduk. Peter, ben, John, Kate, Conrad ve ocuu, hep bir aradaydk. Conradlarn kpekleri Sherryyi de sylemeliyim. Hele hava yamurlu olduu zaman, karavann iinde skp kalyorduk. Bazan ekilmez oluyordu bu. Eim Peter, yemek yapmaa bile usanmaa balamt artk. Sonunda John ve Kate Dartingtona dndler. Peter, Conrad ve ben de A.B.D. yoluna koyulduk. Chicagoda byk bir seminer tertip etmitim. Oxforddaki gibi konferanslara baladm. ki heceli konferansmzn ad Amerikallarn holarna gitmemi. Byle giderse hizmette kusur edeceklermi. Konferanslarn adn, The Correlation between Oral and Somatic Motor Habits diye deitirmek zorunda kaldm. Bylece seminerim ilgi gld. ok gzel bir alma oldu bu. ilgin rencim vard: Dalkey, Kaplan ve Copoliwish. Sk sk tartyordum onlarla. Sonunda anlayorduk. Ama felsefi tartmalara seyrek giriyorduk. Seminerin dnda Chicagodaki hayatm hi de iyi deildi. Kaba bir kentti. Kt bir havas
27. 27. Yazlar 27 vard. Kent bakan Hutchins benden hi holanmamt. Bir yllk anlama bitince, ayrlacam zaman memnuniyetini belirtmiti. Kaliforniya niversitesinde profesr olarak yeni iime baladm. Renksiz, soluk, irkin Chicagodan ayrldm zaman iddetli k vard. Kaliforniyay ilkbaharn gzellii iinde buldum. Mart sonuydu. Ancak Eyll aynda ie balyacaktm. Bo zamanmda konferans turuna kmalydm. 1939 yaznda A.B.D. de ilk ocuum beni ziyaret etti. Az sonra sava baladndan onlar ngiltereye gndermek olana kalkmt ortadan. renimlerine burada devam etmeleri en dorusu olacakt. John 17 yandayd. Kaliforniya niversitesine yazld. Kate 15 indeydi. niversite renimi iin daha kkt. Arkadalarn salklarna uyarak, Los Angelesteki en yksek akademik standartlar bulunan bir okula gnderdik. Sonradan anladm ki, bu okuldaki retim sistemi, kzmn da bilmedii kapitalist dzenin faziletlerinden ibaretti. Onu da niversiteye yazdrmak zorunluunu duydum. 193940 yllarnda iki ocuumuz da bizimle beraberdi. Yaz aylarnda yaknmzda olan Santa Barbarada ev kiraladk. Gzel bir yerdi buras. Fakat srtmda bir ar balamt. Siyatikten bir ay srtst yatmak zorunda kalmtm. Bylece konferanslarmn hazrlanmas gecikmi oluyordu. Gelecek akademik yl iin de ok almak gerekliydi. Burann akademik havas Chicagoyu bile aratyordu. Halk iin bir ey diyemem. Bulunduum yerin bakan dncelerimin tam karsnda olan bir kiiydi. Bir konferans ok liberal konuursa, bu adam konferansn kt, olumsuz olduuna karar verir, onu krsden indirir, kard iin iinden. Fakltede bir miting mi oluyor, uzun izmelerini giyip baa geer, onun arkasndan gitmemek kimsenin haddine deildir. Herkes onun kalarn atarak bakacandan korkar, titrer. Hitler ynetimindeki Reichstag toplantlarn andryordu bu. 1939 sonlarna doru (193940 akademik yl sonlarna doru) New York Kolejine profesrle arldm. Kaliforniya niversitesi Rektrlne bir yazyla ayrlacam bildirdim. Mektubumu gnderdikten yarm saat sonra, New York dvetinin kesin olmadn rendim. niversite rektrlne giderek istifam geri aldm bildirdim. Fakat o bana artk ok ge olduunu syledi. Bundan ok memnundu. New York Kolejinin yneticilerinin banda Yahudi ve katolikler vard. Kolej, kent belediyesine balyd. New York Belediyesi de Vatikann uydusu durumundayd. Kolej retmenlerinin akademik zgrlkleri vard. phesiz bana salk verilecek konular belliydi. nce bir Amerikan papaz aleyhimde sylentiler uydurdu. Polise durum bildirildi. Bir hanmn kolejdeki kz (ki bir kez bile kar karya gelmemitim) hakkmda dva at. Kzlarn faziletleri iin kolejde bulunmamn tehlikeli olduunu ileri srdler. Bu benim deil, aslnda New York Belediyesinin aleyhineydi. 1957 de kan Ben Niin Hristiyan Deilim adl kitabmla onlara gzel bir cevap verdiime inanmaktaym. Hemen bir toplant yaptm. Bunun benimle ilgisi olmadn anlattm. Belediye istedii kadar savunsun, davay kar tarafn kazanacandan endieliydim. Davac mahkemede eserlerimi okuyarak, sefih, ar ve haya duygularn kabartan, sert, dar fikirli, yalanc, manev deerlere srt eviren kimse diyor, bayalk szcne ne sarsa hepsini bir bir sralyordu. Bir an sustuktan sonra hcumlarna devam edince, zr dilemelerini istedim. New York Belediyesi
28. 28. 28 Yazlar zr reddetti. Aleyhimdeki baz eyler ise fantastik hale gelmiti. Gya pek krpelere eytan ekilde mastrbasyonun cezaya lyk bir ey olmadn sylyormuum. Amerikaya has bir dalavera ebekesi karma dikilmiti. New York Blgesi nfus memuru ak ak: Katranlyarak ty dikmeli ve memleketten kovmal! diyerek suluyordu beni. Artk btn A.B.D. iinde yanna varlmayan, tehlikeli kii olmutum. stenmeyen adamdm. Konferans turuna kmtm ama, aleyhimdeki dalaveralar yznden ancak bir tanesini verebildim. Yahudi haham kontratm feshetti. Fakat umurumda deildi bu. Onlar beni istemeseler, bana konuacak yer vermeseler bile, ben halkn karsna kabilirdim. Baka yerlerde de kabilirdim. Fakat katolikler beni lin ederlerdi. Polis de seyirci kalrd buna. Gazetelerden, dergilerden hibiri benim yazm yaynlamaa cesaret edemiyorlard. Btn geim kaynaklarmn kuruduunu anlyordum. ngiltereden para getirtmeme yasalar engel oluyordu. Bu beni bsbtn perian ediyordu elbet. ocuum da vard yanmda. Birok liberal dnceli profesrler bu durumu protesto ediyorlard. Dr. Barnes Argyrol kifi ve Philadelphiadaki Barnes Vakfnn sahibi pratik bir are bulmutu. Vakfndan bir yllk konferans kontrat imzalatt bana. Konusu felsefe olacakt. Bylece zor durumdan kurtuluyordum. ngiltereye dnemediim iin bu konferanslar beni kurtarmasayd, ocuklarmn niversite renimi de aksayacakt. 1940 ylyd. A.B.D. deyken aklm hep ngilteredeydi. ngiltere kuatlacak myd acaba? Londra hl yerinde miydi? Postacmz da biraz sadist zevkli olacak ki, bir gn: Yeni haberleri duydunuz mu? dedi. Btn Londra yklm. Bir tek ev bile kalmam. Neye inanacamz armtk. Eyll olmutu. ngiltere galiba kuatlmayacakt. A.B.D. deki son gnlerimi Princetonda geirdim. Gl kenarnda kk bir evde oturuyorduk. Oradayken Einsteini de grdm. Evine gittim. Onunla, Gdel ve Pauliyle konutum. Konuma baz yerde skc oluyordu. nk de Yahudiydi. Menfadaydlar, kozmopolittiler. Almanlara has metafizik dnceleri vard. Princeton toplumu, A.B.D. grdklerimle karlatrrsam, daha itendi. Olum John donanmaya girmek iin ngiltereye gitti. Japonca renmee balamt. A.B.D. de durmak istemiyor, vatanma gemeyi arzuluyordum. Zorluklara kar bir are aryordum. Washingtona gidip, lord olduum iin parlmentodaki grevimin geri verilmesini isteyecektim. darecilerin de buna can attklarn sezdim. Sonunda ngiliz eliliine gittim. Onlara dedim ki: Bu sava faizme kar m yapyorsunuz? Onlar, Evet, dediler. Kararszlkla: imdi diyorum ki, siz tatbikisiniz, ben yasa yapcsym. Beni grevimi yapmaktan uzak tutarsanz, siz faitsiniz... Glmsediler. znimi kardlar. Mays 1944 de memleketime dndm. Kaynak: Bertrand Russell Anlar, eviri: Dr. lhan Akay, Deniz Yaynlar, 1970, stanbul
29. 29. Yazlar 29 Bertrand Russell: YAANTIM/ Muammer SENCER 1956 ylnda yedek subay okulu snavlarna katlmak zere ilk kez gittiim Ankara'da rastlantyla tandm Russell'i. Yeni koutlarda olmann sknts iinde Ulus'taki bir kitabevine girmi yabanc kitaplar kartryordum. Bat Felsefesi Tarihi'ne rastladm. Kitap, filozoflar, toplumsal koullarn rn gibi ele aldn ilan ediyordu. Satn aldm onu. Dnceleri, ekonomik ve siyasal koullarn rn gibi grmeye henz almamtk. Koullanm ergilerimiz (zihinlerimiz) iin bir yenilikti bu. Dolaysyla kta grevi yaptm Adapazar'nda Bat Felsefesi Tarihi'ni evirmeye koyuldum. Russell'la bylece balayan tanklmz, beni onun hemen tm yaptlarn okumaya itli. Principia Mathematicada dahildir bunlara. Felsefe Tarihi'nin nszne yazdm gibi, bu yaptn Whitehaed ynnden yazlan blmlerini Russell'in. Russell ynnden yazlan blmlerini Whitehaed'in okumad sylenir aka yollu. Birinci dnya savandan balayarak, yaantsn ilgilendiren eitli yazlar ve makaleler yaynlam Russell. Trk okuyucusunun, zellikle Stockholm'de Amerika'nn yarglanmas dolaysyla ve nkleer silahlar kart ilevlikleriyle tand bu dnr, sz konusu yazlardan esinlenerek daha yakndan tantmak isteine kapldm. Pek ok akademik kiiye yn vermi, siyasal dnceleri etkilemi ve zamanna, yaad topluma gre ileri olmasn bilmi olan Bertrand Russell olumlu bir rnektir. Her nenden nce, bir insanc (hmanist) olarak ele alyorum Russell'. Onun bize uygun dmeyen yanlar bulunabilir doallkla. Kendisinin de belirttii gibi (s. 297) bir ngilizdir o. Hem de tutkulu bir ngiliz. Ancak, tek yanllktan syrld ynleri ar basar. rnein uzgr. an Kay ek (s. 270), 1914 Trk ngiliz sava (s. 258), Amerikan Faizmi (s. 250) Svey harekat ve Kbrs zerine sylediklerinin yanlln kimse saptayamaz. nsezi ve ngr rndr onlar. (Ayrca in, Hindistan, Gney Dou Asya zerindeki kanlarna da dikkat ediniz.) Drt ay nce basmevine verilen bu almay, yeniden deerlendirmek, an yitimi nedeniyle gleiyor. Ancak Russell'in siyasal tutuklulara ilgisi, kanser kukusu ardnda bile yaantya ball, dostlarna yardm (rnein Whitehead), genleri elinden tutuu (Wittgenstein, Scheffer, Nicod gibi), hele sonradan byk yaptlar veren Tarski'ye (mantk, matematiki) yer amak iin krssnden ekilmeye kalk unutulur trden deil. zellikle bu olay, koltuklarna smsk sarlp, yetenekti genleri bilim alanndan uzaklatrmak uruna trl dolaplar eviren retim yeleri ibretle okumal (s. 274). Dncelerinden dn (taviz) vermemek iin niversiteden atlmaa, tutuklu kalmaa raz oluunu klasik ve yozlam sosyo ekonomik kuramlara kar k nedeniyle bazen komnist bazen feodal kent soylu sayldn; tm canl dncelerini u sralar tarttmz mstehcenlik konusunda olduu gibi yer yer Rousseau'nun itiraflarna benzer tmcelerini anmsyorum Russell'n. Amerikan devine kar, insan nedenlerle, glkleri gsleyip at sava nedeniyle bizim saclarmz (Orhan Seyfi Orhon. Ahmet Kabakl gibi gen beyinler) gazetelerinde, Amerikal azlardan aktardklar bir deyimle bunak damgasn basmlard ona. Russell, bir mantk serinkanllyla bu sav da ierde yantlyor (s. 343). Mektuplar konusuna bir aksakl sonradan ayrt ettim: Balangta, olaylarn izlenimi yitmeden, ayn konudaki aydnlatc mektuplarn okunmasnda yarar grmtm. mdi,
30. 30. 30 Yazlar onlarn, konularn akn datmamak asndan, kitap sonuna toplanmasnn, daha yararl olaca; ancak bu biimleriyle bile felsefecileri toptum ve siyaset bilimcilerini ilgilendirecei kansndaym. Kitapta ad geen bilim ve siyaset adamlarnn zgemilerini birka satrla aydnlatmak isterdim. Ancak, Russell'n bu konuda az ok bilgi vermesi ve kitabn zaten gereince hacimli oluu, bu dncemi uygulamam engelledi. steyen okuyucunun, ansiklopedik nitelikte uzmanlk yaptlarna bavuracan umarm. Yaantm' okurken, bir takm tarihsel olaylarn ergimizde (zihnimizde) derinliine aydnlanacan, kendi yaantmz ayn yntemle daha iyi de deerlendireceimizi, bamzdan geenleri daha dndrc bulacamz sanyorum. Kapaa, Russell'n, Nobel alrken ekilmi bir resmini koymak istemitim. Bulamadm. Milliyet gazetesi, elindeki eitli Russell portrelerini vermek istemedi. Kapaktakini, Trk Haberler Ajans Gene! Mdr Kadri Kayabal'a borluyum. Sayn Kayabal'a teekkrler. Muammer SENCER (sh: nsz) KTAPTAN ZGRLK ON BUYRUK Yazan: Bertrand RUSSELL 1. Herhangi bir nedenden, basz olarak gvenli olma. 2. Gerei gizlemeyi beceri sayma. 3. Baar gsterecein ite dncenin cesaretini krmaa alma. 4. Muhalefetle karlarsan, einden ocuklarndan da gelse, onu otoriteyle deil ikna yoluyla yenmee al. Otoriteye dayanan utku (zafer), gerek deil imgeseldir (hayalidir). 5. Bakalarnn otoritesine sayg gsterme. nk daima kar otoriteler bulunabilir. 6. Zararl olduunu sandn dnceleri bastrmak iin kuvvet kullanma. Kullanrsan, dnceler bask altnda tutar seni. 7. Dncede eksantrik [tuhaf ] olmaktan korkma. nk, imdi onanan (kabul edilen) her dnce bir zamanlar eksantrikti. 8. Zeka ii uyumazl pasif uyumaya ye tut (tercih et). Eer zekya gereince deer veriyorsan, birincisi kincisine bakldnda Daha derin bir uzlama ierir. 9. Doruluk sana uygun gelmezse bile iyice doru ol. nk doruyu saklamaa alman daha uygunsuzdur. 10. Aptallar cennetinde yaayanlarn mutluluunu kskanma. nk o, ancak bir aptala mutluluk gibi gelir. Sh: 305-306