1. 1. YAZILAR 18 2014 hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
2. 2. SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi : H. smail Hakk Altunta Kapak : Bask- Cilt : 2014
3. 3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/ da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr. Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 20. 07. 2014 Biti : 04. 08. 2014
4. 4. 4 Yazlar indekiler HATIRLADIIM HDSELERDEN BR KISIMMAHR Z 9 SPRTZMA CELSELER 10 SR HANIM VE SPRTZMA.................................................................................................................... 12 LDKTEN SONRA EVLYNIN TASARRUFU VE TEMESSL .......................................................... 13 ABDLAZZ MECD EFEND........................................................................................................................ 14 WALTER BENJAMN VE HAYATIN BT 18 Walter Benjamin /Tarihin Sonu (1940) ............................................................................................... 19 DEEN BLG TABANINDAK YEN GEREKLER PETER F. DRUCKER 23 Yeni renme Teknolojisi ......................................................................................................................... 34 BLG NEDR? 35 ZMLEMEDEN ALGILAMAYA YENDNYA GR 37 Enformasyonun Sosyal Etkileri .......................................................................................................................37 Biim ve lev.............................................................................................................................................................39 SMHA AYVERD HANIMEFENDDEN GNLMZE LHAMLAR 44 Takdim............................................................................................................................................................... 44 YORGUNLUK ZERNE DENEME 68 ADAIMIZ MAKYAVEL 87 Y KULLANILMI ZULM ........................................................................................................................... 93 Y LE KT..................................................................................................................................................101 YKSEK KULTUR.........................................................................................................................................112 Kltr.......................................................................................................................................................................... 112 Kltr Tanmlar................................................................................................................................................... 113 Uygarlk...................................................................................................................................................................... 114 Kltr ile Uygarlk ............................................................................................................................................... 115 Sanatsal Anlamyla Kltr............................................................................................................................... 115 Yksek Kltr - Kitle Kltr........................................................................................................................ 116 Sekin Aydnlar...................................................................................................................................................... 117 KTLE KLTR ..........................................................................................................................................120 YAAMDAK R..........................................................................................................................................126 KTAP YAKMAK YOK...............................................................................................................................129 OSMANLILIIN DI SYASETNDE: NGLTERE 137
5. 5. Yazlar 5 OSMANLILIK MESELELER........................................................................................................................141 Atatrk Bitlis'i kurtarrken Said'i Krdi yannda idi.....................................................................141 OSMANLILIK TRKLK.............................................................................................................................141 KRDSTAN (Dou) MESELES................................................................................................................142 TEK KRTLER/ SMRGE IRAK'INDA EZDLER 143 KRT ARETLER VE EZD DN ..........................................................................................................148 SON DURUM............................................................................................................................................................. 153 OKULA STEKSZ OCUKLAR VE OKUL FOBS 157 OKUMAYI KOLAYLATIRMAK........................................................................................................................ 166 SMHA AYVERD HANIMEFENDDEN GNLMZE LHAMLAR 172 SONSUZLUUN TARH / JORGE LUS BORGES 173 CEHENNEMN SREKLL .....................................................................................................................173 KABBALA'NIN KURTARILAN ONURU ...................................................................................................175 SAPKIN BASILIDES'N ONURUNUN KURTARILMASI .......................................................................178 SULTANLIK VE DNYANIN DZEN EYTAN LEDR 182 TARHTEN GNCELLE 184 SOSYALST "DENEME" YAZMAK.................................................................................................................... 185 DRAYETL DEVLET ADAMLARI.................................................................................................................... 188 TEMZ HAVA ............................................................................................................................................................ 189 TEMZ" VE "SIHH" AYRIMI.............................................................................................................................. 190 KIRITMAK................................................................................................................................................................. 191 YUSUFCUK AKIN HAKKATLERN BEYAN EDEN NESRLER / SMHA AYVERD 194 FELSEFE, BATI UYGARLII VE KURANA GRE GEREK NEDR? 252 NSANIN GEM.........................................................................................................................................252 GEREK NEDR? ...........................................................................................................................................257 Felsefeye Gre Gerek........................................................................................................................................ 257 Bilime Gre Gerek.............................................................................................................................................. 258 TANRI-TANIMAZ EKSEN.................................................................................................................................... 260 TANRI-TANIR EKSEN........................................................................................................................................... 260 TUTUCULUK NEDR?, .................................................................................................................................273 FELSEFESZ SANAT VE OYUNSUZ TARH, MEHMET AL KILIBAY 280 POP MZK PATLADI! ........................................................................................................................................ 280 BR CUMHURYET EFSANES: BELGN DORUK..................................................................................281
6. 6. 6 Yazlar FELSEF OYUN YA DA OYUNUN FELSEFES .........................................................................................283 OYUN NSANA ZGRLK VERYOR.....................................................................................................286 Metin AND'la Oyun zerine Sohbet............................................................................................................ 286 AVRUPA'DA TRK-SLAM ETKLERNE DAR ETLEMELER ....................................................299 VON CLAUSEWTZ'N BLMSEL SAVAI..............................................................................................304 KTAP MRN TAMAMLARKEN..........................................................................................................306 ki nerme birden: Kitap ucuzluundan tr lmektedir; .......................................................307 AY RE YAZILARI 309 KLTR ZERNE ETLEMELER 309 LKEL, YOKSUL, VAH.. GARBAN DLLER .........................................................................................316 EDUCATON IN YABANCI DL: THERE ARE OK PROBLEMS.........................................................318 TULACILAR BAINDA .........................................................................................................................320 SZCKLER YASAKLANMALIDIR...........................................................................................................323 BLMKURGU: ALCE HARKALAR DYARNDA .................................................................................327 ARABESKLER VE TILSIMLAR-BATI KLTRNDE DOUNUN TARH VE YKLER 333 BTN AVRUPA ARAPA KONUUYOR.................................................................................................... 333 SZCKLERN G............................................................................................................................................ 335 Tours ve Poitiers! BR EFSANE M?.......................................................................................................337 SCLYALI GUFA.................................................................................................................................................... 339 20. YZYIL BYK ALMAN ARLER 341 Rainer Maria RILKE Stefan GEORGE Gottfried BENN Oskar LOERKE Alfred MOMBERT Theodor DAEUBLER Nelly SACHS Karl KROLOW Wilhelm LEHMANN Georg HEYM Else Lasker-SCHLER Hans CAROSSA Georg BRITTING Paul CELAN Georg TRAKL ................. 341 Rainer Maria RILKE (1875-1926) .........................................................................................................341 Eriemedii iin Tanrya onu yksek kiniyle sevdi ....................................................................342 RLERNDEN......................................................................................................................................................... 344 ARSTOS 357 TANRI........................................................................................................................................................................ 357 MADDENN OLUMSALLII................................................................................................................................ 358 TANRITANIMAZLIK ............................................................................................................................................. 358 NSANI HONUTSUZLUKLAR .......................................................................................................................... 360 LM........................................................................................................................................................................... 360 KAYGILAR ................................................................................................................................................................. 363 RASLANTI.................................................................................................................................................................. 364
7. 7. Yazlar 7 SOSYALZM............................................................................................................................................................... 364 FAZM........................................................................................................................................................................ 367 VAROLUULUK.................................................................................................................................................... 368 PARA SAPLANTISI................................................................................................................................................. 368 SERVET VE YOKSULLUK.................................................................................................................................... 369 EK......................................................................................................................................................................369 BLMSELLK ZERNE 374 BLMSELLK ve DEOLOJ................................................................................................................................ 374 BLMSELLK VE DN ........................................................................................................................................... 376 BLMSELLK VE FELSEFE................................................................................................................................. 380 BLMSEL TEORLERN DOASI .................................................................................................................... 387 SORMASI ZOR SORUNLAR EK 391 KURUMSALLAMI SYAS KTDAR 393 DRS KKMER HAKKINDA 408 DRS KKMER VE AMBARGO VEYA DNCENN AYAKLARI........................................... 409 DNCENN AYAKLARI................................................................................................................................... 410 YILLANMI BR SOHBETTEN .......................................................................................................................... 411 SAINA SARMISAK SOLUNA SOAN............................................................................................................ 414 DRS KKMER HOCANIN LM ZERNE................................................................................ 416 SBJEKTF GZLEM/ E KENDMZDEN BALAYALIM................................................................... 416 EVRENSEL BR LKE: DORULARIN DUYURULMASl/TEBL....................................................... 416 DRS KKMERin YETME ARTLARI VE FKRLER ZERNE........................................ 416 KKMERLE BR KA ZEL ANI............................................................................................................ 417 DN VE DEPREM 420 DOAL FELAKETLER ALGILAMA VE AIKLAMA (YKLEME) BMLER............................. 420 ANLAMA, BAAIKMA VE BARIIKLIK ................................................................................................ 420 DOAL FELAKETLER, DN NANLAR VE BAAIKMA.................................................................... 422 TARHSEL TECRBE: DN VE DEPREM...................................................................................................... 422 HIRSTYAN DNYA............................................................................................................................................. 423 SLM DNYASI ..................................................................................................................................................... 428 DN TEMELL ANLAM ARAYII OLARAK ATFETME/ YKLEME: KUTSAL KAVRAM VE REFERANSLARLLA AIKLAMA....................................................................................................................... 430 YKLEME/ATFETME SRECN BELRLEYEN BMSEL, ORTAMSAL FAKTRLER VE DN BOYUT......................................................................................................................................................................... 432 DN NAN, TUTUM VE DAVRANILARIN BAAIKMAYA/DRENMEYE ETKLER ......... 434 SONU ......................................................................................................................................................................... 436 Can Dndarn Tziye balkl ke yazs 23 Austos 1999, Sabah gazetesi.................... 439 TAZYE........................................................................................................................................................................ 439 PRDAIM SAFYE EROL 442 Smiha Ayverdi Hanmefendi........................................................................................................................ 445 SMHA AYVERD HANIMEFENDDEN LHAMLAR 446 Takdim.............................................................................................................................................................446
8. 8. 8 Yazlar BEYN VE LA / MEDICATION OF THE MIND 469 B E Y N....................................................................................................................................................................... 470 UZANMA..................................................................................................................................................................... 470 BELL BALI AKIL HASTALIKLARI............................................................................................................... 471 ZOFREN: DNYAYLA LGNN KESLMES.......................................................................................... 471 DEPRESYONLA VE FT KUTUPLU HASTALIIN N IKILARIYLA BAETMEK ............. 473 MAJR DEPRESYON............................................................................................................................................. 474 ANKSYETE VE KOMPULSYON (ZORLAMA)........................................................................................... 475 FOBLER..................................................................................................................................................................... 475 PANK ATAKLAR.................................................................................................................................................... 475 OBSESF-ZORLAYICI/KOMPULSF BOZUKLUK ..................................................................................... 476 POST TRAVMATK STRES BOZUKLUU.................................................................................................... 477 KLK BOZUKLUKLARI................................................................................................................................... 477 DKKAT EKSKL BOZUKLUU.................................................................................................................. 479 YARATICILIK VE AKIL HASTALIKLARI...................................................................................................... 479 ZHN LALARI VE SNRLER......................................................................................................................... 480 ZIHIN LALARI...................................................................................................................................................... 483 ZOFREN TEDAVSNDE KULLANILAN LALAR............................................................................... 483 ANTDEPRESFLER............................................................................................................................................... 485 ELEKTRO-KONVULSF TERAP...................................................................................................................... 486 ANKSYETE DURUMU.......................................................................................................................................... 487 PROZAK, FREUD'UN YERN ALABLR M?............................................................................................. 488 LALARIN KTYE KULLANIMI.................................................................................................................. 489 ME TKSN ENGELLEMEK.......................................................................................................................... 490 BAIMLILIK SSTEM.......................................................................................................................................... 491 UZUN DNEML TERAP: EKONOM ONU (izofreni) VCDANSIZCA MAHVETT ............... 491 MEHMET AL KILIBAY YAZILARI 494 KOMIK SNEMA, KOMIK SEYRC.................................................................................................................. 494 Komik Sinema, Komik Seyirci ....................................................................................................................... 496 TARHN KOM................................................................................................................................................... 497 SOYLU KOMK, KOMK SOYLU........................................................................................................................ 500 SANAT TOPLUM NDR VEYA SANAT SANAT NDR. SEN YLE SAN, SANAT TANRI NDR...................................................................................................................................................... 503 SOYTARI GLMEZ, SIRITIR.............................................................................................................................. 505 SYASET.................................................................................................................................................................. 507 PROFESYONEL ERKEK........................................................................................................................................ 509 BR KISIM SPKER................................................................................................................................................. 510 YK PROFESR................................................................................................................................................... 511 KM BU KALEML, HERKES ONDAN YANA ............................................................................................... 512 AMPYONLARI DA KESERLER...................................................................................................................... 513 KOLONYALZM (SMRGECLK) VE EDEBYAT 516 TANRI DUYGUSU 533
9. 9. Yazlar 9 HATIRLADIIM HDSELERDEN BR KISIMMahir Z Medine-i Mnevvere kumandan eyh'l-Harem Osman Paa idi. Birka olundan sdece mektep arkadam olan Hamza Osman' tanrdm ki bilhare mebus da oldu. Hicaz Valisi Rtib Paa idi. Medne-i Mnevvere'de ondokuz ay kaldk. 1908 Merutiyet nklb biz orada iken vuku buldu; enlikler yapld. Tebdil-i saltanat vki oldu; yine donanmalar oldu. Kanun- Esasi iln edildi; yine ehryin [enlik; byk hkimiyet ve kuvvete it sevin, donanma. ] yapld. Hicaz demiryolu am'dan Medine'ye geldi; yine iln- srr ve dmn edildi.. Merutiyetten sonra orada bulunan bir Hamidiye Alay maalarn verilmemesinden dolay isyan etti. Harem-i erf'i bastlar, kaplarn kapayp birer nbeti diktiler. Cuma gn bile istediklerini ieri alp, istemediklerini geri evirdiler. Hatt bu mnasebetle ulem arasnda cumann shhati hakknda mnkaalar yapld. Bir ksm zn-i m [Herkese msaadeli olan. * Ist: Cum'a namaz klnan cami kapsnn kaytsz artsz her mslmana ak olmas] olmad iin cuma namaz sahh deildir. dedi; bir ksm da Bnin [isteyen; s, zlim, yoldan sapm isyan etmi, meru idreye bakaldran. ] hareketi izn-i mm haleldar etmez. dedi. Bu mnkaalar ben yakndan takip ettim. O zaman Medine-i Mnevvere'de ulem arasnda en lim zt afi Mftsi Seyyid Ahmed Berzenc Efendi idi. Mahmudiye Medresesi Mderrisi ise ileri limlerden saylrd. Her sabah, vazife balamadan babamn etrafnda toplanarak baz eserler okurlard. Nib Osman Efendi, [Mekke ve Medine Kads'ndan baka Kad Muavini* mhiyetinde bir de Nib vard.] Mahmudiye Mderrisi, benim hocam ve ismini hatrlayamadm bir zt daha Buhar-i erif ve Edebul- Kad'yi mzakere ederlerdi. Kitab olarak en fash Arapa muhavereyi Medine'ye pazara gelen kable eyhleri yapard; onlar birbirleriyle konuurken zevkle dinlendim. Konumalar, Medine halknn konumasna hi benzemezdi; insan adeta iki limin bir kitap okuduunu zannederdi. Medine'nin hususiyetlerinden biri de, slm diyarndan gelen mcavirlerden ounun bir i tutarak oraya yerlemi olmas, ak- Resl ile mcvir olan baz kimselerin, sabah namazlarn haber vermek zere afi vaktinde sokaklarda yksek sesle ent'el-hdi ent'el- hak, y Hak diye zikretmeleridir. Bir de beni ok heyecana sevkeden ey, hacc zaman cuma hutbeleri idi. Harem-i erifin yirmi yedi hatibi vard. Bunlardan Skb ve Hammad Efendiler heyecanl hatiplerdi. Hele Skb Efendi'nin, hutbelerinde Hads-i erif okuyaca zaman: dedikten sonra parma ile Ravza-i Mutahhara'y iret ederek (BU KABRN SAHB SALLALLH TEL ALEYH VESELLEM, O KABRNDE HAL HAZIRDA DRDR, VE BUYURDU K.." dedii an, ine atlsa yere dmeyecek derecede kalabalk olan Harem'de lklarla kendinden geenlerin husule getirdii heyecan, ayrca bir zevk-i manev idi.
10. 10. 10 Yazlar Dier zamanlarda olduu gibi, Ramazan- erifte de Ayn- Zerka denilen buz gibi latf suyun sakalarla halka datlmas Vakf'n en aziz bir ikrm idi. Medine-i Mnevverde hi unutamadm iki sm afi Mftsi ile Faris hocam s Ruh Efendi merhumlardr. Biz orada iken, ehremini Rdvan Paa vak'asndan dolay nefyedilen Bedirhnler ile byk mcahit eyh mil'in olu Kmil Paa ilesi de orada bulunuyordu. 1937 senesinde Nianta Erkek Orta Mektebini, Marifin kiralad Kmil Paa Konanda am ve o vesile ile kendisiyle ilk defa merref olmutum. Sonralar mahdmu Said Bey'le de grtm. Byk hemirem Bihn Hanm da, merhumun kerimeleri Naciye Hanm'la tanrlard. Medine-i Mnevvere'de ondrt eit hurma saydlar. Medine'de hurma denilince yerliler glerler; hurma kelimesi telffuzu itibariyle Arabistan'da kadn demektir. Hurma'ya ya ise rutab, kuru ise temr demek lzmdr. En ok houma giden, elebi hurmas dedikleri byk ve pek latif hurmayd. Bir de ekirdeksiz zm gibi, ekirdeksiz bir hurma olurdu ki, ayr bir nefseti ve tad vardr. Bir de dnte yolluk olarak aldmz tahin helvas kadar lezzetli helvay baka yerde yememi olduumu hatrlarm. Harem-i erf'te sabah namaznn hussiyeti vardr. afilerce en erken vakitte klmak daha faziletlidir. Bu sebeple, onlar kendi mihraplarnda cemaatle herkesten nce ed ederler, sonra Malikler, nihayet daha byk bir cemaatle Hanefler klarlard. Ben sabah namazna gelebildiim zamanlar her imama farza niyetle iktid ederdim ve bundan ok byk zevk alrdm. Tabi bu namazdan ikisi nfile olurdu. Bir de Harem-i erf an'anesi vard ki, Mescid-i Saadet'e girilince Ravza-i Mutahhara'ya tevecchle Salt Selm getirilir, erbb- takv iki rekt Tahiyyet'l-mescid klarlard. Bu namaz 'Cmii selmlama namaz' demekti. kindi ile akam aras bir Msrl Hfz Bb'r-Rahmede mukabele okurdu. Bu, vakfn vazifelisidir. Msr tilvetleri arasnda merhum eyh Rf'at mstesn, onun kadar gzel okuyana rastlamadm. Sh: 40-42 SPRTZMA CELSELER Birinci Cihan Harbinin son seneleriydi. O zaman Ankara'da Hukuk Mahkemesi zsndan Avni Efendi adnda bir zt vard. Medresede okuduktan sonra Hukuk Fakltesi'ne ve Fen Fakltesi Tabiiyye besine de devam etmiti. Kendisi Krehir'in Mucur kazasndan olup, fevkalde kuvvetli bir medyum idi. Her gece Vli'nin, Kad'nn ve muhtelif kimselerin evlerinde yaplan ispritizma [Ruhun lmediine inanan, gereinde llerin ruhlaryla iliki kurulabileceini ileri sren inan, ruh arma:] tecrbelerinde medyum olurdu. Bir gece de biz ric ettik, kabul etti. O gece arkadalarmzn hemen ou o toplantda bulundu. Bir de buna hi inanmayan, yukarda kendisinden bahsettiim Msrl Abdlhakm Fehmi Bey arkadamz o mecliste bulunuyordu ve hi inanmad iin, herkesin parmaklarn koyduu byk ve ar bir yemek masas zerine btn kuvvetiyle, fakat hissettirmeyerek koluyla basyordu. Medyum: Ey ruh! Geldiysen masann ayan kaldr ve vur dedi. Masann aya kalkt, bir defa vurdu. Abdlhakm Efendi bir kere daha vurmasn rica etti. Medyum: Ey ruh! U kere vur dedi. Masann aya defa kalkp yere inince Msrl arkada: Allah Allah! Efendi, y Allah! diyerek arp kald. Ben ktiplik ediyordum. Arkadalardan felsefe hocas orumlu Abdurahman Dursun Bey, Kabak Mustafa veya Patrona Halil gibi ihtillcileri ard. Bu
11. 11. Yazlar 11 Abdurrahman Bey vaktiyle medresede okumu, sonra Yksek Muallim Mektebi'ne girmi ve felsefe ksmndan ahdetnme alm, medresede edindii kanaatlerini deitirmi, kendisine gre bir ateist olmutu. teki arkadalar da baz eyler sordular; hepsine cevap vermiyordu. Ben de Nmk Keml'in rhunu istedim, dvet edildi. Eski edebiyat ile yeni edebiyat arasndaki fark ve bu husustaki dncelerini sordum. Sar ktl msvedde defterinin te ikisi verdii cevapla dolmutu ve tam kendi slp ve ifadesiydi. Ne yazk ki defterimi sonradan kaybettim; o szleri imdi buraya aynen geirmek isterdim. Fuzl'yi aralm ve zamana uygun bir beyit sylemesini kendisinden rica edelim dediler. Mtrekenin ilk yl idi. Hi unutmam, nk ok tekrar ettim, aynen hatrmdadr. u beyti syledi: M'minlerin ba yok, Dayanacak ta yok. Herkesi bir hayret istil etti. Abdlhakm Efendi'ye anlattk, o da ard. Medyum Avni Efendi ile bir gece de ir Molla'mn evinde toplandk. Orada Ankara erfndan Tahan sahibi Ziya Bey ve mektebimizin Arapa hocas Trabzon Mftsi Cd Efendi de vard. Masann etrafna toplandlar, medyum bir iki defa: Ey ruh! Geldinse haber ver der demez, masann aya vurdu. Adn ne?, kr, Nerelisin?, Ankaral, Hangi mahalleden?, Telce, Ne i yaparsn?, Ayakkabcym, Ne zaman ldn?, Krkyedi sene evvel imizde Ankaral tannm bir kimse var m?, Var, Babasnn ad ne?, Hac Sleyman dedi. Btn Ankarallar ve biz donduk kaldk, zir Tahan sahibi Ziya Bey'in babasnn ismi Hac Sleyman idi. Biz bilmediimiz iin mahallenin yerini sorduk. Telce mahallesi, lisenin karsnda ve Ankara Hastahanesi'nin kar cephesindeki tepede imi. Sorulacak baka bir ey olmad iin, bakalar arld. Herkese seviyesine gre cevaplar verildi. O gece ben, yanmda oturan Cd Efendi'ye kendi kanaatimi syledim. Dedim ki: Ben bu gelen kuvvetin ruh olduuna inanmyorum; nk ruh, cesedinin yannda veya mele-i a'ldadr. Herkesin emriyle hareket etmez ve ona rm olmaz. Akl buna mn olduu gibi, nakilden de uygun bir hkm bulunamaz. Bu olsa olsa cin taifesidir? Eskiden de biliriz, cinci hocalar vard. Bunlar bir ksm cinn'i kendilerine rm etmilerdi. Yllarca herkes bu hususta birok menkp dinlemitir. Essen cin tifesinin vcdu Kur'n ile sbittir. Cd Efendi bu szlerimi tasdik etti ve Medyuma bir sual tevcih edelim dedi. Malmdur ki, Hazret-i Ali'nin kabrinin nerede olduu trihen sbit deildir, kimse bilmez, ancak makam vardr. Bunu soralm dedi, sorduk. Gelen kimdi bilemiyorum, fakat mphem bir cevap verdi. Cmlenin bir sfat da hatrmda deildir: nsan olan m, kmil olan m, hsl, faziletli bir sfat kullanarak dedi ki: ... olan yerde yatmaz. Fakat en mhim cevaplar, o zaman Ankara vlisi olan akrabamzdan Azmi (Savut) Bey'in byk dmd Bb- Ali Evrak Mdri Hac Nri Bey'in cep defterindeydi, herhlde evldna intikl etmitir. Bize okuduu baz paralar vard ki, hakkaten, O byk adamlara yakr ifdelerdir. Sh: 81-82
12. 12. 12 Yazlar ** SR HANIM VE SPRTZMA Beykoz Orta Okulu'nda Kandilli Lisesi meznlarndan matematik yardmc retmeni bir Sr Hanm vard. Bu, Medineli Hac Osman Efendi'ye mensp, yana gre ok arbal (20 yalarnda) bir hanm kzd. Arkadalar ile birlikte dersler bitip, talebe daldktan sonra muallim odasnda ispritizma tecrbeleri yapard. Sr Hanm kuvvetli bir medyum idi. Bir gn tesadfen odaya girdim. Glmeye baladlar: Sizin her cuma akam nereye gittiinizi artk rendik. Tozkoparan'a gidiyorsunuz. dediler. Halbuki ben Zeyrek'e Fil Yokuuna gidiyordum. Bulamadnz dedim. Bir gn bulacaz dediler. Ve gzmn nnde devam ettiler. Baktm bir fincan, yuvarlak bir kda harfler yazl, fincan ortada, masa bandakiler parmaklarn fincann stne koyuyorlar ve fincan hareket ederek harfleri dolayor ve derhal cmle peyd oluyordu. Halbuki bizim yukarda bahsettiimiz Mucurlu Hkim Hseyin Avni Efendi'nin idresindeki ispirtizma tecrbeleri ok zordu. Ve saatlerce devam ediyordu. Bu o kadar kolayd ki hi zaman kaybedilmiyordu. nk fincan hemen sr'atle harflerin zerinde dolayor, cmleler meydana kyordu. Benim de sorularm var. dedim. Siz de istediinizi sorun. dediler. stikll Mar'nn mbdii ve Safahat iri Akif Bey iki ay evvel vefat etmi ve vefatn bir gn sonra snfta haber alm, beynimden vurulmua dnmtm. Onun teessr devam etmekteydi. Mehmed Akif Bey'in rhunu aralm dedim. Geldi. Ben de unu sordum: Aziz Ustdm! Haber ala- madm iin son teyi' vazifesini yapamadm. Bana krlm olmanzdan phe ediyorum. Derhal cevap verdi: phene krldm. Bu sz zerine o kadar irkildim ki, kendimden getim. nki Akif Bey, sz hep byle veciz bir tarzda sylerdi. Demek istiyordu ki: Ben seni tanmaz mym, krlm olmamdan nasl phe ediyorsun? Ben darlsam, ite bu phene darlrm. Babanzde Nim Bey'i dvet ettik. Fakat onunla yaptmz muhavere hatrmda kalmad. Maksadm, o ilim ve fazlyla, kaynpederi Fatih Trbedr mi Efendi'den, mm fakat Hakk'tan mevhp irfn ve kemltyla, kendisini tanyanlarca sylenen keifleri ile bilinen o rif zttan, mnevi ynden istifde eklini renmekti. Reisl ulem 'yndan Ayasofya krs vizi Manastrl smil Hakk Efendi'yi dvet etmelerini istedim. Hazret geldi. Rahat msnz, muazzep misiniz? diye sordum. Muazzebim diye cevap verdi. Neden? dedim. Kaal ilmine bakmz, hl ilmini anlamamz. dedi. Tasavvufa bsbtn arka eviren ulem-y lmdan olduuna hkmettim. Mrnileyh, Ayasofya'da krsden inerken dm, aya krlmt. Meslektalar ve muhlifleri arasnda ttihatlara boyun edii iin Allah cmide dersini verdi. denmiti. Sh. 325-326 Manastrl, Mertiyetten evvel din limlerinin Ulem-y Sitte dedikleri alt otoriteden biri idi. Dierleri Tikveli Yusuf Efendi, Tokad kir Efendi, Evkaf Mfettii ve Hukuk Fakltesi Ahkm- Araz muallimi Hseyin Hsn Efendi (bilhare eyhlislm), Mecelle rihi ve fakltede mderris Atf Bey, Msr Kads Yahya Reid Efendi olup, bu zevt, lmiye mesleinin benm limlerindendi.
13. 13. Yazlar 13 LDKTEN SONRA EVLYNIN TASARRUFU VE TEMESSL eriat erbb lmden sonra evliydan tasarrufu reddeder. Birok asrlarda lye isnat edilerek, yi olan rivyetler merhma olan muhabbet ve rbtann eseridir. Hayt- bkye intikal etmi olan btn canllar fn hayattan artk el etek ekmilerdir. Mdhaleleri aklen de muhaldir. Kurn- Kerimde Cenb- Hakk, Peygamber Efendimiz iin Sen de leceksin, onlar da muhakkak leceklerdir melindeki yet-i kerme'de sarahaten beyan buyurmutur. kinci hayat artk maherdedir. Fakat tevtr derecesinde baz vak'alar iitilmi, grlm ve yazlmtr. Bunlar iin o zaman ancak akl bir yol vardr. Varlklar Kurn- Kerim ile sbit, ecsm- latfe'den olan cinlerin, o byk zevta olan rabtalarnn bir cilvesi dersek, zannederim hibir zelleye dm olmayz. Cinlerin vcdu ayrca Huddm sahipleri ve ispritizma ile sabittir. Birok sr shibi mehur mdekkik lim smil Erturul Fenn Bey'in de ispirtizma hussunda bu fikirde olduunu Edhem Feyzi Gzaydn Bey'in bana getirdii onun bu hususta yazd kk bir kitaptan rendim. Bu mnsebetle syleyelim ki, tevessl de meru deildir. Peygamberler dhil, gemi btn fazl u kemal erbb, byk takv shipleri, keif ve kermet ehli hrmet ve tevkr ile yd edilmeye lyktr. Haklarnda hibir hrmetsizlik gsterilmemelidir. Hayr ile yd edilmeleri Peygamber Efendimiz'in emridir. Onlara kar yaplacak en byk vazife ruhlarna Ftiha okumaktr. Bunun dndaki balantlar kime kar olursa olsun irk-i hafdir. Biz ancak hayatta bulunan erbb- keml'den istifde yolunu aramalyz. nk onlarn vazifeleri tebliden ibarettir? Bir kere dnelim: Herkes kendi eyhine bu irtibt ldkten sonra devam ettirirse, asrlar getike her yerde yzlerce binlerce ilhlatrlm putlar peyda olacak, ortada ne Htem'l- Enbiy, ne de Vahdniyet-i lhiye mefhmu kalacaktr. mnn korumak isteyenler, hirete intikal etmi olan zevt eser brakmsa ve iindeki yazlar nasslara aykr deilse, ancak onlar okuyup fikren istifde etmeye bakmaldrlar. Birok meyihin eserlerini nne gelen erh etmeye kalktndan ve bunlar tasavvuf ve usl- i fkh bilmediklerinden imn sakatlayacak hatalara dmlerdir. Bunlar iyi niyetle yaplan erhler iin sylyorum. Yoksa Batinlerin bu dini kknden ykmak iin uydurduklar szlerin, yazlan kitaplarn hadd hesb yoktur. En gzel dell olarak lm ve trih bir misal verelim: Bir gn ben bu husustaki fikirlerimi sylediim zaman Balarba'nda bize gelmi olan Edebiyat Muallimlerinden Sdk Karababa Bey, Lugat- Tarihiye ve Corafiye mellifi Ahmed Rif'at Bey'in eserinden bahsetti; ricam zerine o eserden bana istinsah ederek getirdi." Hlsaten arzedelim: Asl beinci cildin 180-181. sahifelerinde, mehur Tabakt sahibi Abdlvahhab a'rn, Futht- Mekkiye'yi (Levmi'l-Envar'il-Kudsiyye) adyla hlsa etmi, daha sonra onu da zetleyerek El-Kibrt'lAhmer unvn ile bir eser daha vcuda getirmitir. mam a'rn der ki: Futht' ihtisar ettiim, (yni ksalttm) sralarda Ehl-i snnet ve'l-cemaat itikadna uymayan baz yazlar grdm ve durakladm. Kitabmdan karmak istedim. Fakat tereddtten kendimi kurtaramadm. Nihayet bir gn Msr'n tannm limlerinden Seyyid Eb't-Tabb'l-Meden ile karlatm ve bu teredddm syledim. Kendileri hemen cebinden bir kitap kard. Bu eser, Konya'da Muhyiddin-i
14. 14. 14 Yazlar Arabi'nin el yazs ile yazlm olan nshadan kopye edilmiti. Esere baktm. Kitabmdan karmak istediim cmlelerin hibirini orada gremedim. O vakit anladm ki, Msr'da elden ele dolaan Ftht- Mekkiyye nshalarnn hepsi eyh Muhyiddin-i Arabi'nin ehl-i snnet inancna muhalif olduunu gstermek ve kendisini halkn nazarndan drmek iin yazlmtr; birtakm iftiralarla dolu nshalardr. Nasl ki kendilerinin Fss'l-Hikem ve dier nshalarnn da byle kartrlm olduu esefle grlmtr. tikat ve amelleri sapk olan birok kimseler, yalnz eyh Muhyiddin-i Arab'yi deil, birok tannm tasavvuf erbbnn manzm, mensur eserlerini de bu sretle ifst etmilerdir. Gayeleri yalnz o ztlar halkn nazarndan drmek deil, slm akaidini bozup din ihtille sebep olmaktr. Bu sebeple en emniyetli yol: Bir eseri bir zta isnat edebilmek iin, matbaann icadndan evvel, eer kendi el yazs ile yazlm veya kendi nezretinde hayatnda bakasna dikte et- tirmi ise, o eser onundur diyebiliriz. Bu yol imna bir halel vermemekle beraber, ayn zamanda ilm bir usl olur. Matbaann icadndan sonra ise, kendi zamannda baslm eserler iin ayn ihtiyata bavurmak yerinde olur. Fakat bu ihtiyat din d yazlm eserler iin lzumlu deildir. Tedkk metotlar dahilinde yazlm eserler ilm mahiyet kazanrlar. Sh: 292-294 ABDLAZZ MECD EFEND Mecd Efendi'yi, Mesnevhan Maral Thir Efendi anlatmt: Bir gn Bayezid'de Ftih Trbedr Ami Efendi ile karlatnda elini peyim derken boynuna sarlp btn kuvveti ile skmaya balar; Ver eyhim diyerek nasip almak ister. mi Efendi kurtulmak istedike, Mecd Efendi sarlr, skar ve Vermezsen brakmam der. Nihayet Ami Efendi Verdim, be adam diyerek kendini kurtarr.[1]1 stanbul Belediye Mektupusu Osman Nuri Bey, Abdlaziz Mecd Efendi'ye mensuptu ve Mecd Efendi hakknda mstakil bir eser yazmtr.2 [2] 1 [1]Ftih Trbedr mi Efendi mazanneden [Zannolunduu yer. Zan gtren. * Ermi sanlan. ] bir zt imi. Ben kendisine yetitim ise de gremedim. Mehur Mderris Babanzde Nim Bey'in hem kaynpederi, hem de eyhi idi. Umm olmasna ramen, irfnen ykseklii Nam Beyi ona bend etmiti. 2 [2]Osman Nuri Bey ile bir gn Profesr M. Hamidullah Bey'in konferansnda bulumutuk. Sz Mecd Efendi'ye intikal etti ve unu anlatt: Bir cuma gn Hazretin yannda bulunuyorduk, kii idik. Ezan okunmaya balad. Misafirlerden biri kprdamaya balad. Hazret bunu grnce Bir iiniz mi var? diye sordu. Misafir: Hayr, ezan okundu cemaate gidilmeyecek mi? deyince, Cuma toplant deil mi? te burada toplanm bulunuyoruz. demi olduunu nakletti. Bunu ne maksatla sylediini ben anlamadm. Osman Nuri Bey'in vahdet-i vcud meselesinde vahdet-i mevcud'a saptn Sahaflarda nakledilen bir sznden anlamtm. Ahsen-i takvm'i, sokaktan geen bir kpek ile mukayesede bulunmu, hatta kpein medfutn [Defedilip dar karlm olanlar.] da szne kartrm. te yalnz yarm hoca insan dinden karmyor, yarm dervi de bylece imn sarsyor.
15. 15. Yazlar 15 Abdlaziz Mecd Efendi merhum ok kuvvetli mutasavvf bir irdi. Kendi elyazs dvnn Prof. Dr. Sheyl nver Bey kardeimiz krk sene kadar evvel bana ire [Emaneten vermek. ] etmiti, gz gezdirmitim. Mecd Efendi ile dayzdem Prof. Srim Hsn elebiolu'nun kaynpederi Slih Bey'in cenazesi mnasebetiyle Cerrehpaa'da bir kahvede hazrla intizarda bulunurken grmtm. Abdlaziz Mecd Efendi lim, zeki, ir, stn diryet ve firset sahibiydi; grdn tesir altnda brakrd. Istitraden belirteyim ki, bu hl mehur eyh Ken'an Bey'de de vard ve daha kuvvetli idi. Bir zamanlar tarkatlere lkayd kalan Hasan Hasri Bey, Abdlaziz Mecd Efendi ile 1930 yllarnda temastan sonra deimiti. Ben bir yaz tatilinde Edremit'ten stanbul'a dnerken Balkesir'e uradm zaman Haan Basri Bey'i ziyaret etmitim. Bana Abdlaziz Mecd Efendi'nin kermetinden bahsetti. yle ki, Mecd Efendi bir gn Basri Bey'in yazhanesine gelmi, hava akm. Basri Bey, hava ok scak, biraz yamur yasn m? demi. Basri Bey de cevaben: Nasl mnasipse efendim dedikten bir mddet sonra hava kararp iddetli bir yamur yamaya balam. Sanak devam edince Artk yeter mi Basri Bey? demi; o da Siz bilirsiniz efendim deyince; Pekiyi, artk kesilsin demi ve yamur durmu. Bu hdise Hasan Basri Bey'i Mecd Efendi'ye ok balamt. Ben, Edremit'te Orta Mektep Mdri iken Basri Bey ile muhabere ederdik. Kendisiyle Birinci Byk Millet Meclisi'nde Balkesir mebusu iken tanmtk, krk yllk baba dostu idi. Bir trl iinden kamadm Merzifonlu Cd Efendi'nin uhd manzmesindeki tasavvuf bir beytin mnasn kendisinden sormutum: Zemne dd hakkat semya sakland Trb- dem'in idrke intisabndan. Bu beyti nesre evirirsek dem'in topra idrke intisap edince, yni ona akl verilince, yere dm olan hakkat semya ykselip sakland demek olur. Bu beyti sormadm kimse kalmamt. Kimse beni tatmn edememiti. Ferid Bey hocamz bile Adam, bunu anlalmasn diye yazm. demiti. Basri Bey beni severdi, itimad vard. Kendisi de anlayamad iin Mecd Efendi'ye yazm, onun cevabn bana gnderdi. Baktm ki, tam aksini nesre evirmi, hi anlalmaz bir hl alm. air olan Haan Basri Bey'in edeb kltrnn bunu fark etmeye yeterli olduunu bildiim iin, Mecd Efendi'nin bu izhn nasl kabul ettiine hayret ettim. Ve bu mesele dolaysyla tasavvuf hakknda birbirimize alt yedi mektup tetisinde bulunduk. Bu hdiseden be sene sonra idi. Ben Nianta Erkek Orta Mektebi Mdri iken kendisinden bir mektup aldm. Muhterem stad Ali Himmet Berki Efendi, Mverd'nin el-Ahkm's- Sultniye'sinin tercme edilmesini Hasan Basri Bey'den istemi olduundan bahisle, bu kitab benim tedrik etmemi istiyordu. Bu mnsebetle yine bir iki kere mektuplatk. Bir mektubunda, Balkesir'den bana Edremit'e gndermi olduu mektuplarm geri istedi ve benim ona gnderdiklerini de bana ide etti. Eski fikir ve nokta-i nazarndan dnm olduunu bu sretle anladm. * *
16. 16. 16 Yazlar nsan gnlk hayatnda mhim grd hdiseleri gn gnne not etmezse ite byle benim gibi derbeder bir mecmua-y havtr olur. Kronolojik sra ile yazlm htralar belki daha fazla tarih kymeti hiz ve alka ekicidir. Fakat ne are ki ben eski dostlarmn ve talebelerimin srar zerine htralarm yazmaya ilkin 15 yl nce giritim, sonra 8 yl kadar bir fasla verip tekrar baladmsa da yine ihmle urad. Bu sefer nc defa yazmaktaym. Bu aklamay yapmaktan maksadm u ki, arada unutulmu hdiseleri hatrladka sral srasz yazyorum; onlar anlatrken okuyucularm beni mzur grsnler. Asrlk mrn nc rub'unu tamamlam bir adamn yazlarndaki bu zikzaklk, onun yryne muvzi saylabilir. Sh: 205-207 Kaynak: Mahir Z, Yllarn zi, Kitabevi, Nisan 2000,stanbul
17. 17. Yazlar 17
18. 18. 18 Yazlar WALTER BENJAMN Ve HAYATIN BT 1892 Walter Benjamin 15 Temmuz'da tccar Emil Benjamin ve ei Pauline'in (kzlk soyad Schoenflies) ocuundan ilki olarak dodu. 1902-1912 Charlottenburg'daki Kaiser-Friedrich-Schule'nin, liseye devam edilen blmne gitti. 1905-1907 Haubinda'daki tara yatl okulunda iki yl kald, orada Gustav VVyneken'le tant. 1912 Berlin'de lise mezuniyet snavn verdi. 1912-1915 Freiburg i.B. ve Berlin'de felsefe okudu. zgr niversiteliler rgtlenmesinde alt. 1912 air C. F. Heinle ile dostluu balad. 1914 zgr niversiteliler Birlii'nin bakan oldu. Daha sonra evlenecei Dora Sophie Pollakia tant. Birinci Dnya Sava'nn balamasyla, C. F. Heinle ve kz arkada intihar ettiler. Benjamin genlik hareketinden ekildi. 1915 Gerhard Scholem'le ilk tanma 1915- 1917 niversite renimine Mnih'te devam etti. 1917 Dora Pollak'la evlendi. Askerlikten muaf tutuldu ve svire'ye yerleti. 1917-1919 niversite renimine Bern'de devam etti. 1918 Tek olu Stefan'n doumu. Ernst Bloch'la tanmas. 1919 Bern'de Der Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik (Alman Romantik Dneminde Sanat Eletirisi Kavram) almasyla, "sununa cum laude" doktor unvann ald. 1920 Berlin'e dnd. Ekonomik zorluklarla karlat 1921 . "Angelus Novus" dergi projesi 1921-1922 Wahlverwandschaften Essay'i (Seilmi Akrabalklar Denemesi) yazd. Florens Christian Rang'la dostluk kurdu. 1923 Yaz yarylnda Frankfurt niversitesi'nde yakn dnem Alman edebiyat tarihi zerine doentlik tezi hazrlad. Theodor Wiesengrund (Adorno) ve Siegfried Kracauer ile ilk kez burada tant. 1924 Mays-Ekim: Capri'ye gitti. Tragedya Kitab'nn ilk yazl. Asja Lacis'le aralarnda bir ak ilikisi dodu, Lacis onu Marksizmle ilgilenmeye yneltti. 1925 Doentlik tezi kabul edilmedi. 1926 Mart-Ekim: Paris. Franz Hessel'le birlikte Proust evirmeye balad. Frankfurter Zeitung ve Literarische Welt iin gazete yazlar yazmaya balad. 1926-1927 Kasm / Ocak: Moskova gezisi. Asja Lacis'le yeniden grmesi
19. 19. Yazlar 19 1927 Paris'te Passagen-Arbeit'a (Pasajlar almas) balad. Orada Scholem'le bulutu. Filistin'e gitme planlar yapt. lk esrar ime deneylerini yapt. 1928 Rowohlt Yaynevi, Einbahnstrae (Tek Yn) ve Ursprung des deutschen Trauerspiels (Alman Tragedyasnn Kkeni) kitaplarn yaymlad. 1929 Bertolt Brecht'le ilk buluma. Asja Lacis Berlin'de. Benjamin radyo almalarna balad. 1930 Dora Pollak'tan boand. Bertolt Brecht ve Bernard von Brentano'yla birlikte "Krise und Kritik" dergisini yaymlama plan. 1931 Rowohlt Yaynevi iin bir denemeler kitab plan. Kraus- Essay (Kraus Denemesi) yazd. Berliner Chronik (Berlin Gnl) zerinde alt. Temmuz'da Nizza'ya dnd; intihar etmeyi planlad. lk vasiyetini yazd. 1933 Mart aynda srgne kt. Nisan'dan Institut fr Sozialforschung (Sosyal Aratrmalar Enstits) iin almaya balad. 1934-1935 Paris'te, Skovsbostrand'da Brecht'in yannda ve San Remo'da boand einin yannda kald. Para sknts ekti. Passagen-Arbeit' (Pasajlar almas) yeniden ele ald. 1936 Paris'te Kunstwerkaufsatz (Sanat Yapt Makalesi). Deutsche Menschen (Alman nsanlar) adl mektup antolojisi, Detlef Holz takma adyla Luzern'de yaymland. 1937-1938 Baudelaire kitab zerinde alt. 1938 Temmuz-Ekim: Danimarka'da Brecht'in yannda sonkez kald. Das Paris des Second Empire bei Baudelaire (Baudelaire'de ikinci imparatorluk Dnemi Paris'i) blmn tamamlad. Deutsche Menschen (Alman nsanlar) adl mektup antolojisi, Detlef Holz takma adyla Luzern'de yaymland. 1937-1938 Baudelaire kitab zerinde alt. 1938 Temmuz-Ekim: Danimarka'da Brecht'in yannda son kez kald. Das Paris des Second Empire bei Baudelaire (Baudelaire'de ikinci imparatorluk Dnemi Paris'i) blmn tamamlad. 1939 ber einige Motive bei Baudelaire (Baudelaire'de Baz Motifler zerine) blm zerinde alt. Savan balamasyla Nevers'teki Clos St. Joseph kampnda gzaltnda tutuldu. Kasm aynda serbest brakld. 1940 Paris'e dnd. ber den Begriff der Geschichte'y (Tarih zerine Tezler) yazd. Haziran aynda kz kardeiyle birlikte Lourdes'a kat. Austos'ta Max Horkheime'in araclyla ABD'ye giri vizesi ald. Eyll aynda, Pire- neler zerinden Ispanya'ya geme denemesi baarszlkla sonuland. Walter Benjamin 26 Eyll'de spanyol snrndaki Port- Bou'da intihar etti. Walter Benjamin /Tarihin Sonu (1940) Benjamin, kamptan serbest brakldktan sonra, karartma iindeki ve alarma hazr bekleyerek yaayan Paris'e geri dnd. Yaamn elinden geldiince yeniden dzenlemeye
20. 20. 20 Yazlar alt. Uzun sredir kendine sorun kartan kalp yetmezlii yle ktlemiti ki, yrrken her ya da drt dakikada bir dinlenmek iin durmak zorunda kalyordu. Yine de, yanda kalan almasna, olanak bulabildiince yeniden balad. 11 Ocak 1940'ta Bibliothque Nationale'deki okuma kartn bir yllna yeniletti. Birka gn sonra Gretel Adorno'ya yazd bir mektupta, yeni bir almaya balamakla -Rousseau'nun ve Gide'in otobiyografilerini karlatrarak incelemeyi dnyordu- ok istedii Baudelaire almasna devam etmek arasnda karar veremediini sylyordu: bu alma teki almalara gre gnlmde kesinlikle daha ok yer tutuyor, ama bu alma, yazarnn yaamda kalmasn gvencelemek amacyla bile olsa ertelemeye ya da yarda braklmaya gelmez . Mays aynda Adorno'ya az ve z kararm Baudelaire'den yana verdim, diye yazarken, bu kararn ne gibi sonular dourabileceini biliyordu. te yandan, bir ka olana aramay da srdryordu. Amerikan konsolosluu nezdinde, ABD'ye gitmesini hzlandracak, kota d bir vize almak iin giriimlerde bulundu; ve enstitdekilerin, Amerika'ya g etmesi zerinde srarla durmalar iin de Horkheimer'e youn bask yapt. Benjamin, 1940 ylnn k ve ilkbahar aylarnda, yeniden Baudelaire zerinde almaya koyulmadan nce, Tarih Kavram zerine tezlerinde, yirmi yl koruduunu, evet koruduunu, kendine sakladn syledii dnceleri kaleme ald. Yazmaya karar verdii Baudelaire'in devam blmleri iin yntembilimsel bir aklama olarak, ama ayn zamanda tarihsel zamann z ve materyalist tarihinin grevleri hakknda ilkesel bir dn- seme olarak da planlanan bu tezler, Benjamin'in yazd son metin olduundan, onun vasiyetini oluturuyor. Benjamin bu metinde Hitler-Stalin paktnn yaratt oktan sonra, genel olarak ilerleme dncesini en acmasz bir biimde yarglyor. Geri bu srada sadece sosyal demokratlarn naif iyimserliini adyla anyor, ama almann ne olduuna ilikin bu kaba Marksist kavram eletirirken, komnistleri de kastediyor. Bu kavram, toplumdaki gerilemeleri deil, doa zerinde egemenlik kurma yolundaki ilerlemeleri dikkate almak istiyor. Daha sonra Faizm'de karmza kan teknokratik zellikler, bu kavramda imdiden bulunuyor. Buna karlk Benjamin Tek Yn'de yazdyla uyum ierisinde, doru devrim kavramn bir kez daha ortaya karmaya alyor: devrim, kt srekliliin kesintiye uratlmasdr, (dnya tarihinin) bu seferinde yolculuk eden insan soyunun imdat frenini ekmesidir, tarihin ak gkyz altndaki diyalektik bir sramadr. Bu son metinde btn mitsizlik ortadan kalkmtr. Benjamin, gncel olaylar hi dikkate almadan, gzn hedefe dikiyor: Snfsz toplum kavramna gerek mesiyanik ehresi yeniden kazandrlmaldr; elbette proletaryann devrimci politikasnn karlar dorultusunda. Bu yeniden kurma, materyalist tarih yazarna verilecek grev olarak dnlmektedir. Materyalist tarih yazmnn... temelinde yapmc bir ilke vardr. Dncenin sadece devinmesi deil, ayn zamanda durdurulmas da dnmenin bir unsurudur. Dnme, gerilimlere doymu bir sralanta anszn durduu yerde, bu sralana bir ok uygular, ve bu sralan bu ok sayesinde bir monad* biiminde belirginleir. [Monad: Leibniz'in metafiziinde basit, baka bir eye indirgenemez birim; kendi iinde, maddi tzlerden farkl olarak, gler ieren psiik etkinlik merkezi.] Tarihsel materyalist, tarihsel bir nesneye sadece ve sadece onu monad olarak grd yerde yaklar. Bu yapda olup bitenin, baka bir deyile, bastrlm gemi iin verilen mcadelede devrimci bir ansn mesiyanik bir biimde devinimsiz klnnn iaretini ayrmsar. Bu cmlelerde dinsel ve siyasal dnce i ie gemitir. Baka bir deyile, politika
21. 21. Yazlar 21 eskatalojik [ykselme, pahalanma, kzma, gerginlik] bir karaktere brnmtr; yargsn tarihsel materyalistin hazrlad dnya tarihi iinde gerekletirdiini grr. Benjamin bunu, tezlerinin ortasnda, bir kez daha Angelus Novus biiminde tasvir etmitir: Klee'nin, Angelus Novus adl bir tablosu var. Bu tabloda, bakt eyden uzaklamak zereymi gibi grnen bir melek resmedilmitir. Gzlerini, azn ve kanatlarn amtr. Tarihin melei byle olmal. Yzn gemie evirmi. Bizim gzmze bir olaylar zincirinin grnd yerde, durmakszn enkaz stne enkaz yan ve bu enkaz onun ayaklarnn nne frlatan tek bir felaket grr o. Elbette, orada kalmak, lleri uyandrmak ve paralananlar bir araya getirmek ister. Ama cennetten esen bir frtna, melein kanatlarna dolmutur ve yle iddetli esmektedir ki, melek kanatlarn artk kapatamaz. Bu frtna onu hi durmakszn srtn dnd gelecee doru iter, bu srada nndeki enkaz yn ge doru ykselmektedir. Bizim ilerleme dediimiz ey, ite bu frtnadr. Angelus Novus, Paul Klee'nin suluboya resmi (1920). Benjamin tarafndan 1921 ylnda satn alnd
22. 22. 22 Yazlar Bu resim, geriye bakan tarihiyi, tarihin sonusuz kalmasn dikkate alan ve kendisi de baarsz olan biri olarak gsteriyor. Tarihi yine de umudunu koruyor. Benjamin'in, bu baarszln yorumu olarak alntlad Kafka'nn cmlesi, tarihi iin de sylenebilir: nk, Kafka'nn dedii gibi, sonsuz umut vardr, ancak bizim iin deil. nsani olann bu olumsuzlanmasnda, Benjamin'in dncesinin mesiyanik ura kkenini ve hedefini bulur. nsanlar hakknda ve insanlar iin bir umudu olmayan diyalektik materyalist, eskatolojik felakete balad umuda gvenmek zorundadr; bu felaket, dnyay bir anda yerli yerine oturtacak ve materyalist tarihinin kurtarc "anmsamas"nda, geici olarak ie koyulacaktr. Bu felaket, daha en bandan beri, Benjamin'in ok ynl baarszlnn ortasnda gsterdii soukkanlln gerekesiydi. Yahudi geleneinin en balangtaki tipi olan peygamber, bylelikle Benjamin'de geri dnmtr. Nasl ki peygamberler halklarnn tarihsel felaketinin ifte isabetsizliinde ve siyasal kehanetlerinin tutmay karsnda, bunlarn dinsel kurtulu tarihi iinde gerekleeceinden daha bir emin oluyorlarsa; Benjamin de siyasal bir dnyevi olarak sadece, dnyasnn -Avrupa'nn dnyasdr bu- kurtuluuna besledii umuda daha da ok kaplmak iin baarszla uramtr. 1940 Mays'nda, Bat cephesindeki "oturma sava" sona ermiti; Hitler'in birlikleri Hollanda'ya, Belika'ya ve Fransa'ya girmiti. Haziran'n ortasnda, ilk Alman birliklerinin Paris'i igal etmelerinden hemen nce, Benjamin kz kardeiyle birlikte gneye kat. Gaz maskesi ve zel eyalar dnda baka hibir eyi yanma alma frsat bulamamt. Elyazmalar ve dier ufak tefek eyalar Paris'te kalmt. Pasajlar almasna ilikin malzemelerini ve nalmalarn Georges Bataille'a vermiti; Bataille da bu malzemeyi Bibliothque Nationale'de koruyarak kurtarmt. Benjamin, Haziran ortasndan, Austos sonuna dek Lourdes'da kald ve Horkheimer ve Adorno'nun, kendisine ABD iin bir giri vizesi salamay baarabilip baaramayacaklarnn belirsizliinden byk sknt duydu. Sonunda vizeyi Austos'un son gnlerinde, Marsilya'daki Amerikan konsolosluundan alabildikten sonra, bir grup mlteciyle birlikte Pireneler'den gizlice spanyaya gemek zere yola koyuldu. Fransa'dan k vizeleri olmad iin, spanyol snrndan geri evrildiler. Bunun zerine Benjamin, 1940 ylnn 26 Eyll'n 27'sine balayan gecede, snr ky Port- Bou'da ar dozda morfin hap ierek yaamna son verdi. Bu kk yerleimin mezarlnda, Benjamin'in mezarnn hangisi olduu artk belli deildir. Sh:161-166 Kaynak: Walter Benjamin / Bernd Witte zgn ad: Walter Benjamin Almancadan eviren: Mustafa Tzel, 1. Bask: Ocak 2002, stanbul
23. 23. Yazlar 23 DEEN BLG TABANINDAK Yeni Gerekler Peter F. DRUCKER nmzdeki on yllarda eitim alannda meydana gelecek deiiklikler modern okulun, yzyl akn bir sre nce kitaplarn baslmasyla ortaya kndan bu yana grlen deiikliklerden daha byk olacaktr. Bilginin gerek sermaye ve zenginlik yaratan balca kaynak haline gelmekte olduu bir ekonomi, eitim performans ve eitim sorumluluu asndan okullara yeni ve zorlu talepler yneltmektedir. Bilgi iilerinin egemen olduu bir toplum ise, sosyal performans ve sosyal sorumluluk asndan daha da yeni -ve daha da zorlu taleplerde bulunur. Eitimli insann nasl bir kimse olduu zerinde bir kez daha durup dnmek zorunda kalacaz. Ayn zamanda, renme ve retme biimlerimiz de ok kesin ve hzl bir biimde deimektedir -bu ksmen renme srecine ilikin yeni kuramsal anlayn, ksmen de yeni teknolojinin sonucudur. Son bir nokta da, okullardaki pek ok geleneksel disiplinin ksr, belki de eskimi hale dmesidir. Bylece ne rendiimiz ve rettiimiz, hatta bilgi derken neyi kastettiimiz konusunda da birtakm deiikliklerle kar karya bulunmaktayz. Eitime likin Sorumluluklar Okulda kazanlan renim ve okuldan alnan diplomalar, bilgi toplumundaki i, geim ve meslek kaplarnn almasnda giderek daha etkili olduuna gre, toplumun btn yelerinin okuryazar olmas gerekir. Ve bu yalnzca "okuma, yazma ve aritmetik" le snrl olmamaldr. Okuryazarlk artk temel bilgisayar becerilerini de kapsamaktadr. Teknolojiden, teknolojinin boyutlarndan, zelliklerinden, ritimlerinden epey bir eyler anlamak demektir - bu ise, bugn btn lkelerde hemen hi olmayan bir eydir. Okuryazarlk, kent, ulus ve lke snrlarnn insan ufuklarn artk kstlamad karmak bir dnya hakknda epey bilgili olmay gerektirir. Bu nedenle, insann kendi kkleri ve topluluuna ilikin bilgisi de ayrca byk nem kazanmaktadr. Bu yeni tr okuryazarlk, yeni kitle iletiim aralar yoluyla epey salanabilmektedir. Televizyon ve video cihazlarnn bugnn kk ocuklar iin, okulda edindikleri kadar enformasyon salayan bir kaynak olduklar kukusuzdur-hatta daha fazlasn verdikleri bile sylenebilir. Ancak bu enformasyon yalnzca okul yoluyla - dzenlenmi, sistemli, amal renme yoluyla kiinin mal ve kullanabilecei bir ara haline dnebilir. Bilgi toplumunun bir gerei de bu toplum iindeki btn yelerin renmeyi renmeleridir. Hzla deimek, bilginin kendi doasndan kaynaklanan bir eydir. El becerileri ok yava deiirler. Ta ustas Sokrates -geimini bu yolla salyordu-kendisini gnmz ta ustalarnn alma yerlerinde bulsa yabanclk ekmezdi. Oysa dnr Sokrates modern felsefenin sembolik mantk ve dilbilimi gibi anahtar disiplinlerinin hem ilgi alanlar, hem kullandklar aralar karsnda tam anlamyla afallayp kalrd. Mezuniyetlerinin zerinden on yl gemi olan mhendisler, eer bilgilerini bu sre iinde tekrar tekrar tazelemem ilerse, "eskimi" duruma dmlerdir bile. Ayn ey hekimler, hukukular, retmenler, jeologlar, yneticiler ve bilgisayar programclar iin de geerlidir. stelik, insann seebilecei bilgiye dayal meslekler snrszdr. En uzun renimi salayan en iyi okul sisteminin bile rencileri bu seim yollarnn hepsi iin hazrlayabilmesi mmkn deildir. Byle bir sistemin btn yapabilecei, rencileri renmeye hazrlamaktan ibarettir. Ticaret sonras bilgi toplumu, renmenin srekli olduu ve insanlarn ikinci meslekler edindii toplum demektir.
24. 24. 24 Yazlar Amerikan Okullar ve Bu Okullarn ncelikleri Dnyann eitli blgelerindeki pek ok okul sistemi, herkese okuryazar olma imkn vermektedir (ancak bu imkan imdilik geleneksel anlamyla snrldr): Kuzey ve Bat Avrupa'nn her yerinde, Japonya'da. Kore'de. Pek eski olmayan bir tarihte -1960'a kadar Amerikan okullar da ayn imkn salyordu. Artk durum byle deildir. Amerikan okullar u ya da bu nedenle -bir eyler retme misyonlarn sosyal adan gerekli baka hedefler karsnda geri plana itmi olmalar kukusuz bunun nemli bir nedenidir eitim sorumluluklarna sadk kalmadlar. Amerikan okullarnn herkesi okuryazar hale getirme konusundaki baarszl Amerika iin gerek bir "Pasl Blge dir. Tketici rnlerindeki yksek maliyet ve bozuk kaliteden ok daha byk bir zayflktr bu. Bilgi toplumunda ekonomiye temel oluturan ey bilgi tabandr. Otuz yl ncesi, kinci Dnya Savan izleyen yllarda, Amerikan okullar nc durumdaydlar. Baka lkelerdeki "en iyi okullarn bazlar, 1960 ylnn Amerikasndaki "en iyi" okullardan belki daha iyiydiler. Ama o zamanlar hibir lkede genel dzey Amerika'daki kadar yksek deildi. Ancak, Amerika'nn sanayi alanndaki ncl, Amerikal imalatlar nasl kendini beenmi hale getirmise, Amerika'nn otuz yl nceki eitim ncl de Amerikal eitimcileri ayn ekilde kendini beenmi bir duruma getirmitir. O halde. Amerikan okullarna herkes iin st dzeyde ilkokul dzeyinin epey zerinde okuryazarlk salama kapasitesinin yeniden kazandrlmas birinci ncelik olmak zorundadr. Okul ve eitim konular, ileriki yllarda Amerikan toplum hayatnda ve politikasnda ok nemli bir yer tutacaklardr. Aslnda neyin gerekli olduunu olduka iyi biliyoruz. Yaplacak i yle pek de zor bir ey deildir. Ancak siyas yn hayli fazladr. Gerekli olan ey, okullardaki standartlar ykseltmek ve olduka sk bir disiplin salamaktr. Byle olmasn, eilim dzeyleri olduka yksek ve bir eyler renmeye hazr ocuklar bulunan ana babalarn kendileri talep edeceklerdir (bu tr talepler daha imdiden vardr). Ama yksek standartlara ve disipline en ok ihtiyac olan baz ocuklarn ana babalar, bu konuya kar direnmektedirler -zellikle de baz yoksul aznlk gruplarndaki ocuklarn ana babalan. Bu kimseler sz konusu taleplerde "rklk " ve "ayrmclk" grmektedirler. Bu, yalnzca Birleik Devletlerde deil. Bat Almanya'da Yeni Solun altml yllarda g kazand blgelerdeki niversitelerde de olan bir eydir (szgelimi, Bremende), iveren durumunda olabilecek kimseler, Amerika'daki "sorumlu okullarn mezunlarndan kendilerini nasl saknyorlarsa, Almanyadakiler de "sorunlu niversiteler"in mezunlarndan yle saknmaktadrlar. Amerika, okul sistemi iinde rekabetin bulunmad tek nemli gelimi lke durumundadr. Fransa'da, ilkokul dzeyinin zerinde birbirine paralel iki sistem vardr; giderlerin her ikisinde de devlete karland devlet okullar ve Katolik okullar. Bu, talya'da da byledir. Almanya'da ise olduka kk bir sekin grubu niversiteye hazrlamaya ynelik bir okul olan Gymacsium vardr. Gymnasium: Antik Yunanistan'da halka ak yarmalara katlan atletlerin beden eitimi iin dzenlenmi, evresinde revakl avlular bulunan byk bina. Bu yer ayn zamanda sosyalleme ve ho entellektel uralar iin de kullanlrd. Kelime, Yunanca "plak" anlamna gelen gymnos szcnden tretilmitir.
25. 25. Yazlar 25 Japonya'daki okullar rencilerin niversiteye giri snavlarndaki performanslarna gre snflandrlmaktadr. st sralarda yer alan okullarn retmenleri, bu durumlarna uygun olarak takdir edilmekte, ykseltilmekte ve para al- maktadrlar. Buna kar, Amerika'daki parasz resm okullar neredeyse tam bir eitim tekeline sahiptirler -performans standartlar yoktur- ve sistemin kendi iinde de dardan da pek bir rekabet sz konusu deildir. Bu durum imdiden deimektedir. Ana babalar -sosyal yenilikler alannda - nc durumda olan Minnesotada, artk ocuklarn eyalet snrlar iindeki herhangi bir okula yerletirebilmekte, eyalet ynetimi de dardan kabul ettii her ocuk iin harcad paray o okul blgesine geri demektedir. Bu, eyalet ynetiminin ocuk ve ailesinin setii, standartlara uygunluu onanm herhangi bir okula, ocuun renim giderleri iin gsterilen gider belgeleri karlnda deme yapt bir sisteme doru atlm ilk admdr. Parasz resm okullar lobisi bu gre iddetle direnmektedir. Ama ne kadar sreyle etkili olabilecektir bu lobi? Ortak kanya gre, Chicago'daki parasz resm okullar lkedeki en kt okullar arasndadr. Onlarn yan banda ise, Chicago'daki en berbat gecekondu blgelerinden gelen siyah ocuklarn bir eyler renmeyi gerekten baardklar Chicago Katolik Piskoposluk Blgesine ait zel okullar bulunmaktadr. Bu baarl okullar mal ynden srekli tehlikededirler. Ancak, Chicago'nun kent ilerindeki yoksul blgelerinde yaayan siyah aileler iin, bu okullarn talep ettii son derece dk cretler bile gerek bir zveri gerektirir. Chicago'nun nnde yalnzca iki seim yolu vardr: Ya karlnda deme yaplan gider belgeleri kararak Chicagolu siyahlarn ocuklarn bir eyler rendikleri okullara gndermesini salayacak ya da Chicago'lu siyahlarn (bu, kentteki en geni semen kesimi demektir) renim vergilerine gsterdikleri direnme -daha imdiden olduu gibi kentin parasz resm okullarm yava yava kapanmaya mahkum edecektir. Zengin ya da yoksul, Chicago'lu beyazlar kentteki resm okullar oktan terk etmi durumdadrlar. Ya kentin doru drst okullar olan varolarna tanmlar, ya da ocuklarn standartlar, disiplini olan, retim yapabilen zel okullara yerletirmilerdir. Amerikan retmenler Federasyonu. 1984 ylnda New York eyaletindeki Rochester'da kent ynetimiyle yeni bir szleme yapt. Bu szlemeye gre, cretler artmakta,, ama sz konusu arttan yalnzca performans standartlar yksek olan ve ykselmeye devam eden ret- menler yararlanmaktadr. Szleme, performans standartlarna uymayan retmenler iin iten karma uygulamasn da getirmektedir. Disiplini, performans standartlarn ve rekabeti, okulun temel nitelikleri -haline getirdiimiz her yerde sonu almzdr -kukusuz, bu okullar mucize yaratm deildirler, ama herkese okuryazarlk kazandrma konusunda kabul edilebilir, nitelikli bir i yapmaktadrlar. renmeyi renmek Okuryazarlk kazandrmak -bir bilgi toplumuna yakan- yksek dzeyli niteliiyle bile rencilere, renmeye devam etmek ve bunu istemek iin gerekli kapasite ve bilgiyi salamaktan daha kolay bir i olacaktr. Henz hibir okul sistemi bu konuya bir zm bulmu deildir. Latincede eski bir sz vardr: Non schola sed vita discimus (Okul iin deil, hayat iin reniriz). Ancak ne retmenlerin ne rencilerin bu sz ciddiye aldklar grlm deildir. Aslnda, bildiim kadaryla, meslek okullar tp, hukuk, mhendislik, ticaret okullar- dnda hibir okul rencilerinin neler rendiini anlamaya
26. 26. 26 Yazlar bile almamtr. rencilerin snav sonularna ilikin olarak tuttuumuz kaytlar ciltler dolusudur. Ama mezunlarnn o harika notlar aldklar derslerden -konu ister matematik, ister yabanc bir dil, ister tarih olsun-bir on yl sonra hl neler bildiklerini snayan bir okul bilmiyorum ben. Ama, insanlarn renmeyi nasl rendiklerini biliyoruz. Aslnda, bunu iki bin yldr bilmekteyiz. Kk ocuklarn yetitirilmesi konusundaki grlerini kaleme alan ilk ve en bilge yazar, byk Yunan biyografi yazan ve tarihisi Plutarch, bunu, Hristiyanlk dneminin ilk yzylnda Paidec (Raising ChiIdren) balkl etkileyici kk kitabnda dile getirmiti. Gerekli olan renenlerin sonu almalarn salamaktan ibarettir. Gerekli olan, iyi yapabildikleri her ne ise, renenler o alanda kusursuzlua ulaabilsinler diye, onlarn gl ynleri ve yetenekleri zerinde durmaktan ibarettir. Gen sanatlara - mzisyenlere, oyunculara, ressamlara- retmenlik yapan herkes bunu bilir. Gen atletlere retmenlik yapan herkes de. Ama okullar bunu yapmamaktadrlar. zerinde durduklar ey, bu deil, renenlerin zayf ynleridir. retmenler on yandaki bir ocuun ana babasn grmeye ardklarnda, genellikle yle derler: "Olunuz Jimmy'in arpm tablosu zerinde almas gerekiyor. ok geri durumda." unu syledikleri pek olmaz: "Kznz Mary, zaten iyi yapt bir eyi daha iyi yapabilmek iin, yaz yazma konusuna ok daha fazla arlk vermeli. retmenler bu, ta niversite sralarna kadar byle gitmektedir- rencilerin zayf ynleri zerinde durmaktadrlar ve bunda da hakldrlar: Hi kimse on yandaki bir ocuun on ya da on be yl sonra ne yapacan nceden kestiremez, insann bu aamada eleyebilecei seenekler bile fazla deildir. Okulun, ilerde ynelecekleri taraf ne olursa olsun, rencilerin gene de ihtiya duyduktan temel becerileri onlara vermesi gerekir. renciler i grecek duruma gelmelidirler. Ama insan, performans zayflklar zerine kuramaz, hatta bunlar dzeltilseler bile: performans ancak gl ynleri temel alabilir. Okullar ise bunlar teden beri gz ard etmekte, hatta neredeyse nemsiz saymaktadr. Gl ynler sorun karmaz -okullar da- sorunlar zerinde odaklarlar. Bilgi toplumunda retmenler yle demeyi renmek zorunda kalacaklardr: "Olunuz Jimmy ya da kznz Mary' ve ok daha fazla yaz altrmas yaptracam. ocuun yetenei var ve bu yetenein gelitirilip ilerletilmesi gerekir." Birazdan tartlaca gibi, yeni retme teknolojisi bunu mmkn klacaktr; hatta, bu teknoloji, ou zaman. rencilerin gl ynleri zerinde durulmas iin neredeyse zorlayc olacaktr. Ancak ihtiyacmz olan eitim sistemi bilginin sorumluluunu vurgulamak durumunda da kalacaktr. "Bilgi, kudrettir" diye eski bir atasz vardr -bu atasznde- ilk kez bir gerek pay buluyoruz. Bilgi iileri oluturduklar btnlk iinde "ynetenler" durumuna geleceklerdir. "Lider" olmalar da gerekecektir. Bunun iin de. bir etos, birtakm deerler ve ahlak gerekir. "Ahlak eitim" bugn tartlr duruma dmtr. Bu tr eitimin dnmeyi, tartmay ve gr ayrlklarn bastrmak ve otoriteye kr krne boyun emeyi alamak iin kullanld ok olmutur. Aslnda ou kez "ahlaka aykr eitim" halini almtr. Ama eitimin kurucular olan ve aada tartlan kimselerin hepsi de -Konfysten Arnold of Rugby'ye kadar moral deerler olmadan
27. 27. Yazlar 27 eitimin de olamayacan biliyordu. Modem eitimin nerdii biimde, moral deerlerin bir kenara braklmas, eitimin yanl deerleri vermesinden baka bir ey deildir. Byle bir ey, kaytszlk, sorumsuzluk, kinizm alar. Bilgi toplumunda, eitimin moral deerlerinin tam olarak ne tr deerler olaca ateli tartmalara yol aacaktr. Ama moral deerlerle eitim ve moral deerlere ballk byk nem tayacaktr. Bilgi insanlar sorumluluk almay renmek durumundadrlar. Eitimin Sosyal Ama Nitelii Bugnlerde hem gelimi hem gelimekte olan lkelerdeki pek ok okulda ayn konular retilmektedir. Genelde, retim yntemleri yzyllarn gemesiyle deimez. Ancak, okullar birbirlerine ok benzemekle birlikte, eitimin sosyal amac -eitimin oluturmaya alt toplum tr ve biimlendirmeyi hedefledii ynetici ve lider tipleri - byk bir farkllk gsterir. En ak sosyal amal eitim kavram ayn zamanda en eski olandr: inlilerin hkmdar Konfys bilim adam ve beyefendi olarak grme ideali. Hristiyan dnemden epey nce belirlenen ve bir sisteme balanmas ancak M.S. yedinci yzyldaki T'ang Hanedan dnemini bulan bu ideal yakn zamanlara kadar deimeden kalmtr. Bugn Komnist in'de grdmz eitim ierii asndan artk Konfys bir nitelik tamasa bile, yaps ve temel deerleriyle Konfys zelliini hl fazlasyla korumaktadr. Batda benzer bir dzenleme giriimi on altnc yzyl sonlarna ve on yedinci yzyl balarna kadar grlmedi. Bu tarihlerde ilk olarak Cizvitler matbaada baslan kitaplarn ileri dzeyde eitim zerinde kurulacak tekel yoluyla, kendilerine toplum zerinde siyas ve sosyal denetim imkan salayacan grdler. Soylular ve eitim grmler zerinde egemenlik kurabilmek iin, ilk modem okulun tasarmn gerekletirdiler. Bundan ksa bir sre sonra ise, John Amos Comenius adnda bir ek -herkesin okuryazar olmasn savunan ilk kiidir- ilk ders kitabn ve okuma kitabn gelitirdi. Comenius, ateli Katolikler olan Habsburglarn siyas egemenliine ramen, yurttalarnn bu yolla Protestan kalabileceklerini umuyordu. Comenius, okuryazar olmann insanlara ncili kendi evlerinde okuma imkn vereceini savundu. ekoslovakya'da bulunan olduka byk bir aznlk gerekten de gnmze kadar Protestan olarak kalmtr. On sekizinci yzylda btn Bat, eitimin ve okullarn nemli sosyal gler olduunu kabul etti. Amerika'nn smrge olduu dnemlerde, Comenius'un gl etkisiyle, okullar batan itibaren insanlara yurtta kimlii verecek biimde tasarmland. Thomas Jefferson'un Virginia iin dnd eitim kalb -in'deki Konfyslerden sonra, eitim alanndaki en kapsaml stratejidir- herkes iin, snf fark gzetmeyen bir nitelikteydi ama gene de, demokrat bir sekinler grubu yaratmaya ynelikti. Amerika'ya olan gn bir sel haline dnt on dokuzuncu yzylda. Amerikan Okulu yeni gelenleri Amerikallatrmak iin bir ara ve Amerikan inancn reten bir kurum nitelii kazand. Okulun oynad bu rolde salad baar, bundan yzyl sonra rklarn btnletirilmesi iin bir ara olarak gene okulu sememizde baka btn etkenlerden daha nemli olmutur. Amerika'daki smrgecilerin herkesi eitmeye ynelik kendi sistemlerini oluturmalaryla aa yukar ayn zamanda, Avrupa'da da benzer bir sistemin tasarm gerekletirildi -bunu yapan da on sekizinci yzylda yaayan Avusturyal mparator II. Joseph'di. II. Joseph sosyal
28. 28. 28 Yazlar politikasnn ok nemli bir paras olarak ileri dzeydeki eitim -"gymnasium" - zerinde durdu. Bu okulda Cizvit okullarnda ya da Amerika'daki smrgecilerin kurduklar okullarda retilenlerle ayn konular retilmekteydi. Ancak amalan farklyd. Joseph'in hareket noktas, eitim zerindeki denetimi Katolik Kilisesinin elinden skp almak: eitim gren kimselerin eilimleri asndan laik olmalarn ve din adamlarnn siyas gcne kar kmalarn salamak ve halktan gelme yetenekli genlere sosyal snflarn deitirebilme imkan tanmakt. Avusturya'daki gymnasium eitimin sosyal ara olarak kazand baary gsteren en iyi rneklerden biridir. Bu okul giderek younlaan milliyeti atmalara ve gerginliklere ramen, yz elli yl boyunca Avusturya'nn birlik iinde kalmasn salad. Mezunlar, renimlerini imparatorluk snrlan iinde konuulan pek ok farkl dilde yapm olsalar da, ayn deerlere sarlyor, ayn etosu paylayorlard. Bu kimseler imparatorluun 1918dc yklmasna kadar, dil ve ulusal kken snrlarn aarak bir arada alan eitimli bir ynetenler snf oluturdular. Aa yukar ayn sralarda -on sekizinci yzyl ortalarnda ok uzaklarda yer alan Japonya'daki Bunjin (yani "aydnlar snf" ya da hmanistler) eitimi gelecee ynelik yeni bir gr ve yeni bir sosyal snf yaratmak iin kullandlar. Bu kiiler, klla dven savalar (samurai), kyller ve kentliler diye ayrlan kaltsal snfyla aile temeline dayanan resm hiyerariyi reddederek, bunun yerine, bilim adam, hattat ve sanat olarak gsterilen performans dnda baka hibir eyin nem tamad bir meritokrasi [Meritokrasi : Dnsel ynden stn nitelikli bir sekinler grubu ve bu grubun lke ynetimi iinde nemli konumlara geldii sistem (evirenin notu).] oluturdular. Bylece modern Japonya'nn temellerini attlar. Bundan yz yl sonra 1867'de, Tokugawa ogununun feodal rejimi yklp Meiji Restorasyonu baladnda, yeni liderlerin hepsi de, yetmi yl nce hattat-ressamlar Nukina Kaioku ve Rai Sanyo gibi sekin Bunjinin kurduklar bir akademinin mezunlarydlar. I. Napolyon, eitim kurumlann yeni ve farkl bir Fransa yaratmak zere amal olarak biimlendirdi. Grandes ecoles' yeni bir sekinler grubu hedefleyen okullar olarak kurduu zaman daha imparator bile deildi. retmen yetitirmek zere kurulan Ecole Normale ile, mhendis yetitirmek iin kumlan Polytechnique'in amac, Fransann Devrim ncesindeki toplum ve ynetim biimine bir daha geri dnmemesini salamakt. Bu okullar Fransa'ya stn yetenekleri olan bir ynetenler snf kazandracakt -soylu olmayan, din adamlarnn siyas gcne kar kan ve milliyeti bir ynetenler snf- Grandes ecoles gnmzde de Fransa'daki ynetici sekin grubu ve onlarla birlikte Fransz ynetiminin ve Fransz toplumunun temel deer ve grlerini biimlendirmektedir. Birka yl sonrasnda, ama Napolyon savalarnn hl srd bir srada -Prusyal devlet adam ve modem dilbiliminin ncln yapan byk bilim adamWilhelm von Humboldt, 1809'da ilk modem niversiteyi kurdu. Humboldt'un Napolyon'a verilen bir karlk olarak tasarmlanan Berlin niversitesi, Napolyon'un grandes ecoles u gibi, halktan gelme kiilerin oluturduu bir sekinler grubunu eitecekti. Ancak ama. Ancien Regime'e dn engellemek deil, byle bir rejimin Devrim sonras toplumuna egemen olmasn salamakt. Humboldt'un kurduu niversitenin grevi, topluma bir dnsel zgrlk alan vermekti. Bir baka zgrlk alan daha olacakt, pazar ekonomisi. kisi bir arada mutlak bir monariye destek verecek ve onun ayakta kalmasn salayacaklard. Bu Rechtsstaat, yani ynetenin "halk" yerine "Yasal Kral" olduu siyas sistemdi. Bu sistem, Almanya'da u ya da bu biimde. 1918'e kadar ayakta kald. Hatta 1933 ylnda Nazilerin geliine kadar tam anlamyla ortadan
29. 29. Yazlar 29 kalkm deildi. Modern ileri dzey eitime biim veren son kii, Dr. Thomas Arnold, nl "Arnold of Rugby" dir. Arnold'dan nceki ileri eitim sistemlerinden hepsi de -in'de, Amerika'da, Avusturyada Japonya'da, Fransa'da, Almanya'da okulu sosyal snflar arasnda yer deitirme imkn veren ve bu yolla yetenekli ve baarl kimselerin "alt snflardan kibar snflar arasna ve sosyal bir konuma doru ykselmelerini salayan bir ara olarak gryordu. Oysa Arnold'un gelitirdii zel okulun amac snf sistemini srekli klmakt. "Beyefendiler"i eitecek bir okuldu bu "beyefendiler" ise bu nitelikleriyle doar, renim yoluyla beyefendi olmazlar. Arnold, zel okullar iyi ailelerin ocuklar iin yatl okullar yaparak, ngilteredeki okul sistemini sosyal snflar arasndaki hareketlilii engeller duruma getirmitir. On dokuzuncu yzyl ngilteresinde sosyal snflar arasndaki hareketliliin, her bakmdan. Birleik Devletler dndaki br Batl lkelerden daha fazla olduu ok sylenmitir. Oysa ngiltere'de bugn bile ar bir snf bilinci ve snf duygusunun sknts ekilmektedir. nk ileri eitim sistemleri arasnda, bir tek ngiltere'deki okul sistemi, alt snflardan gelme yetenekli ve baarl genleri lider gruplar arasna girme ya da en azndan sosyal saygnlk kazanma yolunda ilerlemeye davet etmek bir yana, onlara bu imkn vermemitir bile. (Buna kar, sko okullar ve niversitesi on sekizinci yzylda sosyal snflar arasnda hareketlilik salayacak gl aralar olarak gelitirildi.) Yeni Gereklilikler Eitimin yeni bilgi toplumu gereklii karsndaki sosyal amac ve sorumluluu ciddi bir biimde tartlacaktr -bu tr tartmalar olmaldr da. Alnacak karar oybirliiyle alnamayacak kadar nemlidir- ya da olduu gibi braklamayacak kadar. Anahtar niteliindeki birka gereklilik imdiden ak hale gelmitir: Bilgi toplumu iinde ve bilgi toplumu iin yaplan eitimin sosyal bir amac olacaktr. Deerlerden yoksun bir eitim olmayacaktr; hibir eitim sistemi byle deildir. Gerekli olan eitim sistemi ak bir sistem olmaldr. renimi ileri dzeyde olanlarla "br yar" arasndaki izgiyi geilmesi mmkn olmayan bir engel haline getirmemelidir. Kkenleri, varlk durumlar ya da nceki renimleri ne olursa olsun, yeterli ve baarl kimseler iin eitim yolu ve eitim aracyla toplum iinde ykselme yolu ak olmaldr. Bu konuda birtakm belirtiler vardr. Szgelimi Japonya'daki retmenlerden snflarnda gelecek vaat eden ocuklara dikkat etmeleri ve bu ocuklar akademik ynden yeterli biimde yetitirerek, onlarn ilkokuldan ortaokula, ortaokuldan liseye ve liseden de niversiteye gemelerini salamalar istenir. Japonya'daki retmenler dershanede retmenlik yaptklar kadar, renciye ve rencinin ailesine danmanlk da yapmaktadrlar. Bat Almanyada ise, geleneksel raklk eilimi akademik ilerleme iin paralel ykselme basamaklar olarak kullanlmaktadr. Bu basamaklardan biri akademik yn ar basan ortarenimden -geleneksel Gymnasium- dan niversiteye doru uzanmaktadr. br ise, gen erkek ya da kadnlarn haftada gn alp, gn okula giderek, bu yolla hem pratik hem de kuramsal temel kazandklar raklk program ile balar. Bu temel onlara, daha sonra Fachhochschule'ye devam etme ve kendilerine zellikle ticaret hayatnda ilerleme kaplar aacak bir akademik diplomaya sahip olma imkan tanmaktadr. Fachhochschule
30. 30. 30 Yazlar A (FH) (plural: Fachhochschulen) or University of Applied Sciences (UAS) is a German type of tertiary education institution, sometimes specialized in certain topical areas (e.g. engineering, technology or business). Fachhochschulen were founded in Germany and later adopted by Austria, Liechtenstein, Switzerland and Greece. An increasing number of Fachhochschulen are abbreviated as Hochschule, which is also the generic term in Germany for all institutions awarding academic degrees in higher education, or expanded as Hochschule fr angewandte Wissenschaften (HAW). Due to the Bologna process, Universitten and Fachhochschulen award legally equivalent academic Bachelor's and Master's degrees. Fachhochschulen do not award doctoral degrees themselves. This and the rule to call professors with a professional career of at least three years outside the university system remain their major difference from traditional universities. Ama bunlar arasnda en ok gelecek vaat eden yaklam, imdiki halde Amerika'da vardr. br eitim sistemlerinin hepsinde renci belli bir aamaya zg diplomay, bu aama iin uygun olan yata almak durumundadr -bu, ortaokul, lise ya da kolej iin hep byledir. Almanyadaki renciler niversitede yedi ya da on yl sreyle kalabilirler ya da sresiz olarak kalrlar. Ancak 0-11, dokuz ya da yirmi yalarnda balamamlarsa, niversiteye girdikleri ender grlen bir eydir. Ayn durum, Japonya, ngiltere ve Fransa iin de byk lde geerlidir. Birleik Devletlerde ise, liseden ayrlan renciler yllar sonra okula geri dnmeye ve lise ya da kolej diplomalarn almaya tevik edilirler. Geleneksel sistem iindeki her okul kendisini sonu olan bir ey gibi grmektedir. renciler belli bir okul iin gerekli olan renim sresini tamamladlar m, eitimleri "biter." Bilgi toplumunda "bitmi eitim" diye bir ey yoktur. Bilgi toplumunda ileri dzeyde eitim grm kiilerin tekrar tekrar okula geri gelmeleri gerekir. Devaml eitim: zellikle de hekimler, retmenler, bilim adamlar, yneticiler ve muhasebeciler gibi renim dzeyleri yksek olan kimselerin eitimlerine devam etmeleri, ilerde nemli bir byme sanayii oluturacaktr. Ancak, imdiki halde. Birleik Devletler ve bir lye kadar da ngiltere dndaki okul ve niversitelerde, devaml eitimden btnyle kanlmakta, byle olmasa bile konu cidd bir kukuyla karlanmaktadr. Eitim artk okullarla snrl kalamaz. veren durumundaki her kurumun retmenlik yapmas da gerekir. Japonya'daki byk iverenler -devlet kurumlan ve ticar iletmeler bunu imdiden kabul etmilerdir. Ancak, bu konuda da nc durumda olan gene Birleik Devletlerdir: Birleik Devletlerdeki iverenler -ticar kurulular, devlet kurumlar, -ordu altrdklar kiilerin, zellikle de bunlardan eitim dzeyleri en yksek olanlarn eitimi ve yetitirilmeleri iin, btn okul ve niversitelerin bir arada harcadklar kadar para ve aba harcamaktadrlar. Avrupa'daki uluslarar irketler de altrdklar kiilerin, zellikle de yneticilerin devam eden eitimlerini giderek daha ok stlenmektedirler. Son olarak da "meritokrasi"nin yozlaarak "pltokrasi"ye dnmesini nlemek, eilimin sosyal sorumluluu iine girecektir. yi iler ve mesleklere giden yolu diplomaya balamak, eer diploma zenginlik iin deil de, yetenek ve alkanlk iin veriliyorsa, kabul edilebilir bir ey olur. Diplomann yetenein takdiri yerine, yetenein nne dikilen bir engel haline gelmemesi iin zen gsterilmelidir. Diploma, Dr. Arnold'un ngilterede kurduu zel yatl
31. 31. Yazlar 31 okullar gibi bir "snf sembol haline gelmemelidir. Bu tehlike en "meritokratik" lkede daha imdiden bir gerek olarak belirmitir: Japonyada. Japonya'daki niversiteler renim iin hi para almamakta, ya da alnan miktar ok dk tutmaktadrlar: ancak prestijli niversitelerine giren ve bylece hem devlet, hem de sanayi kesiminde en ok gelecek vaat eden ilere girme imknn bulanlar giderek artan bir oranda zengin ocuklar olmaktadr. Evlerinde kendilerine ait alabilecekleri bir odalar olmayan Japon genlerinin niversite giri snavlarnda baarl olma anslar pek fazla deildir. Evlerin kalabalk olduu bir lkede, ancak durumlar iyi olan kimseler ocuklarna byle bir mekn salayabilirler. Durumlar iyi olan ve kendileri de ileri dzeyde eitim yapm ana babalarn ocuklar daima avantajl olacaktr. Ancak bu avantaj bakalar iin almas mmkn olmayan bir engel haline gelmemelidir. Bunun bir yolu -ki bu. Birleik Devletlerde en etkili yol olacaktr ileri dzeydeki eitim iin yaplan masraflarn, mezunlar hayata atldklarnda kazanlarndan kesilerek geri alnabilir hale getirilmesidir. Modern ekonomide yaplan hibir yatrm, ileri dzey bir eitim sonucunda elde edilen diploma kadar kazan getiremez. O halde vergi ykmllerinin rencilere para yardmnda bulunmalar iin bir neden yoktur. Ama bu kiiler renci olmaya devam ettikleri srece paraszdrlar. Adaletin, hak duygusunun ve ekonominin bir gerei olarak, ileri dzeydeki diplomalarnn kendilerine mr boyu salad ek kazantan topluma olan borlarn demek durumundadrlar. Eitim ekonomiyi ateler. Topluma biim verir. Ama bunlar "rn", yani eitimli insan yoluyla yapar. Eitimli bir insan, hem bir hayat srmek, hem de hayatn kazanmak iin gerekli donanma sahip kiidir. Sokrates ve Arnold of Rugby, btn gleriyle "hayat zerinde durup, iin "hayat kazanma" yann, nemsiz belki de baya bir ey gibi grerek dikkate almadlar. Ancak herhangi bir toplumda, ihtiyalar dnr Sokrates kadar kstl olan ya da Arnold'un "beyefendiler"i gibi zengin babalara sahip kiilerin says yok denecek kadar azdr. br eitim felsefelerinin hepsi iin iki yann daima dengelemilerdir. Bilgi toplumundaki eitim de ayn dengeyi salayacaktr. Ne iyi para kazanp yaanmaya deer bir hayat olmayan renim grm barbar tipini kaldrabilir, ne de kararllk ve etkili olma yeteneinden yoksun kltrl amatr tipini. Eitim. bilgi toplumunda bir yandan etkili olma becerileri retirken, bir yandan da "erdem" alamak zorunda kalacaktr. imdilik eitim sistemlerimiz ikisini de yapmyor -bu da srf u soruyu sormam olmamzdan geliyor: Bilgi toplumu iinde eitimli insan ne demektir? Bugnlerde, Birleik Devletlerde "beer bilimler"in gerilediine, belki de ortadan yok olduuna ilikin pek ok yaknma duyuyoruz. Pek ok kitapta, uygarlk ve kltre destek veren byk gelenekler bilinmiyor diye yazarlarn hayflandklarn gryoruz. Bu yaknmalarn geerlii vardr. renim grm bir barbarlar toplumu oluturma tehlikesi belirmitir. Ama kimin kabahatidir bu? Genlerin bugnlerde "klasikler"e ilgi duymadklar syleniyor: "tarihe cephe alm" olduklar syleniyor. Oysa, kendi deneyimleri, toplundan, ihtiyalar ile balantl bir biimde sunulduu zaman, genler tarihe ve bir btn olarak byk geleneklere okulu tepki vermektedirler. Yalar daha byk olanlar, yani devaml eitime katlanlar ise, genellikle, etikten, tarihten, byk romanlardan: kendi deneyimlerini, kendi hayatlarnda ve ilerinde karlatklar zorluklar, anlamalarna yardm edebilecek hibir eyden yeterince yararlanamamaktadrlar. Bu kiiler, ayn zamanda, bilim ve teknolojinin esaslarn ynetim ve politikann zelliklerini ve deerlerini: ksacas, beer