1. 1. YAZILAR 24 2014 hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
2. 2. SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi : H. smail Hakk Altunta Kapak : Bask- Cilt : 2014
3. 3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/ da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr. Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 23. 10. 2014 Biti : 04. 11. 2014
4. 4. 4 Yazlar Trke'de en uzun kelime muvaffakiyetsizletiriciletiriveremeyebileceklerimizdenmisinizcesine (70 harften oluur) (Babylon) Aramakla bulunmaz ve fakat bulanlar ancak arayanlardr ************* ...Trk fikir leminin senyr olan bir kimsenin eserlerini sadece kartrm olmak bile iftihar vesilesidir." Erol GNGR
5. 5. Yazlar 5 NDEKLER DELLN MALTI-ENGZSYON VE AKIL SALII HAREKET ZERNE KARILATIRMALI NCELEME 11 NSZ...................................................................................................................................................................................................11 AMERKAN PSKYATRSNN BABASI BENJAMN RUSH.........................................................................................13 PSKYATRK GNAH KES OLARAK ECNSEL ........................................................................................................25 SAYGINLIK MCADELES ...........................................................................................................................................................35 SONSZ 'BOYALI KU' .................................................................................................................................................................42 ERASMUS- DELLE METHYE 44 Deli olunmadan veli olunmaz.............................................................................................................................................44 ROTTERDAMLI ERASMUSTAN DOSTU THOMAS MORUSA .................................................................................44 DELLLK SYLYOR....................................................................................................................................................................45 MASONK SZLK 111 LA DCTATURE DE LA FRANC - MAONNERlE SUR LA FRANCE DOCUMENTS.........................................111 TRKYE BYK LOCASI BYK DAM HEYET......................................................................................................111 YAHUD EFEND 137 KUTSAL DUMANDAN, SHRL DAMLAYA PARFM- SACRED NCENSE TO FRAGRANT ELXR PERFUME 157 ORTAA SLAM DNYASINDA PARFMCLK ......................................................................................................175 7. Sv Parfmler ....................................................................................................................................................................179 DAMITMA TEKNNN TARHSEL GELM ..............................................................................................................182 Antika'da Damtma (MS 600'lere dek)......................................................................................................................182 Araplarda Damtma (800-1200 Yllar Aras)............................................................................................................183 Kaynaklar........................................................................................................................................................................................186 FRANSIZ BELGELERNE GRE MDHAT PAANIN SONU-(1878-1884) LES DERNIRES ANNES DE MDHAT PACHA (DAPRS LES DOCUMENTS FRANAS) 187 NSZ................................................................................................................................................................................................187 GR...................................................................................................................................................................................................189 BLM I............................................................................................................................................................................................190 MDHAT PAANIN SON YILLARI (1878-1884)..........................................................................................................190 NGLZ BELGELERNDE ATATRK(1919-1938) 219 190. BELGE: 19 Mart STANBULDA NGLZ DPLOMATK TEMSLCS LNDSAYDEN NGLTERE DILER.........................................................................................................................................................................................244 MALTA SRGNLER 249 2776 RAUF BEY-Mondros Mtarekesi............................................................................................................................251 MMLENEN KOMUTANLAR ....................................................................................................................................................253 BTMEYEN SAVA........................................................................................................................................................................257 LONDRANIN PLANI....................................................................................................................................................................260 FRANSIZ TEPKS.........................................................................................................................................................................263 (MALTAYA SRGN EDLEN SULULAR-Numara Sralarna Gre)...............................................................264
6. 6. 6 Yazlar SRGNLER YARGILAMA SORUNU .................................................................................................................................267 ULUSLARARASI MAHKEME KONUSU ...............................................................................................................................271 SINIFLAMALAR.............................................................................................................................................................................274 SEVRE DORU..............................................................................................................................................................................280 SEVR ANTLAMASI.....................................................................................................................................................................283 DELL TOPLAMA SORUNU......................................................................................................................................................286 DA BR FARE DOURUYOR.................................................................................................................................................289 AMERKADAN MEDET.............................................................................................................................................................294 BR POLTKANIN FLASI........................................................................................................................................................297 LK GRMLER............................................................................................................................................................................299 SONU................................................................................................................................................................................................300 MALTA SRGN HAKKINDA SELM EPGRAFLAR .........................................................................................306 AKIL CUMHURYET SRAL 310 EFSANEDEN GEREE..............................................................................................................................................................310 Demir dvle dvle, Tanrnn gnderdii asl kurtarcnn akl olduu gereini buldu...........312 TARHE...........................................................................................................................................................................................312 KUDS (I).........................................................................................................................................................................................314 KUDS (II).......................................................................................................................................................................................315 KUDS (III) .....................................................................................................................................................................................317 KUDS (IV)......................................................................................................................................................................................320 POLTKA.........................................................................................................................................................................................321 ERHA YOLUNDA .........................................................................................................................................................................323 VE ERHA KADISI.........................................................................................................................................................................325 ALLENBY KPRSNDE..........................................................................................................................................................327 CUMHURBAKANI LE ..............................................................................................................................................................328 BR MZE.........................................................................................................................................................................................330 ATATRK ORMANINDA... .......................................................................................................................................................332 ZRAAT..............................................................................................................................................................................................334 GEMDEN TOPRAA.!................................................................................................................................................................335 DN VE BLM!................................................................................................................................................................................337 KBUTZLAR....................................................................................................................................................................................339 TABERYE KIYILARINDA.........................................................................................................................................................340 PEYGAMBERLER DZS...........................................................................................................................................................342 GOLAN TEPELER ........................................................................................................................................................................345 AKKDA...........................................................................................................................................................................................347 NASIRA.............................................................................................................................................................................................349 HAYFA VE TELVV....................................................................................................................................................................350 VE SON SZ .....................................................................................................................................................................................353 NGLZ BELGELERNDE OSMANLI ERMENLER (1856 1880) 356
7. 7. Yazlar 7 YEN BALAYANLAR N LACAN 381 MGENN FARKINA VARIN..................................................................................................................................................381 GEREKSTC HAREKET................................................................................................................................................382 PARANOYA..................................................................................................................................................................................382 AMEE OLAYI..................................................................................................................................................................................382 FELSEFE ALIMALARI............................................................................................................................................................383 AYNA EVRES KURAMI .............................................................................................................................................................384 MGELEMSEL..................................................................................................................................................................................385 EGO VE YABANCILAMA..........................................................................................................................................................385 OLUMSUZ HAYALLEME/HALSNASYON......................................................................................................................385 ALDATICI EGO...............................................................................................................................................................................386 EGONUN YAPILANMASI ...........................................................................................................................................................386 FREUDA DN ..........................................................................................................................................................................387 MLEYENLER VE MLENEN.....................................................................................................................................................388 SMGESEL.........................................................................................................................................................................................389 EGO DEAL VE DEAL EGO.....................................................................................................................................................390 YAPISALCI DLBLM.................................................................................................................................................................391 BLNDII VE DL.......................................................................................................................................................................391 KONUMA VE DL ........................................................................................................................................................................393 GEREK.............................................................................................................................................................................................394 YAPISAL ANTROPOLOJ...........................................................................................................................................................396 BABANIN ADI.................................................................................................................................................................................397 FALLUS ..............................................................................................................................................................................................397 SMGESEL A..................................................................................................................................................................................397 LACAN BR YAPISALCI MIDIR? ............................................................................................................................................398 KAYIP VE DL .................................................................................................................................................................................398 ARZU...................................................................................................................................................................................................399 VE YOKSUNLUK............................................................................................................................................................................399 ARZU VE STEK .............................................................................................................................................................................399 ANNENN FALLUSU.....................................................................................................................................................................400 KAYIP PENS...................................................................................................................................................................................401 ODPUS KOMPLEKS................................................................................................................................................................401 D EDLME (KASTRASYON) KOMPLEKS................................................................................................................402 FALLUS VE DL ..............................................................................................................................................................................403 BABANIN ADI.................................................................................................................................................................................403 ARZU GRAF...............................................................................................................................................................................406 Simge (A)..........................................................................................................................................................................................407 (A) VE S (A) SMGELER ...........................................................................................................................................................408 SMGE D VE S D .............................................................................................................................................................................408
8. 8. 8 Yazlar S(A): OLANAKSIZIN MLEYEN.............................................................................................................................................409 BAKI .................................................................................................................................................................................................413 ARTA KALAN FANTEZ.............................................................................................................................................................413 KMLK ..............................................................................................................................................................................................414 FANTAZ FORML ...................................................................................................................................................................414 KLNK IKARSAMALAR..........................................................................................................................................................414 CREON VE ANTGONE................................................................................................................................................................415 KOPARILMA ...................................................................................................................................................................................416 JOUSSANCE....................................................................................................................................................................................416 YNELEME........................................................................................................................................................................................417 JOUSSANCEI DZENLEMEK.................................................................................................................................................417 DL VE D EDLME (KASTRASYON) ............................................................................................................................418 GE ..................................................................................................................................................................................................418 MAYIS 1968 OLAYLARI............................................................................................................................................................419 LALANGUE.......................................................................................................................................................................................419 CNSELLETRME MANTII...................................................................................................................................................420 BTN ERKEKLER... ..................................................................................................................................................................420 Ek- Jouissance...............................................................................................................................................................................420 BTNYLE DEL ....................................................................................................................................................................420 KLNK UYGULAMADA..............................................................................................................................................................421 RSI........................................................................................................................................................................................................422 SNTHOME.......................................................................................................................................................................................423 JOYCE ZERNE DERSLER.......................................................................................................................................................424 ZM...............................................................................................................................................................................................424 OKUMA LSTES............................................................................................................................................................................424 Jacques Lacann Yaptlar .....................................................................................................................................................424 Biyografi...........................................................................................................................................................................................425 Teekkr..........................................................................................................................................................................................426 Darian Leader...............................................................................................................................................................................426 DLBLM VE YAPISAL ANTROPOLOJ .............................................................................................................................439 LACANIN PSKANALZ KURAMINA TOPLU BR BAKI..........................................................................................447 SON SZ YERNE .............................................................................................................................................................468 ALTAY'IN NOTLARI 473 SCIENTIA SACRA YAHUT KUTSAL BLM 473 KENDM ANLATAYIM DEDM- (HAYY'DAN GELDM H'YA GDYORUM) 508 ORUMLU EYHLER...................................................................................................................................................................512 Ustamn Bir Hatras .................................................................................................................................................................513 iranl eyh Mustafa Efendi..................................................................................................................................................514 Byk Dedem Hac Osman Efendi.....................................................................................................................................516
9. 9. Yazlar 9 BACANAIM PROF. DR. SLEYMAN ULUDA..............................................................................................................517 HOCALARIM:..................................................................................................................................................................................520 Mahir z.............................................................................................................................................................................................522 Mehmed Sofuolu.......................................................................................................................................................................522 Celal Hoca (Celalettin kten) ..............................................................................................................................................523 Yaman Dede [Mehmed Abdlkadir Keeolu] ..........................................................................................................524 27 Mays htilali ve niversiteler......................................................................................................................................526 ROMANLAR.....................................................................................................................................................................................527 Dier Hazrlad Eserler........................................................................................................................................................534 VASIYYETM...................................................................................................................................................................................546 ZKR TELKN- EYH BEDREDDN KADDESELLHU SIRRAHL L 554 BALLLAR BALINI BULDUM-BURHAN TOPRAK 556 Allah herkesi gvendiine brakr. Aklna gveneni aklna, parasna gveneni parasna, varlna gveneni varlna brakr.........................................................................................................................................................560 Bunun iin Allahn dman Nietzsche, ldrdktan sonra, Weimarn gklerine bakyor, dnen deirmenleri gryor. Ve annesine: Hi kanatlar yok diyor kanat! kanat! diye baryordu. 561 Saf ve basit olmaldr. Ama temizlik, basitlik ruh yoksulluu deildir. Cennet saf ve basit olanlarndr. ...............................................................................................................................................................................................................562 Allah kullarn af iin bahane arar. ..............................................................................................................................565 TOLSTOY'UN HAYATI VE DNCE HAYATI-BURHAN TOPRAK.....................................................................569 ELETRME YNNDE DNCELER ..............................................................................................................................581 BZM DPLOMATLAR 586 BZM DPLOMATLAR 593 ARAMAKLA BULUNMAZ -SMAL KARA 619 RYA LE SAYILARIN ESRARI ARASINA SIKIMI BR SECDE-MR............................................................619 GK KAPISI AILDI!...................................................................................................................................................................621 TESADF, TEVAFUK VE RASLANTI ZERNDEN BR YOLCULUK-smail KARA.......................................623 TRKLER VE YAHUDLER-TARH, SYAS TETKK 629 NSZ................................................................................................................................................................................................629 BRNC BLM............................................................................................................................................................................631 LBER ORTAYLI UYARDI; ''HERKES NVERSTEYE GTMESN!'' 634 HRAMCIZDE SMAL HAKKI TOPRAK KADDESELLH SIRRAHUL AZZ EFENDNN SOHBET 636 ALYA'NIN 'DEVASA HA'A CEVABINA SIINANLAR 646 BEN DEAL "DEAL HASTALII" ZERNE BR PSKANALZ DENEMES L'LDEAL DU MO, ESSA PSYCHANALYTQUE SUR LA "MALADE D'DEALTE" 648 BEN DEAL VE SAPKINLIK ....................................................................................................................................................648 DEAL HASTALII........................................................................................................................................................................657
10. 10. 10 Yazlar
11. 11. Yazlar 11 DELLN MALTI-ENGZSYON VE AKIL SALII HAREKET ZERNE KARILATIRMALI NCELEME (Ac ama gerek yazlarndan) Thomas S. Szasz NSZ Yazarlk etin bir itir. Yazarn kanlmaz grevi tarihi yapanlara deil, tarihin kurbanlarna hizmet etmektir. Albert Camus Gnmzde baz insanlarn karacier ya da bbrek hastas, bazlarnn da akl hastas olduuna inanlyor. Bu kabule gre sz konusu akl hastalklarna ya da kiilik bozukluklarna sahip kiiler, akl sal yerinde olanlarn altnda bir snf olarak grlyorlar. Kendileri iin neyin 'en iyi' olduunu deerlendirmekten aciz olan bu 'akl hastalar' ailelerinin ya da devletin gzetimi altnda tutuluyor ve bu gzetim iradeleri dnda baz uygulamalara zorlanmalarn ya da bir akl hastanesine kapatlmalarn gerektirebiliyor. Burada bu hapsetme dzeneinin bir paras olan her trl inanc, retiyi ve uygulamay sadece yanl deil, ayn zamanda ahlaka aykr bulduumu sylemek istiyorum. Daha nce Akl Hastal Efsanesi adl kitabmda akl hastal kavramnn neden saptrldn ve nasl ktye kullanldn aklamaya almtm. Bu kitapta ise bu kavramn zerine ina edilmi olan ahlaki zorlamalarn ve toplumsal dzenlemelerin hi de drst diyemeyeceim ideolojik bir baskya nasl mazeret gsterildiini anlatmak istedim. zellikle zerinde durmak istediim konu, cadlarla delilerin kaderlerindeki benzerliktir. Byye inanmann sonucu cadlarn ikenceyle iyiletirilmeye almas olmutu, akl hastalklarna inanmamz sonucunda da akl hastalar trl eziyetlere maruz kald. Akl sal ve hastal ideolojisi gl bir manevi ihtiyacmz karlyor. Klasik doktorun insann beden zerindeki tartmasz sz hakknn gerekesi, ac eken hastann kendi iyilii iin ve zaten kendi rzasyla bilirkiiye bavurmu olmasdr. Byle olunca, tedaviye itiraz edenlerin, kendilerine yaplacaklardan zarar grecekleri de bilindii halde tedaviye zorlanmalarn hakl gsterecek baka bir gerekeye gerek duyuldu. Akl hastal ve deliliin tanmlar bu boluu doldurmutur. Bu sayededir ki toplumun 'akl sahibi' bireyleri 'akldan yoksun' saydklarna istediklerini yapma hakkn kendilerinde grdler. Delinin kendisi iin neyin doru olduuna karar verme hakknn feshedilmesiyle, dierlerinin zellikle de delilik tehisinin tbbi ve yasal uzmanlar olan psikiyatristler ve yarglarn nnde kendini savunmak gibi bir ans kalmad. Delilikle damgalanan kii bo yere hasta olmadn iddia eder, hastal 'tanmlama' yetkisine haiz olmad iin bu konudaki ifadesi geersizdir. Deli olduunu 'kabul edememesi' hastalnn belirtisi olarak deerlendirilir. Bu kii tedaviyi ikence, hastaneyi hapishane olarak grecektir, ama itirazlarnn hkm yoktur. Psikiyatrinin otoritesine her kar gelii hastalnn baka bir belirtisi olarak deerlendirilir. 'Bizden olmayan' bu delinin, bir dier deyile 'teki'nin, tbbi mdahaleyi reddini teknik ve ierik olarak ayrt edici bir iaret olarak deerlendirmekteyiz. Oysa bu davran kfirin dinine dndrlmeyi reddetmesiyle ayn eydir.
12. 12. 12 Yazlar Salam temeller zerine kurulmu ideolojilerin rtlmesi kolay deildir. Hristiyanln baars Mesihe sahip kmasyd, psikiyatrininki ise Mesihlie soyunmaktr. Bir ideolojinin temel terim ve tanmlar bir kez doru kabul edildikten sonra, yeni gzlemler ancak onun bakyla deerlendirilir ve onun szckleriyle kavramlatrlr. Bunun kanlmaz sonucu yeni bir gzlemin asla bu yerleik dzene aykr olamamasdr. Hibir yeni gzlem mevcut sistemi zayflatamaz, ideoloji onlardan rettii yeni 'gerekler'le kendisini srekli olarak destekler. Bycln yaygn olduu gemite zamann 'gerekleri' byclk aleyhine ilemekteydi, gnmzde ise bunun yerini akl hastalklar alm durumdadr. Ne yazk ki gemite yaplan hatalar grmek, gnmzde olanlar fark etmekten ok daha kolaydr. Hepimiz byclk diye bir ey olmadn biliyoruz, oysa daha birka yz yl nce en soylu, en akll kiiler byclerin varlndan phe etmiyorlard. Bizim de akl hastalklar konusunda byle bir yanlgya kaplm olmamz imknsz mdr? Belki bizim amzn egemen uygulamalarnn da benzer biimde kiisel itibarmz sarsan, politik zgrlklerimizi yok eden ilevleri vardr? Bunlar bo sorular deildir. Bu sorularn yantlar, sadece akl hastas olarak damgalanm milyonlarca insann deil, hepimizin geleceini ilgilendirmektedir. Daha nce defalarca sylendii gibi; bir kiiye yaplan hakszlk zellikle zgrlk timsali olarak boy gsteren bir toplumda herkese yaplm bir hakszlktr. 'Akl sal'nn eer bu szle anlatlmak istenen dzgn bir maneviyat ise, sloganlarla, uyuturucularla, akl sal merkezleriyle ya da 'akl hastalklaryla mcadele' iin ayrlan milyarlarca dolarla salanamayacan dnyorum. Nereden bakarsak bakalm, psikiyatrinin en byk sorunu eskiden de iddetti, gnmzde de iddettir: 'Deli'nin yaratt iddet tehdidi ve korkunun karsnda toplumun ve psikiyatristin 'deli'ye uygulad iddet yer alr. Sonu insanlk d bir tablodur, 'akl hastas'nn ezilmesi, bastrlmas ve hrpalanmasdr. Durum bu olduunda John Stuart Mill'in uyarsn gz ard etmemek gerekiyor: "Vaheti mazur gsterecek hibir gereke yoktur, bir kurbann yargnn gcne teslim edilmi olmas ona yaplanlar hakl karmaz." 'Akl hastal'nn iyiletirilmesi iin eer byle bir sorunumuz varsatek zm, daha dorusu tek umudumuz Kurumsal Psikiyatrinin yetkilerini artrmak deil, tersine azaltmaktr. Ancak bu kurum ortadan kalkarsa psikoterapinin zorlayc olmayan manevi gc ortaya kabilir. Ancak o zaman zel Psikiyatri' de kurumlarn yaptrmlarndan, tabularn kstlamalarndan bamsz yaratc diyaloglar kurabilir. Bireyin sonu gelmez mcadelesinde sadece igdsel snrlarn deil evresini saran hurafenin ve basknn da stesinden gelmesine yardmc olabilecek bir yarar ancak bu ekilde salanabilir. Bu kitap Hristiyan teolojisinin att temelden balayarak bu gn polis gcyle ve tbbi sylevlerle desteklenen uygulamalara dek Kurumsal Psikiyatrinin tarihi geliimini anlatyor. Bu geliimin anlalmas ok ama ok nemli. nk Collingvvood'un dedii gibi, "Tarih insann kendisini tanmas 'iin' yazlr. Kendimizi tanmak, ne yapabileceimizi bilmek demektir. nsan denemeden neler yapabildiini bilemeyeceine gre, tahminlerimizi yalnzca bu gne kadar yaptklarmzla ekillendirebiliriz. Tarihin deeri bize insann neler yapabildiini gstermesi, bize ne olduumuzu sylemesidir." insanlarn bu gne kadar kendinden gsz olanlara yardm etmek adna neler yaptn hatrlatmak, kendini ycelten gzel sylevlerin hakl kard yarglarn gemite nelere yol atn, kendimizi idare etmek yerine bir 'teki' yaratp onun idaresini kendimize i edinmenin sonularn, bu yolla kazanlm payelerin insanl nerelere gtrdn gstermek istedim. Bu ekilde, tarafl yarglarla donatlm 'insan' anlaymza bir ift sz ekleyebilmi olduumu umuyorum.
13. 13. Yazlar 13 Bu kitab okumak iin ne uzman olmak ne de belli bir eitim alm olmak gerekir. Ak fikirli olmak yeterli. Okurdan tek dilei Samuel Johnson'un; "Cehenneme giden yol iyi niyet talaryla denmitir," uyarsna kulak vermesi. nk bu szler amzn politik dzeninin ideolojisine, sylemlerine, uygulamalarna, bir baka deyile Tedavi Devletinin amalarna ve aralarna, ok yakyor... Thomas Szasz Syracuse, New York Sh: 15-18 AMERKAN PSKYATRSNN BABASI BENJAMN RUSH Ortaa aklnn modern akla dntrlmesi, dinsel bak tarzndan byk bir ideolojik deiiklik araclyla bilimsel bak tarzna geile mmkn olmutur. Akas akl hastal kavramnn da bu ideolojik deiimin bir paras olarak gelitii kanaatindeyim. Bugn akl hastal olarak tanmladmz koullar ya da davranlarn kefi, eker hastal ya da kalp yetersizlii hastalklarnn kefine benzemez. Bu tr davranlara eskiden sapknlk, olanclk, gnahkrlk, ruhunu eytana satmak vs. gibi baka yaktrmalar yaplyordu. Ya da tam tersi, geleneklere uygun ve doal kabul edildikleri iin bu tr davranlara zel adlar verilmiyordu. On sekizinci ve on dokuzuncu yzyllarda, o gne kadar tbbi terimlerle ifade edilmemi olan bu davranlarn sahipleri tekrar tanmland ve bu kez hasta olarak adlandrld. Psikiyatri ad verilen bilim dalnn yaratlmas ile sonulanan bu sre dinsel kavramlarn, yerlerini, bilimsel kavramlara brakt daha geni apl bir srecin temel unsurlarndan biriydi. Bylece Doa Tanrnn, Devlet Kilisenin, akl hastal da bynn yerini ald. Doa bilimlerinde fikirler ve uygulamalar bakmndan byle bir kkl bir deiiklik yaand. Bugn ekinimizi olgunlatrabilmek iin hayvan kurban etmiyor, gbre kullanyoruz; hastalklar tedavi etmek iin artk byye deil, ilaca ve cerrahiye bavuruyoruz; denizleri ap dmanlarmz mahvetmek iin duaya deil nkleer enerjiye, enerji elde etmek iin de fosil yaktlara bavuruyoruz. Ancak 'sosyal bilimler'de bu denli byk deiiklikler gereklemedi. nsan davranlar ve toplumsal denetim konularnda, eski din aklama ve tanmlarn sadece yeni bilimsel temelli kelimelerle ifade edildii rneklere az rastlamyoruz. Daha nce grdmz gibi, kfirlik kavramnn yerine tbbi bir kavram olan akl hastal kavramnn konmu olmas ve bireyin bir zindana kapatlarak ya da yaklarak dinsel gerekelerle cezalandrlmasnn yerine bir hastaneye kapatlarak ya da tedavi denilen srete ikence edilerek psikiyatrik gerekelerle cezalandrlmas bunu aka gstermektedir. Bireyin davranlarnn kavramlatrlmas ve denetimi konularnda dinsel ve ahlaki olandan tbbi ve sosyal olan ynnde gerekleen bu deiiklik birok Aydnlanmac psikiyatristin fikirlerine ve uygulamalarna yansmtr. Bu konuda Benjamin Rush iyi bir rnektir. Rushn fikirleri ve yazdklar, benim, akl hastal kavramnn kkeni, zellii ve kullanmna dair nermelerim bakmndan olduka aklaycdr. Koloni Ordusunda Doktor General olarak grev alan ve daha sonra Pennsylvania niversitesi Tp Fakltesi Dekanlna gelen Profesr Benjamin Rush (1746-1818) Amerikan Psikiyatrisinin tartmasz babasdr. O kadar ki, Amerikan Psikiyatri Dernei'nin mhrn onun portresi ssler. Peki, Rush nasl bir adamdr ve psikiyatriye yn veren fikirleri ve uygulamalar nelerdir? ncelikle Rush'n Amerikan psikiyatrinin kurucusu olarak tarihe gemesinin en byk nedeni,
14. 14. 14 Yazlar zihinsel ve bedensel hastalklar arasnda hibir fark olmadn iddia etmesinin yan sra son derece baarl bir doktor olmasnn ve Kurucu Byklerle* arkadalnn etkisi de byktr, bylece akl hastalklaryla ilgili fikirlerini hayata geirmek imkn bulmutur. Bir baka ifadeyle Rush, toplumsal sorunlarn tbbiletirilmesini ve bu sorunlarn 'ceza' yerine 'tedavi' yaptrmyla ortadan kaldrlmasn savunan ilk Amerikal doktordur. leride greceimiz gibi Rushn fikirleri hl son derece salam ve taze fikirler olarak kabul grmektedir. nk Rushn ortadan kaldrmaya alt toplumsal sorunlar henz ortadan kalkmamtr ve bu sorunlar hl tbbi yaptrmlarla ortadan kaldrmaya almaktayz. Rushn magrum opus'u (ba eseri) olan Medical Inquiries urd Observations upon thc Diseascs ofthcMind (Akl Hastalklar Hakknda Tbbi ncelemeler ve Gzlemler), 1812 ylnda yaymland. Birok basks yaplan bu eser eitli dillere evrildi ve psikiyatrinin bir tp dal olarak kabul edilmesini salad. Rush, arkada John Adams'a yazd bir mektupta yle diyor: "Akl hastalnn zneleri, bugne kadar sr kpyd. Bu hastalklar insan bedeninin dier bedensel hastalklar dzeyine indirmeye ve insan aklnn da bedeni gibi d etkenlere ve herkes iin geerli olan yasalara tabi olduunu kantlamaya altm." Rushn akl hastas denilen kiilerin hastalnn bedensel olduu inancna gsterdii kantn hi de yeterli bir kant olmad oktan anlald halde, o zamanki kabulnn ceremesi ne acdr kihl ekilmektedir. Rush, bu fikrini u gzlemine dayandryor: " 1811 ylnda Pennsylvania Hastanesinde yatan akln oynatm hastalarn sekizde yedisinin nabz atlar normalin stndeydi." Rushn kiisel otoritesi ile de birleince bu semptom 'zihinsel bozukluun ak bir iareti' olarak yorumland ve hatta Bakan'n bir katil zanlsn affetmesi iin yeterli bir neden bile sayld. Zihinsel ve bedensel hastalklarn ayn ey olduunu deneysel olarak kantlayamayan Rush, bunu, her ikisi hakknda ayn yntemle tedavi ederek stratejik bir ekilde 'kantlama'ya alt. "Stmay ya da ya da vcudun bir blgesinde gelien bir hastaln kan yoluyla tand hastalklar iyiletiren ilalarn delilii de ok ksa srede ve kesin olarak iyiletirmesinden hareketle akl hastalnn aslnda damarlarda yerlemi olduu sonucuna vardm." Doa bilimleri ile uraan adalarnn tersine tbbn ok saygn mucidi Rush'n kefettii hibir ey yok. Yine de bir yenilik getirmediini syleyemeyiz, mevcut delilik kavramna yeni bir bak tarz getirmitir. rnein, Rush'a gre Amerikan halk 1783'te yaplan bar antlamasndan sonra ortaya kan yeni duruma hazr deildi. Rush, Amerikan halknn bu dnemdeki tutumuna bir aklama getirir: "Savan baaryla sonulanmasnn alevlendirdii ar zgrlk arzusu, birok insanda aklselimle ortadan kaldrlmas mmkn olmayan ve devlet tarafndan dizginlenemeyen somut bir fikir ve davran tarz haline geldi. Bu fikir birok Birleik Devletler vatandann anlay, arzular ve ahlak zerinde byk bir etkide bulundu ve bir delilik halini ald. Bu delilii anari diye adlandrmaya hakkm var sanyorum." Rush'n kendinde grd hakla sarf ettii bu szler, halkn ruh halinin psikiyatrik bir yorumdan ibaret deil; tbbi terimlerle kurulmu, neredeyse iirsel bir metafor. Ayn zamanda sabit bir fikri de yanstyor. Rush dnyay ideolojik bir gzln ardndan gryordu. Ona gre dnyadaki her ey ya hastalkl ya da salklyd. Bu nedenle Devrim'e kar olan her ey hasta, destekleyen her ey de hastaln tedavisiydi. ngiltere tacna sadakat gsterenler Rush'a gre "Devrim kartl hastalna yakalanmlard. Davaya gnl veren kadnlarn ise histerileri iyilemiti." Rush bir metafor ustasyd. Ahlaki ve toplumsal sorunlar tbbi terimlerle ifade ediyordu. A Moral and Physical Thermometer (Ahlaki ve Bedensel Termometre)adl szlk onun eseridir.
15. 15. Yazlar 15 Bu szlkte ahlaki terimlerin tbbi karlklarn veriyor. Cari Binger bu kitap hakknda yle diyor: "Termometrenin en stteki derecesi salk ve refah salayan lmllktr. Yani su, st ve birazck bira imek. Sadece yemeklerde ve az miktarda alnacak arap ve bira nee, kuvvet ve iyi beslenme salayabilir. Bundan sonra bu lman hava birdenbire eksi gibi dondurucu bir dereceye dyor: Bu noktada skala puntan balyor ve viski, rom, rak, arap, likr ve bira ile dmeye devam ediyor,"vs. Rush, Jeremy Belknap'a yazd bir mektupta yle diyor: "Umarm, ylnda sarholuk, toplumda yalanclk ya da hrszlkla, alkoll ikiler de arsenik ya da baldranla bir tutulur." Rush, alkole kar yrtt propagandada tbbi kavramlardan yararlanyor. Binger, "Ahlaken iddetle kar kmasna ramen, varl ne yazk ki hl devam etmekte olan ileri derecede alkol bamlln ok nemli bir tbbi ve genel salk sorunu olarak grd iin Rush'a sayg duymak gerektii"ne inanyor. Rush'n taktikleri hakknda nasl dnlecei, elbette, psikiyatrik emperyalizm ve onun hizmetindeki szde tbbi yaptrmlar hakknda ne dnldne baldr. Amerikan akl sal hareketinin sekin bir ahsiyeti olan Binger, iki imenin tbbi bir sorun olduunu fark ettii iin Rush' alklyor. Hlbuki Rush iki imenin tbbi bir sorun olduunu fark etmi deildir. Rush iki imeyi tbbi bir sorun olarak tanmlamtr.' Deli denen kiilerin mstehcen szleri konusunda da Rush'n bir fikri vardr. Bu szlerin anlamsz olduu ve 'sara krizi geiren insanlarn kfrlerini' andrd kanaatindedir. Bu fikrinin kaynann 'tp bilimi retisi' olduunu ileri srer. Bu fikri ne srebilmesi iin Rushn insanlar nesneler olarak kabul etmesi gerekir ki yapt gerekten budur: "Akl bozuk kiilerin kt davranlar bazen bir deprem sonucunda yeryzne fkran lava benzer." Toplumsal yozlamaya bir akl hastal tanm getirerek ie balayan Rush artk bu ynde ilerlemeye hazrdr. Bu yolda o kadar inanlmaz bir mesafe kat etmitir ki, bu satrlar okuyan ada okur hoa gitmeyen herhangi bir davran bir zihinsel rahatszlk belirtisi olarak grmekte zorluk ekmemektedir. " sknts, utan, korku, dehet, fke gibi uygunsuz davranlar," diyor Rush byk bir boboazlkla "geici delilik durumlardr" ve "intihar bir tr deliliktir," diye de bir deerlendirmede bulunuyor. Zihinsel sal ve delilii tanmlarken de son derece cesur davranyor: "Zihinsel bakmdan salkl olmak olaylar, dier insanlar gibi ve toplumun kabul ettii ekilde yorumlayabilmektir. Delilik ise bundan sapma halinde olmaktr." Rush grld gibi zihinsel bakmdan salkl olmakla toplumla uyum iinde olmay ayn ey olarak gryor, akl hastaln da toplumla uyumsuzluk olarak deerlendiriyor. Ancak bireyin toplumla uyum iinde olduu ya da olmadna kim karar verecek? Rush byle bir soruyla karlaacan tahmin etmi gibi "Akl saln yarglamak doktorlara der'' diyor. Toplumla uyum iinde olmamann tercih deil hastalk, psikiyatrinin de polislik deil tbbi bir dal olduuna uzun zamandan beri halk ikna etmeye alan Amerikan Psikiyatri Dernei'nin ve psikiyatri tarihilerinin Rush' koruyucu azizleri kabul etmesine amamak lazm. Bamszlk Bildirisi'nin altnda imzas bulunan ve Kurucu Bykler ile dostane ilikiler kurmu olan Rush'n, deli olduu iddia edilen bir kiinin hukuki ve siyasi durumu hakknda ne srd fikirler de hayli ilgin: "Akl eksiklii, bir kiinin toplumsal szlemesinin feshedilmesini, vatandalk haklarnn elinden alnmasn mazur klar, byle bir kii tanklk yapamaz, bu kiinin ahlaki deerlerine vs. gvenilemez." Psikiyatristler, akl hastas olduu iddia edilen kiilere uyguladklar iddeti hakl gstermek iin hl bu tr fikirlerin izinden gitmektedir. Rush, ald olaanst eitim ve edebi
16. 16. 16 Yazlar yetenei gz nnde bulundurulursa 'akl noksanl' konusunda sylediklerinin maksatl ve ikiyzl retorikten ibaret olduunun herhalde farkndayd. 'Akl noksanl' bir kiinin ne toplumsal szlemesinin feshini, ne de vatandalk haklarnn elinden alnmasn mazur gsterebilir; bu sadece onun zayflnn suiistimal edildiini ve vatandalk haklarn savunamayacak kadar aciz bir duruma drldn kantlar. Bireyi Rush'n syledii hukuki ve siyasi kstlamalar altna sokan, bir hastalk (zihinsel yeteneinin bozulmas) deil (iktidar kullanma yetkisini elinde bulunduran) insanlardr. Rush, suun da bir hastalk olduunu iddia etmitir. Bu fikrin ada psikiyatristlere ait olduu zannedilir ama yle deildir. Rush, icat ettii akl hastalklarndan birine de 'irade bozukluu' adn vermitir. Cinayet ve hrszlk bu karmak hastaln semptomlardr. yle yazm Rush: "Hastaln, dier etkilerine bakarak saptadm iki semptomunu (ktlkten deil hastalktan ileri geldikleri iin) sutan ayrt etmek ve bu hasta kiileri kanunun penesinden kurtarp tbbn nazik ve efkatli ellerine teslim etmek gerekir." Rush'n ellerinin ne kadar nazik ve efkatli olduu biraz pheli olmakla birlikte burada en azndan bir hususu istemeden de olsa-kabul ediyor: Cinayeti ve hrszl gerekte hastalk olduklar iin sutan ayrt etmiyor. O sadece katillerin ve hrszlarn polisin ve yargcn hkimiyet alanndan alnp doktorlarn ve tmarhane gardiyanlarnn hkimiyet alanna sokulmasn merulatrmak istiyor. Rush yalancl da hastalk olarak gryor: "Fiziksel bir hastalktr ve bu hastala yakalanan kiiler hibir konuda hakikati syleyemezler." Kefettii bunca hastalktan hibirinin tedavisinin olmamas, Rush' hi rahatsz etmiyor. "Kt bir alkanlk olan yalancln dzelmeyeceine inanlr. Bu hastaln yetikinlikte tehis edilmesi halinde iyiletirilemeyecei de sylenebilir." Rush gibi bir mucidin akl hastal konusunda yapt 'keifler' arasnda psikiyatrik Engizisyon iin en retici olan 'nanszlk ya da nanma Yetenei Bozukluu' adn verdii hastalktr. Rush, "Akln bu yetenei hastalanabilir ya da rahatszlanabilir. Yani inanc glendiren btn kantlara inanma yetenei kaybolur," iddiasnda bulunuyor. Rush bu akl hastalna yakalanm hastalara rnek de gsteriyor: "yi eitim alm doktorlarn ve tbbn faydasna inanmayan, arlatanlara gvenenler ve Hristiyanln hakikatlerine inanmayp, kfirlerin kitaplarna kaplanlar." Ahlaktan tbba geite bu anlamsal dntrme o kadar ak ki insann kafasnda ister istemez baz soru iaretleri beliriyor: Cui bono? Peki bu iten kazanl kan kim? Hasta m? Hayr. Din adam m? Hayr. Doktor mu? Evet. Rush'n toplumsal sorunlar ya da kendisinin onaylamad bireysel davranlartbbn konusu haline getirmesinin bu davranlarn tbbi yntemlerle denetim altna alnmasn hakl karmaya yaradn kendi yazdklar ve syledikleri kukuya yer brakmayacak kadar ak bir biimde kantlamaktadr. Binger, Rush'tan yle bahsediyor: "Budalaca hareketlerinden rahatsz ya da huzursuz olduunda, arkadalarn, zaten 'etraf deli kaynyor' diyerek mazur grrd." Rush, 'tedavi' yntemi olarak psikiyatrik kapatmann hararetli bir savunucusuydu ve dmanlarn psikiyatrinin demir parmaklklar arkasnda ya da daha kt bir yerde grmeyi arzulamtr. "Bir hastalk olarak yalancln tek ilac" derdi rnein, "gzel bir dayak, hapis ya da alkla terbiye etmektir." Rushn alkol bamllna ilikin tavrnda da ayn ilke ile karlayoruz; yani tbbi tehis ve daha sonra buna dayal zora bavurarak denetim altna almak. Rush, 'sert iki ime'nin bir hastalk olduunu iddia etmekle kalmyor, alkol bamllnn zorlayc tbbi nlemler
17. 17. Yazlar 17 araclyla engellenmesini savunuyordu. Bu denetimi salayacak unsurlar arasnda hi tereddt etmeden devletin polis gcn de sayyordu. Amerikan psikiyatrisinin neden Rush' kurucu babas sayd daha iyi anlalyor. "Tpk deliler gibi ikiciler de toplum iin bir tehdit kaynadr," der Rush "hatta serbest kalmalar, topluma devlet hastanelerinde yatan hastalardan bile daha ok zararldr. Ayya bir adamn ya da kadnn ailesine, maddi manevi ne kadar byk zarar verecei aktr," diyor Rush. Bylece maddi manevi zarar nlemek tbbn bir sorunu haline geliyor. Binger ise alkolizm iin yle diyor: "Bu fikirleri aradan yz elli yl gemi olmasna ramen sadece tekrarladk ve alkladk. Ama toplum olarak, gerekletirilmesini zorunlu grd nerisini henz yerine getirmi deiliz." Priten etik, hastalklar ve tedavilere ilikin bilimsel olgulara dayal tbbi kayglar kisvesinin ardna sakland. Sonu olarak ortaya kan ise akl sal adna psikiyatrik tehise dair sylevler, psikiyatrik bask ve zor uygulamas oldu. Bu tutumu benimseyen gayretke tp adam hal zihniyetli din adamnn yerini ald. Binger bile Rushn misyoner kafal bir reformcu olduunu kabul etmektedir: "Hibir zaman, insanlarn aptallklarna nyargsz bakabilen salt bir bilim adam olmad; bir Leonardo deildi, daha ok bir Savonarola idi." Tm bunlardan sonra: "Rush reformcu gayretkeliini ttn kullanmnn alkanlk haline getirilmesine de yneltti." Bu alkanln sert ikiler ime arzusuna yol atn ve hem salk hem de ahlak asndan zararl olduunu dnyordu. Sigara ienlerin genellikle saldrgan olduu kanaatindeydi." Ttne kar mcadelesinde Rushn silah bilgiye dayal fikir deil, tehdide dayal gzdayd. Bu, cehennem tehdidinin tpta uygulanmasdr. Din kardelerinin cemaati sonsuz azapla tehdit ettii gibi Rush da, muhtemel hastalarn aslnda btn toplumu hastas kabul ediyordu ikinin ve ttnn sonularyla korkutuyordu. Binger, Rushn "Sadece hastalarn deil, toplumun da doktoru" olduuna inandn sylyor. te yandan ". yzyl doktoru otoriter bir figrd ve Rush, olaanst, karizmatk, entelektel kiiliiyle ve Amerika'nn en byk doktoru olma unvanyla bizzat otoriteyi temsil ediyordu. Bu avantajlar ahlaki ve duygusal bir ikna arac olarak kullanmaktan ekinmemitir." Binger, Rush'n 'ikna' snrlarn aan otokratik yntemlerini aklamaya alyor ama unu da sylemeden geemiyor; Bir hastas karnnda ylan olduunu sylese Rush onu oturakl bir sandalyeye balamakta bir an duraksamazd." Bu tmyle yalan saylmazd, Rush'n psikiyatrik tedavi olarak grd hizmetin bir parasyd. Rush "Kendisini camdan yaplm zanneden" bir hastann tedavisi iin, "oturmak zere olduu sandalyenin altndan ekilerek yere drlmesinden sonra, ona bir torba cam kr gsterilmesini ve bunlarn vcudunun paralar olduunun sylenmesini" neriyor. Rush bir arkadann buluu olan u tedaviyi rnek gsteriyor: "Bir hastas kendisini bitki zannediyormu. Arkadam, o halde bymesi iin sulanmas gerektiini syledikten sonra adamn arkasna geip aydanlktan su verecekmi gibi yapm ve bandan aa i boaltm." Rush'n kendisini l zanneden bir kiinin nasl tedavi edilecei konusunda bakasndan duyduu ama kendisinin de gayet baarl bulduu bir yntem de u: "Kendisini l zanneden bir hastann doktoru, onun duyabilecei ekilde, lm nedenini saptamak iin otopsi yaplmasn ister. Hasta annda iyileir." Bu olaylar, ruh doktoru ile hastas, hasta ile ilgili delilik kavram ile tedavi arasndaki ilikilerin esasn gzler nne seriyor. Vatanda yalan sylerse akl hastalndan mustarip bir hastadr; eer bunu psikiyatrist yaparsa tedavi iin ne gerekiyorsa yapan licenap bir terapisttir. Binger; "Kontrol altna almak, Rush'n tedavi anlaynn esasdr" diyerek bir gerei dile
18. 18. 18 Yazlar getirirken Rush'n gayretkeliini, zorlayc ln ve uygulad kaba kuvveti mazur gstermeye alyor. Binger'n bahsettii 'kontrol' dorudan ve sadece hastaya yneltilen bir iddetle mmkn olmutur. Rush'n 'cephaneliinde kendini kontrole yer yoktur. ada psikiyatristlerin cephaneliinde de ayn eksiklik gze arpar. Rush'a gre hastaya mutlaka bir ey yapmak gerekir. Psikiyatri hastalarna uygulad 'tedavi' yntemleri Rush'n kiilii hakknda yeterince bilgi vermektedir. Psikiyatristin kiiliinin etkisi kanmca gnmzde de kaybolmu deildir. Rush, deliliin tedavisinde, doktorun hastann kiilii zerinde tam bir hkimiyet kurmas gerektiine inanyordu. Bu fikrin tek savunucusu Rush deildir. ada doktorlarn ou bu yntemin doruluunu savunmakta lar. Deliyi zincirden kurtaran adam kabul edilen Philippe Pinel de psikiyatride kaba kuvvete bavurulmasna kar olanlarn banda gelir. Yalnz Pinel'in akl hastasnn zincirlenmesine ve dvlmesine kar olmasnn sebebi, bu insanlara zgrlklerini bahetmek deildir. Pinel gerektii gibi ynetilen bir tmarhanede hastann zaten otoritenin ve tmarhane grevlilerinin baskn gcnn etkisi altnda olacan, bylece bu tr acmasz tahakkm yntemlerine gerek kalmayaca fikrindedir. Pinel'in Treatise on Insanity (Delilik zerine Deneme) adl kitabnda en ok sarf edilen iki kelime 'gzda' ve 'bask'dtr. "Ancak, deli stnln grd ve inand bir gle kar karya kalrsa direnmeden ya da iddete bavurmadan boyun eer. nceki delilik vakalarnda iyi hesaplanm, planl bir gzdann, iddete bavurmakszn uygulanan srekli basknn ve hrsa kaplmadan stn gelmenin nasl iyi sonular verdiini grm bulunuyoruz."' Rush da 'terapi yntemi' olarak sadece kandrma ve yalan deil, baka mdahale yntemlerini de zellikle hastann kapatlmasn savunmutur. "Hastalar zerinde kesin denetim kurmak iin uygulanan yntemlerden de bahsetmemiz gerekiyor. Bu denetimle hastann doktora itaat etmesi, sayg ve sevgi gstermesi salanacak ve bylece doktorun tedavisini kolaylkla, kesinlikle ve baaryla uygulamas mmkn olacaktr, diye yazyor Rush. Terr Rush'n sklkla bavurduu bir ilatr. "Korkunun," diyor Rush "akl ve dolayl olarak beden zerindeki etkisi ok gldr ve delilik tedavisindeki nemli bir yer tutar." Yine Rush'a gre, hastann en uygun ekilde korkutulmas iin evinden alp bir tmarhaneye kapatmak gerekir. "Delinin zgrlnden mahrum braklmas sal asndan bazen en faydal yoldur." Rush'n yaad dnemde hastann hapsedilmesinin ok kolay olduunu hatrlatmakta fayda var: Amerikal doktorlar, on dokuzuncu yzyln ortalarna kadar, akl hastas olduu iin tedaviye ihtiyac olduuna inandklar herhangi bir kiinin tbbi amalarla hapsedilmesi konusunda kesin yetkiye sahiptiler. Deutsch'un anlatmyla, bir kiinin hastaneye kabuln salamak iin Rush'n yapmas gereken, tek ey kk bir kda, "James Sproul Pennsylvania Hastanesi iin uygun bir hastadr" gibi bir not yazp altn imzalamakt Rush'n tbbi ya da psikiyatrik birtakm gerekelerle kapatlmasn gerekli grd insanlarn hayatlarndan kopar ldklarn, zgrlklerinden mahrum brakldklarn gzden karm olmas mmkn mdr? Hayr, deildir. Birok ada psikiyatrist gibi Rush da toplumun ancak bu ekilde korunabileceine inand iin bu uygulamay hakl bulmutur. Geri gnmz psikiyatrisi Rush'dan beri bir arpa boyu yol almtr. rnein Rush sarholarn hapsedilmesine ilikin nerisinde yle diyor: "Bu tr kiilerin hastaneye kapatlmalarnn kii haklarnn ihlali olduunun, devletimizin zgrlk anlay ile badamadnn ileri srlmesine izin verilmemeli. Bir hrsz hapishaneye tktmz zaman kimse byle bir
19. 19. Yazlar 19 iddiada bulunmuyor. Ayrca, sarholarn saylarnn artmas halinde hrszlardan daha fazla zarar verecekleri ve daha kt bir ahlaki etkide bulunabilecekleri dikkate alnrsa, toplumun gvenlik ve refah iin adi hrszlardan ok ayyalardan kurtulmak gerektii aktr. Tabi ki adaletsizlii ve basky engellemek amacyla tedbir alnmaldr, muayene edilmeksizin ve grevli bir doktor ile iki ya da yargtan oluan bir mahkemenin ald karar olmakszn hi kimse zel bir hastaneye ya da AYIKLAR EV'ne gnderilmemelidir." 'Hasta' psikiyatrik gerekelerle hapsedilip tedaviye direnme imkn elinden alndktan sonra Rush, hibir hastann hibir koulda maruz kalmaktan memnun olmayaca baz nlemlere bavurabiliyor; Rushn yaad dnemde bile bu nlemlerden bazlar tbbi bir ortamn dnda uygulanm olsa ikence olarak deerlendirilirdi. Rush' bizzat kendi szleri ele veriyor. Bu nlemlerin birkandan bahsettikten sonra szlerine yle devam ediyor: "Yukarda bahsettiim nlemlerin hibiri zihin sal bozulmu hasta zerinde bir hkimiyet kurulmasn salayamamsa baz daha etkili yntemlere bavurmak gerekir." Rush, her tr psikiyatrik mdahale yntemini denedikten sonra gayet ikna ve tatmin olmu olarak: "Deli zerinde hkimiyet kurabilmek iin hafif ama korkutucu olacak cezalarn uygulanmas en uygunudur prangaya nadiren bavurulmal, krbaca ise mmknse hi bavuru ima maldr fakat istisnai durumlar olabilir. Hibir kkrtma olmad halde, hasta aniden saldrrsa buna karlk doktorun ya da gardiyann meru mdafaa iin mecburen krba ya da elile birka kez vurmas gerekebilir," diye yazm. Rush yntemlerini bazen 'tedavi' bazen de 'ceza' eklinde ifade etmi. imdi vereceim rnek Rush'n deli hakknda ne dndn ok ak bir ekilde ortaya koyuyor. Bu rnekte deliyi, ehliletirilmemi bir hayvana benzetiyor ve doktorun grevinin deliye boyun edirmek olduunu ne sryor. Rushn tedavi amal nerilerini sralad listesinde "Deli gmleini iyice skmak, yakasndan ieri souk su dkmek, deliyi houna giden yiyeceklerden mahrum brakmak." kan almak, yalnz brakmak, karanlk bir yere kapatmak gibi nlemlerin yan sra "vcudunu srekli dik tutmasn salamak" da yer alyor. Bu yntemleri u szler izliyor: "ngiltere'de inat atlar u ekilde ehliletiriliyor: nce, ala kapatlyorlar, sonra iki ya da gn ve gece boyunca her yatmaya kalktklarnda vcutlarna sivri uu iviler batrlarak uyumalar engelleniyor. Delinin de ayn usulle deilse de daha yumuak usullerle, yirmi drt saat ayakta tutulmas ve uyumasnn engellenmesiyle ayn faydann salanacandan hi kuku duymuyorum." Rush'n tedavi alannda en nl buluu kendisinin'trankilizatr' (sakinletirici) adn verdii garip alettir. Deutsch bu aygt yle tarif ediyor: "Trankilizatr, hastann kol ve ayaklarnn baland ve bir arala bann sabit tutulduu bir sandalye idi. Bu mekanizma ile hastann vcudunun hareketi azaltlyor bylece nabz atlarnn dmesi amalanyordu. amzda bu alet her ne kadar bir ikence aleti gibi grnyorsa da Rush onu gerekten insani nedenlerle icat etmitir." Srf bizim deil Rush'n adalarnn da bu aleti de bir ikence aleti olarak grdkleri anlalyor. nk o dnemde herhangi birinin bu aletten kendi isteiyle yararlandna dair tek bir kayda bile rastlanmaz.* Rush'n sakinletirici sandalyesi de psikiyatrinin birok bulu ve kefi gibi Engizisyondan esinlenmitir. Engizisyonun kulland cadsandalyesiyle arasndaki benzerlik artcdr. Cadsandalyesi denen alet "Her taraf kr ivilerle dolu, sann vcudunun sktrlabildii demir bir sandalyeydi. Sulu buna balanyor ve sandalyenin altnda ate yaklyordu. Bu ikencenin amac hakikatin ortaya kmasyd. Ac, insan ruhunu lml hayatn son noktasna gtryor; ruhun rlplak kaldna inanlan o noktada yaplan
20. 20. 20 Yazlar sorgulamada tm gerekler ortaya kyordu." Rush'n ikinci psikiyatrik tedavi aletinin ad 'dndrc' idi. "Tembellik hastalna yakalanan hastann bann darya gelecek ekilde baland yuvarlak bir tahta eklindeki bu alet inanlmaz hzlarla dndrlyor ve hastann kannn bana hcum etmesi salanyordu." Psikiyatri, baskc ve iddet ieren yntemlerden, bu yntemlere bavuran kahramanlarn reddetmedike vazgeemez. Sadece Rush'n deliyi tedavi etme tarzn deil, ada psikiyatristlerin ve toplum bilimcilerinin de bu yntemi kabul ederek savunmalarn bu denli eletirmemin nedeni bu d ur. Gnmzde psikiyatrist ve toplum bilimcilerin ele geen yabanc dmana iddet uygulanmasnn 'yurtseverlikle badatrlmasna kar olmalarna ramen akl hastasna uygulanan 'tedavi amal' iddeti memnuniyetle kabul etmeleri enteresan bir durumdur. Szgelimi Deutsch okurlarna Rush'n 'trankilizatr' 'insani nedenler'le icat ettiini aklamaktadr. Rush'n, bu aleti yardmseverlik duygusuyla yaptn iddia ettiini de biliyoruz. Yine de tek nedenin bu olduuna inanmak zor. Rush ylnda yazd bir mektupta: "Hem bu kt uygulamay [deli gmleini ok skmak] nlemek hem de bask uygulamasn en verimli ekilde kullanabilmek iin stnl elimde tutabilmek amacyla iyi bir dolap imalatsndan rica ettim." (talikler T.S.) Sylemeye gerek bile yok, Binger'a gre de Rush hakldr, nk bu icatlar insani nedenlerle yaplmtr. Olup bitenler artk tartlmyor. Rush' ya da dier iyi iler yapan 'byk' psikiyatristleri sulamadan olanlar anlatma abasnda olan Deutsch bile gerekleri kabul ediyor. "Ne gariptir ki," diyor Deutsch, "eskiden cezalandrmak amacyla bavurulan ikence ve terr, bu zel ada saygn tp teorisinin vgye deer bir tedavi yntemi olarak kabul grd. Doktorlar, delinin tedavisi alannda uzmanlarken dhiyane terr aralar icat etmek iin bibiriyle yartlar." Akl hastaln din suunun yerini alm bir kavram olarak deil sadece bir hastalk olarak, psikiyatristleri de Engizisyonun yerini alan otorite olarak deil sadece doktorlar olarak ve psikiyatrik mdahaleleri Engizisyon ikencesinin yerini alan bir ceza olarak deil tedavi olarak grenler iin bu tutum tabii ki artcdr. Rush'n tedavi amal yntemleri 'trankilizatr' ve 'dndrc' ile son bulmad. Hastann kafasnn boulacak raddeye gelene kadar suya sokulduu 'rdek' tedavisine de bavurdu. Cad avclarnn geleneksel su eziyetinin o gnn koullarna uyarlan diyebileceimiz bu uygulamay Deutsch, 'birok tannm adann uygulad yntemlerden ok daha nazik' Rush'a zg bir yntem olduunu ve bu 'suya batrma' uygulamasnn gzda vermek iin birebir 'dhiyane bir bulu' olduunu sylyor. Bakt her yerde akl hastal gren ve bu felaketi kontrol altna almak iin en yldrc yntemlere bavurmaktan ekinmeyen Amerikan psikiyatrisinin Rush gibi bir bynn ne kadar otokratik, tahakkm merakls, iddet dkn ve igzar bir kii olduu ortadadr. Koruyucunun, bizi, szde koruduu ktlklerin asl kaynann ne olduunu uygulamalardan anlyoruz. Papaz da olsa doktor da, byle bir 'tehis' misyoneri, cady ya da deliyi bulmaz, yaratr. Rush'n ka kurban yarattm bilmek mmkn deil, ama en azndan birini tanyoruz: Rush'n olu John. Kendisi burada hayatndan biraz bahsedilmesini hak etmi biridir. Fikirlerini ve uygulamalarn incelediim bir psikiyatristin zel yaantsndan bahsetmem acmaszlk gibi grnebilir. Ben de herkes gibi ad homincm (kiiselletirilmi) tartmalar onaylamam ve bavurmak ta istemem. Fakat bir insann fikirlerini ve baarlarn, o insann zel yaantsnda naho ynler olduu iin karalamakla, (hem zel hem de kamusal kimlii
21. 21. Yazlar 21 nem tayan biri iin) kiinin zel yaantsndaki baz olaylara ve etkilerine yer vermek farkl eylerdir. Psikiyatristlerin, psikologlarn, politikaclarn, sanatlarn ve hayatlarndaki olaylar ok ey anlatr ve bence ikinci tanma girer. Benjamin Rush gibi bir adamn ilk erkek ocuunun, kiiliini gelitirmekte baz zorluklarla karlatn tahmin etmek zor deildir. John Rush nce tp eitimine balad. Bir sre sonra tptan vazgeti, denizcilik eitimine bala di. Denizcilik eitimini tamamlayp kaptan oldu ancak bundan da vazgeti. Benjamin Rush 11 Aralk 1802 'de An Defteri'ne yle yazm: "Bugn olum John tp eitimine yeniden balad. Eve ve mesleine dnme karar onu ne kadar skntya sokmu ki evimde uak olmaya raz olduunu, hayatn denizci olarak srdrmektense ahrm temizlemeyi tercih edeceini syledi." Burada, bir oulun, baba evine dnmek zorunda kald iin kendisini neden bu kadar aalad ya da aalamak zorunda hissettii, baba Rushn olunun bu alaln neden gnlne yazd sorular yantsz... John baba evine dndkten sonra, 1804 ylnda tp fakltesinden mezun oldu. Tezini babasna ithaf etti. Bundan sonra muhtemelen babasnn glgesinde kalaca Philadelphia General Hospital'e atamas yapld halde bu grevi kabul etmedi ve denizcilie dnerek Deniz kuvvetlerinde kaptan olarak almaya balad. Bu kariyer drt yl srd srmedi,1807 'de yakn arkada Benjamin Taylor ile bir dello yapt. Taylor'u ldrd. Bir yl gemeden intihara teebbs etti. John, ubat 1810'da bir kez daha baba evine dnd. Babas dnnden yle bahsediyor: "Ne annesinin ne babasnn ne de erkek ve kz kardelerinin kucaklamalar ve gzyalar onun bizlerle konumasn salayamad. Akl hastalndan dolay srekli gergin, salarn taramyor, sakaln kesmiyor." John Rush ok kt bir durumdadr ama burada uzun uzun anlatmaya gerek duymuyorum. Ancak u kadarn aktarmamda yarar var: John babasnn alt hastaneye kapatld ve ksa sreli bir 'dzelme' dnemi dnda lene kadar orada tutuldu. ldnde yirmi yedi yandayd. Rush, Jefferson'a yazd 2 Ocak 1811 tarihli mektubunda yle diyor: "Olum imdi daha iyi. Klk kyafetine dikkat ediyor, ara sra kitaplara bakyor. Pennsylvania Hastanesinde bir hcrede. Hayatnn orada sona ereceine inanmak iin ok neden var." Binger, Rush'n bu fikri hakknda kuru bir yorum yapyor: "Bu, tahmin doru kt." Ancak bu pek adil bir yorum saylmaz. Rush, olunun hayat boyu hapiste kalacan sadece 'tahmin' etmemitir, olunu oraya koyan kendisidir. Binger, Rush'n Pennsylvania Hastanesinin yneticisi ve bundan dolay da John'un sadece babas deil doktoru, psikiyatristi ve gardiyan da olduu gerei zerinde hi durmuyor. Oysa Rush'n yaad dnemde de doktorlarn yaknlarn tedavi etmemeleri en az imdiki kadar geleneksel bir tutumdu. Rush'n doktor ve psikiyatrist olarak portresini tamamlayabilmem iin siyahilere kar tavrna da deinmek gerekir. Rush'n Bamszlk Bildirisi'ni imzalayan ve kleciliin kaldrlmasnn ilk taraftarlarndan biri olarak byk bir liberal ve zgrlk olduu sanlr. Oysa gerekler ok farkl. Rush'n iktidar ak zgrlk akndan ok daha baskndr/ Siyahiler hakknda ki fikirleri de bu tutumunu artc bir ekilde dorulamaktadr. Binger, Rush'n klecilie kar kyla iki imeye kar k arasnda bir benzerlik, belki de bir iliki olduuna dair bir imada bulunur: "Rush'a hayat boyunca rahat huzur vermeyen iki nemli konu vard. Bullardan biri Birleik Devletlerdeki klecilik; dieri alkoll ikiler ve ayyalkt."
22. 22. 22 Yazlar Rush, siyahilerin kendisini ok duygulandrdn sylemitir. Jeremy Belknap'a yle yazar: "Afrika'nn adn bile seviyorum ve kle olsun zgr olsun bir siyah grdmde bana talihsiz yaratklarmn bile hissettirmedii bir duyguya kaplyorum." Rush'n kendi kurbanlar iin kulland bu 'talihsiz' kelimesi dikkat ekicidir. Psikiyatristler bu kelimeyi umutsuz hastalar iin kullanrlar. Rush'n siyahilere kar tutumu iine ilemi paternalizmine ihanet ediyor. Birok ada liberal gibi Rush da anlam tersine evirme hilesine bavuruyor: Grnte siyahilere zel bir deer veriyor, oysa aslnda kendisine zel bir cmertlik ve koruyuculuk atfediyor. Rush'n siyahileri ne kadar sevdiine ilikin iddiasndan daha artc bir ey varsa o da siyahilere ilikin kuramdr. Rush, Tanrnn onlar siyah yarattna inanmyor. Siyahlk onlarn doal rengi deil, Rush'a gre bu bir hastalk! Hayata sadece tbbi adan bakan Rush'n, holanmad ya da aa grd insanlar tedavi etmekteki gayretkeliiyle uyumlu bir teorisi var. Bu teori ierik itibariyle son derece dikkate deer: Rush, Bamszlk Bildirisi ile klecilik gibi gerekler arasnda kalm bir neslin mensubudur. 'Btn insanlarn eit yaratlm olduu ak bir gerektir' ibaresi Bamszlk Bildirisi'nin zn oluturur. Kleciliin temelinde ise siyahilerin beyaz adamdan aa olduu gibi kklemi bir fikir yatar. Amerikallar bu ac elikinin uzlamasn bulmak iin ok kvranmlardr. Rush da kendince bir k yolu bulmaya alt. Psikiyatrinin ahlaki elikilere getirdii birok zm gibi Rush'n bu konudaki nerisi de status quo'nun bilimsel adan hakl karlmasna hizmet ediyordu. Rush'n siyah hastal kuram aslnda buydu. 1792 ylnda Henry Moss adl bir siyah klenin vcudunda beyaz lekeler belirmeye balad. yl kadar sonra adamn hemen hemen btn vcudu beyazlamt. Moss aslnda bizim vitiligo dediimiz kaltsal hastala yakalanm. Beyazlarda da siyahlarda da grlen vitiligo hastal deride pigment kaybdr. ABD'de yaklak yz insandan biri vitiligo hastasdr. Moss, ylnda tavsiye mektuplaryla donanm olarak ve hakkndaki gazete haberleriyle birlikte Philadelphia hastanesine gitti. "Adam ba eyrek dolar" deyene ki o devirde hi de az bir para deildi bukendisini sergiledi ve kazand parayla zgrln satn ald. Aktr ki bu olay Rush iin yetti de artt bile. Engizisyoncu bakt her yerde bir kfirlik grmtr, Rush'n 1796 da hastal grmesi iin bakmas yetti. Ancak Rush zencilerin normal rengini hastalk olarak grd iin Moss'taki cilt bozukluunu 'kendiliinden iyileme' olarak deerlendirdi. Amerikan Felsefe Dernei'nin 14 Temmuz 1797 tarihinde yapt zel bir toplantda Rush, "Siyahlerin renginin czzam hastalndan kaynakland tahminini destekleyen gzlemler" balkl bir metin okudu. Rush'n bu metinde neyi savunduunu Daniel Boorstin bizim iin zetlemi: "Zencinin siyah olarak adlandrlan renginin nedeni, yaradltan gelen bir farkllk deil, atalarndan gelen Czzam hastaldr. Bu hastalkla birlikte baz vakalarda derinin karard bilinmektedir. Rush'n da birka kez bizzat tank olduu gibi siyahlerin tipik zellikleri olan byk dudak ve bask burun da czam hastalnn belirtileridir. Gney Pasifik'te czzaml adalarnda yaayanlarn dudaklar kaln, salar kvrcktr ve Amerika'daki siyahilerde de rastlanan albino vakalarna burada da rastlanr. Zencilerin cerrahi mdahalelere beyazlardan daha dayankl olmalarnn nedeni czzamn yol at marazi duyarszlk olabilirmi. Rush, yerlilerin, st dudaklar kesilirken dudaklarn kendileri tutabilecek kadar cerrahi mdahaleye dayankl olduklarndan bahsediyor. Bu patolojik duyarszlk, bedenleri yksek atee maruz kaldnda ya da scak bir kmr elleriyle tuttuklarnda da siyahilerde aka
23. 23. Yazlar 23 grlmekteymi. Hastaln bulamasna yol aan cinsel birleme arzusu czzamllarda olduka yksek olduu gibi zencilerde de ok yksekmi. O kadar ki ar klelik koullarnda bile bu kadar ok ocuk yapabilmekteymiler. Zencilerin renginin yzyllar boyunca deimeden kaln Rush, czamn hastalklar arasnda en irsi hastalk olmasyla aklyor. Rush'a gre zencilerin on sekizinci yzylda bakalarna czam bulatrmam olmas bu teoriye kar bir sav olarak ileri srlemez, nk czzam artk eski bulaclk zelliini hemen hemen tamamen yitirmitir." Rushn ana fikri siyahinin doutan czaml olduu, 'hastalk iddetli olmad iin tek semptomun pigment dalmnda arlk' olduudur. Rush, Henry Moss'un kendi kendine iyiletii kanaatindedir. Rush, bu teorisiyle, siyahiyi tbbn gvenilirlii eliinde rkna kabul ve dahil ederken korkun bir kaltsal hastaln taycs olduuna da dikkat ekiyor. Tbbn mphem hastalk anlaynn ilk kusursuz rnei bylece ortaya km bulunmaktadr. Sz konusu anlayn ok kullanl olduu bir gerektir, bir yandan doktora ve hizmet verdii topluma yararldr dier yandan aslnda yanl olan bir toplumsal davran tbbi nlem kisvesi altnda merulatrr. Rush, 'siyahilerin renginin, czam hastalnn belirtisi olduuna karar verdikten sonra' diyor Stanton, bundan sonu kard: "Birincisi, beyazlar artk siyahlara 'stnlk taslamaktan' vazgemelidirler, bu hastalklar onlara iki bakmdan insani davranmamz gerektirir. Ayn nedenle, beyazlar onlarla evlenmemelidirler. nk bu ileriki nesillere hastalk bulatrabilir. Son alarak, bu hastalkla mcadeleye giriilmelidir." Rush'n, bu tedavi konusunda siyahlarn fikrinin sorulmas hakknda ne dnd belirsiz, belki delilikte olduu gibi 'doktor en iyisini bilir' grndedir, belki de deildir. Bu konuda neye inandn bilmiyoruz ama Rush yle diyor: "Doa son zamanlarda bu ie el koymu ve lkedeki baz siyahlarn kendi kendilerine iyiletii grlmtr." Bu syledikleri daha nce bahsettiimiz Henry Moss vakas ile ilgilidir. Rush, filozoflar almasnn deerini anlaynca bu melun siyah hastalnn tedavisine dnk abalarnn destekleneceini dnyordu herhalde. "Bu tedavi, kleliin kalkmasn salayacak" diyor, Rush "ve dnyada byk bir mutsuzlua son verecek. nk cahil klecilik taraftarlarnn, Tanrnn zencileri, aa olduklarn gstermek iin siyah yaratm olduu sav ortan kalkacaktr." Sert bir din aklamann yerini lml bir bilimsel aklamann alm olmas ayrca dikkate deer. Rush'n, alkol bamll, sigara kullanm, delilik ya da siyahilik konusundaki tbbi ideolojilerini nereden kotard anlalyor: Kitab Mukaddes. Rush'n klecilik konusunda kafas kark adalar, siyah insan kleletirme hakkn Kutsal Kitapta bulmulard: Tanr, zencileri siyah yaratt, nk onlar beyaz insandan aadr. Rush ise yzn bilime eviriyor ve aradn buluyor: Siyah insan iaretleyen Tanr deil doadr; zencinin derisinin siyahl, 'doutan gnahkr' deil 'doutan hasta' oluunun belirtisidir.' Rush, bu hastaln iyiletirilmesinin siyahiyi de mutlu edeceine iaret ediyor. nk "Renklerinden memnun grnseler bile aslnda beyaz olmay tercih ettiklerine dair birok kant mevcuttur." Rush siyahlar konusundaki bu tutumuyla Kurumsal Psikiyatrinin temel ilkesi olan 'hastann' kendisi iin neyin iyi olduunu bilmedii, haliyle kendi karn koruyamayaca ilkesi zerinden gidiyor. Siyahinin karlarn koruyacak bir tpya ihtiyac vardr. Psikiyatristler, 1796 ylnda siyahlarn beyaz olmay tercih edeceklerini biliyorlard. Gnmzde de uyuturucu bamls olduu iddia edilen kiinin bu merete hi balamam olmay istediini;
24. 24. 24 Yazlar ecinselin kar cinse ilgi duymak istediini, intihara teebbs eden kiinin de yaamak istediini bilmektedir. Sonu, insann tercihinin aalanmas ve farklln tedaviyle ortadan kaldrlmasdr. ada psikiyatrinin her ne kadar kendine zg olmasa da olduka benimsedii duruu Rush'tan reniyoruz. Engizisyondan beri yetkinin bask iin kullanm bir yardmseverlik kisvesine brndrlmtr. Eskiden gcn temsilcisi rahip kyafeti giyerdi. Gnmzde ise beyaz doktor giysisiyle boy gsteriyor. nsann en zalim ktlne yeni bir ad verecek olsam 'himaye' derdim. Bylesi bir himaye din inancn temel unsuru olduu gibi, papazlarn gnahkr addettikleri kiiler zerinde hkimiyet kurmak iin bavurduklar en nemli stratejik silaht; psikiyatristler de deli addettikleri kiiler zerinde kurduklar hkimiyet iin ayn silah kullanmaya devam ediyorlar. Bu iki tr zorbann belli bal zellikleri bir kiide mkemmelen birleebilmitir. Rush, vaazn kusursuz bir tp diliyle veren bir din mltecisidir. Siyahlarn czaml olduklar iin tenlerinin siyah olduu varsaymn, buna gerekten inand iin deil, bu fikrin topluma faydas olacan dnd iin ne srd fark ediliyor. Siyahliin nedeninin czam hastal olduunu kabul eden Rush yle diyor: "Btn insan soyunun kesinlikle ve evrensel olarak bir iftin soyundan geldii inancnn doruluunu teslim etmemiz gerekiyor. Bylece Hristiyanlk retisine g katacamz gibi onun alad evrensel bir iyiliin nndeki maddi engeli de kaldrm olacaz." Rush'n bu szleri bu teoriyi neden savunduunu ortaya koyuyor. nk bu teori 'Hristiyanlk retisine g katacaktr' ve nk beyaz Amerikan dostlarnn 'evrensel iyilii' hayata geirmelerini salayacaktr. Bu parlak edebi sylevde, eskiden klecilik taraftarlarnn ypranm fikirlerle, 'tp bilimi'nin ise son keifleriyle hakl karmaya alt gizli bir rk ayrmcl var. Bu, benim Rush'n niyeti hakkndaki yorumum deildir, Rush, kendisi sylyor bunu. "Zencilerin rengi bir hastaln sonucu olduuna gre," diyor Rush "burada sunulmu olan gerekler ve ilkeler dorultusunda, bu hastaln gelecek nesillere bulamasn engellemek iin beyazlarla zencilerin kaynama olaslna kar baz nyarglarn korunmasnda fayda vardr." Bu teorideki ovenizm, hatta rklk tarihilerin gznden kamaz. Boorstin, "Rush'n zencilerle ilgili fikirlerinin esas," diyor, "insan trnn salkl mensuplarnn renk standardnn beyaz olduu iddiasdr (stelik bu asla aka sylenmemitir). Siyahinin bu hastal tedavi edildiinde sra Kzlderili yerlilere ve sar Asyallara gelecektir. Bu konudaki son bir nerisi, bir tedavi gelitirilmesi iin canla bala uramaktr, nk siyahi ancak doru rengine kavumakla mutlu olacaktr." ok eitli davran trlerini konu edinen ada psikiyatri teorilerinin nclerinden olan czaml siyahi teorisi, davran denetimi hizmetindeki tbbn Orwelvari bir parodisinden baka bir ey deildir. Rush'n byle bir teoriye bavurmasnn nedeni bir nevi reformculuk arzusudur. Bu reformculuun altnda yatan motivasyon farkl olanlara beslenen gl bir hogrszlkten ibarettir ve tbbi igzarl gibi snr tanmamtr. Engizisyoncu nasl kfiri ancak tvbe edip dinine dndnde kabulleniyorsa, Rush da zenciyi siyahl tedavi edilebilecekse kabullenecektir! Kendinden farkl olana dmanlk besleyenlerin baz ortak zellikleri vardr. Byle bir insan, teki olarak grd kimseyi ancak kendi grnne, kendi davranna uyduu lde kabullenir. teki farklln srdrrse, onu bedenen, zihnen ya da ahlaken kusurlu grr. Bu fark sineye ekebilmesinin tek koulu 'teki'nin kusurunu dzeltmeye abalamas, kendinden honut olmamasdr. Hastalndan, kusurundan, yanllndan kurtulmay, tedavi
25. 25. Yazlar 25 olmay istemelidir. Ancak ve ancak o zaman gruba girebilir. Bunun yapmazsa, yapamazsa bir yabancdr, hastadr, dmandr, ksacas ktdr. Benjamin Rush'n ortaya koyduu ilke Kurumsal Psikiyatrinin esas, bu ilkenin gerekli kld ve Rush'n savunup uygulad stratejiler de Kurumsal Psikiyatrinin tedavi yntemleridir. Sh: 195-221 Parpalaid: Ahlaki konularda fazlasyla titiz davrandm dnebilirsin ama sizin ynteminizde hastann kar doktorun karna gre ikinci plana atlmyor mu? Knock: Dr. Parpalaid, her ikisinden de fazla nemsenmesi gereken bir kar var. Onu unutuyorsunuz. Parpalaid: Nedir o? Knock: Tbbn kar. Ben sadece tbbn karlarna, sadece tbba hizmet ederim. Bana teslim ettiiniz bu ilede birka yz insan yayor, bunlar sahipsiz insanlar. Benim grevim onlar ynlendirmek, onlar tbbn kaplarndan ieri sokmaktr. Bunlardan birini nme yatrdmda ne karabiliriz bundan diye bakarm: Verem, nevrasteni, arterioskleroz... ne istersen var ok kr, hepsinde bir ey var. Salkl insan denilen ne id belirsiz kii kadar sinirlerime dokunan bir ey daha yoktur. Jules Romains PSKYATRK GNAH KES OLARAK ECNSEL Toplumumuzda katillerin imalat bile ecinsellerinkinden daha kolay. Abby Mann Atalarmzn teolojik toplumlar kfir olmaktan nasl kandysa gnmzn laik toplumlar da ecinsellikten saknmaktalar. Ecinselliin hem su hem de hastalk olarak grlmesi, iticiliinin niteliini ve boyutunu bir lde aklyor. Yasalara gre her ecinsellik, cinsel bir sutur. Bundan dolay ecinsel, cinsel psikopatlar denen kiiler iin konmu yasalarla cezalandrlabilir ve bir akl sal kuruluunda ya da 'cinsel sululara' zg bir kurumda belirsiz sreyle kapatlabilir. Bu cezaya arptrlan ecinsellerin says ok az olsa da bu durum bu konuya ilikin yasalarn ahlaki tutumunu ve anlamn sergilemesi asndan nemlidir. Ecinsel davranlar tbbi bakmdan da bir 'akl hastal'nn belirtisidir. Ecinsel manevi hijyen kurallarna da uymak zorundadr ve cinsel seiminin akl hastal olarak grlmesinden tr bir akl hastanesine kapatlabilir. rnein, Massachusetts'te de insann 'toplumun kabul ettii yasalara, dzene, geleneklere ya da ahlak deerlerine aykr' davrand gerekesiyle akl hastanesine kapatlabildiini gryoruz. Ecinsellerin nadiren sadece cinsel davranlarndan tr mahkm edilmi olmas, yasalarn bu davran cezalandrma niyetini tad gereini ve bu cezann toplumsal etkisini ortadan kaldrmaz. Ksacas, ecinsel sadece sulu olarak deil akl hastas olarak da yasalarn basksna maruz kalr, bir anlamda psikiyatrinin gnah keisidir. Eyalet yasalar ecinsel davrana, on beinci yzyl spanyasnda Yahudi ibadetine gsterilen tavr gstermektedir. Her ikisi de yasaktr, bu yasan ihlali benzer sonulara yol aar. spanya'da grnen Yahudi says ksa srede azalmt ama gizlice ibadet eden ve 'Judaizer' denilen kii says hi de az deildi. Toplumlunuzda da ecinsel olduunu aka ifade eden insan says azdr ama gizli ecinsellerin says hi de az deildir. Bu konuda yaplan aratrmalarda genellikle ortaya kan sonu, Amerikallarn en azndan % 10'unun ecinsel olduudur. Hem kadnlar hem de erkekler arasnda bu uygunsuz davrana meylettii halde
26. 26. 26 Yazlar byle bir tercihin sonularndan korktuu iin topluma uyum gstermeyi tercih edenlerin says da az deildir. Ecinselin kendini gizlemesinin nedeni byle bir aklamann kanlmaz olarak bir takm mahrumiyetlerle sonulanmasdr. Ecinsel olduu bilinen kiiler Silahl Kuvvetlerde grev alamazlar, devlete ait ya da zel kurumlarda alamazlar, niversitelere ve dier okullara kabul edilmezler. Ecinseller hayatlarn srdrebilmek iin ekonomik ve toplumsal bakmdan vazgeilmez olan birok olanaktan yoksun braklmaktadrlar. Ksa sre nce kurulmu olan Columbia niversitesi Ecinseller Birlii'nn bir yaynnda Stephanie Harrington hakl olarak unlar sylyor: "Bu aznlk, ksr bir dng ierisindedir. yeleri ayaa kalkp organize bir grubun insani ve medeni haklar konusundaki taleplerini dile getirdiinde Federal Hkmetler ve Eyalet bu talepleri gz ard edemez, ama ecinseller, medeni haklar ve bireysel zgrlkleri kabul edilene kadar ayaa kalkp taleplerini dile getirebilecek durumda olmayacaklar. Bugnk koullarda ecinsellerin maruz kaldklar aalanma mesleki ve ailevi yaamlarn tehdit etmektedir. Ecinselleri koruyan kurumlarn heteroseksel yeleri bile ecinsellik sulamasyla kar karya kalmaktan korkmaktadr." Ancak, gnmzde ecinsellere uygulanan ayrmcl siyahlara uygulanan ayrmclkla kartrmak yanltc olabilir. Gemite haksz sulamalarla kar karya kalan siyah gnmzde kaytsz artsz insan kabul edilme hakkn nihayet elde etmitir. Ecinseller ise ne byle bir toplumsal konuma ne de cinsel davran zgrlne sahip deildir. Ecinsel kusurlu bir varlktr. Vebayla e tutulan bir hastalktan mustariptir.* Bu karlatrmay biraz amakta yarar gryorum. Cildin rengi biyolojik bir zelliktir. Ecinsel davranta bulunmak ise bireysel bir davrantr. Ecinsellikte bir tercih yaplmaktadr, ten renginde ise tercih yoktur. Baka bir ifadeyle, beyaz adam siyahiyi insan olarak ya da siyasi eiti olarak kabul edebilir ya da etmeyebilir; ancak siyahnin ten rengi konusunda yapabilecei bir ey yoktur. Heteroseksel de ecinseli insan olarak ya da siyasi eiti olarak kabul edebilir veya etmeyebilir; ancak buradaki fark ecinselin bunu semi olmasdr. Yani, ecinsel normdan sapan bir tercih yapmtr. Toplum da ecinseli 'akl hastas ilan ederek onun 'gerek tercihler yapmaktan aciz olduunu ilan eder. Eer zgrce yani normal bir tercihte bulunabilseydi herkes gibi heteroseksellii tercih edeceini iddia eder. Psikiyatrik sylevlerin gerisinde daha ok byle bir mantk yatar. Hastann davran, kar konulmas mmkn olmayan zorlamalarn ve drtlerin rndr; psikiyatristlerin davran ise zgrce alnan kararlarn. Bu aklamann bilisel yapsnn altnda hastann deli olduu iin aalanmas ve psikiyatristin aklnn yceltilmesi yatar. Bugnk Amerika'da yaayan ecinselin durumu ile on beinci yzyl spanyasnda yaam olan Yahudinin durumu arasnda bu bakmdan da bir benzerlik olduu grlyor. Yahudi, nasl Hristiyan olmad iin insan saylmadysa, ecinsel de heteroseksel olmad iin tam bir insan gibi grlmemektedir. Her iki durumda da birey gerek kimliiyle, kendisi olarak kabul edilmez. Neden ayndr: Her ikisi de egemen grubun inanlarnn ve deerlerinin altn oymaktadr. Yahudi, sa'nn Tanrnn Olu, Roma Katolik Kilisesinin de Tanrnn Yeryzndeki tartmasz temsilcisi olduunu kabul etmez. Ecinsel, kadnn arzulanacak tek cinsel varlk olduunu ve heterosekselin cinsel bakmdan normalliinin tartmaszln sarsar. Ecinsel, heteroseksel ile ayn haklara sahip olamaz, bu yzden dier insanlarla eit konumda grlmez. Gnmzde Amerikan toplumunda akl hastas da ayn nedenle baz insani