1. 1. YAZILAR 23 2014 hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
2. 2. SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi : H. smail Hakk Altunta Kapak : Bask- Cilt : 2014
3. 3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/ da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr. Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 13. 10. 2014 Biti : 22. 10. 2014
4. 4. 4 Yazlar Yahudilik madd hayat, Hristiyanlk ruh hayat skboaz ederken, Yce slam Dini insanlara her trl hayat kolayl getirmitir. Bu szn doruluunu tespit etemek isterseniz, Hz. s aleyhisselmn Zeytinda Vaazn okuyabilirsiniz. hramczde smail Hakk
5. 5. Yazlar 5 indekiler DNYAYI SARSAN KONUMALAR-NEJAT MUALLMOGLU 11 TAKDM.................................................................................................................................................................................................11 SELM HTABELERDEN ..........................................................................................................................................................15 SOKRAT (M.. 470-399)................................................................................................................................................................20 VCTOR HUGO- (1802-1885) ......................................................................................................................................................23 HALDE EDP ADIVAR- (1884-1964) ......................................................................................................................................30 Halide Edip Advar'n nutkundan paralar aadadr. ...................................................................................................34 HAMDULLAH SUPH TANRIVER- (1885-1966)...............................................................................................................36 'TRK KURTULACAKTIR".............................................................................................................................................................41 TRKYE YAAYACAKTIR.........................................................................................................................................................43 BURSANIN GER ALINMASI MNASEBETYLE..................................................................................................................45 MEKTEP MEDRESE..........................................................................................................................................................................46 TRK KMDR? ..................................................................................................................................................................................48 PERKLES (M.. 490?- 429).........................................................................................................................................................50 DNEN NSANA HAZNE, EDTR: NEJAT MUALLMOLU, 1996 56 AYDINLAR MI, AYDIN GENENLER M?...............................................................................................................................56 NECP FAZIL KISAKREK'N, NAMIK KEMAL VE ABDLHAK HMD ZERNE K AYRI GR.........59 TERCME OYUNLARI.....................................................................................................................................................................60 GNN ADAMI VE YENLK.........................................................................................................................................................65 "KEMAL- CEHL LE DVAYA RFAN EYLEMEK OLMAZ" ..............................................................................................66 ABD'NN HUZURU BOZULDU......................................................................................................................................................68 VERR BU MANZARA EN KAYITSIZ MZCA ESEF .........................................................................................................70 AYIRDILAR ..........................................................................................................................................................................................72 BTN YNLER LE HTABET-NEJAT MUALLMOLU 75 ** ..............................................................................................................................................................................................................76 DNLEYCLER KONTROL VE YNETM TEKNKLER...................................................................................................76 DNLEYCLERNZ TOPLAYIN .................................................................................................................................................76 KRSDE MSAFR BULUNDURMAYINIZ.............................................................................................................................77 DNLEYCLERN MZACI..............................................................................................................................................................77 TAKT KULLANINIZ ..........................................................................................................................................................................78 BEKLENLMEYEN DURUMLARDA NE YAPACAKSINIZ? .................................................................................................81 DNLEYCLER "KALABALIK" HLNE DNRSE........................................................................................................84 KONUMANIZ DAKKA LE M LLECEK, SAATLE M?.............................................................................................85 GLMELER VE ALKILAR .......................................................................................................................................................88 DNLEYCLERN LGSNN DAILMAMASINI STYORSANIZ ...................................................................................89 DNLEYCLERN LGSN EKMEK N YAPILMASI GEREKENLER ......................................................................90 FKRLERNZ SEERKEN DKKATL OLUN .......................................................................................................................90 FKRLERN BR BTN OLARAK KULLANILMASI ..........................................................................................................98 FIKRALARLA, KTBASLARLA VE RLERLE HTABET- NEJAT MUALLMOLU 99 Lord Chesterfield...........................................................................................................................................................................100 Baarl insanlardan, nasl baarl olunacana dair tler.....................................................................................100 Balang zerine...........................................................................................................................................................................102
6. 6. 6 Yazlar Bilgi edinmek zerine..................................................................................................................................................................102 almak ve inancn el ele gitmesi zerine.........................................................................................................................103 Din zerine.......................................................................................................................................................................................103 Doruluun mkfat zerine..................................................................................................................................................103 Duann yeri ve rol .......................................................................................................................................................................104 Eitim zerine iki fkra ...............................................................................................................................................................104 Eein glgesi zerine.................................................................................................................................................................105 Dierlerinden farkl dnmekten korkmamak zerine.............................................................................................105 Faziletli insan zerine .................................................................................................................................................................106 Hakikatler de eskir........................................................................................................................................................................106 Hallerinden ikyet edenler zerine.....................................................................................................................................106 Harekete gemek...........................................................................................................................................................................107 Hayat mcadelesi ..........................................................................................................................................................................107 Hrszlarn byleleri de varm................................................................................................................................................107 Hizmet ak.......................................................................................................................................................................................108 Hkm vermeden nce...............................................................................................................................................................108 natlk zerine .............................................................................................................................................................................108 Kokumak, soysuzlamak zerine .........................................................................................................................................109 Kt huylar, kt itiyatlar .........................................................................................................................................................109 Ktnn kts zerine.............................................................................................................................................................109 Mutlu olmak istiyorsanz ...........................................................................................................................................................109 Nemelzmclk zerine..............................................................................................................................................................109 rnek olmak zerine....................................................................................................................................................................110 Sradan insanlarn batc edilmeleri zerine..................................................................................................................110 Sorumluluk hissi............................................................................................................................................................................110 efkat ve iyilikseverlik zerine ...............................................................................................................................................111 Gl insan, yumuak insan......................................................................................................................................................111 snf insan....................................................................................................................................................................................111 Bir kiinin kurtarlmasnn nemi..........................................................................................................................................112 erefli bir insan ..............................................................................................................................................................................112 Tecrbe zerine .............................................................................................................................................................................112 Tenkit edilmekten korkmaynz..............................................................................................................................................112 Trk: "Dnyann en asil insan" ..............................................................................................................................................113 Yaama azmi zerine...................................................................................................................................................................113 Yallk-Genlik...............................................................................................................................................................................113 DNYANIN DRT KESNDEN BAZI ATASZLER ..........................................................................................................114 KONUMALARINIZDA VE YAZILARINIZDA KULLANABLECENZ BAZI ZDEYLER .............................115 HATBN NOT DEFTER 118 ETL KONULARDA YAZILAR..............................................................................................................................................119 Will Durant'tan semeler...........................................................................................................................................................119 Kadm Yunan ve Roma Demokrasileri nasl kt? .......................................................................................................122 Arlk ................................................................................................................................................................................................124 Ar ve ila ........................................................................................................................................................................................125 Gvenlik zerine............................................................................................................................................................................125 ki yazarn belirli bir adaki lkelerini tant ..............................................................................................................125 Hkmetlerin mneviyat..........................................................................................................................................................125 Walter Lippmann'dan semeler..............................................................................................................................................126 Bir kiiye kar btn bir toplum ...........................................................................................................................................128 Ktnn ne olduunu bilebilmek iin .................................................................................................................................128 eytann avukatn da dinlemek gerek.................................................................................................................................128
7. 7. Yazlar 7 Benjamin Franklinin Hayr leme Tarz............................................................................................................................129 Kadm Atinal Genlerin Yemini..............................................................................................................................................129 Mazi .....................................................................................................................................................................................................129 k Sebepleri..............................................................................................................................................................................130 Geriliimizin balca sebebi ......................................................................................................................................................130 Karatahta nce "hac" oldu........................................................................................................................................................131 Bir rasathane yaptrld ve yktrld .....................................................................................................................................131 Osmanl ilmiye snfnn cehaleti ............................................................................................................................................132 Softalk buna derler......................................................................................................................................................................133 Ahmet Vanlolu Hoca'nn "Eyp Sultan Hazretleri".....................................................................................................134 Matbaay asrlarca bu lkeye sokmayan kimlerdi?........................................................................................................135 Mill Mcadele srasnda Tel-i slm Cemiyeti'nin bir bildirisi .............................................................................136 Milli Mcadele srasnda Atatrk ve evresindekilerin ldrlmelerini emreden fetva ..............................136 Hac Sleyman Efendi..................................................................................................................................................................137 Ortegay Gasset'ten semeler ....................................................................................................................................................138 Zamann nemi ..............................................................................................................................................................................141 Sokrat'n "eitim grm" insan ...........................................................................................................................................142 Eitim-Kltr zerine iki dnce.........................................................................................................................................142 John Stuart Mill (1806-73) Saint Andrew niversitesindeki konumasndan ..................................................143 Bertrand de Jouvenel'den semeler......................................................................................................................................144 OKUYUCULARIMLA SON BR HASBIHAL............................................................................................................................148 MEDENYETN TEMELLERWILL DURANT 153 SEKSEL AHLK............................................................................................................................................................................155 SOSYAL AHLK...............................................................................................................................................................................160 DN .......................................................................................................................................................................................................164 DNN METODLARI.......................................................................................................................................................................170 DNN AHLK FONKSYONU...................................................................................................................................................173 TARHTEN ALINACAK DERSLER (THE LESSONS OF HSTORY) 176 TERCME ZERNE TENKTLER .......................................................................................................................................176 TEREDDTLER...............................................................................................................................................................................184 DN VE TARH .................................................................................................................................................................................186 BYME VE RME..................................................................................................................................................................190 GELME GEREK MDR?.........................................................................................................................................................195 Kendimize, zekmzn hazmedebileceinden fazla hrriyet mi verdik? ..............................................................196 KTDARIN TEMELLER-KTDARIN MAHYET VE TRH GELM-BERTRAND DE JOUVENAL 201 MTERCMN TAKDM..............................................................................................................................................................201 YAZARIN NSZ.........................................................................................................................................................................204 KTDAR VE NANLAR..............................................................................................................................................................209 KTDARIN YZ DERSE DE MAHYET DEMEZ .............................................................................................222 HTLLLER HAKKINDA ............................................................................................................................................................222 PSKANALZ AISINDAN EDEBYAT.: FREUD JUNG ADLER 238 DOSTOYEVSK VE BABA KATLL......................................................................................................................................238 Alfred Adler -DOSTOYEVSK ....................................................................................................................................................251 CARL GUSTAV JUNG- PSKOLOJ VE EDEBYAT ..............................................................................................................257 SANAT ESER...................................................................................................................................................................................258 AR .....................................................................................................................................................................................................266
8. 8. 8 Yazlar MARX VE MARKSST SSTEMN BT- KARL MARX AND CLOSE OF HS SYSTEM 270 EUGEN VON BHM-BAWERK 270 BR KLAS TAKDM EDERKEN............................................................................................................................................271 K. MARXI ANLAMAYA GR....................................................................................................................................................272 RYA GRME SANATI : THE ART OF DREAMING 275 KEND KENDNE PNOZ TEKNKLER 280 TEMEL KEND KENDNE PNOZ TEKN..........................................................................................................................281 SREKL TELKNLER YOLUYLA KEND KENDNE PNOZ ..........................................................................................284 HATIRLATICI KARTLAR.............................................................................................................................................................285 GELECEE AT KTLE RYALARI- MASS DREAMS OF THE FUTURE 287 KZ RUHLA BERABER ................................................................................................................................................................288 BO SONSUZLUK............................................................................................................................................................................289 NCCOLA MACHAVELL (1469-1527) 291 YALNIZLIK: SEVME KORKUSU- RA J. TANNER 296 NSZ.................................................................................................................................................................................................298 BR DLE EVLENMEK...............................................................................................................................................................298 BTRLMEM LER VE KNC TAHMNLER.................................................................................................................300 KEND YALNIZLIKLARINDAN OCUKLARINI SORUMLU TUTAN ANNE BABALAR........................................301 GENLER: ANLAILMADIINI HSSETMENN VERD YALNIZLIK.....................................................................301 BOALTMAK....................................................................................................................................................................................302 DOYUMSUZLUUMUZUN DOASI.........................................................................................................................................303 "NASIL" SORUSUNU YANLI KULLANMAK .......................................................................................................................304 ALE NDE YAANAN YALNIZLIA KARI YAPILACAKLAR........................................................................................304 DNLEMEK........................................................................................................................................................................................304 BREYSEL ZGNL TAKDR ETMEK ...........................................................................................................................305 G KULLANMAK VE OTORTER OLMAK ARASINDAK NCE ZG.....................................................................305 MERAK OLGUSU.............................................................................................................................................................................306 YALNIZLIK VE DN .............................................................................................................................................................................310 MARTN BUBER 313 Yaam ................................................................................................................................................................................................313 lk Yllar............................................................................................................................................................................................314 rencilik Yllar............................................................................................................................................................................315 Ald Etkiler....................................................................................................................................................................................316 Akademik Yaam..........................................................................................................................................................................317 Dncesi..........................................................................................................................................................................................318 Btnl iinde insan ...............................................................................................................................................................319 Ben ve Sen.........................................................................................................................................................................................322 nsanla nsan Arasnda................................................................................................................................................................326 nsanlararas....................................................................................................................................................................................329 ncesiz Sen.......................................................................................................................................................................................333 Hristiyanlkla likisi....................................................................................................................................................................335 sa .........................................................................................................................................................................................................337 TARH 339
9. 9. Yazlar 9 Tm nsanlar Sevmek.............................................................................................................................................................341 BEN VE SEN (I AND THOU)- MARTN BUBER 343 BRNC BLM .............................................................................................................................................................................344 KNC BLM ................................................................................................................................................................................358 NC BLM............................................................................................................................................................................373 SON SZ.............................................................................................................................................................................................392 NOTLAR .............................................................................................................................................................................................393 HTYACIMIZ OLAN FELSEFE -PHLOSOPHY: WHO NEEDS IT- AYN RAND 399 nsz...................................................................................................................................................................................................399 HTYACIMIZ OLAN FELSEFE 1974 ......................................................................................................................................402 NSAN YAPIMI OLANA KARI METAFZK OLAN 1973 ...............................................................................................410 BENSZ BENCLLK 1974...........................................................................................................................................................419 NAN VE KUVVET: MODERN DNYANIN DMANLARI 1960..............................................................................423 Altruizmin ahlk sistemi nedir?..............................................................................................................................................426 Kullandmz terimleri tanmlayalm..................................................................................................................................427 Akl nedir?.........................................................................................................................................................................................427 Mistisizm nedir?.............................................................................................................................................................................427 Altruizm ahlk...............................................................................................................................................................................429 GREV M? NEDENSELLK M? 1974..................................................................................................................................437 BR K NE YAPABLR?............................................................................................................................................................442 1972.....................................................................................................................................................................................................442 GTMESNE ZN VERME 1971................................................................................................................................................447 [AMERKAN AHLKI VE NSANI]...........................................................................................................................................447 ARI VE YANKI -SFLERN RYA ALIMALARI VE AT OLMA PSKOLOJS 455 NSZ.................................................................................................................................................................................................455 GR....................................................................................................................................................................................................455 EYH VE MRDN HALLERNDEK AT OLMA PSKOLOJS..........................................................................................457 AKILDA DEVRM............................................................................................................................................................................457 YEL ADAM: HIZIR......................................................................................................................................................................458 ALLAH IKLARI...........................................................................................................................................................................462 SEVGLNN HEDYES ................................................................................................................................................................463 EYH LE OLAN LK.................................................................................................................................................................465 YZNZ VE SMNZ OLMADAN..........................................................................................................................................465 NE DOULU NE DE BATILI........................................................................................................................................................467 EYHE TESLMYET......................................................................................................................................................................468 YANSITMA SREC .......................................................................................................................................................................469 KISIRDNG....................................................................................................................................................................................470 YANLI NDER...............................................................................................................................................................................471 NUR STNE NUR ........................................................................................................................................................................474 eyh Ve Mridin Ait Olma Psikolojisindeki Kadn Halinin Srlar.................................................................................474 RUHUN R....................................................................................................................................................................................474 KRALIN METRES..........................................................................................................................................................................476 KADININ LH GZELL.......................................................................................................................................................477 KALBN ZLEM.............................................................................................................................................................................481 AK ACISI ..........................................................................................................................................................................................481 LH MASKELER VE TEK KADIN -KADININ KL DOASI- ...............................................................................482 MERHAMETSZ GZEL ...............................................................................................................................................................482
10. 10. 10 Yazlar BAKRE LE EJDERHA..................................................................................................................................................................483 EKC VE KURNAZ KADIN .......................................................................................................................................................485 RUHUN GZL MAHZENLER ....................................................................................................................................................488 TANRI'NIN KADIN KILIINDAK GZELL....................................................................................................................491 KOULSUZ SEVG...........................................................................................................................................................................493 KTAPLAR ARASINDA/ TAHA AKYOL 496 HALKSIZ DEMOKRAS...............................................................................................................................................................496 BR DKTATRN LM........................................................................................................................................................497 DKTATRN LM II (nternetteki versiyonu) ........................................................................................................498 MALTA SRGNLER ..................................................................................................................................................................499 TERR ZULM................................................................................................................................................................................501 CNSYET ORGANLARINDAK AKINTILARIN DURUMU HAKKINDA 503 EYH VE AYNA 517 "EYH VE AYNA"YA EK...............................................................................................................................................................542 EYHEFENDNN RYASINDAK TRKYE 548 EYHEFENDNN RYASINDAK TRKYE .......................................................................................................................548 BR EYH EFENDNN MHENDSLERE BAKII .............................................................................................................549 SYAS LDERLK VE GEVEZELK YAHUT MAMET VE HTABET ............................................................................550 BR SYAS RYANIN TAHKYES...........................................................................................................................................551 "MSLMAN ERKEK KADINSILATI"..................................................................................................................................552 BOLD NATVE (2010) 555 DIARDAKLER 557 DIARIDAKLER YAZISININ HAKK VECHEDEN BEYNI 560 HAKK VECHEDEN BEYN ......................................................................................................................................................560 DER STEPPENWOLF / BOZKIRKURDU 1974 563 ROMAN...............................................................................................................................................................................................564 ROMANDAN...........................................................................................................................................................................................569 BOZKIRKURDU ZERNE NCELEME...................................................................................................................................569 KEGEL EGZERSZ UYGULAMA YNERGES 598
11. 11. Yazlar 11 DNYAYI SARSAN KONUMALAR-NEJAT MUALLMOGLU Bana Arimet'in manivelasndan bahsetme. O, riyazi bir tahayyl gcne sahip unutkan bir adamd. Matematie hrmet ederim, ama benim makinelerle hibir ilgim yok. Sen bana, yerinde ve doru bir kelimeyi ve hatsz vurguyu ver; ben, dnyay yerinden oynataym. Joseph Conrad Dnyada aleldeliin tahamml edilemeyecei yerler; iir, musiki, resim ve hitabettir... La Bruyere Byk dnrler yaarken bin verir, bir alr; lnce bir verir bin alrlar. Prof. Dr. Erol Manisal (Attila lhann cenaze trenindeki konumasndan) Trk'n mill hatibi Hamdullah Suphi Tanrver'in ruhuna... Dil, yalnz ses ve sz deil. Dil, saysz milletlerin biribirine devrettii kopmaz bir yaay, zaman iinde tarihin, mekn iinde corafyann, iman iinde dinin el ele vererek, biribirini destekleyerek, yeralt ve yerst sular gibi, grnr ve grnmez kanallarla diller arasnda aktarmalar yapa yapa, geni apl bir alveri lemi iinde, bal bana, mantk ve ferman dinlemeksizin, kendine mahsus kanunlaryle, tabiatn en kark uzviyetlerinden daha dipdiri bir varlktr. Dile akl retilmez; akl, ancak dilden ders alr. Her eyin stnde mukaddes varlk ki vatandr, fakat yalnz toprak, da, tarla deil, yni vatan, yalnz corafyann glgesi deil; vatan, ki milletin yaratt mefharetler mecmuasdr [vnlen eylerin toplanmasdr]; gvdeye can gibi, vatan yaratan milletse, milleti yapan da dildir. DiJin vatandan daha mukaddes olduunu anlamak iin tarihe bakmak yeter. Giden milletler, dilleri diri kalm milletler tarafndan tekrar kurtarld, fakat dili giden milletlerin ne vatan kald, ne kendileri. Bu bahisle son sz, vatann mukaddeslii gibi, dilin ne kudsiyetler kudsiyeti olduunu aklmzdan karmamaktr. Dille oynayanlar, neyle oynadklarn iyi bilmeli. smail Habip Sevk Dil Dvas TAKDM John Greenleaf adndaki bir Amerikan airi, Her kriz, hitabesini ve hareketini beraberinde getirir," diyor. nsanlk tarihi, aslnda, byk hitabelerin etkisi altndaki nemli ve dramatik hdiselerin belgeleridir. Eski Yunanistan ve Romadan gnmze gelinceye kadar, hitabet ve devlet adaml el ele yrd. Klc ok iyi kullanan insanlarn pek ou, ayn zamanda, belgatli szleriyle ktleleri harekete
12. 12. 12 Yazlar getirmesini de bilen insanlard. Hitabet tarihi binlerce sene ncesine kadar uzanyor. Belki de kalabalk nnde yaplan konumalar, cenazelerde sylenen hitabelerle balad. Topluluklar gelitike, sz syleme ihtiyac da artt. Halk nnde iyi ve tesirli konuan armaanl hatipler, kanun yapcl ve liderlik mevkilerine ykseldiler. Yunan medeniyeti zirvesine eritii zaman, hitabet, hkmet etme ve kltrn bir gzel sanat hlinde ele alnd. Hitabet, Batda, bugn de bir gzel sanat olarak ele alnyor, bir gzel sanat olarak gelecek nesillere braklmas iin zerinde titizlikle duruluyor. Eski alardan bu yana hitabet teknikleri pek deimemekle birlikte konuma sanatnn tarz deiti. Gnmzn hatiplerinin, fikirlerini ve sylemek istediklerini, eski slpta, oratory denen mbalal tarz yerine normal konuma tarz, gnlk muhavere tarz ile sunmalar isteniyor. Hitabet sanatn, yine de, ister eski zamanlarn, ister gnmzn anlay tarzlar ile ele alalm, bir Demostenin, ieronun, Abraham Lincolnn, Churchillin, Hamdullah Suphi Tanrverin, Atatrkn hitabelerini dikkatle okuduumuz zaman, bu gzel sanata beslediimiz sayg ve sevginin azalmadn gryoruz. Okuyacanz hitabeler size, hatiplerin, karlatklar meseleleri ve bu meselelerin stesinden nasl geldiklerini incelemek frsatn verecek. Bu hitabeleri dikkatle okuduunuz takdirde, hatiplerin nlerinde hl areleri bekleyen meselelerin, neler olduklarn greceksiniz: Hazrlanan malzemenin organizasyonu, belirli bir dinleyici nnde nasl hareket edilecei, kelimelerin seilii ve inanlarn dinleyicilere sunuluu. Hatibin, konumasn gerektiren durum ve dinleyiciler kadar, dinleyicilerin de, hatibi nasl grdklerinin, onun hakknda neler dndklerinin, bir hatibin konumasna nasl tesir edeceini de dnn: Sokrat, kendisini lme mahkum eden jriye hitap ediyor; iero, Katilinenin kendisini ldrmeye teebbs etmesinden sonra, Roma Senatosunda Katilinenin yzne kar onun bir hain olduunu sylyor; Churchill, kinci Dnya Harbinin en karanlk gnlerinde, milletinin sava azmini canl tutmaya alyor; Kennedy, Amerikan halknn dnce ve hareket tarzlarnda deiiklik istiyor: Halide Edip (Advar) ve Hamdullah Suphi (Tanrver), stanbulun igal altnda bulunduu sralarda, Sultan Ahmet Meydann dolduran iki-yz-bine yakn yasl insana, karanlk bulutlarn mutlaka dalacan, gnein btn hamet ve aaas ile Trkiye ufuklarnda yeniden parlayacan sylyorlar; Atatrk, mill mcadelenin devam ettii bir srada, kendisini vatandalktan karmak isteyecek kadar hcumlarn ileri gtrenlere cevap veriyor. Hitabetin gayesi hatibin, zerinde durduu dncelerin hakl, kendisinin dil ve samimi bir kimse olduunu dinleyicilerine inandrmaktr. Burada, bir hatipte aranan vasflara bir tanesi daha ekleniyor; hatip, inandklarnda samimi olmal. Aristo, iyi bir hatibin, ayn zamanda temiz ve iyi ahlkl bir insan olmas gerektiini syledi. Bu, bugn de doru ve geerli. Temiz bir vicdan, hitabetin gerektirdii fikr berrakl ve doruluu salar. Hatipleri snfta toplayabiliriz: (1) Anadilini iyi bilmesine ve konumasn iyi hazrlamasna ramen, syleyi tarz cansz ve snk olan hatip; (2) Alelde bir kafaya sahip olmasna, iyi bir tahsilden gememesine ramen, iyi bir syleyi tarzna sahip olan hatip, ve (3) Yksek vasfl dncelerini tesirli bir konuma tarz ile birletiren hatip. Dnyann en iyi hatipleri, genellikle, bu son ideale yaklaanlardr. Victor Hugo, bylesine bir hatip olmasayd Voltairein lmnn yznc yldnmnde yaplan trende szlerini u unutulmaz kelimelerle bitirebilir miydi: O byk lye, o byk ruha dnelim. O, hrmet edilen mezar nnde eilelim. nsanlar iin faydal hayatnn yz sene nce sona erdii, fakat eserlerinin lmeyecei bu insanla
13. 13. Yazlar 13 tanalm. Bu muhteem Voltaire'in yardmclar, teki gl mtefekkirlerle de, Jean Jacques'la, Diderot'yla, Montesquieu'yle de tanalm. Bu byk seslere seslenelim. Beer kannn aktlmasn durduralm. Despotlar, yeter! Ah, barbarlk hl sryor! O halde, medeniyet de gazaba gelsin. On sekizinci asr on dokuzuncu yzyla yardm etsin. Filozoflar, bizden nce gelenler, hakikat havarileri idiler. O muhteem glgelerden niyaz edelim; onlar nce gelenler, hakikat havrileri idiler. O muhteem glgelerden niyaz edelim; onlar, harp tasarlayan ha- nedanlara, insanlarn yaama haklarn, vicdan hrriyetlerini, akln hkimiyetini, emein kutsalln, barn azizliini iln etsinler; ve gece karanlklar, nasl tahtlardan kyorsa, k da mezarlardan ykselsin. Amerikan Harp Akademisi subay adaylarna hitap eden 82 yandaki Gen. MacArthur da, yksek vasfl dncelerini tesirli bir konuma tarz ile birletiren byk bir hatipti: "Vazife, eref, lke... Bilgilik taslayan herkes, her demagog, her sinik, her riyakr, ortal kartrmak isteyen herkes ve maalesef deiik karakterde olan dier bazlar, onlar, onlarla alay edecek kadar aalayacaklar. Ama onlarn yaptklar baz eyler unlar: Size temel bir karakter kazandrrlar. Sizi, lkenin savunmasndan sorumlu insanlar olarak istikbaldeki rolleriniz iin hazrlarlar. Onlar, zayf olduunuzu bildiiniz zaman sizi gl ve korktuunuz zaman da, sizi, korkunuzu karnza alacak kadar gl yaparlar. Onlar, size, samimi baarszlklarda gururlu olmanz, eilmemenizi, ama baarl olduunuz zaman da, mtevaz ve nazik olmanz retirler; lf deil, harekete geilmesini retirler; rahat yolu semenizi deil, glklerin ve meydan okunmasnn zorluk ve gerginliklerini karnza almanz retirler; dierleri zerinde stnlk kurmadan nce, kendi zerinizde stnlk kurmanz retirler; temiz bir kalbe sahip lmemizi, yksek bir hedef semenizi retirler; istikbale uzanmanz, ama maziyi asla ihmal etmemeniz gerektiini retirler; ciddi olmanz, ama kendinizi asla nemli biri grmemenizi retirler, gerek bykln basitliini renmeniz iin mtevaz olmanz retirler; gerek bilginin ak kafalln ve gerek kuvvetin alakgnllln retirler." Hamdullah Suphi Tanrver, Trkeyi ok iyi bildii ve konutuu, derin dncelerini mkemmel hitabet tarz ile birletirdii iindir ki, dnya durduka okunacak, ders alnacak bir Trk hatibidir. Trkn yetitirdii en byk hatip Hamdullah Suphi Tanrver'i dnyann byk hatipleri arasna karan zellik ite budur. Trkiyenin derin bir ahlki uuruma yuvarlanmakta olduunu syleyen Erzurum Mebusu Ziya Efendiye, ancak onun gibi bir hatip u cevab verebilir: "Arkadalar; Bugn Trkiye ykselmitir; kyas kabul etmeyecek derecede maziden daha kuvvetlidir. Bir memleket ki susmutur, korkuyor, bandaki adamlarn din, siyasi, zmrev veya ailev tazyikine kar dalkavukluktan baka bir ey yapmyor, o ahlken mtereddidir [gerilemitir], aadadr. Bir devir ki, hkmetini tenkit ve murakabe eder, kanaatim matbuatnda, krssnde ve her yerde syler, onun ahlk ykselmitir. Siyasetin en geni ekli, ykselen ahlktan domutur. Eski terbiye iimizde yaasa idi, bu terbiye devam etse idi, memleketimizde Cumhuriyet olamazdnk bykler karsnda susmak esastr, gz gze bakmamak esastr. Saray'n glgesi ve korkusu iinde sizi kam ile, kement ile, nefy [srgn] ile idare eden eski hkmet yaard. Teceddt [yenilik], bize hrriyet akn veren yeni terbiyemizdir. Yeni ekl-i idare, ykselen ahlkmzn bir mkfatdr.
14. 14. 14 Yazlar Kitaptaki hitabeleri, yukarda sraladmz faktrleri gz nnde tutarak okuyunuz; zihn ve hiss zelliklerin, hatibin ahsiyeti ile nasl rldn grmeye alnz. unu da unutmaynz ki, kltr ve teknolojinin tarih boyunca deimesi ile beraber resm nutuklardan beklenen l de deiti. Eski Yunanistan ve Roma'da, nutuklar ak meydanlarda sylendi; ve bir hatipten beklenen ilk ey, gl bir sese sahip olmas idi. Greceiniz gibi, Roma ve Yunan hitabet tarzlar, konumalarn uzun, zaman zaman anlalmayan zor ve malak cmlelerle sylenmesini gerektiriyordu. Gnmzde, televizyon ve radyo, dinleyici gruplarnn boyutlarn muazzam bir ekilde deitirdi ise de, mikrofon, bu byk ktlelere hitap etme frsatn salad. Maamafih, bu ortamlarn mal ve teknik gerekelerinden tr de, zaman, ok nemli bir faktr oldu. Daha da nemlisi, gnmzn dinleyicileri, sessiz sedasz oturup saatlerce nutuk dinleyecek insanlar deiller. Gnmzn hatiplerinden, syleyeceklerini ak, berrak ve ksa szlerle ifade etmeleri istenir ki, buna riayet etmeyen bir kimsenin de dinleyici bulmas ok gtr. Kitaptaki hitabeler u dncelerle seildi: (1) Hitabe, hatibi temsil ediyor muydu? (2) Nutkun sylenmesini gerektiren durum, hatibin hayat ve mesleinde nemli bir safha myd? (3) Hitabetin hitab, edeb, veya felsef bir deeri var myd? (5) Beer [nsan] bir belge olarak, bir deeri var myd? Bilgi daarcnz bir hayli genileteceini ve zevkle okuyacanz umduum bu nutuklar zerinde dururken, bir nutkun, okunmak iin deil, iitilmek iin sylendiini aklnzdan karmamanz gerekir. Bir nutuk, sessiz okunduu zamanvasat bir okuyucu, olduka ksa bir sre iinde ok sayda fikri hazmedemeyeceindenfikir muhtevas youn olmayan nutuklar, zaman zaman entelektellerce zayf grnebilir. Eer onlar sesli okursanz, daha fazla takdir edeceksiniz. Tarihte iz brakan, nesiller boyunca hatrlanan byk hatipler, genellikle, lkelerinin tehlike iinde bulunduklar zamanlarda ortaya ktlar. Fransz htillinin hatipleri gibi, Hitler gibi, Mussolini gibi demagoglarn da zirveye klarnda hitabet gleri byk rol oynad ise de, nnde sonunda da vuran gerek karakterleri, hitabet glerine ramen, onlarn sonunu hazrlad. Artk onlarn nutuklar, ilham almak iin deil, ibret almak iin okunan tarih belgelerden teye geemezler. te yanda, lkelerinin byk tehlikelerle karlat karanlk zamanlarda ortaya kan, hitabet gleri kadar karakterleri de salam olan yce hatiplerin ocuklar, milliyetiliin, vatan urunda fedakrln ne olduunu renmek istedikleri zaman, onlarn nutuklarn okur, evk, heyecan ve ilhamlarn o nutuklardan alrlar. Eski Yunanistann Atina milliyetilii, Demosteni, Romaya yneltilen hyanet, iero'yu, Amerikadaki ngiliz smrgeciliinin iddeti, Patrick Henryyi, Amerikan Dahil Harbi, Abraham Lincoln' ve ngilterenin kinci Dnya Harbi srasndaki karanlk ve zdrapl gnleri Churchilli ortaya kard. Milletlerin istikll ve hrriyet akn, azim ve iradelerini bu insanlar canl tuttular; halk, karanlk bulutlarn dalacan, yepyeni afaklarn doacan bu insanlarn nutuklarndan rendi, onlarn szleri ile cesaretlendi, gelecee mitle bakt. Btn dnyann ve iimizdeki biroklarnn da, Hasta adam nihayet lyor," dedikleri bir srada, Trkn, hibir zaman lmeyeceini var gc ile haykran ve bana getii kahraman milletinin biribiri ardna kazand zaferlerle Trkn lmeyeceini btn dnyaya kabul ettiren byk Atatrkn milletine besledii derin inancn, yeni Trkiye'nin temeline yerletirmek istedii inklp ruhunu, vatan sathnda alayacak bir "dil"e, bir sese ihtiyac vard. te bu dil, bu ses, Hamdullah Suphi
15. 15. Yazlar 15 Tanrver'in dili, Hamdullah Suphi Tanrverin sesi idi. Varsn, artk dierlerinin bir Demosteni, bir ierosu, bir Patrick Henrysi, bir Abraham Lincoln, veya bir Churchilli bulunsun; bizim de Trke, bin sene sonra da k tutacak, heyecanlandracak, evklendirecek ve ilham verecek Hamdullah Suphi Tanrverimiz var. Nejat Muallimolu Sh: 7-11 *************************** kz yular ile gdlr, insan kelimeleri ile. Malay Atasz Arapa bir dildir; Farsa bir tatl; Trke ise bir sanat. ran Atasz Kelimeler, insanlar hr yapar. Kim olursa olsun, dncelerini ifade edemeyen insan kledir. Konuma, bir hrriyet hareketidir-kelimeler de hrriyetin kendisi. Ludwig Feuerbach SELM HTABELERDEN Hazreti sa aleyhisselm sa Peygamberin, aada okuyacanz en nemli hitabesi, bu yazar tarafndan The New Testament in Modern English adl Incil'den tercme edildi. sa Peygamber, M.S. l'inci asrda yaad. ZEYTNDAI VAAZI sa, byk bir kalabal grnce tepeye kt ve oturduktan sonra, akirtleri yanna geldiler. Sonra, konumaya balayarak unlar retti: Ne mutlu mtevaz insanlara, zira gklerin hkmranl onlarndr! Ne mutlu kederin ne olduunu bilenlere, zira kendilerine cesaret verilecek ve huzura kavuacaklar! Ne mutlu hibir ey istemeyen o insanlara, zira btn yeryz onlarn olacak! Ne mutlu merhametli insanlara, zira onlara merhamet edilecek! Ne mutlu tertemiz yrekli insanlara, zira onlar Allah grecekler! Ne mutlu bar yapanlara, zira onlar Allah'n oullar diye bilinecekler! Ne mutlu doruluk urunda eza ekenlere, zira Cennet'in hkmranl onlarndr! Benim uruma insanlar sizleri sular ve kt muamele ederlerse ve her trl iftira atarlarsa ne byk mutlulua kavuacaksnz! O zaman sevinin, evet, son derece sevinin,
16. 16. 16 Yazlar zira Cennet'teki mkfatnz aheser olacak. Sizin zamannzdan nce yaayan peygamberlere de aynen byle eza ektirdiler. Sizler, yeryznn tuzusunuz. Fakat tuz tadn yitirirse, onu tekrar tuz haline getirecek bir ey var m? Artk kap dar atlp, ayaklar altnda inenmekten baka hi bir ie yaramaz. Sizler dnyann snz; tepe zerinde kurulmu bir ehir gizlenemez. nsanlar da bir lmbay yaktktan sonra bir kovann altna koymazlar. Onu bir amdana koyarlar ki, evdeki herkese k versin. Sizin nz da insanlarn nnde byle parlasn. Yaptnz iyi ileri grsnler ve Cennetteki Rabbnza hamd etsinler. Sanmayasnz ki, ben Peygamberlerin Kanununu ortadan kaldrmaya geldim; ben onlar kaldrmak iin deil, tamamlamak iin geldim. Gerekte, sizi temin ederim ki, gkyz ve yeryz var olduklar mddete, gnderilme maksatlar hasl oluncaya kadar, o Kanunun tek bir noktas veya virgl kaybolmayacak. Bu demektir ki, bu emirlerin en kn bile yumuatanlar ve dierlerinin de yle yapmasn isteyenler, Cennet'in hkmranlnda da kk olarak anlacak. Fakat o emirleri reten ve uygulayanlar da, Cennet'in hkmranlnda byk olarak anlacak. nk size unu sylemek isterim ki, Cennet'in hkmranlna ayak basmadan nce, vak'anvistlerden ve Farisiler'den ok daha iyi ve doru insanlar olmalsnz! Eski zamanlarda insanlara, 'Katletmeyeceksin,' denildiini duydunuz ve kim katlederse, mahkemede hesabn vermelidir. Fakat ben size diyeceim ki, kardeine [dierlerine] kzgnlk besleyen biri de, yarglanmal; her kim ki, tepeden bakt kardeine salak der, yce divann hkmne mstahak olmal; ve her kim ki, kardeine kaybolmu bir ruh diye tepeden bakarsa, mahvolmann ateine doru gidecektir. yle ki, hediyeni mihraba brakacan srada, kardeinin senin aleyhinde dncelere sahip olduunu hatrlarsan, hediyeni, mihrabn nnde brak ve ayrl. nce kardeinle bar, ondan sonra gel ve hediyeni sun. Elinde frsat varken muhalifinle bar, yoksa o seni dva edebilir ve hkim de zindana atlman iin seni mahkemenin grevlisine teslim edebilir. Bana inan, cebindeki son metelii demedike oradan kamazsn! Eski zamanlarda insanlara, 'Zina etmeyeceksin dendiini duydunuz. Ama ben size diyeceim ki, her kim ki bir kadna ehvetle bakar, o kadnla, kalben, zina etmi saylr. Evet, sa gzn seni yanl yola srklerse, onu kes ve kaldrp at; btn vcudun ple atlmaktansa, organlarndan bir tanesini kaybetmen daha iyidir. Yine, karsn boayan bir kimsenin, ona bir boanma belgesi vermesi gerektii sylendi. Ama ben size diyeceim ki, kendisine sadakat dnda herhangi bir sebeple karsn boayan biri, onu zinaya srklemi olur. Ve boanm bir kadnla evlenen biri de, yine zina etmi saylr. Yine eski zamanlarda insanlara, 'Yalan yere yemin etmeyeceksin, fakat yeminlerini Allah'n zerine yerine getireceksin' dendiini duydunuz. Fakat ben sizlere diyorum ki: Hi yemin etmeyin. Cennet zerine yemin etmeyin, nk oras Allah'n tahtdr; yeryz zerine yemin etmeyin, nk oras Allah'n ayak taburesidir; Kuds zerine yemin etmeyin, nk oras
17. 17. Yazlar 17 byk Kraln ehridir. Hayr, kendi banzn zerine de yemin etmeyin, nk tek bir san dahi, ak veya kara yapamazsn! Sylemek istediin ne varsa, evet'in basit bir 'evet' ve 'hayr'n da basit bir 'hayr' olsun, bundan fazlasnda bir ktlk lekesi vardr. 'Gze gz, die di,' dendiini duydunuz, fakat ben size diyeceim ki: Size zarar vermek isteyene kar koymaya almayn. Sa yanana tokat atana, sol yanan da evir. Eer bir kimse srtndaki ceketin iin seni dva ederse, brak alsn ve isterse paltonu da alsn. Eer bir kimse sizi, kendisiyle bir kilometre gitmeye zorlarsa, siz iki kilometre gidin. Sizden herhangi bir ey isteyene, verin ve bor isteyeni de geri evirmeyin. 'Komunu seveceksin ve dmanna kin besleyeceksin,' dendiini duydunuz. Fakat ben size diyeceim ki: Dmanlarnz da seviniz ve size eza edenler iin dua ediniz ki Cennet'teki Rabbnn oullar olasnz. nk o gneini, iyi insanlarn zerine olduu kadar, kt insanlarn da zerine dodurur ve yamurunu, hibir fark gzetmeksizin, hem iyi hem kt insanlarn zerine yadrr. Zira ayet sadece, sizi sevenleri severseniz, bu size ne gibi bir itibar kazandrr? Vergi tahsildarlar da ayn eyi yapmyorlar m! Ve ayet sadece, kendi evrenizdekilerle selmlarsanz, istisna bir ey mi yapm oluyorsunuz? O kadarn putperestler de yapyor. Hayr, Semav Rabbnzn mkfatna lyk grlmeyeceksiniz. u halde, dierlerine iyilik yaptnz zaman, kendilerine hayranlk beslendiini gstermek iin havralardaki ve sokaklardaki aktrlerin yaptklar gibi, nnzde yrmesi iin bir borazanc kiralamayn. Bana inann; onlarn btn mkfat o! Hayr, muhta olanlara yardm ettiin zaman, bu yaptn iyiliin gizli kalmas iin, sa elinin yaptn sol eline bile gsterme. Ve dua ettiiniz zaman da, oyunlardaki aktrler gibi hareket etmeyiniz. Onlar, dierlerinin kendilerini grmeleri iin havralarda ve kebalarnda durup dua etmeye baylrlar. Bana inann; onlarn btn mkafat o! Dua edeceiniz zaman, odanza ekilin, kapy kapayn ve Rabbnza mahremiyette dua edin. Ve dua ederken de, pek ok sayda kelimeye yer verdikleri iin iitileceklerini sanan putperestler gibi azlarnzda uzun dualar gevelemeyin. Onlar gibi olmayn. Unutmayn ki, Allah sizin Rabbnzdr, ve siz daha ondan dilemeden, o sizin nelere ihtiyacnz olduunu bilir. yle dua edin: 'Semav Rabbmz, adnz ereflendirilsin; 'Senin hkmranln yeryzne de gelsin ve Cennet'te olduu gibi, burada da senin iraden hkmran olsun! 'Bugn ihtiyacmz olan ekmei bize ver, 'Bize borlu olanlar baladmz gibi, sana olan borlarmzdan tr, sen de bizi bala. 'Bizi ivalardan (azdrlmaktan) uzak tut ve ktlklerden koru.' nk dierlerinin kusurlarn balarsan, Semav Rabbn da seni balayacak. Ama sen dierlerini balamazsan, Semav Rabbn da ne seni ne de senin kusurlarn balar.
18. 18. 18 Yazlar Oru tuttuunuz zaman da, kendinizi, oyunlardaki sefil aktrlere benzetmeyin. Onlar, oru tuttuklarn dierlerinin grmesi iin, kasten suratlarnn eklini deitiriyorlar. Bana inann; onlarn grp grecekleri btn mkfat bu. Hayr, oru tuttuun zaman, oru tuttuunu kimsenin bilmemesi iin, san ban dzelt ve yzn yka ki, kendinle Rabbn arasnda bir gizlilik olarak kalsn. "Yeryznde hazine zerine hazine ymayn; bcekler yer, paslanr ve bozulur, ve hrszlar alp gtrr. Hzineni Cennette tut; orada ne bcekler vardr ne de paslanr ve ne de hrszlar alp gtrr. Zira hzineni nereye koymusan, kalbinin de orada bulunacana hi phen olmasn! Vcudunun lmbas gzndr. Gzn iyi olursa, btn vcudun da a gark olur. Fakat gznde ktlk varsa, btn vcudun karanlklara gmlr. Eer karanlktan baka n yoksa, o zaman dnyan gerekten karanlktr. Hi kimse, iki efendiye kulluk edemez. Ya birinden nefret edecek ve dierini sevecek veya birini destekleyecek ve tekinden lnetle bahsedecektir. Hem Allah'a hem de parann gcne kulluk edemezsin. te bunun iin de ben size diyorum ki: Ne yiyeceim, ne ieceim veya ne giyeceim diye dnerek hayatn endie iinde geirme. Unutma ki, hayat yiyip-imekten, vcudunuz da srtnzdakilerden daha nemli. Havadaki kulara bakn. Onlar, ne eker, ne bier ve ne de ambarlara yar, ama yine de Semav Rabb onlar doyurur. Siz onun indinde kulardan daha deerli deil misiniz? Aranzdan herhangi biri, istedii kadar zlsn, boyunu bir santim uzatabilir mi? Hem ne giyeceim diye niye kayglanyorsunuz? Yabani ieklerin nasl bydklerini dnn. Onlar ne alr ne dokurlar, ama btn aaasna ramen, Sleyman (Peygamber) bile bu ieklerden biri gibi giyindirilip kuandrlmt! Ve Allah, bugn aan ve yarn sobada yaklan kr ieklerini bile byle giyindirirse, ey imanlar tam olanlar, sizi daha iyi giyindirmez mi? Demek ki, zlmeyin ve unlar sylemeyin: 'Ne yiyeceiz, ne ieceiz veya ne giyeceiz? Putperestlerin her zaman istedikleri bunlar; Semav Babanz onlarn hepsine ihtiyacmz olduunu biliyor. Kalbinizi onun hkmranlna ve onun iyiliklerine verin ve o zaman, vakti saatinde btn bu eyler size de gelecek. u halde, yarn ne olacak, diye zlmeyin. Yarn, kendi derdine are bulur! Bir gnn mklleri bir gn iin yeter. Halk tenkit etmeyin ki, siz de tenkit edilmeyesiniz. Zira sizin hakknzdaki hkm, dierlerini nasl tenkit ettiinize gre verilecek ve bakalarn deerlendirdiiniz llerle de siz deerlendirileceksiniz. Kardeinin gzndeki p gryorsun da, kendi gzndeki mertei niye grmyorsun? Kendi gzndeki bir mertek dururken, kardeine, 'Gel, gzndeki p alaym,' nasl diyebilirsin? Seni sahtekr, seni! nce kendi gzndeki mertei kar ki, kardeinin gzndeki p aka grebilesin.
19. 19. Yazlar 19 Kutsal eyleri kpeklere vermemen gerektii gibi, incilerinizi de domuzlarn nne dkmeyin ki, onlar, ayaklan altnda ineyip, dnp size saldrmasnlar. Dileyin ki, verilsin. Arayn ki, bulasnz. Kapy aln ki, alsn. nk, dileyene her zaman verilir; arayan her zaman bulur ve kapy alana da kap alr. Eer iinizden herhangi birinin ocuu sizden ekmek istese, ona bir ta verir misiniz, veya sizden bir balk istese, ona bir ylan m verirsiniz? u halde, iinizdeki btn ktlklere ramen, ocuklarnza tabi olarak iyi eyleri verirseniz, kendisinden istendii vakit, Semav Rabbnzn iyi eyleri vermesi ok daha fazla muhtemel deil midir? Kendinize nasl davranlmasn istiyorsanz, dierlerine de yle davrannzbtn hakik dinlerin z budur. ieriye dar kapdan girin. Zira byk kap, felkete gtren geni bir yola alr ki, pek oklar o yolda gidiyor. Dar kap ve sert yol, hayata gtrr ki, onu bulanlar da pek az. "Sahtekr vaizlerden saknn; onlar koyun gibi giyinirlerse de, gerekte a kurtlardrlar. Onlar meyvalarndan tanyacaksnz. Bir allktan bir salkm zm veya bir yn dikenden incir toplanabilir mi? yi olan her aa da iyi meyva veremez. yi meyva veremeyen aac keser ve yakarlar. Bundan byle, insanlar da meyvalaryla bilinir. Bana, 'Ya Rab, Ya Rab' diyen herkes, Cennet'in hkmranlna girecek deil, oraya girecek olan, benim Semav Rabbmn isteklerini yerine getirenlerdir. 'O gn' geldii zaman pek oklar bana diyecek ki: 'Ya Rab, Ya Rab, biz vaazlarmz senin adna vermedik mi, eytanlar senin adna aramzdan atmadk m ve senin adna daha pek ok byk iler yapmadk m? ' Ben, o zaman onlara aka diyeceim ki: 'Ben sizi hi tanmyorum. Gidin yanmdan; siz ktlklerin safnda altnz. Bu szlerimi iitip uygulayanlar, evini, bir kaya zerinde kuran makl bir insan gibidir. Yamur yap seller her taraf gtrd ve frtnalar onun evi zerinde kkrediama ev yklmad, nk temeli kaya zerindeydi. Ve bu szlerimi iitip de onlar uygulamayanlar, evini, kum zerine kuran ahmak insan gibidirler. Yamur yap seller her taraf gtrd ve frtnalar, onun evi zerinde kkredii zaman, evi, byk bir grlt ile ykld." Sh: 3-9 *********************** Akll konuur, nk onun sylemek istedikleri var; aptal konuur, zira bir ey sylemek mecburiyetinde olduunu zanneder. Platon Meleklerin bile yrmekten korktuu yere aptallar koarak giderler. Alexander Pope
20. 20. 20 Yazlar Aptallara teekkr etmeliyiz, nk bizler baarlarmz onlara borluyuz. Mark Twain SOKRAT (M.. 470-399) Sokrat, yazl hibir ey brakmad; kendinden sonra gelenlere Platon (Efltun) vastasyle hitap etti. Sokratn yarglanmasn, o zaman gen olan Platon, gn gnne takip etti, not ald. Sokratn kendini savunmas Platon'un Diyaloglarnda yaymland. Otoriteler, Platonun, Sokratn kendisini savunurken sylediklerine sadk kaldn sylyorlar. MAHKEMEDEK SAVUNMA Atinallar, ok gemeyecek, bilge insan Sokrat' lme mahkm ettiiniz iin bu ehiri lekelemek isteyenlerin lnetlerine maruz kalacaksnz. Sizi lekelemek isteyenlere benim, bilge bir insan olduumu syleyeceksiniz ki, ben, aslnda hi de bilge deilim. Biraz beklemi olsaydnz, bu i kendiliinden vuku bulacakt, zira yama bakarsanz, ok yalanm, bir aya ukurda biri olduumu greceksiniz. Ben bunu, hepinize deil, sadece beni lme mahkm edenlere sylyorum. Ve ayn insanlara unu da sylemek istiyorum: Atmallar, belki, cezalandrlmam nlemek ve sizleri ikna etmek iin sylemem gerekenlerin hibirini sylemediim iin mahkm edildiimi d- nyorsunuz. Hi de deil: Ben, kendimi savunacak tarzda konumadm iin deil, cezalandrlmam istendii iin cezalandrldm; cret ve kstahlm yznden, sizlerin iitmekten holanacanz eyleri sylemediim, piman olduumu syleyerek ve alayp szlayarak, dierlerinden iitmeye alk olduunuz tarzda, kendi eref ve haysiyetimle badaamayacak eyler sylemediim iin cezalandrldm. Fakat tehlikeden kanmak iin hr bir insana yaramayacak herhangi bir eyi yapmay aklmdan geirmediim gibi, kendimi, byle savunduum iin de piman deilim; o ekilde yaamaktansa, byle savunduum iin lmeyi ok daha tercih ederim. Zira, ister bir mahkemede olsun ister bir sava alannda, benim veya herhangi bir kimsenin lmden ka- mas iin her areye bavurmas doru deildir; nk, bir savata sk sk grld zere, bir kimse, elindeki silhlar yere brakp kendisini savat insanlarn merhametine terk etmekle lmden kurtulabilir. Ve yine bir kimsenin, her eyi yapmaktan ve her eyi sylemekten kanmad takdirde, her tehlikeyi, lmle kar karya kalmadan atlatabilmesi iin daha pek ok yol vardr. Fakat Atmallar, lmden kamak zor bir ey deil; ok daha zor olan ey, doru yoldan ayrlmaktr ki, bu da insan, lmden daha abuk yakalar. Ve ben artk yalandm ve yavaladmdan, o iki eyden birincisi bana yetiti; ama beni itham edenler ise, gl- kuvvetli ve faal insanlar olduklarndan, onlar, birincisinden daha hzl ve daha kt olan yakalad. Ve imdi, sizlerin lme mahkm ettii ben, ayrlyorum; ama hakikat, onlar, hakszlk ve adaletsizlikle mahkm etti; ben cezam ekmeye razym; onlar da kendi cezalarn ekmeye raz. Belki sonunun byle tecelli etmesi gerekiyordu ve byle neticelenmesi de, sanrm, en iyi bir yol. imdi, beni mahkm edenlere, onlar ne gibi bir kaderin kendilerini beklediini sylemek kehanetinde bulunacam; zira, ben imdi, insanlarn ok defa kehanette bulunduklar bir durumda, yni lmek zereyim.
21. 21. Yazlar 21 Atinallar, beni lme mahkm edenler, lmmden hemen sonra Jpiter [Jpiter eski Romallarn ba tanrs idi] sizi, bana lyk grdnzden ok daha iddetli bir cezaya arptracak. nk siz, bana bu cezay, kendi hayatnzn hesabn vermekten kurtulacanz sandnz iin verdiniz. Sizi temin ederim ki, banza, bunun tam kart gelecek. Sizlerisizin sezmemenize ramen, imdiye kadar dizginlediimok daha fazla sayda insan itham edecek ve onlar, gen insanlar olduklarndan, ok daha sert hareket edecekler ve bu da sizi, daha fazla kzgnla sevkedecek. yi bir hayat srmediiniz iin beni lme mahkm etmekle, sizi knayacak ve sulayacak olanlar da engellediinizi sanyorsanz, fena halde yanlyorsunuz. Zira bylesine bir syrl ne mmkndr ne de erefli bir yol. En erefli ve en kolay yol, dierlerinin hareketlerini dizginlememek ve insann, kendisini mkemmellie gtrecek yolu kendisinin bulmas imknn salamaktr. Beni lme mahkm edenlerin bana neler geleceini bylece syledikten sonra, onlardan ayrlyorum. imdi de, hkimlerin megul olduklar u srada ve leceim yere de henz gtrlmediimden, benim beraatm isteyenlere, imdiye kadar olup bitenleri memnuniyetle anlatacam. O halde, Atmallar, beni biraz daha dinleyin, zira izin verildii takdirde, beraberce sohbet etmemizi hibir ey engelleyemez ve ben, dostlarm olan sizlere, bama gelen eyin ne olduunu anlatmak istiyorum: Hkimlerimsizlere hkimler diye hitap etmekle doru bir sz sylyorumbana garip bir ey oldu. Benim koruyucu meleimin alageldiim kehanetli szleri, her frsatta, hatt en nemsiz ilerde dahi, yanl bir ey yapmak zere idi isem, beni ikaz etti, fakat imdi bama gelen bu hlde, herkesin bama gelebilecek en byk bir ktlk olacan sanmalarna ramen, sizin de grdnz gibi, bu sabah evden ayrldm zaman ve yarglanmann yrtld buraya geldiim ve konumam srasnda bir ey syleyeceim zaman, tanrnn, bu dizginleyici sesi ikaz ve ihtar etmedi; halbuki, dier zamanlarda, konumalarmn ortasnda beni sk sk dizginliyordu. Fakat imdi btn bu ilem srasnda, ister bir ey yapm ister sylemi olaym, hibir zaman bana kar kmad. O halde, bunun sebebi ne olmal? Syleyeyim: Bama gelen eyle, gazap yznden rahmete kavutuum anlalyor da ondan; ve lmn bir ktlk olduunu sandmz zaman da, doru dnmek mmkn olamaz. Bunun en kesin delili de u gerektir ki, eer kendimi baz iyi eylerle kar karya grm olmayacak idi isem, altm o sesin bana kar kmamas mmkn deildi. Bundan da lmn bir nimet olduu byk midini karabiliriz. nk lmek u iki eyden biridir: Ceset, ya hibir hissi kalmazcasna yok olur gider, veya, sylendii gibi, lm, ruhun, belirli bir deiiklik neticesinde baka bir yere gmesidir. Ve eer lm, deta ryasz bir uyku gibi, btn hislerin kaybolduu bir hl ise, fevkalde bir kazan olur. Eer bir kimse, rya grmeden, deliksiz uyuduu bir geceyi sese ve o geceyi hayatnn dier gece ve gndzleri ile mukayese ettikten sonra, btn hayat boyunca o geceden daha iyi ve daha ho ka gn ve gece geirdiini dnse, bana yle geliyor ki, sadece bir vatanda deil, koca bir kral dahi yle bir gece ile mukayese edebilecei gndz ve gecelerinin parmakla saylacak kadar az olduunu grrd. u halde, lm byle bir ey ise, ben bunun bir kazan olduunu syleyeceim; zira btn gelecek tek geceden ibaretmi gibi grnecektir.
22. 22. 22 Yazlar Fakat lm, te yanda, buradan baka bir yere gtrlme ise ve btn llerin orada bulunduu sylendii doru ise, hkim beyler, bundan daha byk bir nimet dnbilir mi? nk kendilerinin hkim olduklarn sananlardan kurtulup Hades'e [Yunan mitolojisinde llerin toplandklar yer] ulaan biri ise, gerek hkimleri ve orada hkimlik yaptklar sylenen Minos'u, Rhadamanthus'u, Aekus'u ve Triptolemus'a, ve hayatta iken dil hareket eden teki yartanrlar grecektir ki, bu imdi hazin bir g m saylr? Orpheus ve Musaeus'la Hesiod ve Homer'le bir grmeye, bir karlkl konumaya paha biilebilir mi? Eer btn bunlar doru ise, ben tekrar tekrar lmeye razym. Benim iin zamanm orada geirip Palamedes'le, ve Telamonun olu Ajax'la ve adaletsiz cezalarn ldrd dier btn eski insanlarla tanmak ne byk bir nimet olur. Benim zdraplarm, onlarn ektikleriyle karlatrmak hi de nho bir i olmayacaktr. Fakat benim iin en byk zevk, tpk imdiye kadar burada yaptm gibi, kimlerin bilge olduklaryla ve kimlerin, bilge olmamalarna ramen kendilerini bilge sananlar snava ekmekle sarf edeceim zamanlar olacaktr. Hkim beyler, Troy seferinin byk kumandann, veya Ulysses'i, veya Sisyphus'u ve kadnl erkekli on binlerce dierlerini snava ekmek frsatn ele geirmeye paha biilebilir mi? Onlarla sohbet etmek, ibirlii yapmak, onlara sualler yneltmek tasavvur edilemez bir mutluluk olmaz m? phesiz, byle eyler iin oradaki hkimler, insan lme mahkm etmezler, zira dier hususlarda, buradakilerden daha mutludurlar ve bundan byle, eer sylenenler doru ise, lmszdrler. u halde hkim beyler, lm zerinde dndnz zaman, kalbinizden iyi mitler gesin ve u hakikat zerinde fikir yrtn ki, iyi bir insana ne hayatta iken ne de ld zaman hibir ktlk yaplmayaca gibi, onun dnce ve endielerine de tanrlar srt evirmezler. Benim bama gelen, hi de tesadfi bir ey deil ve imdi benim iin u berrak bir gerek ki, artk lmek ve btn endie ve skntlardan kurtulmak benim iin daha iyi. Bu hususta ikaz ve engelleme, beni hibir zaman yolumdan ayrmad ve ben, beni mahkm edenlere veya itham edenlere krgn ve gcenmi de deilim. Geri onlar, beni itham ve mahkm ederlerken bu neticeyi deil de, bana sadece zarar vermeyi dnyorlard ki, bu noktada, onlarn sulu gsterilmeleri gerekir. Maamafih, onlardan unu istirham ediyorum: Eer oullarm bydkleri zaman, faziletli insanlar olmaktan ziyade zenginlik ve dier eyler zerinde dururlarsa, siz de onlara ac ektirin ve onlar cezalandrn ve hibir ey olmadklar hlde kendilerini bir ey sanrlarsa, yapmalar gerekenler zerinde durmayp, hibir deerleri olmadklar halde kendilerini byk grrlerse, benim sizlere yaptm gibi, siz de onlar knayn, halayn. Bunu yaptnz takdirde, bana ve oullarma dilce hareket etmi olacaksnz. Artk ayrlmak zaman geldiben leceim, sizler yaayacaksnz. Ama hangimizin durumunun daha iyi olacan da tanrdan baka kimse bilmez. Meraklsna Not: Atinal filozof Sokrat (yann, yarglanmas srasnda
23. 23. Yazlar 23 kendisince tahmininden anlald zere) M.O. 470'de dodu ve 399'da da zehir ierek ld. Sokrat, ann tannm hocalarndan ders ald; astronomi ve geometri sahasnda bilhassa bilgili idi; Perikles'in evresindeki bilgin ve filozoflar grubuna dahil oldu. Muhtelif cephelerde savat, fakat fiil politika ile hemen hemen hi ilgilenmedi; politika ile vicdan arasndaki ihtilf ve atmann kendisini, sratle lme srkleyeceine inanyordu. Hayat, ehrin sokaklarnda geti; her i ve meslekteki insanlarla, genlerle, airlerle ve politikaclarla onlarn meslekleri, iyilik ve ktlk anlaylar zerinde durdu, konutu, tartt. Kendisinin Tanr (Apollo) tarafndan bilgi edinmek zere grevlendirildiini sand; bilgiye giden yolun, insann kendi cehaletini idrak etmesi ile baladn syledi. Bu szlerine ramen, bir lkenin mutluluunun, ferdin mutluluu gibi, nelerin iyi olduunu idrak ettiine dayandn bildiinden ve politikaclar da bunu idrak etmediklerinden, kendisinin, "devlet adam" sfatna lyk bir Atinal olduunu syledi. Sulularn affedilmesini ngren kanuna ramen, iki ayr suu iledii ileri srlerek, 399'da tutukland. tham edildii sulardan biri, "genlerin ahlkn bozmak" ve dieri, "ehrin ibdet ettii mbutlara kar yeni din inanlar" yaymas idi. Sh: 33-38 VCTOR HUGO- (1802-1885) Voltaire'in lmnn yznc ylnda, nl Fransz yazar ve airi Vctor Marie Hugo, bu byk Fransz nktedan, dramatisti ve filozofu hakknda aada metni verilen belgatli hitabeyi yapt. VOLTAIRE Yz sene nce bugn bir adam ld. O lmsz adam, senelerin arl altnda, eserlerinin arl altnda, en aaal ve en rktc sorumluluklarn arl altnda, aydnlanm ve slah edilmi insanlk vicdan sorumluluunun arl altnda, bu dnyadan gt. O, lnetlenmi ve kutsanm olarak bu dnyadan gt; mazinin lnetlemesi ve istikbalin takdis etmeleriyle gt; ve bunlar da, aaann hametli iki ekli. Bir tarafnda, adalarnn ve istikbalin alklar; te yannda, yattrlamayan amansz mazinin, kendisi ile mcadele edenlerin armaan ettii nefret ve yuh haykrlar ile lmszle eriti. Voltaire, insandan da fazla bir insand; o bir a idi. Onun bir fonksiyonu ve yerine getirdii grevi vard. O, gayet ak ki, kendisini, tabiatn kanunlarnda olduu gibi, kaderin kanunlarnda da gzle grlrcesine belli eden lhi Varln, belirli ileri yapmas iin setii insand. Bu adamn yaad seksen drt yl, zirvesinde Hanedanln ve dibinde htillin bulunduu bir devreyi kaplar. Doduu zaman, XIV. Louis hl hkmranlk ediyordu; ld zaman da, ta On altnc Louisnin banda idi; bylece Voltaire'in beii byk tahtn son huzmelerini ve tabutu da, byk uurumun ilk nlarn grd. Burada, daha da ileri gitmeden uurum kelimesiyle ne sylendiini anlamaya alalm. yi uurumlar da vardr; eytanln gmld uurum gibi. Kendi szlerimi kendim kestiim iin, dncelerimi tamamlamama msaade ediniz. Burada, geliigzel veya geersiz bir kelime kullanmayacam. Biz, burada medeniyetin bir sahnesini icra etmek iin toplandk. Biz, burada gelimeyi onaylamak, felsefe urunda
24. 24. 24 Yazlar felsefecilere beslediimiz hrmeti belirtmek, on sekizinci asr on dokuzuncu yzyla getirmek, yce ruhlu savalar ve lkenin iyi hizmetkrlarm ereflendirmek, halkn, sanayinin ve ilmin asil gayretlerini, gelime yolunda kahramanca ilerleyiini, insanlk barm pekitirme yolundaki gayretleri kutlamak iin, bir kelime ile, o yce ve evrensel bar kutlamak iin toplandk. Bar, medeniyetin fazileti, suu ise harptir. Biz, u ulu anda, bu heybetli saatte, ahlk kanun nnde din bir evkle eilerek, Fransa'nn u szleri iittiini btn dnyaya sylemek iin toplandk: Sadece bir g vardradalet hizmetindeki vicdan; ve sadece bir aaa vardrhakikat hizmetindeki deha. Bu, bylece sylendiinden, szlerime devam ediyorum. htillden nce sosyal yap yle idi: Tabanda halk; Halkn stnde, ruhban snfnn temsil ettii din; Dinin yannda da, hkmetin hkimlerinin temsil ettii adalet. Ve, insanlk leminin o devresinde, halk nasld? Cehalet iindeydi. Din nasld? Msamahaszlkt. Adalet nasld? Adaletsizlikti. Kelimelerimde ok mu ileri gidiyorum? Karar verin. ki gerei, fakat iki kesin gerei belirtmekle yetineceim. Toulouse'da, 13 Ekim 1761de, bir evin alt katnda bir gencin aslm cesedi bulundu. Halk topland, papazlar kzd, kprd, hkimler aratrd. Gen intihar etmiti; onlar ise, katledildiini sylediler. Kimin kar iin? Dinin kar iin. Ve kimi suladlar? Gencin babasn! Adam bir Huguenot idi [Huguenot'lar, John Calvinin yolunda giden Fransz Protestanlar idiler.] ve olunun Katolik olmasn engellemek istiyordu. Burada ahlk bir canavarlk ve mmkn olamayacak bir ey vard, ama bunlarn hi nemi yoktu! Bu baba olunu ldrmt; bu ihtiyar adam olunu asmt. Adalet mekanizmas iledi ve netice de bu oldu. Bylece, 1762 Martnda, Jean Calas adndaki beyaz sal adam, ba aa sarkk, - rlplak bir tekerlee balanm olarak bir meydana getirildi. Daraacn kurulduu pltformda kii vard: Cenazenin yerine getirilmesine nezaret etmekle grevli David adndaki bir hkim, elinde ha tutan bir papaz ve elinde demir bir ubuk bulunan cellat. Dehet iinde kendini kaybetmi adam, papaza deil de cellta bakar. Cellat elindeki demir ubuu havaya kaldrr ve adamn bir kolunu krar. niltili sesler karan kurban baylr. Hkim ne kar; lme mahkm edilmi adama tuz yutturur; adam tekrar canlanr. Ardndan celladn demir ubuu ikinci defa indirii ve yeni iniltiler. Calas kendisini kaybeder, ayltrlar ve cellat yeniden ie koyulur; ve adamn kollar ve bacaklar iki yerinden krlmadan nce demir ubuk iki defa indirilir, yni adama sekiz defa ceza uygulanr. Sekizinci bayltan sonra, papaz, pmesi iin putu adamn nne getirir; Calas ban evirir ve cellat da bu yal
25. 25. Yazlar 25 adama coup de grce'i [acya son vermek iin indirilen son darbe] uygular; yni, elindeki demir ubuun kaln ucu ile adamn gs kemiklerini krar. Jean Calas byle lr. lm iki saat srd. lmnden sonra intiharn delilleri akland. Fakat biri katledilmiti. Kimler katletmiti? Hkimler! Bir dier gerek. sene sonra, 1765'te, Abbeville'de, bir gece iddetli rzgrdan sonra, bir kprnn kaldrmnda bceklerin yedikleri rm tahta bir ha bulundu; ha, asr, alak bir duvara tutturulmu duruyordu. Ha kim frlatp atmt? Dine kar bu byk suu kim ilemiti? Bilinmiyor. Belki yoldan geen biri. Belki rzgr. Sulu kimdi? Amiens Bapapaz bir monitoire yaynlad. [Monitoire, halka nasihat veren, onlar ktlklerden uzaklatrmaya ynelik bir eit bildiri demektir.] Ama bapapazn monitoire' aslnda bir monitoire deildi. Bu, btn halk iin bir emirdi. Onlar, bu konuda bildiklerini veya bildiklerini zannettiklerini sylemezlerse, cehennemin btn azabnn balarna yklacan ikaz eden bir emir, fanatizmden, cahillere yneltildii takdirde, lm saan bir emir. Amiens Bapapaznnmonitoire' beklenen sonucu dourdu; kasabada, byle bir suu kimlerin ileyebilecei dedikodular derhal her tarafa yayld. Adaletin kefettii, kefettiini sand gerek u: Han frlatld gece, iki kii, birinin ad La Barre, dierinin D'Etallonde olan iki beki, sarho bir halde Abbeville Kprsnden geerlerken beki odalarnda sylenen arky sylyorlard. Abbeville Mahkemesi topland. Bu Mahkeme, Toulouse Mahkemesi'nin tpatp ayn idi. kisinin tutuklanmas iin emir kt. La Barre yakaland, D'Etallonde kat. Mahkeme, La Barre' ha yere atmakla sulad. La Barre, kprden gemediini syledi; ark sylediini itiraf etti. Abbeville Mahkemesi, kendisini lme mahkm etti; La Barre, Paris'teki Parlamentoya bavurdu. Kendisini Paris'e gtrdler. Parlamento, Abbeville Mahkemesinin kararm onaylad. La Barre, zincire balanarak Abbeville'e getirildi. Vahet saati balad. La Barre', su ortaklarn syletmek iin, alelde ve olaanst ikencelere baland. Hangi iteki su ortaklar? Kprden geerken ark syledii zamanki su ortaklarn m? kence srasnda, celltlar onun bir dizini krdlar. Kemiklerinin krldn anlayan La Barre bayld. Ertesi gn, 5 Haziran 1776'da, La Barre, Abbeville'de, sulularn yakldklar byk meydana getirildi. Mahkemenin hkm La Barre' okundu. Sonra bir elini kestiler, ardndan demir kerpetenle dilini kopardlar, nihayet, merhamet hisleri kabaran cellatlar, kafasn keserek atee attlar. te, valye La Barre byle ld. On dokuz yanda idi. Ve ite o zaman, bu vahet karsnda Voltaire'in sesi ykseldi; onun ebed aaas olan sesi! Voltaire, sen, daha sonra, mazinin bu dehet uyandran mahkemesinin karar zerine, dehet saan zalimlere ve canavarlara kar insan rknn savunmasn yklendin ve baarl da oldun. Sen, ebediyen takdis edilecek byk bir insansn!
26. 26. 26 Yazlar Belirttiim bu dehet sac hdiseler, terbiyeli ve nazik bir cemiyetin ortasnda vuku buluyordu. Bu, huzur iinde geen nee dolu bir hayatt. Herkes iinde gcnde idi; halk gzlerini, ne kendilerinden yukardakilere ne de alttakilere eviriyordu. Onlarn bu umursamazl dikkatsizlik olmu; Saint Aulaire, Boufflers, Gentil-Bernard gibi zarif airler gzel msralar yazyorlard; yksek sosyete hayat hep bayramd; Varsailles [krallarn yaadklar Versay Saray] fevkalde idi; Paris, olup bitenlere srtn dnmt. te o zaman, din vahetin kkrtt hkimler, ihtiyar bir adam tekerlekte ldrdler ve bir papaz da, ark syledii iin bir ocuun dilini kopartt. Bu sama, bu sath, bu kasvetli cemiyet ortasnda gzlerini, tek bana o birlemi glere, mahkemelere, asalete, hkmet merkezine; o vicdansz gce, o kara kalabala, o vatandalara dehet saan, efendileri nnde iki bklm olan, kraln nnde dizlerine ken o vicdansz hkimlere, riya ve fanatizm karm iren papazlara gzlerini diken Voltaire, tekrar edeyim, sadece Voltaire, sosyal adaletsizlik koalisyonuna, o muazzam ve dehetli dnyaya kar harp iln etti ve onlarla savamay kabul etti. Onun elindeki silh ne idi? Rzgr kadar hafif ve imek kadar gl bir silh; bir kalem. O silhla arpt; o silhla fethetti. Onun htrasn selmlayalm. Voltaire fethetti; Voltaire'in harbi aheser bir harpti; bir kiinin, herkese kar giritii harp, yni, byk bir harp. Maddeye kar dncenin sava, nyarglara kar akln sava, hakszla kar hakkn sava, ezenlere kar ezilenlerin, iyiliin, efkatin sava. Onda, bir kadnn efkat ve yumuakl ve bir kahramann gazab vard. O, byk bir akl ve muazzam bir kalpti. O, eski kanun ve davran ekillerini, eski dogma'lar ezdi. O, derebeyini, Gotik hkimini, Papann papazn ezdi. Kalabalklar, soylu bir halk hline getirdi. retti, yattrd ve medeniletirdi. O, Calas ve La Barre iin olduu kadar, Sirven ve Montbailly iin de arpt; btn tehditlere, btn kzgnlklara, btn zulmlere, iftiralara ve srlmeye gs gerdi. O, yorulmak nedir bilmeyen, yerinden oynatlamayan biri idi. iddeti bir glmseme ile despotluu, ineleyici ve kmseyici szleri ile yanlmazl [o zamanlarda Papann yanlmaz olduuna inanlyordu], ince alaylar ile inatl, hakikatle cehaleti ezdi. Burada glmseme kelimesini kullandm. Burada duraklyorum. Glmseme! O, Voltaire idi. O glmseme, bazen kahkaha olur, fakat felsef zgnlk onu yumuatr: Voltaire'in ahsnda, sonunda bir denge her zaman kendisini belli eder. Bu denge, glye kar alay etmedir; gsze kar ise, okama. Ezeni susturur, ezilene gvence verir. Bykler karsnda alay yolu ile aka, kkler karsnda ise, efkat ve merhamet. Ama biz o glmseme, ile hareket edelim! O glmsemede, afan k demetleri vard. O glmseme doruyu, hakly, iyiyi, faydal ve deerli olan her eyi aydnlatt. Hurafelerin iini aydnlatt. O irkin eylerin iinde neler bulunduunu gsterdi. O aydnlatc glmseme meyva verici bir glmseme idi de. Yeni cemiyet, eitlik arzusu ve imtiyaz ve kendisini hogr, karlkl iyi niyet diye adlandran kardelik, insanlarn ve onlarn sahip olduklar haklarn tasdiki, akln en
27. 27. Yazlar 27 yce otorite kabul edilmesi, nyarglarn ve reete fikirlerin yok edilmesi, ruhlarn huzuru, msamaha, affetme, ahenk ve bar ruhu, hepsi o byk glmsemeden dodu! nsanln, biribirinden bin sekiz yz yl ara ile yaam iki hizmetkr arasnda esrarengiz bir balant var. Eski Musevilerin riyakrlklar ile mcadele etmek; sahtekrlarn yzlerindeki maskeyi kaldrmak, zalimleri, halkn maln gasp edenleri, nyarglar, hurafeleri ykmak; yeniden ina etmek iin eski mbedi yerle bir etmek, yni, sahtesinin yerine hakikisini koymak; papazlarn sna zalim hkimlere saldrmak; eline bir kam alarak tefecileri mbedden kap dar etmek; miraslarn haklarn korumak; zayf, fakiri, zdrap ekeni, ezileni korumak, onlar iin mcadele etmek; sa Peygamber'in giritii harp bu idi! Ve o harbi kim yrtt? Voltaire. Ruhan iin tamamlanmas felsef itir; efkat ruhu balad, hogr ruhu devam etti. Derin bir hrmet hissi ile syleyelim: sa Peygamber alad; Voltaire glmsedi. O lah gzyalar ve o nsan glmseme de, imdiki medeniyetimizin tatlln oluturdu. Voltaire, her zaman glmsedi mi? Hayr. O ok defa kzgnd. Konumamn ilk kelimelerinde buna dikkat ettiniz. phesiz, l, ihtiyatl hareket, akln yce kanunlardr. Ilmllk, filozofun nefes alp veriidir, diyebiliriz. Akil bir insann gayreti, felsefenin olutuu btn takriblikleri bir tr berrak kesinlik iinde toplamak olmaldr. Fakat belirli anlarda, hakikat urundaki hrs ve tutku, gl ve iddetli bir tarzda ykselir ve temizleyen, saflatran iddetli rzgrlar gibi, byle hareket etmek de onun hakkdr. Herhangi kil bir insann, sosyal emein yce desteklerini, adalet ve midi hibir zaman sarsmayacan srarla sylemek isterim; ve adaleti, kendi benliinde cisimletirmi ise, herkes hkime hrmet eder ve midi temsil ediyorsa, herkes papaza sayg besler. Fakat hkimler ikence vastalar olurlarsa ve eer Kili- se, Engizisyona dntrlrse o zaman insanlk onlarn nne dikilir ve hkime der ki: Senin kanunlarnn hibirini kabul etmiyorum! Ve papaza da der ki: Senin dogmalarnn hibirini kabul etmiyorum! O atein yeryzn yakp kavurmasna ve o cehennemin de istikbali rtmesine msaade etmeyeceim! O zaman felsefe, kzgnlkla ayaa kalkar ve hkimi tutukluyarak adaletin, ve papaz tutuklayarak Allah'n nne getirir! Voltaire'in yapt bu idi. aheser bir i. Voltaire'in kim olduunu syledim. imdi, nasl bir ada yaadna geeceim. Byk insanlar nadiren yalnz gelirler; ulu aalar, bir ormanda stnlk kurduklar zaman, daha da byk grnrler; ve ite o zaman, kendi "ev"lerindedirler. Voltaire'in evresinde kafalardan oluan bir orman vard; bu orman on sekizinci yzyl idi. Bu kafalar arasnda zirveler vard: Montesquieu, Buffon, Beaumarchais. . . Ve dierleri arasnda da, Voltaire'den sonra en ykseklie erimi iki kii: Rousseau ve Diderot. Bu fikir adamlar, insanlara, akllarn kullanmasn rettiler. Akln iyi kullanlmas iyi hareketlere gtrr; dil kafalar, dil kalpler yaratr. Gelimenin bu emekileri faydal bir ekilde altlar. Buffon naturalism'i [Yalnz tabiata dayanan ahlk ve din veya felsefe] kurdu; Beaumarchais, Moliere'in dnda, o zamana kadar hemen hemen bilinmeyen bir komedi trn, sosyal komediyi icat etti; Montesquieu, kanunda ylesine derin kazlar yapt ki, Hak'k mezardan