1. 1. YAZILAR 29 2014 hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
2. 2. SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi : H. smail Hakk Altunta Kapak : Bask- Cilt : 2014
3. 3. nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/ da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr. Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 19. 12. 2014 Biti : 29. 12. 2014
4. 4. NDEKLER KUTB-I CHAN MEHMET AKR EFENDNN EYH RANLI EYH HACI MUSTAFA EFEND 11 ocukluu ve Genlii ................................................................................................................................ 11 lk Hac Ziyareti ve Mridini Buluu ........................................................................................................... 11 Anadoluya Hareket ................................................................................................................................... 12 irandan oruma ..................................................................................................................................... 12 Gurbet ve Hasret........................................................................................................................................ 13 lahi Ak ve Yakar..................................................................................................................................... 13 rat Faaliyetleri ve Halifeleri ..................................................................................................................... 14 Yaayta rnek olmak............................................................................................................................... 15 Hattata Sayg.............................................................................................................................................. 15 Mesnevi Sohbetleri.................................................................................................................................... 16 Ruh, Nefis, lem ve Ubudiyet .................................................................................................................... 16 Bir Hac Dn........................................................................................................................................... 17 Hdrlk Tutkusu.......................................................................................................................................... 18 orum Hdrlk Camii .................................................................................................................................. 18 Son Hacc ve Vefat..................................................................................................................................... 18 KUTB-I CHAN DEDKHASANLILI AKR EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L) 20 YETT MUHT VE MRDLER ....................................................................................................... 21 RAN'LI (ORUMLU) EYH HACI MUSTAFA RM EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L) (1838 - 1899) ............................................................................................................................................................ 22 IRAD SAHASI VE HALFELER............................................................................................................... 23 KUTB-I CHAN DEDKHASANLI AKR EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L) (1853-1937) ...... 24 YOZGAT'A DN................................................................................................................................. 26 KESB- KEML- HNER EYLEMEK........................................................................................................ 26 VEFATI...................................................................................................................................................... 27 KLE AYAKLANMALARI 31 Kle ayaklanmalar: ............................................................................................................................... 31 TARH BOYUNCA NKLPLAR HTLLLER VE SYONZM 38 TARH DMANLII................................................................................................................................ 44 LACANIN EKCYLE PUT KIRMAK -SLAVOJ ZZEK 49 Anamorfoz (Yamuk Bakmak)................................................................................................................ 52 mge ve Bak .......................................................................................................................................... 57 Semptom.................................................................................................................................................. 58 Semptom'un Diyalektii......................................................................................................................... 59 Sinthome.................................................................................................................................................. 60 Gerek ...................................................................................................................................................... 61 deoloji, Sinizm, Kinizm ......................................................................................................................... 64 deolojik Fantezi ..................................................................................................................................... 66
5. 5. Yazlar 5 deolojik Anamorfoz............................................................................................................................... 67 Jouissance................................................................................................................................................ 67 Objet Petit a (Kk teki Nesnesi ya da Arzu Nesnesi).................................................................... 68 Byk teki............................................................................................................................................. 70 Byk tekinin zin Verdii Sistem hlalleri................................................................................... 71 Byk tekinin kt Anlar............................................................................................................. 71 Matrix ve Byk teki............................................................................................................................ 72 Sonu ........................................................................................................................................................ 73 AKLISELM LE DNSZLN TEMEL LKELER 74 AKADEMK HRRYET VE AKADEMK ANAR- SDNEY HOOK 77 HRSTYAN KOMNSTK DOKTRNN BRAN KKENLER 82 Luka ncilinde Komnist eilimler ...................................................................................................... 87 KENDME- MARCUS AURELIUS ANTONIUSN DNCELER 92 NSZ.......................................................................................................................................................... 92 AHLK HAYATIN PRENSPLER............................................................................................................ 94 II AHLK HAYATN CRA VE TATBK!.............................................................................................. 94 III AHLK HAYATIN TEKML ..................................................................................................... 94 MARK OREL KENDME ....................................................................................................................... 95 AHLK HAYATIN PRENSPLER BRNC KTAP ................................................................................. 95 KNC KTAP ......................................................................................................................................... 104 Ben Kendim neyim ve benim iin hakikaten faydal olan ey nedir? ............................................. 104 NC KTAP...................................................................................................................................... 111 HAYATA AT EYLER NEDlR VE BUNLARIN BENM N HAKK KIYMETLER NEDR? ................ 111 DKDNC KTAP ................................................................................................................................ 118 HRRYET VE SAFFET........................................................................................................................... 118 BENC KTAP....................................................................................................................................... 124 ALTINCI KTAP ...................................................................................................................................... 131 ALIMA VE TRAK MENAF ............................................................................................................ 131 YEDNC KTAP...................................................................................................................................... 137 TDAL VE CESARET .............................................................................................................................. 137 SEKZNC KTAP................................................................................................................................... 143 DOKUZUNCU KTAP .............................................................................................................................. 151 DOSTLUK, MSAMAHA, MERHAMET, KEREM.................................................................................... 151 HAYATIN KEML VE SELMETNN TEMN ONUNCU KTAP........................................................... 157 FELSEFE PRENSPLERNE VE AKLA MTAVAATA RCU................................................................... 157 ON BRNC KTAP................................................................................................................................. 167 VCDANIN TEDKKl VE HAYATIN TANZM ........................................................................................ 167 ON KNC KTAP ................................................................................................................................... 174 RUHUN LASI VE LME HAZIRLANMASI........................................................................................... 174 AK VEYA ZYAFET 183 AK, YAHUT ZYAFET................................................................................................................................ 184 GORGAS 227 Mtercimi: Semiha Cemal, stanbul Kz Muallim Mektebi Ruhiyat Muallimi 1936..................... 227 AK VEYA ZYAFET................................................................................................................................ 227
6. 6. 6 Yazlar KNC KISIM.......................................................................................................................................... 227 KEVSN TABLOSU-[H A Y A T I B E E R ] 255 NSZ........................................................................................................................................................ 255 HAYATI BEER 255 EFLTUN FEYLOSOF KEVSN TABLOSU....................................................................................................... 255 ALKBYAT [EFLTUNUN KLLYATINDAN] SEMHA CEMAL 273 SOKRAT ALKBYAT............................................................................................................................... 274 UMUM SYASET MESELELERNE GELNCE BUNLAR DORU OLANIN BLNMESNE MTEVAKKIFTIR ................................................................................................................................... 278 ALKBYAT, DORUNUN NE OLDUUNU BLMYOR........................................................................ 280 DORU LE FAYDALININ AYNYET ................................................................................................... 286 PHE VE TELEVVN, KENDN TANIMAMAK CEHALETNDEN LER GELR............................... 291 ALKBYATIN HAKK HASIMLARI, SPARTANIN VE FARSN KIRALLARI........................................ 294 NSAN TEKEMML ETMEK N NE YAPMALIDIR............................................................................ 298 APOLOJI-METHYE VE KRTON VAZFE 316 SOCRATE IN APOLOJIS-METHYE ........................................................................................................... 316 BRNC KISIM........................................................................................................................................ 316 SOCRATEIN MUDAAFANAMES........................................................................................................... 316 SOKRAT MUTTEHMLER K KISMA AYIRIYOR ............................................................................... 317 Eski ittihamlar....................................................................................................................................... 317 SOKRATIN LM NEDEN IBARETTR.................................................................................................... 318 HUSUMETLER AZAR AZAR NASILTOPLANMITI ............................................................................... 320 MELETOSUN KYET ........................................................................................................................ 321 SOKRATIN VAZFES ............................................................................................................................. 325 MEVZUU BAHS OLAN ATNANILILARIN MENFAATIDIR, SOKRATIN DEL .................................... 326 SOKRAT UMUMA AT LERE KARIMAKTAN NN HTRAZ ETMTR? ..................................... 327 SOKRATIN IDDIA VE FARZ OLUNAN MRTLER............................................................................... 328 SOKRAT TAZARRU VE STRHAMLARDA BULUNMAYA KAL OLMUYOR ........................................ 329 KNC KISIM.......................................................................................................................................... 330 SOKRATA TERETTP EDEN CEZA ...................................................................................................... 330 HKM HAKKINDA MLAHAZALAR................................................................................................... 330 VERLMES MMKN MHTELF CEZALAR HAKKINDA MNAKAA .............................................. 331 SOKRAT UZLAMA EKLYLE KK BR NAKD CEZA VERMY TEKLF EDYOR ...................... 332 NC KISIM....................................................................................................................................... 332 MAHKMUN HAKMLERNE KARI KISA NUTKU .............................................................................. 332 SOKRATIN KEND DAMINA REY VEREN HAKMLERE KARI HITABES ........................................ 332 SOKRATIN ADEM MESULYETN TECVZ EDENLERE KARI SZLER .......................................... 333 KRTON 335 KRTONUN AHSYET......................................................................................................................... 335 KRTON....................................................................................................................................................... 336 SOKRAT KRTON .............................................................................................................................. 336
7. 7. Yazlar 7 BALANGI............................................................................................................................................ 336 SOKRATIN PRENSPLER...................................................................................................................... 339 KANUNLARIN TECSM VE TEHS....................................................................................................... 343 DONNE DARKO- KARANLIK YOLCULUK (2001) 348 THE PHILOSOPHY OF TIME TRAVEL :................................................................................................. 349 - Her canl daha nceden belirlenmi bir yolu takip eder. Eer yolunu grebilirsen, geleceini de grebilirsin.................................................................................................................. 355 ERDEML TOPLUM VE DMANLARI- LHAN KUTLUER 359 QUO VADS: DEMN RZGRIYLA................................................................................................. 359 DEMN TARZI: Evrim, Devrim, Dirili..................................................................................... 362 KULAR MASALI .................................................................................................................................... 366 HAYIZLI VE NFASLININ CNS MNASEBET 368 Hayzl Kadnlarla Ailev Mnasebetin Yasakln Bildiren Hadisler: ....................................... 368 TARHTE YAHUDLER-DMANLIK VE SEBEPLER............................................................................... 379 Gnahkr kimdir ?...................................................................................................................................... 386 MLATTAN EVVEL LK BRAN CEMYET NE GB ESASLAR ZERNE KURULDU ?......................... 388 MLATTAN EVVEL YAHUD DMANLII ............................................................................................... 391 BABLDE, RANDA VE SAR YERLERDE.................................................................................................... 396 MLATTAN SONRA....................................................................................................................................... 396 SPANYADA: ................................................................................................................................................ 398 DNMELER................................................................................................................................................... 399 PORTEKZDE............................................................................................................................................... 399 FRANSADA................................................................................................................................................... 400 NGLTEREDE.............................................................................................................................................. 401 ALMANYADA ............................................................................................................................................... 401 VENEDK TACR W. SHAKESPEARE 405 VENEDK TACR 408 BRNC PERDE .......................................................................................................................................... 408 SAHNE I. ........................................................................................................................................................ 408 SAHNE II........................................................................................................................................................ 411 SAHNE III....................................................................................................................................................... 413 KNC PERDE............................................................................................................................................... 416 SAHNE II........................................................................................................................................................ 417 SAHNE III....................................................................................................................................................... 421 SAHNE IV....................................................................................................................................................... 422 SAHNE V. ....................................................................................................................................................... 423 SAHNE VI....................................................................................................................................................... 424 SAHNE VII ..................................................................................................................................................... 425 SAHNE VIII.................................................................................................................................................... 427 SAHNE IX....................................................................................................................................................... 428 NC PERDE ......................................................................................................................................... 430 SAHNE I. ........................................................................................................................................................ 430
8. 8. 8 Yazlar SAHNE II........................................................................................................................................................ 432 SAHNE III....................................................................................................................................................... 437 SAHNE IV....................................................................................................................................................... 438 S A H N E V................................................................................................................................................... 439 DRDNC PERDE.................................................................................................................................... 441 SAHNE I. ........................................................................................................................................................ 441 SAHNE II........................................................................................................................................................ 449 BENC PERDE.......................................................................................................................................... 450 SAHNE I. ........................................................................................................................................................ 450 THE MERCHANT OF VENCE- VENEDK TACR (2004) 457 YAHUD SORUNU- YAHUD DMANI- ANTSEMTN PORTRES -JEAN PAUL SARTRE 464 YAHUD SORUNU ZERNE DNCELER .............................................................................................. 464 II ..................................................................................................................................................................... 480 III.................................................................................................................................................................... 481 IV .................................................................................................................................................................... 509 Ek 1: AVRUPA SOLUNUN YAHUD SORUNU......................................................................................... 512 Ek-2: JEAN-PAUL SARTRENN MRASI.................................................................................................... 516 HOLOKOST, SRAL HAKLI IKARMAZ.................................................................................................. 516 BALBARIN ANT-BOYKOTULUU ........................................................................................................ 517 ZZEKN NATO UMUDU.............................................................................................................................. 518 SYONST KOLONCLK.............................................................................................................................. 518 Ek-3: YAHUDLERE DAR ........................................................................................................................... 519 Ek-4: ATIAN KLTRLER-Keifler anda Hristiyanlar, Mslmanlar, Yahudiler................ 521
9. 9. BEYYNE SURES Ahmet Tekin- Tefsir Meali 1. Kutsal kitaplarda mjdelenen, oullar gibi tandklar dil nder Allahn Rasul Muhammed, hak delil Kurn ile tebli grevine balayncaya kadar, ehl-i kitaptan ve mriklerden kfrde srar edenler, grevlendirilecek hak peygambere iman ederek tbi olacaklar konusunda verdikleri szden ve kararlarndan vazgemi deillerdi. 2. Sonunda, Allah tarafndan grevlendirilen, iinde irk bulunmayan tertemiz sayfalar, Kurn sayfalarn okuyan Allahn Rasul Muhammed geldi. 3. Okuduu sayfalar iinde, ok kymetli, hakk, zamanla deimeyen insan deerleri, tabi hukuk kurallarn ayakta tutan, tahrife uramam kitapklar, kitapklardan blmler var. 4. te bundan sonra, mjdelenen peygamberin, kendi ilerinden grevlendirilmeyip, dil nder Muhammedin hak delil Kuran ile teblie balamasndan sonra, kendilerine verilen kutsal kitaplarn hkmnce sorumlu tutulanlar ihtilf kardlar, ayr ba ektiler, dman oldular. 5. Halbuki onlarn da, yalnz Hakka ve tevhide ynelerek, Allahn dinini ve dzenini itenlikle benimseyerek samimiyetle toplumlarnda uygulayp, Allaha kulluk ve ibdet etmeleri, Onun eriatna balanmalar, Ona boyun emeleri, namaz dbna riyet ederek, aksatmadan ikre klmalar, vicdanlarn, servetlerini, sosyal bnyelerini arndran, berekete vesile olan zekt vermeleri emredilmiti. te salkl bir toplumun dini, insanl, insan deerleri ayakta tutacak hak din, zamanla deimeyen tabi hukuk kurallarn ieren eriat, dzen, medeniyet budur. 6. Ehl-i kitaptan ve mriklerden kfrde srar edenler cehennemdedirler. Orada ebed kalrlar. Onlar, ite onlar, insanlarn en ktleridir. 7. man edip, hlis niyet ve amalarla, slm esaslarn, slm dzeni hayata geirenler, i bar iinde bilinli, planl, mkemmel, mer, faydal, verimli alarak nimetin-rnn bollamasn salayanlar, yerinde, hakl klar yaparak, dzelmeye, iyilie, iyiletirmeye n ayak olanlar, cr-kalc hayrlar-slih ameller ileyenler, ite onlar da, insanlarn en hayrl olanlardr. 8. Rableri katndaki mkfatlar, altlarndan rmaklar akan Adn cennetlerinin konaklardr. Orada ebed yaarlar. Allah onlardan honut olmutur. Onlar da Allahtan honut oldular. Bu mkfatlar, Rabbine sayg gstererek korkanlar iindir.
10. 10. ********** Kendilerine kutsal kitaplar, Tevrat, ncili verdiklerimiz onu, Muhammedi, z oullarn bildikleri gibi, kitaplarnda zikredilen zellikleri sebebiyle tanrlar. Byle iken ilerinden bir ksm bile bile hakikati, onun Hak Peygamber olduunu gizliyorlar. (146) Kesin dorular, Rabbinden gelen Kurn yetleriyle bildirilen dorulardr. Ehl-i kitabn kutsal kitaplardaki tahrifatna aldanarak sakn pheye denlerden olma.(147) (Ahmet Tekin- Tefsir - Mel)
11. 11. Yazlar 11 KUTB-I CHAN MEHMET AKR EFENDNN EYH RANLI EYH HACI MUSTAFA EFEND Hzl: Ethem Erko ocukluu ve Genlii Mustafa Efendi, aslen Bayburtlu bir aileye mensuptur. Ailesi 1829 ylnda Ruslar tarafndan Bayburtun igali zerine irana g etmilerdir. Gnmzde Gmhanenin bir ilesi olan irann Sarcalar Kynde 1254/1838 tarihinde Mustafa Efendi dnyaya gelmitir. Annesinin ad Havva, babasnnki ise merdir. iranda doduu iin iran, Hz. mer soyundan geldii iin Faruk- iran diye anlmtr. Mustafa Efendi, dindar bir aileye mensuptu. Drt yanda babasndan ilk dersleri alarak okumaya balad. On yalarnda Trabzonda medreseye kaydoldu. Burada temel ilimlerden icazet aldktan sonra tahsilini ilerletmek iin Tokat medreselerine gitti. Burada drt yl kald. Zek ve kabiliyetiyle dikkat eken Mustafa Efendi, hocalarnn da delaletiyle Uaka gnderildi. Orada iki yl kadar kald. Birok dersten icazet ald. Dini ilimlerde belli bir dzeye geldi. Ancak kendinde manevi bir boluk hissediyordu. Arkadalarna Heybenin bir gzn doldurduk, br gz bo kald diyerek bunu dile getiriyordu. Onun tasavvufa meylini bilen hocas, ona hacca gitmesini tavsiye etti ve orada arad kiiyi bulabileceini syledi. lk Hac Ziyareti ve Mridini Buluu Hocasnn tavsiyesi zerine Mustafa Efendi, yirmi yalarnda iken hac farizasn yerine getirmek zere yola kar. Uzun ve ileli bir yolculuktan sonra Mekkeye ular. Kalacak yeri olmad iin mezarlklarda kald rivayet edilir. Mualla kabristannda uykuya dald bir srada bir sufi onu uyandrr. O zat, Nakibendiyye tarikatnn Halidiyye koluna mensup Abdullah Erzincaninin halifesi Yahya Dastaniye mensupmu; Mustafa Efendiyi ona gtrr. Mustafa Efendi, hocasnn iaret ettii zat bulmutur. Ancak Yahya Efendi, mritlerinin okluu nedeniyle onunla ilgilenmemitir. Kim olduu, nereden geldii bile sorulmamtr. Sonra Yemenli bir arkadann delaletiyle Yahya Efendinin huzuruna kmtr. ntisap, bu bulumada gereklemitir. Derhal seyr-i slk ve riyazata balamtr. Takvasnn gerei olarak tekkedeki yemekleri bile yemeyip dalardaki otlarla karnn doyurmutur. Buradaki nefis terbiyesi, yedi yl kadar srmtr. Manevi mertebesi ykselmi ve kalp gz almtr. Tasavvuf terbiyesinin sonunda iratla grevlendirilme zaman gelmitir. Yahya Efendinin derghnda mrid seviyesine ulam Mustafa vardr. Biri iranl, biri Yemenli, dieri de Pakistanldr.
12. 12. 12 Yazlar Bunlardan sadece birisi Medinede kalabilecek, dierleri gnderilecei yerlere gideceklerdir. Yahya Efendi, kendisi bir tercihte bulunmak istememi. nn de eline birer kt verip Medineye gndermi. arkada Medineye gelip Ravza- Mutahharaya varmlar ve bo ktlar oraya brakp sabah beklemeye balamlar. Sabah ezanyla birlikte Hz. Raslullh sallallh aleyhi ve sellemin kabrinin bana vardklarnda Pakistanlnn kdna Hindistan, Yemenlinin kdna Medine yazldn grmlerdir. iranl eyh Hac Mustafa Efendinin kdnda ise Anadolu/orum yazs bulunmaktadr. Anadoluya Hareket Mustafa Efendi, grev yeri belli olmasna ramen bir trl Medineden ayrlmak istemez. Ama verilen greve, gsterilen yere gitmek zorunda olduunun da bilincindedir. Gnlerce Mescid- i Nebeviye gider, Hz. Raslullh sallallh aleyhi ve sellemin kabri banda gzya dker. Bir gn huzuruna kabil edileceine dair manevi iaret aldktan sonra Medineden ayrlr. stanbula gitmek iin Cidde limanna gider. Ancak yannda yol paras yoktur. Fakir bir dervi olarak gemiye biner. Kontrol esnasnda biletsiz olduu iin gemiden indirilir. Kaptan limandan ayrlmak iin btn hazrlklar tamamlamtr ama gemiyi bir trl hareket ettiremez. Makine akam elden geirilir, bir arzaya rastlanmaz. Hikmeti aratrlrken bileti olmad iin indirilen yolcu gelir akllarna. ehrin her yerinde o dervii ararlar. Sonunda bir mescitte namaz klarken bulurlar. Ona yalvarp gemiye binmeye raz ederler. Artk manevi bir engel kalmamtr. Gemi normalden daha hzl yol alr ve beklenenden nce stanbula varr. Gemiyi durduran Kara eyhin kerameti, ksa zamanda tm stanbulda yanklanr. Bu olay o kadar ok mehur olur ki devrin padiahna kadar ular. Sultan II. Abdlhamit Han, eyhlislamn bakanlnda stanbulun tannm limlerini toplar. iranl eyh Hac Mustafa Efendinin de katld birok mesele tartlr. Mustafa Efendi, manevi ve ilmi arlyla dikkatleri zerine toplar. Padiah, eyh Efendiden ok etkilenir ve sarayda kalmasn teklif eder. Ancak Mustafa Efendi, eyh Yahya Dastaninin grevlendirdii yere gitmek arzusundadr. Bu nedenle teklifi kabul etmez. Kendisine verilen atiyyeleri de hzineye balayarak maddi bamllk altna girmekten kurtulur. irandan oruma stanbuldan ayrlnda vatan hasreti ar basar. Grev mahalli olan oruma gitmeden nce irana gider. Orada babasnn sraryla kendi kynden Gll Hanmla evlenir ve bir sre iranda kalmaya karar verir. Orada tekke kurarak irat faaliyetlerine balar. Ancak irann nfuzlu ailelerinden Telli slalesine mensup Ali avu ile aras alr. Tartmalardan can sklan Mustafa Efendi, irandan ayrlr. nce Niksara, oradan da baz mritleri ve akrabalaryla birlikte Medinede iaret edilen oruma gelir. Mustafa Efendi oruma gelince Mekkedeyken tant bir zengin tarafndan kendisine Kellegz Camiinin kble tarafnda bir ev tahsis edilir. eyh Efendi burann st katn ev olarak, alt katn da tekke olarak kullanr. Bir ba ve bir de tarla alr. iftilikle hayatn devam ettirmeye alr. Tekkede de manevi arlkl sohbetler yapar. oruma yerleince skilipli Emine Hanmla evlenir.
13. 13. Yazlar 13 Hac Mustafa Efendinin irat halkas, Tokattan Afyona kadar uzanmtr. Tokatta zengin bir hanmla evlendii ve bu hanmn tm servetini, onun rzasn alarak ilim ve irat hizmetlerinde harcad rivayeti de yaygndr. iranl eyh Efendi, bir ara Kayseriye gider. Bir Cuma gn Kayseri ulemas arasnda sekin yeri bulunan Hac Torun Efendinin bir sohbet meclisine dinleyici olarak katlr. Mecliste sz edilen konunun yeterince halledilmemesi zerine izin ister ve doyurucu malumat verir. Hac Torun Efendi, onu kucaklar ve Allah bu lkeden sizin gibilerini eksik etmesin! diye dua eder. Gurbet ve Hasret orumda irat faaliyetlerini yrtrken zaman zaman doduu yer olan irana hasreti depreir ama ayrl sebebini unutamad iin orumda kalmaya kararldr. Bu duygularn msralara dker. Yeter artk bu hasretlik Ak ile olan halvetim Sana gelmektir gayretim Daha dnmem ben iran a Burada tamam olsun mrm Vuslat olsun hem bu gnm Sultanma gider gnlm Daha dnmem ben iran a Bu can canan arzu eder Garip kulun niyaz eder mmet Muhammed e gider Daha dnmem ben iran a On be ktadan oluan bu iirinde ilahi akn cazibesine kaplp iratla megul olduu iin artk irana gitmesine gerek kalmadn apak ortaya koymaktadr. lahi Ak ve Yakar Tasavvuf yolunu semi ve dnya sevdasndan vazgemi insanlar, Allah ve Resulnn akyla yanp tutuur. lahi aka dalan dervi, ondan baka bir eyden manevi haz duymaz. Maukumun gldr teni, ben glzar neylerem Akn l makber bana, baka mezar neylerem Blbl niin verdin gnl rengin sola bir goncaya Solmaz benim gonca glm,
14. 14. 14 Yazlar fani bahar neylerem Tek hcreli evdir gnl, smaz ona bin bir emel Tek dilbere verdim gnl, baka nigr neylerem Bu iirin tamam on iki ktadr. eyh Mustafa Efendi, bu iirinde Allah ak ve Peygamber sevgisinden baka hibir eyin gnlnde mekn tutamayacan ifade etmektedir. Ayn temay u mnacatnda da terennm etmektedir: Seherde klendir bu erdi arif Halleri sana malum, istemez tarif Dertlere dermandr hls- erif Hrmetine bizi affeyle Allah m! Gnahm oktur eyleme tazir iranl hacym, cevherim hazr Gm dkknm atm, pirimdir Hzr Hrmetine bizi affeyle Allah m! rat Faaliyetleri ve Halifeleri orumlu Pir diye de bilinen iranl eyh Hac Mustafa Efendi, orumdaki derghndan hareketle skilip, Tokat, Niksar, Sivas, Alucra, Samsun, Amasya, Darende, Afyon gibi belli bal merkezlerde irat faaliyetlerinde bulunmutur. Bu nedenle talebe ve mritlerinin says bilinemiyor. 366 tane halifesinin olduu syleniyor. Bayburtlu Ahmet (Amcasnn olu), Tokatl Hac Salih Efendi, Darendeli Mahmut Efendi, Alacal Ahmet Efendi, Tokatl Mustafa Haki, Niksarl Ahmet Efendi, Sivasl Mustafa Taki, Baiftlikli nce mamzade Hasan Efendi, Mesudiyeli Saralizade Ahmet Efendi, skilipli mer Efendi, Tosya eviklili Mehmet Glen, Torullu Hac Osman, alganl Osman, Alucral Hac Hasan, kendi olu Hac Faik Efendi
15. 15. Yazlar 15 Dedikhasanll Mehmet akir Efendi en ok tannanlardr. eyh Mustafa Efendinin ilk ei Gll Hanmdan iki olu bir kz olmutur. Kz orumun mehur mderrislerinden Krt Hac Mustafa Efendi ile evlenmitir. skilipli Emine Hanmdan Faik ve Hilmi Efendiler dnyaya gelmitir. Faik Efendi, babasnn halifesi Niksarl Ahmet Efendiden tasavvuf! eitimini tamamlayarak Nakibend silsilesini devam ettirmitir. iranl Hac Mustafa Efendi, mritlerine grev verirken usulne uygun yapmalarn ve gereken fedakrl gstermelerini tembih edermi. Bir gn civar kazalardan ziyaretine gelen bir mridine memleketine dnmek iin izin vermi. Ertesi gn ayn zatn arda vasta aradn grnce.. Ya... Vesait de mi aranrm. Biz Mekke vadilerinde yaln ayak mrid-i kmil arayp gezdiimizde ayaklarmzn yarklarna ekirgeler gizlenirdi. imdi siz kolay buldunuz da kymetini bilmiyorsunuz diyerek uyarm ve tasavvuf yolunun ileli olduuna iaret etmi. Bunun zerine o zat memleketine yryerek dnmek zorunda kalm. Yaayta rnek olmak eyh Hac Mustafa Efendi, irad sz ile deil, rnek yaayla olacana inananlardandr. Bir baka ifadeyle irat, kl ile deil hl iledir. Onun tasavvuf terbiyesinde skt/sessizlik hli ok nemlidir. Zira skt, dern tefekkrdr. Bir kiinin hli, bin kinin sznden daha tesirlidir. Hem gnlk ferdi zikirde, hem de hatme-i hacegn denilen toplu zikirde bunu titizlikle uygular. Bir gn Mustafa Efendinin tekkesine medrese tahsili grm bir kii geldi. eyhin halkasna oturdu. eyh Efendi, skt halindeydi. Beklemekten skld. -Efendi, byle skt etmek yerine burada toplanan insanlarla sohbet etseniz ve onlara slamdan bir eyler retseniz daha iyi olmaz m? Mustafa Efendi hi cevap vermedi. Adam kp gitti. Olay izleyen mritlerden biri: -Efendim, adam sizi azarlar gibi konutu. Niye cevap vermediniz? Deyince Mustafa Efendi, -Sktumuzu anlamayan szmz hi anlamaz, diyerek skt halini kavramann nemine iaret etmitir. Hattata Sayg iranl eyh Efendi, maneviyat gl bir insand. Allah ak ve Peygamber sevgisiyle birlikte Kuran- Kerime byk bir saygs vard. Onu okuyan ve yazana da elbette hrmet ederdi. Kazanczade Hac Osman Efendi iyi bir hattatt. Geimini Kuran- Kerim yazarak salard. Yazd Kuran- Kerim says krk gemiti. 1877 Osmanl-Rus Sava, dier adyla 93 Harbi srasnda memlekette ktlk hkm sryordu. Osman Efendi de ailece gn a kalmlard. Osman Efendi, bir sabah Kellegz Camiinde namaz klp aceleyle evine ynelir. Yazmakta olduu Kuran- Kerimin kalan czn tamamlamak niyetindedir. Onu yazp teslim edecek ve ailesinin geimini temin iin be kuru alacaktr. Fakat ardndan kendisine seslenildiini duyar. Dnp bakar ki iranl eyh Efendidir. Eliyle gelmesini iaret eder. Gitmeze olmaz. inden, Be mbarek, senin yanna gelinceye kadar ben iki sayfa daha yazardm diye geirir. eyh Efendi srarla ieri girmesini ister. Osman Efendi de ayn eyleri iinden geirmeye devam eder. eyh Efendi, Hoca, brak u iki sayfa derdini. Sen bunun evkiyle iki Kuran daha yazacaksn derken kapnn arkasndaki un uvaln gsterir. Onu alp
16. 16. 16 Yazlar gtrmesini, afiyetle yemelerini syler. Hattat Hac Osman Efendi mr boyunca bu iyilii unutmaz. Mesnevi Sohbetleri iranl eyh Hac Mustafa Efendi, tekkesinde manevi arlkl sohbetlerine devam ederdi. Zaman zaman Mevlana Celalettin Ruminin Mesnevi erifini okutur ve aklamalarda bulunurdu. Bu sayede ilim erbabndan baz kiiler de sohbetlere katlrd. O gnlerde oruma yeni gelmi ve talebe okutmaya balam olan Krt Hac Mustafa Efendi de bunu renmiti. eyhin ilmi seviyesini tespit etmek amacyla bir akam tekkeye gitmiti. O anda Mesneviden Mira bahsi okunuyordu. eyh Efendi, dinleyenlere ynelerek Keke aramzda ilim erbabndan bir zat bulunsa da bize bu konuyu aklasa dedi. Herkes Krt Hocay iaret etti. eyh Efendi de Evladm, yle buyur! Bize Mirac- Nebiyi anlat! dedi. nl lim Krt Hac Mustafa Efendi, sohbet meclisinin manevi arlndan olacak ki konuyu bir trl toparlayp anlatamaz. Hazrlkl olmadn beyan ederek sre ister. eyh Efendi de ona yirmi gnlk sre verir. Hoca Efendi alr, hazrlanr ancak bir trl anlatacak cesareti kendinde bulamaz. Bir sre tekkeye gitmeyerek konuyu geitirmek ve unutturmak ister. Fakat ryasnda birka defa ihtar edilir. Sonunda tekkeye gitmeye karar verir. eyh Efendi onu grnce hrmet edip yer gsterir. Konuyu sunmasn bekler. Ama Krt Hoca bir trl konuya balayamaz. Aslnda Mira onun abuka hazrlanabilecei ve ok iyi anlatabilecei bir konudur. Oradaki manevi ortamda bunu bir trl toparlayp anlatamaz. zr dileyerek, Efendim, buyurun siz anlatn biz dinleyelim demek zorunda kalr. eyh Efendi konuyu ayrntlaryla anlatr, bir takm manevi iaretlere temas eder. Bu esnada Krt Hoca baygnlk geirir. Sohbetin bitiminde ayld esnada yannda sadece eyh Efendi vardr. Elini yzn ykattrr. yle bir dolaalm, diye dar karlar. Geze geze Hdrlk mezarlna gelirler. Krt Hocann bileinden tutar. Evladm, zaman zaman ibret almak iin buraya gelmek istiyorum. Ama buradaki mevtaya zahmet verdiim iin utanyorum der. Krt Hac Mustafa Efendi bu ziyareti yle anlatr: eyh Efendi bileimden tuttuu zaman gzmn perdesi syrld. Baktm ki Kabristanda ne kadar cenaze varsa dimdik ayakta. eyh Efendiye kar el pene divan durmulard. Bileimi brakt zaman perde kapand. Mezar talarndan baka bir ey gremez oldum. Aslnda iranl eyh Efendi, Krt Hocay mahcup etmek niyetinde deildir. Onun eneden kaynaklanan gururunu krarak ben duygusundan syrlmasn salamakt. Bu olaylar zinciri hedefine ulat. leride Krt Hoca eyh Efendinin damad oldu. Ruh, Nefis, lem ve Ubudiyet iranl eyh Hac Mustafa Efendi, alt yedi defa hacca gitmitir. 1303/1886 ylndaki hac ziyaretinden dnerken meakkatli olan yolu semitir. Niyeti am ziyaret etmektir. ama vardnda onu ulema ve meayhtan mteekkil bir heyet karlamtr. Bu heyetin iinde A brahim Dede de bulunmaktadr. A brahim Dede hatratnda eyh Efendi ile ilgili izlenimlerini uzun uzun anlattktan sonra onun ruh, nefis, lem ve ubudiyetle ilgili sohbetlerinden baz rnekler verir:
17. 17. Yazlar 17 Ruh ikidir. Birincisi, ruh- hayattr. te bu ruh, emr-i Rabbani olan ruhtur. Dieri, melekler lemine gidip gelen ruh- revanidir. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? hitabnda evet diyen ruh budur. Bu ruh, cism-i latiftir ve hakikat-i insandr. Nefis denilen ey, bir cevher-i latiftir. Ruh ile kalp arasnda bir vastadr. Ruhtan feyz-i Rabbaniyi alp kalbe dker. Bu nefis, hakikate kar ve Cenab- Hakka asi deildir. Bu nefse svmek ve lanet etmek caiz deildir. Bu nefis, daima ruh tarafna meyleder. Ancak buna nefs-i emarelik ve sair sfat- mezmume insan tarafndan gelir ve nefse arz olur. Nefis, daima seni Hakka ulatrmaya alr. Sen onun muhalifi olan eyleri ona teklif etmekle onu yoldan karrsn. Nefsini tanyan, Rabbini tanr hadis-i erifi bunu beyan eder. Sluk- afakiden ilerisi sluk- enfisidir. te burada Cenab- Hakkn esma ve sfat- ilahiyyesine slk vardr. Burada nefis tekmil-i meratip edip Cenab- Hakka mirat (ayna) olur. Yani ilahi isim ve sfatlar aynaya tecelli eder. lem de ikidir: lem-i mlk ve lem-i melekt vardr. lem-i mlk bu dnyadr, her eyin zahiridir. lem-i melekt ise semavattr, her eyin batndr. Bu dnya onun glgesi gibidir. Zira her ey batnyla kaimdir. Yani her eyin zahiri olduu gibi batn da vardr. Ona, onun hakikati sabitesi derler. Lailaheillah kelime-i tevhidindeki lam elif, yazl itibaryla makas gibidir. Nasl makas bir eyi kesip iki para ederse lam elif de masivallah kestii iin ona iaret olarak makas biiminde yazlmtr. Ancak, La mevcud mlahazasnda Masivallah yoktur deyip keser atarsan o zaman bu gerekleir. Burada maksat, onun yok ve Allahn var olduunu ispat etmektir. nsan da lam elife benzer. Ban aa, ayaklarn yukar evirdiimizde lam elif gibi olur. Bu da insann fani olduuna bir iarettir. Bu remizler ancak ak ile kavranr. Snnet namazlarna gelince, farzlardan nce klnr ki Cenab- Hakkn huzuruna varmadan nce insan kendini ibadete hazrlam olur. Fatihann evvelinde Cenab- Hakka hitap yoktur. Yalnz sana ibadet ederiz ayetine kadar kul kendini Cenab- Hakkn huzurunda olmaya hazr eder. Yalnz sana ibaret ederiz ayetinden itibaren kul, Mevlasnn huzurunda olduunun uuruna varr ve ona gre namaza devam eder. A brahim Dede, iranl eyh Mustafa Efendinin zahir ile batn birletiren derin tetkiklerini hayranlkla dinlemitir. Hatrnda kalanlardan bazlarn bylece nakletmitir. Biz de sadeletirerek ve zetleyerek buraya alabildik. Bir Hac Dn iranl eyh Mustafa Efendinin o dnemin zor artlarna ramen alt- yedi defa hacca gittiini belirtmitik. Bir defasnda mritleriyle birlikte deniz yoluyla hacca gitmek iin stanbula uramt. Bu esnada Hac Hasan Paann delaletiyle saraya davet edilmiti. Yemekler yendikten sonra padiah, Hicaza gidecek yolculara surre ad altnda ba ve ihsanda bulunmutu. Herkes bu ihsan kabul etmesine ramen eyh Efendi verilen hediyeyi kabul etmemitir. Sebebini aklama babnda kendi kendisine Bisel-ulema fi-babil- mera. Yani alimlerin kts emirlerin kapsnda bulunur demitir. Yava sesle sylemesine ramen padiah bunu duymu ve eyhe gcenmitir. Ancak eyh Efendi Hasan Paann himmetiyle saraydan kurtulabilmitir.
18. 18. 18 Yazlar Hdrlk Tutkusu Hoca Kamil (Yney)in anlattna gre, eyh Hac Mustafa Efendi, Hdrlka on be gnde bir gider ziyarette bulunurmu. Ancak adrvandan ileri gitmez ve trbelere kmazm. Ziyaretlerini trbenin kble tarafndaki pencereden yaparm. Sebebini soran bir mridine Mescidin giriinde iki mbarek ehit daha yatyor. Nasl olur da ben ineyerek sahabelerin kabirlerini ziyarete gidebilirim? diye cevap vermi. Yllar sonra cami ve trbenin bugnk ekliyle inas iin temel kazlrken eyh Efendinin iaret ettii noktada mumyalaarak hi bozulmadan kalabilmi ok eskiye ait iki ceset bulunmu. O zaman eyh Hac Mustafa Efendinin kerameti anlalabilmitir. hsan Sabuncuolu o mezarlarn gnmzdeki ifte merdivenin altnda kalm olduunu belirtir. orum Hdrlk Camii eyh Efendi, Hdrlk eyhi namyla tannan Abbas Efendiyi de yanma alp bir gn Suheyb-i Rumi trbesini ziyarete gider. deti hilafna bu defa trbeye girip o mbarek sahabe kabirlerini ziyaret eder. Trbeden ayrlmadan nce Abbas Efendiye vasiyet niteliinde yle der: Ben alemdar- Resul Hz. Suheyb-i Rumiyi ryamda grdm. Onun iaretiyle oruma gelip yerletim. Hicazda lmek isterim. ayet orumda lrsem beni Suheyb-i Ruminin eiine defnedin! Bu eyh Hac Mustafa Efendinin Hdrlka son ziyareti olmutur. Son Hacc ve Vefat Hdrlk son kez ziyaret ettii sene yedinci haccn yapmak zere Tokatl hanm ve drt olu ile birlikte yola kmtr. Deniz yoluyla nce Cidde, ardndan kara yoluyla Mekkeye giderek Hac grevini tamamladktan sonra Medineye varp Ravza- Mutahharada Hz. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)i ziyaret etmek arzusundadr. iranl eyh Hac Mustafa Efendi, niyetini gerekletirmitir ama orda doyasya kalamamtr. Hastal nedeniyle fazla ziyarette bulunamamtr. Ama Hicazda kalmak ve o topraklarda vefat etmek arzusundayd. Bu niyeti ve duas Allah indinde makbul olmu olmal ki orada vefat etmitir. Hz. Raslullh sallallh aleyhi ve selleme komu olmak istiyordu. Arzusuna uygun olarak Baki kabristannda Hz. Osman (radiyallh anh)n kabri yanna defnedilmitir. Servetini eine teslim eden, irat hizmetlerinde harcamasndan honut olan gnl zengin Tokatl ei de gn sonra Medinede vefat etmitir. Vasiyeti zerine Baki Mezarlndaki ei iranl eyh Hac Mustafa Efendinin yanna defnedilmitir. iranl eyh Hac Mustafa Efendinin vefat tarihi konusunda iki farkl tarih vardr. hsan Sabuncuolu, eyh Efendinin torunu Hakk Akyolun beyanna dayanarak Rumi 1315/1899 tarihini vermektedir. Hamdi Ertekin de 1886 doumlu olan olu Hac Faik Efendinin o tarihlerde 20 yanda olduuna istinaden iranl eyh Hac Mustafa Efendinin vefat tarihinin 1906 yl olduunu iddia etmektedir. Bunun bir yazm hatas olduunu tahmin ediyoruz. Zira ayn eserin birinci basmnda 1899 ylnda vefat ettiini kaydetmitir. eyh Efendinin Medinede vefatndan sonra grevi, olu Hac Faik Efendiye intikal etmitir. O da 1925 ylnda tekkelerin kapatlmasna kadar vazifesine devam etmitir.
19. 19. Yazlar 19 eyh Hac Mustafa Efendi, zahiri ve Btni ilimlerde derinlemi kmil mritlerdendir. Keif ve kerameti ak bir dervitir. ok konumak yerine yaamyla insanlara slam anlatmay tercih etmi bir gnl insandr. Allah rahmet eylesin! Sh: 52-65 Kaynak: Yozgat - Sorgun - Dedikhasanll Kutb- Cihan Mehmet akir Efendi- (1853-1937) Yozgat Yenign Gazetesi 2. BASKI KASIM 2014, YOZGAT orum Hdrlk Camii
20. 20. 20 Yazlar KUTB-I CHAN DEDKHASANLILI AKR EFEND (kaddesellh srrahul l) Hzl: Ali akir ERGN Tarihin on birinci ve on ikinci asrlarndan itibaren balayan Trk - slm ycelmesi ve Trk - slm Medeniyeti'nin perde arkasnda hi phe yok ki Horasan Erenleri'nin ruh ve gnl bayla balatt, Anadolu vellerinin/erenlerinin devam ettirdii sosyal hareketin ok byk etkisi ve katks vardr. Bunlar, her zaman ve meknda kendilerine deer verip muhabbetle balanan halk ve devlet ricaliyle beraber ve mer'nn yannda, yollar aydnlatan birer kandil olmular, Devlet'in perde arkasnda, gl manev birer destek ve rehber grevi yapmlardr. Yine bunlar birok sefer ve fetihlere daha balamadan, zaferle neticeleneceinin mjdelerini vermi, Hak dostu, Raslullh sallallh aleyhi ve sellem varisi ve milletlerin geleceinin mdi, manev nderler olmulardr. Anadolu insannn gnl dnyasnda mstesn bir yer edinen, kalplerde derin izler brakan ve halk irad eyleyip onlar iyiye, doruya ve gzele ynlendiren bu Allah Tel dostlar her dnemde eitli yollarla ok byk hizmetler yapmlardr. Gnllerde taht kuran bu bide ahsiyetler, demolunu Hazret-i nsan ve halk Hakk'a kul, ynlar mmet-i Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) ve yurdu vatan yapma hususunda ruhlaryla ve Anadolu topran slm mayasyla mayalanmlardr. Beylikler ve mparatorluk dneminde bu kadar ulv ve mukaddes bir grev if eden bu zmre, Osmanl Devleti'nin I. Cihan Harbi'nden mttefikleriyle beraber malup kmasndan sonra Avrupa yresinde balayp Osmanl lkesinde arz- endam eden kavmiyetilik/milliyetilik hareketleri Osmanl mparatorluu'nu bitirmitir. Bu dalgalanma sonunda her millet kendi devletini kurmaya balam ve Anadolu topraklarnda da Trkiye Cumhuriyeti kurulmutur. Avrupai dzende kurulup, lik dzene getikten sonra da Trkiye Cumhuriyetinde din ileri devlet ilerinden ayrlm, birok konuda inklp yaplarak yeni bir rejim uygulamaya konmutur. Zamann siyas iktidarlar din tedrisat yasaklayp, milletin inan ve dinini yaama konularna mdahele ederek halk bask altnda tutmak istemitir. Osmanl Devleti dneminde milleti ayakta tutan ve halkn manev hayatnn dinamik temsilcileri olup, rejimin baskn frtnasnda erimeden Cumhuriyet dnemine intikal ettikleri halde kendilerine faaliyet imkn verilmeyen Osmanl'dan kalma medrese ve tekke mensubu ulem ve mutasavvf zmrenin son temsilcileri zerinde byk bir sorumluluk kalmt. Bu ar ykn bir vebal olduunun idrakinde olan bu din adamlarndan her birisi kendi balarna, grnmez birer niversite olmulardr. Her trl ez ve cefay gze alarak hayatlar pahasna, tadklar sorumluluun gereini ed etmek zere, bulunduklar orak blgenin gzlerden uzak mtevaz bir noktasnda gnllere girmek ve gnlleri nebevi bir ruhla eitmek iin gayret sarfetmilerdir. Bylece ruhsuz dnya sakinlerinin manev eitimiyle megul olarak unutulmaz hizmetler if etmilerdir. Ayn zamanda nice mn ehli halk ve Hak dostu vellerin yetimesine de vesile olmulardr. Yine, hayatlar boyunca varlk lemine muhabbet gzyle bakan, yaratlan yaratandan tr Allah Tel akyla kucaklayan, insanlar yaratl gayesi istikametinde bir hayat yaamaya
21. 21. Yazlar 21 sevk eden, Peygamber k ve vrisi, kutsal gnll bu gzel insanlar tarih boyunca mmet- i Muhammed'in gnl mimarlar olmular ve halk Muhammedi hakikatin yla tenvir etmilerdir. Bu gzel insanlar, deta yamur olup gnllere yamlar, gne olup karanlklarn barna domular, yarnlara irfan baklarla nazar etmiler, szleriyle-sohbetleriyle, teblilerini temsil eden hal ve hareketleriyle, satrlara ve sadrlara yazdklaryla nice kmil insanlar yetitirmilerdir. te bu altn silsilenin son dnemde yetien gnl mimarlarndan, milletin inanc ynnden bunaltld skntl bir dnemde insanlar Hazret-i Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem)'in yoluna aran ve Osmanl'dan Cumhuriyete geiteki krlmalarn hasarlarn azaltma yolunda gayretler ortaya koyanlardan biri de Yozgat't Ahmed evki Ergin Hoca Efendi'dir. Her byk rhu ekillendiren bir veya birka mrit, her umman besleyen bir kaynak, her kalbi yeerten ve gnlleri doyuran manev feyz ve irad sofralar vardr. Onlar bir baka dil, bir baka kalem, bir baka mrekkep kullanr; bylece rahle-i tedrisinden geen gnl erlerini insan- kmil yapar ve okunmasna doyum olmayan mrettep dvanlara dntrrler. Bu sebeple biz de, Ahmed evki Ergin Hoca Efendi'yi anlatmaya balamadan nce, iradyla O'nun ruhunu ekillendiren, tasavvf terbiyeyi hayatna nakeden, manev sofralarnda onu besleyen kaynaklardan ve yetitii ortamdan bahsetmek istiyoruz. Ayrca bir hususu daha zikretmemiz gerekir ki, Ahmed evki Ergin Hoca Efendi'nin bu manev yolla alkas daha ocukluunda balam, aile ortamndaki din iklimde ilk temelleri atlmtr. klimin de sahibi olan 'Byk eyh Efendi' olarak temayz eden Hac Ahmed Vel (kaddesellh srrahul l) Hazretleri'nin manev himmetleri de 'ilim, hl ve amel yolu' olan tasavvuf hayata girmesi ve sevmesinde nemli tesirleri olmutur. Zira insan ahsiyetinin olumasnda madd ve manev eitim temellerinin ailede atld ilmen de inkr edilemeyecek bir gerektir. Konumuza girmeden evvel unu da ifade etmemiz gerekir ki gerek Allah Tel dostlarnn medh sen edilmeye ihtiyalar yoktur. nk onlar Cenb- Mevl sevmi, derecelerini l eylemi ve onlar seveni de Zt' sevmi saymtr. Bu sebeple bizim onlar sevmemiz ve yazmamz hem Rza-y Br'ye erimek, hem fyzt- Ilhiye'den istifade etmek ve ettirmek, hem de tarihe not dmek sadedindedir. YETT MUHT VE MRDLER Hazreti Raslullh sallallh aleyhi ve sellemin ashabndan iki muhterem sahabnin [Sheyb Rm ve Ubeyd Gz (r.a.)] de makar ve makam olarak ereflendirdii orum ehri, yine bu sahablerin himmetiyle zamanla evliy yurdu olmutur. Bu topran barnda nice vel kullar yetimitir. Veller, ssz ve karanlk gecelere yn veren yldzlar gibi Anadolu'nun drt bir bucanda, ky kasaba demeden her yerde ota kurmular, yerletikleri orak arazi evresindeki cahil halk terbiye ve tenvir ederek, bunlar arasndan olgun/kmil insanlar yetitirmilerdir. Bunlar, Hak , Hak ve halk dostu mmtaz ahsiyetlerdir. te Cenb- Hakk'n velsi, halkn sevgilisi, sekin kullardan birisi de, Bozok diyarnda dnyasn deitirdikten sonra 'Kutb- Cihan' namyla anlacak olan Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'yi hal-hamur edip yetitiren byk vel, ranl (orumlu) Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'dir.
22. 22. 22 Yazlar akir Efendi (kaddesellh srrahul l) Yozgat ve Kayseri Medreseleri'nde zamann madd ilimlerini tahsil ederek mkemmel bir surette yetitikten sonra, Tokat, Amasya, Merzifon gibi evre illeri dolaarak vaaz ve din iratlarda bulunur ve halkla sohbet edip, gezdii yerlerde ilim mnazaralar yapacak limler ararm. Byle bir seyahatten Merzifon'dan dnd srada yolu orum'a uramtr. akir Efendi mnev ilimlerden b-behre olarak kuvvetli bir medrese tahsili grd dnemde, tasavvufun bir ihtiya olduuna inanmamaktadr. Fakat bu dnemde, kendisindeki stn rh cevheri kefeden iranl Mustafa Rm Efendi (kaddesellh srrahul l) onu bir seyahat dnnde ileride tafsilatyla anlatlaca gibi manev ekim alanna dhil eylemi ve tekkesinde alkoymutur. Bu marur bendeyi bir seneden ksa bir srede yourup yetitirdikten sonra 'zlcenheyn' olarak beldesine grevlendiren yce vel ranl Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'yi rahmetle yd etmeden ve O'nun rhaniyetinden istimdd etmeden nasl geilebilir. http://www.dunyabulteni.net/haber/159713/corumda-uc-sahabe-mezari RAN'LI (ORUMLU) EYH HACI MUSTAFA RM EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L) (1838 -1899) Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l) 1254/1838 tarihinde iran'da dnyaya gelmitir. [eyh Hac Mustafa Rum Efendi iin bk. E. Erko, Sahabe Evliy, Ulem Yurdu orum,(orum, 2008).] Dindar bir aileye mensup olup drt yanda iken okumaya babasndan balam, Trabzon, Tokat ve daha sonra da iki yl devam ettii Uak medreselerinden din ilimlerde birok icazetler aldktan sonra, kendisindeki kabiliyeti kefeden hocasnn tavsiyesiyle, heybesinin din-manev ilimlerden bo kalan gzn doldurmak ve mridini bulmak zere Hicaz'a gitmi. Mekke-i Mkerreme'de tant Abdullah Erzincan'nin halifesi Yahya Dastn'ye intisap ederek seyr-i slke balamtr. Yedi senenin sonunda kalp gz
23. 23. Yazlar 23 alm kmil bir mrid olarak memleketine dnmtr. orum'dan Afyon'a kadar uzanan sahada irad faaliyetlerini yrtmekle beraber gnl Allah Tel ve Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) akyla yanp tter. Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l), iradn kl ile deil hl ile olmasna bilhassa dikkat eder, szyle yaaynn henk iinde olmasna zel bir itina gsterirdi. Tasavvuf yoluna ba koyanlarn nce nefislerindeki gururu atmalar gerektiini nde tutard. Dervilik iin kendisine gelenlerin hallerine kefiyle vkf olduu iin, onlar azarlamadan mutedil ve etkileyici misllerle hemen yumuatr, cazibesiyle muhabbet halkasna alr ve gerekli dersini telkin ederdi. evresinde Hz. Pir diye anlan iranl Hac Mustafa Rm Efendi (kaddesellh srrahul l), lh ak ile iirler de yazmtr. u msralar O'nun lh ak duygularnn gzel rneklerindendir: [E. Erko, ayn eser, s. 209.] Ma'kumun gldr teni, ben glzr neylerem. Akn lii makber bana, baka mezar neylerem. Blbl niin verdin gnl, rengi solan bir goncaya, Solmaz benim gonca glm, fn bahn neylerem. Tek hcreli evdir gnl, smaz ona bin bir emel, Tek dilbere verdim gnl, baka nigr neylerem. IRAD SAHASI VE HALFELER orum'da yerletikten sonra artk orumlu Pr diye de anlan iranl Pr, orum merkez olmak zere Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Darende ve Afyon'a kadar uzanan sahalarda irad faaliyetlerinde bulunmu ve pek ok taraftar ve halfe yetitirmitir. Halfelerinin says ok olmasna ramen mehur olan birka halfesi unlardr: Tokatl Hac Salih Efendi (kaddesellh srrahul l), Bayburtlu Ahmed Efendi (kaddesellh srrahul l), Tokatl Mustafa Hk Efendi (kaddesellh srrahul l), [Bu zt 1336 (1920) ylnda vefat etmi olup, kabri Fatih Camiinin n hazresindedir.] Niksarl Ahmed Efendi (kaddesellh srrahul l), Sivasl Mustafa Tak Efendi (kaddesellh srrahul l), Tosya eviklili Mehmet Gilen Efendi (kaddesellh srrahul l), Torullu Hac Osman Efendi (kaddesellh srrahul l), Alucral Hac Haan Efendi (kaddesellh srrahul l) ve olu Hac Faik Efendi (kaddesellh srrahul l). Halifelerinin tamam bunlardan ibaret olmayp daha baka halifeleri de vardr. Hazret-i Pr, birden fazla evlilik yapm ve yedi defa Hacca gitmitir. Tokatl, zengin ve cmertliiyle mehur olan son hanm, efendisindeki lh cevheri ve Hak yolundaki canla ve malla olan cihd akn byk bir ferasetle kefetmi olacak ki; sadaka-i cariye olacak hayr hizmetlerinde bulunmak zere btn servetini kocasna teslim edip kendisi de ona hizmet ve itaata kle gibi teslim olmutur. Yedincisi olan son haccna bu hanm ve drt oluyla beraber gitmiler, Hac grevini ifa ettikten sonra Medine-i Mnevvere'de rahatszlanm ve bu kutlu diyarda Hakk'a yrm, ondan gn sonra hanm da orada vefat etmitir. kisinin de kabri Bak' (Cennet'l-Bak') kabristannda Hz. Osman (r.a.)'n kabri yanndadr. Bu zatn vefat tarihi olarak deiik iki tarih zikredilmekle beraber, bu konuda aratrma yapanlarca daha ok
24. 24. 24 Yazlar Rm 1315/M-1899 tarihinin doru olduu kabul grmektedir.1 KUTB-I CHAN DEDKHASANLILI AKR EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L) (1853-1937) 'Altn Silsile'nin nrn birer halkas olan gzel insanlar, 'slm ve iman' sevdsyla 'acy bal eylediler' ve Anadolu'nun pek ok yerinde yaayan insanlara ufuk oldular, ksack insan mrne nice gzellikler sdrdlar. Allah (c.c.)'m inyetiyle rahmet olup gnllere yadlar, karanlklarn barna gne olup dodular ve herkesi Ehl-i Snnet izgisine ve Muhammedi bir hayata ardlar. Onlar, isimleri farkl olsa da, yaadklar mekn ve zaman deise de; istikametleri, niyetleri, himmet ve hizmetleri ayn noktada buluan ve 'Allah Dostlar' diye tesmiye olunan kutsal gnll insanlardr. te bu gzel insanlardan birisi de eyhzde Ahmed Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin yetimesinde ok byk emei olan Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'dir. Dedikhasanll akir Efendi aslen, Kayseri'nin Cami-i Kebir Mahallesi'nde yerlemi Ccezdeler ailesindendir. Babas lmiyeye mensup Hoca Ali Efendi, annesi Aye Hanm'dr. Hoca Ali Efendi, ailesiyle beraber, Kayseri'den gerek Sorgun ilesinin Gedikhasanl kyne yerlemitir. Kyn ad daha sonra Dedikhasanl olarak deimitir. akir Efendi (kaddesellh srrahul l), Hoca Ali Efendi'nin ocuundan ortanca oludur. H. 1269/M. 1853 tarihinde Dedikhasanl kynde dnyaya gelmitir. lk din bilgilerini ve Kur'n derslerini babasndan aldktan sonra, nce Osmanpaa daha sonra da Kayseri medreselerinde zamann mehur limlerinden Kk Hafz Hoca Efendi (1822-1897), Mridzde ve dier lemdan Usul, Fkh, Hadis ve Tefsir esas olmak zere din ilimlerdeki tahsilini tamamlam, icazetlerini aldktan sonra Yozgat'a gelmitir. Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin en ok etkisinde kald ve feyz alp hatralaryla yaad hocas Mridzde Ali Efendi (1835- 1935) olmutur.2 Medrese mezuniyetini mteakip Kayseri'de Emine Hanm'la evlenmi, bu hanmn 1917 ylnda vefat zerine, Yozgat- Sorgun'da Atiye Hanm'la ikinci izdivacn yapmtr. Yozgat'ta evk Efendi Medresesi'nde ve Demirli Medrese'de daha ok tefsir arlkl baarl dersler vermeye balam. Bir taraftan da Ramazan aylarnda ve eitli vesilelerle Tokat, Amasya, Merzifon taraflarnda vaaz ve sohbetler yapmak zere dolamtr. Talebelikteki keskin zeksyla snf arkadalaryla yapt ders tartmalarnn alkanl, bu yalarda da devam etmitir. lmine gvenip gezdii yerlerde lm tartmalar yapacak hocalar arayan ve her karlat hoca efendiye soru sorup mnazara aan bir huya sahipmi. te byle bir seyahatten dnerken, tasavvuf nevesinden bihaber klsik medrese ilmiyle mcehhez fakat 1 E. Erko, ayn eser, s. 216 2 S. B. Kapusuzolu, akir Efendinin hocalar arasnda Kzld Hac Kasn Efendi (d. 1843- lm.l924)yi zikretmekte ise de ister resm kayt, ister nakl rivayet kayd esas alnsn, aralarndaki (3-10) aras ya fark Kzkl Kasm Efendi'nin akir Efendinin hocas olmasna uygun dmeyecei, belki medrese arkada olabilecek muasr olmasna denk gelecei kadardr. Bu bilginin doruluu phelidir. Bkz: B. Kapusuzolu, eyhuI-Ulema akir Efendi, Sorgun Belediyesi Yayn 5, nc Basmevi, Ankara, 2011, s. 39.
25. 25. Yazlar 25 batm dnyadan daarcna bir ey koymak nasip olmadn ve mkemmel bir ruh aydnlna sahip olduunu uzaktan kefeden iranl Vel Mustafa Rm Efendi (kaddesellh srrahul l) dervilerden birini Merzifon yoluna kararak; 'Gelen her yolcuya nereli ve adnn ne olduunu sor. Yozgat'l akir diye bir Molla'y bulunca, eyh Efendi sizi tekkede bekliyor, buyurun de ve al buraya getir.' emrini verir. Dervi efendi de her gelen yolcudan sorarak akir Efendi'yi bulmu ve eyh Efendi'nin huzuruna getirmitir. Gelirken de 'bu eyh efendi beni nereden biliyor, acaba ne iin ard bakalm. Belki bana soru soracak, ben de ona yle sorular sorarm' diye kafasnda birok eyler tasarlayarak eyh Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin huzuruna kadar getirilir. Gelir amma, daha ilk karlamada eyh Efendi, 'Gel bakalm ilmiyle marur molla (kr) akir' hitabyla btn havay alt st eder. akir Efendi'nin mnazara iin tasarladklarnn hepsi hafzasndan silinir. Bu andan itibaren mnazara yerine cidd bir etkilenme balar. Hl hatr sorup ho beten sonra, sofra kurulur. eyh Efendi'nin nne (biri scak et yemei, dieri souk hoaf iin iki kak getirilir. Molla akir Efendi, eyh Efendi'nin kibirden iki kak kullandn zannederek tenkit edecek bir husus bulduunu dnr. Her defasnda olduu gibi eyh Efendi, bu sefer de yksek ses ve yumuak bir ed ile sohbet eder gibi, ortaya: 'Hocalk taslyorlar, Hz. Raslullh sallallh aleyhi ve sellemin snnetinden, sofrada yemek yemenin dabndan haberleri yok' diye cevap verir. Molla akir, biraz dndkten sonra, hat yaptn ve tasarlad sorunun da yersizliini idrak eder. Huzurdaki bu hrpalama birka defa daha devam ettikten sonra eyh Efendi, Molla akir'e dnerek: 'Molla Efendi bir ar-i erif oku da cemaat dinlesin' der demesine de Molla akir Efendi batan-aa imdiye kadar medresede rendikleri de dhil her eyi unutur. Hibir ey hatrlayamaz. Hatt, Ez besmele'yi bile hatrlamaz ki okusun. Okuyamaz. Son derece mahcup olur. eyh Efendi'nin ayaklarna kapanr, elini per zr diler. O gnden itibaren bende olup yannda kalmak istediini eyh Efendi'ye arz eder. Kabul gren bu talep son derece memnuniyet vericidir. Salam bir eriat ilimleri tahsili zerine, kmil ve mkemmil ayn zamanda muktedir bir mridin eiinde balad bu manev eitimin merhaleleri akir Efendi iin hayatnn en zevkli ve feyizli devresi olmutur. orum'da bulunduu srede ksa zamanda tasavvufta kazand mevki ve dereceler vesilesiyle dier talebelerin gpta edip imrendikleri kii olmutur. akir Efendi, cidd bir riyazetten sonra manev olgunluk ama da ermitir. eyh Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin yannda bazen ehirde dolamalar, bazen Hdrlk Kabristan'na Sahabe kabirlerini ziyarete gitmeleri, halk nazarnda Molla akir Efendi'nin, eyh Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin yannda en gzde ve nde gelen talebesi olduu kanaatini uyandrmtr. Hocas'nn msaadesiyle, orum Merkez Camii'nde halka etkili vaaz ve nasihatlar da etmeye balamtr. Ksa srede, tekkedeki dervilerin de itibar ettii bir molla- dervi olur. Zaman zaman arkadalaryla da sohbetler eder. Onun bu denli terakk etmesi baz dervilerin kskanlklarnn artmasna da yol amtr. iranl Hoca Efendi'nin hn-ghnda memleketin drt bir yanndan gelmi hizmet eden ve tekkenin bir blmnde riyazet iin ayrlm mahal-i mahsusunda riyazet geiren, srr- Rahmn'a mtk olup himmet bekleyen nice girdleri vardr. Bunlar, her daim huzurda kendilerine buyurulacak bir iareti muntazrdrlar. Aralarnda Molla akir Efendi gibi riyazetten gemi, kemlt ufkunu mdrik derviler de bulunmaktadr. Bunlardan birisi de ilerde orum Mfts olacak Dervi Mustafa Efendi'dir.
26. 26. 26 Yazlar Dervi Mustafa Efendi, akir Efendi ile beraber riyazette iken bir ry grr ve rysn arkada akir Efendi'ye anlatr. Rysnda 'eyhi ve hocas iranl Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin Rabbine iki kurban hediye ettiini' syler. akir Efendi o ryay u ekilde tevil eder: Raslullh sallallh aleyhi ve sellem birisi kendine, dieri damadna olmak zere iki kurban keserlerdi. Allahu alem, eyh Efendi sana kzn verecek, onun damad olacaksn , diye ileriye dnk bir mkefede bulunur. Bir zaman sonra Krt Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l) (1856-1946) diye nlenecek olan bu dervi, zaman iinde hem, eyh Mustafa Rm (kaddesellh srrahul l) Efendi'nin damad olur, hem de orum Mftl yapar. YOZGAT'A DN Tekkeye zaten msbet ve er' ilimlerle meml ve bu haliyle de marr olarak gelen Molla akir, iranl Vel'nin tekkesinde O'nun rhan himmet-i kmilesiyle hl-hamur edilerek kemle ermitir. Ho- cas-eyhi iranl Mustafa Rm Efendi (kaddesellh srrahul l), O'nun nefsindeki benlii yok edip, rh leminin yceliklerine pervz edecek mertebeye yetitirdikten sonra, artk bir an nce tekkeden ayrlma vaktinin geldiini dnerek, akir Efendi'yi hizmet ve irat greviyle memleketi Yozgat'a yetkili olarak gndermitir. akir Efendi'nin cennet-mekn, iranl Hoca Efendi'den hilfet alp Yozgat'a dndkten sonra, orum'da geirdii manev eitim ve kazancn u veciz cmlelerle ifade ettiini Efendi Babam'dan dinlemitim: "Yllarca medrese tahsilinden sonra kp da hocaym diye diyar diyar gezdiim dnemdeki bildiklerim ve ilmim, meerse bir zarfn zerindeki adresten ibaretmi. Halbuki zarfn iindeki asl ilim ve malmattan hi haberim yokmu. iranl Hazretleri, beni zarfn iinden haberdar etti. Kendilerine diiny-hiret minnettarm" buyurmulardr. Yozgat'a geldikten sonra evk Efendi Medresesi'nde ve daha sonra da apanoullar tarafndan tesis edilmi olup devrinin ve blgenin mehur hoca efendilerinin topland Demirli Medrese'de Tefsir dersleri vermeye balamtr. Bu medresede, kendisi gibi nice kmil hocalarla beraberliin hazzyla verdii dersler, akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin mneviyatn daha da ykseltmi, Kur'n yetlerini tefsir ve izahtaki stn kudreti, kabiliyet ve lm nfzu ulem ve medrese evresinde takdire yn bir hret bulmutur. Demirli Medrese'deki hocal, Cumhuriyet'ten nce ve sonra da devam etmitir. Bu arada, bir sre de Osmanpaa Medresesi'nde hocalk yaptktan sonra medrese eitimi tamamen yasaklanmasyla birlikte kendi ky Dedikhasanl'ya dnm, burada hem hoca, hem camide mam olarak irad ve hizmete devam etmitir. KESB- KEML- HNER EYLEMEK akir Efendi (kaddesellh srrahul l) merhumun apanoullar'nn ikbal dneminde Yozgat'ta kurduklar Demirli Medrese'deki hocal, Cumhuriyet'ten nce ve sonra olmak zere devam etmitir. Tefsir ve Hadis mderrisi (hocas) olmu, daha sonra, bir zamanlar Osmanpaa Medresesi'nde Ulm-i Diniye ve Arabiye okutmutur. Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul l) 1924'te Medreselerin tamamen kapatlmasndan sonra, ya da ilerledii iin, kaderine sitem ederek kyne ekilmitir. Zaman iinde, hikmet ve hreti her tarafa yaylan mehur hoca sadece eyhzde Ahmed
27. 27. Yazlar 27 Efendi'nin deil evre ky ve kasabalarn tamamnn dert babas, halll- mekili muhterem bir zttr. Kydeki odas, gnn her saatinde akt. Burada, gelen ziyaretilerin kimine hoca olur, mesele zer, kiminin aile anlamazlklarna re olur fetv verirdi. Yolsuzlara yol tarif eder, cahillere de din retirdi. O, her daim halkn iinde, be vakit camide cemaatin nnde, kmil bir eyh Efendi, olgun bir mderris, fakat grnte sadece bir ky imamdr. lerleyen yama ramen, vatandaa hizmet edip faydal olma azmiyle dnyasn deiinceye kadar, doduu kyn imam ve hatibi olarak grev yapmtr. Medrese hocal, Osmanl Devleti'nin kt ve Cumhuriyetin de kurum ve kurallaryla tam olarak yerlemedii bir dneme rastlar. O yllarndaki siyas rejimin baskn durumu bir yanda, te yanda halkn mahrumiyet ve sefalet iinde oluu, akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'yi tereddtlere srklemitir. Gittike artan aile nfusunu cz' bir mderrislik maayla zor geindirdiinden, hayat artlar onu ata oca olan kyne dnerek iftilik yapmaya ynlendirmitir. Bu sayede, gnlnce slm hayat tam olarak yaam, edep ve ahlkndan tviz vermemi olmakla beraber, yeni rejimin uygulamalarn hep tereddtle ve endieyle karlamtr. Gelien yenilie ve deiikliklere hi bir ekilde ayak uydurmak iin gayret de gstermemitir. Netice olarak, kendini yalnzla brakm, kabuuna ekilmi, kyde ne ehirli gibi yaayabilmi, ne de kendi kynde tam bir kyl olabilmitir. Bu haliyle ak arazide yetien tek bir meyve aac gibi, bulunduu yerde, ilmiyle-irfanyla etrafna faydal olmaya gayret etmitir. Konyal Mehmed Vehbi Efendi'nin Hulsatul-Beyan, Kur'n Tefsiri'nin 1928 ylnda nc basks ciltler halinde yeniden baslmaya balaynca, Efendi Babam ilk iki cildi alp hocas akir Efendi'ye gstermeye getirmi. Hocaefendi, bir ksm yetlerin mel ve tefsirlerini inceledikten sonra, lehte ve aleyhte bir ey sylemeden, hayflanr gibi, ban saa sola salladktan sonra skt gemi. Biraz sonra Efendi Babam kendisine: 'Hocam, bu kadar ilminiz ve tecrbenizle siz neden bir eser yazp, ilminizi yazya nakletmediniz?' diye sorduunda ise, cevap olarak: 'Ah evldm h! Bu kadarn tahyyl edemedim, iin bu kadar ileri gideceini, her eyin bu kadar deitirileceini, sonunda da ilim ve ilim adam diye bir ey kalmayacan tahmin edemedim. Yaptklar yenilikler adna onlar nasl her eyi bitirdilerse, iine kapandm bu ky hayat da beni bylece bitirdi.' demitir. mrnn son yllarn, cahil ky halk arasnda kendi kazancyla geinip, hlisane dncelerle geirmeye mecbur kald bu gidiat, onu ok, pek ok skmaktadr. Buna ramen, olup bitenlere katlanmaktan baka aresi de yoktur. te, inasi'ye ait olduunu hatrladm u beyit, gliba onun bu hlini tarif iin sylenmi gibidir. 'Bed-baht ona derler ki elinde chelann, Kalr olmak iin kesb-i keml-i hner eyler.' VEFATI Vcuta shhatli olmasna ramen Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul l) mrnn son yllarnda iki gzn birden kaybetmitir. Bu haline ramen, normal zamanlarnda olduu gibi camiye ve cemaate devam etmitir. Bundan sonraki hayatnda kefi ve kerameti daha ok zahir olmutur. Bu sebeple de areyi Hoca'da bulmak isteyen halkn rabeti azalmam ve ziyaretileri de eksik olmamtr.
28. 28. 28 Yazlar Nihayet, 1937 ylnn 5 Haziran Cuma gecesi da'vet-i lh vk olup Hakk'a yrdnde vasiyeti zerine ky kabristanna defnedil- mitir. Vefatndan sonra mbarek kabri de nice hasta, dertli, aresiz mslmann ziyaret ettii urak yeri olmutur. Salnda kabrinin zerinin kapatlmamasn vasiyet ettii iin zerine trbe yaplmamtr. akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin Kabr-i erifi Buna ramen Hoca Efendi'nin velyet ve rhaniyetinin ykseklii ve himmetiyle ziyaretgh haline gelen kabri ve evresi her dnemde ayr bir mar grmtr. Son dnemde, ona kar gnl ba ve sonsuz sevgisi olan hayrsever i adam Hac Bill ahin Bey, Hazret'in ziyaretgh olan kabri merkez olmak zere, ky dhil tm evresini imar etmitir. Muazzam klliye eklinde ina edilen cami, mtemilt, medrese, Kur'n Kursu ve ilve tesisleri, halka ve ziyaret iin gelenlere devaml hizmet vermektedir. Kanaatimizce, ilim, irfan ve marifet sahibi olan muhterem Hoca Efendi'nin ilmi ve meslek birikimlerini deerlendirme, kendi biyografisini, gemiini, ailesi ve soyu-sllesi hakknda birok eyleri, gelenee bal olarak, yazmamas mmkn deildir ve mutlaka birok eyler yazmtr. Ne yazk ki, elimizde bu konuda bir vesika bile bulunmamaktadr. Cennetmekn Hoca Efendi'nin ailesi kalabalk bir nfusa sahip olmasna ramen, Hoca Efendi'nin ocuklarndan/neslinden okuyan ve O'na halef olacak kimse yetimemi olmas da bu mevktelerin bulunmamasnda ok nemli bir mil olmutur. znt ile ifade etmek gerekir ki, ailesini temsil eden neslinin elinde tek yaprak bile olsun bir yazl vesika yoktur. Anadolu'da eskiden kt bir det vard. Bir yerde bir Hoca Efendi vefat etti mi, evreden gelip cenazeye itirak eden tandklar ve zellikle okuryazar olanlar ve hocalarn her biri, vefat eden Hocann kitaplarndan veya ona ait eyadan bireyler alr 'Bu batn Hoca'nn hatras olsun, O'nu ok severdim.' diyerek alp gtrrlerdi. Muhtemeldir ki akir Efendi'ye ait birok malzeme de bu ekilde yok olmutur. Eer bunlardan da arta kalan kitap-defter gibi bir ey varsa, harf devrimini yaayan ve bunlarn kymetini bilemeyecek bir neslin eline dm ol- mas da yok olmalar iin yeterli bir sebeptir. Tek parti dneminde, ky kasaba gibi tara yerleim yerlerinde uygulanan baskl rejim sonucu, jandarma ve karakol daya korkusuyla
29. 29. Yazlar 29 nesillerin elinde bulunan eski yazl her trl kitap ve vesikann yaklarak veya topraklara gmlerek imha edilmesi yaanlm hazin bir gerektir. akir Efendi (kaddesellh srrahul l) Cennetmekn ile ilgili bilinen ve anlatlanlarn ou O'nun Yozgat'a geldikten sonraki ve kydeki hayatna dair yaad olaylar ve nakledilen menkbelerden ibarettir. Bunlarn byk bir ekseriyetini ise kendisine madden ve mnen yakn talebesi Efendi Babam'dan birinci azdan dinlediklerimiz tekil etmektedir. Maalesef, onun ne tahsil hayatyla, ne de mderrislik yapt yerler ve grevleriyle ilgili resm bir kayt veya vesikaya bu gne kadar ulalamamtr. Bu konuda, Babakanlk Cumhuriyet ve Osmanl Arivleri, Meihat Arivi, Vakflar ve Mill Ktphane koleksiyonlar dhil, ilgili yerlerdeki aratrmalarmz devam etmektedir. akir Efendi'ye ait 1 Temmuz 1329 tarihinde Mstehikkn-i lmiye'den olup, Rical-i lmiye Tertibi'nden maa aldn gsterir belge ise, Yozgat eski Mfts Mehmed Hsn Efendi'nin (1274[1858-9]-1919) Meihat Arivi'ndeki dosyasnda grlmtr. Yozgat Mfts Mehmed Hulsi Efendi tarafndan akir Efendi'nin mezar ta iin yazd manzme 3 Bilb akir Efendi etmedi bu fniye rabet, Fer darn lm kederden dopdolu mihnet. ekiliib hne-i uzlet-sary- kalbine (kabrine) el-hk Edb tenvir dernunu Hiid'ya eyledi rabet. Erince irci emri uup ol rh-i mardiyye, Karar etdi selmetle yerine, Ravza-i Cennet. Kabrin bata kitabesi Ey zvvr kabrin medfnu fuzal-y kiram akir Efendi merhm lem-i benm. Cenet'de (el) Firdevs-i a'l, olsun makam, Fatiha ihd eyle ve Rasle Salt selm. Kabrin ayak ta kitabesi Merhm ve Mafr'un leh fuzal-i asrdan Cennet-mekn akir Efendi Rhuna el-Ftiha 'Fendan azm edp akir Efendi dr- ukbya 'Eridi rh-i pki bak bu dem firdevs-i lya'4 Halk arasnda Cennetmekn akir Efendi (kaddesellh srrahul l) hakknda, bir ksm 3 Yozgat Mfts (Byk Mft Efendi) Mehmet Huls Efendi tarafndan yazlan bu kitabe mezar tama yazlm ancak, mezardaki tadil dolaysyla bu kitbe artk okunamaz hle gelmitir. 4 Yozgatl halk airi Gaml (Gaml Baba) (1883-1934) tarafndan tarih beyti olarak sylenmi ve mezar tana yazlmtr.
30. 30. 30 Yazlar anonim olan menkbeler anlatlmaktadr.5 Sh: 23-40 Kaynak: GONUL UFKUNDA EYH- BR EYHZDE Dr. Ali akir ERGN, 2. Bask: Kasm 2014 Yozgat 5 Bunlar iin baknz: S. Burhaneddin Kapusuzolu, eyhu l-UIem akir Efendi. Sorgun Belediyesi Yaynlar 5, nc Basmevi, Ankara 2011
31. 31. Yazlar 31 KLE AYAKLANMALARI Roma igc sknts ekiyordu ve bunun doal sonucu olarak da bir faal kle piyasas iliyordu. Bu klelerin kayna balca sava esirleriyle kle tacirlerinin gelitirdikleri veya Roma ile bar halindeki blgelerden cebren kardklar insanlard. Bu sonuncular arasnda byk ounluk Msrl ve Suriyelilerden oluuyordu. O kadar Titus Livius (en nemli tarihiden biri, M.. 59/64-M.S. 17) M.. 191'n Suriyeli ve Asyallarna genera hominum servitate nata deyimini kullanmt. Zayf sllelerin idaresinde Kilikya ve Suriye korunmaszken korsan ve kle tacirleri buralara serbeste giriyorlard. Kle ihrac ok krl olup alabildiine kolayd: byk Delos pazar yaknd ve bu merkezde gnde onbin kle girip sevkedilebiliyordu. Suriye ve Kilikya'dan talya'ya varan say tam olarak bi linmemekle birlikte M.. 135'de Sicilya'daki kle ordusunda ounluu Suriyeli ve Kilikyal olan yaklak 60.000 adam bulunuyordu. talya'da bunlarn ok daha kalabalk olduklarndan hi phe yok. Bu yzyln sonlarnda talya ve eyaletlere kle ithali iini etkin Romal irketler ele almt. Bunlar eski dou alanlarnda almaya devam etmekle birlikte Bithynia da bunlara dahil edilmiti, o kadar ki 102'de burann kral neredeyse btn hr halknn eyaletlerde kle olarak altndan ikyetiydi. Bunun gibi daha baka Asya blgelerinin de bulunduu phesizdir. Kle ayaklanmalarnn ykleri ibu kle muhaceretinin byk hacmini teyidediyor. Kle sahiplerinin ou fazla hmanist saylmazd... Kle ayaklanmalar: Bunlarn ilk talya'da ikinci Kartaca Sava'nn bitiminden sonra yl Latin kentlerde yer almt. 198'de Kartacal rehinelerin familiae (hizmetkrlarn tm)si Setia'da kendi milliyetlerinden br klelerle birlikte hareket etmiler ve hareket Norba ve Circeii'yi tehdit etmi; beyz kle tutuklanp cezalandrlm. ki yl sonra Etruria'da daha tehlikeli bir ayaklanma vaki olmu olup ve kleler ancak bir Roma lejyonunun sert mdahalesi sonunda datlabilmi. Apulia'da kleler, ak patlamalar yerine ekiyalkla kendilerini kurtarmaya almlar. Sonunda ekiya gruhundan 9000 kii mahkm edilmi. Sosyal tarih asndan fazla nemli olmamakla birlikte bu ilk hareket, ok daha ciddilerine yol aacakt. brlerine gemeden nce Roma'da kleliin tarihinde iki belirgin olguya iaret edelim. Bunlardan ilki azad etme (olma) nn kolayl idi; br de azad edilmi klelerin yurttalar snfna geme kolayl oluyordu. Her ne kadar bunlar ou kez proletarya iinde sayldklarndan proletaryay saran oy verme snrlamasna dahil olmularsa da uzun sre zel siyas snrlama ekmemilerdi. Bunun sonucunda, liberti'Ier, snf olarak zel siyas snrlamalara sokulmalar, kendilerini hissettirecek ve korkutabilecek derecede artm olmalar nedeniyle idi. Asl byk kle hareketleri Byk ap ve kapsaml ihtilalci sarsntlarn ilki Sicilya'da. M.. yaklak bir buuk
32. 32. 32 Yazlar asr nce vaki olmutu. Kle Sava ad altnda tarihe geerek gerekte ezilenlerin, onlar ezenlere kar bu ilk cidd hareketinde snf duygusu az ok mnhasran egemen olmu ve bayra altnda, birleik ve korkutucu kitleler halinde, hibir bamllk ve milliyet tefriki yapmadan, hr proleter ve kleleri, kent adam ve krsal kesim sakinlerini toplamay bilmiti. Her eyden nce ibu nl destann evveliyatn ortaya karp onun, ilk alardan itibaren Grek ve Latin etkilerinin kesitikleri, ruhun Helen idealine doru ok ak bir eilimini her zaman muhafaza ettii ve madd yaamn Latin dehasnn damgasn yedii bir adann topranda vaki olmasna yardm eden nedenleri saptamak gerekir. Sicilya'da ilk Grek kolonileri, metropoln sitelerinin rgtlenmesini az ok aynen tatbik etmilerdi. Ayn nedenler ayn sonulara burada da gtryordu ve Grek kentlerini aralksz sarsan sosyal atmalar, kanlmaz ekilde ve ilke vehelerini muhafaza ederek yeni meknlarda yeniden meydana geliyordu. Bylece de Roma Devleti'nin kaplarnda Sicilya'ya, hakl olarak, "Romann bir d mahallesi" ad verilmiti klar Romulus'un kentinde farkl ekilde Romallarn gnlne yansyan ve adann fethinden ok nce eitli yorumlar inta eden snmez bir bakaldr oda yaratlmt. Sirakuza'da kuruluundan yaklak bir yzyl nce bir sosyal ihtill kaydediliyor. Ayrntlarna girmeyeceimiz bu harekette halk ve kleler birleerek varlkllar def ediyorlar, kentin idaresine el koyup srgnlerin mlklerini aralarnda paylayorlar. Bu halkn hkmeti ancak alt yl srecek ve Uranlkta son bulacakt. Grek sitelerinde mutad olduu vehile. ok kanl olaylara sahne olmutu ada. bu arada. Bu koullarda Romallarn geliinin adann varlkl snf tarafndan kabul edilii kolaylkla anlalr; yerli byk mlk sahipleriyle ada topranda byk iler kurmu olan zengin Romallar arasnda en candan anlama hzla yerlemiti ama hi kimse, atlm olan tohumlarn bir gn yeerebileceini dnmyordu. Ksa sre sonra Ada halknn genel vehesi kknden deiecekti. Nispeten ok kk Cumhuriyet memuru ve Sicilyal ve Romal byk mlk sahibi saysna karn, dnyann her kesinden getirilmi, en deiik dilleri konuan, en eitli tanrlara tapan yzbinlerce kle bulunuyordu. Bu ilk , ikinci Kartaca Sava'nn sonuna tekabl eder. Kle olarak satlan hesab edilemeyecek kadar kalabalk esir ynlar galiplerden kle tacirlerine, bunlardan da daima igcn artrmay dnen byk toprak sahiplerine gemiti. Bu sadece iin bayd. Bir yirmi yl kadar sonra. Kuzey Yunanistan ve Epirin fethedilmesiyle yeni kle kitleleri piyasaya srlecekti. Sadece bu sonuncu blgede 150.000 esir alnmt ve bu, Roma kapitalizminin emrine o kadar kle demekti. Ama btn bunlar, Kartaca'nn niha ve kat tahribiyle geride kalacakt. te o zaman bir kle el emeinin gerek bir g vaki olmutu. Bu byk Afrika sitesini ykarak Romallar, mkemmelen rgtlenmi ve eitilmi, Kartacal byk mlk sahiplerine ait olmu ve ie ok iyi altrlm geni ii kollaryla karlamlard. Bu blklerin ou Sicilya'ya yneltilmi ve tarmsal ilerde istihdam edilmilerdi. Bunlarn arasnda Sami unsur ounluktayd. Aralarnda Grekler ve bylece hi
33. 33. Yazlar 33 beklemedikleri ekilde vatanlarna iade edilmi olan Sicilyallar da bulunuyordu. Bu insan srsnde bir imtiyazl kategori tefrik ediliyordu: gen, grbz, gz pek erkekler arasndan seilen sr obanlar. Arkadalarnn mahrum olduklar baz kayrmalardan faydalanyorlard. leri gerei olan yer deitirebilme kabiliyetinin yansra bunlara silh talimleri yaptrlyor ve srlerini ekiyaya kar korumak zere ellerine silh bile veriliyordu. Ama bu hrriyet kuruntusuna karn efendileri, bunlarn varlklarnn koullaryla hibir surette ilgilenmiyorlard. Yiyeceklerini, giyeceklerini, yatacak yerlerini kendileri bulacaklard. Bu itibarla byk yollar zerinde rastladklar, ellerinde efendinin verdii "pasaport" bulunmayan yolcular buna yardmc klmalar doal oluyordu... Ve irili ufakl ayaklanma silsileleri. Kimi kap maaralar snd, yeni bir hareketi bekledi, kimi daha bandan armhta can verdi. Bu hareketlerin ^rihte kalc iz brakm ilkinde, kle Devlet'inin mstakbel hkmdar, "peygamber Eunus", barol oynamt. Bu Suriyeli klenin yks, serven romanlarnn en uydurma trlerini andrr. M.. II. yy'n sonlarna dou Filistin bir Mehdi bekliyordu. Eunusun sahneye girii de, sa vaaznn balanglaryla ok fazla benzerlik de arzediyor-.. Bu hususlarda ihtiyatl olunmas gereinin yansra kitlelerin ona, doast bir varlk, tanrnn vahiylerini alan bir keif ve dolaysyla da esrarengiz bir g sahibi gzyle bakm olduklar bir vakadr. Ksaca Eunus, ihtillci hareketlerin tarihinde byk vahiy veya tanr ilhamna mazhar kiilerin yolunu amt. Bu karismatik kiilere kitleler, niha, kesin sanlan mutluluklarn fethi bahis konusu olduunda, daima kaderlerini emanet etmeyi yelerler. Btn Ortaa boyunca Eunus'un saysz taklitisi kacak olup Reform anda da btn bir mmtaz harekete geiriciler takm, ve bunlar arasnda Thomas Mnzer, birok fiillerinde Sicilyal klelerin nderiyle artc bir benzerlik arzedeceklerdir. M.. 135-132 arasnda Sicilya'da Romallara kar patlak veren kle ayaklanmasnn bu lideri karismatik Eunus, Suriye doumlu olup Sicilya'nn Enna kentinde kleydi. Yaklak yetmibin kleyi rgtleyerek 135'te kenti ele geirmiti. Antiokhos adyla kendini kral iln etmi, ksa sre iinde Sicilya'nn orta ve dou kesimlerinin byk blmnn denetimi altna almay baarmt. stne gnderilen ordular ar bir yenilgiye uratmsa da Konsl Lucius Calpurnius Fiso 133'te Enna'ya ulamt. Onun halefi Publius Rupilius ertesi yl ayaklanmay btnyle bastracak, yakalanan Eunus, zindanda lecekti. * * * Bu ayn ada, antik kleliin btn byk merkezlerinde, milyonlarca insan sanki ayn dnce ile alkanyor gibiydi: zincirlerini krmak ve kaybolmu hrriyetlerine kavumak. Sanki esrarengiz yeralt mecralaryla aralarnda balant kuruyorlar ve birbirlerine, isyann seyrine dair bilgileri aktaryorlard. Sicilya'da kardelerinin elde ettikleri baarnn ilk ayiasnda Yunanistan ve Kk Asya kylar klelerinin bakaldrmalar basite rastlantnn ii olamazd. Bunun nceden, uzun uzadya
34. 34. 34 Yazlar tasarlanp dnlm ve tezahr etmek iin kararlatrlm iareti bekleyen bir anlamann sonucu olduu hissini veriyor. Mamafih btn bu giriimler bir yere varamyor ve mahall idareler, efendilerin yardmyla ii derhal bouyorlard. Bunu yapabilmeleri de hareketin banda, silerin eylemini rgtleyip bunu ynetme kabiliyetinden yoksun eflerin bulunmasyd. Bu arada Akdeniz blgesinde aralklarla patlayan nice eyleme benzer basit bir kaak kle ayaklanmas, bastrlabilmesi iin btn bir komu Devlet'ler koalisyonunu ve Roma gcnn ok sert mdahalesini gerektirecek kadar geni apta bir ihtill giriimine dnmt. Keyfiyet, balarda si klelerin yaknma ve zlemleriyle hi alkas olmayan basit bir rast lama sayesinde vaki olmutu. M.. 133'n yaznda, Bergama kral III. Attales, cinayet ve ahlk d davranlarla dolu bir yaamdan sonra lyor ve muazzam serveti ve Devlet'ini bir vasiyetname ile Roma halkna brakyor. Ama ortaya, babas Eumenes'in bir kle harpist kadndan olma bir gayrimeru kardei kveriyor. Gen Aristonikos, Attales'in aile erknna uygulad kibetten korkarak, saraydan uzak bir gizli yaam srdrmt. Etrafna yandalar salamay baarm Aristonikos, kendini tahta vris iln edip halkn Romallara brakan vasiyetnameyi iptal edeceini bildiriyor. Herhalde yurttalarnn milliyeti duygularna gveniyordu ve lkesinin yabancya kar bamszln savunmay stleniyordu. Baz ikinci derecede nahiyeleri kendisine balamay baaryorsa da byk siteler, gelecei mehul bir talip iin Romallarla bozumay gze alamyorlar ve hatta Ephesos, bu sonunculardan bu ii kknden tasfiye etme talimatn alyor. Balarda Aristonikos ard arda malb oluyor ama aklna "dhiyane" bir fikir geliyor: blgede dzensiz ekiyalk hareketlerine tevessl eden kaak k- lelere sesleniyor ve bunlara sadece hrriyeti deil, ama asl iinde ne efendi ne kle, ne fakir ne zenginin bulunmayaca, herkesin eit olaca ve "Gnein Sitesi" adn alacak bir Devlet'i de vaadediyor. Onunla birleecek olanlarn hepsi bu mstakbel devlete dahil olacak ve gne'in yurtta tesmiye edilecek. Bunda herhalde, si klelerin balca kitlesini oluturan Suriyeliler arasnda ok yaygn gne kltnn hesab da yatyordu. Nitekim Sicilya'nn Suriyeli kleleri hereyden nce teebbslerini tanrlarnn himayesine tevdi etmilerdi... Bu hile son derece baarl olmu, kralln her kesinde kleler, bask altnda olanlar, her perdeden gayrimemnunlar ona doru akn etmiler. Bir anda malb taht davacs korkun bir hasma dnmt ve birok kenti ele geirivermiti. Heryerde fakirler ona kouyor, zenginler talan edilip servetlerine el konuyor ve bylece de bir kamu hzinesi oluuyor. O denli zenginleiliyor ki Trakyal paral askerlerle birlikler takviye ediliyor. Ama Aristonikos'u zellikle cezbeden, Attales'in brakt muazzam servet olup balca hedefi, Bergama zerine yrmek oluyor. Kentin erkn bundan hayli kayglanyor ve onun taktiinden esinlenerek, o gne kadar ihmal edilip aalanm yurttalarna meden haklarn tamamn vaadediyor. Krala ait ve kamu klelerini de kendilerine balamak iin (hereye ramen, kendilerinkinden vazgemek istemiyorlard) bunlar siyas haklar olmayan yerleik yabanc snfna ykseltiyorlar. Attales'in kulland ve bunun lmyle isiz kalan yabanc paral askerleri orada tutmak iin, yurttalk hakkyla donatyorlar. Btn bunlara tehditleri de eklemeyi ihmal etmiyorlar.
35. 35. Yazlar 35 Bu arada Aristonikos terakki etmeye devam ediyor ve birbiri ardna kentleri ele geiriyor. Bir nev dnya apnda ne kavuuyor ve Romann baz entektel evrelerinde teebbsnport/notif1