pedagojik formasyon eĞİtİm bİlİmlerİne...

Eğitimde Araştırma Yöntemleri Ünite 2

1

EĞİTİM BİLİMLERİNE GİRİŞPedagojik Formasyon

Doç. Dr. Cevat ELMA

Ünite 2

İçİndekİler2.1. GIRIŞ............................................................................................................................................. 32.2. BILIM............................................................................................................................................. 32.3. ARAŞTIRMA................................................................................................................................. 3

2.3.1. Araştırma Türleri ................................................................................................................................................... 4

2.4. BILIMSEL.ARAŞTIRMA.SÜRECI.VE.AŞAMALARI.................................................................... 52.4.1. Araştırma Problemini Tanımlama .................................................................................................................. 62.4.2. Araştırma Soru ve Hipotezlerini Tanımlama .............................................................................................. 72.4.3. Alanyazın Taraması .............................................................................................................................................. 9

2.5. ÖRNEKLEM.SEÇIMI...................................................................................................................102.6. ÖRNEKLEME.TÜRLERI..............................................................................................................102.7. VERI.TOPLAMA.ARAÇLARINI.GELIŞTIRME...........................................................................112.8. UYGULAMA...............................................................................................................................112.9. VERILERIN.ANALIZI..................................................................................................................12

2.9.1. Raporlaştırma .......................................................................................................................................................13

2.10. YARARLANILAN.KAYNAK.....................................................................................................13

EĞİTİMDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİDoç. Dr. Cevat ELMA


3

2.1. GIRIŞİnsan doğası gereği araştırmacıdır. Yaşamını ve koşullarını anlamak ve düzenlemek, yaşamı-na kolaylık ve uyum getirmek, geçmiş gözlem ve deneyimleriyle elde ettiklerine dayanarak günlük etkinliklerini sistemli ve tutarlı bir şekilde yürütmek isteyen insan sürekli araştırma içindedir (Erdoğan, 2003). Toplumsal bir varlık olarak insan, birçok şeyi sorgular, nedenleri-ni, sonuçlarını ve etkilerini irdeler. Araştırma olgusunu, günlük yaşamının bir parçası ya da alışkanlığı olarak değerlendirir. Doğal ve sosyal yaşamla ilgili bilinmeyenlerin ya da bilinip de anlaşılamayan ve açıklanamayan durumların yanıtlarını merak edip durur. Kimi zaman yaşamındaki sorunları çözme, bilinmeyenleri bilinir hale getirme, açıklama ve anlama kay-nağı olarak bilimsel olmayan yolları (doğaüstü varlıklar, batıl inançlar vb.) tercih eder. Ancak bilimi ve bilimsel düşünme yöntemini dikkate almadıkça, yaşadığımız dünyayı geç-miş dönemlerden ayıran özellikleri kavrayamayız. Öte yandan, bilimsel düşünme yöntemi, akılcı ve eleştirel bir eğitimle mümkündür. Bu yöntemin özümsenerek, kişilerde bir davranış biçimine dönüştürülmesi, her türlü gizemli ya da akıl-dışı öğreti ve saplantılara karşı, top-luma sağlıklı bir güvence sağlayacak, sorunlarımızı irdeleme ve çözmede bizi etkinliği ka-nıtlanmış araçlarla donatacaktır (Yıldırım, 1997). Bu bölümde, bilim, araştırma, araştırmanın yaşamımızdaki önemi, araştırma türleri, nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin karşılaştırıl-ması, bilimsel araştırma sürecinin aşamaları üzerinde durulacaktır.

2.2. BILIM “Bilim nedir?” sorusunun, herkes tarafından kabul edilen, üzerinde görüş birliğine varılan bir tanımı yapılamamıştır. Herkes tarafından kabul edilecek bir tanım yapılamamasının ne-deni; bilimin durağan değil, sürekli artan, hızla gelişen, değişen bir etkinlik olması ve in-celeme konusu/yöntemi açısından kapsamı ve sınırları belli olmayan bir etkinlik olmasıdır (Yıldırım, 1985).Bilime ilişkin en yaygın tanım; bilimin gerçeği (ya da doğruyu) arama etkinliği ve gerçekler arasında ilişki kurmayı amaçlayan sistematik bir bilgi bütünü olmasıdır (Yıldırım, 1985; Gök-çe, 1992). Bilimin temel amacı ise, dünyayı ya da evreni anlamaktır. Din, metafizik için de aynı şey söylenebilir. Bilimi din ve metafizikten ayıran özelliği, amacında değil, bu amaca ulaşmada kullandığı yöntemde aramak gerekir. Bilim, amacına, dünyaya ilişkin varsayım ya da beklentilerimizi sürekli test etme ve düzeltme yoluyla ulaşmaya çalışır (Yıldırım, 1997). Bu anlamda bilim; olguları tanımlama, olgular arasında nedensellik ilişkileri kurma ve bu ilişkileri genelleyip yasalar biçiminde dönüştürmedir.

2.3. ARAŞTIRMA Araştırma, belirli bir konuya ilişkin yeni ve yararlı bir bilgiyi ortaya çıkarmak için yapılan sis-tematik ve mantıksal bir arayıştır. Bir başka anlatımla nesnel ve sistematik bir analiz yoluyla bilimsel ya da sosyal sorunlara çözüm bulmak amacıyla yapılan bir incelemedir (Raiasekar

Eğitim Bilimlerine Giriş

4

ve diğerleri, 2009). Bir başka tanıma göre ise araştırma, bir şeyin/deneğin eleştirel bir biçim-de incelenmesi sonucunda yeni gerçekleri keşfetmek ve yeni ilişkiler ve sonuçlara ulaşmak adına yapılan arayış ve sorgulamalar bütünüdür (Altunışık, 2004). Tanımlardan yola çıkarak, bir araştırmanın amaçlarının şunlar olduğu söylenebilir: Yeni ger-çekleri keşfetme, test etme ve doğrulama; bir olgu, olay ya da süreci neden-sonuç ilişki-lerine dayalı olarak tanımlayıp analiz etme; sorunları anlama ve çözme için yeni bilimsel araçlar, kavramlar ve kuramlar geliştirme ve günlük yaşamın sorunlarını çözme.

2.3.1. Araştırma TürleriAraştırma çabaları çok değişik biçimlerde adlandırılmakta ve sınıflara ayrılmaktadır. Aslında, sınıflandırmanın amaç değil, bir araç olduğu düşünülürse, farklı yaklaşımların varlığı yad-sınamaz (Karasar, 2004). Lodico ve diğerleri (2006) eğitimde kullanılan başlıca araştırma türlerini; temel ve uygulamalı araştırmalar, nicel araştırma yaklaşımları, nitel araştırma yak-laşımları ve nicel/nitel araştırmaları bir arada kullanan yaklaşımlar olmak üzere dört başlık altında incelemiştir. Aşağıda bunlar kısaca açıklanmıştır.

2.3.1.1. Temel ve Uygulamalı Araştırmalar Temel araştırmalar, kuram geliştirmeye yönelik bilgi üretmeye; uygulamalı araştırmalar ise temel araştırmalarla elde edilen bilginin uygulamaya aktarılmasına yöneliktir (Karasar, 2004) Eğitimde uygulamalı araştırmalar, özellikle belirli eğitim uygulamalarının yararlılığını ve etkililiğini incelemektedir (Lodico ve diğerleri, 2006).

2.3.1.2. Nicel Araştırma YaklaşımlarıNicel araştırma yaklaşımları, sonuçları sayısal olarak ele alır. Bununla birlikte bu yaklaşımla-rın amaçları ve veri toplamada kullandıkları işlemler birbirinden farklıdır (Lodico ve diğerle-ri, 2006). Burada başlıca nicel yaklaşımlar ele alınmıştır.Tarama.(survey).araştırması: Bu tür araştırmalar, eğitimde belirli bir konuya ilişkin insanla-rın algıları, düşünceleri, tutumları ve inançlarıyla ilgili veri toplamayı ve davranışlarını be-timlemeyi amaçlamaktadır. Eğitim araştırmalarında en çok kullanılan araştırma türüdür.Deneysel.araştırma: Bu tür araştırmaların temel amacı, neden-sonuç ilişkisi kurarak hipo-tezleri test etmektir. Korelasyonel araştırma: İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek amacıy-la yapılan araştırmadır. Nedensel. karşılaştırma: İnsan grupları arasındaki farklılıkların nedenlerini ve sonuçlarını koşullar ve katılımcılar üzerinde herhangi bir müdahale olmaksızın belirlemeyi amaçlayan araştırma türüdür.Meta.Analiz:.Bu tür araştırmalar, bir araştırma sorusu ortaya atarak geçmişte yapılan araş-tırmaları veri kaynağı olarak kullanıp bu soru ya da sorulara yanıt bulmaya çalışmaktadır.

2.3.1.3. Nitel Araştırma YaklaşımlarıNitel araştırma yaklaşımları; gözlem, görüşme ve doküman analizi yoluyla verilerin toplan-ması ve elde edilen verilen anlatılar ya da sözlü anlamlar biçiminde bulgulara dönüştürül-mesi ve sunulmasını içerir (Lodico ve diğerleri, 2006). Yaygın biçimde kullanılan nitel araş-


5

tırma yöntemleri aşağıda verilmiştir:Örnek.olay: Sıkça kullanılan bir nitel araştırma türüdür. Nitel araştırmadaki diğer yaklaşımla-ra benzer biçimde örnek olay çalışması; olayın, doğal ortamındaki derinliğini, karmaşıklığını ve bağlamını dikkate alarak anlamayı hedefler.Etnografik. araştırma: Bu tür araştırmalar sıklıkla örnek olay kategorileri içinde değerlen-dirilmektedir. Etnografik araştırma, bir grubun davranışını doğrudan gözlemlemek ve bu gözleme dayanarak gruba ilişkin bir betimleme yapmaktır. Bu yöntemde amaç, grup üyele-riyle doğrudan ilişki kurmak ve grubun kültürel yapılarını ve bu yapıları oluşturan davranış ve deneyimleri açıklamaktır.Fenomenolojik. (olgubilim). araştırma:. Bu tür çalışmalar örnek olay çalışmaları gibi nitel araştırmalarda yaygın olarak kullanılır. Araştırmacı, ilgisini, çalışmaya katılan kişilerin birey-sel bakış açılarına yöneltir. Özellikle, çalışmaya katılan her bireyin gerçeği algılama ve yan-sıtma biçimine odaklanır.

2.3.1.4. Nicel ve Nitel Araştırmaları Bir Arada Kullanan YaklaşımlarBütünleşik (mixed) yöntem araştırması: Hem nicel hem nitel veri toplama tekniklerini bir arada kullanan ve eğitimsel sorunların çözümünde bütünleşik bir yaklaşımın daha yararlı olduğunu ileri süren bir yaklaşımdır.Eylem (action) araştırması: Belirli bir durumun koşullarını değiştirmeyi sağlayacak veriler elde etmek için uygulanan bir yöntemdir. Katılımcı ya da deneklerin etkin biçimde rol ve görev üstlendiği ve sürece dâhil olduğu bir yöntemdir.

2.3.1.5. Nitel ve Nicel Araştırma YöntemleriNicel araştırma, gerçekliği değişkenler ve değişkenler arasındaki ilişki¬ler açısından kav-ramsallaştırır. Ölçmeye dayanır ve araştırma soruları, kavramsal çerçeve ve tasarım önceden yapılandırılır. Örneklem¬ler, her zaman için nitel çalışmalardakinden daha büyüktür ve ör-neklemden hare¬ketle genellemelere gidilir. Nitel araştırma ise daha çok olaylarla ilgilidir. Bağlama, sürece, deneyime ve yerel olana duyarlıdır ve araştırmacı araştırılan şeye daha yakın olmaya çalışır. Örneklemi genelde kü-çüktür (Punch, 2005).

2.4. BILIMSEL ARAŞTIRMA SÜRECI VE AŞAMALARIBilimsel araştırmayı diğer bilgi edinme yöntemlerinden (büyü, o¬torite, deneyim, sezgi gibi) farklı yapan şey, bilginin sistematik bir şekilde elde edilmesi amacıyla bir ‘araştırma şablonu’ sunmasıdır. Değişik “araştırma yöntemleri” kitaplarında farklı araştırma süreçle¬rinden söz edilir. İlk bakışta, bu sürecin sırasıyla ve aşama aşama kat edilmesi ge¬rektiği düşünülür (Al-tunışık vd., 2004). Ancak süreç boyunca aşamalar arasında geri dönüşler, düzenlemeler ve yeniden gözden geçirmeler söz konusu olabilir. Genel olarak, bilimsel araştırma sürecinin başlıca aşamaları aşağıdaki gibidir (Büyüköztürk ve diğerleri, 2008):


6

2.4.1. Araştırma Problemini TanımlamaAraştırma konusunun/probleminin formüle edilip netleştirilmesi, araştırma sürecinin baş-langıç noktasını oluşturur. Bu nokta zaman alıcı ve sıkıntılıdır. Ancak bu aşamada yeterli gayret gösterilmez, kişisel becerilere, kaynaklara, yeteneklere ve arzulara uygun bir ko¬nu belirlenmezse, projenin başarıya ulaşma olasılığı azalır. Konunun belirlenmesi, bir anlamda gömleğin ilk düğmesinin iliklenmesi gibi¬dir. İlk düğme doğru iliklenmişse, diğerlerinin de doğru olma olasılığı çok yüksektir (Altunışık ve diğerleri, 2004). Araştırma konusunun belirlenmesinde; araştırmacının ilgi alanları, günlük sorunlar, tekno-lojik değişmeler, çok fazla araştırılmamış alanlar, yapılan araştırmalardaki mevcut eğilimler,


7

uzman ya da araştırmacılarla yapılan tartışma ve görüş alış-verişleri gibi etkenler önemli rol oynamaktadır. Bunlar içinde belki en önemlisi, araştırmacının ilgi duyduğu bir konuda çalış-masıdır. Çünkü kişinin ilgi duyduğu bir alanda araştırma yapması, kişinin kapasitesini en üst sınırlarına kadar zorlayarak daha çok çaba harcaması anlamına gelir. Araştırma konusu ya da problemi belirlendikten sonra, araştırmacı konu ile ilgili bazı soru-lara yanıt verebilmelidir. Araştırmacı, konunun araştırılabilirliği, özgünlüğü, anlamlılığı gibi konularda doyurucu yanıtlar bulabilmelidir.

Ayrıca, araştırmanın yapılabilirliği de göz önünde bulundurulmalıdır. Konu ve araştırma problemi açıkça ortaya konulmuş olabilir, araştırma sorusu ve hipotezi de kurulabilir, hat-ta araştırma tasarımı da düşünülebilir. Bir araştırmanın yapılabilirliği; büyük oranda para, zaman, gerekli işgücü, verilerin toplanabilirliği, kaynakların ulaşılabilirliği ve yasal açıdan engellerin olmaması gibi etkenlerle ilgili sorunların çözülmesine bağlıdır (Erdoğan, 2003).

2.4.2. Araştırma Soru ve Hipotezlerini TanımlamaOlaylar ya da değişkenler arasındaki ilişkiye dayalı fikirleri yansıtan soruların ya da hipotez-lerin, soyut kavramlar yerine ölçülebilir, gözlenebilir değişkenler kullanılarak formüle edil-mesi gerekmektedir. Bu, araştırma sürecinin ikinci adımını oluşturur (Büyüköztürk, 2001). Araştırma hipotezleri ya da sorularının belirlenmesi sürecine geçmeden önce değişken kav-ramının ve türlerinin açıklanmasında yarar vardır.Değişken, bir durumdan diğerine farklılık gösteren bir özelliktir. Bir araştırma problemi be-lirlenirken, olası değişkenlerin neler olduğu ve araştırmada hangi değişkenlerin etkisinin belirlenmek istendiği açıkça ortaya konulmalıdır. Araştırmalarda kullanılan değişken türleri aşağıdaki gibi ele alınabilir (Büyüköztürk ve di-ğerleri, 2008).


8

Birey ya da objenin belli bir özelliğe sahip olması, miktar olarak açıklanabiliyorsa bu tür değişkenlere nicel değişken denir. Akademik başarı puanı, ağırlık ölçüsü, zekâ puanı, gelir miktarı, kütüphanedeki kitap sayısı, bir ailenin sahip olduğu çocuk sayısı nicel değişkenlere örnek olarak verilebilir. Nitel değişken ise birey ya da objelerin sahip olunan belli bir özellik açısından sınıflara ayrılmasını gösterir. Cinsiyet, yerleşim birimi, öğrenim görülen bölüm gibi değişkenler nitel değişkenlerdir (Büyüköztürk, 2001).

Değişkenler aldıkları değerlere göre sürekli ve süreksiz değişkenler olarak da sınıflandırıl-maktadır. Süreksiz değişkenler (kategorik değişkenler), derece, miktar ve nicelik olarak de-ğil, daha çok nitelik olarak değişir. Örneğin, göz rengi, cinsiyet, iş ve meslek süreksiz değiş-kendir. Sürekli değişkenler (ölçülebilen değişken de denir), nitelik itibariyle farklılaş¬mak yerine, derece, düzey veya nicelik olarak değişirler (Punch, 2005). Buna göre sürekli değiş-ken, iki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer alabilen, bireylerin ya da objelerin özelliklerini miktar olarak gösteren ve miktarları kesirli sayılarla ifade edilebilen değişkendir (Büyüköz-türk, 2001).

Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde ise, bağımlı ve bağımsız değişkenler diye ikiye ay-rılmaktadır. Bağımlı değişken (Y), araştırmacının kontrol edemediği, bağımsız değişkene bağlı olarak ortaya çıkan ve araştırmanın sonucu durumunda olan değişkendir. Bağımsız değişken (X), araştırmacının kontrol edebildiği, ilgisini yoğunlaştırdığı nicel ya da nitel ola-bilen bir değişkendir. Başka bir anlatımla araştırmada değişkenliği araştırılan ve sonuç olan değişken, bağımlı değişken; değişkenliği, sonucu etkileyen ya da etkileyecek olan değişken, bağımsız değişkendir (Büyüköztürk, 2001). Eğitim araştırmalarında ve özellikle deneysel araştırmalarda üç farklı hipotez türü kullanıl-maktadır (Lodico ve diğerleri, 2006). Hipotez türleri ve tanımları aşağıda verilmiştir.


9

“Bilgisayar destekli eğitimin, öğrencilerin matematik dersindeki başarılarına etkisi”nin araş-tırıldığını varsayalım. Bu araştırma problemine ilişkin geliştirilecek hipotez örnekleri aşağı-daki gibi gösterilebilir:a. Bilgisayar destekli eğitim alan öğrencilerin matematik dersindeki başarıları, bilgisayar destekli eğitim almayan öğrencilerin matematik dersindeki başarılarına göre daha yüksek-tir (Yönlü hipotez).b. Bilgisayar destekli eğitim alan öğrencilerin matematik dersindeki başarıları ile bilgisayar destekli eğitim almayan öğrencilerin matematik dersindeki başarıları arasında fark vardır (Yönsüz hipotez).c. Bilgisayar destekli eğitim alan öğrencilerin matematik dersindeki başarıları ile bilgisayar destekli eğitim almayan öğrencilerin matematik dersindeki başarıları arasında fark yoktur (Sıfır hipotezi).Sosyal bilim araştırmalarında hipotez kurmanın bir diğer yolu da, hipotezi soru biçimin-de oluşturmaktır. “İlköğretim okulu öğretmenlerinin iş stresi” adlı bir araştırma yaptığımızı varsayalım. İlköğretim okullarında öğretmenin iş stresini etkileyebilecek değişkenleri cinsi-yet, okul büyüklüğü (küçük okul-büyük okul), görev yapılan yer (kent-kır) ve medeni durum (evli-bekâr) olarak belirlediğimizi düşünelim. Konu ile ilgili araştırma sorusu örneği şu şe-kilde olabilir:a. Öğretmenlerin iş stresi, cinsiyetlerine göre farklılık göstermekte midir?b. Öğretmenlerin iş stresi, medeni durumlarına göre farklılık göstermekte midir?

Sonuç olarak iyi bir hipotez, değişkenler arasında beklenen ilişkiyi ya da farkı olabildiğince açık ve özlü olarak ifade eder. Basit ve açık şekilde ifade edilen hipotez sayesinde okuyu-cular çalışmayı daha kolay bir şekilde anlarlar. Hipotezin sınanması daha kolay olur ve veri analizinden sonra, sonuçlar kısmının daha net olarak ortaya konulmasına olanak tanır (Al-tunışık ve diğerleri, 2004).

2.4.3. Alanyazın TaramasıGünümüzde bilgiye ulaşmak daha da kolaylaşmıştır. Araştırmacıyı bekleyen önemli sorun-lardan biri, mevcut bilgi yığını içinde araştırma amacına ve hipotezlerine uygun olanları bulup, ortaya çıkarmaktır. Bu süreçte yaşanan temel sıkıntı, bilgi hazımsızlığıdır. Yani kaynak taraması yapılırken “her şeyi toplamak” davranışından uzak durulması gerekir. Asıl önemli olan araştırma için gerekli olanları elde etmektir. Ayrıca araştırmanın sağlıklı yapılabilmesi için, araştırmacının eleştirel bir yazın taraması yapması gerekir. Araştırmacı alanyazın taraması yaparken zamanını etkili kullanmasını, neyi, nerde, nasıl, kimden ve hangi yöntemlerle elde edebileceğini bilmelidir. Kaynak taraması yapılırken baş-


10

vurulabilecek çok farklı kaynaklar bulunmaktadır. Bunlar kişi (uzman, danışman, meslektaş vb.) ya da yer (kütüphane, veri tabanları, devlet kurumları, özel kurum ve kuruluşlar vb.) ola-bilir. Aynı zaman da okunabilen ve dinlenebilen her şey bir kaynak olabilir. Kitaplar, süreli yayınlar, tezler, araştırma raporları, sempozyum ya da kongre bildirileri, ansiklopediler, söz-lükler, raporlar, özel çalışmalar, tu¬tanaklar, gazeteler, dergiler, televizyon, radyo, internet ve yazılı-kayıtlı olan her şey kaynak olan incelenebilir. İyi bir alanyazın taraması için araştırmacı (Büyüköztürk ve diğerleri, 2008); 1. Yeni araştırmalardan başlayarak geriye doğru tarama yapmalı,2. Çalışmaların özellikle özet kısmını okumalı,3. İkincil kaynaklardan çok birincil kaynaklara ulaşmalı,4. Kaynak kitapların içindekiler ve dizin bölümünü gözden geçirmeli,5. Çalışmalarla ilgili notlar almalı,6. Çalışmada kullanılacak kaynaklara yoğunlaşmalıdır.

2.5. ÖRNEKLEM SEÇIMIHerhangi bir gözlem ya da inceleme kapsamına giren obje ya da bireylerin oluşturduğu bütüne ya da gruba evren veya kütle/ana kütle denir. Evren, araştırma sonuçlarının genel-lenmek istendiği birimler bütünüdür (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004). Var olan evrenden, onu temsil edebilecek bir parçanın, birimin seçilmesine örnekleme denir. Seçilen parçaya ise örneklem adı verilir. Bir başka deyişle herhangi bir evrenden belirli bir yolla seçilmiş daha küçük sayıdaki obje ve bireylerin oluşturduğu gruptur. Örneklem, evrenin bir parçası olup hem araştırma, hem de istatistiksel açıdan büyük önem taşır. Örneklemin en önemli özelliği yansız ve temsili olmasıdır. Yansızlık (tesadüfîlik, seçkisizlik) evrendeki her ünitenin (bireyin, nesnenin, parçanın) örnekleme girebilme olasılığının belli, bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur (Karasar, 2004). Örneklem seçme, nicel araştırmalarda daha öncelikli bir konu olarak değerlendirilir. Bunun nedeni daha geniş bir kitleye ulaşılması ve sonuçların genellenebilirlik niteliğinden ödün vermemek için gösterilen çabadır. Nicel araştırmalarda, örneklem doğru yöntem kullanı-larak dikkatli şekilde seçilirse, araştırma sonuçlarını evreninin tümüne genellemenin müm-kün olduğu savı kabul edilir.

2.6. ÖRNEKLEME TÜRLERIÖrneklemin evreni iyi temsil etmesi amacıyla, çeşitli örnekleme teknikleri geliştirilmiştir. Alanyazında örnekleme türleri ile ilgili olarak farklı sınıflandırmaların yapıldığı görülmek-tedir. Yaygın olarak yapılan sınıflandırma, olasılıklı ve olasılıklı olmayan örnekleme türleri biçimindedir. Olasılıklı örnekleme, evreni oluşturan birimlerin hepsine eşit seçilebilme şansının verildiği örnekleme türüdür (Dawson, 2002; Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004). Olasılıklı örnekleme türle-ri; basit tesadüfî örnekleme, sistematik örnekleme ve tabakalı örnekleme başlıkları altında


11

incelenmektedir.Olasılıklı olmayan örnekleme, araştırmacının evreni tanıması, araştırma konusunun uzmanı olması, objektif davranabilmesi durumunda seçilir (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004). Zorunlu-luklar dışında kullanılmaları pek önerilmeyen başlıca olasılıklı olmayan örnekleme türleri, amaçlı örnekleme, sistematik örnekleme ve uygun örnekleme başlıkları altında incelenmek-tedir.

2.7. VERI TOPLAMA ARAÇLARINI GELIŞTIRMEAraştırmalarda veriler, farklı yöntem ve teknikler kullanılarak elde edilir. Deneysel araştır-malarla bilgi toplama, gözlem aracılığıyla ölçüm yapma, görüşme yöntemiyle veri toplama, kişisel bildirim araçlarıyla (anket) bilgi toplama bunlardan başlıcalarıdır (Şencan, 2005). Görüşme, kaynak kişinin ilgi, tutum, görüş ve davranışlarını ortaya çıkarmak için kullanılan bir veri toplama tekniğidir (Balcı, 2004). Bir başka tanıma göre görüşme, “önceden belir-lenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci”dir (Yıldırım ve Şimşek, 2000). Görüşme yöntemi, sosyal araş-tırmalarda yoğun biçimde kullanılan bir yöntemdir. Bunun nedeni, bireylerin tutum, görüş, duygu, deneyim, inanç ve tepkilerine ilişkin daha derinlikli ve anlamlı bilgiler elde etmede etkili bir yöntem olmasıdır. Gözlem, belli bir kişi, yer, olay, nesne ya da duruma ilişkin bilgi toplamak için belirli hedef-lere yöneltilmiş bakış ya da dinleyiştir (Balcı, 2004). Gözlem, araştırmacının genel çevre ve/veya kültüründen farklı bir topluluk, kültür veya deney grubu içinde yapılabilir. Bir Afrika kabilesinde veya bir ülkedeki hastane, fabrika, okul, hapishane içinde de yapılabilir (Daw-son, 2002). Eğitim uygulamalarında da yoğun biçimde kullanılan yöntemlerden biridir. Bir okul müdürünün ya da müfettişin sınıfta öğretmeni çeşitli değişkenleri (planlama, hazırlık, öğretim yöntemlerini kullanmadaki yeterliliği, beden dilini kullanma biçimi, öğrencilerle iletişimi vb.) göz önünde bulundurarak gözlemlemesi örnek olarak verilebilir.

Anket, belli bir konuda saptanmış hipotezlere ya da sorulara bağlı olarak, bir evren ya da ör-neklemi oluşturan kaynak kişilere sorular yöneltmek suretiyle sistemli veri toplama tekniği-dir. Anket, belli bir amaç ve plana göre düzenlenmiş “soru listesi”dir (Balcı, 2004). Anketlerle çok değişik konularda (düşünce, kanaat, inanç, deneyim, zekâ, algı, davranış, ilgi, yetenek, beceri, bilgi, tutum, tepki vb.) bilgi toplanır. Anketler genellikle dolaylı ölçüm olanağı sağ-lar. Araştırmacı bu ölçüm araçlarını kullanarak arka planda görünmeyen, fakat kendisini bel-li eden belirli kavramsal yapıları veya düşünceleri ortaya çıkarmaya çalışır (Şencan, 2005). Araştırmada kullanılacak veri toplama araçlarının belirlenmesi, ölçülmek istenen özellikleri içerebilecek bir aracın geliştirilmesi ve aracın geçerli ve güvenilir bilgi elde etmeye olanak tanıyıp tanımadığı konusu oldukça önemlidir. Özellikle veri toplama araçlarının güvenirliği ve geçerliliği test edilmek zorundadır.


12

2.8. UYGULAMA Araştırmanın bu aşamasında geliştirilen veri toplama aracının ya da araçlarının (gözlem ya da görüşme formu, anket vb.) belirlenen çalışma evrenine ya da seçilen örneklemdeki katı-lımcılara uygulanmasını içerir. Araştırmada uygulanacak modele ya da araştırma desenine uygun olarak işlemler yürütülür ve veriler elde edilmeye çalışılır.Araştırmada görüşme yöntemi kullanılacaksa, görüşme öncesinde, görüşme sırasında ve sonrasında yapılacak çalışmalar önceden gerekli hazırlıklar yapılarak ve olası sorunlarda ge-rekli önlemler alınarak titizlikle yürütülmelidir. Görüşmelerin nerede, kimlerle yapılacağı ve ne kadar süre gerekeceği belirlenmelidir. Ayrıca gerekli olabilecek araç gereçler ( kalem, not defteri, kamera, ses kayıt cihazı, pil vb.) önceden hazır hale getirilmelidir. Benzer hazırlıklar gözlem yöntemi kullanıldığında da yapılmalıdır.Araştırmada anket yöntemi kullanılacak ise anketin yüz yüze mi, postayla mı, internet orta-mında mı yoksa telefon yoluyla mı verilerin toplanacağı bir önceki aşamada kararlaştırılmış olması gerekir. Uygulamanın başarı ile tamamlanabilmesi için gerekli ön hazırlıkların ta-mamlanması ve bu sürecin en az sıkıntıyla aşılması sağlanmalıdır.

2.9. VERILERIN ANALIZIAnaliz, araştırmada toplanan verilerin, bilgilerin, enformasyonun incelenen konu çerçeve-sinde düzenlenip adlandırılmasıdır. Analizden geçerek yapılan anlamlandırmayla sentez ya-pılır, sonuçlara ulaşılır ve gerekiyorsa tahminlerde bulunulur ve öneriler geliştirilir (Erdoğan, 2003). Bilimsel analizde en yaygın ayırım niteliksel ve niceliksel analiz biçimindedir. Nitel analiz, nitel veri toplama yöntemleri ile elde edilen verilerin çeşitli yöntemler kullanılarak analizini içerir. Nicel analiz ise matematiksel ve istatistiksel teknikler kullanılarak verilerin analizini içerir. Bu iki analiz yöntemi aşağıda ayrıntılı olarak ele alınmıştır.Niteliksel. Analiz. Niteliksel analiz, gözlemlerle (ilgili alanyazından, görüşmelerden, alan gözleminden) elde edilen verilerin ayıklanması, düzenlenmesi, anlamlı parçalara ayrılma-sı ve bu parçaların anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde düzenlenmesini gerektirir. Nitel araştırmada analiz, araştırılan konu/sorun hakkında toplanan ve/veya var olan bilgileri önce en ayrıntılı parçalarına ayırmayı (tümdengelim sürecini) ve anlamlandırmayı ve sonradan bu parçaları yeniden birleştirerek sonuçlar çıkarmayı (tümevarım sürecini) içerir. Analiz, araştırmada sentez için gerekli olan bilgilerin değerlendirilmesidir (Erdoğan, 2003). Nitel araştırmalarda soruların yanıtlanmasında ve hipotezlerin test edilmesinde istatistiksel yön-temler kullanılmaz. Bazı durumlarda yüzde gibi oldukça sınırlı istatistikler kullanılsa da ni-tel araştırmalarda sayısal analizler değil, betimlemeler kullanılır (Büyüköztürk ve diğerleri, 2008).Niceliksel.Analiz. Niceliksel (istatistiksel) analiz ile ilgili alanyazın incelendiğinde veri anali-zinde kullanılan testler ve analiz yöntemlerinin çok çeşitli ölçütlere göre sınıflandırıldığı ve değişik şekillerde adlandırıldığı görülmektedir. Yaygın olarak kullanılan nicel analiz türleri; değişken sayısı (tek değişkenli, iki ve çok değişkenli), veri özellikleri (parametrik ve paramet-rik olmayan analiz) ve analiz amacına (farklılıkların belirlenmesi ve ilişkilerin incelenmesi)


13

göre sınıflandırılmaktadır (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004).Niceliksel analizde veriler toplanıp kodlandıktan sonra bilgisayar ortamına aktarılır. İstatis-tiksel analiz için geliştirilen yazılımlar (Örneğin SPSS – Sosyal Bilimler için İstatistik Prog-ramı) kullanılarak veriler analiz edilir. İstatistiksel analiz, belli bir yönteme göre toplanan verilerin çeşitli istatistiksel teknikler kullanılarak anlaşılabilir ve yorumlanabilir hale getirilir. Araştırma amaçları, kullanılan değişken, örneklemin büyüklüğü ve niteliği, kullanılan araş-tırma deseni vb. değişkenler uygulanacak istatistiksel tekniğin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Bir diğer önemli nokta temel düzeyde istatistik bilgisi olmadan hangi tekni-ğin hangi durumda kullanılması gerektiğine ve elde edilen sonuçların nasıl yorumlanması gerektiği bilinemez. Bu nedenle de araştırmacı, istatistiksel teknikler konusunda kendini yetiştirmeli, eğitim almalı ya da uzman görüşlerine başvurmalıdır. Nicel yöntemlerde baş-vurulan analiz türleri ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek amacıyla temel istatistik kitapları ile ölçme ve değerlendirme kitaplarına bakılabilir.

2.9.1. RaporlaştırmaRaporlaştırma, biçimsel açıdan bir raporun nasıl yazılması gerektiğini göstermekle birlikte, özelde de toplanan ham verilerin çeşitli tekniklerle işlenerek çözümlenmesi sonucu bulgu-ların nasıl sunulması gerektiğini de gösterir. Raporlaştırma her ne kadar araştırma sürecinin son aşamasını gösterse de sürece yayılan bir durumdur. Bilimsel yazıların hazırlanmasında belirli kuralların olması, okuyucular arasında ortak bir di-lin oluşmasını, iletişimin kurulmasını sağlar. Araştırma raporunun kapak sayfasından son bölümde yer alan kaynakçasına kadar, hatta kaynakçadan sonra verilen ekler de dâhil olmak üzere belirli bir formata uygun biçimde verilmelidir.Günümüzde yaygın şekilde kullanılan bilimsel yayın yazım formatı Amerikan Psikoloji Derneği’nin (American Psychology Association - APA) ortaya koyduğu yayın kuralları, geniş psikoloji alanyazınından, bu alandaki yazar ve editörlerin deneyimlerinden ve uzmanların görüşlerinde yararlanılarak hazırlanmıştır. Bu kurallar, şu anda kabul gören kurallardır ve birçok dergi de bu kuralları dikkate alarak makale ve yazıları incelemekte ve yayınlamak-tadır (Büyüköztürk ve diğerleri, 2008). APA olarak bilinen bu yazım kuralları, bir araştırma raporundaki başlıklar, sayfa düzenlemesi, tablolar, şekiller, metin içinde kaynak gösterme, kaynakça listesi hazırlama gibi biçimsel kuralları içerir.

2.10. YARARLANILAN KAYNAK

• Elma, C. (2017). Eğitim biliminde araştırma yöntemleri. K. Kıroğlu, & C. Elma (Ed.). Eğitim Bili-mine Giriş (6. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.


14

pedagojik formasyon eĞİtİm bİlİmlerİne...

Documents