tevilat 1.cild/ kuran tefsiri/ muhyiddin İbn arabi (r.a.)

TEFSR- KEBR TEVLT

eyhul Ekber Muhyiddin bn. ArabiTercme Vahdettin nce

1. CLT

KTSAN

Kitsan YaynlarTasavvuf Serisi: 23 TEFSR- KEBR / TEVLT (1. Cilt)

Yazar: Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) eviren: Vahdettin nce Editr: kran Eser Gknar Sayfa Uygulama: A. Onur enyurt Kapak Dzeni: Sabahattin Kana

Bu eserin orjinali stanbul / Fatih - Atf Efendi Ktphanesi, Kadir Bey Blm, Mustafa el-Bab 0.100 de bulunan Muhyiddin Arabi (r.a.) Tefsir-i Kebirinin Tercmesidir.

KTSAN KTAPBasn Yayn Datm San. ve Tic. Ltd. ti. Ticarethane Sokak No: 41/3-4 Sultanahmet STANBUL Tel. 0212 513 67 69 Faks: 0212 511 51 44 www.kitsan.com

3

Meryem olu sa: Allahm!.. Rabbimiz!.. Bizim zerimize semadan bir maide / sofra inzal et de bizim iin, hem evvelimiz ve hem ahirimiz iin bir bayram ve senden bir ayet olsun Rzklandr bizi; sen rzklandranlarn en hayrlssn, dedi. Maide Suresi 114

Yce Allah, varlk leminde yazl olan her eyi kalplere ilham yoluyla yazdrr. nk lem, yazlm ilahi bir kitaptr." Bir sevgilimiz var, tertemiz. Adn veremem.. O, telerin hayran kaldklar sevgilidir. simler geldiinde en bata "Allah" Zikirle O'nu tazim et ve "O Allah'dr" de. Allah, hakk syler ve O, doru yola eridirir. Muhyiddin bn. Arabi

4

evirmen: Vahdettin nce 1961 ylnda Van ilinin Erci ilesinene bal Dinlence (Pertek) kynde dodu. lkretimini kynde tamamlad. lkokula devam ederken bir yandan da kyn medresisinin mderrisi Molla Salih Koziden Sarf, Nahiv derslerini ald. Sonra Eri ilesinin ortaokulunu okudu. Ardndan Mu mam Hatip Lisesine devam etti. Bu arada slami ilimlerdeki tahsiline de devam etti. Molla Abdurrahman Soskuniden Hadis derslerini tahsil etti. 1981 ylnda girdii Atatrk niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri Arap Fars ve Edebiyatlar Blmnden 1985 tarihinde mezun oldu. Bugne kadar eitli dergilerde yaymlanm makaleleri ve krkn zerinde tercme eseri mevcuttur. slami ilimlerin hemen her alannda tercme eserler vermitir. Yaymlanm olan tercme eserlerinden bazlar unlardr: Fi Zilalil Kurn 10 Cild, El Mizan F Tefsiril Kurn 20 Cild, Et-Tefsirul Hadis 7 Cild, Hz. Muhammedin Hayat 2 Cild, Ehl-i Beyt Ahlak, Usul-u Kafi 3 Cild, Mutezile ve nsann zgrl Sorunu, slam Dncesinde Deiim.. Ayrca Yaynevimiz Kitsandan M.bn Arabi Hazretlerinin klliyatndan baz eserlerinin de tercmeleri yaymlanmtr. Bunlar srasyla unlardr: Ruhul Kuds, stn Ahlk (Mekarimul Ahlk / Rasulullah (s.a.v.)n vlm ahlak), Nurlar Menba (Mikatul- Envar), Hrka (Nesebul Hrka / Tasavvuf Hrkas ), Kurn Mhr / Hatmul Kurn (M. bn Arabinin Kendi Kaleminden Kapsaml Hayat) M. bn Arabinin 29 Risalesinin Tercmesi 3 Cild. Bu risaleler srasyla unlardr:1- Kitabul Fena Fil Mahede / YOK olma Kitab, 2- Kitabul Celal vel Keml, 3- Kitabul Elif Ahadiye, 4- Kitabul Celalet Kelimetullah, 5- Kitabu Eyyamien / ve Durum Gnleri Kitab, 6- Kitabul Kurbe, 7- Kitabul Alam Bi arati Ehll lham, 8- Kitabul Mim vel Vav ven Nun, 9- Risaletul Kasemil lahi, 10- Kitabul Ya, 11- Kitabul Ezel, 12- Risaletul Envar, 13- Kitabul sra l Makamil Esra, 14- Risaletun Fi Suali smail B. Sevdekin, 15- Risaletun lal mam ErRazi, 16- Risaletun La Yaulu Aleyha, 17- Kitabu ahid, 18- Kitabut Teracim, 19- Kitabul Menzilil Kutbi ve Mekalihi ve Halihi, 20- Risaletul ntisar, 21- Kitabul Kutub, 22- Kitabul Mesail, 23- Kitabut Tecelliyat, 24- Kitabul sfar an Netaicil Esfar, 25- Kitabul Vesaya, 26- Kitabu Hilyetil Ebdal.. 27- Kitabu Nakil Fsus, 28- El Vasiye, 29- Kitabu stilahis Sufiyye.

NDEKLER 5

NDEKLERGiri9 Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) hakknda bilgi..11 Kurana Balama Duas. 21 Bismillahirrahmanirrahm.........23 Fatiha Suresi..... 27 Bakara Suresi.33 Al-i mrn Suresi.. 173 Nis Suresi... 245 Mide Suresi 293 Enm Suresi.. . 337 Arf Suresi.. 397 Enfl Suresi......................................... 437 Tevbe Suresi 455 Yuns Suresi 483 Hd Suresi 511 Ysuf Suresi. 547 Rad Suresi... 583 brhim Suresi......................................... 599 Hicr Suresi 611 Nahl Suresi...621 sr Suresi........................................ 651 Kehf Suresi... 683 Meryem Suresi........................................ 721 T - H Suresi........................................ 745

2. CLTEnbiy Suresi... 783 Hac Suresi 807 Mminn Suresi.. 827 Nr Suresi........................................ 841 Furkan Suresi.. 857 uar Suresi 875 Neml Suresi.. 895 Kasas Suresi 917 Ankebt Suresi 941 Rm Suresi.. 953 Lokman Suresi........................................ 963 Secde Suresi........................................... 969

6 TEFSR- KEBR / TEVLT Ahzb Suresi 975 Sebe Suresi........................................ 991 Ftr Suresi. 1001 Ysin Suresi.. 1009 Saffat Suresi...................................... 1021 Sd Suresi.. 1033 Zmer Suresi. 1055 Mmin Suresi.................................................. 1073 Fussilet Suresi1087 r Suresi.1103 Zuhruf Suresi..1117 Duhan Suresi..1133 Csiye Suresi. 1145 Ahkf Suresi...1155 Muhammed Suresi....1167 Fetih Suresi 1175 Hucurt Suresi...1183 Kaf Suresi....................................... 1191 Zriyt Suresi.... 1203 Tr Suresi...... 1211 Necm Suresi...1217 Kamer Suresi. 1225 Rahmn Suresi.. 1233 Vka Suresi.......................................... 1247 Hadid Suresi.. 1259 Mcdele Suresi....1271 Har Suresi........................................... . 1279 Mmtehine Suresi.... . 1287 Saff Suresi.. 1291 Cuma Suresi.... 1295 Mnfikn Suresi...1299 Tebun Suresi..1305 Talk Suresi....1311 Tahrim Suresi........................................ 1315 Mlk Suresi.........................................1321 Kalem Suresi.. 1329 Hkka Suresi.. 1335 Meric Suresi......................................... 1343 Nuh Suresi.. 1349 Cin Suresi.. . 1355 Mzzemmil Suresi......................................... 1365 Mddessir Suresi... 1369

NDEKLER 7 Kyamet Suresi...1377 nsn Suresi1383 Mrselt Suresi..........................................1393 Nebe Suresi 1399 Nazit Suresi.. 1405 Abese Suresi.. 1411 Tekvir Suresi...1415 nfitr Suresi... 1419 Mutaffifin Suresi..... 1421 nikk Suresi.....1427 Brc Suresi... 1431 Trk Suresi.... 1437 Al Suresi...1439 Giye Suresi.....1443 Fecr Suresi..1447 Beled Suresi1451 ems Suresi1455 Leyl Suresi......1457 Duh Suresi....1461 nirh Suresi..1463 Tin Suresi 1465 Alak Suresi..1467 Kadir Suresi.... 1471 Beyyine Suresi1473 Zilzl Suresi.... 1477 diyt Suresi.. 1479 Kria Suresi.... 1481 Teksr Suresi... 1483 Asr Suresi.. . 1487 Hmeze Suresi.. 1489 Fil Suresi..... 1491 Kurey Suresi.....1493 Mn Suresi... 1495 Kevser Suresi.....1497 Kfirun Suresi.... 1499 Nasr Suresi.... 1501 Tebbet Suresi.....1503 hls Suresi. 1505 Felak Suresi....1509 Ns Suresi.. 1511 Son Dua.. 1513

8 TEFSR- KEBR / TEVLT

GR 9

GiriAhadiyetiyle, velayet srryla, rablk vasfyla, Allah ismiyle Kn emriyle ilminde evren ire evrenleri halkedene kuvveti ve kudreti sonsuz olana sonsuz hamdolsun. Evvel olan, ahir olan, zahir olan, batn olan Odur. Herey Ondandr, Onadr. Allahuekber. Allah Rasulu, Habibi, Ahmed ismiyle biricik kld, Muhammed, ismiyle alemlere vd Mustafa ismiyle pak, tertemiz eyledii efendiler efendisi Efendimize yaratt manalar ire manalardaki zerreler adedince, binlerce ve binlerce salatu selam olsun. Onun pak tertemiz klnan soyuna, aline, ashabna ve o gzeller gzeli Tuba aacnn yapraklar olan Ehli beytine ve Onun kandilleri olan velilerine Onun imametinde Miracda Ona tabi olan btn Nebiylere, Resullere ve mmetine selam olsun. Canlar Ona feda olsun. Onun emri bastne sevgisi canlara ifadr.. Ya Rab, Ona layk olmay Ona yakin olmay Ona hizmet etmeyi Onun tarafndan sevilmeyi, sevdiin ve raz olduun Selama mazhar olan kul olabilmeyi Firdevs cennetine dahil olmay okurlarmza bizlere ve mmet-i Muhammede nasib eyle. Amin. slamiyet btn dinlerin hakikatlerinin zdr. Bu dini iftihar tac olarak banda tayabilmek iin insann son derece itina gstermesi gereklidir. Bunun da ba art Allah Rasulu (s.a.v.) Efendimize iman etmektir. Yani Ona inzal olan an yce Kurana iman etmesi, Ona uymas Kuran ile ahlaklanmas lazmdr. Zira Kuran iki lemdede kurtuluumuzun sebebi ve mutluluumuzun sermayesidir. Dolaysyla her slama inanan mslman ve Ona iman eden mmin iin Kuran okumak, anlamak ve yaamak ok nemlidir.


phesiz ki her ilmin ihtisas sahibi ehlini aramak o ilmi bilmek ve ilimden istifade etmek iin en nemli ilk admdr. Allahn tkenmez bir hazinesi olan Kurn- Kerimden gereince istifade temin etmek de, nde gelen din byklerinin ve ilim sahiblerinin zellikle Kuran yani Kn! Ol! ilahi emri ile kurulan kinat OKUmak kendisine nasip olmu yani Kuran hakikatinden OKUmu olan alimlerin eserlerini derinliine inceleyerek tahkik derecesine ulamaya ve bilhassa zel bilgiye dayanan bu husustaki almalara baldr. Ancak bunlardan en nemliside nasipkar olmak, yansra da Kurandan maddi ve manevi feyz almak arzusunda bulunmak ve gerekli gayreti gstermek lazmdr. te bu eser byle alimlerden birisi olan Muhyiddin bn. Arabi Hazretlerine aittir. Zlcelal-vel- ikram sahibi olan Rabbimizin ltfuyla Muhyiddin Arabinin (k.s.) Tefsir-i Kebir / Tevilt kitabnn gzel Trkemize yaplan evirisidir. Eserin orjinali: Atf Efendi Ktphanesi Mustafa el-Bab Blmnde, 0.100 Numaral Muhyiddin Arabi (r.a.) Tefsir-i Kebir adyla bulunmaktadr. Arapadr. Tek cilttir. Eser, daha sonralar birok kereler Beyrutta tpk basm olarak iki cilt olarak baslmtr. Biz tercmemizde yaynevimizin ktphanesinde bulunan bu tpk basm esas alarak tercmemizi yaptrdk. Cenab- Hakka sonsuz krler olsun. Okurlar bol olsun. Okurlarna faydal olsun. Bizlerinde bu gibi alimlerin eserlerine hizmetimiz daim olsun. Beeriyetimiz icab olarak gerek tercme aamasnda gerek dizgi esnasnda veya bask srasnda elimizde olmayan nedenlerle oluan hatalarmzn affn ncelikle Muhyiddin ibn. Arabi hazretlerinden ardndan da siz okurlarmzdan dileriz. Hatalarmz grrseniz ltfen bizlere bildiriniz. Her trl gr ve nerilerinize az. Cenab Hakk daim yardmcnz ve yoldanz olsun. Kitsan

MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 11

Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) Hakknda BilgiCenab- eyhul Ekber Muhyiddin ibn. Arabi (ks.) Dostun dostu olma erefine nail olmu Kuran okumu, Kuran ahlakyla ahlaklanm zgn Kur'ani-Muhammedi hakikati aklama erefiyle ereflenen ender mutasavvflardandr. H. 560-638 / M. 1166-1240 yllar arasnda yaamtr. Arifler arasnda Nimet Gn olarak adlandrlan Ramazan aynn 17sinde Endlsn Mursiyada dnyaya terif etmitir. H. 638 ylnda da am- erifde (Suriyenin Bakenti) Hakka yrmtr. Trbesi amda Kasiyun dann eteklerinde Salihiyye semtinde bulunmaktadr. Kendisi Sahabe-i Kirmn cmertliiyle mehur Adiy b.Hatem- i Tanin kardei Abdullah b. Hatem et-Tainin nesline mensuptur. eyh-i Ekber, kendi ifadesine gre; ocuk yalarndan itibaren ok deerli alimlerden islami ilimlerde eitim grd ve Kur'an' ezberledi. Bulu anda ise ilhi fetihle anszn karlanca, "Biz o kitapta hibir eyi eksik brakmadk." (Enam, 38) ayetinin hakikatinin zevkine vard.. Mutluluun tamamn, velayetin tamamn ve ilmin tamamn, Kur'an'la amel etmekle gerekleeceini anlad.. Btn varln, hatta nefeslerini, zahir ve batn dncelerini Kur'an'dan istimdat etmeye, medet ummaya tahsis etti. eyh'e gre Kur'an, yalnzca telaffuz edilen kelimelerden veya zerinde dnlen anlamlardan ibaret deildir. Bilakis btn ayetleri, kelimeleri ve harfleri snrsz tecelli doularndan, srlarn ve ilimlerin mahedesinden ve byk mazharlardan ibarettir. eyhin btn hayat, Kur'an menzillerine ve ini meknlarna ykselmekten baka bir ey deildir. Yaamnda da rendii ilimlerle amil olmu yaklak beyze yakn kymetli eserde miras brakmtr. Ksacas alimlerden, salihlerden ve sultanlardan oluan adalarnn ve kendisinden sonra gelen bu sahann byklerinin tanklyla eyhin hayat, Kur'ani bir yaantnn eksiksiz bir rneini oluturmaktadr.


eyh, Kur'an fiil ve ruh olarak yaamak, kalp ve kalp olarak balanmak, Muhammedi snnetin somut bir rnei olmak iin Ona akla balanmt. Kendisinin yakn evresine giren-aile fertleri, eyhler, alimler, sohbetinde bulunduu veliler, kendisine elik eden renciler, muritler, markta ve maripte kendisine danan hakimler ve sultanlar gibi kiilerin byk ounluunu Kur'an'la tahakkuk etme ve Muhammedi sfatlarla ahlaklanma esasna gre eitmitir. Bu eitimin etkisiyle szn ettiimiz kiilerin iinde bir hal meydana gelmi ve Resulullah'n (s.a.v) kendileri hakknda: "Kur'an ehli, Allah'n ehli ve has adamlardr" dedii kimseler zmresine girmilerdir.Not: Muhyiddin ibn. Arabi (k.s.) hazretlerinin kendi kaleminden yani eitli eserlerinde anlatm olduu hayatnn, ilmi grlerinin derlemesiyle hazrlanan biyografisi, Yaynevimiz tarafndan baslan Hatmul Kuran / Kuran Mhr adl eserde mevcuttur.

eyhul Ekberin Futuhat Mekkiyye adl eserinden Kuran-i iman ile ilgili szlerinden bazlar:- "Allah'a ve Resulne, Resulnn getirdiklerine, mcmel ve mufassal olarak, bize ulasn, ulamasn kesin bir ekilde iman ettik. Bu akideyi taklidi olarak anne ve babamdan aldm. Caizlik, helallik ve vaciplik ile ilgili olarak akli dncenin hkm nedir, bilemezdim o zamanlar. Ben, buna dair imanma dayal olarak amel ettim. Ta ki nereden ve neden iman ettiimi bilinceye kadar. Allah gzlerimi, basiretimi ve hayalimi at. Bu yzden mesele benim iin dorudan mahede dzeyine ulat. Taklide dayal olarak tahayyl edilen ve vehmedilen hkm de mevcuttu. Derken tab olduumun, yani Hz. Muhammed'in (s.a.v) deerini bildim. Btn Nebileri mahede ettim. cmali olarak iman ettiklerimin tmne muttali oldum. Nitekim grp bizzat mahede etmemden elde ettiim ilim nceki imanmla atmad. Bu yzden ne sylyor ve ne yapyorsam Nebnin (s.a.v) szne dayanarak sylyorum, yapyorum, kendi ilmime, bizzat gzlemime ve mahedeme dayanarak deil. man ile gzlem arasnda bir denge kurdum. te tabi olma balamnda ok deerli bir tutumdur bu."


- "Sylediim her eyle ilgili olarak izlediim yol udur: Bakasn deil de bir lafz bizzat kullanyorsam, bunun nedeni delalet ettii anlamdr. Bu yzden benim maksadm itibariyle szlerimde fazlalk, gereksiz sz yoktur. Biri szlerimde fazlalk, gereksiz sz gryorsa, bu benim kastmdan deil, onun yanl algsndan kaynaklanmaktadr." - Yazdm hibir kitapta melliflerin ve telifin gayesini gtmedim. Bilakis, Hak tealadan yle ilhamlar gelirdi ki bazen beni yakacak kadar etkili olurlard. Ben de onlardan mmkn olduu kadarn kayt altna almakla megul olurdum. Bu yzden istemeyerek telifin maksadnn da dn ktm oluyor. Yazdklarmdan bazsn ryada veya keifte Hakkn emretmesi zerine kaleme aldm. ilahi ilka, rabbani ve ruhani ilham son erdi." - Yce Allah, varlk leminde yazl olan her eyi kalplere ilham yoluyla yazdrr. nk lem, yazlm ilahi bir kitaptr." - Allah'a yemin ederim ki, burada iime atlan ilahi imla, rabbani ilka veya ruhani fleme olmayan tek bir harf dahi yazm deilim. tamamen bundan ibarettir. Bununla beraber biz, eriat koyan Resuller olmadmz gibi teklif getiren Nebler de deiliz. - Her kiinin Kur'an'da bir suresi vardr Allah'n kitabnda bana ait olan sure ise tenzil (Zmer)dir. nk nzul olunan eyi yani ilahi kitab olan lemin surelerini, ayetlerini OKUmak bana nasib oldu. Ben de her ayete ilikin aklamalar makam eklinde tertip ettim: Birincisi, Celal makam, sonra Cemal makam, sonra tidal makam. Bu, kmil Muhammedi varis asndan berzah hkmndedir ki buras Kemal makamdr. Ayeti celal ve heybet makamnda ele alyor, hakknda konuuyorum, ta ki en latif iaretlerle ve en gzel ibarelerle bu makama ulancaya kadar... Sonra ayn ayeti bu sefer cemal makamnda ele alyor ve zerinde konuuyorum. Buras birinci makamn karsndadr. Nihayet zellikle bu makam iin nazil olmu gibi srdryorum aklamalar. Sonra ayn ayeti kemal makamnda, ilk iki vehe benzemeyen bir szle ele alyorum. Bu makamda harflerin, kelimelerin, harake ve sknlardan ibaret olan kk harflerin srlar hakknda konuuyorum. Eer bunlarda byle srlar varsa onlar ele alyorum, yoksa nispetleri, izafeleri ve iaret gibi unsurlar ele alyorum. Bu ilemi tamamlaynca, yanndaki ayeti ele alyorum. Bu ayetlerden birinde bulunup da asl olma zelliine sahip kelimeyi ahit olarak deerlendiririm, ancak bunun da rnekleri azdr."


-"Meclislerimde ve tasniflerimde konutuumuz her ey, Kur'an'n huzurundan ve hazinelerinden gelir. Bana Kur'an' anlamann ve Kur'an'dan yardm almann anahtarlar verilmitir. Btn bunlar, Kur'an'n dna kmadmz srece geerlidir. Kukusuz bu, balarn en ycesidir. Ancak zevkine varan, menzilini nefsinden bir hal olarak mahede eden ve Hakkn, srrnda kendisiyle konutuu kimse bunun deerini bilir. nk Hak, vastalar kaldrmak suretiyle, srrnda kuluyla konutuu zaman, onun seninle konumasna, senin szlerini anlaman da elik eder. Onun seninle konumas, senin onu anlamann ayn olur ve ondan geri kalmaz. Eer senin anlaman, onun seninle konumasndan geri kalrsa, bu, Allah'n kelam olmaz. Bunu kendi iinde hissetmeyen kimse, Allah'n kullaryla konumasna dair ilimden nasipsizdir." - Her okuyan Kur'an'n nzuln hissetmez. nk ruhu kendi tabiatyla meguldr. Kur'an, bu kimseye tabiat perdesinin gerisinde iner. Bu yzden ondan lezzet almak suretiyle etkilenmez. Nitekim Resulullah (s.a.v) Kur'an okuyan baz topluluklar hakknda yle buyurmutur: "Onlar, Kur'an okurlar, ama Kur'an grtlaklarndan aaya inmez." Bu Kur'an dillere inmektedir, kalplere deil. Yce Allah, Kur'an'dan zevk almakla ilgili olarak yle buyurmutur: "Onu Rhu'lemin (Cebrail) senin kalbine indirmitir." (uara, 193) te, Kur'an'n kendisine inmesinden dolay, deeri llemez, her trl zevkin stnde bir haz alan kimse budur. Kii bu tad, bu hazz alnca, yeni ve eskimez Kur'an'n zerine indii kimse olur. ki ini arasnda fark vardr. Kur'an, bir kiinin kalbine indii zaman, anlamyla iner. Kii okuduunu bilir, kendisinin dilinden olmasa da. Kur'an dnda bu lafzlarn anlamlarn, kendi dilinden olmad iin bilmese de, okuduunun anlamn bilir. Bir kimse Kur'an' tilavet ederken, Kur'an onun kalbine inerse, tilavet ettiinin anlamn bilir. Kur'an'n makam ve menzili, yukarda sylediimiz gibi olursa, istedii her varl orada bulur. Mrid, istedii her eyi Kur'an'da bulmadka mrid olamaz." - "Kur'an ile insan- kmil kardetirler. nsan- kmil ise, Kur'an'n btn cihetleri ve nispetleriyle indii kiiden bakas deildir. Kur'an'n varislerinden olup insan- kamil olmayan kimselere gelince, Kur'an, onun omuzlarnn arasna iner, gaipten gsne yerleir. Kukusuz bu, eksiksiz bir verasettir. Kur'an olmas hasebiyle Kur'an'la beraber olan kimse, cem birliini ifade eden bir gze sahip olur. Ama cem edilmi


olmas hasebiyle Kur'an'la beraber olan kimse iin, Kur'an Furkan'a dnr. Bylece a gizliyi, haddi ve balangc mahede eder. Biz, bu Furkan inii tattmz iin, u helaldir, u haramdr, u mubahtr dedik. Merepler eitlendi, mertebeler birbirinden ayrld ve ilahi isimlerle kevni eserler zahir oldu. Allah'n kelamn sadece bir anlamla snrlandrmak doru deildir. Bilakis yce Allah, Kur'an'ndan nice latif srlar kullarnn haline ve makamna uygun olarak velilerine aar. Allah ehline gre nemli olan, Kur'an'da yer alan kssalarn, rneklerin, hikmetlerin ve hkmlerin insan nefsine ynelik olarak anlalmasdr. nk d lemde (afakta) zuhur eden her eyin bir benzeri i lemde (nefiste) de vardr. rnein dem ve blis veya Musa ve Firavun kssasn bilmenin ne faydas var, btn bunlardan kaynaklanan bir ibret senin nefsinde mahede edilmezse? Bu ilim dalnda btn yazdklarmn gayesi, evrende zuhur eden eylerin bilinmesi deildir. Bilakis, asl gayem, gafillerin dikkatini insani ayn'da, demi ahsta mevcut olanlara ekmektir. nk bir ekilde senin kurtuluunla bir ilintisi yoksa zatnn dndaki eyleri bilmenin sana bir faydas olmaz" - "Allah ehline gre iaretler, uza gsterir veya gayrin hazr olduunu bildirirler Allah ehli asndan ekil ulemasndan daha zor, daha meakkatli bir mahlk yoktur. Allah ehli, O'nun hizmetine hastrlar, ilahi ba yoluyla O'nu bilirler. Allah, onlara srlarn bahetmi, Kitabnn anlamlarn ve hitabnn iaretlerini anlatmtr. Bu yzden ekil ulemas, Allah ehli asndan, Resullerin karsndaki firavunlar gibidirler. Varlk leminde i, zikrettiimiz gibi ezeli bilgi erevesinde gerekletiine gre, bizim ashabmz iaretleri kullanmay yelemilerdir. Tpk Meryem'in (a.s) iftiraclara, inkrclara kar iaretlere bavurmas gibi. Bu yzden Allah ehli mutasavvflarn, nnden ve arkasndan batln bulamasna imkn bulunmayan Allah'n kitabna ilikin deerlendirmeleri iaretler eklindedir. Aslnda bu iaretler hakikatten, Allah kelamnn anlamlarna ilikin faydal tefsirden ibarettir. Onlar btn bunlarn yan sra btn deerlendirmeleri, dil ehlinin bildii gibi, genelliini ikrar etmekle, nzul sebebiyle irtibatn vurgulamakla birlikte kendi nefislerine dndrrler. nk Kitap onlarn


(dil ehlinin) lisanyle inmitir. Bu yzden onlara gre yce Allah, kitabnda her iki boyutu da kuatmtr: "nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde ayetlerimizi gstereceiz." (Fussilet, 53) Yani d leme (afaka ve i leme (enfse/kendi nefislerine) inen ayetleri gstereceiz. nk inen her ayetin iki yz vardr. Biri yzn kendi nefislerinde grrler, bir yzn de kendilerinin dnda grrler. Kendi nefislerinde grdklerini iaret olarak isimlendirirler." Bunlar Kur'an'n btn sureleridir Arzu ettiim iin isimlerini topladm Allah'n kitabndaki her surede benim iin bir pay vardr. Ama hayrn byk ksm Asr suresine aittir. Hi kukusuz ller tanzim edilmi tartlardr Glgeler stnde kat kat glgeler getirir onlar Bulutlardan ve bulutlarn dndan. Grlr... ni srasnda diplerinde durum. Her manay ihtiva eder, ama izhar edemez Hitabet, iir ve darb- meselden bakas onu. Bunun bir ksm vlendir ve yksektir Bir ksm yerilendir ve alaktr Biri, azmdan kanlardan dolay ekiirse benimle, Bilsin ki, btn insanlar bilmediklerine dmandr. Ryada Hak bana syledi. Bu benim szm de deildir. Bir vakit kullarm iinde sana seslenirim Bir vakit makammda sana mnacat ederim Her iki halde de sen yanmdasn Koruma himayesinde ve zimmet iinde.


Bir sevgilimiz var, tertemiz. Adn veremem O, telerin hayran kaldklar sevgilidir. simler geldiinde en bata "Allah" Zikirle O'nu tazim et ve "O Allah'dr" de. - "Avamn akidesi salamdr. Onlar, ledn ilmini mtalaa etmemi olmalarna ramen mslmandrlar. nk salam ftrat zere kalmlardr. Bu da Allah'n varln bilmek, O'nu tanmak, Kur'an'n zahirinde yer ald ekliyle O'nu tenzih etme ilmidir. Bu halleriyle onlar, tevile bavurmadklar srece doru yoldadrlar. Ama ilerinden biri tevile ynelirse artk avamlk hkmnden kar, nazar ve tevil ehlinden bir gruba dhil olur. Bu durumda ya isabet etmi olur ya da eriatn getirdiinin zahiriyle elitii oranda hata etmi olur. Kur'an'da akl sahibi iin zengin bir bilgi kayna vardr, bakasna ihtiyac olmaz. Mzmin hastalar iin ila ve ifa vardr. Kur'an, kurtulu yolunda yrmeye kararl olan, yksek derecelere kmaya rabet eden, phe kayna olan eylerden yz eviren kimseler iin ikna edicidir. - Resulullah (s.a.v), Allah'n zat hakknda dnmeyi nehyetmitir. nsanlar bu lden gafildirler. Bu yzden Allah'n zat hakknda dnmeyen, dnce yoluyla O'nun zatna dair hkmler vermeyen kimse yok gibidir. Bu hususta edepli bir tavr sergileyen kimse grmedim. Allah ehli olan kk bir aznlk mstesna mutlaka bu meseleye dalmlardr. Ama Allah ehli olanlar, Resuln (s.a.v) bu hususta getirdiini dinlemilerdir ve Allah'n kendisini vasfettii ekli olduu gibi benimsemilerdir ve bunun bilgisini O'na brakmlardr. Zat tevile yeltenmemilerdir. Ta ki yce Allah, baka bir bildirme yoluyla buna dair bilgiyi kalplerine indirip anlamalarn salayncaya kadar. Mesele Allah kaynakldr, aklamas da O'na aittir. Bu yzden O'nu O'nunla renmilerdir, kendi grleriyle deil." - Hak tealay, O'nun kendisini isimlendirdiinden baka ekilde isimlendirmek doru deildir. Sadece O'nun verdii isimleri esas almak gerekir, tenzih ve tebihi adeta cem eder biimde arttrmaya da, tevile de yeltenmemek gerekir. Yce Allah "O'nun benzeri hibir ey yoktur. O iitendir, grendir." (ura, 11) ayetinde buna iaret etmektedir. - "Yce Allah yle buyurmutur: "Eer yerde ve gkte Allah'tan baka ilahlar bulunsayd, yer ve gk, (bunlarn nizam) kesinlikle bozulup gitmiti." (Enbiya, 22) Bundan anlalyor ki, ortada salah vardr,


bu ise lemin bekas ve varldr. Bu da gsteriyor ki, eer alemi var eden Bir olmasayd, alemin varl gereklemezdi. Bu, Hakkn (ahadiyetinin) tekliinin evrendeki delilidir ve akli delil de buna uygun dmektedir. Eer bundan baka deliller bulunsayd ve bunlar ilhi teklii daha etkili biimde kantlar mahiyette olsalard, Allah onlara ynelir ve varla getirirdi. Biz de evren delilini bilemediimiz gibi bundan hareketle Hakka delil gsterme yolunu da bilemezdik. - "Yce Allah'n "Bil ki, Allah'tan baka ilh yoktur." (Muhammed, 19) ayetinde bize emrettii tevhidden maksat ulhiyet tevhididir. Yine yle buyurmutur: "O'nun benzeri hibir ey yoktur." (ura, 11) Akll kimse, nefsini kendisi iin gerekli olan eylerle uratrr, tesine gemez. nk insann mr sresi ksa ve nefesleri de sayldr. Geen zaman bir daha geri gelmez. Bil ki, Allah, Tek lhtr. O'ndan baka ilh yoktur. Bundan sonra da O'nun mahiyetine, kemiyetine ve keyfiyetine dalmaya kalkma. man yolundan ayrlma. Allah'n sana farz kld eylerle amel et. Sabah akam Rabbini, O'nun senin iin belirledii zikirlerle an. Allah'tan korkup sakn. Eer Hak teala, kendisini bilmeyi sana bahederse, bu, yararl nurdur ki, kalbin onunla hayat bulur, onun sayesinde fikirlerin rettii phe ve kararszlk karanlklarndan kurtulursun. Btn Resuller ve Nebiler, Resullerin takipileri muttaki keif ehli zatlar Allah ile ilgili ilimleri hususunda ihtilaf etmemilerdir. nk ayn kaynaktan gelen nurlardr. "Eer o, Allah'tan bakas tarafndan gelmi olsayd onda birok tutarszlk bulurlard." (Nisa, 82) Akll olan kimse, eriat karsnda boynu bkk durur, ona hizmet etmeye amade olur. eriatn Rabbiyle ilgili olarak O'ndan haber verdii her eyi kabul eder. Yce Allah'n kendisi ile ilgili olarak haber verdii zellikler arasnda eza grmek, fkelenmek, kulunun tevbe etmesiyle sevinmek, gen adamn kadnlara meftun olmamasna armak, glmek, glmsemek, kullarnn kfre sapmasndan rahatsz olmak, kretmelerinden ve imanlarndan dolay memnun olmak veya ara istiva etmek ve dnya semasna inmek gibi vasflar yer alr. Her mslmann bunlara iman etmesi gerekir. Bu noktada akl, nasl? ve niin?diye ortaya atlamaz. Akln bu balamda grevi ; teslim olmak, kabul etmek ve tasdik etmektir. Nasl, niini bir noktadan sonra brakmaktr. Bu meseleleri tevil etmeye kalkan akllarn fuzuli bir ile uratklarn idrak etmektir. Biz onlar kendi halleriyle babaa brakyoruz ve bu tevillerde onlara katlmyoruz.


nk bu, Allah'n murad mdr, dolaysyla bunlara dayanmamz m gerekir? Yoksa Allah'n murad bu deil midir ve reddetmemiz mi gerekir? Bilmiyoruz. Bu yzden biz teslim olma yolunu tuttuk. Bize bu hususta bir soru sorulduu zaman "Biz Allah indinden gelenlere Allah'n murat ettii ekliyle iman ediyoruz. Biz, Resullerden gelenlere Resullerin murat ettii ekliyle inanyoruz. Biz, bu hususlarn tmyle ilgili ilmi Allah'a brakyoruz ve Resullere brakyoruz." eklinde cevap veririz. Bu selefin yoludur. Allah, bizi onlara gerek halefler klsn. - Ey akidemi soran adam! Allah o kimsenin zannn gzel klsn.. Ki bilmektedir. Allah'n kendisinden baka ilah olmadna ahitlik ettiini. Allah, adaleti ayakta tutarak u hususu aklamtr ki, kendisinden baka ilah yoktur. Melekler ve ilim sahipleri de ahiddir. - "Keif ehli kimseler, btn mezheplere, dinlere, milletlere ve Allah hakknda ileri srlen grlere genel anlamda muttali olurlar ve bunlara ait hibir ey onlarn bilgilerinden gizli kalmaz." - "Allah' bilen kamil alim, Allah katnda kendisinin aleyhine herhangi bir hccetin olumasndan saknan kimsedir. Bu tehlikeli sonutan kurtulmak isteyen kimse, eriatn ierdii emir ve yasaklara riayet etmeli, tesine gememelidir. lm her zaman aklnda bulundurmal, zellikle Kur'an'n ierdii zikirler araclyla Allah' anmak haricinde her zaman suskunluu yelemelidir. Byle yapan kimse, bulunmadk hayr brakmad gibi, kanmadk er de brakmam olur ve nefsini tehlikelerden beri klar. Ortada eriata muhalif bir hakikat yoktur. nk eriat, hakikatlerden biridir. Dolaysyla hakikat eriattr." Muhyiddin bn. Arabi


KURANA BALAMA DUASI 21

TEFSR- KEBRTEVLT TERCMES

Kurana Balama DuasEuzubillahimineeytanirraciym Bismillahirrahmanirrahiym Neveytu kraeten kuran liridairrahman ve tenvirikuburi ehlil iman ve ruhi emsi seyyidil enbiyai ve kameril mrseliyn seyyidina muhammedin aleyhisalevatrrahman ve tardieytan ve iskatizzunubi ve kabulittevbeti ve refidderecati vennnecati minennirani ve bekilimni ve likirrahman birahmetike y erhamerrahmiyn velhamdullahi rabbilalemiyn. Allahumme bilhakk enzeltehu ve bilhakk nezele. Allahumme azzim rabeti fhi vecalhu nuren libasari ve ifen lisadr, Allahumme zeyyin bih lisan ve cemil bih vech ve kavi bih cesed verzukn tilveteh al taatike naelleyli ve etrafennehari vahurn meannebiyyi sallallahu ve selleme ve lihil ahyar. Allahumme salli ala seyyidina Muhammedin ve lihi ve sahbihi ve sellim. Biadedi ma fi cemili Kurni harfen harfen ve biadedi klli harfen elfen elfen. El Fatiha Amin.

Not: Mslimde rivayet olunduuna gre Rasullah (s.a.v.) efendimiz buyurmutur ki. Kuran okumaya balarken bu dua okunduu taktirde Allahu teala okunan bir harfe karlk ellibin hasene (sevap) verir.


BSMLLAHRRAHMANRRAHM 23

BSMLLAHRRAHMANRRAHM Kelamnn nazmn sfatlarnn mazharlar, sfatlarnn belirtilerini zatnn nurunun doular klan, Asfiyasnn kalplerinin alglama yollarn; duymann gereklemesi iin arndran, Muttali oluun kesin olarak tahakkuk etmesi iin, evliyasnn idrak merkezlerinin hissetme kaynaklarn berraklatran, Sevgi n her tarafn aydnlatacak ekilde yanstmak suretiyle srlarn incelten, effaflatran, Ruhlarn, vechinin cemlini mahede edip, onda fena olma arzusuyla tututuran, sonra Kelamn onlara ilka edip, sabah akam onda skunet bulmalarn salayan, bununla onlar kendine yaklatrp, katnda kurtulua ermelerini temin eden, Kelamnn zahiriyle; nefislerini tezkiye eden, arl arl akan bir su gibi yapan, Kelamnn batnyla; kalblerine hakikat pnarndan kana kana iirip, dalgalar st ste binmi, engin bir deniz haline getiren Allaha hamdolsun. Dalglar, srlarnn incilerini karmak iin bu deryaya dalmak istediklerinde, su birden tap onlar iine alr, suyun girdaplarnda batarlar. Amma Anlay, kavray vadilerinde, dereler Onun feyzinden nasib olunan kapasiteye uygun kadaryla aktlar, akl cetvelleri, nehrinin szntsyla tat. Bylece vadiler, parlak cevherler ve incilerle sahillerde belirginletiler. Dereler, gz alc iekler ve meyveler bitirdiler kylarda Kalpler, ak srasnda kapasiteleri orannda ihtiyalarn karladlar. Akllar ve etekler, snrlarn tamadan doldular. Nefisler, meyveleri ve nurlar devirmeye koyuldu, onlar bulmann krn eda ederek ihtiyalarn giderdi.


Srlara gelince Ayet arlar kulaklarna alnnca, douverdiler. Oradan sfat belirtilerine muttali oldular, onlar grnce gzellikleri karsnda hayrete dndler. Tecellileri zamannda; ap kaldlar, dehete kapldlar . Daldlar, derken oradan ruh ykseldi. Onun ardndan bir Cemal dodu, Baki vechinin douu gibi. Bu mahede, onlar hakknda varln nefyi hkmn verdi, ikrar zorunlu kld. Kendisinden baka ilah olmayan, Tek ve kahredici gce sahip olan mnezzehtir. Celalinin ve Cemalinin sfatlarnn ssleriyle, kelamnda kullarna zatnn ve kemalinin gz alclnn suretinde tecelli eden mnezzehtir. Bu kelam ile konuturduu, Onu, kayna, menei kld, Ondan, Onun iin ve Ona dnn salad mbarek aac Rasuluna, ilminin ve aziz kitabnn mahzeni kld Ehli beytinin ve din iin salam bir korunak eyledii Ashabnn zerine sonsuz salat ve selam olsun. mdi Hayli uzun zamandan beri Kuran okumay ve ayetlerin anlamlar zerinde iman kuvvetleriyle dnmeyi alkanlk haline getirmitim. Ayrca virdleri de ara vermeden okumaktaydm.. Ancak gsm daralyor, kalbimi tarifsiz bir sknt basyordu. Btn bu okumalarma, tefekkrlerime ramen bir trl kalbim almyordu!.. Rabbim bu daralmay ve sknty benden uzaklatrmyordu Derken Kuranla nsiyet kurdum, Ona sndm, kasesinin tadna vardm, itim. Birden nefsimin ad olduunu, gsmn aldn, aklmn genilediini, kalbimin ferahlayp enginletiini, srrmn usuz bucaksz hale geldiini, vaktimin ve halimin gzelletiini ve ruhumun bu almlarla, fetihlerle sevin iinde olduunu fark ettim. Ruhum, akam ve sabah arabn (araben tahura) daima imenin keyfi iinde idi.. Artk her ayetin altndan nme yle anlamlar alyordu ki dilimin bu anlamlar vasf edecek mecali yok. Bunlar zaptedip, kaydedecek kudret bulunmaz ben de! Sonra, bunlar neredip yaymaya dayanacak kuvvet nerede?..! Derken, maksatlarn ve temennilerin tesindeki anlamlarla beni besleyen haberi getirenin duyurusunu hatrladm. Doru szl mmi Nebinin - susan ve konuan her varln en stn salavatlar zerine olsun szn dndm

BSMLLAHRRAHMANRRAHM 25

Kurandan inzal olan her ayetin bir zahiri bir de batni anlam vardr. Her harfinin bir snr ve her snrn bir balangc vardr. O zaman anladm ki zahiri anlam tefsir, batni anlam da tevildir. Snr ise; anlayn, szn manas ile ilgili olarak ulaabildii son noktadr. Balang ise; bu anlamlarla ilgili olarak ykselip muttali olunan, her eyi bilen, Melikin mahedesidir. Nitekim nc muhakkik mam Cafer b. Muhammed es-Sadktan (a.s) yle rivayet edilir: Kukusuz Allah, kelamnda kullarna tecelli eder. Fakat siz Onu gremezsiniz. Rivayet edilir ki, mam Sadk (a.s) bir gn namaz klarken baylr, ayldktan sonra kendisine bunun sebebi sorulunca der ki: Ayeti durmadan tekrarlyordum, sonunda onu bizzat konuandan dinledim. Bunun zerine ben, baz vakitlerde bana bahedilen batni hakikatlerin srlarn, doularn parldaylarnn nurlarn deerlendirmeye, yorumlamaya karar verdim. Zahirle ve snrlarla ilgili ksmlar deil. nk bunlar iin belli bir snr izilmitir. Nitekim bu konuyla ilgili olarak Kuran kiisel gr dorultusunda tefsir eden kii kfre girer. Tevile gelince; onu terk etmek, brakmak doru olmaz. nk tevil, dinleyenin sluk mertebelerinde zuhur eden hallerine ve vakitlerine ve derecelerinin farkllna gre deiir. Kii sluk makamlarnda ykseldike, nne yeni bir kap alr, youn, kesif bir anlama dair ince, latif alma muttali olur. denilmitir. Bunun zerine bu sayfalar karalamaya baladm Zihnimin el verdii kadar, uyum gerekletii oranda Tefsir alanna girmeden, ifadenin kapasitesini aan iaretlerin engin denizinin karanlklarna dalmadan. Kurann nazmn ve tertibini gzettim. Tekrarlanan veya ifade tarzlar benzeen ayetleri her defasnda yeniden ele almadm. Bana gre tevil kabul etmeyen veya tevile ihtiyac olmayan ayetleri yorumlamadm. Ele aldm ayetler balamnda yorumun, tevilin son noktasna vardm iddia etmiyorum. nk, anlam boyutlar, benim anladklarmla snrl deildir. Allahn ilmi de benim bildiklerimle kaytlandrlamaz. Bununla beraber anlattm eyler hususunda benim amdan tam bir anlamann gerekletiini syleyemem. Aksine, kimi zaman ayetlerin anlam boyutlaryla ilgili yazlanlardan algladm bir


ok eyin mahiyeti karsnda arp kaldm. Bunlar, zahirlerini kast ederek zahir hkmlerle tevil etmek mmkn deildir. Bu yzden ok azn tevil ettim. Ki; bunlar anlamann imkan olduu bilinsin ve zahirlerini aabilen biri kt zaman benzerleri iin bunlar delil olarak alglasn. nk, bu gibi ayetlerin tevilinde bir takm zorluklarla karlamak kanlmazdr. Zorlama yorumlar terk etmek bir erdem gstergesidir. Benden baka biri daha gzel boyutlarla karlaabilir ve gnll olarak takip edilebilir. nk, bu kullar arasnda kendisi iin kolaylk ngrlen kimselere kolay gelir. Allahn her kelimesinin altnda nice kelimeleri gizlidir. Denizler tkenir de bunlar tkenmez. Byle iken bunlar snrlandrmaya, saymaya imkan var mdr? Ama biz zevk ve vecd ehline rnekler sunuyoruz ki Kuran okuduklar zaman bunlara gre tavr alsnlar. O zaman Allahn gizli ilminden hazr olduklar hususlar nlerine alverir, gaybnn sakl hususlar, donanmlar elverdii oranda kendilerine tecelli eder. Allah, keif ve mahede yolunda cehd edenlerin, zevk kaynaklarna zlem duyanlarn yol gstericisidir. Hakikatin kayna Odur ve baar Onun elindedir. Vallahu yekulul hakka ve huve yehdissebile. Allah, hakk syler ve O, doru yola eridirir. Abdullah Muhammed Muhyiddin bn-i Arabi

FATHA SURES 27

FATHA SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla Fatiha Suresi, Mekkede inzal olmutur. 7 ayettir. Bir eyin ismi, o eyin bilinmesinin, tannmasnn aracdr. Allahn simleride (Esmaul Husna) zellikleri itibariyle delalet eden nevi suretlerdir. Allahn sfatlarna ve zatna delalet etmek zere kullanlrlar. Varlklaryla Allahn vechine, taayyun edileriyle de Allahn birliine delalet ederler. nk isimler (esmalar), Allahn tannmasna, bilinmesine araclk eden zahir iaretlerdir. Allah lafz, mutlak olarak ve olduu gibi ilhi zatn ismidir. Ki bu da zatn sfatlarla muttasf olmas veya muttasf olmamas itibariyle deildir. Rahman, herkese hikmetin gerektirdii ekilde varlk ve kemal baheden demektir. Varlklarn varolularnn banda sahip olduklar kabiliyetler de bu ismin kapsamna girer. Rahm ise, son itibariyle insan trne zg manevi kemali baheden anlamna gelir. Bu yzden Ey dnya ve ahiret Rahman! ve Ey ahiret Rahimi! denilmitir. Buna gre Besmelenin anlam yledir: lahi zatn ve btn sfatlarla birlikte azamet sahibi Hakkn mazhar, genel ve zel rahmeti kapsayan kmil insaniyet suretiyle balyorum, okuyorum. Besmele; sm-i Azamdr / en byk isimdir. Nitekim, Allah Rasulu (s.a.v) bu anlama yle iaret etmitir: - Bana btn szleri, anlamlar kapsayan verildi ve ben stn ahlak tamamlamak zere gnderildim. Kelimeler, varlklarn hakikti ve zdr. Mevcudat Allahn kelimeleridir. Hepsi Kn! / Ol! hkmnn eseridir. Nitekim, Hz. saya (a.s)da Kelimullah / Onun (Allahn) Kelimesi ismi verilmitir. Kurnda: Meryemolu sa yalnz Rasuldur ve kelimullahdr (Onun kelimesidir). Buyrulmutur.


stn ahlak ise, varlklarn fiillerinin kayna olan hallerinden ve zelliklerinden ibarettir ve bu da kapsayc insani olula snrldr. Burada ince bir husus zerinde durmak istiyoruz. yle ki: Nebiyler (a.s) hece harflerini varlk mertebelerine karlk olarak kullanmlardr. sa (a.s) ve Emirulmumnin Ali (keremallahu vechehu) zamannda, ayrca baz Sahabeler devrinde byle bir kullanma iaret eden metinler bulunmutur. Bu yzden Varlklar Bismillahn ba sndan zuhur etmitir denilmitir. nk Ba, Allahn zatna iaret etmek maksadyla konulan Elif harfinden sonraki harftir, dolaysyla ilk akla delalet eder. lk akl ise, Allahn yaratt ilk varlktr ve ona yle hitap etmitir: Bana senden daha sevimli, benim katmda senden daha saygn bir varlk yaratm deilim. Seninle verir, seninle alrm. Seninle dllendirir ve seninle cezalandrrm. Telaffuz edilirken Besmele yirmi sekiz harften ibarettir. Yazlrken yirmi dokuz harften oluur. Kelimelere blnd zaman, yirmi iki harfe blnr. On sekiz harf, on sekiz bin lem olarak ifade edilen varlklara iarettir. nk Elif, geri kalan tm say mertebelerini kapsayan tam saydr. Dolaysyla stnde baka say bulunmayan ana mertebedir. Ceberut lemi, Melekut lemi, Ar, Krs, Yedi gk, Drt unsur ve her biri kendi iinde czlere blnen mevalid gibi ana lemler onunla ifade edilir. On dokuz ile de bu lemlerle birlikte insanlk lemine iaret edilir. nk insan, hayvanlar lemine dahil olsa da erefi, her eyi kapsayc olmas, varl snrlandrmas itibariyle kendine has zellikleri bulunan baka bir lem ve bal bana bir trdr. Kendisi itibariyle bir burhandr, tpk melekler iinde Cebrailin zel bir konuma sahip olmas gibi. Nitekim, yce Allah Melekleri ve Cebrail (Bakara, 98) buyurarak onun bu farkl konumuna iaret etmitir. Besmele kelimelere blnd zaman ortaya kan rtl elifle birlikte harf says yirmi ikiye tamamlanr. Bunlar da zat, sfatlar ve fiiller itibariyle lahi Hak lemine iaret ederler. Ki bunlar, ayrma srasnda lem, hakiktte ise Tek lemdir. elifin yazda yer almas. Bu lemlerin byk insani mazhara zuhur edilerine ve ilahi lemin rtl oluuna iarettir.

FATHA SURES 29

Resulullaha (s.a.v) Besmelenin ba snn elifi nereye gitti? diye sorulmu o da eytan ald cevabn vermitir ve Besmelenin basnn elifine bedel olarak bann uzatlmasn emretmitir. Bu, ilahi uluhiyetin yaygn rahmet suretinde gizlendiine ve ancak ehlinin bilecei ekilde insani surette zuhur ettiine ynelik bir iarettir. Bu yzden kullanmda nekredir. Hadiste, yce Allahn Ademi kendi suretinde yaratt belirtilir. nk zat, sfatlarla, sfatlar fiillerle, fiiller olu ve eserlerle rtldr. Olularn kalkmasyla fiillerin tecellisine mazhar olan tevekkl eder. Fiil perdesinin kalkmasyla sfatlarn tecellisine mazhar olan raz olur, teslimiyet gsterir. Sfat perdelerinin almasyla zatn tecellisine mazhar olan da vahdette fena bulur. Artk ne yaparsa yapsn, ne okursa okusun mutlak muvahhit olur. Rahman Rahim olan Allahn adyla O halde fiiller tevhidi sfatlar tevhidinden ncedir. O da zat tevhidinden nce gelir. Rasulullah (s.a.v) secdede syledii u dua ile bu tevhid mertebesine iaret etmitir: - Azabndan affna snrm. Gazabndan rzana snrm. Senden sana snrm. Kur'an srlarn bilen Ariflere gre, her surenin bandaki Besmele, o surenin btn srlarn barndrr. Bir anlam da o Besmele banda bulunduu surenin yani evin (beytin) kaps hkmndedir. Zira anlamlar Besmele ile almaktadr. nk Fatihann ilk ayeti Besmeledir. Fatihann anlam: A yapan, aan manasna gelmektedir. Bu beyt herkese (ev) almaz. Bana ald ve iine girdim. inde olanlar rendim. Bu beyt, bu kitabn kapsad bu menzillerin tmnn iinde bulunan hazinelerin btn anahtarlarn barndrr. ok yce ilimler ihtiva etmektedir. Bunu bilen Arif, kinatn Ondan mevcut olduunu tahakkuk eder. Allah ile konuan Arif iin Besmele, Hak teala iin "Kn = Ol" sz mesabesindedir. "hls" suresi evinin kapsnn olmayna, iine girilmediine gelince, nk bu sure sadece tenzih zt isimlerini ihtiva eder. Bu isimlerle ahlaklanmann da imkn yoktur. Besmele stununu meshetmekse, Rahim ismiyle ahlaklanmadan ibarettir. 2- Hamd, lemlerin rabbi Allaha mahsustur. 3- O, Rahmandr ve Rahimdir.


4- Din gnnn sahibidir. Hamd.mahsustur. Fiil ve szle hamd; kemalatn zuhuru ve eyann gayelerinin hasl olmas demektir. nk hamd; giri mahiyetinde bir senadr ve eyann mevlasnn hakkettii parlak bir vgdr. nk btn varlklar zellikleri ve hasletleriyle, varolu gayelerine ynelik olularyla, kemalatn kuvveden fiile karlaryla Allah tesbih etmekte, Ona hamdetmektedirler. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onu vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. (sra, 44) Varlklarn Allah tesbih etmeleri; Onu ortaklardan, noksan sfatlardan ve acizlikten tenzih etmeleri ve kendi varlklarn srf Ona isnat etmeleri, Onun birliine ve kudretine delalet etmeleri eklindedir. lemlerin rabbi Allaha Varlklarn Allah hamd etmeleri ise; varolularna terettp eden kemalat gstermeleri, celal ve cemal sfatlarna mazhar olmalar eklindedir. Burada vg, Allahn zatna zg klnmtr, nk Onun zat her eyin balangcdr, her ey zerinde koruyucu ve tedbir edici konumundadr. Bu da lemlerin Rabbi olmann anlamdr. Yani Allahn bilinmesini salayan her lemin Rabbidir. Tpk mhrn mhr sahibini, kalbn da kalp sahibini tantmas, bilinmesini salamas gibi. lemin kelimesi cem-i salimdir. Zira ilim anlamn da iermektedir. Ya da ounluk itibariyle bu kalp esas alnmtr. Genel ve zel hayr, yani salk ve rzk gibi zahiri nimetleri, irfan ve ilim gibi batni nimetleri bahetmesine karlk; Din Gn btn eyaya malik olmas anlamnda ve gerek Mabuddan baka ceza verecek kimsenin bulunmamas hakiktinden dolay her eyin nihayeti, dolaysyla ceza vakti btn mlkn Onda son bulmas; kii zht araclyla fani nimetlerden soyutland, kendi fiillerinden syrlp ilahi fiillerin tecellisine mazhar olduu, mahv zaman kendi sfatlarnn yerine Onun sfatlarn koyduu, Onun zatyla beka bulduu ve fena bulmas nedeniyle gerek varlk bana muhatap olduu zaman, fani nimetlere karlk baki nimetleri sevap (ceza / mkafat) olarak vermesi itibariyle mutlak hamd, mahiyetiyle birlikte, ezeli ve ebedi olarak, bizzat hakketmesi nedeniyle Allaha hastr. Bata ve sonda, bu iki kavram arasnda, cem makamnda ve tafsil dillerinde btn hamd Ona zgdr. O, tafsili olarak da cem olarak da hamdedendir, hamdedilendir. Balang ve son olarak abiddir, mabuddur.

FATHA SURES 31

Kelamnda kullarna sfatlaryla tecelli ettii iin, kullar Onu azameti ve parlaklyla, kudretinin ve celalinin kemaliyle mahede ettiler. badeti srf Ona zg klmak, yardm yalnzca Ondan dilemek suretiyle sz ve fiil olarak Ona hitap ettiler. nk Ondan baka Mabud grmediler ve nk Onun dnda hi kimse bir yerden g ve kudret edinemez. Eer kendilerinin daima ilahi huzurda olduklarnn bilincinde olurlarsa, btn hareketleri ve durular Onunla Onun iin ibadet mahiyetine brnr. Her ynde her yzde Onun cemalini mahede ettikleri iin daima saltda (namazda) ve sevgi lisanyla dua halinde olurlar. 5- Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden yardm dileriz. 6- Bize doru yolu gster. 7-Kendilerine ltuf ve ikramda bulunduun kimselerin yolunu; gazaba uramlarn ve sapmlarn yolunu deil! Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden yardm dileriz. Hidayet zere sebat ver bize. Bizi birlik yolunda istikamette kalc kl. Bu yol, rahmet kapsamndaki zel nimete, yani irfan ve sevgiye, zati ve hakkaniyet hidayetine mazhar olmu Neblerin, ehitlerin, sddklarn ve evliyann yoludur. Onlar, Allah ilk, son, zahir ve batn Huvel evvelu vel ahuru vez-zahiru vel-batn olarak mahede ettiler ve baki vechin fani glgenin varlna bir kerelik douu esnasnda uhud iinde kayboldular. Gazaba uramlarn yolunu deil. Varln zahirine taklp kalan, rahmani nimet, cismani ba ve maddi zevkle perdelendikleri iin ruhani hakiktleri, kalbi nimetleri ve akli zevkten yoksun braklan yahudiler gibi topluluklarn yolunu deil. Onlar, zahiri nimetlere, cennetlere, hurilere ve cennet kklerine davet ettikleri iin gazaba uradlar. Gazap kovulmay ve uzakl gerektirir. Kukusuz, zahiri nimetlere taklp kalmaktan ibaret zlmani perde, uzakln en son noktasdr. Sapmlarn dalalette bulunanlarn yolunu deil. Nurani perdelerden ibaret batni nimetlere taklp kalan, dolaysyla rahimi nimetlerle perdelenip rahmani hikmetlerden yoksun olan, Hakkn zahirliinden gafil bulunan, bu yzden doru yolu yitiren ve bunun neticesinde sevgilinin cemalini her eyde mahede etmekten mahrum olan Hristiyanlar gibi topluluklarn yolunu deil. nk onlar batna, kutsi lemlerin nurlarna ardlar.


Buna karlk muvahhid Muhammedlerin ars btne, zatn cemalinin muhabbeti ile sfatlarn gzelliini cem etmeye yneliktir. Nitekim, birok ayette yle buyrulmutur: Rabbinizin bana takva sahipleri iin hazrlanm cennete koun. (Al-i mran, 133) Allahdan korkun ve Rasuluna inann ki O, size rahmetinden iki kat versin ve size nda yryeceiniz bir nur ltfetsin. (Hadid, 28) Allaha ibadet edin ve Ona hibir eyi ortak komayn. (Nisa, 36) Bylece Muhammed muvahhidler, bu arya da icabet etmilerdir. Nitekim, onlar hakknda yle denilmitir: Onun rahmetini umarlar ve azabndan korkarlar. (sra, 57) Ey Rabbimiz! Nurumuzu bizim iin tamamla. (Tahrim, 8) Rabbimiz Allahdr, deyip sonra da dosdoru yaayanlar (Ahkaf 13) Yce Allahn haber verdiine gre btn bunlara karlk olarak sevaplarn almlardr: Onlarn rableri katndaki mkfatlar, adn cennetleridir. (Beyine,8) Onlarn mkfatlar ve nurlar vardr. (Hadid, 19) Nereye dnerseniz Allahn vechi oradadr. (Bakara, 115) Gzel davrananlara daha gzel karlk, bir de fazlas vardr. (Yunus, 26) "Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Biz onu ancak belli bir lyle indiririz." (Hicr, 21) Vallahu yekulul hakka ve huve yehdissebile. Allah, hakk syler ve O, doru yola eridirir.

BAKARA SURES 33

BAKARA SURES

BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lam. Mm. 2- O Kitab Bakara suresi, Medinede inzal olmutur. Sadece 281. ayeti Mekkede Veda haccnda inzal olmutur. 286 ayettir. Elif. Lam. Mm. Surenin bandaki bu harf ile btn olarak varla iaret ediliyor. nk Elif, daha nce deindiimiz gibi ilk varlk olan zata iarettir. Lam, Cebrail olarak adlandrlan faal akla iarettir. Faal akl, ara varlktr; varln bandan feyiz alr, varln sonuna feyiz verir. Mm ise, varln sonunu temsil eden Hz. Muhammede iaret eder. O Kitab Daire onunla tamamlanr ve ba ile birleir. Bu yzden Hz. Muhammed (s.a.v.), Hatemdir, mhrdr, sondur. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v) yle buyurmutur: Zaman dnd dolat, yce Allahn semalar ve arz yaratt ilk gne ulat. Selef alimlerinden birinin yle dedii rivayet edilir: Lam harfi, iki Eliften mrekkeptir. Yani Lam, ilim sfat ile birlikte zatn karl olarak vazedilmitir. lim sfat ve zat, daha nce iaret ettiimiz ilahi lemin ikisini temsil ederler. Dolaysyla Allahn isimlerinden biridir. nk her isim herhangi bir sfatla birlikte zattan ibarettir. Mm ise, btn sfatlarla ve fiillerle birlikte zata iarettir. Fiiller araclyla zat, ism-i azam olan Muhammedi surette kendini perdeler ve ancak bilenler bunu anlayabilirler. Zatn sureti olan mmde nasl gizlendiini grmyor musunuz? nk Mm harfinin yapsnda Miym ya harfi vardr; ya harfinde ise elif bulunur.


Hece harflerinin vazedilmesinin altndaki sr ise, her harfin iinde mutlaka elif harfinin bulunmasdr. Aadaki deerlendirmeyi yapanlarn bu yaklam bizim aklamamza yakn bir mahiyettedir. Diyorlar ki: Bunun anlam: her eyi bilen ve hikmet sahibi olan Allaha yemindir. nk Cebrail, ilim sfatnn mazhardr, dolaysyla Alim ismidir. Muhammed ise hikmetin mazhardr ve Allahn Hakim ismidir. Buradan hareketle Allahn isimlerinden her birinin altnda Onun sonsuz isimleri vardr. diyenlerin bu szlerini daha ak bir ekilde anlayabiliyoruz. lim, sebepler ve msebbepler lemi olan hikmet leminde fiile elik etmedii, dolaysyla hikmete dnmedii srece tamamlanmaz, kemale ermez. Bu yzden slam da srf La ilahe illallah (Allahdan baka ilah yoktur) demekle hasl olmaz; islamn hasl olmas iin La ilahe illallahn Muhammedurrasulullah (Muhammed Allahn rasuludur) ifadesiyle birlikte olmas arttr. Buna gre ayetin anlam yledir: Eliyf. Lam. Miym. O vaat edilen Kitab Yani Kitabul cifr (Cifir kitab) ve Kitabul camia (her eyi kapsayan) ve ahir zamanda Mehdinin yannda olaca vaat edilen o kitab, Ondan bakas hakiki anlamda okuyamaz. Cifir, Akl- kl denilen Kaza levhidir. El-Camia ise, Nefs-i kl denilen Kader levhidir. Dolaysyla Cifir ve Camia Kitabnn anlam, olan ve olacaklar ihtiva eden iki kitabdr. Bakara suresi ve Neml suresi demek gibi. Onda asla phe yoktur. O, muttakiler iin bir yol gstericidir. Hakiktte Onun Hak olduunda phe yoktur. Ya da ifadenin orijinalinin banda syleme/kavl fiilini takdir ettiimizde, Onun Hak ile beraber olduunda phe yoktur, anlamn elde ederiz. Hak da btn olarak tm varlktr. nk O, nebilerin, resullerin lisannda vaat edilen ve Kitaplarnda gelecei yazlan O Kitabn aklaycsdr. Nitekim sa (a.s) yle demitir: Biz size tenzili (indirilmi vahyi) getiriyoruz, tevili ise ahir zamanda Mehdi getirecektir. O Kitab ifadesi delalet ettii iin, yeminin cevab hazfedilmitir. Kurann bir ok yerinde yeminin cevabnn hazfedildiinin rnekleri vardr. Gnee andolsun (ems, 1) Skp karanlara andolsun. (Naziat, 1) ayetlerinde olduu gibi. Yani, Tevrat ve ncilde Muhammedle beraber olaca vaat edilen Kitab biz indiriyoruz. Bu ifade hazfedilmitir, nk O Kitab.. ifadesi buna delalet etmektedir. Yani nceki ilmin kapsamnda bilinen ve Tevrat ve ncilde vaat edilen O Kitab, iine phenin karmasna imkan olmayacak ekilde Hakkdr.

BAKARA SURES 35

Muttakiler iin bir yol gstericidir. Rezilliklerden, alaklklardan, iindeki hakk kabul etmeye engel olan perdelerden saknanlar iin bir yol gstericidir. Bil ki, insanlar akbet asndan yedi gruba ayrlrlar. nk insanlar ya said mutludurlar ya da aki bedbaht. Yce Allah yle buyurmutur: Onlardan kimi bedbahttr, kimi mutlu. (Hud, 105) Bedbahtlar sol ehlidir (ashab- imal), mutlular ise sa ehlidir (ashab- yemin). Ya da ne geen mukarrebler (yaknlatrlmlar)dr. Yce Allah yle buyuruyor: Ve sizler snf olduunuz zaman. (Vaka, 7) Sol ehli (ashab- imal) olanlar, ya kendileri hakknda azap sz hak olan zulmet ve klli hicap ehli ezelden beri kalpleri mhrlenmi kimselerdir, ki yce Allah onlar hakknda yle buyurmutur: Andolsun, biz cinler ve insanlardan birounu cehennem iin yaratmzdr. (Araf, 179) Bir kutsi hadiste de yle buyurmutur: Onlar cehennem iin yarattm ve buna aldrmam. Ya da mnafklardr. Aslnda mnafklar, ftrat ve yaratllar itibariyle nurlanmaya elverilidirler. Ancak, rezillikler edinmekten, gnahlar ilemekten, hayvani ve yrtc fiilleri gerekletirmekten, eytani hileler peinde komaktan kaynaklanan kir ve tortularla kalpleri perdelenmitir. Bunun neticesinde de fasklk karakteri ve zulmani melekeler nefislerinde kk salmtr. Ters yz olmulardr. Bu yzden en iddetli azap onlar iindir ve ilk gruba gre halleri ok daha kt olur. nk, yaratltan kaynaklanan kapasitelerinin kalnts ile pratikteki halleri birbiriyle elimektedir. Dier iki grup ise, dnya ehli ve sa ehlidir (ashab- yemin). man edip cennet iin salih amel ileyen, cenneti uman ve ona raz olan fazilet ve sevap ehline gelince, derecelerine gre yaptklarn karlarnda hazr bulurlar. Bunlarn her birinin, amellerine gre belirginleen dereceleri vardr. Bunlardan kimisi rahmet ehlidir; nefislerinin selameti ve kalplerinin safl zere kalrlar ve rablerinin bir ltfu olarak kapasitelerine gre cennetteki derecelere kavuurlar. Bu kavuma amellerinin miras olan kemallerine gre deildir. Yani amellerinin karl olarak deildir ilahi ltuftur.


Bir salih, bir de kt amel ileyen, durumlar kark olan afv ehline gelince, onlar da iki ksma ayrlrlar: Bunlarn bir ksm, daha batan itibaren afvedilirler; inanlar kuvvetli ve az ktlk ilemelerinden dolay ktlk karakteri nefislerine yerlemedii iin ya da iledikleri ktlklerden tevbe ettikleri iin. Yce Allah, bunlarn ktlklerini iyiliklere evirir. Bir ksm ise, bir mddet azap grrler. Bu azap da gnahlarn onlarn iinde kklemilii orannda belirlenir. Nihayet, iledikleri gnahlarn kir ve tortularndan arnp kurtuluncaya kadar azap devam eder. Bunlara adalet ve ceza ehli de denir. Bunlardan zulmedenlere, iledikleri ktlklerin cezas isabet edecektir, ancak sonunda, rahmet onlar kapsar. nc grup ise, ahiret ehlidir. nde olanlar (sabikun) da, ya sevendirler ya da sevilen. Sevenler, Allah yolunda hakkyla cihad ettikleri, Ona itenlikle, gnlden dndkleri iin, Allahn, kendi yoluna ilettii kimselerdir. Sevilenler ise, ezeli inayete, ilgiye mazhar olanlardr. Allah, onlar semi ve dosdoru yola (srat- mstakim) iletmitir. Her iki grup da Allah ehlidir. O halde Kuran, ilk grubu oluturan bedbahtlar iin yol gsterici deildir; nk istidatlar olmad iin Kurann yol gstericiliini kabul edecek durumda deildirler. kinci grup (mnafklar) iin de yol gsterici deildir; onlar da istidatlarn yok ettikleri, sildikleri, bozuk akideleriyle btnyle bastrdklar iin. te bu gruplar cehennemde ebedi kalacak kimselerdir. Ancak Allahn diledikleri baka. Dolaysyla, Kurann hidayeti, yol gstericilii son be grup iin geerlidir. Muttakilerin nitelii bunlarn tmn iine alr. Sevilen, Allah iin sluk etmesinin sonucu gerekleen cezb ve vusul halinden sonra Kitabn yol gstericiliine muhtatr. nk yce Allah (c.c.) Habibine yle diyor: Biz onu senin kalbine iyice yerletirmek iin byle yaptk. (Furkan, 32) Seven ise, Allaha ve Allah iin sluk ettiinden hem cezb ve vusuldan nce hem de sonra Kitabn yol gstericiliine muhtatr. Buna gre muttakiler unlardr: stidat sahibi olup orijinal ftratlar zere kalan, kalpleri berrak, nefisleri ar ve ftri nurlar baki olduu ve Allaha verdikleri sz bozmadklar iin irk ve phe kirinden ve tortusundan uzak kalan kimselerdir. Takvann bu tr imandan nce gelir. nallah ileride deineceimiz gibi, takvann imandan sonra gelen trleri de vardr.

BAKARA SURES 37

3- Onlar gayba inanrlar, salt ederler. Onlar gayba inanrlar, salt ederler. Yani kendileri asndan gayp olana taklidi ya da ilme dayal tahkiki iman eklinde inanrlar. nk iman, taklidi ve tahkiki olmak zere iki ksma ayrlr. Tahkiki iman da iki ksma ayrlr: Delile dayanan ve kefe dayanan. Her ikisi de ya ilmin ve gaybn snrna baldr ya da deildir. Birincisi, ilmel yakin denilen kesin kani olutur. kincisi ise, ya aynidir, yani aynel yakin denilen mahededir. Ya da Haktandr. Bu ise hakkal yakin denilen zati uhuttur. Son iki ksm, gayba imann kapsamna girmez. Gayba iman; tezkiye, yani kalbi, kalc mutluluklara nail olmaktan alkoyan bedensel harici mutluluklara meyletmekten arndrmak gibi kalbi ameller gerektirir. nk mutluluk ksmdr: Kalbi mutluluk, bedensel mutluluk ve bedeni hariten evreleyen mutluluk. Kalbi mutluluk; irfan, hikmet, ilmi, ameli ve ahlaki kemalattan ibarettir. Bedensel mutluluk; salk, g, cismani lezzetler ve tabii ehvetlerdir. Bedeni hariten evreleyen mutluluk ise, mal ve maddi sebeplerdir. Nitekim Emirlmminin (a.s) yle buyurmutur: Haberiniz olsun; maln okluu da bir nimettir. Maln okluundan daha iyi olan ise kalbi glendiren beden saldr. stenen, matlub mutlulua nail olmak iin zhd ve ibadetle ilk ikisinden saknmak gerekir. Salt etmek yani namaz klmak ise, bedenin rahatn terk etmek, vcuttaki organlar yormak demektir. Bu yzden namaz, ibadetlerin anasdr. O var oldu mu kii dier ibadetlerden geri kalmaz. nk salat / namaz, hayaszlktan ve ktlkten alkoyar. (Ankebut, 45) Namaz, beden ve nefis iin bir yktr. Her ikisine de ar bir meakkat gibi gelir. Mal infak etmek de, nefse ho gelen harici mutluluktan yz evirmektir ve buna zht denir. nfak, kimi zaman insan nefsine cann vermekten daha ar gelir. nk cimrilik nefsin ayrlmaz bir zelliidir. Bu yzden yce Allah, mal datmak hususunda zorunlu olan (zekat gibi) miktarla yetinmeyip yle buyurmutur: Kendilerine verdiimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. 4- Yine onlar, sana indirilene ve senden nce indirilene iman ederler; ahiret gnne de kesinkes inanrlar. 5- te onlar, Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlardr.


Kendilerine verdiimiz mallardan infak ederler. Kalpleri cmertlik ve eli aklk yoluyla ihtiya fazlas mallar terk etmeyi alkanlk haline getirsin diye. htiya fazlas mallarn harcanmas da zorunluluu olmayan yemek yedirme, hibe etme ve sadaka verme eklinde olur. Bylece nefsin cimriliinden kurtulmu olurlar. htiya fazlas maln infak edilmesi, ifadenin orijinalinde btnden para (baziyet) anlamn ieren min harfi cerrinin kullanlmas suretiyle bir ksm olmakla kaytlandrlmtr. Bu da mal harcanrken savurganln veya zaruri ihtiyalar iin gerekli olan ksmn dncesizce datlmas durumuna dlmesini engellemek iindir. Bylece cmertliin lsz ve ar olan haram klnyor ki, bu Allahn ahlakyla ahlaklanma kapsamna giren bir uyardr. Yine onlar, sana indirilene ve senden nce indirilene iman ederler. Burada kastedilen iman, tahkiki imandr ki, kalbi amelleri gerektiren ksm iman da kapsar. Bu kalbin bezenmesidir. Yani ilahi kitaplarda indirilen hkm ve irfan, yeniden dirili hallerine ve ahiret hadiselerin taalluk eden bilgileri, kutsi ilim hakiktlerini zmsemesidir. Bu yzden ahiret gnne de kesinkes inanrlar. Ahiret ehli, tezkiye snrn amadklar iin henz onun bir sonucu ve miras konumunda olan bezenme makamna ulamayan kimselerdir. nk Allah Rasulu (s.a.v) yle buyurmutur: Kim bildiiyle amel ederse, Allah onu bilmedii ilimleri bilmeye varis klar. Allah ehli olanlar ise, kesin inanca sahiptirler ve bu zelliklerin tm onlarda toplanmtr. Bu yzden Rablerinden bir hidayet zeredirler. Rablerinin bu hidayeti onlar ya kendisine ya da yurduna, yani Darus selama (cennet), fazilete, sevap ve ltfa iletir. Onlar baka deil, sadece kurtulu ehlidirler; bir cezadan veya bir perdeden dolay. Bu yzden ite onlar.. eklinde bir ifade kullanlmtr. Yani arnma ve bezenme gibi sz edilen sfatlara sahip olanlar Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlardr. Kurtulua ermeleri, Rablerinden gelen bir hidayet zere olmalarndan kaynaklanyor. Buna gre ilk iman edenler ifadesi gramatik adan mpteda, ikinci iman edenler ifadesi ona matuf, ite onlar.. ifadesi de mptedann haberidir. Eer muttakiler ifadesinin sfat kabul edilse, bu takdirde onlardan maksat, hidayetten sonra takvada kemale eren kimseler olur. Dolaysyla, bir eyin nnde sonunda varaca bir halle nceden isimlendirilmesi anlamnda mecaz saylr.

BAKARA SURES 39

6- Gerek u ki, kfir olanlar korkutsan da korkutmasan da onlar iin birdir; iman etmezler. 7- Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir. Onlarn gzlerine de bir eit perde gerilmitir ve onlar iin byk bir azap vardr. 8- nsanlardan bazlar da vardr ki, inanmadklar halde Allaha ve ahiret gnne inandk derler. 9- Onlar gya Allah ve mminleri aldatrlar. Halbuki onlar ancak kendilerini aldatrlar ve bunun farknda deillerdir. Gerek u ki, kfirlerbyk bir azap Burada kastedilen kfirler, ilahi kahra muhatap olmu bedbahtlarn ilk zmresidir ki uyar, bunlar zerinde bir etki meydana getirmez. Onlarn cehennem ateinden kurtulmalarnn bir yolu da yoktur. Rabbinin onlarla ilgili iman etmezler eklindeki hkm gereklemitir. Ayn ekilde rabbinin kfir olanlarla ilgili onlar cehennem ehlidir eklindeki hkm de gereklemitir. Yollar kapanmtr. Kaplar zerlerine kilitlenmitir. nk kalp, ilham mahalli olan bir ilahi iardr, ama Allah kalbi mhrleyerek bu ilhamdan onlar perdelemitir. itme ve duyma organlar ise insani iarlardr. Yani anlama ve deerlendirme arac olan iki olgudur. Onlarn alglad anlamn kalbe ulamasna engel olunduu iin, bu ikisi de grevlerini, ilevlerini yerine getirmekten yoksun braklmlardr. Bylece onlarn i lemde, batnda zevk mahiyetli, keif meneli ilme ulamalarna imkn yoktur. Bunun yannda renmeyle elde edilen kesbi zahir ilme ulamalarnn yolu da kapaldr. Karanlklar zindanlarnda hapsedilmilerdir. Uradklar azap ne byktr. nsanlardan bazlar vardrinandk, derler. Burada kastedilenler de bedbahtlar grubunun ikinci zmresidir. Allaha inandk. diyerek iman iddiasnda bulunmalarna ramen iman olgusu onlardan olumsuzlanmtr. nk imann mahalli kalptir, dil deildir. Nitekim bir ayette yle buyurulmutur: Bedeviler inandk dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama boyun edik (slam olduk) deyin. Henz iman kalplerinize yerlemedi. (Hucurat, 14) Allaha ve ahiret gnne inandk eklindeki szleri, tevhid ve ahiretle ilgili bir iddiadan ibarettir. Tevhid ve ahiret inanc ise dinin asl ve esasdr. Yani demek istiyorlar ki, biz, Hakka kar perdelenmi mriklerden ve dine ve ahirete inanmayan ehli kitaptan deiliz. nk ehli kitabn ahiret ile ilgili inanlar geree, hakka uygun deildir.


Bil ki, kfr, rtnme ve perde demektir. Bu da ya mriklerde olduu gibi Hakka kar rtnme, ya da ehli kitapta olduu gibi dine kar rtnme eklinde olur. Haktan perdelenen, dinden de perdelenmi demektir. nk dine varmann zorunlu yolu Haktr. Fakat, dine kar perdelenmi kimse, Hakka kar perdelenmemi olabilir. zerinde durduumuz ayette iaret edilen zmre ise, her iki perdenin de kendileri asndan kalktn iddia etmektedirler. Ama iman gereini kendi zlerinden olumsuzlamak suretiyle yalan sylyorlar. Yani, onlar byle kaldklar srece iman etmi olmazlar. El-Muhadaa kelimesi, iki ynden hileye ba vurmak demektir. Bu da iyi grnp i lemde kt olmak eklindedir. Allah aldatmaktan maksat, Rasul aldatmaktr. nk yce Allah Rasule itaat eden, Allaha itaat etmitir. (Nisa, 80) buyurmutur. Bir dier ayette de yle buyurulmutur: Attn zaman sen atmadn, fakat Allah onu att. (Enfal, 17) nk Rasul, Allahn habibidir. Bir kutsi hadiste yle deniyor: Kul daima nafile ibadetleri yerine getirerek bana yaklamaya alr. Derken, onu severim. Onu sevdiim zaman, iiten kula, gren gz, konuan dili, tutan eli ve yryen aya olurum. O halde, ayette sz edilen zmrenin Allah ve mminleri aldatmalar; iman ve sevgi izhar edip ilerinde kfr ve dmanlk duygusunu saklamalar eklindedir. Allah ve mminlerin onlar aldatmalar ise, onlarla bar iinde olmalar, kann dokunulmazl, mallarn korunmas gibi slam hkmleri onlar hakknda icra etmeleri, buna karlk, Allahn onlar hakknda elem verici bir azap hazrlamas, vahim bir akbeti bekletmesi, kt bir sonuca duar klmas ve dnyada kendileri hakknda, durumlarn aka gzler nne seren haberler vermek ve vahiy indirmek suretiyle onlar rezil etmesi eklinde olur. Ama iki aldatma arasnda byk fark vardr. Onlarn aldatmalarnn bir tek sonucu var, o da kendi nefislerini helak etmeleri, hasretle yakmalar, zulmeti, kfr, nifak her gn biraz daha arttrarak, helak, rahmetten uzaklk ve bedbahtlk sebeplerini gn be gn katmerletirerek vebal ve gnah yknn altna sokmalardr. Allah aldatmalar onlar zerinde korkun bir etki brakr. Dehet verici bir helake maruz brakr. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Tuzak kurdular; Allah da onlarn tuzaklarn bozdu (onlara tuzak kurdu). Allah, tuzak kuranlarn hayrlsdr. (Al-i mran, 54) Onlar derin bir cehaletin girdabnda olduklar iin bu apak gerei hesaba katmyorlar.

BAKARA SURES 41

10- Onlarn kalplerinde bir hastalk vardr. Allah da onlarn hastaln oaltmtr. Sylemekte olduklar yalanlar sebebiyle de onlar iin elim bir azap vardr. 11- Onlara: Yeryznde fesat karmayn, denildii zaman, Biz ancak slah edicileriz derler. Onlarn kalplerinde bir hastalk vardr. Kalplerinde phe ve nifak vardr. Ayetin ak iinde hastalk kelimesinin orijinalinin nekre/belirsiz olarak yer almas ve cmlenin zarf cmlesi olarak sunulmas, hastaln kalplerine arz olduktan sonra yerleip kkletiine ynelik bir iarettir. Nitekim, benzeri bir durumun yeminde de sz konusu olduuna daha nce iaret etmitik. Aksi takdirde kalpleri hastadr veya ldr eklinde bir ifade kullanlrd. Allah da onlarn hastaln oaltmtr. Kalplerine kin, kskanlk ve gizli dmanlk gibi baka bir hastalk eklemitir. Bunu da dinin mesajn en yksee kartarak, Resulne ve mminlere yardm edip zafer bahederek salamtr. Btn alak huylar, davranlar kalpler iin hastalktr. Bunlar kalplerin zayflamasna, zel faaliyetlerinde musibete duar olmalarna, sonunda da helak olmalarna sebep olur. Mnafklarn elem verici azaplar ile kfirlerin byk azab arasnda fark vardr. nk ezelde rahmet derghndan kovulanlarn azab byk olur ve bunlar azabn acsnn iddetini hissetmezler. Bunun nedeni de kalplerinin kavraynn safiyetinin olmaydr. Tpk cansz veya fel olmu ve bir hastalktan dolay yumru haline gelmi bir organ gibi. Byle bir organ kessen veya dalasan hissetmedii gibi, baka aclar da duymaz. Mnafklara gelince, onlar aslnda istidat sahibidirler ve kavraylar da hayatiyetini korumaktadr, bu yzden azabn acsn hissederler. zellikle yalan ve sonular gibi kendilerine arz olduktan sonra mzminleen hastalklarndan dolay azaplar daha da elem verici olur. Bunlar, yeryznde fesat karmaktan nehyedildikleri zaman, yani sfli cihetten bozgun yapmaktan menedildiklerinde, nefisleri gnah kirleriyle kaplamak, fitne ve savalar karmak, insanlar arasnda kin ve dmanlk duygularn kkrtmak gibi nefisleri ve onlara taalluk eden maslahatlar ifsat etmemeleri ynnde bir arya muhatap olduklarnda, bunu inkr ederler, stelik nefislerinin slah ediciliini kantlamak iin bin bir yola ba vururlar. nk onlar slah edicilii, iyi


bir geim temin etmek, trl geim yollarn bulup kolaylatrmak, dnya ilerini zellikle kendi nefislerinin lehine dzenlemek eklinde alglarlar. Bunun sebebi, dnyaya sevgiyle balanmalar, bedeni lezzetlere gmlmeleri, czi, basit menfaatleri aamamalar, onlarn perdesinin arkasnda akl kalmalar, maddi hislerin lezzetine kaplp klli genel maslahatlar, akli lezzetleri grememeleri, alglayamamaldr. Onlar bu ekilde maksatlarna kolaylkla eritiklerini, amalarn suhuletle gerekletirdiklerini dnrler, ama duyularla alglanan ifsat ediciliklerinin farknda olmazlar. Mslman fakirlerin, gariblerin, baldr plak zavalllarn inand gibi gerek imana davet edildikleri zaman, bu gibi insanlar, gerek zhtlerinden dolay dnya krntlarn terk ettikleri, dnya metandan, lezzetlerinden ve gzelliklerinden yz evirdikleri iin beyinsizlikle, ahmaklkla sularlar. nk kalplerinde hastalk olan bu insanlarn en byk hedefleri, heva ve heves bann tutsa, vehmin hakimiyeti altnda ve kendilerini alakla doru srkleyen akllarnn en uzak gayesi, en yce maksad ite bu lezzetlerdir. Sadece dnya hayatnn zahirini bilirler ve onlarn ahiretten haberleri yoktur. En byk beyinsizliin, adi fanilii erefli bekaya tercih etmek olduunu bilmezler. Bilin ve bilgiden yoksun olduklar iin bu iki olgu arasndaki fark alglayamazlar. nk kendilerini aldatmalarnn ve yeryznde fesat karmalarnn etkisi somut bir gereklik kadar aktr. Buna karlk beyinsizlikle hikmetlilik arasndaki fark bilmeyi gerektiren ahiret nimetlerini dnya nimetlerine tercih etmekse salt akli istidlalle bilinecek bir olgudur. 12- unu bilin ki, onlar bozguncularn ta kendileridir, lakin anlamazlar. 13- Onlara insanlarn iman ettii gibi siz de iman edin, denildii vakit biz hi, sefihlerin iman ettikleri gibi iman eder miyiz! derler. Biliniz ki, sefihler ancak kendileridir, fakat bunu bilmezler. 14- Mminlerle karlatklar vakit iman ettik derler. eytanlar ile ba baa kaldklarnda ise: Biz sizinle beraberiz, biz onlarla sadece alay ediyoruz, derler.

BAKARA SURES 43

Mminlerle karlatklar vakit. Bu ifade ile onlarn, iki ayr istidada sahip olmalarn gerektiren mnafklklar hikye ediliyor. lerinde nifaktan dolay oluan iki istidattan biri, ftri ve nuranidir, ama zayf ve maluptur, snmeye yz tutmutur ve bununla kendilerini mminlere nispet ederler. Dieri ise allarak elde edilen karanlk istidattr ve bu, gldr, galiptir, baskn gelendir. Bu zellikleriyle kfirlerle kaynarlar. Eer onlarn iinde az da olsa nur olmasayd, mminlerle i ie olamazlard, onlarla arkadalk etmeye katlanamazlard, baka kfirler gibi bsbtn ayrlrlard. nk nur ve karanlk her adan birbiriyle eliirler ve birbirini iterler. eytan kelimesi, uzaklk anlamna gelen e-etun kelimesinin feyal kalbna uyarlanm eklidir. Onlarn eytanlarndan maksat, (Haktan) uzaklkta derinlemi, kovulmulardr, nifakta ileri gidenlerin liderleridir. Mminlerle alay etmeleri, ilerindeki nur cihetinin zayflnn, buna karlk karanlk cihetin gllnn delilidir. nk bir eyi kmseyen, alay eden kimse, onu kendi iinde hafif, arl az ve deeri dk grr. Beraberlerindeki nur hafif olduu iin nuranileri kmserler, hafifserler. Ancak nur ile nurun deeri bilinebilir. lerinde karanlk ar bast iindir ki kfirlere meyleder, onlarla kaynarlar. 15- Muhakkak, Allah onlarla istihza eder de azgnlklarnda onlara frsat verir, bu yzden onlar bir mddet babo dolarlar. 16- te onlar, hidayete karlk dalaleti satn alanlardr. Ancak onlarn bu ticareti kazanl olmam ve kendileri de doru yola gelmemilerdir. Muhakkak, Allah onlarla istihza eder. Allah onlar hafif grr, nk kendilerini ilahi huzura nispet etmenin gerekesi olarak ileri srdkleri boyutlar hafif ve zayftr. Onlarn ilerindeki ilahi boyut yok olduu oranda nefislerinin saffnda sabitlemi olurlar. Nitekim, mminlerin de ilerindeki nefsani eyniyet (mekn) yok olduu oranda Allah katnda varlk kazanrlar. Bu iki mertebe arasnda da byk bir fark vardr. Onlara, hayvani, vahi karanlklarnda mhlet verir. Bunlar da eytani ve nefsani niteliklerdir. Ki bu sfatlarn zn ve sebeplerini kendileri hazrlamlardr. ehevi arzular, lezzetleri, mallar ve heva ve hevesleriyle setikleri dnya hayat iinde bulunduklar bu durumun ana malzemeleridir ve onlar bu hallerinde akn akn kalakalrlar.


Azgnlklarnda onlara frsat verir, bu yzden onlar bir mddet babo dolarlar. Ayetin orijinalinde geen el-ameh kelimesi, kalbi aknlk, krlk anlamnda kullanlmtr. Azgnlklar derken de, berisinde durmakla ykml olduklar snrlarn amalar kastediliyor. Bu snr da (sadrdr) gstr. Yani, kalbin nefse bakan tarafdr. Nitekim fuad (vicdan) da kalbin ruha bakan tarafdr. nk kalp, nefis ile ruh arasnda yer alr ve her birine bakan ayr ayr yzleri vardr. Bu snr amadan durmak demek, Allahn emir ve yasaklar erevesinde Ona kulluk sunmak, Ona ynelmek demektir. Bu yneliin gayesi de nurlanma isteidir. Nurlanma gerekleince, nefis de onunla birlikte aydnlanr. br snrda durmaksa, irfan, ilimleri, hakiktleri, hikmet ve ilahi eriatlar gse naketmek ve gs sslemek maksadyla almak demektir. O halde azgnlk (tuyan); nefsin hayvani, vahi ve eytani sfatlarna dalmak, bunlarn kalbi istila etmesi, dolaysyla karartp krletirmesi ve neticede ruhun bulanmas demektir. te onlar, hidayete karlk dalaleti satn alanlardr. Dinin kendisi olan Hakkn yoluna veya Hakka karlk, karanl ve perdelenmeyi satn alan kimselerdir. nk dalalet, sapklk varolutan kaynaklanan istidat nurunun hidayetine gre ksmlara ayrlr. Onlarn bu ticareti kazanl olmamtr. nk sermayeleri nur ve beka lemindendir. Bu sermaye, onu altrarak ilim, amel, hikmet, irfan, ahlak ve faziletli melekeler araclyla feyiz ve kemal nurunu kazanmalar iin kendilerine verilmitir. Bunu gerekletirdikleri vakit, gerek zenginler olurlar, ilahi yaknl ve kerametleri, Allah katnda byklk ve gzdelii hakkederler. Ama onlar bu ticarette kazanl kmamlardr. Varolutan gelen istidatlarn yok etmek, kalplerini de perdelenmeyi ve ebedi yoksunluu gerektiren kir ve pisliklerle bulandrmak suretiyle ticaret mal ve sermaye konumundaki asli hidayetlerini de zayi ettiler. Bylece, ebedi bir hsrana uramakla ticaretlerinde zarar ettiler. Allah bizi byle bir hsrandan korusun. 17- Onlarn durumu, bir ate yakan kimse misalidir. O ate yanp da etrafn aydnlatt anda Allah, hemen onlarn aydnln giderir ve onlar karanlklar iinde brakr; gremezler. 18- Onlar sarlar, dilsizler ve krlerdir. Bu sebeple onlar geri dnemezler.

BAKARA SURES 45

Onlarn durumu mnafklklar, etrafn aydnlatmak iin bir ate yakan kimsenin durumuna benzer. Bu ate, etrafnda ve yaknnda bulunan varlklar aydnlattktan sonra snverir. ylece akn vaziyette kalakalr, nereye gideceini bilemez. nk mnafklarn ilerindeki istidat nuru, tututurulmu bir ate ve bu atein etrafn geici bir sre iin aydnlatmas gibidir. Bu istidat nuru, onlarn maietlerine dair yakn maslahatlar aydnlatp kendilerine gstermeye yarar. Kendilerine nispeten uzak olan uhrevi maslahatlar aydnlatp gstermeye yaramaz. Bu aydnlanma mminlerle arkadalk etmeleri ve zahiren onlara uymalarndan ibarettir. abucak snmesi ise, istidatlarndan kaynaklanan nurun snmesi ve dnyalk olarak yararlandklar eylerin yok olmas, her zaman iin tkenme eiliminde olmasdr. Allah, hemen onlarn aydnln giderir. Azgnlklar iin de mhlet vermek suretiyle varolusal kapasitelerinden kaynaklanan nurlarn ortadan kaldrr. Nefsin niteliklerinin karanlklarna uyum gstermelerinden dolay onlar perdelenmi olarak yapayalnz brakr. Artk, kalp gzyle k yolunu gremedikleri gibi kendilerine yararl olan irfan da alglayamazlar. Tpk karanlk bir gecede usuz bucaksz bir lde uraanlar ve etrefilli yollarn ortasnda atei snveren kimse gibi. Sarlar, dilsizler ve krlerdir. Kalpleri akln nuruna kar perdelendii iin gerek anlamda sar, dilsiz ve krdrler. Zira, akln nuru araclyla Hakk iitmek, Hakk sylemek ve Hakk grmek mmkndr. Zahiri anlamda da sar, dilsiz ve krdrler, nk vicdanlarn yitirmilerdir, arada bir perde olduu iin sz konusu duyularn kalbe giden yollar tkanmtr. Vicdanlarndan yararlanmak iin kalbin nuruna ihtiyalar vardr, o da sz konusu duyulara ulamaz. Anlamak ve gerekli ibret derslerini karmak iin sz konusu duyularn algladklar kalbe ulama imknn bulamaz. Onlar geri dnemezler. Kalplerinin nne konulmu iki setten dolay artk Allaha dnemezler. Yce Allah, bu iki setten yle sz etmektedir: nlerinden bir set ve arkalarndan bir set ektik. (Yasin, 9) Bu benzetmede soyut bir olgu somut bir olgu suretinde tasvir edilmitir. Bunun amac da insanlarn genelinin zihinlerinde canlanmasn, somutlamasn salamaktr. Ardndan yce Allah, onlar iinde karanlklar, gk grlemesi, imek bulunan bir saanak yamura tutulmu bir toplulua benzetiyor.


Yamur; ilahi vahyin inii, mminlere arkadalk etmelerinin bereketiyle, ilerindeki istidadn kalnts, dolaysyla kalplerinde hl varln srdren azck bir yumuaklk sayesinde rahmetin kendilerine ulamas, zahiren mminlere uyum gstermeleri nedeniyle kendileri asndan zahiri nimetlerin gereklemesi anlamndadr. 19- Yahut, gkten saanak halinde boanan, iinde youn karanlklar, grlt ve yldrmlar bulunan yamur gibidir. O mnafklar yldrmlardan gelecek lm korkusuyla parmaklarn kulaklarna tkarlar. Halbuki Allah, kfirleri epeevre kuatmtr. 20- imek sanki gzlerini karacakm gibi akar, onlar iin etraf aydnlatnca orada birazck yrrler, karanlk zerlerine knce de olduklar yerde kalrlar. Allah dileseydi elbette onlarn kulaklarn sar, gzlerini kr ederdi. Allah, phesiz her eye kadirdir. Karanlklardan maksat, nefsani nitelikler, hayal ve vehim rn pheler ve eytan meneli vesveseler gibi onlar akna eviren ve yalnzlk dehetine dren eylerdir. Gk grltsnden maksat, Kuranda yer alan, ayetlerde, iitsel ve grsel metinlerde dile getirilen ilahi tehdit ve kahredici uyardr. Bunlar da onlar korkutmakta ve azgn kalplerinde az da olsa bir krlma ve dikbal nefislerinde bir k duygusu meydana getirmektedir. imekten maksat da vaatleri dinlerken, nimet ve balara dair ifadelere kulak verirken parldayveren nurani kvlcmlar ve ruhani uyanlardr. Bu da onlar beklenti iine sokar, umutlandrr. Onlarda az da olsa icabet etmeye ynelik bir evk ve eilim iine sokar. Yldrmlardan gelecek lm korkusuyla parmaklarn kulaklarna tkarlar. ifadesinin anlam udur: Tehdit ayetlerini anlamamak iin kendilerini elenceye verirler, bu ayetleri duymamak iin oyuna dalarlar. Ki bu ayetler yreklerinin derinliklerine etki etmesin de ahirete yneltip doal lezzetlerden koparmasn. nk maddi lezzetlerden kopmalar onlar iin lm demektir. Allahn onlara gc yeter, onlar doal lmle alageldikleri bu lezzetlerden koparr. Bu yle bir kudrettir ki her eyi kuatr ve hibir ey bu kudretin etkinlik alannn dna kamaz. Bu yzden korkunun, saknmann onlara bir yarar yoktur. imek sanki Yani nurun kvlcm sanki onlarn gzlerini karacakm. Bundan maksat da gafletten dolay hidayet ve keif nuruna kar perdelenmi, zeri rtk akllardr. nk akl, kalbin gzdr. Bu imek etraflarn aydnlatnca, onun nda bir miktar

BAKARA SURES 47

yrrler. Yani Hakk kabul etme, Hakka ve hidayete yaklama hususunda belli oranda ilerleme kaydederler. Ama k yok olunca orta yerde kalakalrlar. Karanlklar iinde akn halleriyle duruverirler. Allah dileseydi elbette onlarn kulaklarn sar, gzlerini kr ederdi. Anlama yeteneklerini ve akllarn siler, ilk zmrede olduu gibi varolusal kapasitelerinin nurunu yok ederdi. Dolaysyla hibir ekilde vahyi dinlemekten etkilenmezlerdi. Allah, phesiz her eye kadirdir. ey; vacip ve mmkn nitelikli zihin d, objektif, mmkn ve muhal nitelikli zihin ii varlk demektir. nk ey olmayan, salt yoktur, ne zihinde ne objeler dnyasnda vardr. Ancak, kudretin ona taalluk etmesi onu mmknlk niteliine zg klmtr ve akli delille vaciplik ve imknszlk niteliklerini ondan uzaklatrmtr. Bu, szn ettiimiz yedi grupla ilgili aklamann sonunu oluturuyor. Dikkt edilirse, iki bedbaht zmre birbirinden ayrlyor, ilk zmre hakknda ksa bir aklama yapldktan sonra onlardan yz evriliyor. nk onlar hakknda konumann bir anlam yoktur. Ama, ikinci zmreden uzun uzadya sz ediliyor, en etkili ifadelerle yerilmelerine, knanmalarna, durumlarnn irkinliinin gzler nne serilmesine nem veriliyor. Ar tehditlere ve azap uyarlarna muhatap braklyorlar. Hayat tarzlar ve alkanlklar sert biimde eletiriliyor. nk hidayeti kabul etmelerinin, sonradan arz olan hastalklarnn yok olmasnn ve de ilahi tevfikin yardmyla karakterlerinin, i lemlerinin aydnlanmasnn imkn vardr. Bakarsn sert eletiri ve knama, ikyetlerinin dayanaklarn paralar, azarlama, rezilliklerinin ana kaynaklarn skp atar, bylece i lemleri arnr, kalpleri irade nuruyla aydnlanr. Derken, Hak yolu izlemeye balarlar. Kimbilir, belki mminlerin onlarla bar esas alan bir iliki iinde olmalar, onlara nazik davranmalar, onlarla oturup kalkmalar, tabiatlarn Hakka meylettirir, ilerinde Hakka kar bir sevgi uyandrr, bir evk duygusu oluturur da kalpleri yumuayp Allah zikretmeye eilim gsterir, nefisleri Allahn emrine boyun eer, sonunda tevbe edip durumlarn dzeltirler. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: phe yok ki mnafklar cehennemin en alt katndadrlar. Artk onlara asla yardmc bulamazsn. Ancak, tevbe edip hallerini dzeltenler, Allaha smsk sarlp dinlerini yalnz onun iin yapanlar bakadr. te bunlar mminlerle beraberdirler ve Allah mminlere yaknda byk mkfat verecektir. (Nisa, 145-146)


21- Ey insanlar! Sizi ve sizden ncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz. Umulur ki, bylece korunmu olursunuz. 22- O Rab ki, arz sizin iin bir dek, semay da (g de) bir tavan yapt. Semadan su indirerek onunla, size besin olsun diye eitli rzk kard. Artk bunu bile bile Allaha irk komayn. Ey insanlar Buraya kadar mutlularla bedbahtlarn durumu anlatldktan sonra, btn insanlar tevhide davet ediliyorlar. Tevhidin ilk mertebesi de fiil tevhididir. Bu yzden kulluk kavram Rablkla irtibatlandrlyor. Ama, nimeti grmeye, gzlemlemeye alarak Allah sevmeye balamalardr. Nitekim, kutsi bir hadiste yle deniyor: Mahlukat yarattm ve nimetler araclyla kendimi onlara sevdirdim. Bylece, nimetlere yani rzklara karlk, bu nimetleri kendilerine veren Allaha kretsinler. nk kulluk krdr. kr de ancak nimete karlk olur. Ayette Allahn rabl srf onlara zg olarak zikredilmitir ki, onlar da kulluu srf Ona zg klsnlar. Fiil tecellisi aklanarak fiil, sfat ve zat eklindeki hicaptan ilkinin kaldrlmas amalanmtr. nk mahlukat, mutlak olular itibariyle bu perde nedeniyle Haktan gizlenmilerdir. Bylece yce Allah, onlarn yaratllarn, var olmalarn salayan babalar ve anneler gibi ncllerin, sebeplerin ve koullarn var ediliini, yerleim alanlar ve meskenleri olsun diye yerin onlar iin dek klnmasn, onlar glgelesin diye gn tavan gibi bina edilmesini, kendilerin rzk olacak bitkiler yerden yeersin diye semadan (gkten) su indirmesini kendine nispet etmitir ki, bu fiili Allahtan bakasna nispetten saknsnlar, btn bunlarn kaynann Allah olduunu grdkten sonra fiiller baznda irkten arnsnlar. Bu yzden ayetin ak iinde bu aklamalarn tmnn sonucu (sebebiyet bildiren) fa edatyla balyor: artk bile bile Allaha irk komayn. Buraya kadar sunduumuz bu n anlatmlar una benziyor: Bu fiilleri yapan Odur. Bu yzden Ondan bakas kulluk sunulmay hakketmez. Kulluun Ondan bakasna sunulmas uygun deildir. O halde, bile bile fiili bakasna nispet ederek, bu bakasn kulluk sunulmaya layk grerek tapmaya balamak suretiyle Ona e komayn. Onlarn ibadetleri ancak var ediciye ynelik olur. Varedici de

BAKARA SURES 49

var ettiinin suretinde tecelli eder. nk her ibadet eden ancak bildiine ibadet eder. Allah da, uluhiyetinin orannda bilinir. nsanlar da Onu istediini yapan bir fail olarak bilmilerdir ve Ona kulluk etmilerdir. Byle bir ibadetin amac cennete kavumaktr. Bu ise fiiller leminin kemali demektir. Allah onlara nefislerinin arzn dek klm, ruhlarnn semasn da zerlerine bir tavan olarak bina etmitir. Bu semadan fiil tevhidi bilgisi mahiyetinde bir su indirmitir. Bu su araclyla nefis arznda teslimiyet, ameller, itaatler ve gzel ahlak bitkisini yeertmitir. Ki kalpleri onlarn yakin meyvesinden, sabr, kr ve tevekkl gibi hal ve makamlarndan beslensin. Tevhid kantlandktan sonra, Nbvvetin ispatnn delili olarak kullanlmtr ki, slam sahih olsun. nk slam ancak iki ehadet cmlesinin ikrar edilmesiyle sahih olur. Salt tevhid, cem ve icmale taklp ayrntdan, tafsilattan perdelenme demektir. Bu anlay ise zndkla ve her eyi mbah gren ibahiye dncesine gtren srf cebirden ibarettir. Fiil ve sz srf Resule isnat etmek ise, ayrnt ve tafsilata taklp cem ve icmalden perdelenme demektir ki, bu da salt kaderciliktir. Bu anlay insan Mecusilie ve sanevilie (dualizm/ iki tanrya inanma) sapklna srkler. slam ise, Allahtan baka ilah yoktur dememizle Muhammed Allahn resuldr dememizi cem eden, yukardaki iki anlay arasnda bir orta yoldur. lahi fiillerin mahlukatta zuhur ettiini esas alan bir inan sistemidir. nk mahlukatn fiilleri ile Hakkn fiillerinin ilikisi beden ile ruh ilikisine benzer. Fiilin kayna ruh olmakla birlikte bedensiz de gereklemez. Bunun gibi fiilin kayna Haktr ve ancak mahlukat ile ortaya kabilir. Bu yzden risaletin olmas bir zorunluluktur. Zira mahlukat, Hakka kar perdeli ve uzaktr; irfan, bilgiyi dorudan rablerinden almalarna imkn yoktur. Bu yzden Hakk mahede eden ruhuyla ilahi huzura uyumlu ve mahlukata karm nefsiyle de beeri mertebeye uyumlu bir aracnn olmas zorunludur. Bu aracnn kalbi, ruhundan ilahi kelimeleri kutsi nefsine ilka eder, mahlukat da aradaki hemcinslik ba sayesinde bunlar ondan alr. Bu yzden yce Allah yle buyuruyor: 23- Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz, haydi onun benzeri bir sure getirin, eer iddianzda doru iseniz Allahtan gayri ahitlerinizi de arn.


Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz. Muhammede (s.a.v) vahiy indirdiimizden kuku duyuyorsanz, Rasulluunun Hakk olduundan pheleniyorsanz, btn beeri gcnz toplayn, kyasta deneyim kazanm ve fakat hidayet nurundan perdelenmi akllarnz, sz terkibinden, anlamlarn nazmedilmesinden iyi anlayan fikirlerinizi seferber edin, siz, sizin hemcinsleriniz olan dier insanlar da yardma ararak, bakalm, bir sure, yani bizim indirdiimiz Kitabn bir blmne benzer bir blm getirmeye g yetirebilecek misiniz? Eer bu Kitabn Muhammedin kendisi tarafndan yazld eklindeki iddianzda doru iseniz, siz de onun gibisini yazsanza! 24- Bunu yapamazsnz-ki elbette yapamayacaksnz-yakt, insan ve ta olan cehennem ateinden saknn. nk o ate kfirler iin hazrlanmtr. Eer yapamazsanz, bu takdirde kabul edin, boyun ein. nann ve sizi cehennem ateine doru srkleyen bu inadnz brakn. Ayette, cmlenin ak gerei zikredilmesi gereken iman etme ve slama girmeye ilikin ifade hazfedilmi (saklanm), onun yerine gerektirdii sonu zikredilmitir. Yani cehennem ateinden saknma onun yerine ifade edilmitir. Byle bir tercihin yaplmasnn nedeni, bu ifadenin, inkrclklarnn kendilerinin atee girmelerini ve azaba duar olmalarn gerektirdiini daha iyi vurgulamas, daha net kantlamasdr. Elbette yapamayacaksnz. ifadesi ise, bir ara cmledir. Gelecekten haber verme mahiyetindedir. nk perdelenmi akllarn Kuran gibisini ortaya koymalarnn imknsz olduu bilinmektedir. Cehennem ateinden maksat da, atein, nefislerinin azgnlndan, kutsi ruhani ruhtan, rahmani zevk melteminden evrilmi, yakin esenliinin lezzetinden, kalc yurdun selametinden yoksun braklm tabiatlarnn ktlnden dolay onlar yakmasdr. Zira onlarn tabiatlar maddi alkanlklara kaplmtr, sfli ilere balanma karakteri ve toprak meneli bedenlerin sevgisi iinde kklemitir. Bunlar da o tabiatlar yakacak atein tutuup alevlenmesine sebep olurlar. Bu yzden yakt, insan ve ta olan. denilmitir. Yani onlarn sevgiyle balandklar kat, sfli ve cansz varlklardr. Bunlarn suretleri onlarn nefislerinde yer etmi, nefisleri de bunlara meyletmenin zindanna dmtr. Nitekim

BAKARA SURES 51

Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Kii sevdiiyle birlikte haredilir. yle ki sizden biri bir ta parasn sevse, onunla birlikte haredilir. Nasl olmasn ki, ona kar besledii sevgi sebebiyle onun sureti nefsinde merkezi bir noktaya oturmutur ve kalbi de onun eklini almtr. Bil ki atein scakl, varlk tr olarak onun suretine tabidir. Varlk tr ise ruhanilii ve melekutiliidir. Yoksa sair cisimler de zellikleri itibariyle ona eit olurlard. Bu ruhaniyet, ateten kvlcmlardan ibarettir. Allah, onu indirdikten sonra maneviyat birok mertebede kahrna mazhar brakr. Nefis mertebesinde gazap suretinde indirmesi gibi. nk fke kabarmas, ahlak yle bir yakar ki ate, odunu bu kadar yakamaz. Bundan da anlalyor ki, her snan eyin scak olmas zorunlu deildir. Cismani ate, ruhani atein bir eseri olduuna gre, ruhani atein verdii acnn bu atein verdii acdan daha iddetli ve daha devaml olmas zorunludur. Nasl olmasn ki, her cismani kuvvet ve enerjinin sonu varken, ruhani kuvvetin sonu yoktur. Bu anlamdan dolay yle denilmitir: Cehennem atei yetmi su ile ykandktan sonra, dnyaya indirilmitir, ki insanlar ondan istifade edebilsinler. nk o ate; kfirler iin hazrlanmtr. Yani kendilerini tamamen tutkulu arzularna kaptrp dne kar perdelenmi inkrclar iin hazrlanmtr. 25- man edip iyi davranlarda bulunanlara, iinden rmaklar akan cennetler olduunu mjdele! O cennetlerdeki bir meyveden kendilerine rzk olarak yedirildike: bundan nce dnyada bize verilenlerdendir bu derler. Bu rzklar onlara benzer olarak verilmitir. Onlar iin cennette tertemiz eler de vardr. Ve onlar orada ebedi kalclardr. 26- phesiz, Allah sivrisinek ve onun da tesinde bir varl misal getirmekten ekinmez. man etmilere gelince, onlar byle misallerin Rablerinden gelen hak ve gerek olduunu bilirler. Kfir olanlara gelince: Allah byle misal vermekle ne murat eder? derler. Allah onunla birok kimseyi saptrr, biroklarn da doru yola yneltir. Verdii misallerle Allah ancak fasklar saptrr.


man edenleri mjdele! Yaratcya iman edip fiiller tevhidi dorultusunda iledikleri ve kendilerini cennete elverili klan iyi davranlar sergileyenleri mjdele! Onlara arzu ettikleri ve canlarnn ektii her ey verilecektir. Bahedilecek nimetler, tasavvurlarnn ve temennilerinin tesindedir. Cennetler kelimesinin orijinalinin nekre/belirsiz kullanlmas da bu nimetlerin tasavvur tesi olduunu vurgulamaya yneliktir. Ayrca, altlarndan rmaklar akan cennetler, sahip olunacak makamlarn en gz alcs, en gzelidir. Dnya ehlinin umabilecekleri tatlarn en lezzetlisi ve en tatlsdr. Bu cennetler, onlarn nefisleri asndan dnya baheleri trndendir, ama onlardan daha berrak. Daha sonra hak olduunu vurgulayacamz gibi bu cennetlerin bu zellikleri cismani hair balamnda sunulmutur. O cennetlerin meyvelerinden biri onlara rzk olarak verildiinde Bundan nce dnyada bize verilenlerdendir bu derler. nk tandk gelir onlara ve buna almlardr. Bu rzklar onlara benzer olarak verilmitir. Bu cennetler ayn zamanda kalplerine ynelik nimetler de iermektedir. Bu nimetler de tevekkl gibi kalbi makamlarna tekabl eder. Bir de kutsi lemin baheleri vardr. Bunlarn her bir mertebesinden saliklerin yararlandklar ilim nehirleri akar. Susuzlarn, itiyak narna yananlarn derdine deva niteliindedir bunlar. Bu kutsi lemin bahelerinin meyveleri de hikmet ve irfandr. Bundan nce bize verilenlerdendir bu. sz, bu ilim ve hikmetlerin, hacri katklardan arnmas durumunda kalplerde sabit olduklarna iarettir. Fakat kalpler tabii eylere balanarak alabildiine daldklar iin bunlara kar perdelenmi, dolaysyla onlar unutmalar salanmtr. Sonra bir daha bu katklardan arnnca hatrlamlardr. Nitekim, Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Hikmet, mminin yitik maldr. Ayette sz edilen elere gelince; bunlar nefisleri asndan, cinsel ilikiye girmemi, irkin hayaszlklardan beri, tertemiz hurilerdir. Kalpleri iinse, tabiatlar kirinden, unsurlar tortusundan arnm kutsi nefislerdir. Fakat ruhlarnn mahededen perdelenmesinden dolay ruhlar iin bir cennet yoktur. phesiz Allah ekinmez utanan biri gibi ekinmez. Sivrisinek veya onun tesinde bir varl rnek vermekten ekinmez. nk hadiste de iaret edildii gibi Onun katnda kfir, sivrisinekten, dnya da sivrisinein kanadndan daha hakirdir. Rablerinden gelen hak

BAKARA SURES 53

nk verilen rnekle, hakknda rnek verilen ey arasnda tam bir mnasebet vardr. Verdii misallerle Allah, ancak fasklar saptrr. Kalp makamndan ayrlp nefis makamna yerleenleri, Rahmana itaat etmekten uzaklap eytana itaat etmeye balayanlar saptrr. Burada kastedilenler bedbahtlarn ilk grubu deil, ikinci grubudur. nk bedbahtlarn ilk grubu her halukarda bu iten sapmlardr. Sapmalarnn sebebi ne bu rnektir, ne de baka bir eydir. Szn ettiimiz ikinci bedbahtlar zmresinin bununla sapmas, gerekte fasklklarnn bir neticesidir. nk, onlara ilikin hkmn niteliklerinden sonra zikredilmi olmas, sebep sonu ilikisini hatrlatmaktadr. Bu ise Kurann varit olmasyla inatlarnn, inkrla

tevilat 1.cild/ kuran tefsiri/ muhyiddin İbn arabi (r.a.)

Documents