fatiha suresi tefsiri

7/29/2019 Fatiha suresi tefsiri

1/360

z Yaynclk

nsz

Sadreddin Konevi ve 'cz'-Beyn Tevi'l-mmi'l-Kurn'

Eserin Tercmesi

GENEL GR

Rahim Ve Rahman Olan Allah'n smi le!

Amacn Aklanmas

Giri

Gaybi Kelmn Rknleri

Vaad Edilen Giri

Aratrma Yntemi

Nazar Delillerin Tutarszlklar/Tehft

Ehl-i Nazarda "Fikir Kanunu"

Marifet Ve Ulv Hakikatlerin Talebeleri

Mcerret Hakikatleri Bilmenin mknszl
http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575927http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575928http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575929http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575930http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575931http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575932http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575933http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575934http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575935http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575936http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575937http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575938http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575939http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575940http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575927http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575928http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575929http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575930http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575931http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575932http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575933http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575934http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575935http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575936http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575937http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575938http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575939http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575940


2/360

Allah'n Hakikatini Niin Bilemeyiz

Zevk lmini Tahsil Aralar

Bu Blmn lavesi

Hulul Ve ttihad Yoktur

Allah'n lmi Hakiki, Kulun lmi Mecazdr

Lednni limden Feyiz Almann Srr

Baz Tasavvuf Istlahlar

Tahkik lminin Srlar

lim Tarif Edilmez

lim Niin Bazen Tarif Edilir?

Varlktaki lmin Mhiyeti Nedir?

lmin zellikleri

lmin Mertebeleri

lim Zt Tecelliye Elik Eder

lmin Hkmleri Ve Nispetleri

lmin Konular

lmf drkin Sureti

Bilgileri fde Aralar

Tamamlayc Aklama

Arapa'daki Alt Terkibin Srr

Klli Kaide

Klli Kaide

Kll Kaide

Balang/Mebde' Ve Yaratln Srr
http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575941http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575942http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575943http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575944http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575945http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575946http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575947http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575948http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575949http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575950http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575951http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575952http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575953http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575954http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575955http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575956http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575957http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575958http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575959http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575960http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575961http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575962http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575963http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575964http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575941http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575942http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575943http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575944http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575945http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575946http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575947http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575948http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575949http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575950http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575951http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575952http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575953http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575954http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575955http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575956http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575957http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575958http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575959http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575960http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575961http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575962http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575963http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102575964


3/360

Vahdet Ve Kesreti Birlik Ve okluk

ehdet Ve Gayb

nsan- Kmil

BLM I

BESMELE'NN SIRRI

Besmele" fadesinin Aklamas

Zevk Diliyle erh

Devrf Nazariye Ve Ulvf Harfler/Huruf- lryt

Hemze Ve Elif

Sin Harfi

Mim Harfi

(Besmeledeki) Er-Rahmnu'r-Rahm

Kul, Rabbn Nasl Zikreder?

BLM II

FATHA SURES'NN BRNC KISMI

Klli Fatihler

Mefatihu'l-Gaybi Gaybn Anahtarlar

"Hamd Alemlerin Rabb Olan Allah indir" (Fatiha, 1)

Mukaddime

Hamd'n Mns

"Hamd, Allah indir

"Lillhi/Allah in" fdesi

Lafza-i Cell'in tikak/Kkeni

smin Mnlarnn Zahir Ve Btn Uyumu


4/360

Rab

Allah Teala'nn Islah Etmesi

Efendilik Hkm

Sebat Hkm

Mliklik Hkm

Terbiye Hkm

Bu Hkmlerin Levazm

Terbiye Srr

Ruhun Ve Bedenin Gdas

Ariflerin Hikmeti

Hak'tan Perdelenenlerin Baarszl

Miza, Gda Kuvvetine Baskn Gelir

Zahir Lisan

"Alemn/Alemler"

Btn Lisan

"Allah, Rahim Ve Rahmandr. " (Fatiha, 2)

Rahmetin Hazretleri/Mertebeleri

Din Gnnn Sahibidir. (Fatiha, 3)

Mlkn Srr

"Yevm/Gn"in Srr

Din'in Srr

Tamamlayc Aklama

Mkelleflerin Fiilleri

Tamamlayc Aklama


5/360

Mkellefin Fiilleri

Tamamlayc Aklama

Mkellefin Fiilleri

Uhrev Azap ve Nimeti Gerektiren Dier Emir ve Yasaklar

Kalbin Vecihleri

Blm

Mukaddime

Teklifin Asl ve Hikmeti

zet ve Netice

"Hamd Alemlerin Rabb Allah'a Mahsstur."

"Er-Rahmn Er-Rahim:"

Zahir, Btn, Had ve Matla'
http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576013http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576014http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576015http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576016http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576017http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576018http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576019http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576020http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576021http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576022http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576023http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576024http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576013http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576014http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576015http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576016http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576017http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576018http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576019http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576020http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576021http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576022http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576023http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576024


6/360

BOLM III

FATHA SURES'NN KNC KISMI

"Ancak Sana bdet Eder Ve Ancak Senden Yardm Dileriz." (Fatiha, 4)

Akllarn, Nefislerin ve nsann Kblesi

Zat Ve Sfati bdet

Amel ve bdet

"Ve yyake Nestein / Ancak Senden Yardm Talep Ederiz"

"Cem" ve "Matla" Lisanyla AklamaTamamlayc Aklama

BOLM IV

FATHA SURES'NN NC KISMI

"Bizi Srt- Mstakim'e Ulatr." (Fatiha, 5)

"Srat"

Tamamlayc Aklama

Mutlak Tecellfde Herhangi Bir eref Bulunmaz

Hidyetin Mertebeleri

Hidyet ve Dallet Mertebeleri

tidal Mertebeleri

stikmetin Mertebeleri

Seyr-i Slk Mertebeleri

Blm Nbvvetin Srr, rt Nbvvet Yollarnn ve rnlerinin Neticeleri

Nbvvetin simleri

Sonu ve Genel Bilgilendirme

Blm Vaat EdilenHidyet Hakknda


7/360

Dua ve cabetin Srr

Bu yet Hakknda Tamamlayc Aklama

Kmil Tevecch

Kendilerine Nimet Verdiklerinin Yoluna, Dallette Olanlarn Ve KzdklarnnYoluna Deil." (Fatiha, 6)

Nimetin Sureti, Ruh ve Srr

Hidyet Hakknda Had ve Matla' Diliyle Tamamlayc Aklama

Bir ve ki El le Yaratma

nsan tidal Noktasndan Nasl Sapmtr?Gazabn Mertebeleri

Rznn Mertebeleri

Beer Rznn Mertebeleri

Dallette Olanlarn Yoluna Deil." (Fatiha, 7)

Dallet Mertebeleri

Son Hayret

Srr, Dereceleri ve Sebepleri

Ehullahn Byklerine Mahsus Son Hayretin Sebepleri

"Matla"n zerindeki Lisan ile Bunlarn Aklanmas

"Hayret" Konusuna Tamamlayc Aklama

BLM V

KLL FATHA'LARIN SONUNCUSU

Cevamiu'l-Hikem/ Bu Sureye Ait Btn Hikmetler

Kur'an'a ve Furkan'a Ait lhi Srlar

Bu Konuda Tamamlayc Aklama

"Cem'l-cem" Diliyle
http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576621http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576622http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576623http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576624http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576624http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576625http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576626http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576627http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576628http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576629http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576630http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576631http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576632http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576633http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576634http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576635http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576636http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576636http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576637http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576638http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576639http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576640http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576641http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576642http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576643http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576644http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576621http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576622http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576623http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576624http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576624http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576625http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576626http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576627http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576628http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576629http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576630http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576631http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576632http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576633http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576634http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576635http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576636http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576637http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576638http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576639http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576640http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576641http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576642http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576643http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576644


8/360

Asl-er ve Kur'an Baz Srlar

Sonu

nsz

Sadreddin Konevi ve 'cz'-Beyn Tevi'l-mmi'l-Kurn'

Sadreddin Konev, 13. asrda yaam (doum tarihi, yaklak 1210, lmtarihi, 1274), tasavvuf dncesine kazandrd boyutlar ve kendisindensonraya etkileriyle "dnm noktas" olmu bir sf-dnrdr. Konev'nintasavvuf tarihindeki nemi iki noktada ortaya kar: Birincisi: Konev,kendisine kadar gelen tasavvufi birikimi, belirli bir yntem ve esasa greekillendirerek, bu birikime sistematik bir btnlk ve yap kazandrmtr.kincisi ise, yetitirdii talebeleri ve oluturduu "ekol" sayesinde,kendisinden sonraki tasavvufun geliim srecini byk lde etkilemitir.

Bata Osmanl-Seluklu tasavvuf anlay olmak zere Konev, tasavvufasadece dnceleriyle etki yapmakla kalmam, bunun tesinde belirli birslubun ve ifade biiminin olumasna da neden olmutur. Baka birifadeyle Saidddin Fergan, Meyddin el-Cend, Hamza Fenar, Davud el-Kayser, Kutbuddin el-znik gibi kendisine yakn alarda yaam sfler;

Abdullah ilahi, Ba-li Sofyav, Ahmet lahi, Abdullah Bosnav gibi sflerineserleri incelendiinde, gerek problemlerin ele alm tarz ve gerekse bun-larn incelenii, Konev'nin slubunu aksettirirler.

Abdurrahman Cami, yle demektedir: "eyh Sadreddin, Hz. eyh'insohbet ve hizmetinde terbiye grd. Vahdet-i vcda dair gr veszlerini akla ve er'a uygun gelecek tarzda eyh'in maksadn iyiceanlam olarak, gzelce yorumlamtr. Onun bu konudaki aratrmalarnve yorumlarn gr-meksizin, meseleyi gerei gibi anlamak mmkndeildir."
http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576645http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576646http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576645http://www.darulkitap.com/oku/kuran/v2/fatihatefsirikonevi/#_Toc102576646


9/360

Cami'nin bu ifadeleri, Konev'nin tasavvuf tarihindeki yeri hakknda bir fikirvermektedir. Buna gre, Konev, bn'1-Ara-b'nin terbiye ve eitimindeyetimitir; Konev, hemen btn eserlerinde bn'l-Arabi'den byk birsayg ve hrmet ile bahseder ve "kmil eyh", "en byk^mam","muhakkiklerin imam", "eyh" vb. lakaplarla hocasn zikreder. Bununla

birlikte Konev'yi, sadece bir bn'l-Arab sarihi ve takipisi diye grmekgerekle badamaz. nk Konev, pek ok dncesinin ana unsurlarnbn'l-Arab'den ve onun eserlerinden alm olsa bile, onlara kazandrdslup ve yorum ile bn'l-Arab'yi iki ekilde ele almay zorunlu klmtr.Birincisi, kendi eserlerinde bn'l-Arab ve ikincisi, ana fikrini vahdet-i v-cdun tekil ettii bir "ekol" iindeki bn'l-Arab. Baz bn'l-Arabeletirmenlerinin zellikle Sadreddin Konev'yi hedef almalar ve ona tepkigstermelerinin temelinde Konev'nin bn'l-A rab'nin dncelerinegetirdii bu yorumun etkisi vardr.

Konev, bn'l-Arab ile ilikilerini eitli vesilelerle dile getirmitir. Birifadesinde Konev, hocas ibn'l-Arab'nin bilgilerinin kaynana ortakolduundan, onun mazhr olduu zel tecellilere kendisinin de mazhrolduundan vb. sz eder. yle demektedir: "Ben zikrettiim eyi,naklediyor veya bir bakasnn hlinden haber veriyor deilim. Ben bunlar,sonradan meydana gelen eyde benden ncekiler ile ortaklm asndanve nceden zikredilen tabakann mensuplarnn dalmaya alt hereyden yz evirerek anlatyorum."

Nefehat'ta yer alan uzun bir "varidaf'nda ise, bn'l-Arab ile ryasnda

grtn ve kendisinden ok zel bir talepte bulunduunu belirtir.Konev, yle demektedir: "653 senesinin evval aynn 17. cumartesigecesinde eyh (r.a)'i uzun bir vakamda grdm. Aramzda, pekokkonuma geti. Ben, bu konuma esnasnda ona yle diyordum:

-simlerin eserleri, hkmlerdendir; hkmler, hallerdendir; haller, zattanistidada gre taayyn eder. stidat, kendisinden baka hi bir ey ileilletlenmeyen bir emirdir."

Bunun zerine eyh (r.a) bu aklama ile olduka arm ve yznhilallemi, san kartrm ve baz szleri tekrar edip, yle demitir:Gzel, gzel!

Bunun zerine ona dedim ki: Efendim gzel olan sensin, nk sen insannbu gibi eyleri idrk edecei yere ulamasn temin ediyorsun. Yemin olsunki: Senden baka kimseden hi bir ey almadm."

Sonra geldim ve ona yaklatm, elini ptm ve dedim ki: n -"Talepettiim bir tek hacetim kalmtr." Dedi ki: -"Sor." Dedim ki:

-"Ben, ebedi ve daimi olan zat tecellyi nasl mahede ettiini grmek

istiyorum."


10/360

Bununla kendisi iin hasl olan zat tecellyi mahedeyi kastetmitim. Butecellnin tesinde hibir perde ve kmiller iin bir makam yoktur. Bununzerine, "evet" dedi ve yle cevap verdi. Sonra bana dedi ki:

-"Bu, sana ikram edilmitir. Bununla beraber, benim ocuklarm, dostlarm

zellikle de olum Sadettin'in olduunu biliyorsun, bu talep ettiin ey,onlardan hibirisi iin gereklememitir."

Bu ifadeye gre Konev, kendisini Ibn'l-Arab'nin gerek vrisi olarakgrmektedir.

Sadreddin Konev'nin bu dnceye getirdii yenilik, Cami'nin "vahdet-ivcda dair gr ve szlerini akla ve er'a uygun gelecek tarzda eyh'inmaksadn iyice anlam olarak, gzelce yorumlamtr" ifadesinde zmnenyer almaktadr. Gerekten de Konev'nin bata Miftah'1-gayb, 'caz'l-

beyan, en-Nefehat gibi eserlerini incelediimizde, bir konu ak bir ekildegzkr: Konev, hangi meseleyi ele alrsa alsn, o meseleyi belirli kaidelerve esaslara bal olarak yorumlamaya alr. Bu anlamda Konev,tasavvufi bilgilerin ve keiflerin akl ve nazar gcyle elde edilmediinikabul etse bile, bu bilgilerin pek ok ynde "makul" ve "anlalr"olduklarn itiraf eder. Bu noktada Konev'nin akla kar tavrn, u ekildetespit edebiliriz: Akl, srf dnce/fikr gc ile anlama/kabil asndanfarkl imkanlara sahiptir. Akl, dnme gc asndan metafizikkonularda snrl iken, ikinci ynden daha geni imkanlara sahiptir.

Konev'nin balca eserleri unlardr:1- Mifth'i-gayb: Sadreddin Konev'nin en nemli eseri bu kitaptr. Bueserde Konev, konusunu "Tanr'nm alemle ve alemin Tanr ile irtibat veilikisi" diye belirledii "ilm-i ilh"nin

bir "ilim" olarak nasn ele alr. Buna gre, "ilm-i ilh", btn ilimler gibi,konusu, meselesi, mebadisi olan mstakil bir ilimdir; bu ilim, dierilimlerle belirli ilikileri ve ortak ynleri olsa bile, konusunun nemindendolay onlardan daha stn ve nemlidir. Bu ilimde, doruyu yanltanayrt etmemizi salayan ve bir anlamda felsefede mantn veya dilbilimlerinde Nahiv ilminin grd vazifeyi gren, "miyar" mesabesindekikaideler vardr. Bu kaideler, eriat, akl ve kesinlemi mahedeler ileteyit edilmi ve doruluklar tecrbe edilmi kaidelerdir.

Konev, bu kaideleri en kapsaml olarak bu eserinde zikreder ve ardndanda bu kaidelere gre "ilm-i ilhf'nift temel meselelerini -srekli kaidelereatf yaparak- ortaya koyar.

2- en-Nefeht'1-ilhyye: Konev'nin "varidaf' diye isim-lendirebileceimiz bir eseridir. Bu eserde Konev, bir yandan kendi ruhsal

geliimini ve manevi tecrbelerini aklayan ifadelere yer verirken, teyandan "Miftah'l-gayb"da ortaya konulan ana fikri ilham ve keifleriyle


11/360

destekleyen aklamalarda bulunur. Ayrca, bu eser Konev'nin gerek kendihayat ve gerekse de bn'l-Arab ile ilikisi hakknda en fazla bilgininbulunduu eseridir.

3- el-Fukk fi-kelimt- mstenidt-i Fussi'l-hikem: bn'l-Arabi'nin

Fussu'l-Hikem'i zerinde yazlm

ksa, fakat nemli bir erhtir. Konev, bu erhi yazmasnn nedenini yleaklar: "Bu insanlar (: muhakkik dostlar), bana, bu Fus-su'1-Hikemkitabnn mhrlerini zmemi, kaynann srrn aklamam, kapalifdelerini aklamay temin edecek kilidini amam nerdiler. Tahakkuksahibi olduklarn bildiim iin ve onlarn iratlaryla yaratclarnayaknlamak iin, bu nerilerini kabul ettim. Bununla beraber, bu kitabngiriinden baka bir blmn bn'l-Arab'nin nevesine gre erh etmekistemedim. Fakat Allah bereketi ile beni nzklandrd. Bu nzk, bn'l-

Arab'nin muttali olduu eyi bilmede ortaklk, ona aklanan ey ilemerref olmak ve sebep ve vsta olmakszn, ilh inayet ve zat rabtaile Allah'tan bilgi almaktr."

4- el-Mrselt: Sadreddin Konev ve Nasireddin Tusi arasnda eitlimetafizik bahisleri zerindeki mektuplamalardan oluan bir eserdir. Bueserde Konev, zellikle bn Sina felsefesi olmak zere, filozoflarn eitlimeselelerdek grlerine eletiriler yneltir ve buradan hareketlefelsefenin ve akln imkanlarn tartr. Konev, buradaki fikirlerinibtnyle dier eserlerinde tekrarlamtr ve bu ynyle mektuplardaki

ifadeleri, dier eserlerinin bir devam niteliindedir.5-en-Nuss fi-tahkk-i tavri'l-mahss: Konev'nin hacim bakmndankk olmakla birlikte, zerinde yazlan erlilerin de gsterdii gibi, etkilikitaplarndan birisidir. Bu eserde, "nas" diye isimlendirdii her bir bahisaltnda "varlk" ile ilgili eitli konulan ele alr.

6- Krk Hadis erhi: Konev, bu kitab yazmasnn nedenini"mmetimden krk hadis ezberleyen kimse fakih olarak hasredilir"hadisine gre, krk hadis derleyen alimlerin adetine uymak olduunubelirtir. Bununla birlikte, yirmi sekiz hadise kitabmda yer vermitir ve-sadece bir nakil olmamak iin de- bu hadisleri tasavvufi adanyorumlamtr.

7- erhu Esmillhi'l-Hsn: lahi isimler, Tanr'y bilmemizi salayanve Tanr-alem ilikilerini mmkn klan eylerdir. Bu itibarla, Konev'nin"ilm-i ilh" diye isimlendirdii ilim, bir anlamda isimlerin bgisidir. Bueserinde Konev, doksan dokuz ilh ismi aklar.

8- Tebsirat'l-mbted ve tezkiret'l-mnteh: Farsa bir risaledir.Risale'nin ierii, girite yle aklanmtr: "Bu risale, ' usl-i maarif ve

kavid-i tavr-i velayet beyannda bir ka kelimeden ibarettir ki, perde-igaybdan cilve-nm ve hurf ve el-faz kisvesiyle peyda olmutur. Ta ki,


12/360

arif kimselere "tezkire" olarak mtalaasndan, taliplere istirad tarikiylezabt ve hfzndan menfaat-bah ola! Bu kelimta "Tebirt'i-Mbtedi veTezki-ret'l-Mntehi" namn verdim. Hlasas, bir mukaddime, mis-bahve bir hatimeyi mtemdir. VaUah'-msten ve aleyhi't-tk-lanl"

Fatiha Tefsiri, Sadreddin Konev'nin en hacimli eseridir; bu ynyle eser,Konev'nin btn eserlerinde ele alm olduu belli bal btn konularadair fikirlerini iermektedir.

Eser, iki ana blmden meydana gelmektedir. "Giri" diye tercmeettiimiz birinci ksmda Konev, genel olarak eseri yazmasnn nedenini,eserinin ieriinde buunan konular ve eserindeki slubu hakknda bilgilerverirken, ardndan bilgi grn ortaya koyan ok nemli meseleleri elealr. Bu balamda Konev, hakikate ulamada temelde iki yntembulunduunu belirtir: Bunlardan birisi, nazar deliller ve kyaslardan

hareket ederek, geree ulama abasdr ki, Konev, bunu "burhan yolu"diye isimlendirir. kinci yntem ise, kalbin arndrlmas, ruhunglendirilmesi ile Hakka slk etmekten ibaret olan sflerin kullandklaryntemdir; Konev, bunu da "mahede" yntemi diye isimlendirir Konev,bu blmde her iki yntemi tahlil eder ve salt akln mutlak gereeulamasnn mmkn olmadn ileri srer ve bunun nedenlerini gsterir.Konev, "ehl-i nazar"m kullandklar yntemlerden birisi olan "cedel"e ise,daha fazla tepki ve eletiriyle yaklar; Ona gre, "cedel" sadece nebevbilgilere veya sflerin tecrbelerine deil, bunun yan sra gerek felsefeyede aykr bir yntemdir. yle demektedir: "Fikr delillerde ve cedeici tak-

rirlerde herhangi bir fayda ve are bulunsayd, nebiler, resuller ve Hakknhccetlerini ayakta/kaim tutan ve onlarn taycs olan veliler, budelillerden ve yntemlerden yz evirmezlerdi; bu veliler, nebilerin veresullerin vrisleridir."

Konev, burhan ynteminin zellikle metafizik alanda baarszln ortayakoyduktan sonra, mahede yntemini ve bununla ilgili eitli meseleleriele alr. Bu noktada Konev'nin zerinde durulmas gereken yn, biryandan -eksiklerine ramen-burhan yntemini hakikate ulatran temelyntemlerden birisi olarak grrken, te yandan, "mahede" yntemini

burhan ynteminin karsna koymu olmasdr.Eserin ikinci ksm ise, Fatiha Suresinin yorumlanmasyla ilgilidir. Bu blmde, eitli ksmlara ayrlmtr. lk olarak, "Besmele" cmlesinin aklandbir blm vardr. Bunun ardndan Fatiha suresinin birinci ksmgelmektedir. Konev, Fatiha suresini ksmda mtalaa eder ki, bu taksim-bazen atf yapt gibi-bir kutsi hadise dayanmaktadr. Bu hadise gre,namaz suresi olan Fatiha suresi, Hakka ait blm, kula ait blm ve hemHakka ve hem de kula ait blmler olmak zere, ksmdan olu-maktadr. Hadis, yledir: "Ben namaz suresi olan Fatiha suresini, benimile kulum arasnda taksim ettim. Yars bana aittir ve yans kuluma aittir.Kuluma diledikleri verilecektir."


13/360

Buna gre, surenin birinci ksm, "Hakka ait ksmdr." Bu ksmda, Konev,bata hamd kavram olmak zere Tanr ile ve O'nun mevcutlara varlkvermesi ve onlar eitli varlk mertebelerine izhar etmesiyle ilgili konularele alr.

Fatiha suresinin ikinci ksm ise, "Ancak sana ibadet eder ve sendenyardm dileriz" yetidir. Bu ksmda Konev, ibadet ve Hak ile kullanarasndaki ilikileri ele alr.

Son ksm ise, kullarn Allah'tan talepleri ve dualar ele alnr. Bu ksmdaise, hidyet kavram, saadet, akilik, gazap, gazap trleri vb. konular elealnr. Son olarak bir blmde ise, Konev eserindeki ana fikirleri zetler.

Fatiha suresi, Konev'ye gre, Tanr-alem ilikilerini zetleyen en uygunmetindir. Dolaysyla bu eseri, klasik anlamda bir sure tefsiri olarak

grmek yerine, Vcd- Mutlak olan Hakkn, belirli varlk mertebelerindeeyay izhar etmesinin ana fikrini oluturduu Tanr-alem arasndakiilikileri yorumlama imkan veren bir metin olarak grmek gerekir.

Konev, Fatiha suresini ilh ve kevn btn hakikatleri ve hakikatler arasilikileri zetleyen bir sure olarak grr. yle demektedir: "Hak, suretiitibaryla byk olan ilk alemi, isimlerinin ve Kalem-i esm'ya (Kalem-ia'l) tevdi edilmi ilminin nispetlerinin suretlerini tayan bir kitapyapmtr; suretiyle kk alem olan insn- kmili ise, isim vemsemma/isimlendirilen mertebelerini birletiren "orta" bir kitap; aziz

Kur'an' ise, mahlukun Hakkn sureti zerinde yaratldnn aklaycsyapmtr, bylelikle yaratlmdaki gizem ve suret ve mertebesinin srrkendisiyle ortaya kar. Aziz Kur'an, insan ile zuhur eden kemlinzelliklerinin aklayc nshas olmutur. Fatiha suresi ise, Kur'an'neksiksiz ve noksansz nshasdr. Btn tali nshalar, ilkinin muhtasarolduklar gibi, ayn ekilde Fatiha suresi de, ulvi nshalarn sonuncusuolmutur." Bylelikle, Fatiha suresi tevil edilirken, bu surede zetle iaretedilen btn hakikatlerden sz etmek gerekir.

Bu balamda, Konev'nin tevil ^ yorum metodu hakknda bir ka eysylemeliyiz.

Konev, ilh kelmn kayna oan kelm sfatnn Tanr'ya nispetedilmesinin genel erevesini belirleyen, sfat-mevsuf ilikisi zerindedurur. Buna gre, sfatlar mevsuflanna tabidirler ve her sfat nispet edildiimahalle ve ahsa gre anlam kazanr. Tanr'ya nispet edilen btn sfatlar,insanlarn tasavvur ettiklerinden farkl bir ekilde O'na nispet edilebilirler.nk O'na nispet edilen her sfat ve hakknda verilen her hkm, kmilanlamda kendisine izafe edilir. Konev, yle demektedir: "Hakka nispetisahih olan na't ve sfatlarn O'na izafesi, bu sfatlarn bakalarna nispetedilmeleri gibi deildir. nk O'nun dndaki eyler, mmkndr ve her

mmkne, imkn hkm, ihtiya, kayt, eksiklik vb. gibi imkann levazmsirayet etmitir. Hak ise, hakikati asndan, btn mmknlerden


14/360

farkldr. O'na benzer olan, hi bir ey yoktur. u halde na't ve sfatlarnHakka izafe edilmesi, mutlak, kll, kuatc ve kmil anlamda olabilir."

Konev, iki sfatn Tanr'ya nispet edilmesini ele alr: Bunlardan birisi ilim,dieri ise, kelm sfatdr. yle demektedir: "lmin Hakka nispet ve izafe

edilmesi, en eksiksiz, kmil ve stn tarzda olmaldr: Hi bir bilgi, Allah'nilminin dnda kalamaz, hi kimsenin tevili ve anlay onun ilminin dndadeildir. nk Hakkn ilmi, kendisisinin de haber verdii ve bildirdii gibi,her eyi kuatmaktadr." Ardndan, unu ekler: "Hakkn kelm da, O'nunbir sfat veya ilminin bir nispetidir." Dolaysyla, kelm da ilim gibi kuatcolmaldr.

Konev'ye gre, bizzat Kur'an, bu zelliine dikkat ekmitir. yledemektedir: "Kur'an, bu sfatn sureti veya ilmi nispetidir, u halde Kur'anda, ihata edicidir. Nitekim Allah, u yetle buna dikkat ekmitir: "Kitapta

hi bir eyi ihmal etmedik."

Konev, bu grn mehur bir hadis ile de teyit eder. Bu hadis, Kur'an'm"zahrnn, batnimn, haddinin ve matlamm" olduunu belirtir. Konev, buhadisten hareket ederek, ncelikle nassm birden fazla anlam derecesinesahip olduunu tespit eder. Konev, bu hadiste geen terimleri u ekildeaklamaktadr: ".... lh kelmn, Hz. Peygamber'in de belirttii gibi, bir"zahr"i vardr; ilh kelmn "zahr"i, hissedilir/mahss suretler gibi, beyanve zuhur mertebelerinin nihayetine ulaan nas ve akldr. lh kelmn,bir de gizli "batn" vardr; bu da, pek ok idrkten gizli olan, kuts ruhlara

benzer. lh kelmn, zah-ri ve btnn ayrt eden "had"di vardr; bununile, zahirden btna terakki edilir. Had, ztyla, ilh kelmn zahirini vebtnn birletiren bir berzah, ayn zamanda btn ile "matla"' ayrt edenbir ayratr/fasl. Bunun bir benzeri, mutlak gayb ve eh-detmertebelerini birletiren "alem-i misl"dir. lh kelmn "matla'" vardr;ilh kelmn matla', zahirin, btnn, bunlar birletiren ve ayrt edeneyin kendisine dayand hakikati bildiren eydir. Bylelikle, btnbunlarn tesindeki eyi insana gsterir. Matla, Hakka ait Zt-gaybmertebelerinin ilki, gayba ait mcerret hakikatlerin ve isimlerinmertebesinin kapsdr. Keif sahibi, bu kapdan ahadiyet/birlik

zelliindeki gayb ke-lmm srrna muttali olur." Bylelikle, Kur'an'mbtn anlam derecelerini dikkate alan bir kii, nihayette kelmn ilh gaybmertebesindeki "birliine", baka bir ifadeyle kelmn hakikatine ular.

Konev'nin yapt ey, btn varlklardaki bir zelliin ilh kelamda dabulunduunu gstermektir ve kendisinden nce de bn'l-Arab aynhususu vurgulamtr: Her iki sf de, her varln bir zahiri ve bir de btnolduunu belirterek, ilh kelamn da bu zellie sahip olduunu dilegetirmilerdir. Konevf ye gre, her varlk suret ve ruhtan veya maddi vemanevi ynden meydana geldii gibi, ilh kelm da mn ve surettenmeydana gelmitir.


15/360

Konev'nin ilh kelmn tabiat ile ilgili baka bir gr ise, her kelimenin,hatta her bir harfin belirli bir hikmet ve gaye tamasyla ilgilidir. Bunagre, Kur'an'da ve ilh kelmda tesadf veya anlamsz bir kullanm aslasz konusu deildir. Her ey, belirli bir hikmet ve gayeye grezikredilmitir. Konev'nin bu gr, varlk tasavvurunun temel

esaslarndan birisini tekil eden alemde belirli bir nizm ve hikmetbulunmasyla ilgili grnn bir tezahrdr. Konev, abesi "herhangi birgaye ve ama tamayan fiil" diye tanmlar. Tanr'nm btn fiilleri irde-sine, irdesi ise O'nun ilmine tabi olduuna gre, alemde hi bir ey Tanrtarafndan hikmetsiz olarak yaratlmaz. nsanlarn bu hikmeti bihneyileri,hikmetin var olmad anlamna gelmez. Bu hikmetin en sahih bir ekildegzkt alanlarn banda ise, ilh kelm gelir. Buna gre, Kur'an'dazikredilen her bir kelime veya harf, belirli bir hikmet iin zikredilmitir veinsanlarn vazifesi bu hikmet ve mnlar idrake almaktr.

Konev, yle demektedir: "Hak, kendisine abesin izafe edilmesindenmnezzehtir; nk Hak, kendisinin de bildirdii ve haber verdii gibi,"Sizi abes olarak yaratmadk" (Mminun, 115); "Gkleri ve yerleri batlolarak yaratmadk" (Sad, 27) buyurmaktadr. Aksine, hersakinletirme/teskin ve hareketlendirmede/tahrik Hakka ait acaibhikmetler ve garip srlar vardr. Anlaylarn ounluu, bu srlara vehikmetlere ulaamaz; Hakkn bildirmesi olmakszn akllar, bunlarnmhiyetlerini idrk edemezler, nefisler bunlara muttali olamazlar."

Konev, bu durumu sadece Kur'an ve ilh kelm iin byle dnmez; ona

gre Hz. peygamberin hadislerinde de her kelime belirli bir maslahat vegaye iin zikredilmitir. nk Hz. Peygamber, "cevamiu'l-kelim"dir veonun szlerinde de anlamsz ve abes bir kullanmn olmas mmkndeildir. Bu balamda, Konev'nin zellikle Krk Hadis erhinde pek okrnek zikredilmitir.

Bylelikle Konev'nin naslara yaklamnda iki temel noktay tespit etmiolduk: Bunlardan birisi, her yetin birden fazla mnya sahip olmas vebunun btn varlklarn yaplarndaki genel bir ilkenin tezahr olmas;ikincisi ise, varlkta ve zel olarak da naslarda tam bir hikmet ve nizmn

bulunmasdr. Bu da, Konev'ye gre, alemdeki nizm ve hikmetin ilhkelmdaki tezahrdr.

lahi kelm, z gerei zahir ve btn anlamlara sahip ise, bu durumdadoru mnnn hangisi olduunu nasl anlayacaz? Konev, bu noktadahocas bn'l-Arab gibi, bir eit "zhirilii" benimser: Buna gre metninyorum erevesini belirleyen ey, dildir. Konev, yle demektedir:"Kur'an'm nazil olduu dii, mnlarn, er' emir ve haberlerin zarfdr." Birinsan dilin snrlarn tamadi srece, diledii her anlam yetlerdebulabilir: "Kur'an'da bulunan herhangi bir kelimenin dilde eitli mnlarvar ise, btn bu anlamlar Hak tarafndan kast edilmitir. Herhangi birkimse, Hakkn kelmna dair Kur'an'm nazil olduu dilin gerektirdii bir ey


16/360

syleyip, kesin seri kurallar da bununla elimezse, bu yorum haktr veAllah'n irde ettii eydir."

u halde Konev, ilh kelmn yorumunu, esasta iki eye balamaktadr:Birincisi, dil hkmleri, ikincisi ise, "kesin ser" kurallar. Bunun ardndan

ise, "ikincil" kaytlar gelir ki, bunlar yete en "uygun" mnnn hangisiolduunu belirtir. yle demektedir: "Kelimelerin baz anlamlar, baz yetve srelerdeki balamlarnda daha uygun ve karinelerden aa kaneitli nedenlerden dolay daha mnasip olabilir; bu karineler arasnda,nzul sebepleri, yetin, kssann ve hkmn siyak ve sibak/balam, veyamuhataplarn ve onlarn nclerinin daha yaygn ve mehur olan anlamdikkate almasn vb. zikredebiliriz."

Eserin Tercmesi

Sadreddin Konev'nin gerek Fatiha Suresi Tefsiri'nde ve gerekse diereserlerindeki slubu ve dili, anlalmas zor, ar bir sluptur. Bununbalca nedeni, mellifin gerekletirmek istedii gayesiyle ilgilidir. Bugaye, sflerin tecrbe ve mahedeleriyle elde ettikleri bilgileri bir "bilim"olarak ortaya koymak ve bu bilimin nesnel kaide ve llerini tespitetmektir; baka bir ifadeyle, varln btn katmanlarnda geerli bu

kaidelere gre bu tecrbe ve keifleri tahlil etmektir. Bunu yaparken deKonev, pek ok kavram retmektedir; ikincisi, retilmi kavramlar dabiline-gelen anlamlarndan farkl anlamlarda kullanmaktadr. stelikKonev'nin kulland kavramlar, sadece sflerin rettikleri kavramlardeil, ayn zamanda zellikle filozoflarn olmak zere "ehl-i nazar"mrettii kavramlardr. Konev, baz ifadelerinde bir kavram mterekanlamyla kullanrken, bazen de kavram ve dil dzeyinde sfler ile dierilim mensuplar arasndaki benzerliin tam bir yanlg olduundan szeder. Dolaysyla, btn bu karklk iinde kullanlan kavramn gerekkarln bulmak, son derece glemektedir.

Konevi, eserlerinin muhataplarnn "sekinler", "sekinlerin Sekinleri"olduunu belirtir. Bu nedenle kulland dilin herkes tarafndananlalmayacann farkndadr ve bu konuda okuyucusunu da ikaz eder.Bir anlamda Konevi, manevi tecrbelerini "ehil" olmayan insanlardangizlemek iin -Ibn'l-Arabi'nin ifadesiyle- "iaret" ve "remiz" dilini seensfler gibi, nesriyle zel bilgilerini gizlemek istemitir.

Btn bu glklere ramen, imkan lsnde metni anlalr klmayaaltk, uzun cmleleri bldk, kavramlar Konevi'nin btn eserlerini dedikkate alarak doru evirmeye altk.


17/360

Bu tercmede, Abdlkadir Ata'nm yaynlam olduu metili esas aldk. Ata,tahkiki yaparken esas merinde bulunmayan baz balklar ilave etmi, bizde yararl olaca dncesiyle bunlar tercmeye ekledik. Bu balklarnKonev'ye ait olmad zellikle dikkate alnmaldr. Bunun yan sra, ilkblmlerde daha ska olmak zere, gerekli yerlerde bir takm aklamalar

ilave ettik. Bu aklamalarn da metni anlamada yararl olabileceini mitetmekteyiz. Bu aklamalarn bir ksm, Fatiha Tefsiri'nin eitliblmlerinden, bir ksm ise Konev'nin dier eserlerinden alnmtr.

Sadreddin Konev zerinde ilk ve nemli aratrma, Prof. Dr. Nihat KeklikBey tarafndan yaplmtr. Bununla birlikte, Konev'nin her hangi bir eseriTrke'ye evrilmi deildir. Fatiha Tefsiri, Konev'nin Trke'yekazandrlan ilk eseridir, niyetimiz, Konev'nin yukarda zikrettiimiz; btneserlerini Trke'ye kazandrmaktr. Bu eserlerin, Tasavvuf-Fel-sefe-Kelmalanndaki almalara nemli katklar salayacan mit ediyoruz.

Bu vesileyle,, doktora tez konusu olarak Konev'yi neren ve Konevf nineserlerini tercme etmem iin tevik eden hocam Prof. Dr. Mustafa TahralBey'e; tercmeyi okuyan ve yararl eletirilerde bulunan mer Trker'e;dizgideki emeinden dolay Hsniye Karaer hanm'a; tercmelerinyaymlanmasm-daki tevik ve ilgilerinden dolay hocam Do. Dr. lhanKutluer Bey'e ve z Yaymahk'm deerli yneticilerine ve alanlarnateekkr bir bor bir bilirim.

Bu almayla, byk mutasavvfn fikirlerinin anlalmasna bir nebze

olsun katkda bulunabinrsek, mutlu olacaz.Ekrem Demirli

18-01-2002

Maltepe

GENEL GR

Rahim Ve Rahman Olan Allah'n smi le!

Alah, bata Efendimiz Hz. Muhammed ve onun ailesi olmak zere/ sekinkullarna merhamet/salt eylesin.

Ya rabbi! Nimet verdin, tamamla, izhr ettin, umumiletir.


18/360

Hamd, en mahrem gaybmm izzet perdesinde, btn olan Allah'amahsustur. Bylelikle Hak, mphemlemi, gizlenmi, kapsam, zahirolmu ve tecell etmitir. Bunun ardndan, aklam, izhr etmi, sslemive bildirmitir; yaratmay dilemi ve karar vermitir; tedbir etmi vetafsilletirmi; takdir ve kaza etmitir; hkm vermi ve emretmitir.

Sonra, ynelmi, kemle erdirdii insan kendi mertebesinin suretine greyaratm, dzenlemi, l vermi ve takdir etmi, en gzel kvamgiydirmitir. Onu ne de gzel giydir-mitir!

Nimet vermi, takdir etmi, kemle erdirmi, ilerin yneticiliine vebeynn kurallarna o insan mlik yapmtr. Bylece, gizli, rtl vemcmel olan eyleri aklam, bylelikle de o, kuatan ve aklayan birimam, esrar ve cem' mertebesi ve de nurlarn ve glgelerin madeni olanen byk Umm'I-kitab zerine gvenilir bir koruyucu olmutur.

Ne kadar da yce, byk, nurlu ve gzeldir!

O Subhan'a ham ederim ki: O, kendisinden kendisine hamd etmi, kulu da"cem" ve "ahadiyet-i vdd/sevgisinin birlii"nin diliyle O'na hamd etmitir;nk bu hamd, en yce, en kapsaml, en zahir ve en mil hamddr.

O'na krederim; bu kr, Allah'tan gelen nimeti Allah ile grenkimselerden olmay mit eden bir insann krdr; bununla birlikte kul,tam olarak acizliinin farkndadr ve zikredilen hamd makamn mahede

etmektedir: nk bu, en stn, en kmil, en nemli ve faziletli krdr.Allah'tan dileim udur ki: Katndaki en erefli isimlerine ve en ulvtecelllerinden ortaya kan nimetlerinden olan rahmet ve ikramlar, Hz.Peygamber Efendimize, onun ailesine ve mmetinden onun ilmine,hallerine makamlarna vris olan sekinlere srekli aksm! Bu duayyaparken, ihsanndan duamn kabul edilmesini mit etmekteyim. nk O,kendisinden bir ey istenilenlerin en cmerdidir; bu nedenle O, icabeteder, cmerte verir, ikramn peyderpey gnderir, ihsan eder ve datr.

Amacn Aklanmas

zellikle Allah yolundaki kardelerim/ihvan- ilhyyn, genel anlamda daonlara ve hallerine inanan ve kendilerini sevenler topluluu! Bu ulv hitabnhedef kitlesi sizlersiniz ve bu vgye deer armaan, sizleredir.

Biliniz ki: Allah teala, kendisine dair marifet ve mahede ile tahakkuk

etmemden sonra, ezel inayeti ve ihsanndan kaynaklanan minnetindenbendesine isimlerin ve hakikatlerin bilgisinden; vcdun ve yaratklarn


19/360

srlarndan dilediklerini ve istediklerini ikram etmitir. Bu ikram, O'nuncmertlii lsnde deil, aksine kabul ve ehliyete, "ilh nemalarataarruz/hcum"dan ibaret olan tevecchn ihlasma ve niyetin temizliinegredir: nk Hakkn cmertlii, smrlanamayacak veya takyitedilemeyecek veya bir gayeye varp, belirlenemeyecek kadar byktr.

Bu balamda, Hakkn kuluna olan ikramlarndan birisi de, btn mhimilimleri ieren yce kitabnn baz srlarna onu muttali klmasdr.

Allah, kuluna unu gstermitir: Bu kitap, gayb ve ehdeti birletirenmertebede ilmin ihata ettii eylerin hkmyle boyanm olarak, rde vekudret sfatlar arasnda gerekleen gayb bir mcadeleden/mukaraazuhur etmitir. Fakat bu zuhur, mertebe ve mevtinin gereine; kitabnmuhatabnn durumu, hali ve vaktinin tabilik ve istilzam yoluyla kendisinibelirle-yiine gre gereklemitir. Binaenaleyh kelm, hakikati ynnden

mcerret olsa bile, geli yolunda zikredilen iki sftm/kud-ret ve irdehkmn kendisinde birletirdii ve ehdet alemindeki zuhuru da bu ikisfata bal olduu iin, adeta bu iki sfattan meydana gelmi/mrekkepgibidir.

Buna gre, kelmn irde sfatna mensup oluunun nedeni, onunkonuann/mtekellim maksad, irdesinin srr, mazhr, ulatrcs vetaycs olmasdr. Bu nedenle kelm, konuann iinde gizli olan eyleri,iiten ve dinleyen herkese ibraz eder.

Kelmn kudret sfatyla ilikisi ise, ilh ve kevn tesir iin bir "alet" olmasynnden sabittir. Bunun iin icat/yaratma, mn ve suret olarak ya daher ikisiyle birlikte "Kn/Ol" szne bal olmutur. Dolaysyla, bu nemlisrra dikkat ekmek amacyla, onun iin "tesir" anlamna gelen "Kelm"kelimesinden bir isim tretilmitir.

Ardndan u hkm, btn kelm sahiplerinden ortaya kan kelmlarasirayet etmitir: Her kelm, sz edilen nispetlerin/irde ve kudrethkmyle zuhur edebilir, zuhur ederken de, konuann dernunda bulunaneylerle ve konuurken veya tabiatnda kelm sahibine hkim olan halingerektirdii hkmle boyanmtr; daha sonra, kelmn mertebelerini,hkmlerini ve srlarn ortaya kartacak bilgiler vereceiz.

Hak, sureti itibaryla byk olan ilk alemi, isimlerinin ve Ka-lem-i esma'ya(Kalem-i a'la) tevdi edilmi ilminin nispetlerinin suretlerini tayan bir kitapyapmtr; suretiyle kk alem olan insn- kmili ise, isim vemsemm/isimlendirilen mertebelerini birletiren "orta" bir kitap; azizKur'an' ise, mahlukun Hakkn sureti zerinde yaratldnn aklaycsyapmtr, bylelikle yaratlmdaki gizem ve suret ve mertebesinin srrkendisiyle ortaya kar.

u halde Aziz Kur'an, insan ile zuhur eden kemlin zelliklerinin aklaycnshas olmutur.


20/360

Fatiha suresi ise, Kur'an'm eksiksiz ve noksansz nshsdr. Btn tlinshalar, ilkinin muhtasar olduklar gibi, ayn ekilde Fatiha suresi de, ulvnshalarn sonuncusu olmutur.

lh-kll kitaplar, asl-ilk mertebelerin saysna gre be tanedir. Bunlarm

ilki, zuhur eden her eyi kuatan nran-ilm gayb mertebesidir. Mcerretmnlar, ilm-esm nispetler bu mertebeye aittir.

Bunun mukabili, zuhur ve ehdet mertebesidir. "Byk kitap" diyeisimlendirilen kevn varln zahiri ve dier sur trler /teahhusat-suriyyebu mertebeye aittir.

ncs, cem-vcd, gizleme-ilan mertebesidir. Bu, "orta", mertebedir.Bu mertebenin sahibi, insandr. Bu orta mertebenin sanda bir mertebevardr ki, bu mertebe nceki gayb ile bu mertebe arasnda bulunur ve bu

mertebenin "orta" mertebeye nispeti daha gl ve tamdr. Bu mertebeninkitab, ruhlar alemi ve de korunmu ve mhim Levh-i mahfuzdur. Bu ortamertebenin solunda bir mertebe vardr ki, bu mertebenin ez-Zhir ismineve ehdet alemine nispeti daha yakndr; buras, nebilere inzal edilenkitap ve shifelerin mertebesidir.

O halde, sz konusu drt kitap, insann perdelenmi mertebesine aithkmlerin denizinin nehirleridir. Dier tafsil-varlk mertebeleri ise, buulv esaslarn arasnda ortaya karlar. nk asl nispetlerin ve bunispetlere tabi olan isimlerin hkmleri, ulv-ana mertebelere baldr.

Sz edilen tabi-isimler, mlk,melekt ve ceberut alemlerinde tasarruf ederler.

Varlklarn trleri ise, isim ve sfatlarn srlarnn mazhrlardr.

Binaenaleyh, kim bu be mertebeden herhangi birisinin maz-hr olursa,"Kuds" mertebesinde o kiinin bu mertebeye nispeti yakn olur. nk buasl-mertebenin o ahstaki hkm, daha ak ve daha zahir olur; onunkelm ve Haktan bu mertebe ynnden gelen hitap, daha gl ve dahasalamdr.

Bu be mertebeden her birisinin, rabbani bir kemli vardr ki, bu kemlinhkm, insan-mazhrnm onu kabul etmesine gre ortaya kar ve devameder.

Kimin makam dairenin orta noktas olup da, kenarlarn zalimcezbelerinden emin olursa -Hz. Peygamberimiz gibi- o kiinin kelm,hkm ynnden daha umumi olur. Bu kiiye inen tenezzller de, ihataasndan daha byk, ilim asndan daha kapsamldr, nk o, btnmertebelerin hkmlerini mildir ve onlar ihata eder. u halde, hi bir

ey, bu kiinin makamnn ve tasarrufunun hkmnn dnda deildir.


21/360

Bu makamn baz srlan vardr ki, ikrar ve inkr dolaysyla gizlenmilerdir;bu srlar, vakitsiz aklanmalar ve mahallerine ulamayacaklarkorkusuyla, kendi yerlerinde braklmlardr. Bu srlarn ifa edilmesi caizolsayd, bunlar size aklar, yetlerini sizlere okurdum. Fakat, Allahteala'run "nsanlara indirilen eyleri kendilerine aklaman iin" (Nahl, 44)

deyip de, "kendine indirilenleri" veya "sana indirilen btn eyleri"demeyii gibi ilh iaretlerin ve hikmetlerin srr, bunlar aklamayengellemi, ilh ikz dikkate alp, bu noktada susmak art olmutur.

Sonra, kul bu srlarn hazinelerine vkf olup, bu srlardan Allah'nperdesini kaldrmay diledii eyleri rendiinde/istida, artk elde ettiibilgiyi ifde etmesini ve bildirmesini gerektirecek -srr izhr etmek iin-Hak ynnden bir sebep grmez; bu srr izhr etmek iin -Allah'a hamdolsun- bir arzu da duymaz. Bylelikle de, susmay ve gizlemeyi terciheder; ilh yardm ile gizlemenin hkm, aklamaya egemen olur.

Bu kiinin hali, byle devam etmitir; ta ki, Hak onun "niyetgerekesini/daiyet'1-azm", kendisine ynelmek zere Hakta sefer (seyr-fillah), Hakkn cmertliinin nefhalanna taarruz ve kalb vehiyle Hakkadnmek asndan, bir kez daha yeniler. Bu tevecch indinde -tevecchnedeniyle deil Hak, o kiiye yeni bir "fetih" baheder; basiret gzn-fetih dolaysyla deil- kendisiyle yenilemitir. verdii nimete kryerine getirmek iin "kyam"m, tam anlamyla bundan aciz olduu iin,"kuud/otu-ru" yapmtr. Ayn zamanda, kitabnn bilgisinin srlarndan bukitabn pek ok bablarnm/kap kilitlerini aacak eyleri bu fethin

kapsamna koymutur.Ardndan, bu srlardan bir ksmn ilh yoldaki kardelerine ve Ebrr'aaklamak iin, bereketi parlak bir niyetle dernu "hak" ilehareketiendirmitir; Allah'n ihsanndan bu niyetin getirebileceiskntlardan korunma mit edilir.

Bylece kul, bu niyetini gerekletirmesi iin Rabbndan hayrlsn nasipetmesini talep/istihare etmitir. Bunu yaparken de, bu niyet sayesindekendi katnda salih bir rn ve baki bir kelime yaratmasn mit eder.

Allah'n ad ile balyorum.

Giri

Bu giriin, gizli bir sr, ak bir emrin hkm ve ulv nispetler dolaysyla,iermi olduu baz hkm ve srlarn zlerini tarif: Bu hkm ve srlar,

ulu'l-elbab'n ruhlarnn gdasdr.


22/360

Kul demitir ki: Allah'n yardmyla -sz uzatmadan ve geniaklamalardan sakndktan sonra- ifdemde ima ve iaret ve deketm/gizleme ve ifa dilini birletirme niyetindeyim. Bu konuda, hkim vealim Rabbime uyacam ve O'nun meiyetiyle doru yolunu/srt-imstakim takip edeceim. nk Hak teala, zellikle bu surede olmak

zere, kendi kelmnda byle yapm, bylelikle veciz olsa da her mn vesuretin ilmini bu sureye dercetmitir.

Allah nasip ederse unu mit ediyorum: fdeme, mfessirle-rin,mtefekkir olan ve olmayan nakillerin grlerini katmayacam. Dilbilgisinin icap ettirdii ve lafzlar ile bu lafzlarn kalplar, zarflan vemeskenleri olduklar mnlar arasndaki "irtibat" ynnden artrdeyler, bu kaydn dndadr. Aksine ifdelerimde, sfatlarn mktesep venoksan neticelerinin yerine ilh-zat hibelerle yetineceim.

Rabbmdan hilyesini dsturum, ahlakn iarm klmasn niyaz ederim.Umarm ki, zel/ihtisas kullar arasna katlrm, btn ilerde irktuzandan ve ihlas iddiasndan kurtulmak nasip olur.

Kukusuz ki, Allah, her eit hayrn sahibi; icabet ve ihsann ehli vevelisidir.

Gaybi Kelmn Rknleri

Biliniz ki -Allah sizlere izah etsin-: Mebdisi, sebepleri ve illetleri olanherhangi bir eyin tam olarak bilinmesi/tahakkuk, o eyin sebeplerini vemebdisini bilmekle, usullerine ve baml olduu sebeplere vkf olmaklagerekleir. Bu zeti yazmadaki ama, "mm'l-Kur'an", yani "Kur'an'masl" diye isimlendirilen Fatiha suresinin baz srlarn aklamak olunca,ncelikle onun ilk aslndan balamak gerekti.

Bu kitabn, yani Kur'an'm okunur ve yazlr olmas itibaryla, bitiik ya damfret iki ila be harften oluan harfleri vardr. Buna gre bu harflerindzenlenmesiyle kelimeler; kelimelerin dzenlenmesiyle yetler; yetlerindzenlenmesiyle de sureler ortaya kar.

Bu drt rkn -ki bunlar harfler, kelimeler, sureler ve yetlerdir-, ahadyetzelliine sahip olan gayb kelmn mazhrlar, onun zuhurunun menzilleri,deryasnn nehirleri ve nurunun ualardr.

Bunlar, yani bu rknler, lafz ve kitbet/yaz mertebeleri asndankelmn nclleri olsalar da, kendi stlerindeki asllara nispetle fer

durumundadrlar. Bu asllar, sadece daha nce iaret edilen be


23/360

mertebenin srrn idrk eden, ayrca, zahr, btn, had ve matlam srrnamuttali olan kimse bilebilir.

Bu ve baka sebeplerden dolay, bu asllara dikkat ekmem; kitabn,kitabetin, kelmn, harflerin, kelimelerin srrn aklamam gerekmitir.

Bunlarn yan sra, dier mebdiyi, sebepleri, bunlarn nemli tabilerini veyakn levazmn aklamam gerekmektedir.

Kelm, tahkikte, ilmin bir nispeti veya bir hkm veya ona tabi bir sfat-nasl istersen yle syle- olduu iin, daha nce taahht ettiim gibi, ilimve ilmin mertebelerine; kll ve zel konularna (:mteallakat);hkmlerine ve llerine; ilim yollarna ve ilmin almetlerine; ilminnurlarnn mahalleri olan maz-hrlarma iaret etmem gerekmektedir.Allah'n izni ile, btn bunlara vkf olacaksn.

te, ncelikle kll kaideleri kapsayan bir giri takdim ediyorum. Bu giriteunlar ele alacam: ilmin srr, mertebeleri ve zikredilen levazm; asl veilk esm mertebelerin srr; hkmde bunlar takp eden mertebeler; izafve mutlak gayblarn srr; ehdet mertebesi ve ehdetin gaybtenayrlmasnn srr; ehdet ve gayb mertebelerinin birbirleriyle taayyn;Hak ve masiva/Hakkm dndaki eyler arasndaki farklln/temey-yzbilinmesi; Hak ve kevn mertebeler arasndaki mterekliin bilinmesi vebu mterekliin hkmleri ve srlar; nefes-i Rah-mn'nin srr vemertebesi; vcd varlklara nispetle en byk "nm'l-kitab" olmasynnden nefes-i Rahmnf nin "byk kitab"tan ibaret olan alemdeki

hkmnn bilinmesi -ki, vcd varlklar, harfler, rabbani kelimeler vekll-kevn hakikatlerdir-; nefes-i Rahmn'nin insan makama, onunharflerine ve kelimelerine nispetle hkmnn bilinmesi; icadnbalamasnn ve hub-b sfatn sudurunun srr; gayretin srr; ahadiyetmakamndan zuhur eden taksim; hareketi, kast ve talebi bilmek; zuhurave izhra sebep olan emrin bilinmesi; keml ve noksanl bilmek; kelm,harfleri ve mahreleri bilmek; noktalan, rab, bunlarn kl-l mertebelerini,ina ve te'siri bilmek; cem ve terkiplerin srr; fiil ve infiali keyfiyetler;beer tasavvurlar ve mertebeleri; ifde ve istifde ilmi; anlatma veaktarma aralar; uzaklk ve yaknln srr; idrki engelleyen perdelerin

srr; ilme ulatran yollarn srr ve bunlarn ksmlar, almetleri,sebepleri; vastalarn srr, bunlarn ispat edilmesi ve ortadan kaldrlmas;kll mertebelerin hkmlerinin birbirine sirayet etmesinin srr; bumertebelerin altndaki czlerin ihata ve hkmdeki taalluk asndanfarkllklarna gre birbirlerine sirayet etmeleri; tafsil mertebede olan vesonra gelen tabinin, kll mertebede ve nce olan metbu-ya tabiliininaklanmas; mnsebetlerin srr; deime, ekillenme vekaynamann/iltiam srr; isimlerin ve bunlarn isimlerinin bilinmesi; kllbenzerlikleri bilmek; misllik, benzeme, tetabuk, tetabukun srr;sonradan gelenin ncekine tabiliinin srr ve bunun tersi -bu, isimlerinnshalar olan ilh kitaplara nispetledir; kevn varlklarn nshalar vebunlardan meydana gelen ve terekkp eden eyler ki, bunlar, onlarndnda deildir; insn- kmilin mertebesinin srr; bir kitap ve cami bir


24/360

nsha olmas itibaryla insn- kmilin zelliklerinden sylenmesi gere-kenler; fetih ve iki kitapta hkim olan miftahlar/anahtarlar: iki kitap,byk kitap ve muhtasar kitap ve bunlarn ierdikleri eylerdir. Bunlardanfatiha suresine mahsus olanlar; kayt, tayn ve tlakn srr; iki tarafbirletiren berzahlarn srr; kll ftihlerin sonlan; cevamiu'l-kelim ve ilh

esrar.

Bunlara ve benzeri konulara Allah'n izni ile vkf olacaksn. Ben, Allah'nifdesini kolaylatrd eyleri, aratrma ve dnme neticesi olmadklariin "zet" bir ekilde sunmay dnmyorum; bunun yan sra, nakli vedirayeti birletirmeyi de dnmyorum. Bu nedenle bu balklar -ki genelkonusu, bu n giritir- ortaya koyarken, kitabn balangcnda zikredilenfasllar ve blmleri takip etmek eklindeki yaygn adeti benimsemedim.

u da bilinmelidir ki: Baln zikrettiim konularn dndaki meselelerden

ise, Fatiha hakkndaki aklamann gerektirdii ekilde ve bu zetintahamml edebilecei lde ksa deinmeyle sz edilecektir. Byleliklednen kimse, bu kaideler sayesinde bu surenin srlarnn aklamalarnrenir ve surenin gizli nurlarnn gneleri kendisini aydnlatr.

Binaenaleyh, bu bilinmezi inceleyip, srlarn ve mnlarn ortayakartmak isteyen kimsenin unu yapmas gerekir: Bu kii, onu harf harf,kelime kelime dnp, sonlarn balarna balayarak, ortalarnbalanglarna ve sonlarna ilhak ederek surede dercedilmi srlar biraraya toplamas gerekir.

Manev yap sisteme kavuup, kelmn rhaniliinin sureti zihni mertebedesomutlatnda, insaf ve ibret gzyle ve de dirayet ve basiret sahiplerigibi bunu inceler. Bu durumda, bu muhtasarda ifde edilmi garip srlarve ilimleri bilir; ince anlam ve iaretleri renir. Bunun ardndan kii, eldeettii hayr ve fayda karlnda Allah'a hamd etmelidir; bir doru bala-mn veya kendince uygun bir yorumunu bulamad herhangi bir eksiklikve yanllk grrse, kendisi kabul edemese dahi bunun mmknolabileceini dnp, Allah Teala'nm u yet-i kerimesini aklndatutmaldr: "Her ilim sahibinin zerinde bir lim vardr. nk Allah'n ilmi,belirli bir mizanda snrl olamaz veya len bir kanun ile zabt edilemez.

Bununla beraber, beeriyet eksiklikler mahallidir. Eer bir eksiklik szkonusu olursa, o beeriyetten ve mahede sahibindenkaynaklanmaktadr; yoksa bu eksiklik, mahede edilenden veya"varid"den kaynaklanmaz. Bu balamda, imam-arifin bir ifdesindezikredilen "Suyun rengi kabnn rengidir" deyii, tam bir ifadr.

Kukusuz ki Allah, en iyi yntem ve yola ulamay nasip edendir.

Vaad Edilen Giri


25/360

Aratrma Yntemi

Bu giri, bir takm klli kaideleri iermektedir. Bu kaidelerin bir ksm,baka bir takm kaidelerin anlalmasna yardm ederken, btn ise,zellikle Fatiha suresinin baz srlarnn aklanmasn tekeffl eden busatrlarn ierdii ve pek ok akim ve idrkin aina olmad kllihakikatleri, garip ilim ve srlar olmak zere, Hakkn kelm vekelimelerinin anlalmasna yardm eder. Bu ilim ve srlar, idrkten uzakolmalar, ulvlikleri ve srlarnn gizliliinden dolay akl ve idrklercebilinemezler. nk, bunlara sadece alkanlk perdelerini yrtan ve basiretgzlerinden tabiat rtleri ve inan hkmlerinin kalkm olduu insanlar

ulaabilir. Ayrca, bu hakikatlere, hakknda iyiliin takdir edildii ve ilhinayetin kuatt kimseden bakas ulaamaz. Bylelikle ilhi inayet, buinsan baar ve minnete ulatrp, rabbinin "kab- kavseyn ev edna/bir okkadar veya daha da yakn" makamna ulatrd kimsenin mirasndannasibdar eyler.

Bu kaidelerden her birisi, temel hakikatler ve ilh ilimlerle ilgili meselelerikapsamaktadr. Bunlarn bir ksmnn "er' deliller" ile, bir ksmnn "nazardeliller", dierlerinin ise zevke ve kefe dayanan "burhanlar" ile tespitedilmeleri mmkndr; kefe dayanan bu burhanlara, "nran"

mkaefeler ile ve de ak ve kmil zevklerle tahakkuk eden hi kimseitiraz edemez.

Her gurubun, doruluunda ittifak edip, kabul ettikleri baz usulleri venclleri/mukaddem vardr ki, bu usul ve ncller, o kimselerindayandklar ve ba vurduklar mizanlardr. Buna gre bu usul ve ncllerbu guruba mensup her hangi bir muhakkik tarafndan tam olarak kabuledildiinde, bu kii, bunlardan sahih kyaslar ve yetkin deliller oluturabilirki, bu usulleri benimseyen kimseler, bu deliller ve kyaslarda kendisineitiraz edemez; nk bu usuller, o gurubun mizan ve mi'yardr.

Bu durum sabit iken ve i akladm gibi olmakla beraber, bu kaidelerdezikredilen ve bundan sonra gelecek meseleleri -ifdelerinde byle biryntemi benimseyen kimseler gibi- er' veya nazar ve zevk deliller ileortaya koymaya almadm; fakat Allah takdir etmise, yazarken budelillerden zikrettim. Bunu da, perdeli kimseleri meseleye sndrmak,tereddt sahibi zayf kimseleri teskin ve bu bilgilere ortak olanlara dahatrlatmak iin zikrettim.

Fakat, giriin banda bir blm takdim ediyorum, bunda nazar aklnmertebesine, aklclara ve fikrin sahibini ulatraca nihai noktaya dikkat

ekeceim; bylelikle, fikrin imknlarnn eksiklii, srr, neticesi ve gayesibilinir.


26/360

Binaenaleyh bu kitaba ve bunun gibi ehl-i tarkin ifdelerine vkf olankimse, unu tam olarak idrk eder/tahakkuk ki: Fikr delillerde ve cedelcitakrirlerde herhangi bir fayda ve are bulunsayd, nebiler, resuller veHakkn hccetlerini ayakta/kaim tutan ve onlarn taycs olan veliler, budelillerden ve yntemlerden yz evirmezlerdi; bu veliler, nebilerin ve

resullerin vrisleridir.

Bununla beraber, zikrettiimin dnda bir takm engeller daha vardr ki,bunlar ifdelerimde sz edilen yntemi takip etmemi engellemilerdir.

Bunlardan birisi udur: Ben, Allah'n kitabn tefsirle ilgili ifdelerimde"cedel" ve "fikir" mensuplarnn tarzn, zellikle de bir hadisinsakmlmasmi belirttii tarz tercih etmedim. Bu hadis, udur: "Her kavim,bulunduklar hidyet yolundan ancak cedel ile saparlar." Ayrca, yet-ikerime'de Allah teala yle buyurmaktadr: "Bu misli sana ancak cedel

olsun diye verirler." (Zuhruf, 58)

Byle bir yntemden uzak durmamn bir sebebi de, eserimin "veciz"olmasn istememdir.

Bu balamda baka bir sebep ise, bu hitabmn ncelikli muhataplardr.Bunlar, Ehlullah'tan ve Hakkn has kullarndan olan muhakkikler ve onlarsevip, kendilerine ve hallerine inanan temiz, nrlanm kalb ehli, selimftrat ve parlak akl sahipleridir. Onlar, sabah-akam rzsn umarakRablerine dua ederler; temiz bir gnlle sz iitir ve en gzeline tabi

olurlar; bundan nce ise, idrk melekelerini "cedel", "niza" vb. gibi zel-liklerden temizlerler ve Hakkn cmertlik nemalarna hcum ederler veO'nu gzetirler; Hakkn aziz katndan kendilerine gzken eylerin, kimineliyle ve hangi isim mertebesinden belli bir vastayla veya vastasz olarakulatma/varid bakarlar ve en gzel edeple O'nu dinlerler; bazenRablerinin genel mizan ile, bazen ise zel mizan ile bu varidideerlendirirler, fakat kendi akllarnn mizan ile lmezler.

Binaenaleyh bu zelliklere sahip kimseler, sahih zevklerin neticelerindenfaydalanan kimselerdir. Ayrca onlar, sarih keif ilimleri ile bezenmilerdir.Bu zellikte bir insan muhatabmz olduunda, "nazar takrr"lere ihtiyaduymayz.

Bu kimse, ya "ortak" tr, basiret gzyle haberi ve haber verilenibirletiren "as"a muttali olduu iin, verilen haberin doruluunu bilir.

Ya da bu kii, sahh ftrat ye imn sahibi bir mmindir, kalbi saf vetemizdir; tabiatnn ve de mahalde (kalb) yerlemi eitli ilgi vemeguliyetlerinin neden olduu ince perdenin ardndan iittii haberindoruluunu bilir. Kalbteki bu ilgi ve meguliyetler, o kiinin sz konusubilgiye ulamasna engel olmazsa da, tam bilgi/keml-i istida sahibi

olmasn engellerler. Bu kimse, kefe istidat sahibidir, idrke ehildir,


27/360

iittiinden faydalanr, imn nuru ile mhede/iyn makamna terakkieder.

te bu nedenle tembih ve iaret ile yetinilmi, tembih ve iaret geniaklama ve izahlara tercih edilmitir. Bu konuda da, Hak-km

peygamberine ynelik kelmnda ve kendisine olan emrindeki yntemitercih edilmi ve benimsenmitir: "De ki: hak Rabbi-nizdendir dileyenimn eder, dileyen kfir olur." (Kehf, 29).

Hak, peygamberine, syledii ve haber verdii her konuda mkellef vemuhatap olan her bir fert iin bir mucize gstermesini veya mutlakdelil/hccet ortaya koymasn emretmemitir. Geri Hz. Peygamber, bunuyapmaya kadir idi, nk o, susturucu ilh delillerin ve apak gerekyetlerin sahibi idi; ayrca, Hz. Peygamber, cevamiu'l- kelim zelliinesahip olan ve "evvelkilerin ve sonrakilerin/gemi ve gelecek mmetlerin"

ilimlerinin bahsedildii kimsedir. stelik Hz. Peygamber, eitli zaman-larda, eitli insanlara kar ve de dierlerine nispetle basit meselelerdemucize gstermi ve kesin deliller ortaya koymutur.

"Ehl-i fikir" olmakla birlikte ilk hkimlerin/filozof de byle davrandklarrivayet edilmitir. Onlarn adeti, halvet, riyazet ve benimsemi olduklar"eriat" kaidelerinin gereine gre davranmakt. Binaenaleyh, herhangi birmesele kendilerine aldnda maslahatn gerektirdii lde onu mrit vetalebelerine aklarlard.

Fakat, sz edilen filozoflarn bu bilgiyi talebelerine aktarmalar, "burhan"takrir ile deil, "hatab" dille olurdu. Eer, kendilerince makbul birmaslahat, ifde ettikleri hususa dair "burhan" getirmelerini gerektirirse,onlar da bu delili ortaya koyarlar ve dncelerini delillendirirlerdi; aksitakdirde, sadece talebelerine sylemek istedikleri eyleri ifde etmekleyetinirlerdi. Bu durumda, herhangi bir itiraza yeltenmeden bunu kabuleden talebe, bu bilgiden yararlanr; iinde kuku bulunan veya herhangibir itiraz ileri sren talebeye ise, bu hkimler cevap vermezler, onukendisiyle ilgilenmeye, hakknda kuku duyduu meselenin kesin bilgisinide riyazet ve kalbini temizlemekle Tanr katndan aratrmaya sevkederlerdi.

ilk filozoflarn bu tavn, Aristoteles devrine kadar byle devam etmitir.

Bundan sonra ise, "cedel sanat" ortaya kmtr. Cedel sanatnnkullanl, "Meailer" diye isimlendirilen Aristoteles ta-kipileriylebalamtr.

"Sebepler"den bilgi alan ve "vastalar"a ynelen aklcla-rm/ehl-i fikr veteemml tavr byle ise, Hakkn nuru ile aydnlanp, O'nun hidyeti iledoru yolu bulan insanlarn durumu nasl olabilirdi ki? Onlar, peygamberin

getirdii gerek eriat ile slk ederler ve iki risletin "kandil"i vastasylaRablerinden bilgi alrlar; bu iki rislet, melek ve beer risletlerdir. Ayrca


28/360

onlar, her hangi bir kevn vasta veya nceden belirlenmi bir bilgi aracveya aba olmakszn da Rablerinden bilgi alrlar.

Nitekim Hak, Hz. Peygamberimiz hakknda byle haber vermitir: "Senokuma ve imn nedir bilmezdim. Fakat biz onu bir nr yaptk, o nur ile

kullarmzdan dilediimizi hidyet ederiz." (ura, 52). Allah, baka biryet-i kerme'de ise yle buyurmutur: "Sen bundan nce bir kitapokumam ve onu elinle yazm deildin. Aksi halde inkarclar pheyederlerdi. Hayr Kur'an, kendilerine ilim verilenlerin gnllerine yerlemiapak yetlerdir." (Ankebut, 48-49).

ite bu gibi tam zevk, "hak ilim" ve "doru nr" diye isimlendirilmitir,nk bu ilim, gaybn srrn kef eder, her trl ek ve pheyi ortadankaldrr.

imdi de, fikir ve nazar burhanlarn mertebesini, bunlarn gayesini,erbabnn durumunu, buna dair srlan ve ilmi nkteleri aklayan birmukaddimeyi -ilh hccet diliyle- ksaca zikredeceim. Bunun ardmdanda, ehlullaha gre sahih ilmin -ki, nazar ve dier ilimler bu ilmin ksmhkm ve srlarndan ibarettir- mhiyetini aklayacam. Bu ilim nedir?Nasl elde edilir? Hkm nedir? Eseri nedir?

Bunun ardndan ise -Allah'n izniyle- daha nceden vaat ettiimiz hususlarzikredeceiz.

Byle bir mukaddime, ilmin srrn, mertebelerini ve aklanmas vaatedilen meseleleri izah eden bir giriin art olmasayd, bunu buradasunmaz, byle bir takrir tarzn da benimsemezdik. Fakat bu mukaddimeyitakdim etmemizin sebebi, "perdeli" kimselerin dikkatini una ekmektir:Aklclarn, "hccet", "ya-kn ilmin gereklemesinin zellii ve art"grp, kesin ilme ulatrmada "en kmil metot" diye benimsedikleritarzdan sarf- nazar etmemizin nedeni, o yntemi ve onun mhiyetinibilme-yiimiz deildir. Bunun nedeni, o yntemin kapasitesinin/felek azl,meydana getirdii afet ve skntlarnn ise okluudur; baka bir nedenise, Hakkn kmil kullan ve inayetinin ehli olanlar adna tercih ettiiyntemi esas almak ve ona uymak niyetimizdir.

Nazar Delillerin Tutarszlklar/Tehft

Kardeler! Allah, kurbiyetine mazhr olmu kullarn dost edindii gibisizleri de dost edinsin! Bahisler zerine na--zar deliller getirip,yerletirmek ve bunlar fikir dzeyinde phelerden, cedel dzeyinde ise

itirazlardan salim olacak ekilde akl delillerle ispat etmek, mmkndeildir.


29/360

nk nazar hkmler, erbabnn idrk aralarna gre deiir. Bu idrkaralar, idrk sahiplerinin tevecchlerine tbidir. Tevecchler ise, akide,eilim, miza ve mnsebetlerin farkllna baml oan maksatlaratbidir. Bunlarn dndakiler ise, gerekte/nefs'1-emr "kabiliyet"mertebelerinde ve onlarn istidatlarna gre oalan ve taayyn eden

esma tecelllerinin eserlerinin farkllklarna tabidirler. Bunlar, maksatlarortaya kartrlar ve itikat ve eilimlerde hkm sahibidirler; fikir ve itikatehlinin nefisleri, bu eilim ve inanlara arzu duyar ve onlarla bezenirler.

nk tecelller, vahdet kaynanda ve "hazretu'1-kuds" mertebesinde"vahdaniyet/birlik" zelliindedirler ve "heyula-n" zellik tarlar. Fakatbunlar, gelilerinde, kabiliyetlerin istidatlarnn ve bu istidatlarn tabi veruhan mertebelerinin hkmleriyle; ayrca, mevtinlerin, vakitlerin vebunlara tbi hllerin, mizalarn, cz sfatlarn ve rabbani emirleringerektirdii eylerin hkmleriyle boyanrlar.

Bu rabbani emirler, ilk ilh vahiy ile ulv suretlere, bu suretlerin ehlinin vebunlarda grevli olanlarn ruhlarna tevdi edilmilerdir. Bylelikle, butecelllere bakan kimse de, eserleri farkllat iin tecelllerin de gerekteoaldn zanneder, hlbuki durum byle deildir.

te, zikredilen sebeplerden dolay, nazari akl mensuplar akl dncedeileri srdkleri artlarda, fikirlerinin gereklerinde ve ulatklar neticelerdegr ayrlklarna dmler, farkl dncelere ulamlardr.Binaenaleyh, bir ahsa gre doru olan, dierine gre yanl; birisine gre

delil olan ey, dierine gre phe olmutur.Bu insanlar, her hangi bir konudaki tek bir hkmde bile gr birliinevaramamlardr: Her guruba gre "doru", kendisinin doru bulup, tercihettii ve mutmain olduu eydir.

Her hangi bir delile grnrde bir problemin sirayet etmesi, zorunluolarak, o delilin yanl olduu ve bu delille ispat edilmek istenilenmeselenin gerekte doru olmad anlamna gelmez. nk, biliyoruz ki:doruluunda hibir kukunun bulunmad pek ok ey vardr ki, bunlarnsahih olduuna dair herhangi bir delil ortaya koyamayz.

Burhanlar ile ispat edilmi pek ok mesele grrz ki, bir gurup bumeselelerin doruluuna kesin olarak kanaat getirmitir. Bu gurup vekendileriyle ayn ada yaayan insanlar, bu burhanlarn nermelerindebir bozukluk ve yanllk veya delillere zarar veren bir zayflkgrememiler, bylelikle bunlarn "bedi-h burhanlar" ve "yakn ilimler"olduklarn zannetmilerdir.

Bir mddet sonra, ayn insanlar veya kendilerinden sonra gelen kimseler,bu nermelerin bir blmnde veya hepsinde yanllk bulunduunu

anlamlar, bunlardaki yanll ve bozukluu/fesat ortaya koymulardr.


30/360

Bylece de, bu burhanlar tezyif eden ve deerlerini dren problemlerlekarlamlardr.

Ardndan, bu burhanlar zedeleyen problemler de tartlmtr: Acababunlar, sadece bir phe midirler veya bu burhanlar-daki hkm gibi sahh

midirler? Acaba, burhanlar eletirenlerin hli, daha nceden bu burhanlarkabul edenlerin hli gibi midir?

nk, bu burhanlar inceleyen ve benimseyen kimselerinmelekeleri/kuvvet, daha nce akladmz gibi, birbirlerinden farkldr;ayrca, baz aratrmaclarda uzun bir sre sonra bu delilleri zayflatan birgr ortaya kabilir veya byle bir ey beklenebilir. Bununla birlikte buuzun sreden nce, bu delilleri dncelerinde kullanp, bu burhanlarabalanan kimselerin hata etmi olduklar mehul kalr.

Baz insanlarn bu ynden hata etmi olmalar mmkn ise, btninsanlarn hata etmesi de mmkndr. Eer hata/galat, bunun farknavarlmas veya baz insanlarn bazen hatal veya bazen de doru delilleregvenmesi sz konusu olmasayd, din ve mezhep mensuplar arasndaveya baka konularda herhangi bir gr ayrl olmazd.

te, gr ayrlklarnn varl, iaret edilen sebeplerdenkaynaklanmaktadr.

Baz aklclarn/ehl-i nazar mutmain olup, benimsedikleri ve kendilerince

doru saydklar bir eyi benimsemek, muhaliflerinin dncelerinibenimseyip, stn saymaktan daha geerli ve ncelikli deildir, iki veyadaha fazla eliik gr telif etmek | de mmkn deildir, nk ikigrten birisi, mesela, dierinin inkr ettii bir eyi ispat gerektirebilir.Bu durumda, bu iki dnceyi uzlatrmak mmkn olmad gibi, herikisini beraberce benimsemek de mmkn deildir. Bu grlerden birisinidierine tercih, tercih edenin elindeki bir burhana dayanyor olsa bile, heriki fikir de ayn durumda ve ayn hkmdedir, nitekim daha nce bunubelirtmitik.

Eer bu dncelerden birisini benimsemek her hangi bir burhanadayanmyorsa, tercihi gerektiren bir delil olmakszn bu dncedierinden stn saylmtr/tercih bila-muraccah. Bu durumda ise,fikirlerin neticeleri ve nazar delillerle kesinliin bulunmas ve kesinkanaatin gereklemesi mmkn deildir.

Hal byle iken, nazar ve delil mensubu olduklarn iddia eden insanlarnou, ifde ettiimiz hususu kabul etmekle beraber, pek ok konuhakknda ilerinde bir kesinlik bulurlar. Bu insanlar, bu meselelere dairbilgilerinde kuku duyma gcne sahip deillerdir; onlar, bu delilleri kabuletmiler ve mutmain olmulardr.


31/360

Bu insanlarn bu deliller karsndaki durumlar, bir adan, zevkmensuplarma/ehl-i ezvak, bir adan da nclleri kabul edip, neticedekukulu davranmakla akl karsnda vehim mensuplarna /ehl-i evhambenzemektedir; bu noktada, gizli bir sr vardr ki, muhtemelen daha sonrabu srra iaret edeceim.

Ehl-i Nazarda "Fikir Kanunu"

Aklclar/ehl-i fikir, bavurulacak fikr kanun zerinde eitli alardangr ayrlna dmlerdir, bu gr ayrlklarn ylece tespitedebiliriz:

Birincisi, baz karineler zerindeki gr ayrlklardr. Baz karineler, birgurup insana gre netice verirken, bazlarna gre ise ayn karinelerbaarsz kalmaktadr.

kincisi, zorunlu olmadklar hlde baz hkmlerin zorunlu olduuna dairhkm vermede dtkleri gr ayrldr.

ncs, kanunun nazar ksmnn bedih bir esasa dayanmas ve selimftratlarn ilimleri elde etmede kaf olup, kanundan mstani kalmas

ynnden bir kanuna ihtiya olup olmad veya byle bir kanundanmstani kalnp kalnamayaca noktasndaki gr ayrlklardr.

Aklc/ehl-i fikir insanlarn zikrettiimiz bu konularda pek ok grayrlklar vardr. Bunlar ortaya koyacak deiliz: nk amacmz dikkatekmek ve iaret etmektir.

Fikr kanunu savunan kimselerin benimsedikleri baka bir gr ise,evleviyet ve ihtimalin faydasn savunan kimselerin balandklardncedir. Bu insanlar, unu iddia etmilerdir: Biz, kesin olarak,insanlarn pek ok meselede pek ok hataya dtklerini grmekteyiz,bundan sonra da, ayn durumun gereklemesi mmkndr. Binaenaleyh,az saydaki insann fikr kanundan mstani kalmas, pek ok insann onamuhta olmasn engellemez.

Evleviyete gelince: Bunu, kendilerine itiraz ynelten kimselere cevapbalamnda zikretmilerdir: tirazclar, unu ileri srmlerdir: Sizler,kanunun iki ksma, yani zarur ve nazar ksmlara ayrldn, nazar ksmnise zarur ksmdan elde edildiini kabul ettiniz. Buna gre zarur, bukanundaki ilimleri elde etmede yeterli ise, dier ilimlerin elde edilmesindede yeterli olmas gerekir. Aksi hlde, mktesep cz, baka bir kanuna ihti-

ya duyar.


32/360

te onlar, bu itiraza yle cevap vermilerdir: Btn metotlarkullanmak/kuatmak, kiiyi hataya dmekten korur. Bylelikle, fikrkanuna muhta olmak, ihtiyatl bir i olmaktadr.

Baz insanlarn selim ftratlar sayesinde, bazlarnn ise aba olmakszn

sadece kendisine mahss ilh yardm ile pek ok konudaki fikirlerindeisabet etmi olmas, baka insanlarn bu kanuna ihtiyacn ortadankaldrmaz. Buna rnek olarak, ftraten air olan kimse ile, l/aruz ile iiryazan kiiyi veya ehirli-ecnebi-ye nispetle Nahiv ilmine ihtiya duymayanbedeviyi verebiliriz.

Tahkik ehlinin lisanyla deriz ki: Selim bir zeka ve ftrat sahibi olmasndandolay fikir kanunundan mstani olduunu kabul ettiiniz aznln,Haktan ilim alan, O'nun cmertlik denizinden beslenen ve Vcdununesrarna muttali olan kimselere nispeti, mizana muhta olan ounluun

nispeti kadardr; nk ehlulah, "azn az"dr.

Aklclarn kyaslarmdaki dayanak/umde, burhandr. Burhan ise, "inn" ve"limmf'dir. Burhan'm z ve esas da, orta terimdir. Onlar, orta teriminburhan ile elde edilmediini kabul etmilerdir; orta terim, bir tasdik deil,tasavvur kbilindendir.

Btn bu sylediklerimizden u sonu kmaktadr: Mizann bir blm,mktesep deildir ve mizann mktesep blm, mktesep olmayanblmnden meydana gelmektedir. Bu durumda, aklclara ve ehl-i nazara

gre kesin ilmin kendisine bal olduu ve de iin ve asln umdesidurumundaki burhann z, mktesep deildir. Bunun yan sra baz eylervardr ki, bunlarn sahh veya fasitliine dair itiraz geersiz klacak bir"burhan" dzenlemek/tertb imknszdr; aksine her delile, hasmn kabulettii bir takm itirazlar yneltilebilir.

Bununla beraber, insan ve kendisinin dndaki pek ok kimse, budurumun (hakknda burhan getiremedii, ancak doru olduunu bildiibilginin) doru olduunda hi bir kuku duymaz. te bu, "sahh ilimvehbdir, mktesep deildir" dediklerinde zevk ehlinin ve mezheplerinindurumudur.

Bu insanlar, unu ileri srerler: Hakkn katndan telakki yoluyla eldeettiimiz ve hakknda nazar burhan getiremediimiz bilgilerimizde, hibirkimse bizi kukuya dremez. Bu bilgiler hakknda bizde hibir tereddtve kuku bulunmamaktadr. Zevk ehlinden buna ortak olanlar, bubilgilerimizde bize muvafakat etmektedirler. Siz ise, sadece burhanlarnncllerindeki bozukluu /halel idrkte bazlarnzn kusurundan dolaybirbirinize muvafakat etmektesiniz. Bu burhanlar, bu girite sebebiniakladmz gibi, muvafakat mevzusu olan konularn ispat iingetirilmilerdir.


33/360

Ksaca, u ortaya kmtr ki: Herkesin nihayette mutmain olduu bilgiler,herhangi bir kesb delil olmakszn, o kimsenin kendi zevkine gredoruluu ortaya kan ilimlerdir, bylelikle o kii, o bilgiden tatminolmaktadr. Bu kii ve dncesinde ve bilgisinin kaynanda kendisineortak olan kimseler, o bilgilerin doruluuna hkmederler. Bu bilginin

dayana ise, o kiinin tatmin bulduu eydir /mteallak

Artk, geriye unu tespit etmek kalmtr: Acaba, kabul edilip, hakkndadoruluk hkm verilen bu ey gerekte/fi-nefsihi, sz konusu kimsenininand gibi doru mudur, deil midir?

Bunun cevab udur: Bu durum, sadece gerek bir keif ve ilh bildirmeylebilinebilir.

Bylelikle, u kesinlemitir: Herhangi bir kukunun bulunmad yakn

ilmin, fikri kanun ile ve nazar burhan ile elde edilmesi zordur.

Bununla birlikte, gerekte/nefs'1-emr doruluklar ve kabul edenlerininnazarnda kukulardan salim olmalar itibaryla burhanlarla ispat edileneyler, doruluk ve yanllklarna dair herhangi bir kesin delilin/burhanbulunmayndan dolay ihtimali i ve tereddtl olan eylere nispetle sonderece azdr.

Hl byle iken, unu syleyebiliriz: Eyay, sadece burhan yoluylabilebilmek, ya mutlak anlamda veya pek ok durumda imknszdr.

Basret ve selim akl sahipleri iin, sahh bilginin elde edilmesinin iki yoluolduu ortaya kmtr: Birisi, nazar ve istidlal ile "burhan yolu"; dieriise, kef sahibi iin btnn tasfiye ve Hakka iltica ile gerekleen"iyan/mahede yolu". Bunlardan nazar yntemin durumu, ncekiifdelerle netlemitir, ardndan ikinci yol da belli olmutur. Bu yol,soyutlanma/taarri ve tam muhtalk/fakr, "lbb/akl" kevn ilgilerden,ilimlerden ve kanunlardan btnyle boaltarak Hakka ynelmektenibarettir.

nsan, slnn balangcnda tek basma bu ikinci yolu gerekletiremez.Bu nedenle, bilgide kendisinden nce olanlara ve Hakkn yoluna slkeden kmillere uymas/ittiba gerekir. O kmiller, vuslat yoluna dalmlar,gaye ve amaca ulamlardr. Bunlara rnek olarak, resulleri verebiliriz:Allah, onlar emrinin ve irdesinin tercmanlar, ilminin ve inayetininmazhrlar yapmtr. Binaenaleyh, onlarn hllerine, ilimlerine ve makam-larna kmil anlamda vris olan kimselere, Allah'n eyay mhiyeti zereizhr eden bir nr bahetmesi umulur. Nitekim Allah,

peygamberlerine ve onlara tbi olan inayetinin ehline ve yaratklarndanhidyette bulunan kimselere bu nuru bahsetmitir.


34/360

Bu makamn, temel asllar, mhim nkteleri vardr ki, daha sonra bunlaraiaret edeceim. Ayrca, "Bizi srt- mstakime ulatr" yetinden szederken "hidyetin srr" meselesinde Hakkn takdir ettii lde bunlardanbahsedeceim.

Marifet Ve Ulv Hakikatlerin Talebeleri

Biliniz ki: lahi bilgilerin/mevrid kendileriyle taayyn edip,belirgin/nteayyin hle geldii izhr edici, bsit-mcerret hakikatlerdenher birisinin, bir takm levazm, sfatlar, vccihleri ve hassalar/zellikvardr. Bu hakik

fatiha suresi tefsiri

Documents