Ukazana w książce panorama dziejów Lwowa między 22 listopada 1918 a 31 sierpnia 1939 – od wkroczenia Wojska Polskiego do ostatniego dnia pokoju – jest kopalnią informacji o mieście „zawsze wiernym” i o całej historii II Rzeczy-pospolitej. Są to zarówno wydarzenia wielkie, odbijające się echem w całej Polsce, jak i drobne, niewiele znaczące nawet w skali miasta, ale pokazujące panującą w nim atmosferę i przybliżające życie codzienne mieszkańców. Obecna tu jest tematyka polityczna, społeczna, gospodarcza, naukowa, kulturalna, obyczajowa i sportowa, pojawiają się informacje o konfliktach narodowościowych, aferach kryminalnych, klęskach żywiołowych, anomaliach meteorologicznych. Przedstawiony z imponującą szczegółowością, powstały z ty-sięcy drobnych epizodów, dzień po dniu, obraz między-wojennego Lwowa łamie wiele stereotypów i nie zawsze jest zgodny z utrwalonym wizerunkiem „kresowej Arkadii”. Zazwyczaj nie pamiętamy, że jedyna w dziejach wizyta we Lwowie urzędującego prezydenta Rzeczypospolitej zakończy-ła się zamachem bombowym i kompromitującym procesem...

universitas

kalendarium

1918-1939

agnieszka biedrzycka

lwowa

www.universitas.com.pl

kalendarium

1918-1939

agnieszka biedrzycka

lwowa

9 788324 216789

ISBN 97883-242-1678-9

96,00 zł z VAT

un

ivers

itas p

ole

ca:

Dr Agnieszka Biedrzycka jest redak-torem Polskiego Słownika Biograficznego i autorem wielu zamieszczonych tam życiorysów. Wydała m.in. Bibliografię pomników kultury dawnych kresów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej (Kraków 2000), Korespondencję Stanis-ława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego (Kraków 2005), Pomniki epi-grafiki i heraldyki dawnej Rzeczypospolitej na Ukrainie, t. 1 (Kraków 2005).

ww

w.u

niv

ers

itas.c

om

.pl

PawelTekst maszynowyISBN 97883-242-1542-3

Wstęp

I

Dzieje Lwowa okresu międzywojennego należą do słabiej zbadanych problemów polskiej historii�. Do roku 1989 prowadzenie badań i publikowanie ich wyników było utrudnione, a niekiedy niemożliwe ze względu na zakazy cenzury; mimo to w części prac, powstałych w tym okresie, a dotyczących historii II Rzeczypospolitej, można niekiedy znaleźć istotne szczegóły z historii Lwowa. Szczególnie interesujące okazały się pod tym względem artykuły i monografie na temat stronnictw politycznych�, ruchu robotnicze-go�, mniejszości narodowych�, teatru� oraz historii nauki i techniki�. Przemiany polityczne w Polsce w roku

� O historiografii wcześniejszych dziejów miasta zob. Ł. Charewiczowa, Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lwów 1938; na temat historii miasta oraz poszczególnych zabytków i śladów polskiej obecności na terenie Lwowa zob. też: A. Biedrzycka, Bibliografia pomników kultury dawnych kresów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej, Kraków 2000, s. 120–175.

� Zob. np. J. Auerbach, Ogólno-Żydowska Partia Pracy, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historii”, 1964, nr 50, s. 37–58; Z. Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski w latach 1931–1933, „Kwartalnik Historyczny”, t. 91, 1984, s. 863–885; J. Kowalski, Komunistyczna Partia Polski 1935–1938. Studium historyczne, Warszawa 1975; J. Radziejowski, Komuni-styczna Partia Zachodniej Ukrainy 1919–1929. Węzłowe problemy ideologiczne, Kraków 1976; S. Rudnicki, Obóz Naro-dowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985; J. Żarnowski, „Lewica sanacyjna” w latach 1935–1939, „Prze-gląd Historyczny”, t. 49, 1958, s. 714–737; tenże, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, Warszawa 1965.

� Zob. np. E. Gabara, Ł. Gejler, Kronika ruchu robotniczego i związkowego w środowisku żydowskim w latach 1918–1939, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1968, nr 67, s. 133–161; ciż, Kronika ruchu robotniczego i związkowego w środowisku żydowskim w latach 1920–1921, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1969, nr 69, s. 111–148; ciż, Kronika ruchu robotniczego i związkowego w środowisku żydowskim w roku 1922, „Biuletyn Ży-dowskiego Instytutu Historycznego”, 1969, nr 70, s. 73–99; S. Giza, Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895–1965, Warszawa 1967; L. Hass, Organizacje Zawodowe w Polsce 1918–1939 (Informator), Warszawa 1963; L. Kiesz-czyński, Kronika ważniejszych wydarzeń z historii ruchu zawodowego i strajkowego, „Biuletyn Biura Historycznego CRZZ”, 1963, nr 3–4, s. 75–92, 1964, nr 1, s. 49–64, nr 4, s. 73–92, 1965, nr 4, s. 85–105, 1966, nr 2, s. 68–83, 1967, nr 2, s. 68–91, 1969, nr 4, s. 75–93, 1970, nr 2, s. 80–91; J. Ławnik, Represje policyjne wobec ruchu robotniczego 1918–1939, Warszawa 1979; B. Moszkowicz, J. Wajsbrot, Kronika ruchu robotniczego i związkowego w środowisku żydowskim w styczniu – czerwcu 1924 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1971, nr 77, s. 79–112; B. Moszkowicz, J. Wasersztrum, J. Wajsbrot, Kronika ruchu robotniczego i związkowego w środowisku żydowskim w styczniu – czerwcu 1923 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1969, nr 71–72, s. 107–136; Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów, t. II, 1918–1944, cz. II, 1929–1944, oprac. L. Hass, L. Kieszczyński, K. Murzynowska, J. Naumiuk, A. Tymie-niecka, Warszawa 1981.

� A. Chojnowski, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław-Warszawa-Kraków 1979; M. Iwanicki, Oświata i szkolnictwo ukraińskie w Polsce w latach 1918–1939, Siedlce 1975; E. Misiło, Prasa ukraińska w Polsce (1918–1939), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, R. 23, 1984, z. 4, s. 57–88; M. Papierzyń-ska-Turek, Sprawa ukraińska w Drugiej Rzeczypospolitej 1922–1926, Kraków 1979; T. Piotrkiewicz, Kwestia ukraińska w Polsce w koncepcjach piłsudczyzny, 1926–1930, Warszawa 1980.

� S. Marczak-Oborski, Kronika życia teatralnego w Polsce 1918–1939, „Pamiętnik Teatralny”, 1977, z. 3, s. 267–342; tenże, Teatr w Polsce 1918–1939. Wielkie ośrodki, Warszawa 1984; Z. Osiński, Wacław Radulski (1904–1983), „Pamiętnik Teatralny”, R. 32, 1984, s. 15–70; W. Ronisz, Andrzej Pronaszko – lwowski okres twórczości, „Pamiętnik Teatralny”, R. 13, 1964, s. 63–85; J. Timoszewicz, Scenografia Andrzeja Pronaszki. Spis premier, „Pamiętnik Teatralny”, R. 13, 1964, s. 139–152; M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce do 1945 roku, „Pamiętnik Teatralny”, R. 36, 1987, z. 1–2, s. 3–134.

� J. Ciechanowska, W. Pawłowski, Zjazdy naftowe w Polsce w latach 1926–1939 i ich znaczenie dla nauki, „Kwar-talnik Historii Nauki i Techniki”, R. 24, 1979, z. 1, s. 103–118; J. R. Konieczny, Kronika lotnictwa polskiego 1241–1945, Warszawa 1984; M. Mikulski, Organizacja transportu lotniczego w Polsce w okresie międzywojennym, „Najnowsze Dzieje Polski”, t. 14, 1969, s. 119–144; tenże, Początki transportu lotniczego w Polsce i jego eksploatacja w latach 1919–

VI� Wstęp

1989, a następnie rozpad ZSRR i powstanie niepodległej Republiki Ukrainy umożliwiły zajęcie się proble-matyką lwowską na większą skalę, jednak sytuacja poprawiła się w niewystarczającym stopniu. W jedy-nej, wydanej w tym czasie w języku polskim historii miasta, obejmującej całość jego dziejów7, okresowi międzywojennemu poświęcono niespełna 40 stron (przy czym znaczną ich część zajmuje wyliczenie osób i instytucji, szczególnie zasłużonych dla Lwowa). Spośród nielicznych monografii, dotyczących szczegó-łowych zagadnień z historii miasta tego okresu, należy wymienić przede wszystkim opracowania na temat życia politycznego�, ludności i samorządu� oraz architektury i urbanistyki10; o okresie międzywojennym pi-sali również autorzy prac dotyczących lwowskiego kina i filmu��, teatru��, prasy��, szkół wyższych��, rzeź-by��, kościołów�� i piłki nożnej17. Informacje na temat Lwowa znaleźć można także w pracach dotyczących mniejszości narodowych��, pojawiły się nieliczne biografie związanych z nim osób��. Do najlepiej opra-cowanych zagadnień należy wojna polsko-ukraińska na terenie Galicji Wschodniej w latach 1918–1919, która jednak tylko częściowo odnosi się bezpośrednio do Lwowa omawianego okresu20. Znacznie obfi-ciej tematyka lwowska pojawiła się po roku 1989 w artykułach, zamieszczanych w periodykach i pracach zbiorowych��; także opracowania dotyczące ogólnych zagadnień z historii II Rzeczypospolitej w szerszym zakresie uwzględniają tę problematykę, chociaż w tej dziedzinie upośledzenie Lwowa w porównaniu z in-nymi wielkimi ośrodkami miejskimi państwa polskiego jest nadal widoczne. W dodatku badacze, skupiając się na zapełnianiu „białych plam”, zrezygnowali jednocześnie z badań w dziedzinach, cieszących się przed

1928, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 16, 1968, s. 497–515; M. Mikulski, A. Glass, Polski transport lotni-czy 1918–1978, Warszawa 1980; S. Miszczak, Historia radiofonii i telewizji w Polsce, Warszawa 1972.

7 L. Podhorodecki, Dzieje Lwowa, Warszawa 1993. � G. Mazur, Życie polityczne polskiego Lwowa 1918–1939, Kraków 2007. � A. Bonusiak, Lwów w latach 1918–1939. Ludność-Przestrzeń-Samorząd, Rzeszów 2000.10 R. Cielątkowska, Architektura i urbanistyka Lwowa II Rzeczypospolitej, Gdańsk 1998.�� B. Gierszewska, Kino i film we Lwowie do 1939 roku, Kielce 2006.�� Teatr polski we Lwowie, red. L. Kuchtówna, Warszawa 1997.�� J. Jarowiecki, Dzieje prasy polskiej we Lwowie do 1945 roku, Kraków-Wrocław 2008.�� J. Draus, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni, Kraków 2007; Politech-

nika Lwowska 1844–1945, Wrocław 1993; Z. Popławski, Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1845, Wrocław-Warsza-wa-Kraków 1992; S.T. Sroka, Nauki weterynaryjne we Lwowie do roku 1945, Rzeszów 1999.

�� J. Biriulow, Rzeźba lwowska od połowy XVIII wieku do 1939 roku, Warszawa 2007.�� Zob. zwłaszcza artykuły w dwunastym tomie serii Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich

dawnej Rzeczypospolitej, cz. 1, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Kraków 2004, red. J.K. Ostrowski, a także: J. Smirnow, Katedra ormiańska we Lwowie. Dzieje archidiecezji ormiańskiej lwowskiej, Lwów 2002; J. Wolańska, Katedra ormiańska we Lwowie w latach 1902–1938. Przemiany architektoniczne i dekoracja wnętrza, Warszawa 2010.

17 A. Gowarzewski, Lwów i Wilno w ekstraklasie, Katowice 1997.�� M. Nowak, Narodowcy i Ukraińcy. Narodowa Demokracja wobec mniejszości ukraińskiej w Polsce 1922–1939,

Gdańsk 2007; M. Syrnyk, Ukraińcy w Polsce 1918–1939. Oświata i szkolnictwo, Wrocław 1996; M. Szumiło, Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna w Sejmie i Senacie RP (1928–1939), Warszawa 2007; R. Tomczyk, Ukraińskie Zjednocze-nie Narodowo-Demokratyczne 1925–1939, Szczecin 2006; W. Wierzbieniec, Żydzi w województwie lwowskim w okresie międzywojennym, Rzeszów 2003; E. Wiszka, Emigracja ukraińska w Polsce 1920–1939, Toruń 2004; R. Wysocki, Orga-nizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929–1939. Geneza, struktura, program, ideologia, Lublin 2003.

�� D. Bargiełowski, Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, ka-płan Kościoła liberalnokatolickiego, t. 1, Warszawa 2000; G. Chajko, Arcybiskup Bolesław Twardowski (1864–1944). Metropolita lwowski obrządku łacińskiego, Rzeszów 2010; L. Laskowski, Roman Abraham. Losy dowódcy, Warszawa-Poznań 1998; J. Miliński, Pułkownik Czesław Mączyński 1881–1935. Obrońca Lwowa i polityk Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2004; M. Patelski, Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, żołnierz i dyplomata, Warszawa 2002; J. Woł-czański, Ksiądz Szczepan Szydelski (1872–1967) polityk i działacz społeczny, Kraków 1992.

20 M. Klimecki, Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, Warszawa 2000; M. Kozłowski, Między Sanem a Zbruczem. Walki o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, Kraków 1990; tenże, Zapomniana wojna. Walki o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, Bydgoszcz 1999; G. Łukomski, C. Partacz, B. Polak, Wojna polsko-ukra-ińska 1918–1919. Działania bojowe – aspekty polityczne – kalendarium, Koszalin-Warszawa 1994.

�� Wśród szczególnie ważnych należy wymienić serie: Lwów: miasto – społeczeństwo – kultura, t. 1, red. H. W. Ża-liński, K. Karolczak, Kraków 1995 (do roku 2010 ukazało się 7 tomów, częściowo wydawanych we Lwowie); Polska i jej wschodni sąsiedzi, t. 1, red. A. Andrusiewicz, Rzeszów 1997 (ukazało się 10 tomów) oraz Kraków – Lwów. Książki – czasopisma – biblioteki XIX i XX wieku, t. 1, Kraków 1996 (ukazało się 9 tomów).

Wstęp� VII

rokiem 1989 większym zainteresowaniem; w rezultacie mimo likwidacji cenzury i zwiększenia dostępno-ści zbiorów archiwalnych (również na terenach b. ZSRR) głównym źródłem informacji na temat np. ruchu robotniczego czy historii gospodarczej pozostają nadal nie zawsze wiarygodne opracowania z lat sześćdzie-siątych i siedemdziesiątych XX w., problematykę lwowską obejmujące w bardzo ograniczonym zakresie. Co więcej, niektóre fragmenty lwowskich dziejów okazały się niezbyt zgodne z budowanym przez lata ob-razem kresowej Arkadii, „zawsze wiernego”, polskiego Lwowa, miasta pozbawionego konfliktów społecz-nych i narodowościowych. Mimo to autorzy wielu opracowań (zwłaszcza przeznaczonych dla masowego czytelnika) nie potrafili dostrzec konfliktów między zamieszkującymi miasto narodowościami, nędzy tysię-cy bezrobotnych, gwałtownych walk politycznych czy masowej „ewakuacji” do Warszawy czołowych in-telektualistów i artystów oraz ważnych instytucji gospodarczych i kulturalnych, pogłębiającej pauperyza-cję dawnej stolicy Galicji.

Podobnie jak w historiografii polskiej (i z podobnych przyczyn), również w nauce ukraińskiej od kilku-nastu lat widoczne stało się zwiększone zainteresowanie dziejami Lwowa. Oprócz licznych prac i artykułów monograficznych (częściowo publikowanych również w wydawnictwach polskich i polsko-ukraińskich), w ostatnich latach ukazała się obszerna, trzytomowa historia miasta��, w której okresowi międzywojennemu poświęcono 140 stron; autorzy zajęli się jednak przede wszystkim dziejami ukraińskich mieszkańców Lwo-wa, zwracając uwagę głównie na zagadnienia kulturalne, gospodarcze i oświatowe. Podobny punkt widze-nia prezentuje ukraińska encyklopedia Lwowa (do 2010 r. ukazały się trzy tomy, do litery „k”)�� oraz kalen-darium, obejmujące całość historii miasta��. Niemal wyłącznie tematyce lwowskiej poświęcone jest popu-larnonaukowe czasopismo „Галицька брама”, ukazujące się we Lwowie od września 1994 r. Poszczególne zeszyty mają często charakter monograficzny; do tej pory ukazały się numery poświęcone m.in. lwowskim muzeom, teatrom, przedmieściom, ulicom, fortyfikacjom, mniejszościom narodowym, szkołom, kawiar-niom, bankom, parkom, wybitnym mieszkańcom miasta i poszczególnym wydarzeniom z jego historii��.

II

„Kalendarium” obejmuje chronologiczne przedstawienie wydarzeń z dziejów Lwowa od 22 XI 1918 r. do 31 VIII 1939 r. – od momentu opuszczenia miasta przez oddziały Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Lu-dowej�� po ostatni dzień pokoju przed wybuchem II wojny światowej27. Ujęto w nim zarówno tematykę po-lityczną, jak i społeczną, gospodarczą, naukową, kulturalną, sportową, informacje dotyczące afer krymi-nalnych, klęsk żywiołowych, anomalii meteorologicznych, problemów życia codziennego mieszkańców miasta, a nawet poszczególnych jego dzielnic, ulic i osób. Uwzględniono niemal wyłącznie wydarzenia związane bezpośrednio ze Lwowem i jego najbliższymi okolicami; fakty, mające miejsce w innych dziel-nicach Polski czy poza jej granicami, zostały odnotowane jedynie wyjątkowo, w przypadku bezpośrednie-go i istotnego wpływu na życie miasta (np. przyjęcie przez Sejm Ustawodawczy ustawy o powołaniu we Lwowie ukraińskiego uniwersytetu, zatwierdzenie przez Józefa Piłsudskiego nazwy „Uniwersytet Jana Ka-zimierza we Lwowie”, niektóre interpelacje poselskie dotyczące spraw lwowskich czy wręczenie prezy-dentowi Ignacemu Mościckiemu dyplomu honorowego obywatela miasta). Nie uwzględniano zdarzeń, ma-

�� Історія Львова у трьох томах, t. 3, Листопад 1918 – поч. XXI ст., red. Я. Ісаєвич i in., Львів 2007.�� Енциклопедія Львова, t. 1–3, red. A. Козицький, I. Підкова, Львів 2007–2010.�� І. Котлобулатова, Дати і події в історії Львова, Львів 2009. Okresu międzywojennego dotyczy ok. 40 nota-

tek, s. 138–152.�� Do roku 2011 ukazało się około 180 numerów czasopisma (część zeszytów podwójnych, a nawet potrójnych; ze-

szyt z lipca-grudnia 2004 wyjątkowo zawiera aż pięć numerów) oraz dwa numery specjalne w języku polskim (listopad 1997 i maj 2005), zawierające tłumaczenia wybranych artykułów z lat 1994–2001. Poza tematyką lwowską wydawane są również numery, poświęcone miastom z terenów Galicji i Wołynia (m.in. Bełz, Borysław, Halicz, Horodenka, Kamionka Buska (Strumiłowa), Olesko, Ostróg, Podhajce, Sambor, Stanisławów, Trembowla, Zbaraż, Złoczów, Żurawno).

�� Kalendarium okresu walk polsko-ukraińskich we Lwowie zob. G. Łukomski, C. Partacz, B. Polak, Wojna polsko-ukraińska 1918–1919. Działania bojowe – aspekty polityczne – kalendarium, Koszalin-Warszawa 1994; dokładny opis przebiegu walk zawierają również prace Michała Klimeckiego i Macieja Kozłowskiego.

27 Ze względu na istnienie Kroniki 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939–5 II 1946 (Katowice 2007) autor-stwa G. Mazura, J. Skwary i J. Węgierskiego, do „Kalendarium” nie włączono pierwszych trzech tygodni września 1939 r., należących do historii Lwowa okresu II Rzeczypospolitej.

VIII� Wstęp

jących wprawdzie swoje konsekwencje w życiu Lwowa, dotyczących jednak całej Rzeczypospolitej (np. decyzje konferencji pokojowej 1919 r., bitwa warszawska 1920 r., uchwalenie konstytucji, plebiscyt na Gór-nym Śląsku, wybory prezydenckie, zamach majowy, zabójstwo Bronisława Pierackiego), odnotowując na-tomiast wynikające z nich wydarzenia, dziejące się bezpośrednio we Lwowie (np. reakcje mieszkańców na plebiscyt górnośląski i zamach majowy, przeprowadzone we Lwowie aresztowania, związane z zamachem na Pierackiego). Wyjątek stanowi nekrologia, w której wymieniono również osoby zmarłe poza Lwowem, o ile odegrały istotną rolę w życiu miasta��. Książka skierowana jest do Czytelnika, dysponującego pod-stawową wiedzą na temat historii Polski omawianego okresu, toteż nie objaśniano w niej przebiegu wyda-rzeń o charakterze ogólnopolskim, w razie potrzeby przedstawiając jedynie ich skutki, wpływające na ży-cie Lwowa i jego mieszkańców.

III

Podstawowym źródłem informacji zamieszczonych w „Kalendarium” jest współczesna opisywanym wydarzeniom prasa codzienna, przede wszystkim lwowska („Diło”, „Dziennik Ludowy”, „Dziennik Lwow-ski”, „Dziennik Polski”, „Gazeta Lwowska”, „Gazeta Poranna”, „Gazeta Wieczorna”, „Kurier Lwowski”, „Słowo Narodowe”, „Słowo Polskie”, „Wiek Nowy”), w mniejszym stopniu krakowska („Czas”, „Głos Narodu”, „Goniec Krakowski”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Nowa Reforma”, „Nowy Dziennik”) i warszawska („Dzień Polski”, „Gazeta Warszawska”, „Kurier Warszawski”, „Polska Zbrojna”, „Warszaw-ski Dziennik Narodowy”). W trakcie kwerendy starano się wykorzystywać gazety, należące do różnych opcji politycznych, co pozwalało na ustalenie rzeczywistego (a przynajmniej najbardziej prawdopodobne-go) przebiegu wydarzeń, odmiennie opisywanych w endeckim „Słowie Polskim”, syjonistycznym „Nowym Dzienniku” i socjalistycznym „Dzienniku Ludowym”; w odniesieniu do lat trzydziestych, ze względu na rosnące ingerencje cenzury��, prześladowanie prasy opozycyjnej i przejmowanie przez władze lub zamy-kanie kolejnych dzienników, stawało się to jednak coraz trudniejsze. Wydawnictwa żadnej z opcji politycz-nych nie były w pełni wiarygodne: prasa obozu rządzącego często starała się przemilczać, bagatelizować lub podawać fałszywe informacje zarówno na temat poczynań przeciwników politycznych, jak i wydarzeń, stawiających rządzących w niekorzystnym świetle lub wykazujących ich bezradność (bezrobocie, bezdom-ność, represje wobec opozycji, fałszerstwa wyborcze, niekonstytucyjne posunięcia władz, zamieszki antyse-mickie itp). Podobnie postępowała prasa opozycyjna, chociaż ze względu na działanie cenzury miała mniej-sze możliwości wyraźnego mijania się z prawdą, często też narażona była na konfiskaty30. Mimo to przez cały okres międzywojenny prasa endecka z różnym natężeniem opisywała wrogie wobec państwa i społe-czeństwa polskiego działania mniejszości narodowych, niejednokrotnie prowokując i eskalując burdy anty-semickie i antyukraińskie, chętnie oskarżała również władze o rzekomy sojusz z Żydami i Ukraińcami; z ko-lei prasa mniejszości narodowych w każdym incydencie z udziałem ich przedstawicieli widziała przejawy polskiego nacjonalizmu i ksenofobii, obwiniając władze co najmniej o bezczynność, a niekiedy o popieranie

�� W nekrologach podano tylko najważniejsze informacje na temat zmarłych, głównie te związane ze Lwowem. In-formacje na temat urzędów i godności zamieszczano bez względu na to, czy urząd ten był pełniony w momencie śmier-ci, czy wcześniej. Brak informacji o miejscu zgonu oznacza, że śmierć nastąpiła we Lwowie lub nie zdołano uzyskać na ten temat wiarygodnych danych.

�� Cenzura prasy na terenie Lwowa nie stała się dotychczas przedmiotem zainteresowania prasoznawców; na pod-stawie notatek lwowskich dzienników można jednak stwierdzić, że nawet przedruki z ocenzurowanej prasy warszawskiej czy prowincjonalnej ulegały niekiedy konfiskacie, o ile znalazły się w szczególnie „niebezpiecznych” dziennikach opozy-cyjnych lub jeśli uznano, że mogą wywołać poważne reperkusje na terenie miasta. O ingerencjach w prasie warszawskiej (obejmujących również wydarzenia lwowskie) zob. edycja „Księgi ingerencji cenzuralnych” z lat 1935–1939, w: A. Trepiń-ski, Cenzura w prasie warszawskiej przed drugą wojną światową, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, t. 11, 1972, z. 1, s. 117–147. Na temat cenzury i ograniczenia wolności prasy w II Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem materiałów lwowskich, zob. też: M. Pietrzak, Reglamentacja wolności prasy w Polsce (1918–1939), Warszawa 1963.

30 Prasa rządowa miała zdecydowanie największe możliwości bezkarnego podawania nieprawdy, najrzadziej też zda-rzały się w niej sprostowania kłamstw. Przykładowo sanacyjny „Dziennik Polski” z 4 V 1939 r. w opisie obchodów Świę-ta Robotniczego 1 maja stwierdzał m.in.: „Żadnych pochodów – zgodnie z decyzją premiera Składkowskiego – nie było” (Dziennik Polski, R. 5, 1939, nr 119, s. 5), podczas gdy w rzeczywistości kilkutysięczny pochód robotniczy przeszedł uli-cami miasta, w wyniku zamieszek, spowodowanych atakiem narodowców na maszerujących robotników, rannych zosta-ło kilkudziesięciu jego uczestników, a policja przypuściła szarżę na demonstrujących komunistów.

Wstęp� IX

ekscesów. W dodatku wszystkie opcje (jak również dzienniki bezpartyjne) miały tendencję do zdobywania czytelników drogą wyolbrzymiania drobnych lub nawet wymyślonych wydarzeń, opisywania „potwornych spisków”, „straszliwych niebezpieczeństw” i „niesłychanych wybryków”, które często okazywały się incy-dentami bez większego znaczenia (tak było np. z nigdy nie udowodnionym spiskiem ukraińskim w maju 1926 r. czy komunistyczną inspiracją zamieszek w kwietniu 1936 r.); nawet poważnie wyglądająca próba zamachu na lwowskie magazyny amunicyjne w 1924 r., grożąca rzekomo zagładą znacznej części miasta, zakończona procesem i dwoma wyrokami śmierci, okazała się prowokacją policyjną, czego zresztą więk-szość dzienników nie odnotowała. W odróżnieniu od nagłaśnianych aresztowań „bestialskich zbrodniarzy”, ich zwolnienie z więzienia z zasady odbywało się po cichu i jedynie wyjątkowo znajdowało swoje odbicie w prasie, która ponadto – o ile nie została do tego zmuszona przez zainteresowane osoby lub środowiska – nie uważała za konieczne zamieszczanie jakichkolwiek sprostowań czy wyjaśnień.

IV

Jedną z zalet prasy codziennej jako źródła informacji dla „Kalendarium” wydawała się jej bliskość chronologiczna w stosunku do opisywanych wydarzeń, umożliwiająca ich dokładną lokalizację w czasie; niestety, precyzyjne ustalenie daty w oparciu o dzienniki okazało się w niektórych wypadkach zaskaku-jąco skomplikowane. Większość gazet w okresie międzywojennym (chociaż nie wszystkie i nie zawsze) była antydatowana, co oznacza, że masowo stosowanych przez dziennikarzy określeń „dzisiaj”, „wczoraj” i „przedwczoraj” nie można odnosić do podanej w nagłówku dziennika daty wydania; zazwyczaj datę nale-ży przesunąć o dzień wstecz. Problemem bywa także rozszyfrowanie słowa „onegdaj”, które jeszcze na po-czątku lat dwudziestych XX w., zgodnie ze swoim pierwotnym znaczeniem, przeważnie oznaczało „przed-wczoraj”; już pod koniec tej dekady zostało jednak utożsamione z „ongi” i bywało używane na oznaczenie czasu od „przedwczoraj” do nawet „przed tygodniem”. Niekiedy sytuacja bywa jeszcze bardziej skompli-kowana, a rażące brakiem konsekwencji i logiki opisy prasowe wprost uniemożliwiają precyzyjne ustale-nie chronologii i przebiegu relacjonowanych wydarzeń. Przykładowo przedstawiając zdarzenia z końca października 1933 r. „Gazeta Lwowska” z 2 listopada pisała o nich w sposób następujący: „Wczoraj w go-dzinach popołudniowych na zarządzenie władz bezpieczeństwa odbyła się wizja lokalna na Wałach Guber-natorskich z udziałem grona osób, które obecne były podczas wczorajszych zajść wieczornych”��. Traktując notatkę dosłownie – wizja lokalna odbyła się przed („w godzinach popołudniowych”) wydarzeniami („wie-czornymi”), których zbadaniu miała służyć. W rzeczywistości „wczorajsze zajścia wieczorne” miały miej-sce 30 X, a popołudniowa wizja lokalna (według notatki z 2 XI również wczorajsza) – 31 X. Dokładne daty niektórych wydarzeń można oznaczyć dopiero na podstawie informacji, zamieszczanych w prasie w kilka czy kilkanaście miesięcy po samych wydarzeniach i mówiących np. o procesach sądowych ich uczestników lub innych wynikających z nich konsekwencjach. Znaczącą rolę odgrywają w tym przypadku pisma poza-lwowskie, które – opisując wydarzenia z większego dystansu czasowego – niekiedy podają ich dokładną datę lub przynajmniej dzień tygodnia. Niekiedy wreszcie zdarza się, że dwa (lub więcej) dzienniki poda-ją różne daty tego samego wydarzenia albo też przytoczone daty nie zgadzają się z podanymi jednocześnie dniami tygodnia. Efektem trudności z dokładnym oznaczeniem podawanych w prasie dat są częste pomyłki w literaturze naukowej, zdarzające się nawet w przypadku wydarzeń głośnych i wielokrotnie opisywanych. M.in. ogólnie znany napad UWO na Pocztę Główną we Lwowie jest powszechnie datowany w literaturze na 28 III 1925 r.��; w rzeczywistości napad miał miejsce dzień wcześniej, a jedynie opisujące go, antydato-wane dzienniki z 29 III wzmiankowały wydarzenia jako „wczorajsze”. Kolejne numery gazet jednoznacz-nie określają jednak napad jako dokonany w piątek, zatem 27 III��.

Kolejnym problemem, związanym z wykorzystaniem informacji prasowych, jest dość często występu-jące w nich zniekształcanie nazwisk – szczególnie charakterystyczne dla prasy pozalwowskiej i nazwisk niepolskich; zazwyczaj jednak na podstawie kilku kolejnych notatek na temat danego wydarzenia lub infor-

�� „Gazeta Lwowska”, R. 123, 1933, nr 302, s. 8. �� L. Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w la-

tach 1922–1939, Kraków 2009, s. 190; G. Mazur, Życie polityczne polskiego Lwowa..., s. 121; R. Wysocki, Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów..., s. 48; Історія Львова..., t. 3, s. 61; Енциклопедія Львова, t. 1, s. 132, 175.

�� „Słowo Polskie”, 1925, nr 88, s. 8; „Wiek Nowy”, 1925, nr 7130, s. 6; „Kurier Lwowski”, 1925 nr 76, s. 5.

X� Wstęp

macji z różnych periodyków, konfrontowanych w miarę możliwości z literaturą przedmiotu, można ustalić przynajmniej najbardziej prawdopodobną wersję nazwiska. Wreszcie prasa (nawet lwowska) nie zawsze po-prawnie podawała nazwy ulic; do powszechnie spotykanych błędów należy określenie „ul. św. Piotra i Paw-ła” – w rzeczywistości były to dwie odrębne, chociaż sąsiadujące ze sobą ulice – oraz „ul. Jabłonowska” zamiast „Jabłonowskich”; mimo zmiany nazw do końca okresu międzywojennego w dziennikach często zdarzały się informacje o „ul. Kazimierzowskiej” zamiast Kazimierza Wielkiego i „Żółkiewskiej” zamiast Żółkiewskiego. Również plac Zbożowy, nazwany tak już przed I wojną światową, do końca opisywanego okresu bywał określany starą nazwą placu Solskich, a plac Akademicki – placem Fredry. W „Kalendarium” błędy te sprostowano w tekście autorskim, zachowano natomiast w cytatach.

V

Poza prasą wykorzystano opracowania historyczne i wydawnictwa źródłowe; najwięcej tego typu prac ukazało się po roku 1989, uwzględniono jednak również wydawnictwa i opracowania wcześniejsze, poświę-cone wprawdzie zagadnieniom dotyczącym całego kraju, w pewnym stopniu uwzględniające jednak rów-nież Lwów. Mimo ograniczeń cenzuralnych można w nich znaleźć stosunkowo dużo informacji dotyczą-cych tego miasta, chociaż ich ilość pozostaje nieproporcjonalnie mała w stosunku do znaczenia Lwowa w II Rzeczypospolitej; uwzględniono również nieliczne wydawnictwa ukraińskie sprzed roku 1989 i znacznie liczniejsze prace ukazujące się w ostatnich latach, zajmujące się dziejami Lwowa w okresie jego przynależ-ności do Polski��. W niewielkim stopniu wykorzystano literaturę wspomnieniową, zazwyczaj spisywaną po latach i wydawaną masowo w ciągu ostatnich dwudziestu lat. W większości literatura ta nie grzeszy dokład-nością w podawaniu dat, co dyskwalifikuje jej przydatność dla celów „Kalendarium”; autorom nie można ufać nie tylko w przypadku dat dziennych, ale również miesięcznych, i to nawet w odniesieniu do wydarzeń powszechnie znanych, łatwych do weryfikacji na podstawie innych źródeł��. Tym bardziej trudno opierać się na nich w przypadku wydarzeń epizodycznych, których potwierdzenie jest trudne lub wręcz niemożliwe. Rów-nież stworzony przez pamiętnikarzy wyidealizowany zazwyczaj obraz miasta ma niewiele wspólnego z rze-czywistością, jaka wyłania się z ówczesnej prasy i współczesnych opracowań naukowych��. Po licznych roz-czarowaniach zrezygnowano (oprócz pojedynczych przypadków) z uwzględnienia informacji z czasopism wy-dawanych współcześnie przez polskie środowiska kresowe; w większości ich poziom naukowy i obiektywizm pozostawia wiele do życzenia, a redakcje zazwyczaj nie widzą potrzeby sprawdzania wiarygodności i rzetel-ności drukowanych materiałów37. Zamieszczane w nich niekiedy artykuły autorstwa badaczy, zajmujących się

�� Do szczególnie interesujących należał wydany we Lwowie w 1957 r. zbiór З історії революційного руху у Львові 1917–1939. Документи і матеріали, zawierający wprawdzie materiały dobierane w celu wykazania ucisku klasowego i narodowego wobec robotników lwowskich w „pańskiej Polsce” oraz znaczącej roli ruchu komunistycznego we Lwo-wie, w istotny sposób uzupełniające jednak informacje, dostępne w prasie międzywojennej czy powojennych wydaw-nictwach polskich.

�� Przykładowo największe w okresie międzywojennym rozruchy uliczne z 16 IV 1936 r., w trakcie których policja zastrzeliła co najmniej 14 osób, jeden z autorów wspomnień datuje na marzec (S. Łucki, Studia z przygodami, „Glauko-pis”, 2006, nr 5–6, s. 135).

�� Na zafałszowanie obecnego w polskiej pamięci zbiorowej obrazu lwowskiej rzeczywistości okresu międzywojen-nego zwrócił już uwagę Grzegorz Mazur, podkreślając siłę legendy polskiego Lwowa, ukazującej miasto niemal pozba-wione konfliktów narodowościowo-politycznych (Życie polityczne polskiego Lwowa..., s. 434); legendę tę podtrzymują liczne publikacje pamiętnikarskie i popularyzatorskie, których autorzy unikają tematów drażliwych i sprzecznych z wi-zją kresowej Arkadii. Bardzo celnie przedstawiła to zjawisko Urszula Jakubowska, stwierdzając, iż lwowianie „żyją swo-imi wspomnieniami, piszą je właściwie tylko dla siebie samych, chcą zatrzymać w pamięci potomnych to tylko, co może przemawiać za polskością Lwowa i koniecznością powrotu miasta do Polski” (U. Jakubowska, „My lwowianie”. Pamięt-nikarskie wyobrażenie obrazu społeczności Lwowa do 1939 r., w: Polacy i sąsiedzi – dystanse i przenikanie kultur, cz. I, red. R. Wapiński, Gdańsk 2000, s. 36).

37 Nawet na tle ogólnie niskiego poziomu wydawnictw kresowych swego rodzaju curiosum stanowi biuletyn „Infor-macje. Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Oddział w Krakowie”, nr 56, 1999; we-dług informacji na 1 stronie okładki numer został w całości poświęcony „reprodukcji wycinków lwowskiej prasy mię-dzywojennej”. Jak zaznaczono, „nie zachowały się niestety tytuły dzienników” (co oczywiście można zrozumieć); wy-dawcy biuletynu nie zatroszczyli się również o sprawdzenie, z którego roku pochodzą wycinki, a biorąc pod uwagę, że dotyczą m.in. nadania honorowego obywatelstwa prezydentowi Ignacemu Mościckiemu, ufundowania pomnika Józefa

Wstęp� XI

tematyką lwowską, stanowią najczęściej spopularyzowaną wersję fragmentów ich prac naukowych, toteż – o ile było to możliwe – starano się korzystać z lepiej udokumentowanych wersji naukowych.

VI

Przy doborze informacji do „Kalendarium” niezbędne było zastosowanie selekcji. Nie odnotowywano każdego zebrania partii politycznych, walnego zgromadzenia organizacji społecznych i towarzystw nauko-wych, wszystkich premier teatralnych, uroczystych mszy żałobnych czy odczytów, starano się jednak zazna-czyć wydarzenia nie tylko ważne dla miasta, ale również szczególnie dla niego charakterystyczne; stąd co-rocznie powtarzane informacje na temat Towarzystwa Straży Mogił Polskich Bohaterów, Polskiego Towarzy-stwa Historycznego czy obchodów rocznic 1 i 22 listopada. Niekiedy uznano za potrzebne zasygnalizowanie powstania nowej organizacji lub stowarzyszenia, bez konieczności odnotowywania cyklicznych przejawów ich dalszej działalności. Uwzględniono zarówno wydarzenia istotne w skali całego kraju lub stanowiące część wydarzeń ogólnopolskich (np. oblężenie ukraińskie i wojna polsko-ukraińska, zamachy na marszał-ka Józefa Piłsudskiego i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, wybory parlamentarne, zamachy terrory-styczne na Targi Wschodnie, rozruchy antysemickie i antyukraińskie, zamieszki bezrobotnych, inflacja), jak i zdarzenia ważne tylko dla Lwowa i jego najbliższych okolic (obrady i uchwały Rady Miejskiej, obchody historycznych rocznic, remonty i rozbudowa infrastruktury, budowa Cmentarza Obrońców Lwowa, powsta-nie i działalność lwowskich oddziałów partii politycznych). Dla przybliżenia specyficznej atmosfery Lwowa okresu międzywojennego w „Kalendarium” znalazły się ponadto liczne informacje dotyczące poszczegól-nych osób i wydarzeń, nie mających wpływu na „wielką” historię miasta, ale pokazujących w mikroskali jego życie wewnętrzne, jak również sprawy niezbyt ważne, lecz interesujące, charakterystyczne dla ówczesnej rzeczywistości i odbijające się szerokim echem w mieście, a niekiedy także w całym kraju (np. sprawa Rity Gorgonowej, „wampira” Hieronima Cybulskiego, „cudownego” obrazu przy ul. św. Zofii, występy „człowie-ka-muchy”, wyścigi Grand-Prix). Temu samemu celowi służą też liczne notatki na temat warunków życia co-dziennego, cen, dostępności dóbr materialnych, problemów bezrobocia, skarg mieszkańców itp.

Lwów międzywojenny był miastem co najmniej trzech narodowości – polskiej, żydowskiej i ukraiń-skiej. Najsilniejsze odbicie w „Kalendarium” znalazło życie tej pierwszej, stanowiącej niewiele ponad poło-wę wszystkich mieszkańców; starano się jednak w wystarczającym stopniu uwzględnić również dwie pozo-stałe, zwłaszcza w odniesieniu do wydarzeń, wpływających nie tylko na ich stosunki wewnętrzne, ale także na kontakty z pozostałymi grupami mieszkańców i na życie miasta jako całości.

VII

Tekst „Kalendarium” wzbogacono licznymi cytatami. Mają one na celu zarówno przybliżenie atmosfe-ry opisywanych czasów, jak również ukazanie wydarzeń i procesów, nie dających się w pełni podporząd-

Piłsudskiego w Zimnej Wodzie czy konsekracji dzwonów w kościele Matki Boskiej Ostrobramskiej, nie byłoby to szcze-gólnie trudne. O poziomie jednego z bardziej ambitnych pism tego typu, „Cracovia-Leopolis”, świadczy komentarz, za-mieszczony jako polemika z ukraińskim pismem dla dzieci „Swit dytyny”, na którego łamach wśród ukraińskich boha-terów narodowych wymieniono m.in. postać Symona Petlury. W odpowiedzi oburzone „Cracovia-Leopolis” stwierdza: „Semen Petlura stał na czele Dyrektoriatu Zachodniej Ukraińskiej Republiki Ludowej utworzonej 1 XI 1918, kiedy Ukra-ińcy przejęli władzę we Lwowie po bohaterskiej obronie miasta przez Orlęta Lwowskie i klęsce Ukraińców” ([M. Wal-czewska] MW, „Cracovia-Leopolis” 2005, nr 3, s. 80). Pomijając już absurdalność tak skonstruowanego zdania (Ukraiń-cy przejęli władzę po... klęsce Ukraińców), Petlura miał na imię nie Semen, a Symon, stał na czele Dyrektoriatu nie „Za-chodniej Ukraińskiej Republiki Ludowej”, a Ukraińskiej Republiki Ludowej (i to dopiero od 9 V 1919 r.), państwo, które powstało w Galicji Wschodniej nie nosiło nazwy Zachodnia Ukraińska Republika Ludowa, a Zachodnio-Ukraińska (lub Zachodnioukraińska) Republika Ludowa, na jego czele nie stał Dyrektoriat, tylko Ukraińska Rada Narodowa i Sekretariat Państwowy; za datę powstania Republiki przyjmuje się nie 1 XI 1918, a 19 X (kiedy Ukraińska Rada Narodowa ogłosiła powstanie niezależnego państwa ukraińskiego) lub 13 XI (kiedy formalnie proklamowano powstanie Zachodnio-Ukraiń-skiej Republiki Ludowej), wreszcie Ukraińcy przejęli władzę we Lwowie nie po jego obronie, a przed podjęciem przez Polaków jakichkolwiek działań. Trudno w ogóle zrozumieć oburzenie autorki „polemiki”, skoro krytykowany przez nią ukraiński przywódca w kilkanaście miesięcy po wybuchu walk we Lwowie (z którymi nie miał nic wspólnego) zawarł układ z Józefem Piłsudskim i podjął wspólną z wojskami polskimi ofensywę antysowiecką.

XII� Wstęp

kować formule kalendarium – należą do nich np. sprawozdania z przeprowadzanych na terenie miasta dłu-goterminowych robót publicznych, remontów, wyglądu ulic i budynków, planów władz miejskich, proble-mów i skarg mieszkańców itp. W cytatach wprowadzono współczesną pisownię i interpunkcję, o ile korekty nie zmieniły ich charakteru; w koniecznych przypadkach uzupełnienia cytatów dodatkowymi informacjami (zwłaszcza datami lub imionami wymienionych osób) informacje te podano w nawiasach kwadratowych; po każdym cytacie zamieszczono jego dane bibliograficzne. Ze względów technicznych zrezygnowano z po-dawania źródeł informacji w tekście autorskim; niekiedy konstrukcja kilkuzdaniowej notki wymagała kon-frontacji kilku źródeł, wymienianie ich wszystkich w przypisach czy poniżej tekstu zwiększyłoby objętość książki do rozmiarów przekraczających granice tolerancji zarówno Czytelnika, jak i Wydawcy. Wydarze-nia, których dat dziennych nie zdołano precyzyjnie ustalić (lub które odnosiły się do dłuższych okresów) umieszczono pod datami miesięcznymi lub rocznymi.

„Kalendarium” nie jest historią Lwowa lat 1918–1939. Dopóki jednak taka historia nie powstanie, może stanowić przewodnik po okresie międzywojennym, przydatny zarówno dla osób zajmujących się dziejami samego miasta, jak i szerszymi zagadnieniami historii II Rzeczypospolitej. Zwłaszcza w przypadku tych ostatnich „Kalendarium” powinno okazać się istotną pomocą, znacznie rozszerzającą możliwości badaw-cze; obecnie w wielu pracach, których autorzy zajmują się problematyką okresu międzywojennego, widocz-ny jest brak informacji z terenu Lwowa, trzeciego pod względem liczby ludności miasta Rzeczypospolitej i jednego z ważniejszych centrów kulturalnych i naukowych.

VIII

Pełne imiona uwzględnionych w „Kalendarium” osób podano w momencie ich pierwszego pojawienia się w tekście; przy kolejnym pojawieniu się tej samej osoby podawano jedynie sygle (z wyjątkiem sytu-acji, kiedy dwie osoby o tym samym nazwisku miały imiona, zaczynające się od tej samej litery). Nazwiska ukraińskie podano z polskimi końcówkami -nski, -nska, -cki, -cka itp. (Hołowinski zamiast Holovins’kyj, Szeptycki zamiast Šeptyc’kyj); transliterację wersji oryginalnej zamieszczono (po wersji polskiej) w indek-sie osobowym. Nazwy ukraińskich partii politycznych podano w tłumaczeniu na język polski, z przytocze-niem (w momencie pierwszego pojawienia się danej nazwy) transkrybowanej nazwy ukraińskiej. Zachowa-no zasady pisowni tytułów czasopism, właściwe dla języka danego czasopisma, tzn. w tytułach czasopism polskich, podlegających odmianie, oraz czasopism niemieckich wszystkie wyrazy, z wyjątkiem przyimków i spójników, pisano wielką literą, w tytułach czasopism ukraińskich i rosyjskich wielką literą pisano tylko pierwszy wyraz („Trybuna Robotnicza”, ale „Robitnycza trybuna”).

IX

Uzupełnienie „Kalendarium” stanowi spis wykorzystanej literatury, indeksy: osób i rzeczowo-topo-graficzny, oraz aneksy, obejmujące spisy członków Tymczasowej Rady Miejskiej, Rady Przybocznej, Rad Miejskich, prezydentów miasta, starostów, wojewodów, rektorów wyższych uczelni, dowódców Okręgu Generalnego i Okręgu Korpusu, inspektorów armii, arcybiskupów i biskupów oraz posłów na Sejmy.

Na zakończenie chciałabym podziękować recenzentom: Profesorowi Czesławowi Brzozie i Profeso-rowi Grzegorzowi Mazurowi, których uwagi pozwoliły na poprawienie i udoskonalenie pierwotnej wer-sji pracy. Dziękuję Profesorowi Andrzejowi Romanowskiemu za pomoc w jej wydaniu, Romanowi Włod-kowi za konsultacje w zakresie historii kultury, a szczególnie dziejów filmu i teatru, a także pracownikom Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie oraz Biblioteki Narodowej w Warszawie, z których zbiorów korzystałam przy opracowywa-niu „Kalendarium”.

WyKAZ SKRóTóW

AHZ – Akademia Handlu ZagranicznegoAMW – Akademia Medycyny WeterynaryjnejAZS – Akademicki Związek SportowyBBWR – Bezpartyjny Blok Współpracy z RządemDL – „Dziennik Ludowy”DLw. – „Dziennik Lwowski”DOG – Dowództwo Okręgu GeneralnegoDOK – Dowództwo Okręgu KorpusuDP – „Dziennik Polski”DUWL – „Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego”FON – Fundusz Obrony NarodowejGK – „Goniec Krakowski”GL – „Gazeta Lwowska”GN – „Głos Narodu”GonW. – „Goniec Warszawski”GP – „Gazeta Poranna”GW – „Gazeta Wieczorna”GWarsz. – „Gazeta Warszawska”hal. – halerzIKC – „Ilustrowany Kurier Codzienny”KH – „Kwartalnik Historyczny”kor. – korona KP – „Kurier Powszechny”KPol. – „Kurier Polski”KPor. – „Kurier Poranny”KPP – Komunistyczna Partia PolskiKPZU – Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy

(Komunistyczna Partija Zachidnoji Ukrajiny)KS – „Kurier Sportowy”, Klub SportowyKW – „Kurier Warszawski”Lit.-Art. – Literacko-ArtystyczneLKA – Lwowski Komitet AkademickiLKS – Lwowski Klub SportowyLOPP – Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowejmin. – minister, ministerstwomk – marka MKA – Miejska Komisja AprowizacyjnaMKE – Miejskie Koleje ElektryczneMOAO – Małopolskie Oddziały Armii OchotniczejMOPR – Międzynarodowa Organizacja Pomocy RewolucjonistomMP – „Monitor Polski”MSO – Miejska Straż ObywatelskaMSW – Ministerstwo Spraw WewnętrznychMW – Młodzież WszechpolskaMWRiOP – Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

XIV� Wykaz�skrótów

MZA – Miejski Zakład AprowizacyjnyMZE – Miejskie Zakłady ElektryczneND – „Nowy Dziennik”NI – „Nowości Ilustrowane”NMP – Najświętsza Maria PannaNPR – Narodowa Partia RobotniczaOG – Okręg GeneralnyOK – Okręg KorpusuOKW – Okręgowa Komisja WyborczaONR – Obóz Narodowo-RadykalnyOUN – Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (Orhanizacija Ukrajins’kych Nacionalistiw)OWP – Obóz Wielkiej PolskiOZN – Obóz Zjednoczenia NarodowegoPAST – Polska Akcyjna Spółka TelefoniczaPKL – Polska Komisja LikwidacyjnaPLL – Polska Linia LotniczaPOW – Polska Organizacja WojskowaPP – Pułk PiechotyPR – Polskie RadioPPS – Polska Partia SocjalistycznaPPS-D – Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i ŚląskaPSChD – Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej DemokracjiPSL – Polskie Stronnictwo LudowePTH – Polskie Towarzystwo HistorycznePTHer. – Polskie Towarzystwo HeraldycznePUPP – Państwowy Urząd Pośrednictwa PracyPWiWF – Przysposobienie Wojskowe i Wychowanie FizycznePZ – „Polska Zbrojna”PZAP – Powszechny Związek Artystów Plastyków Małopolski WschodniejRM – Rada MiejskaSCh – Stronnictwo ChłopskieSChN – Stronnictwo Chrześcijańsko-NarodoweSL – Stronnictwo LudoweSN – Stronnictwo NarodoweSP – „Słowo Polskie”SPPOS – Sekretariat Porozumiewawczy Polskich Organizacji SpołecznychTKR – Tymczasowy Komitet RządzącyTPSP – Towarzystwo Przyjaciół Sztuk PięknychTR – „Trybuna Robotnicza”TRM – Tymczasowa Rada MiejskaTSL – Towarzystwo Szkoły LudowejTUR – Towarzystwo Uniwersytetu RobotniczegoUJK – Uniwersytet Jana KazimierzaUNDO – Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne

(Ukrajins’ke Nacional’no-Demokratyczne Objednannja)URL – Ukraińska Republika Ludowa (Ukrajins’ka Narodna Respubłyka)USDP – Ukraińska Partia Socjal-Demokratyczna (Ukrajins’ka Socijał-Demokratyczna Partija)UWO – Ukraińska Organizacja Wojskowa (Ukrajins’ka Wijs’kowa Orhanizacija)WDN – „Warszawski Dziennik Narodowy”WN – „Wiek Nowy”woj. – wojewoda WP – Wojsko PolskieWSHZ – Wyższa Szkoła dla Handlu Zagranicznego

Wykaz�skrótów� XV

ZASP – Związek Artystów Scen PolskichZCM – Zakład Czyszczenia MiastaZLN – Związek Ludowo-NarodowyZN – Zakład NarodowyZPMD – Związek Polskiej Młodzieży DemokratycznejZZAP – Związek Zawodowy Artystów PlastykówZZLP – Związek Zawodowy Literatów PolskichŻKS – Żydowski Klub Sportowy

1918

21/22�XI W wyniku walk z polskimi siłami odsieczowymi

ppłk Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego i za-łogą lwowską brygadiera Czesława Mączyńskie-go, Naczelna Komenda Wojsk Ukraińskich pod dowództwem płk Hnata Stefaniwa, obawiając się okrążenia, nakazała odwrót ze Lwowa przez Pod-zamcze na Żółkiew oraz ul. Kurkową i Teatyń-ską w kierunku Krzywczyc i Lesienic. Wycofu-jące się oddziały podpaliły gmach Sejmu Gali-cyjskiego oraz składy na Cytadeli i Podzamczu.

22�XI Po wycofaniu się sił ukraińskich nocą i wcze-

snym rankiem Polacy zajęli główne punkty mia-sta: koszary Ferdynanda, Narodny Dom, Cytade-lę, budynek Namiestnictwa i ratusz. Poddała się uszczuplona załoga Góry św. Jacka i koszar przy ul. św. Piotra; stoczono potyczki na pl. Strzelec-kim, Wysokim Zamku i ul. Żółkiewskiej, doszło do wymiany ognia z zaskoczonymi maruderami ukraińskimi. O godz. 3.20 oddział por. Roma-na Abrahama zajął plac Św. Ducha i Rynek; ok. godz. 5 Abraham i chor. Józef Mazanowski wy-wiesili na wieży ratusza polską flagę. Przed 6 na Dworzec Główny dotarł polski pociąg sanitarny. Do godz. 8 cały Lwów był w rękach polskich.

W trwających od 1 XI 1918 r. walkach po stro-nie polskiej uczestniczyły 6022 osoby; zginęło lub zmarło z ran 439 żołnierzy i członków woj-skowej służby sanitarnej (w tym 12 kobiet), ran-nych zostało ok. 760 żołnierzy i 150 cywilów; po stronie ukraińskiej zginęło ok. 250 wojskowych, rannych było ok. 500.

C. Mączyński, dowodzący oddziałami polski-mi walczącymi w mieście, wydał odezwę do Po-laków: Rodacy! Lwów w naszych rękach. Dziki najazd ukraiński na stolicę kraju został po bo-haterskich i krwawych walkach odparty. Drogą a obfitą krwią polską okupił Lwów swą wolność, krwawiąc się trzy tygodnie wśród strasznych warunków walcząc z wrogiem wolnym od poczu-cia wszelkiej odpowiedzialności. Dzięki mężnej postawie całej ludności miasta, dzięki jego bo-haterskim obrońcom, dzięki wreszcie wytrwało-ści i cierpliwości, z jaką polska ludność miasta znosiła terror i głód – Lwów pozbył się najeźdź-

ców i dał wspaniały wobec całego świata dowód, że był, jest i zawsze pozostać musi polskim mia-stem. Wam mieszkańcy miasta Lwowa przypada historyczna zasługa obrony swego grodu. Wam winna dziś cała Polska głęboką cześć, wdzięcz-ność i podziękę za Wasze bohaterstwo, za bez-przykładne poświęcenia i trudy. Okażcie do koń-ca wielkość ducha. – Karność i porządek niech zapanują w zwycięskim mieście. Spokojna lud-ność ruska niesolidaryzująca się czynnie z ak-tem terrorystów ukraińskich może liczyć na peł-ne uszanowanie swych praw, zgodnie z tradycją, cechującą od początku naszą historię (Pobudka, dod. nadzwyczajny do nr 17, s. 1).

Ok. godz. 9 rozpoczął się pogrom i rabunki w dzielnicy żydowskiej. Po południu u C. Mą-czyńskiego zjawił się przewodniczący Żydow-skiej Gminy Wyznaniowej Emil Parnas oraz Emil Wasser z żądaniem wprowadzenia sądów doraźnych i zapewnienia ochrony ludności ży-dowskiej; przedstawiciele Gminy udali się rów-nież do reprezentanta Polskiego Komitetu Oby-watelskiego Ernesta Adama i prezydenta Włady-sława Stesłowicza, zwracając mu uwagę, iż pod jego okiem, w Rynku, rozbija się i rabuje skle-py żydowskie (ND-139, s. 1). Gen. Bolesław Roja nakazał Mączyńskiemu wprowadzić sądy doraź-ne; w wyniku rzekomych trudności, spowodowa-nych przez drukarnię, zarządzenie w sprawie są-dów ukazało się dopiero po dwóch dniach.

Wieczorem po dwutygodniowej przerwie ukazał się „Kurier Lwowski” oraz dwa wydania „Po-budki”.

23�XI W miejsce działających w czasie obrony Lwowa

Komitetu Bezpieczeństwa i Komitetu Obywa-telskiego utworzono Tymczasowy Komitet Rzą-dzący, sprawujący w imieniu Polski władzę we Lwowie i znajdującej się w polskich rękach czę-ści Małopolski Wschodniej. Do Prezydium Ko-mitetu weszli: E. Adam, Edward Dubanowicz, Artur Hausner i W. Stesłowicz, członkami zosta-li: Marceli Chlamtacz, Józef Dubanowicz, Adam Głażewski, Stanisław Głąbiński, Adam Kuryło-wicz, Bronisław Laskownicki, Henryk Löwen-

� 1918

herz, Szczepan Mikołajski, Józef Neumann, Ju-lian Obirek, Franciszek Oziębły, Filip Schleicher, Aleksander Skarbek, Leonard Stahl, Franciszek Stefczyk, Jan Szczyrek i Kazimierz Świtalski.

B. Roja powołał Komendę Wojskową (pl. Ber-nardyński 10) pod własnym dowództwem, mia-nował C. Mączyńskiego Komendantem Miasta i Powiatu oraz pozbawił go dowództwa nad od-działami frontowymi, które przekazał pod ko-mendę M. Karaszewicza-Tokarzewskiego; na miejsce austriackiej żandarmerii rozkazał sfor-mować Straż Bezpieczeństwa.

Plądrujący dzielnicę żydowską podpalili domy po północnej stronie pl. Krakowskiego i na sąsied-nich ulicach. Wiktor Chajes, E. Parnas i E. Was-ser interweniowali u B. Roji, uzyskując obietni-cę natychmiastowego wprowadzenia sądów do-raźnych i powstrzymania rabunków. Niestety nie spełniły się wyrażone nadzieje, gdyż nadal, bez przerwy, trwały rabunki w jasny dzień, w oczach publiczności, i to nie tylko w samej dzielnicy ży-dowskiej, z której ciągle słychać było salwy ka-rabinowe, ale nawet i w centrum miasta, gdzie n.p. w sobotę [23 XI] o godz. pół do 1 splądrowa-no sklep biżuterii Zippera w Rynku. Splądrowa-no również sklep Gabriela Starcka, wychrzczo-nego Żyda, na pl. Akademickim, Staubera na pl. Mariackim, jako też wszystkie sklepy żydowskie przy ul. Karola Ludwika – nie mówiąc natural-nie o dzielnicy żydowskiej, w której w ogóle nie ma sklepu żydowskiego nie splądrowanego. Gra-bieże odbywały się według następującego syste-mu: patrole otaczały dany sklep półkolem, gdzie-niegdzie widać było i karabin maszynowy; przed sklep zajeżdżały fury, tu i ówdzie auta; rozbija-no sklepy granatami ręcznymi lub też wycinano szablami w żaluzjach prostokąty, przez które do-stawano się do wnętrza, skąd wynoszono nie tyl-ko towary, ale i kompletne urządzenia. Kawiar-nię „Abbazia” przy ulicy Karola Ludwika ogo-łocono w zupełności, rozbito szybę wystawową i wyniesiono dosłownie całe urządzenie. Pozo-stały piec rozbito i zniszczono. Z kawiarni „New York”, naprzeciw Teatru Miejskiego, wyniesiono płyty marmurowe ze stolików i na trotuarze roz-bito (ND-139, s. 1).

C. Mączyński wydał odezwę „Do Żydów we Lwowie”: W ciągu trzech tygodni walki o Lwów znaczny odłam ludności żydowskiej nie tylko nie zachował neutralności w stosunku do wojska polskiego, ale niejednokrotnie z bronią w ręku stawiał opór, a także w zdradziecki sposób sta-rał się zatrzymać zwycięski pochód naszych wojsk. Zostały ustalone wypadki strzelania z za-sadzki do naszych żołnierzy, zlewania ich wrzą-

cym ukropem, rzucania na patrole siekierami itp. Komenda wojska polskiego wstrzymuje na-turalny odruch ludności polskiej i wojska. Wszy-scy obywatele bez różnicy wyznania zostali wzię-ci pod ochronę prawa. Zostało w tym względzie wydane rozporządzenie o sądach i karach do-raźnych. Niemniej na ogóle ludności żydowskiej ciąży poważny obowiązek powściągnięcia części swoich współwyznawców, która w dalszym cią-gu nie przestaje działać tak, jakby chciała ścią-gnąć nieobliczalną katastrofę na ogół ludności żydowskiej. Komenda wojsk polskich liczy, że ludność żydowska m. Lwowa przede wszystkim we własnym interesie wstrzyma swoich współ-wyznawców od objawów nienawiści do rządów polskich i że poprawnym, lojalnym zachowaniem się umożliwi władzom i reszcie ludności wpro-wadzenie i utrzymanie ładu, opartego na prawie (Insler A., Legendy i fakty, Lwów 1937, s. 86). Przeprowadzone w 1919 r. śledztwo nie wyka-zało przypadków atakowania przez Żydów pol-skich żołnierzy.

C. Mączyński mianował kapitana Wita Sulimir-skiego komendantem MSO.

Wprowadzono godzinę policyjną, obowiązującą od godz. 18.

Późnym popołudniem Komenda Miasta WP, sta-rając się pohamować rabunki w dzielnicy ży-dowskiej, zakazała żołnierzom opuszczać ko-szary. Na ulice wysłano silne patrole z zadaniem rozbrajania żołnierzy, nie mogących wylegity-mować się przynależnością do konkretnych od-działów.

Senat Uniwersytetu Lwowskiego uchwalił za-wiesić zajęcia na czas nieograniczony i wezwał młodzież do wstępowania do oddziałów WP.

Na pl. Halickim, pl. Mariackim i ul. Karola Lu-dwika zapłonęły lampy łukowe.

Z Krakowa wyruszył pierwszy transport z żyw-nością i odzieżą dla Lwowa.

23/24�XI Podpalono synagogę postępową (Templum) na

Starym Rynku; pożar ugasiła straż pożarna.

24�XI B. Roja nakazał skonfiskować odezwę C. Mą-

czyńskiego „Do Żydów we Lwowie” jako podbu-rzającą i przyczyniającą się do dalszych rabun-ków w dzielnicy żydowskiej. Część odezw roz-plakatowano przed ogłoszeniem konfiskaty.

Rankiem wojsko opanowało sytuację w dziel-nicy żydowskiej. W wyniku pogromu zginęły prawdopodobnie 73 osoby (z których najmłodsza miała 11 lat, najstarsza – 80); przysłana z War-szawy komisja rządowa (Leon Chrzanowski i Jó-

1918� �

zef Wasserzug) oceniła liczbę zamordowanych na ponad 150. Ciężko ranne zostały 372 osoby, spalono ponad 50 budynków (w tym starą syna-gogę na ul. Bożniczej i synagogę chasydzką na rogu pl. św. Teodora i ul. Węglanej), obrabowa-no co najmniej 3729 mieszkań, sklepów i warsz-tatów. Aresztowano ok. 1600 osób, podejrza-nych o udział w pogromie, z których większość w krótkim czasie zwolniono; w połowie lutego 1919 r. oskarżeniem objęto 79 osób, w tym 46 ko-biet i 8 wojskowych. Ukarano 44 osoby, skaza-ne na kary od 10 dni do 18 miesięcy więzienia; trzej uczestnicy pogromu zostali skazani na karę śmierci. Według śledztwa, przeprowadzonego przez Żydowski Komitet Ratunkowy (Żydow-ski Komitet dla niesienia pomocy ofiarom rozru-chów i rabunków w listopadzie 1918 we Lwowie) i komisję rządową, większość gwałtów, rabun-ków i morderstw została popełniona przez woj-skowych, w tym również oficerów.

Ukonstytuował się TKR. Siedzibą Komitetu zo-stał gmach Namiestnictwa, organem urzędowym „Gazeta Lwowska”. TKR uchylił wszystkie za-rządzenia Ukraińskiej Rady Narodowej, wydane po opanowaniu miasta przez Ukraińców.

Wprowadzono sądy doraźne. C. Mączyński ze-zwolił na użycie broni wobec osób, winnych na-padów na ludność cywilną; pierwszego dnia obowiązywania zarządzenia rozstrzelano trzy osoby, schwytane podczas rabunku.

Zebranie nauczycieli szkół średnich pod kierow-nictwem Ludwika Bykowskiego uchwaliło jak najszybciej uruchomić szkoły.

Odbył się pierwszy pogrzeb (Zygmunta Menzla, Józefa Kurdybana i Felicji Sulimirskiej) na tere-nie przyszłego Cmentarza Obrońców Lwowa.

25�XI O godz. 2.30 do miasta przybył gen. Tadeusz

Rozwadowski z transportem kolejowym, zawie-rającym m.in. 48 wagonów żywności i opału.

Na północ, wschód i południe od miasta trwa-ły potyczki patroli polskich i ukraińskich; walki trwały również w następnych dniach.

Komenda Miasta WP pod groźbą konfiskaty wy-dała nakaz zaopatrzenia wszystkich prywatnych samochodów w legitymacje, wystawione przez jej Referat Techniczny.

Część banków wznowiła działalność. Z powodu braku banknotów w większości placówek wy-płacano jednorazowo tylko niewielkie kwoty.

26�XI TRM na uroczystym posiedzeniu pod prze-

wodnictwem W. Stesłowicza przyjęła uchwa-łę o przyłączeniu Lwowa do państwa polskiego. Odczytano pismo ukraińskich członków Rady,

którzy stwierdzili, że nie mogą brać udziału w jej dalszych pracach. W imieniu Zarządu mia-sta Stesłowicz złożył mandat na ręce TKR, który powierzył Zarządowi dalsze sprawowanie obo-wiązków. Na wniosek Maksymiliana Thullie, zgłoszony w imieniu wszystkich klubów radziec-kich, uchwalono jednogłośnie rezolucję: 1) Tym-czasowa Rada Miejska, po raz pierwszy obradu-jąca w oswobodzonym Lwowie, na mocy prawa samostanowienia uroczyście ogłasza przyłącze-nie Lwowa do Rzeczypospolitej. 2) Tymczaso-wa Rada Miejska składa podziękowanie i wyra-zy czci wszystkim obrońcom Lwowa, zwłaszcza młodzieży polskiej, która z takim bohaterstwem przyczyniła się do uwolnienia tego grodu, od wieków polskiego, spod najazdu. 3) Tymczasowa Rada Miejska potępia jak najostrzej gwałty i ra-bunki, popełniane na ludności żydowskiej, albo-wiem w wolnej Polsce ma panować prawo, spra-wiedliwość i tolerancja. 4) Tymczasowa Rada Miejska stwierdza uroczyście, że społeczeństwo polskie z gwałtami tymi nie miało nic wspólnego (MP-218, s. 1).

Reaktywowano starostwo lwowskie jako władzę administracyjną dla powiatu lwowskiego. Na czele starostwa stanął Zygmunt Żeleński.

Reaktywowano Krajowy Urząd Gospodarczy. Major Wiktor Hoszowski-Sas został mianowany

komendantem Straży Bezpieczeństwa dla Galicji Wschodniej.

TKR ogłosił obowiązek służby wojskowej dla wszystkich mężczyzn narodowości polskiej, uro-dzonych w latach 1883–1901 oraz dla byłych ofi-cerów i urzędników armii austro-węgierskiej do 45 roku życia. Ze względu na niezadawalające rezultaty pobór usiłowano rozszerzyć na powia-ty zachodniogalicyjskie (Jarosław, Łańcut, Ni-sko, Przemyśl i Przeworsk), co wywołało kate-goryczny protest Zygmunta Lasockiego.

Grona profesorów Akademii Weterynarii i Wyż-szej Szkoły Lasowej uchwaliły zawiesić wykła-dy na czas nieokreślony.

Profesorowie Szkoły Politechnicznej postanowi-li ufundować tablicę pamiątkową ku czci studen-tów, poległych w obronie Lwowa. Zawieszenie wykładów przedłużono do odwołania.

W odpowiedzi na pismo MWRiOP z 4 XI 1918, informujące o przejęciu Uniwersytetu Lwow-skiego pod władzę zwierzchnią rządu polskie-go w Warszawie, Senat Uniwersytetu wysłał adres, w którym stwierdzał m.in., iż pismo to przyjął z niewysłowioną radością i w podniesie-niu ducha, ślubując jak najgorliwsze spełnianie obowiązków, które oby jak najlepsze i najobfit-sze wydało owoce dla dobra naszej odrodzonej

� 1918

Polskiej Rzeczypospolitej (Dziennik Poznański (1919) – 1, s. 3).

Ze względu na brak gazu, spowodowany uszko-dzeniem gazowni w czasie walk polsko-ukraiń-skich, na bocznych ulicach umieszczono żarów-ki elektryczne. Śródmieście oświetlano lampami łukowymi.

Przywrócono ruch tramwajowy na linii Dworzec Główny – Komenda Żandarmerii. Bilet koszto-wał 1 kor.

26�i�27�XI Zebrani w Kasynie i Kole Lit.-Art. oficerowie

Polacy b. armii austriackiej oświadczyli goto-wość wstąpienia do tworzącej się armii polskiej.

27�XI B. Roja przekazał dowództwo Komendy Wojsko-

wej we Lwowie T. Rozwadowskiemu. Rektor Uniwersytetu Lwowskiego Antoni Jurasz

złożył w imieniu grona profesorskiego ślubowa-nie na wierność rządowi polskiemu, reprezento-wanemu przez M. Chlamtacza.

J. Neumann i W. Hoszowski wydali odezwę do ludności: P.T. Kupców wzywa się do otwierania sklepów, szczególnie aprowizacyjnych, od godz. 8 rano do 4 po poł. Bramy kamienic mają być za-mykane o godz. 6 po poł., a otwierane o 6 rano. W tym czasie wolno otwierać bramy tylko miesz-kańcom domu lub osobom należycie się legity-mującym. Chodzenie po ulicach bez przepustek po godzinie 10 wiecz. wzbronione. Przepust-ki wydawać będzie od dnia ogłoszenia ludności cywilnej „Komenda straży obywatelskiej” ulica Wałowa 11a. Sprzedaż alkoholi bezwarunkowo wzbroniona aż do odwołania (GL-255, s. 3).

Z inicjatywy lubelskiego Syndykatu Rolnicze-go do Lwowa dotarł transport 6 wagonów mąki, kasz, tłuszczu i ziemniaków.

Ostatniej nocy w mieście słyszano odgłosy strza-łów. Możemy donieść, że jest to w dzisiejszych czasach rzecz zupełnie zwykła i nie powinna wy-woływać wśród publiczności niepokoju. Liczne i silne patrole, które krążą ulicami miasta, mają rozkaz strzelania do bandytów grasujących – dziś już w mniejszej liczbie – we Lwowie (GL-255, s. 3).

28�XI Abp Józef Bilczewski odprawił w katedrze łaciń-

skiej nabożeństwo żałobne za poległych obroń-ców Lwowa.

T. Rozwadowski odwołał rozkaz B. Roji, naka-zujący utworzenie sądów doraźnych i wprowa-dził postępowanie doraźne wobec bandytów.

Z udziału w pracach TKR zrezygnował (ze względu na działalność w Warszawie) S. Głąbiń-ski, zastąpiony przez Zdzisława Próchnickiego.

Członkowie Wydziału Krajowego złożyli na ręce A. Skarbka przyrzeczenie wierności rządowi polskiemu.

Na cmentarzu żydowskim odbył się pogrzeb ofiar pogromu.

Ruch tramwajowy przedłużono do Poczty Głów-nej.

TRM uchwaliła udzielić subwencji na wykona-nie ołtarza głównego w kościele św. Elżbiety.

29�XI Aresztowano pozostałych we Lwowie członków

Ukraińskiej Rady Narodowej. Na głównych liniach przywrócono ruch wozów

tramwajowych. Władze zawiesiły ukraińskie dzienniki „Diło”

i „Wpered”. Przy pl. Dąbrowskiego 3 uruchomiono kuchnię

obywatelską; z powodów technicznych i bra-ków aprowizacyjnych kuchnia wydawała jedy-nie zupę.

Wprowadzono zakaz fotografowania w mieście i okolicy.

30�XI TKR postanowił wysłać do Warszawy delega-

cję w celu pozyskania przychylności rządu dla utrzymania jednolitego zarządu kraju.

Zwolniono z aresztu członków Ukraińskiej Rady Narodowej; po kilku dniach zostali ponownie uwięzieni.

W komisjach poborowych przy ul. Hetmańskiej 6 i w Prywatnym Gimnazjum Ewangelickim przy ul. Kochanowskiego rozpoczęto pobór do WP. Do 2 XII zgłosiło się 1236 osób, z których przyjęto 756.

Wiec akademicki wezwał młodzież do wstępo-wania do wojska.

W jatkach miejskich rozpoczęto sprzedaż kiełba-sy wieprzowej w cenie 26 kor. za 1 kg i kiełbasy końskiej w cenie 12 kor. za 1 kg, po ½ kg na ro-dzinę.

W przyszłym tygodniu wprowadzone będzie oświelenie gazowe na ulicach. Obecnie odbywa się naprawa zniszczonych strzałami latarni, nie-które z nich zostały zupełnie zgruchotane i muszą być zastąpione nowymi. W pierwszych dniach uruchomienia oświetlenia gazowego oświetlane będą tylko ulice (GL-258, s. 3).

Wznowił działalność teatr wodewilowy przy ul. Ossolińskich 10 pod dyrekcją Leona Daniluka i Jonasza Weissa; bilety zakupione na przedsta-wienie, które nie odbyło się 1 XI z powodu wy-buchu walk polsko-ukraińskich, uznano za waż-

1918� �

ne. Dochód z pierwszego przedstawienia prze-znaczono na rzecz wdów i sierot po obrońcach Lwowa.

1�XII T. Rozwadowski powołał Naczelne Dowództwo

WP na Galicję Wschodnią. Odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Robotni-

czej pod przewodnictwem Antoniego Drewnia-ka. Przewodniczącym Prezydium Rady obrano A. Hausnera, zastępcami J. Obirka i Leopolda Langa.

W sklepach rejonowych i konsumach rozpoczęto sprzedaż chleba na karty kontrolne. Chleb sprze-dawany będzie w ilości 800 gramów na osobę i tydzień i za cenę 1 kor. 40 hal. za bochenek. Również w pierwszym tygodniu sprzedawana będzie mąka piekarska za ściągnięciem lewego odcinka karty mącznej w ilości ½ kg na głowę. Cena mąki wynosi 2 kor. 80 hal. za kg bez kosz-tów opakowania. [...] Cukier na grudzień sprze-dawany będzie za kartami kontrolnymi, które wydawane będą w najbliższych dniach – również we wszystkich sklepach rejonowych i konsumo-wych w ilości po ½ kg na osobę w cenie 3 kor. za kg bez kosztów opakowania. Karty cukrowe za listopad realizowane będą w sposób dotychcza-sowy aż do odwołania. We wszystkich sklepach miejskich sprzedawać się będzie: a) mieszankę kawową w ilości 1 paczka t.j. ¼ kg na rodzinę za okazaniem legitymacji spożycia i uwidocznie-niem w tejże uskutecznionej sprzedaży; b) ziem-niaki w ilości po 3½ kg na głowę [...], z tym, że jedna rodzina może otrzymać najwyżej 10 kg na tydzień [...]; c) jaja, których sprzedaż rozpocznie się za kilka dni, cebula w cenie 3 kor. za 1 kg; d) suszone jarzyny w cenie po 12 hal. za 1 dkg; e) zapałki najwyżej po 3 pudełka na rodzinę w ce-nie po 10 hal. za pudełko po zanotowaniu w legi-tymacji uskutecznionej sprzedaży (GL-258, s. 3).

Odbyło się pierwsze przedstawienie w Teatrze Wielkim. Wystawiono „Obronę Częstochowy” Elżbiety Bośniackiej-Tuszowskiej, z Romanem Żelazowskim w roli głównej. Przedstawienie poprzedziło odśpiewanie przez zespół teatralny Mazurka Dąbrowskiego i Roty.

Zbiórka uliczna na rzecz ofiar walk w obronie Lwowa.

2�XII Oddziały ukraińskie zaatakowały polską pla-

cówkę w Dublanach; napastnicy wtargnęli do budynków Akademii Rolniczej, skąd zostali wy-parci.

Abp Józef Teodorowicz odprawił w kościele św. Marii Magdaleny nabożeństwo żałobne za du-

sze słuchaczy Szkoły Politechnicznej, poległych w obronie miasta.

Powołano 800-osobową Rządową Straż Bezpie-czeństwa, podlegającą w sprawach wojskowych Komendzie Miasta, a w zakresie służby bezpie-czeństwa i porządku publicznego Dyrekcji Policji.

Sądy podjęły działalność w pełnym zakresie. Rozpoczęła działalność komisja śledcza TKR,

powołana dla zbadania zajść w dzielnicy żydow-skiej.

Intendentura WP oddała do dyspozycji miasta młyn Akselbrada z zapasami mąki i zboża.

3�XII Polskie oddziały rozbiły patrole ukraińskie, po-

jawiające się obok rogatek Łyczakowskiej i Żół-kiewskiej.

Dowódcą obrony Lwowa został mianowany gen. Józef Leśniewski.

Rozpoczęła działalność Dyrekcja Policji pod kie-runkiem Gabriela Kreinera.

Teatr Wielki wystawił „Krakowiaków i Górali” Wojciecha Bogusławskiego.

4�XII T. Rozwadowski powołał Jerzego Dzieduszyc-

kiego na stanowisko komisarza cywilnego przy Naczelnym Dowództwie WP na Galicję Wschod-nią.

5�XII Ukraiński atak na Dublany został odparty przez

oddział kpt Bolesława Zajączkowskiego i kpt Romana Rogozińskiego. Walki w okolicy Du-blan trwały w następnych dniach.

TKR za pośrednictwem A. Skarbka zwrócił się do Ukraińskiej Rady Narodowej w Tarnopo-lu z propozycją podjęcia rozmów pokojowych i tymczasowego uregulowania współżycia Pola-ków i Ukraińców. W odpowiedzi prezes ukraiń-skiego Sekretariatu Stanu Kost Łewycki wyraził gotowość do podjęcia rozmów pod warunkiem złożenia broni przez polskie oddziały i opusz-czenia terenu Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej przez polskich żołnierzy, nie będących obywatelami państwa ukraińskiego.

W koszarach Ferdynanda, na pl. Krakowskim i w Pałacu Sportowym rozpoczęto sprzedaż ki-szonej kapusty.

6�XII Fakultet Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego

przyjął uchwałę o cofnięciu doktoratu honorowe-go, przyznanego arcyksięciu Fryderykowi Habs-burgowi.

Teatr Wielki wystawił „Piosenki ułańskie” Wi-tolda Bunikiewicza. Dalsze przedstawienia za-wieszono z powodu braku prądu.

� 1918

7�XII Wznowił działalność Miejski Zakład Gazowy;

na ulicach uruchomiono część latarni.

8�XII W sali Galicyjskiego Tow. Muzycznego przy ul.

Chorążczyzna 7 wystąpił pianista Franciszek Łukasiewicz.

9�XII Odbył się ogólnopolski żydowski „Dzień żało-

by narodowej” z powodu pogromu we Lwowie, połączony z zamknięciem sklepów, warsztatów i fabryk.

Rozporządzeniem Rady Ministrów powołano Nadzwyczajną Rządową Komisję Śledczą pod kierownictwem Zygmunta Rymowicza dla zba-dania pogromu.

Niesamowity widok przedstawiają obecnie ulice miasta wskutek zalegających je egipskich ciem-ności. Co moment biedny przechodzień poty-ka się o jakąś nieprzewidzianą i niedostrzeżoną w mroku przeszkodę, a częstokroć „nabije się” formalnie na podobnego jemu osobnika, który równie jak on szuka z trudem drogi w ciemno-ściach. A jednak – ludzie powoli przyuczają się swobodnie poruszać w mroku, coraz liczniej wie-czorami wypełzają na ulicę, jak za dawnych do-brych czasów. I w ciemnościach tych czują się o wiele bezpieczniej, aniżeli w blasku słonecz-nym dnia za czasów ukraińskich, kiedy człek, przekroczywszy zaledwie próg bramy domu, nie był pewien, czy za sekundę nie padnie nie od zbłąkanej, lecz świadomie zuchwale w niego wy-celowanej kuli. Wpośród mrocznych ulic śród-mieścia jak oazy na pustyni widnieją z dala ja-sne plamy oświetlonych wysokimi lampami łu-kowymi ulicy Karola Ludwika, pl. Mariackiego, Halickiego i Bernardyńskiego. Na pl. Akademic-kim snop światła rzucają jedynie okna kawiarni Romy i Szkockiej, tak niedawno jeszcze pogru-chotane wrogimi kulami, zasłonione drewnianą ścianą z desek (KW-340, s. 4).

Zmarł Kazimierz Szwarcenberg-Czerny, dyrek-tor generalny rumuńskich kolei państwowych, wicedyrektor austriackich kolei państwowych, weteran powstania styczniowego.

10�XII Ukraińcy zajęli Skniłów, Sokolniki, Sichów

i Czartowską Skałę. J. Leśniewski zreorganizował siły polskie, two-

rząc brygadę C. Mączyńskiego z zadaniem obro-ny Lwowa od północy i zachodu oraz brygadę M. Karaszewicza-Tokarzewskiego, broniącą miasta od południa i wschodu.

10/11�XII Ze względu na branie przez Ukraińców zakład-

ników spośród polskiej ludności cywilnej zostali aresztowani i wywiezieni na zachód, a następnie umieszczeni w obozie dla internowanych w Ba-ranowie zakładnicy ukraińscy i żydowscy: Wo-łodymyr Baczynski, Wiaczesław Budzynowski, Iwan Kurowec, Julian Romanczuk, Wołodymyr Starosolski, Josef Tennenblatt, Aleksander Hau-sman, Leon Reich i Michał Ringel. Internowa-nym towarzyszył lekarz Wilhelm Gabel.

11�XII Policja przeprowadziła rewizje w redakcji dzien-

nika „Wpered”, w Instytucie Stauropigijskim i w mieszkaniach ukraińskich działaczy poli-tycznych.

Ogłoszono taryfę maksymalną: mięso wołowe 14 kor., wołowe koszerne 16, wieprzowe 24, cie-lęce 12, kiełbasa 28, szynka surowa 30, szynka gotowana 36, wędzonka i słonina 30, smalec 40, salceson 24, kiszki kaszane i krwawe 15.

12�XII Odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady

Przybocznej, powołanej przy Wydziale Opieki Społecznej TKR w składzie: Maria Argasińska, Henryk Badeni, Adolf Beck, Kazimierz Bogda-nowicz, Helena Czapelska, Wanda Czartoryska, Maria Dulębianka, Wiktoria Hozerowa, Emilia Jędrzejewiczowa, Marian Kowarz, Zdzisława Kowarz, Bolesław Lewicki, Jan Lisiewicz, Róża Łukasiewicz, Marcin Maślanka, Maria Mokłow-ska, Michalina Mościcka, Aleksander Ostrow-ski, Edmund Philipp, Helena Polaczkówna, Sta-nisław Progulski, Szczepan Szydelski, M. Thul-lie, Anna Wolańska, Józef Zajchowski.

13�XII Odbyła się przysięga żołnierzy załogi lwowskiej.

Ze względu na niepogodę uroczystość przenie-siono z Cytadeli do budynków i kwater wojsko-wych.

Ukraińcy rozpoczęli ostrzał Lwowa z okolic Kro-toszyna; w wyniku akcji artylerii polskiej ostrzał wkrótce przerwano.

13–14�XII Reprezentanci Żydowskiego Komitetu Ratun-

kowego i innych organizacji żydowskich złożyli w Naczelnym Dowództwie WP i w TKR protest przeciw braniu zakładników spośród ludności żydowskiej i ogłoszonemu w tej sprawie komu-nikatowi, oskarżającemu Żydów o współdziała-nie z Ukraińcami.

14�XII W trakcie ostrzału przedmieść dwa granaty ukra-

ińskie spadły na ul. Kochanowskiego i w okolicy

1918� 7

parku Stryjskiego; Ukraińcy podjęli atak od stro-ny Sichowa w kierunku rogatki Stryjskiej.

15�XII Trwał intensywny ostrzał artyleryjski. Dyrektorem policji został mianowany Józef Re-

inlender. Arcybiskupi J. Bilczewski i Andrej Szeptycki

wystosowali wspólną odezwę do dowódców ar-mii polskiej i ukraińskiej z prośbą o przeprowa-dzenie wymiany jeńców.

W Salonie Sztuki Współczesnej „Zachęta” przy ul. Karola Ludwika 7 otwarto Wystawę Gwiazdkową. W otwarciu uczestniczył gen. J. Leśniewski i płk Władysław Sikorski, wysta-wiono prace: Zofii Albinowskiej, Aleksandra Augustynowicza, Marii Bianki-Mossoczy, Wło-dzimierza Błockiego, Romana Bratkowskiego, Józefa Chmielińskiego, Edwarda Doręgowskie-go, Karola Frycza, Władysława Jarockiego, Sta-nisława Kamockiego, Ludwika Kwiatkowskiego, Kazimierza Łotockiego, Jacka Malczewskiego, Mariana Malskiego, Janiny Nowotnowej, Zyg-munta Rozwadowskiego, Tadeusz Rybkowskie-go, Iwana Trusza, Henryka Uziembły, Wojciecha Weissa, Leona Wyczółkowskiego i Wandy Ży-gulskiej-Pogonowskiej.

W kawiarni „Metropol” na rogu ul. Piekarskiej i Pańskiej otwarto herbaciarnię dla żołnierzy.

Zbiórka uliczna na rzecz uczniów szkół średnich rannych w obronie Lwowa.

16�XII Ze względu na niebezpieczeństwo ukraińskiego

ataku zarządzono spis mężczyzn, mogących peł-nić służbę bezpieczeństwa w wypadku powoła-nia na front milicji miejskiej i straży obywatel-skiej.

Ogłoszono cennik maksymalny dla restaura-cji i kawiarń: restauracje hotelowe (Hotel Kra-kowski, Europejski, Francuski, „Bristol”, „Geo-rge”, „Imperial”): rosół 1,50 kor., sztuka mięsa lub pieczeń 8, jarzyna lub ziemniaki do mięsa 2, legumina 4, czarna kawa 1,50, herbata 1, piwo (litr) 3. Restauracje, pokoje do śniadań, kawiar-nie: rosół 1,20, sztuka mięsa lub pieczeń 7, gu-lasz, kiełbasa 6, jarzyna lub ziemniaki do mięsa 1,50, legumina 3, czarna kawa lub herbata 1, bia-ła kawa 1,50, piwo 3.

17�XII Co do nastroju w mieście, można donieść, że na-

stąpiło znaczne uspokojenie, a ludzie wracają do normalnej pracy i codziennych zajęć. Nakaz otwierania sklepów, które dotychczas z „prze-zorności” były zamknięte, poskutkował w zupeł-ności, zadaniem zaś kół obywatelskich jest spra-wowanie kontroli nad wypełnianiem poleceń

władz. Tu i ówdzie powstają jednak jeszcze roz-maite plotki na temat aktualnych spraw, a bez-krytyczni powtarzają je sobie, wywołując, mimo woli nawet, urastanie nowinek do olbrzymich rozmiarów. Każde zarządzenie władz tłumaczy się wprost odwrotnie do ich intencji. Jeżeli np. ze szpitala X przenosi się chorych do Krakowa, a to ze względów wyłącznie lepszej aprowizacji, powstaje plotka o „ewakuacji wszystkich szpi-tali lwowskich”; jeżeli jest próbny alarm straży obywatelskiej, natychmiast obiega wieść o „zbli-żaniu się nieprzyjaciela”, a gdy znów patrol ru-ska, wzięta do niewoli, prowadzona jest przez miasto, wszędzie mówi się o „patrolach ruskich w mieście”. Autentyczności wieści nikt nie bada, a powtarzając bezmyślnie rozmaite nieprawdzi-we wiadomości, sieje się tylko panikę. Władze będą występować przeciw plotkarzom z całą su-rowością (MP-231, s. 2).

18�XII Odbyła się przysięga i wręczenie sztandarów

trzem pułkom WP, sformowanym z obrońców Lwowa.

Z okazji czwartej rocznicy utworzenia 5. PP Le-gionów odprawiono nabożeństwo w kościele Je-zuitów. W Teatrze Wielkim wystawiono sztukę „Kościuszko pod Racławicami” Władysława Lu-dwika Anczyca.

Zmarł Henryk Jarecki, kompozytor, dyrygent, dyrektor opery lwowskiej.

21�XII Wieczorem do miasta przyjechał bez zapowiedzi

Józef Piłsudski, odbywający w Przemyślu prze-gląd wojsk.

TKR wprowadził sądy doraźne dla osób cywil-nych, dopuszczających się zbrodni morderstwa, rabunku i podpalenia.

Działającą w okolicach Lwowa III Eskadrę Lot-niczą Bojową przemianowano na 7. Eskadrę Lot-niczą.

Ukazał się pierwszy od 22 VI 1915 r. numer „Sło-wa Polskiego” pod redakcją Zygmunta Raczkow-skiego.

22�XII Ciężka artyleria ukraińska rozpoczęła ostrzał

miasta. Ostrzelano m.in. dworzec Łyczakowski, jeden z granatów spadł na ul. Kurkową w pobli-żu klasztoru Franciszkanek.

J. Piłsudski zwiedził rowy strzeleckie na rogat-kach, odcinek 5. PP Legionów i koszary 2. bata-lionu 1. Pułku Strzelców Lwowskich. Po południu uczestniczył w naradzie wojskowej z udziałem T. Rozwadowskiego i J. Leśniewskiego, przyjął abp. J. Bilczewskiego, b. marszałka Sejmu Gali-

� 1918

cyjskiego Stanisława Niezabitowskiego i prezy-dium TKR, które podziękowało mu za przysła-nie posiłków i przybycie do miasta. O godz. 19 wyjechał do Przemyśla.

Zbiórka uliczna na rzecz polskich wsi zniszczo-nych przez Ukraińców.

24�XII TRM nakazała podawać w jadłodajniach porcje

mięsa nie mniejsze niż 100 g; wprowadzono „dni jarskie”, podczas których zakazano podawania zakąsek mięsnych.

25�XII Ukraińcy rozpoczęli szturm na pozycje polskie

pod Lwowem. Opanowane przejściowo Brzucho-wice i Zboiska zostały odbite w wyniku polskie-go kontrataku; grupa uderzeniowa majora Józefa Sopotnickiego zdobyła Lubień Wielki.

J. Bilczewski, S. Niezabitowski i Leon Piniń-ski wysłali telegram do Komitetu Narodowe-go Polskiego w Paryżu, prosząc o zbrojną inter-wencję aliantów dla ocalenia „cywilizacji w Ga-licji Wschodniej”, zagrożonej przez Ukraińców i „bandy bolszewickie”.

Ukazał się 1. nr „Dziennika Ludowego”, organu prasowego PPS pod redakcją A. Hausnera.

26�XII Po kilkugodzinnych walkach grupa Józefa So-

potnickiego zajęła Stawczany; wieczorny atak ukraiński został odparty.

Ukraińcy opanowali główną przepompownię wody w Woli Dobrostańskiej i zabrali części składowe maszyn parowych, przerywając dzia-łalność Zakładu Wodociągowego i dopływ wody do Lwowa.

Korzystając z mgły i zamieci Ukraińcy przesu-nęli działa bliżej granic miasta.

27�XII Rankiem rozpoczął się atak ukraińskich grup

„Wschód”, „Stare Sioło” i „Północ”. W ciągu trzydniowych walk Ukraińcy zajęli Bodnarów-kę, Sichów, Zubrzę, Sokolniki, Pasieki, Koziel-niki, Zboiska i skrajne zabudowania Łyczako-wa, wdarli się na Zamarstynów i opanowali dwo-rzec na Persenkówce, z którego po 4,5-godzinnej walce zostali wyparci przez oddział R. Abraha-ma, grupę Józefa Sopotnickiego oraz posiłki Le-gii Oficerskiej, Straży Obywatelskiej i ozdro-wieńców ze szpitala na Politechnice, wspomaga-ne przez pociąg pancerny. Samoloty ukraińskie zrzuciły na miasto dwie bomby.

Grupa Józefa Sopotnickiego zajęła Obroszyn, odblokowując drogę do Lwowa; odparto ponow-ny atak na Stawczany.

Wizytator apostolski w Warszawie Achille Rat-ti wystosował w imieniu papieża Benedykta XV listy do katolickich arcybiskupów lwowskich J. Bilczewskiego i A. Szeptyckiego z apelem, aby wezwali Polaków i Ukraińców do zgody i zawar-cia sprawiedliwego pokoju.

28�XII Trwał atak na Lwów. Po południu Ukraińcy

przez kilka godzin ostrzeliwali miasto; pociski padały m.in. na pl. Bernardyński, Halicki, Ma-riacki i sąsiednie ulice. Ok. godz. 21 atakujący przerwali dopływ prądu z elektrowni na Persen-kówce; ze względu na zbliżanie się linii frontu zaprzestała działalności gazownia. W następ-nych dniach działalność gazowni przywrócono, jednak ze względu na brak węgla zakład praco-wał w bardzo ograniczonym zakresie.

Do miasta wkroczyła grupa Józefa Sopotnickie-go.

W czasie walk na Persenkówce poległ Wilhelm „Wilk” Wyrwiński, dowódca 1. pociągu pancer-nego „Piłsudczyk”, artysta malarz, oficer I Bry-gady Legionów.

Zmarł Jerzy Grodyński, architekt, twórca m.in. domu przedpogrzebowego na cmentarzu żydow-skim, współtwórca ruchu skautowskiego.

29�XII Ukraińcy podjęli atak na linię kolejową między

Gródkiem Jagiellońskim a Mszaną, usiłując od-ciąć Lwów od Przemyśla; mimo kilkukrotnego uszkodzenia torów siły polskie zdołały utrzy-mać połączenie. Po południu oddziały ukraiń-skie rozpoczęły kolejny atak na miasto od strony Persenkówki i Brzuchowic. Linia frontu przebie-gała przez Brzuchowice – Rzęsnę Ruską – Male-chów – Pasieki Miejskie – Persenkówkę – Kul-parków – Skniłów – Zimną Wodę.

Z powodu braku prądu zamknięto Teatr Wielki.

30�XII J. Bilczewski spotkał się z A. Szeptyckim (in-

ternowanym w pałacu arcybiskupim) w sprawie wstrzymania działań wojennych.

31�XII Ukraiński samolot zrzucił na Lwów kilka bomb. Przywrócono działalność elektrowni na Persen-

kówce; ze względu na niebezpieczeństwo ostrzału elektrownia funkcjonowała tylko od godz. 8 do 16.

Jak było do przewidzenia, wojska ruskie wyczer-pane bezskutecznymi atakami i przerzedzone wielkimi stratami, atakowały tylko słabo na nie-których miejscach. Najsilniejszy stosunkowo był atak od strony wschodniej, ale i ten legł wkrótce w ogniu naszych dział, karabinów maszynowych i karabinów dzielnej piechoty. Nigdzie nie zdo-

1918� �

łano ruszyć naszych linii, które biegną tak jak dawniej, a w niektórych punktach wysunięto je jeszcze cokolwiek naprzód. Artyleria nieprzyja-cielska zmuszona była cofnąć się, tak że obec-nie nie może już uprawiać dalej barbarzyńskiego procederu ostrzeliwania miasta. Nasza artyle-ria, korzystając z pogodnego dnia, ostrzeliwa-ła od rana placówki nieprzyjaciela poza Lwo-wem, jak stwierdzono z dobrym skutkiem. Sytu-acja więc jest najzupełniej jasna: wszystkie ataki rozbito, osiągnięto sukcesy lokalne, zdobyto wie-le materiału i odepchnięto nieprzyjacielskie po-zycje artyleryjskie. Nasze wojska techniczne na-prawiły już nieznaczne uszkodzenie toru kolejo-wego tak, że ruch pociągów na zachód odbywa się zupełnie regularnie. Amunicji jest aż nadto – posiłki napływają ciągle. Duch w armii znako-mity i ochota bojowa (GL (1919) – 1, s. 5).

Władze rozwiązały kuratorię fundacji Rusko-Narodnego Instytutu „Narodnyj Dom”, złożo-ną z działaczy ukraińskich (m.in. Stepan Fedak, Ołeksandr Barwinski, K. Łewycki, Tytus Woj-narowski, Kyrył Studynski i Wasyl Szczurat). Dla zarządzania majątkiem fundacji powołano komisarza rządowego Juliana Napadiewycza.

Zmarł Roman Poliński, poeta, dziennikarz, urzędnik biura statystycznego magistratu.

W�grudniu: Utworzono skoszarowaną Milicję Obywatelską

Kobiet (jako część MSO) pod komendą Aleksan-dry Zagórskiej. W połowie grudnia milicja, li-cząca 132 funkcjonariuszki, w tym 48 w grupie bojowej, 52 w straży obywatelskiej i 32 kurierki, została przekształcona w Ochotniczą Legię Ko-biet.

Lwowska Grupa Lotnicza w składzie 14 maszyn wykonała 28 lotów bojowych.

Aresztowano i wywieziono do obozu jeńców cy-wilnych pod Krakowem ok. 30 Ukraińców.

Powstał Ruski Komitet Wykonawczy (Russkij Ispołnitielnyj Komitet), grupujący galicyjskich

moskalofilów; wznowiono wydawanie rosyjsko-języcznego dziennika „Prikarpatskaja Ruś” pod redakcją Kyryła Walnyckiego.

Utworzono ukraiński Komitet Pomocy Więź-niom Politycznym pod przewodnictwem S. Fe-daka.

W południowym skrzydle Poczty Głównej otwarto urząd telefoniczny i telegraficzny.

Zarząd Tow. Dziennikarzy Polskich we Lwowie na czele z prezesem Aleksandrem Milskim i se-kretarzem Michałem Rolle wystosował do rzą-dów państw biorących udział w wojnie i neutral-nych oraz stowarzyszeń dziennikarskich, nale-żących do Związku Stowarzyszeń Dziennikarzy Słowiańskich i Międzynarodowego Związku Prasy, protest przeciw postępowaniu Ukraiń-ców, którzy 7 XI zawiesili dzienniki polskie we Lwowie. To jeszcze nie wszystko. Patrol ukraiń-ski, uzbrojony w rewolwery, karabiny i grana-ty, z oficerem na czele, dokonał barbarzyńskiego aktu zniszczenia narzędzi pracy w drukarniach dzienników polskich, rozbijając kaszty drukar-skie (MP-231, s. 2).

Ze względu na brak żywności T. Rozwadowski nakazał przymusową rekwizycję ziemniaków we wsiach pod Lwowem.

We Lwowie mieszkało ok. 194 000 osób, w tym 100 000 wyznania rzymskokatolickiego, 54 000 mojżeszowego, 34 000 greckokatolickiego, 3000 ewangelickiego.

Obszar