islamiyet öncesi türk tarihi
TRANSCRIPT
r.ıu
KPSS-GENEL KULTURTürk Kültür ve Medeniyetleri Türk Kültür ve Medeniyetleri
(%10)(%10)Selçuklular ve Önceki Dönem (%5) Osmanlılar Selçuklular ve Önceki Dönem (%5) Osmanlılar Dönemi (%5)Dönemi (%5)
Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi (%40)(%40)
III. Selim den itibaren Türk inkılabını hazırlayan III. Selim den itibaren Türk inkılabını hazırlayan etkenler (%5) Ulusal Kurtuluş Savaşı (%15) etkenler (%5) Ulusal Kurtuluş Savaşı (%15) Atatürk İlke ve İnkılapları (%15) Atatürk Dönemi: Atatürk İlke ve İnkılapları (%15) Atatürk Dönemi: İç Olaylar ve Dış Politika (%10)İç Olaylar ve Dış Politika (%10)
Türkiye Coğrafyası (%30)Türkiye Coğrafyası (%30) Türkiye'nin Fiziksel Özellikleri (%5) Türkiye'nin Türkiye'nin Fiziksel Özellikleri (%5) Türkiye'nin Beşeri Özellikleri (%5) Türkiye'nin Ekonomik Beşeri Özellikleri (%5) Türkiye'nin Ekonomik Özellikleri (%20)Özellikleri (%20)
Temel Yurttaşlık BilgisiTemel Yurttaşlık Bilgisi(%15)(%15)
Hukuk Başlangıcı ve Genel Kamu Hukuku Hukuk Başlangıcı ve Genel Kamu Hukuku Devletler Umumi ve Özel Hukuku (%5) Anayasa Devletler Umumi ve Özel Hukuku (%5) Anayasa (%5) İdare (%5)(%5) İdare (%5)
Türkiye ve Dünya İle İlgili Genel Türkiye ve Dünya İle İlgili Genel ve Güncel Sosyoekonomik ve Güncel Sosyoekonomik
KonularKonular(%5)(%5)
ÇIKMIŞ SORU ANALİZLERİ
TARİH SORULARININ DAĞILIMI
2001 2002 2003 2004 2005 2006 TOPLAM
İslamiyet Öncesi Türk Tarihi 1 1 - 2 2 1 7
İlk Müslüman Türk Devletleri ve Beylikleri
2 2 3 2 1 2 12
Osmanlı Devleti (Siyasi Tarih) 3 4 3 3 4 3 20
Osmanlı Devleti (Kültür-Medeniyet) 3 2 3 2 2 2 14
T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 21 21 21 21 21 22 127
TOPLAM 30 30 30 30 30 30 180
KISA HATIRLATMALAR Tarih geçmişte yaşanmış olayları, sebep-sonuç ilişkisi içinde inceleyerek bugüne ışık
tutan bir bilim dalıdır. Geçmişteki önemli olaylar o günün koşulları içerisinde değerlendirir ve güncel olayları inceleyen bilim dallarına yol gösterir. Tarih dersi için sadece bir nokta üzerinde durmak istiyorum: "Hiçbir zaman olayların oluş tarihini ezberlemeye çalışmayın." Oluş sırasını bilmek yeterlidir. Örnek vermek gerekirse, Genel Kültür sınavında soruların ağırlıklı olarak geldiği İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin Hazırlık Dönemi'ne bakalım; Kurtuluş Savaşı'nın üç dönemi vardır, ilki Hazırlık (Örgütlenme), İkincisi; Eylem, sonuncusu İnkılap Evresi'dir. Hazırlık Evresi'nde savaş yoktur. Adından da anlaşılacağı gibi kongreler dönemidir. Atatürk'ün Samsun'a çıkmasıyla başlar:
1) Samsun'a çıkış 2) Havza Genelgesi 3) Amasya Genelgesi 4) Erzurum Kongresi 5) Sivas Kongresi 6) Amasya Görüşmesi (Protokolü) 7) Atatürk'ün Ankara'ya gelmesi 8) İstanbul'da Son Osmanlı Meclis-i Mebus anı'nın Misak-ı Milli kararlarını kabul
etmesi 9) İstanbul'un resmen işgali 10)TBMM'nin açılması Hazırlık Evresi'ndeki olayların oluş sırası budur ve bu sırayı öğrenmeniz kronolojik
diziliş sorularını çözebilmeniz için yeterlidir. Başarılar...
TÜRK TARİHİNİN BAŞLANGICI: ORTA ASYATÜRK TARİHİNİN BAŞLANGICI: ORTA ASYA
• Türklerin tarih sahnesine ilk çıktığı yer Orta Asya’ dır. Anayurt’un sınırları merkez Ötüken olmak üzere şu şekildedir:
• Doğuda Kingan Dağları• Batıda Hazar Denizi ve Aral Gölü• Güneyde Hindikuş Dağları• Kuzeyde Sibirya• Türkler, Orta Asya’ da Altay dağları,Hazar
denizi ve Aral Gölü arasındaki bölgede yaşamışlardır.
ORTA ASYADAKİ İLK KÜLTÜR ÇEVRELERİ
ORTA ASYA GÖÇEBE YAŞAMININ ÖZELLİKLERİORTA ASYA GÖÇEBE YAŞAMININ ÖZELLİKLERİ• • Sert karasal iklimin hüküm sürdüğü Orta Asya'nın bu Sert karasal iklimin hüküm sürdüğü Orta Asya'nın bu bölgesinde hakim bitki örtüsü BOZKIR'dır.bölgesinde hakim bitki örtüsü BOZKIR'dır.• • Belli zamanlarda yeşil kalan bozkır, hayvancılık Belli zamanlarda yeşil kalan bozkır, hayvancılık yapmaya elverişlidir.yapmaya elverişlidir.• • OTLAK-SULAK arayışı halkı GÖÇEBE bir yaşam OTLAK-SULAK arayışı halkı GÖÇEBE bir yaşam sürdürmeye zorlar. Bu durum insanın doğa ve insanla sürdürmeye zorlar. Bu durum insanın doğa ve insanla sürekli mücadele içerisinde olmasını gerektirir.sürekli mücadele içerisinde olmasını gerektirir.• • TARIM ise daha çok derin vadilerde pek az yapılabilir. TARIM ise daha çok derin vadilerde pek az yapılabilir. Topluluklar bazı temel ihtiyaçlarını;Topluluklar bazı temel ihtiyaçlarını;* * Yerleşik toplumlardanYerleşik toplumlardan* Savaş* Savaş* Ticaret* Ticaret* Vergi* Vergi* Hediye* Hediyeyoluyla alırlar. Bu nedenle;yoluyla alırlar. Bu nedenle;• • Savaşçılık özelliklerini geliştirmek zorunda Savaşçılık özelliklerini geliştirmek zorunda kalmışlardır.kalmışlardır.
ORTA ASYA GÖÇEBE YAŞAMININ ÖZELLİKLERİ
ORTA ASYA GÖÇLERİ: MÖ. 3.binden MS 11 yy’ORTA ASYA GÖÇLERİ: MÖ. 3.binden MS 11 yy’
NEDENLER:NEDENLER:
1. Kuraklık1. Kuraklık
2. Olumsuz tabiat şartları2. Olumsuz tabiat şartları
3. Hayvan hastalıkları3. Hayvan hastalıkları
4. Çin baskısı4. Çin baskısı
5. Aşırı nüfus artışı5. Aşırı nüfus artışı
S. Kendi içlerinde mücadeleS. Kendi içlerinde mücadele
7. Bağımsızlık arzusu7. Bağımsızlık arzusu
TÜRK ADININ ANLAMITÜRK ADININ ANLAMI
Türk adı, Türk adı, çoğalan,üreyen,türeyen,kudretli,kuvvetli, çoğalan,üreyen,türeyen,kudretli,kuvvetli, anlamına gelir.anlamına gelir.
Türkiye kavramı ilk kez Haçlı Seferleri Türkiye kavramı ilk kez Haçlı Seferleri sırasında Latinler tarafından 12.yy’ da sırasında Latinler tarafından 12.yy’ da kullanılmıştır.kullanılmıştır.
Türk adı ile kurulan devletler:Türk adı ile kurulan devletler:
I. Göktürk, II.Göktürk (Kutluk)I. Göktürk, II.Göktürk (Kutluk)
Türkiye CumhuriyetiTürkiye Cumhuriyeti
Hatay Türk DevletiHatay Türk Devleti
KKTCKKTC
SİYASİ KRONOLOJİ: ORTA ASYA VE DIŞINDA KURULAN DEVLETLER-ETKINTOPLULUKLAR
Devlet veya Topluluk Egemenlik Alanları Bilinen Kurucu ve Etkin Devlet Adamları
Özellikleri
İSKİT (SAKA) M.Ö. 700. yy M.S. 2. yy
Orta Asya'nın batısı ile Karadeniz'in kuzeyi ve Kafkaslar
Tomris Hatun
Alp Er Tunga
- Türklerin etkin olduğu ilk siyasal topluluktur.- Atlı-göçebe uygarlığının yaratıcılarıdır. - "Hayvan üslubu" sanat tarzını yaratmışlardır - İkinci bir yaşama inanırlar. - Alp-Er-Tunga İran'ın milli destanı olan "Şehname'nin en önemli kişilerinden biridir. - Ünlü ağıt onun için yakılmıştır. (Alp-Er Tunga Ağıtı) - Tarihte İlk defa at koşumlarını kullanarak bu hayvanın etkinliğini artırdılar. - Pantolon-kemer-kemer tokasını ilk defa kullandılar.
ASYA HUN M.Ö ffl-M.S.III YY M.Ö. 220 M.S. 216
ORTA ASYA -Teoman
-- Mete Han
- Orta Asya'da kurulan ilk Türk devletidir. - Orta Asya'da ilk siyasal birliği sağladılar. - Çin Şeddi Hunlar'ın akınlarını durdurmak için yapılmıştır. - Türk tarihinin ilk yazılı antlaşmasını Çin ile yapmışlardır. - Siyasi merkezleri ÖTÜKEN bölgesidir. - Mete, onlu sistemi ve Türk devlet geleneğim oluşturmuştur.
Gök- Türk 552 - 658 ORTA ASYA Batı Türkistan
-Bumin Han –
- İstemi Yabgu
- - Mukan Kağan
- Türk adını taşıyan ilk devlettir - "Batı Türkistan" Türkleşmiştir. - Doğu-batı olarak ayrıldılar - Batı Gök-Türk Sasani'lere karşı Bizans'la iş birliğine yönelmiştir.- Bizans Zemorkhos adlı bir elçiyi istemi Yabgu'ya yollar.
- Akhun'larm Afganistan'daki etkinliğine son verdiler.
KUTLUK (II. Gök-Türk) 682-745
ORTA ASYA İl-Teriş Kağan - Bilge Kağan -Kül-Tigin - Tonyukuk
-Türk admı taşıyan ikinci devlettir. -İlk Türk alfabesini kullandılar. -Orhun anıtlarını diktiler. -Ulusal özelliklerin geliştirilmesine önem verdiler.
UYGURLAR
745-840
ORTA ASYA -Kutluk Bilge
-Kül Kağan -Bögi Kağan
-İlk dönemlerde Ötüken'i merkez olarak seçtiler -Kansu ve Turfan kolları halinde ayrıldılar. -YERLEŞİK yaşama geçtiler-YABANCI DİNLER'i benimsediler.DİKKAT: Uygurların yerleşik yaşama geçmesiyle göçebe yaşamın etkileri büyük bir DÖNÜŞÜME uğrayacaktır.
AVRUPA HUN 375-469
- Karadeniz'in kuzeyi - Doğu ve Orta Avrupa
-Bal amir
-- Attila
-Çin egemenliğini tanımayarak batıya göç eden Hun toplulukları tarafından kurulur.-KAVİMLER göçüne neden olurlar.-Avrupa'nın yeni etnik ve siyasi yapısının oluşmasına zemin hazırladılar.-Roma bu olaydan sonra ikiye ayrıldı.-Bizans ile Magros barışını yaptılar.ATTİLA: Avrupa destan, tiyatro ve edebiyatında en çok işlenen Türk hükümdarı olacaktır.-Macar dili ve kültüründe Hun etkisi oldukça etkindir.
AVARLAR IV. yy. Orta Asya VI -VII yy. Avrupa
Önceleri Orta Asya sonra Doğu ve Orta Avrupa
Bayan Kağan - İstanbul'u kuşatan ilk Türk topluluğudur. - Macar-Hırvat Romen ve Bulgar kültürü üzerinde izler bıraktılar.
BULGARLAR Volga ve Tuna ırmakları boyları
Kubat - Büyük Bulgaristan'ı Volga-Kuban boylarında kurdular.
Bunlar islamiyet'i benimsediler- Bir kolları bugünkü Bulgaristan'a yerleşerek Hıristiyanlığı benimsediler. -Hükümdarları bundan sonra "çar" unvanım taşımıştır.
MACARLAR
IX. YY.
Önce Don nehri boyları sonra bugünkü Macaristan
Arpad -Hıristiyanlığı benimseyerek asimile olmalarına rağmen Türkçe kökenli birçok sözcüğü dillerinde barındırdılar.
HAZARLAR VII-IX YY.
-Don Volga
-Kuzey Kafkasya
Bulan Ubaca
Menaşe II
-Kafkaslarda Müslüman Arap-iarla savaştılar. -Üst tabakanın çoğu Museviliği benimsemiştir. (Musevi olan tek
Türk topluluğudur.) -8. ve 9. yy. için "Hazar Barışı" denilmiştir. -Ticaret oldukça gelişmiştir. -Başkentleri İtil şehrinde çeşitli dini mekanlar yan yana yaşamıştır. -Dini hoşgörü yargı sistemine de yansımıştır.-Hakimler kurulunda Müslüman, Hıristiyan, Musevî ve Şaman yargıçlar bulunmuştur.
PEÇENEKLER IX-X1. YY.
Karadeniz'in Kuzeyi ile Balkanlar
Turak -Devîetleşemediler -Ücretli asker olarak bazı devletlerin ordularında görev aldılar. -Hıristiyanlığı benimsediler.
KUMAN (Kıpçaklar) Xi-XIII. YY.
İrtiş-Balkaş dolayları (Kıpçak Bozkırı) -Macaristan
codex cumanicus Kuman diliyle ilgili bir sözlük
-Rus prenslikleri ile mücadele ettiier.-Moğolların Türkleşmesini sağladılar. -Çeşitli devletlerde asker ve yönetici olarak etkinlikte bulundular. -Fiziki güzellikleriyle ünlüdür-ler
SİBİRLER
(Sabar)
-Orta Asya -Batı Sibirya -Balak Han -Boğank Hatun
-Üstün savaş aletlerini kullanmışlardır.
KP« Rene! Vpteıınk fip.nfil Kült îl
-Orta Anadolu'ya kadar ilerlemişlerdir. -Hazarların çekirdeğini oluşturmuşlardır.
TÜRGEŞLER VTÜ. YY.
-Orta Asya -Batı Türkistan
Bağa Tarkan -Emevilerle Maverünnehrde savaştılar. -İlk metal parayı kullandılar.
KIRGIZLAR IX-X. YY.
Orta Asya -Uygurları yıkmışlardır. -Ötükeni terk etmişlerdir. -Mogollara boyun eğmişlerdir.
KARLUKLAR Orta Asya -Gök-Türklerin yıkılmasında etkin oldular. -Talaş savaşında Müslüman Araplardan yana oldular. -İslamiyet'i kitle halinde kabul ettiler.Cengiz Hana tabi olan ilk Türk-İslam topluluğudur.
İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi
Siyasal Yapı: • İl - Devlet: Budunların başına güçlü kişilerin geçmesiyle devlet
kurulurdu. • Boyların ve budunların dağılmasıyla devletler yıkılırdı. Egemenlik : • Egemenlik yetkisi Gök - Tanrı tarafından hükümdar ve ailesine verilir
anlayışı hakimdir. Bu anlayışa KUT denilirdi. KUT siyasal egemenlik kaynağıdır.
Kut: Gök Tanrı tarafından sadece kişiye değil ailesine de verilirdi. Kan yoluyla
geçerdi. Bu anlayış taht kavgalarının ön önemli nedenlerinden biridir. Taht kavgaları devletlerin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur. Bu anlayış Osmanlı Devletinin yükselme dönemine kadar sürmüştür.
Egemenlik Anlayışı: Kut anlayışına göre ülke hanedanın ortak malıdır. Hanedanın her üyesinin
hükümdar olma hakkı vardır. Bu uygulamanın sonuçları şunlardır: * Aile üyeleri arasında sık sık taht kavgaları yaşanmıştır. *Türk devletleri kısa sürede parçalanmış ve yıkılmıştır. Ayrıca irili ufaklı
birçok devletin kurulmasına neden olmuştur. * İç mücadeleler Türk devletlerinin zayıflamasına ve dış müdahalelere
ortam hazırlamıştır
• Hükümdarlık• Semboller• -Otağ - Hükümdar çadırı (orda)• -Tuğ - Sancak-bayrak• -Taht• -Davul• -Yarlığ- ferman, buyruk• Unvanları• -Han -Hakan -Kağan -İl- Teber (Uygur)• -Yabgu• Türklerde hükümdarlar ülkeyi törelere, gelenek ve göreneklere göre yönetirlerdi.
Hükümdarların görevi dağınık boyları toplamak, halkın ihtiyaçlarını gidermek, toplumda adalet ve eşitliği sağlamak, halkın huzur ve güvenini sağlamaktı.
• Tahta Geçme Usulü• Tigin denilen prensler;• -Vasiyet• -Kurultay kararı• -Boy beylerinin ittifakı ile tahta geçebilirdi.• -Ailenin her erkek üyesi yönetimde yer alırdı.• Hatun (Katun): Hükümdar eşleri; -Kağanların bazı yetkilerini kullanabilirlerdi.• Bunlar;• -Kağana vekalet etmek• -Kurultaya katılmak• -Elçi yollamak ve kabul etmek gibi siyasal yetkilerdir.
Bunun sonucunda; • Hükümdarın maddi olarak güçlenmesi sınırlandırılmış olurdu. • Sosyal dayanışma sağlardı. -Boy beyleri de aynı geleneği sürdürmek zorundadır. KURULTAY - KENEŞ - KENGEŞ • Devlet meclisidir • Üyeleri -Hakan -Hatun -Hanedan mensupları -Hükümet üyeleri -Boy beyleri Boy beylerinin katılması geniş bir halk tabanının, temsil edildiğinin
göstergesidir. Görev ve Yetkileri • Hakanı seçmek • Ülkenin genel politikasını belirlemek • İnsan ve hayvan sayımını yapmak • Yılda bir kez atalar mağarasında yapılan dini törene katılmak • Yargılama yapmak Kurultayın aldığı kararlar genellikle hakan tarafından da kabul edilirdi.
Özünde ise KUT sahibi ' olan hakan son kararı verebilirdi. Bu nedenle bir DANIŞMA organı sayılırdı.
TOPLUM YAPISI Aile (Oğuş) Urug (Soy - Sülale) Boy Budun
Aile (Oğuş): • Çekirdek aile tipidir. (Göçebelik etkisi)
• Ataerkildir • Tek eşlilik esastır
• Evlenen çocuk aileden ayrılır • Baba evi (ocağı) küçük erkek oğula kalırdı
• Yurt denilen çadırlar ailenin evidir • Nüfus sayımının taban birimi de çadırdır.
Urug: • Ortak atadan inmiş aileler birliğidir • Aksoy - karasoy anlayışı vardır • Soylar birlikte göç eder
• Dayanışmacı bir topluluktur Boy:
• Başında bey bulunurdu
• Toplumsal siyasal bir birimdir • Boylar birbirlerinden
-Damga: Her boyun hayvanları ile eşya ve mezar taşlarında bulunan işarettir.
-Ongun: Her boyun saygı duyduğu bir hayvanı bulunmasıdır. (Bir tür totem)
-Savaş narası: Savaş sırasında boylar kendilerine özgü sesler çıkarırdı.
• Devletlerin kurulması ve dağılmasında en önemli etkenlerden biridir. Budun:
• Boylar birliğidir. • Başlarına bir hakan geçerse İl - Devlet) oluşur. • Akbudun, karabudun ayırımı vardır. Karabudun Akbudun tarafından
boyun eğdirilen topluluklardır.
Hukuk Eski Türklerde yazılı hukuk yoktu. Türklerin âdet,
gelenek ve göreneklerinden oluşan yazısız hukuka "töre" (türe) denilirdi. Bununla beraber, törenin anayasa niteliğinde, adalet, eşitlik ve iyilik gibi değişmez ilkeleri vardı.
Uygurlarla birlikte hukuk daha sağlam ve şekilci bir nitelik kazanmıştır. Ticaret hayatının gelişmesi, kişiler arasındaki ilişkilerin "kanıtlanabilir" nitelikte olmasını gerektirdiğinden yazılı ve tanıklı sözleşmeler önem kazanmıştır. Türklerin ceza işlerinin kesin hükme bağlanması ve devlet tarafından takip edilmesi toplumda ''kan gütme'' geleneğini de engellemiştir.
Din ve İnanış • En eski inançlarının totemizm olduğuna dair
kanıtlar vardır. Totemizm : En ilkel inanç olup bir hayvan veya bitkinin
kutsal ata sayılmasıdır. Doğa varlıkları (dağ, su, gök gibi) ve kut sal öğelerin
değer bulduğu "Gök Tanrı" inancı oldukça yaygındır. Dinden daha çok falcılık ve büyücülük kabul edilen Şamanizm'in Türk boyları üzerinde etkisi olmuştur. İslamiyet öncesi Hıristiyanlık, Musevilik, Budizm, Maniheizm gibi inançlarda yayılmıştır.
Ölümden sonra ikinci bir hayatın olduğu inanışı yaygındır. (Kurgan denilen mezarlarından günlük hayatta kullandıkları eşyaların çıkması bu duruma kanıt olarak gösterilebilir.)
Türkler arasında farklı inançların görülmesi, göçebe yaşamları sonucunda farklı coğrafyalarda, farklı kültürlerle karşılaşmalarından dolayıdır.
Ordu Türk devletlerinde hemen her Türk savaşa hazır durumda
olduğundan, askerlik özel bir meslek sayılmazdı. Türk ordusunun temeli, atlı askerlerden meydana gelmiştir. Düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunun kurucusu Mete Han'dır. Mete Han, Türk ordusunu "onlu sisteme" göre teşkilatlandırmıştır (Onbaşı, Yüzbaşı, Binbaşı ve Tümenbaşı gibi).
Silah olarak ok, yay, mızrak ve kalkan gibi malzemeler kullanılmıştır.
Savaşlarda ölen kahramanların mezarlarına Balbal denilen heykelcikler dikmişlerdir.
Balbal: Ölen kahramanların mezarlarına dikilen, öldürdüğü düşmanlarını simgeleyen heykelcik.
-Savaşlarda "Turan taktiği" uygulanmıştır. Turan taktiği : Ordunun geri çekilip düşmanı pusuya
düşürmesi ve imha etmesidir.
Sosyal ve İktisadi Hayat Hunlar ve Göktürkler dönemlerinde göçebe bir hayat süren halk
çadırlarda yaşıyordu. Türklerin yaşadıkları coğrafi şartlar hayvancılık faaliyetlerini öne çıkarmıştır.
Türkler Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçmişlerdir. Bu gelişmeler sonucunda Türklerde mimari gelişmiş, şehircilik ve şehir kültürü ortaya çıkmıştır.
Türk devletlerinde sosyal hayat sınıfsızdı. Başarılı olan bir kişi en üst görevlere kadar çıkabilirdi. Ayrıca Türklerde kölecilik anlayışı yayılmamıştır.
Elverişli bölgelerde tarım faaliyetleriyle uğraşılmıştır. Türkler arpa, buğday ve darı gibi tahılları yetiştirmişlerdir.
Yenilgiye uğratılan ve egemenlik altına alınan ülkelerden alınan yıllık vergiler ve halktan toplanan vergiler Türk ekonomisine destek olmuştur.
Türkler yakın komşularıyla yoğun ticari ilişkilerde bulunmuşlar, ticaret yaptıkları ülkelere canlı hayvan, konserve et, deri, kösele, kürk ve hayvani gıdalar satmışlardır.
Türklerin yaşadığı topraklardan geçen İpek ve Kürk Yolları Türk devletlerine önemli ölçüde gelir sağlamıştır.
Dil ve Edebiyat Sözlü Edebiyat Sav: Atasözleri Sagu: Ölen kişinin arkasından söylenen ağıt Koşuk: Müzik eşliğinde söylenen şiir (En Önemli müzik aleti kopuzdur).
• Türklerde eski devirlerden beri çeşitli destanlar vardır. Bu durum Türk kültürünün zenginliğini göstermesi bakımından önemlidir.
Destanlar; örf, adet, töre, inanç, tarih, edebiyat gibi konularda bilgi veren zengin kaynaklardır.
— İskitlerin (Saka) —* Alp Er Tunga Destanları — Hunların —* Oğuz Kağan — Köktürklerin — Ergenekon — Oğuz - Kazan Türklerinin — Dede Korkut — Uygurların — Türeyiş ve Göç — Kırgızların — Manas, destanları vardır. Orhun Kitabeleri Kitabeler ilk yazılı Türk tarihidir. Türklerin kendi adlarıyla bıraktıkları ilk yazılı
eserlerdir. Orhun kitabeleri; Kutluk (II. Köktürk) Devletine aittir. Kitabeler Yuluğ Tiğin tarafından
yazılmıştır. Kitabeler Danimarkalı Thomsen tarafından okunmuştur. Kitabeler Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.
• Orhun Kitabeleri, bugünkü Moğolistan topraklarındadır.
Yazı Türkler,tarihleri boyunca ,coğrafi,ekonomik,sosyal ve dini nedenlerden
dolayı değişik alfabeler kullanmışlar. Bunlar kronolojik olarak; Soğd,Uygur,Arap,Kyril,İbrani, Latin alfabeleridir. Türklerin Kullandıkları Takvimler: 1) 12 Hayvanlı Takvim: Türklerin kullandığı en eski takvimdir. 12 yılda bir devreder. Her yıl, bir
hayvan adı ile simgelenmiştir. Güneş yılı esasına dayanmıştır. 2) Hicret Takvimi: Türklerin İslâm dinini kabul etmelerinden sonra yaygın biçimde kullanılmıştır.
Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göç etmesini (Hicret) başlangıç almıştır. Ay yılına göre düzenlenmiştir. Hz. Ömer Döneminde kullanılmaya başlanmıştır.
3) Celalî Takvimi: Büyük Selçuklu Sultanı Melik şah Dönemi'nde, O'nun adına hazırlanmıştır.
Güneş yılını esas almıştır. 4) Rumî Takvim: Osmanlı Devleti'nde, malî işlerde kullanılmak amacıyla XVII. yüzyılda
düzenlenmiştir. Güneş yılı esas alınmış ve Bizans takvimlerine dayandırılmıştır. Bu takvimde yılbaşı Mart ayıdır.
5) Miladi Takvim: 1 Ocak 1926 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
Sanat Türk devletleri göçebe yaşam sürdürdük lerinden dolayı
(Uygurlar hariç) saray, tapınak gibi mimari eserlere sahip olmamışlardır.
Çadır sanatı ve süsleme sanatları oldukça gelişmiştir. Uygurlar kerpiçten evler, kervansaraylar ve tapınaklar
inşa etmişler ve kentlerin etrafını savunma amaçlı surlarla çevirmişlerdir. Süslemelerinde hayvanların birbirleriyle mücadelelerini gösteren motif tarzı resim ler yapmışlar ve bu motifleri kemer tokası, kılıç, hançer ve koşum takımı gibi kolay taşınabilir malzemeler üzerine işlemişlerdir.
Bu durum, tüm toplumlarda olduğu gibi, Orta Asya Türklerinde de yaşam koşullarının, sanatlarının şekillenmesini etkilediğini gösterir.