KPSS2016ÖABT

TARİHAlan BilgisiAlan Eğitimi

29.Eğitimde

yıl

Pegem AkademiSınav Komisyonu;

2015 KPSS’yePegem Yayınları

ile hazırlanan adayların,40'ın üzerinde soruyu

kolaylıklaçözebildiğini

açıkladı.

Coşkun Çebitürk (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi)

ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-218-4

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

4.Baskı: 2015, Ankara

Proje-Yayın: Neslihan GürsoyDizgi-Grafik Tasarım: Kezban Öztürk

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş.Yenice Mah. No: 3 Esenboğa-Ankara

0312 342 22 08

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 30233

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım,

ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Tarih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir. Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaşlarımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu konular, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli sorunlarındandır.

Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim 2014 ve 2015 ÖABT Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.

2015 ÖABT sınavının ardından kitabımızı güncelleyerek kapsamını daha da genişlettik. Malum olduğu üzere ÖSYM, 2015 ÖABT sınav sorularının sınırlı bir kısmını ilan etti. ÖSYM'nin ilan etmediği sorularla ilgili sınava giren adaylardan, internetteki forumlardan elde ettiğimiz bilgiler doğrultusunda çıkan sorulara benzer sorular yazarak kitabımıza koyduk. 2015 ÖABT Tarih soruları bizlere bir kez daha göstermiştir ki: “Tarih bir dipsiz kuyu. Ve bizler iğneyle kuyu kazan sabır işçileriyiz. Bir kuyumcu hassasiyetiyle altını işlemeliyiz, konularımıza çalışmalıyız. Hiçbir bilgiyi işe yaramaz diye ötelememeliyiz. Karşımıza “urgan-ı miri” (2015-ÖABT) gibi kavramların sınav sorusu olarak gelmesi dahi bizi şaşırtmamalı.

“Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilendikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Kitabı yazarken, öğrenci arkadaşlarımızın akademik derinliklerde boğulmasını önlemek amacıyla olabildiğince ince eleyip sık dokuduk. Üniversite ders kitaplarının sıkıcı sayfalarında, sizlerin sorumluluğunu taşıyor olmanın verdiği mesleki sorumlulukla motivasyonumuzu sağladık. Kitabımızın akademik derinliğini pekiştirmek amacıyla son bölüme genişletilmiş “kronoloji” koyduk. “Kronoloji” bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak çalışılması gerektiğini hatırlatmak isteriz.

Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de “başarılar dileyerek” ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği gibi, “Allah zihin açıklığı versin.” diyerek bitiriyoruz.

Başarılar...

Coşkun Çebitürk

TARİH ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

TARİH ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Tarih Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih Metodu, Eski Çağ Tarihi, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Orta Çağ İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Genel Dünya Tarihi, XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Tarih Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Tarih Metodu

b. Eski Çağ Tarihi

c. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

d. Orta Çağ İslam Tarihi

e. Osmanlı Tarihi

f. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi

g. Genel Dünya Tarihi

h. XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi

% 8

% 4

% 10

% 12

% 14

% 12

% 12

% 8

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2015 TARİH ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ ......................................5

Tarih Biliminin Özellikleri .....................................5

B. TARİH YAZICILIĞI ............................................10

Tarih Yazım Türleri ............................................10

Tarih Yazıcılığının Gelişimi ................................ 11

Türklerde Tarih Yazıcılığı .................................. 11

C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI .... 11

Boşluk Doldurma ...................................................15

Bulmaca.................................................................16

Çözümlü Test .........................................................17

Çözümler ...............................................................20

2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR

A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER .............................25

Anadolu'nun Tarih Öncesi .................................27

B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI ....................28

İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) ......28

Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) ..........28

Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ........28

Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ............29

C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ...............................29

Anadolu’da Kurulan Medeniyetler .....................29

Mezopotamya Uygarlıkları ................................32

Doğu Akdeniz Uygarlığı ....................................36

Ege Uygarlıkları ................................................38

Boşluk Doldurma ...................................................44

Bulmaca.................................................................45

Çözümlü Test .........................................................46

Çözümler ...............................................................49

3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ

A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ ......................................53

Türk Kelimesinin Anlamı ...................................53

Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar .....................53

Türklerin İlk Ana Yurdu .....................................54

Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları...........................................................54

İskitler (Sakalar) ................................................54

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ ..................................55

Asya Hun Devleti ..............................................55

Avrupa Hun Devleti (375-469) ..........................57

Göktürkler (552-630).........................................58

Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ..........................................................59

Uygur Devleti (744-840) ...................................60

Hazarlar (576-1006)..........................................61

Kırgızlar (840-1207) ..........................................62

Türgişler (659-766) ...........................................62

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ...........................62

Avarlar (560-805) ..............................................62

Bulgarlar (480 - 550) .........................................62

Macarlar (896-1526) .........................................63

Kumanlar (Kıpçaklar) ........................................63

Peçenekler (860-1091) .....................................63

Oğuzlar (Uzlar) .................................................64

Akhunlar (Eftalit) (350-564)...............................64

Sabarlar (Sabirler) 515-576 ..............................64

Tabgaçlar (386-556)..........................................64

Karluklar (665-1221) .........................................64

Başkurtlar..........................................................64

Kimekler ............................................................64

D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK .....................................................64

Devlet Yönetimi.................................................64

Ordu (Sü) ..........................................................67

viii

Sosyal Yaşam ...................................................68

Hukuk................................................................68

Ekonomi ............................................................69

Din ve İnanış .....................................................70

Yazı, Dil ve Edebiyat .........................................71

Sanat ................................................................73

Bilim ..................................................................74

Boşluk Doldurma ...................................................75

Bulmaca.................................................................76

Çözümlü Test .........................................................77

Çözümler ...............................................................79

4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ

A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI .......................83

İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu.......83

İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı .........................85

Dört Halife Devri (632-750) ...............................88

Emevi Devleti (661-750) ...................................92

Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ...................95

Ben-i Ahmer Devleti ..........................................95

Abbasi Devleti (750-1250) ................................96

Diğer Devletler ..................................................98

B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI ....................98

Devlet Yönetimi.................................................98

Sosyal Hayat.....................................................99

İktisadi Hayat ..................................................100

Ordu Teşkilatı ..................................................100

Yazı, Dil ve Edebiyat .......................................100

Eğitim ve Bilim Hayatı .....................................100

Sanat ..............................................................102

Boşluk Doldurma .................................................104

Bulmaca...............................................................105

Çözümlü Test .......................................................106

Çözümler .............................................................109

5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)

A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ ............. 113

Talas Savaşı (751) .......................................... 113

B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ .................... 114

Tolunoğulları (868-905) ................................... 114

İhşidler (Akşitler) (925-969) ............................ 114

Karahanlılar (840-1212) .................................. 115

Gazneliler (963-1187) ..................................... 117

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ............... 118

C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ ...........124

Harzemşahlar .................................................124

Eyyubiler .........................................................124

Memluklar .......................................................124

D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR) .....125

Anadolu’ya İlk Türk Akınları ............................125

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ............125

Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti) .............................................127

Uçlarda Hayat ve Beylikler..............................134

Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri ..........137

E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ....................................................139

Devlet Yönetimi...............................................139

Hukuk Sistemi .................................................142

Toprak Sistemi ................................................142

Askerî Teşkilat.................................................144

Sosyal Hayat...................................................146

Din ve İnanış ...................................................147

Dil, Edebiyat ve Yazı .......................................147

Eğitim ve Bilim ................................................148

Sanat ..............................................................151

Mimari .............................................................152

Boşluk Doldurma .................................................157

Bulmaca...............................................................159

Çözümlü Test .......................................................160

Çözümler .............................................................163

ix

6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)

TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) .........................167

Moğollar ..........................................................167

Timur Devleti (1369-1507) ..............................169

Türkistan’daki Gelişmeler ...............................170

Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler...................................................171

Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ...................173

Boşluk Doldurma .................................................174

Bulmaca...............................................................175

Çözümlü Test .......................................................176

Çözümler .............................................................179

7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ

A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) ..................183

XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ........................................................184

Anadolu...........................................................184

Memluklar (1250-1517)...................................184

İlhanlı Devleti (1256-1335)..............................184

Balkanlar ve Avrupa ........................................184

Altınorda Devleti (1227-1502) .........................184

Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi .....184

Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler.........................184

Osman Gazi Dönemi (1299-1326) ..................185

Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ...................185

I. Murat Dönemi (1362-1389)..........................186

Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ............188

Fetret Devri (1402-1413) ................................190

Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421)..............190

II. Murat Dönemi (1421-1451).........................190

Boşluk Doldurma .................................................192

Bulmaca...............................................................193

Çözümlü Test .......................................................194

Çözümler .............................................................197

B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ...............................................................199

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481).....199

II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) ......................203

Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) .......204

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ....................................................206

II. Selim Dönemi (1566-1574) .........................212

III. Murat Dönemi (1574-1595)........................213

III. Mehmet Dönemi (1595-1603) ....................213

Boşluk Doldurma .................................................214

Bulmaca...............................................................215

Çözümlü Test .......................................................216

Çözümler .............................................................219

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ .................................................................221

Devlet Yönetimi...............................................221

Osmanlılarda Ekonomik Hayat .......................333

Osmanlı Toplumu ............................................242

Osmanlı Devleti’nde Hukuk ............................245

Osmanlı Devleti’nde Eğitim.............................245

Osmanlı Devleti’nde Bilim ...............................246

Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat ......249

Osmanlı Devleti’nde Sanat .............................250

Osmanlı Devleti'nde Mimari ............................251

Boşluk Doldurma .................................................255

Bulmaca...............................................................257

Çözümlü Test .......................................................258

Çözümler .............................................................261

C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ........................263

Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti – Avusturya İlişkileri ..........................................263

XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri ......263

XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri .............................................264

XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti- Venedik İlişkileri ..............................................265

Osmanlı - Rusya İlişkileri ................................265

x

II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı .265

İç İsyanlar .......................................................267

XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri .................269

Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ..........................................................269

XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri .......................269

Boşluk Doldurma .................................................272

Bulmaca...............................................................273

Çözümlü Test .......................................................274

Çözümler .............................................................277

D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ .......279

III. Ahmet Dönemi (1703-1730) ......................279

I. Mahmut Dönemi (1730-1754) ......................280

III. Mustafa Dönemi (1757-1774) ....................281

I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) .................282

III. Selim Dönemi (1789-1807) ........................283

XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları ......285

Boşluk Doldurma .................................................289

Bulmaca...............................................................290

Çözümlü Test .......................................................291

Çözümler .............................................................294

8. BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)

XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH ................................297

II. Mahmut Dönemi (1808-1839) .....................298

Abdülmecit Dönemi (1839-1861) ....................301

Abdülaziz Dönemi (1861-1876) ......................304

V. Murat Dönemi (1876) ..................................306

II. Abdülhamit (1876-1909) .............................306

XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ .........310

II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ............ 311

Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri ..........................................312

Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri 313

II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri .......314

Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri .316

Boşluk Doldurma .................................................318

Bulmaca...............................................................320

Çözümlü Test .......................................................321

Çözümler .............................................................324

OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ...................................................326

Sened-i İttifak ..................................................326

Tanzimat Fermanı ...........................................327

Islahat Fermanı (1856) ...................................329

Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı .........................................330

İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) .....332

II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi ..........................332

1909 Anayasa Değişiklikleri ............................333

Boşluk Doldurma .................................................337

Bulmaca...............................................................338

Çözümlü Test .......................................................339

Çözümler .............................................................341

9. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ..........................345

1. Osmanlıcılık ...............................................345

2. İslamcılık .....................................................346

3. Türkçülük (Turancılık) .................................346

4. Batıcılık .......................................................347

5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik ....................................347

6. Sosyalizm ...................................................347

Dünyanın Genel Görünümü ............................347

31 Mart Vakası ................................................349

Trablusgarp Savaşı (1911)..............................349

Balkan Savaşları .............................................350

I. Dünya Savaşı ..............................................353

Boşluk Doldurma .................................................365

Bulmaca...............................................................366

Çözümlü Test .......................................................367

Çözümler .............................................................370

xi

10. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ

I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ........375

A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ...........375

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ........................377

Kuvayımiliye Ruhu ..........................................378

B. CEMİYETLER .................................................379

Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ........................379

Zararlı Cemiyetleri ..........................................382

C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ..384

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) ..............................................384

Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ......................392

D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ................................................................400

Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları .......................................................402

TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar .................................................402

E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) ......406

Sevr Antlaşması’nın Özellikleri .......................408

Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ................408

Boşluk Doldurma .................................................409

Bulmaca............................................................... 411

Çözümlü Test .......................................................412

Çözümler .............................................................415

II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ............................417

A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ ....................417

Doğu Cephesi .................................................417

Güney Cephesi ...............................................418

B. BATI CEPHESİ ...............................................419

Düzenli Orduların Kurulması...........................420

Gediz Savaşı ..................................................420

I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) ......................420

II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) .........424

Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921).....................................425

Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) .............................426

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ...................428

C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI ...............................430

Boşluk Doldurma .................................................432

Bulmaca...............................................................433

Çözümlü Test .......................................................434

Çözümler .............................................................437

11. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ

I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................441

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ...........................441

Saltanatın Kaldırılması....................................441

Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler ..442

Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri ..................442

Lozan’da Görüşülen Konular ..........................443

Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler .443

Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ........446

II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI .................447

A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................447

Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi.........447

Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ....................448

Türkiye - İngiltere İlişkileri Musun Sorunu (Irak Sınırı) ......................................................448

Türk - Fransız İlişkileri .....................................449

Türkiye - İtalya İlişkileri ...................................451

Türk - Sovyet İlişkileri......................................451

B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................451

Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) .............................................................452

Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ......452

Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ...........453

Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ..........................................453

xii

Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937)...454

Nyon Konferansı ve Türkiye ...........................455

Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) .............................................455

Boşluk Doldurma .................................................458

Bulmaca...............................................................459

Çözümlü Test .......................................................460

Çözümler .............................................................463

III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR ......................465

A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) .465

B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)....................................................465

C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)....................................................465

D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ..................................................468

E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) 469

F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ...................................................470

G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ..........471

H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ ..............................................471

I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI .......471

Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ..........472

Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) .............................................473

Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ...........................................476

İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI .........................479

Boşluk Doldurma .................................................482

Bulmaca...............................................................483

Çözümlü Test .......................................................484

Çözümler .............................................................487

IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI .....................489

A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ .....................................................489

B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 489

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar ..................489

Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ..............................................490

C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 491

Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) ..................................................492

Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) .......493

Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler .....................................494

Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) .........................494

Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) ...............................................495

Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) .............................................496

Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması ....................................496

Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) ...........................497

Üniversite Reformu (1933)..............................498

Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler .................498

D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER ....................................................498

E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ......................................500

Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) .............................................500

Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) ..............500

Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) .................501

Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi .....................................501

Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) ...........................................502

Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) ......................503

Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar ..503

xiii

F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ..503

İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ..............504

Tarım Alanında Gelişmeler ................................505

Aşar Vergisinin Kaldırılması ..............................505

G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ........505

Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) ............................................506

Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) .............................................................506

H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER ...........506

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ...506

Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ...............507

Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması ....507

I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ...508

İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ............508

J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER ..508

İş Bankası (26 Ağustos 1924) .........................509

Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ...509

Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) .....509

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) ...........................................509

Sümerbank (1933) ..........................................509

1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ..............................509

Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ............510

V - ATATÜRK İLKELERİ ........................................... 511

ATATÜRKÇÜLÜK ............................................... 511

CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ............................... 511

MİLLİYETÇİLİK İLKESİ ......................................512

LAİKLİK İLKESİ ..................................................514

HALKÇILIK İLKESİ .............................................514

DEVLETÇİLİK İLKESİ ........................................515

İNKILAPÇILIK İLKESİ ........................................516

VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER ...........................................517

İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI 519

VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI ..519

Boşluk Doldurma .................................................521

Bulmaca...............................................................522

Çözümlü Test .......................................................523

Çözümler .............................................................527

12. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ

A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ........................................531

Feodalite Sistemi ............................................531

Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ............531

Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ...............532

Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) .........537

Avrupa’da Reform Hareketleri ........................539

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa ..................541

B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ..............................550

Fransız İhtilali (1789) ......................................550

Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler 559

Sanayi İnkılabı ................................................560

Boşluk Doldurma .................................................564

Bulmaca...............................................................565

Çözümlü Test .......................................................566

Çözümler .............................................................569

13. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA .........................573

A. I. DÜNYA SAVAŞI ...........................................573

Paris Barış Konferansı ....................................573

I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ....................................................574

B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ............................574

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali .574

Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ........................575

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ..........................................................575

Basmacı Hareketi ..........................................576

xiv

C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI .......................................................577

İngiltere ve Orta Doğu.....................................578

Fransa ve Orta Doğu ......................................579

D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA .......579

E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ ......................579

Ekonomik Kriz Öncesi Dünya .........................579

Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) ............................................580

İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ...................580

Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ............581

İki Savaş Arası Dönemde Dünya ....................583

Atatürk Dönemi Dış Politika ............................584

F. II. DÜNYA SAVAŞI ..........................................584

Savaş Öncesinde Gelişmeler .........................584

Avrupa’da Savaş .............................................587

Kuzey Afrika’da Savaş ....................................589

Asya ve Pasifik’te Savaş.................................589

Barışa Doğru...................................................590

Savaşın Etkileri ...............................................594

Savaş Yıllarında Türkiye .................................596

G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ..............................599

Doğu Bloku'nun Kuruluşu ...............................600

Batı Bloku’nun Kurulması ...............................602

Paylaşılamayan Orta Doğu .............................604

Uzak Doğu’da Çatışma ...................................605

Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu Orta Doğu .........606

Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye..................607

Türkiye’de Hayat .............................................608

Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ................... 611

H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI ............ 611

Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ........... 611

Yumuşama Dönemi Politikaları .......................612

Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ...............................................613

Barış İçinde Bir Arada Yaşama .......................615

Arap İsrail Savaşları........................................616

Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ..............619

Irak - İran Savaşları (1980-1988) ....................620

Yumuşama Dönemi Dünya .............................621

Türk Dış Politikası ...........................................622

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD VE SSCB İle Olan İlişkileri ....................................623

Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) .........625

I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA ...............................627

SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri ..628

Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması .......629

TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı) ......................................................631

Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar..........................................................631

NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi .................632

Avrupa Birliği ve Dünya ..................................632

Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar ..................634

Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ...........636

Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri..............................................638

İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ............................641

Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri .....641

Küreselleşme ve Etkileri .................................641

1980 Sonrası Türkiye......................................641

Boşluk Doldurma .................................................646

Bulmaca...............................................................650

Çözümlü Test .......................................................651

Çözümler .............................................................655

KRONOLOJİ .............................................................657

BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI ...........................................705

KAYNAKLAR ............................................................719

ALAN EĞİTİMİ

1. BÖLÜM:I - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI ...............................................725

A. TARİH NEDİR? ...............................................725

B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER ..............727

C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI ........................728

D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI ........................728

E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ ...............................729

F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI ....................729

Çözümlü Test .............................................................730

Çözümler ...................................................................732

xv

2. BÖLÜM:

II - TARİH EĞİTİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI ...............................................................733

A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ .............................................................733

B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ .........................738

C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI .................745

ÇÖZÜMLÜ TEST .......................................................749

Çözümler ...................................................................751

3. BÖLÜM

III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI ...752

A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI .................752

B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI .................................752

C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI .................755

D. LİSE TARİH PROGRAMLARI .........................757

E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI .............................762

F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI..............................762

G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI.............................763

H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI .............................763

I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ............763

Çözümlü Test .............................................................766

Çözümler ...................................................................768

4. BÖLÜM: IV - YENİ TARİH PROGRAMLARINDA YER ALAN TEMEL BECERİLER .................................................769

A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ....769

B. KRONOLOJİK DÜŞÜNME ..............................771

C. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ ..................772

D. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ ...773

E. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ .......................................................775

F. TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ ..................................776

G. TARİHSEL EMPATİ .........................................777

1. Düzey: Aptal Geçmiş ..................................777

2. Düzey: Klişe Genellemeler .........................777

3. Düzey: Günlük Empati ................................777

4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati ....................777

5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati .......... 777

H. TARİH EĞİTİMİNDE ÇOK PERSPEKTİFLİLİK .........................................778

Çözümlü Test .............................................................780Çözümler ...................................................................782

5. BÖLÜM:

V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI ................................783

A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA ..................783

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA ................................................786

1. Dış Değerlendirme......................................786

2. İç Değerlendirme ........................................787

3. Baskı Değerlendirmesi ...............................787

C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA ...............................................789

D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA ...............................................792

Çözümlü Test .............................................................794

Çözümler ...................................................................797

xvi

6. BÖLÜM

VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ ................................799

A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZAN-DIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK..............................799

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ .................................................802

C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ............................................807

Çözümlü Test .............................................................810

Çözümler ...................................................................814

7. BÖLÜM

VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ...........................................................816

A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ ........................816

B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ ...............................817

C. YEREL TARİH YÖNTEMİ ...............................818

D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM YÖNTEMİ ............................................................820

E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ ...............822

F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA YÖNTEMİ ........................................................823

8. BÖLÜM:

VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ .................................................................825

TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI................................................................826

Çözümlü Test .............................................................829

Çözümler ...................................................................832

KAYNAKLAR ............................................................835

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMTARİH BİLİMİ

5

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve geliş-meleri “yer” ve “zaman” göstererek “sebep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Arapça ve Farsça kökenlerinde "Tarih": "Zaman", "Ay" anlamla-rını taşır.

Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görüşleri şu şekildedir:

Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri

E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etki-leşim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.

Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi.

Fernand Braudel

Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecek-teki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.

TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.

Zeki Velidi Togan

Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekamül olarak anlatılması.

Léon-Ernest Halkin

Tarihin bilinmesi, geleceği düşünmek açısın-dan zorunluluktur.

Ernest Bernheim

Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptık-larının anlatılmasıdır.

Mübahat Kütükoğlu

Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerle-rin gelişmesini sağlar.

Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler.

Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönemde, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih an-layışıdır. İsmini Fransız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almış-tır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febv-re, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fi-kirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siya-sete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anla-yışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disip-linlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Anna-les Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcile-ri arasında: Halil İnalcık, Ömer Lütfi Barkan, Fuat Köprülü, Mustafa Akdağ bulunur.

Akademik Bakış

Tarih Biliminin Özellikleri

ü İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.

ü İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.

ü Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.

ü Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.

ü Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır.

ü Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de de-ğişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.

ü Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.

ü Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.

ü Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmama-lıdır.

ü Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.

ü Dinamik ve evrenseldir.

Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişme-lere verilen isimdir.

Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.

ü Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir.

ü Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez.

ü Olgular, genellik ve süreklilik gösterir.

ü Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar.

Örnek

Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi “olgu”dur.

Olay Olgu

- Yer ve zaman vardır.

- Somut ve özeldir.

- Anlık değişim vardır.

- Yer ve zaman yoktur.

- Soyut ve geneldir.

- Süreklilik vardır.

6

1. Tarih Biliminin Yöntemi

Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yöntemlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilim-lerden farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:

Tarih Yazımının Basamakları

4.Tenkit

5.Terkip

3. Tahlil

2. Tasnif

1. Tarama

Birinci Elden Kaynaklar

ü Yazılı Kaynaklar

ü Sözlü Kaynaklar

ü Kalıntılar

ü Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar

ü Hikâye

ü Efsane

ü Mitos

ü Destan

ü Menkıbe

ü Ders kitapları

ü Akademik araştırmalar

İkinci Elden Kaynaklar

Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn De-wey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numara-sı olarak 956'yı kullanmıştır.

a) Tarama:

Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır (hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe).

Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.

Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), min-yatürler, gravürler, biyografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Vekayi-namelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'de yazılmıştır.

ü Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercüme" değildir. Zira dil değil, alfabe çev-rilir.

ü Tarihin ilk süreli yayınları Roma'da bilgilendirme amaçlı yazılan Acta Diurna veya Acta Publica adlı duvar gazeteleridir.

ü Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir.

Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fık-ra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylen-ce), tarihi şiir, atasözü.

Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür.

Çizili, Sesli, Görüntülü Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.

- Tarih araştırmalarında bulunan önemli kü-tüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyog-rafiler (Tercüme-i hâl), otobiyografiler, hatı-ralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar.

- Tarih araştırmalarında bulunan önemli mü-zelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür.

Akademik Bakış

ÖABT Çıkmış Soru

Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her türlü belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır.

Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I.Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez?

A) Kitabe

B) Ders kitapları

C) İstiklal Madalyası

D) Anlaşma metni

E) Gülhane-i Hattı-ı Hümayunu

Çözüm

Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I. Elden Kaynak değildir.

Cevap B

b) Tasnif (Sınıflandırma):

Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.

7

c) Tahlil (Çözümleme):

Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği in-celenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak ya-zıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir.

d) Tenkit (Eleştiri):

Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görüle-bilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşıl-masını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.

Tenkit

İç Tenkit Dış Tenkit

ü Yazarın kişisel görüş-

lerinin, yazdığı kitap

üzerine etkileri incelenir.

ü Bilgiler, başka kay-

naklardaki veriler ile

karşılaştırılır.

ü Eserin adı, yazarı, basıldığı

yer ve basım yılı belirlenir.

ü Eserin "müstensihi" (el yaz-

ması çoğaltma) ve "istinsah

tarihi" tespit edilir.

ü Eserin orjinalliğinin tespiti

yapılır. Ne tür kaynaklara

dayanarak araştırma yapıl-

dığı belirlenir.

ü Belgelerin gerçekliği, yazıl-

dığı tarih, ait olduğu büro,

tamamlanıp tamamlanma-

dığı, tahrip edilip edilmediği

incelenir.

Dış tenkit safhasında bir eserin adı ve yazarı, eserin yazılış tarihi ve eserin yazıldığı yer belirlenir. Eserin ya-zıldığı tarih, genelde yazma eserlerin sonunda "ferağ kaydı"nda (kolofon) bulunur.

El yazması eserler, müstensihler tarafından çoğaltılır. Eserin, en güvenilir olanı yazar tarafından kaleme alı-nanıdır. Orjinalin bulunamaması halinde ona en yakın olanına ulaşmak gerekir. Ana nüshaya en yakın çoğalt-ma metni bulmak için "tenkitli metin" uygulaması gerçek-leştirilir, karşılaştırmalar yapılır. Tenkitli metin "İç tenkit" safhasında uygulanır.

e) Terkip (Sentez):

Elde edilen tüm bilgiler gözden geçirilir. Toplanan veri-lerin nerelerde kullanılacağı tespit edilir. Eksik ve fazla bilgilerin incelemesi yapılır.

Yazım safhasında dikkat edilmesi gereken özellikler şun-lardır:

ü Tarafsızlık ilkesi esas alınır.

ü Tarihî olay, olayın geçtiği dönemin koşulları dikkate alınarak yazılır.

ü Olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisi kurulur, yer ve zaman vurgusu yapılır.

DipnotDipnotYazım safhasında, kullanılan bilgilerin bulunduğu kaynak-ların yazarı, adı, basım yeri,Yılı ve sayfa numarası ile ilgili bilgiler sayfa, bölüm ya da kitap sonunda verilir. Bu uygulamaya dipnot denilir. Dip-not, araştırmacılara daha detaylı inceleme yapmaları için yol gösterir. Yazılmakta olan kitabın bilimsel dayanakları-nı ortaya koyar. Eserin bilimsel niteliğini geliştirir.

- Eserin hazırlık safhasında: Konu tespit edilerek, sınırları tespit edilir. Bibliyografya, arşiv malze-mesi, maddi ve sözlü malzemeler tespit edilerek toplanır.

- Eserin kaleme alınma safhasında: Toplanan not-lar tasnif edilir. Dipnotların koyulacağı yerler tespit edilir ve yazıma geçilir.

- Bir kitabın bölümleri: "Ön söz, İçindekiler, Konu, Sonuç, Ekler, Bibliyografya, İndeks (Dizin) şeklin-dedir. Kitabın en son kaleme alınan bölümü “ön söz”dür. Zira, “Ön söz” de kitap yazım sürecinde karşılaşılan zorluklardan söz edilir ve okuyucu bil-gilendirilir, yardım ve katkılarından dolayı “teşek-kür” edilir. Kitabın yazım süreci tamamlanmadan, süreçte karşılaşılan zorluklardan söz edilemeye-ceği için “ön söz”ün yazımı en sona bırakılmıştır.

- "Bibliyografya"da faydalanılan kaynaklara, "Ekler" de ise sözlük, belge, şecere, tablo, grafik, resim, harita ve plana yer verilir.

Akademik Bakış

ÖABT Çıkmış Soru

Tarih yazımında dipnot kullanılmasının sebep-leri arasında aşağıdakilerden hangisi bulun-maz?

A) İncelemenin konuya olan katkılarını belirtmek

B) Araştırma sonuçlarının bilimsel dayanaklarını ortaya koymak

C) Çalışmanın bilimsel niteliğini artırmak

D) Bilginin doğruluğu, geçerliliği hakkında dene-tim imkanı sağlamak

E) Yeni araştırmalar için kaynakça göstermek

Çözüm

Dipnot kullanma gerekçeleri arasında incelemenin araştırma konusuna olan katkılarını belirtmek yoktur. Bu konu hakkındaki açıklama kısaca “Ön söz” de yapı-lır. Dipnot şu amaçlarla kullanılır:

- Bilginin alındığı kaynakları belirtmek,

- Bilgi ve terimleri açıklamak,

- Kaynaklar arası bilgi farklılıklarını göstermek,

- Bilginin doğruluğunu araştırmak ya da daha fazla bilgi almak isteyen okuyucuyu yönlendirmek

Cevap A

8

ÖABT Çıkmış Soru

Tarihin yöntemi, tarihî olayları inceleyerek anlamak ve açıklamaktır. Tarihî olaylar hakkında doğru bilgi edinmek, yaşanılan dönemden kalan orijinal belge ve bulguların değerlendirilmesi ile mümkündür.

Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için izlen-mesi gereken işlemler sırasıyla aşağıdakiler-den hangileridir?

A) Tarama, tasnif, tenkit, tahlil, terkip

B) Terkip, tahlil, tasnif, tarama, tenkit

C) Tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip

D) Tasnif, tahlil, terkip, tarama, tenkit

E) Terkip, tasnif, tarama, tenkit, tahlilÇözümTarih araştırmalarında takip edilmesi gereken yöntem sı-ralaması “tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip” şeklindedir.

Cevap C

2. Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması) Tarih, çok geniş bir araştırma alanına sahiptir. Bu durum araştırmanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesini zorlaştırır. Bu gerekçeyle tarih araştırmasını ve öğretimini kolaylaş-tırmak amacıyla “tarih” sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma konu, zaman ve mekân unsurları dikkate alınarak ger-çekleştirilmiştir.

Tarih Tasnifi

KonuÖrnek

ü Kültür tarihi

ü Kavimler Göçü

Zaman Örnek

ü XIX. yy. Tarihi

ü Orta Çağ tarihi

Mekan Örnek

ü Anadolu Tarihi

ü Mezopotam-ya Tarihi

Milattan Önce (MÖ) Milattan Sonra (MS)99 - 0

1. Yüzyıl0 - 99

1. Yüzyıl

99 - 501. Yüzyılın ilk yarısı

49 - 01. Yüzyılın ikinci yarısı

0 - 491. Yüzyılın ilk yarısı

50 - 991. Yüzyılın ikinci yarısı

99-751.

çeyrek

74-502.

çeyrek

49-253.

çeyrek

24-04.

çeyrek

0-241.

çeyrek

25-492.

çeyrek

50-743.

çeyrek

75-994.

çeyrek

↑0 (Milat)

Tarihin Yüzyıla Çevrilmesi

MÖ 646: MÖ 7. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreğiMÖ 1074: MÖ 11. yy.ın 1. yarısının 2. çeyreği1988: 20. yy.ın 2. yarısının 4. çeyreği1453: 15. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği1924: 20. yy.ın 1. yarısının 1. çeyreği

• Tarihî çağların açılıp kapatılmasında in-sanlığı etkileyen evrensel nitelikteki olay-lar etkilidir.

• Toplumlar, kendileri için önemli olayları takvimlerinin başlangıcı olarak kabul et-mişlerdir. Örneğin: Hz. İsa’nın doğum yılı “Miladi Takvim”in başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Yunanlar ilk olimpiyat oyunla-rını (MÖ 776); İbraniler, yaradılış yılını (MÖ 3761); Roma İmparatorluğu, Roma şehrinin kuruluşunu (MÖ 753); Müslü-manlar ise Hz. Muhammet’in Mekke’den Medine’ye göç etmesini (622) dikkate al-mıştır.

• Milattan önceden günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar küçülür. Milattan sonradan günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar büyür.

Püf Noktası

3. Zaman ve Takvim

İnsanoğlu yaşamını daha düzenli ve planlı bir şekilde yü-rütmek için “takvim” ve “zaman” alanında çalışmalar yap-mıştır. Böylelikle insanlar, yaşantılarını kolaylaştırmış, iklim ve coğrafi koşullardan kaynaklı bazı olumsuzlukları ortadan kaldırmıştır. Takvim alanında ilk çalışmaları Sü-merler yapmıştır. Mısırlılar ise güneş yılına dayalı takvimi bulmuştur.

Güneş Yılına Dayalı TakvimDünya'nın güneş etrafında bir defa dönmesi 365 gün, 6 saatte gerçekleşir. Bu süreye Güneş yılı denilmektedir. Güneş yılına dayanan ilk takvim ise Mısırlılar tarafından yapılmıştır. Nil nehrinin akış rejimi Mısır halkı üzerinde olumsuz -sel, taşkın vb.- etkilerde bulunmuştur. Mısırlılar tarımsal çalışmalarını düzene koymak için takvim ve za-man hesaplamalarında uzmanlaşmıştır. Mısırlıların bul-duğu bu takvim, Roma İmparatorluğu'nda Julies Sezar tarafından geliştirilmiş: “Jülien Takvimi” olarak kullanıl-mıştır. Jülien Takvimi, Papa XIII.Gregorius tarafından ye-niden düzenlenerek “Gregorius Takvimi” adını almıştır.

Ay Yılına Dayalı TakvimAyın dünya etrafında 12 defa döndüğü süredir. Toplam 354 günden oluşur. Ay yılına dayalı ilk takvim Sümer-ler tarafından yapılmıştır. Ay yılına dayalı takvim, İslam Devleti’nde kullanılmıştır. Hz. Ömer Dönemi'nde bu tak-vimin başlangıcı olarak “Hicret” olayı benimsenmiştir.

4. Türklerin Kullandıkları Takvimler

Miladi Takvim

12 Hay-vanlı Türk Takvimi

Hicri Takvim

Celali Takvim

Türklerin Kullandığı Takvimler

RumiTakvim

Takvim-i Garbi