UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET

ODSJEK:HISTORIJA

SEMINARSKI RADUmjetnost 17.stoljeća

Student:Alen Rahmanović . Mentor:dr.sc.Sead Selimović,docent

Tuzla,2011g.

SADRŽAJ

UVOD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Manirizam u 17 stoljeću . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Barok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Italijanska umjetnost 17 stoljeća . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Umjetnost Španije 17 stoljeća . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Nizozemska umjetnost 17 stoljeća . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Francuska umjetnost 17 stoljeća . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

ZAKLJUČAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1

UVOD

Uspon evropske umjetnosti u 16 i 17. stoljeću je izuzetno brz i snažan. Najveći broj slikara u 17. stoljeću su realistički portreti. Slikari u 17. stoljeću nasljeđuju renesansu i pokazuju veliku raznovrsnost stilskog izraza. Sličan napredak zapaža se u vajarstvu i arhitekturi. To je izraz kreativnog stvaralaštva ljudi tog vremena. Početkom 16.stoljeća pozna renesansa i njene slobode počinju da nestaju kada mnogi istaknuti umjetnici napuštaju renesansu formu. Razlozi za to su političko i vojno propadanje gradova država te pojava masovnih vjerskih pokreta.

Odgovor umjetnika na takve promjene nije jedinstven. Jedan od odgovora jeste i pojava manirizma u 16.stoljeću koja svoja najbolja djela slika u drugoj polovini 16. stoljeća. Ova pojava je reakcija na umjetnički izraz renesanse ali i njen logični nastavak. Manirizam se završava početkom 17.stoljeća i ima velikog uticaja na umjetnost tog doba. Tada počinje otpor manirizmu čime započinje barok. Barok sjedinjuje različite umjetničke oblike u težnji da pojača potpuni efekat nekog djela.

Razvitkom matematike fizike i astronomije dokazuje se da u svemiru vladaju strogi i vječiti zakoni koji se mogu pročitati jasno i izraziti matematičkim formulama. Otkrivajući savršenstvo tog mehanizma svemira koji radi tačno i nepogrešivo ljudi se dive njegovom tvorcu-Bogu i odaju mu počast kroz blještavu i obilatu umjetnost punu samopouzdanja.

2

Manirizam u 17 stoljeću

Krajem 16. i početkom 17. stoljeća manirizam nailazi na otpor ponajviše što katolička reformacija unosi čistoumnost i moralizam u umjetnost. Slikari koji su i najveći predstavnici manirizma sve više slikaju s nesigurnošću. To dovodi do njegog gušenja. Prve generacije manirista ostavljaju iza sebe jedan novi stil osjećanja i maštovitost djela. Posljedne generacije padaju u akademsku skučenost i okamenjenost. Mnogi umjetnici u Francuskoj i Španiji u 17. sa svojim ostvarenjima još uvjek ostaju uz poznu renesanu, ovakve pojave dovode otpora manirizmu1.

Time počinje barok, umjetnički oblik u kome se renesansni izraz mjenja da bi se stvorili izuzetni vizuelni efekti. To se postiže bogato ukrašenim spoljnim i unutrašnjim površinama. Barok sjedinjuje različite umjetničke oblike u težnji da pojača potpuni efekt nekog djela. On se prihvata i širi po čitavoj Evropi to je izraz vjerske umjetnosti i najefikasnije oruđe katoličke reformacije u borbi protiv protestantizma.

Barok

Italija je kolevka baroka. Reč potiče od špansko - portugalske reči "barrucco" - termin barok je važio za sve izvijeno, nepravilno, kitnjasto, hirovito.

Barok se javlja u periodu kontrareformacije u katoličkim zemljama. Katolička crkva se izrodila u apsulutnu suprotnost izvornim hrišćanskim idejama. Vatikan je postao jezgro bogastva, pohlepe, nemorala i zločina, naročito dolaskom Aleksandra VI Bordžije za Papu, koji je bio ponajmanje duhovnik - bio je ubica i razvratnik. Racionalni duh humanizma prodro je i u oblast teologije, nastaju konflikti intelektualaca sa Vatikanom. Jan Hus (rektor univerziteta u Pragu i pristalica reformatorskih ideja) je spaljen početkom 1412.g. Kulminacija je indulgencija (prodaja oproštajnica grehova za novac), koja se sprovodi da bi Vatikan došao do para. Krizi u zapadnoj Evropi doprinosi i bogaćenje buržuazije i zanatlija, kao i osvajanje kolonija, a verska učenja crkve su dovedena u sumnju. U centrima koji su daleko od Rima počinju se rađati reformatorske ideje i pokreti. Kada indulgencija stiže u Nirnberg 1517.g., ovoj degeneraciji se suprostavlja i Martin Luter. On osniva protestantizam, religiju koja se širi po Evropi i svetu, a koju počinju prihvatati i vladari kneževina.

Manirizam kao hladan, formalan i suviše intelektualan nije mogao da zadovolji zahteve katoličke crkve, pa se u poslednjoj deceniji XVI veka, sabiranjem vrednosti

1 Dragoljub R. Živojinović, Uspon Evrope 1450-1789, Novi Sad,1989,str.150.

3

visoke renesanse, obrazuje umetnost baroka. 1540.g. papa Pavle je potvrdio službeni značaj barokne umetnosti. 1545.-1563.g. u Trientu se održava koncil, na kome se naglašava jasno koriššenje umetnosti u psihološkom delovanju. Barok je, pre svega, imao verski karakter, jer je naručilac bila crkva, koja je uticala na njegov razvoj. Barok je nova forma umetnosti, koja je u službi katoličanstva, da bi pobedilo paganstvo i jeres. Pored crkvene, postoji i profana grana baroka (dvorovi i rezidencije), ali je ona daleko slabija, profane kompozicije samo pomažu ukrašavanju vladarskih rezidencija - njima je podražavanje svetovnog sjaja bilo važnije od pobožnosti.

Teme se znalački odabiraju, jer se teži da se vernici vrate u crkvu2. Ova umetnost ima expresivnu snagu, koja deluje na posmatrača. Treba vernika dirnuti, pokrenuti ga na razmišljanje i vratiti ga. Kompozicija se u baroku takođe menja. Oblici su poređani po principu koordinacije. Načelo subordinacije (podređenosti) iz renesanse se napušta (Leonardova Sveta porodica - smirena kompozicija horizontala i vertikala) - kompoziciona struktura renesansnih dela je dosta jednostavna i ne odgovara baroku.

Arhitektura u Baroku je krajnje dinamizirana. U crkvenom graditeljstvu teži se što većim efektima, ostvaruju se nova prostorna rješenja od kojih uglavnom prevladava centralni tip tlocrta naglašen kupolom. Pročelja su uznemirena i bogata nišama, stupovima, volutama, a prepoznatljivi elementi su oval (elipsa).U kraljevskim rezidencijama i palačama prevladava stroga simetrija građevina i parkova(Npr.Versailles). U gradovima se drvene kuće zamjenjuju zidanima, a gradske i seoske crkve grade se u baroknim oblicima. Što se tiče vajarstva ono se podvodi sa slikarstvom, a koriste se slikarska sredstva i efekti. Prožeto je naglašenom čulnoššu, željom za postizanjem efekta sjaja, patosom i izveštačenim izrazom.

Italijanska umjetnost 17 stoljeća

2 H.W.Janson, Historija Umjetnosti , Beograd,1979, str.395.dalje: H.W.Janson,Historija Umjetnosti.

4

Kolijevka novog stila umjetnosti je Italija ili bolje reći Rim, centar papstva i kontrareformacije. Ipak najveći umjetnici ovog vijeka nisu iz Italije. U Italiji Rimska (naturalistička) i Bolonjska (braća Karač, Ludovigo, Agostino i Anibale). Rimska i Bolonjska Akademija se dosta razlikuju jer Rimska potpuno definiše svoj barokni stil dok je Bolonjska dosta umekšana i bez čestih religioznih asocijacija. Pored ovih škola postoje i druge manje škole.

U Italiji prvo mjesto zauzima slikar Michelangelo Merisi poznatiji kao Caravaggio (Karavađio). Predstavnik Rimske škole. Svojim realizmom otvara jedno novo poglavlje umetnosti. Prezirao je umetnost starih majstora. Bio je veoma prgav, brutalan, svađalica, pijanica, pa je čak 1603.g. pobegao iz Rima zbog ubistva. No, slikarstvo mu je verski produhovljeno, mada se i tu oseća izvesna brutalnost. On je prvi Italijan koji je programski ustao protiv idealizma.

Caravaggio je bio slikar stvaralačkog duha nazvan ovako po svom rodnom mjestu blizu Milana (1573-1610.g.) koji je u godinama između 1597-1599g. naslikao nekoliko monumentalih platna za crkvu među njima i Pozivanje sv.Mateje (sl.1.) . Stil ove slike daleko je i od manirizma i od visoke renesanse. Kako navodi Jansen„ ... nikad nismo videli jednu svetu temu opisanu tako savršeno i izrazima savršenog života prostih ljudi.“3

.

Sl.1.Pozivanje sv.Mateje, Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/Calling-of-st-matthew.jpg

Jedan od najpoznatijih umjetnika u ovom periodu u Italiji bio je Đanlorenco Bernini (1598-1680.g.). Bio je arhitektka koji je ostavio veliki broj građevina iza sebe4. On je sklupturu i arhitekturu stavljao u odnos tenzije i napetosti – same za sebe sklupture

3 H.W.Janson,Historija Umjetnosti,str.405.4 H.W.Janson,Historija Umjetnosti,str:406.

5

nebi bile ništa posebno, ali u specijalnom arhitektonskom okruženju one djeluju sjajno. Zaslužan je za uvođenje novog tipa fontane – fontana rustika koje je iznio iz vrtova i postavio na Rimske trgove. Voda tih fontana nije voda koja prska, već klizi preko formi koje je on vajao. Izgradio je i nekoliko skluptura među kojima najljepše su „Apolon i Dafne“ i „Zanos sv.Tereze“(Sl.2.).

Sl.2. Zanos sv.Tereze,Izvor: H.W.Janson,Historija Umjetnosti,str.408.

Pored ovih umjetnika potrebno je spomenuti Gvido Renija (1540-1619.g.), učenika Karačija koji se bavio ambicioznim temama, te bio veliki slikar portreta. Njegova najpoznatija djel su Hrist s trnovom krunom i Madona u oblacima. Antonio Konoleto koji je slikao pejzaže svog rodnog grada Venecije, kao i Frančesko Gvardi koji je slikao gradske teme.

Umjetnost Španije 17 stoljeća

Prvi veliki stl u kome Španija hvata korak sa svijetom je u 17 stoljeću, prije ovog perioda Španija nije imala povoljne uslove za razvoj renesanse kao u Italiji. Barok

6

koji je podstaknut kontrareformacijom u Španiji je našao pogodno tlo za razvoj. Španci najviše napreduju u slikarstvu, i za razliku od Italijana oni nisu bili skloni kolektivnom radu već su bili jaki individualisti. Slikarstvo je realistično, pejzaži se gube. Oslanjaju se na Venacijanski kolorizam i na Carravaggiov odnos svjetlosti i sjenke. Ali, za razliku od Italijana, u Španskom slikarstvu nema mašte, oni se ograničavaju na posmatranje.

Među najpoznatijim predstavnicima je Đuzepe de Ribera. Njegov koncept je realističko – naturalistički. U njegovom stilu karakteristična je oštrina realističkog detalja i naročito njegov tip svjetlo-tamnog. Kao i Carravaggio, Ribera praktikuje nagli prelaz iz jakog osvetljenja u dublju sjenku, bez posredstva i korišćenja polusjenke.

Francisko de Zurban jedan od najvećih Španskih slikara. Koristio je efekte svjetla i senke, Gotovo isključivo su ga interesovale religiozne teme.Najpoznatija djela su Sv.Franjo Asiški (Sl.3.) i Sv.Luka. U 17. stoljeću Španci nemaju nekih istaknutih arhitekata ili vajara.

Sl.3.Sv.Franjo Asiški, Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Francisco_de_Zurbar

%C3%A1n_057.jpg

Nizozemska umjetnost 17 stoljeća

7

U Nizozemskoj barok se nije razvijao, dok je u baroku slika bila ogromna u Nizozemskoj slika mora da bude usalgašena sa skromnim razmjerama građanske i seoske kuće. Umjetnost se razvija sponatno djelovanjem velikih majstora, koji se rukovode načelom da ispitaju stvarnost u realističnom smislu. Ipak postoji nekoliko umjetnika koji ulaze pod uticaj baroka.

Jedan od najvećih takvih umjetnika jeste Rembrant Van Ryn (1606-1669.g.) koji iako nikad nije bio u Italiji bio je pristalica Carravaggia. Naročito je preokupiran portretom, i to više portretskom studijom nego portretom u pravom smislu riječi. Njegov sopstveni lik, sa kojim može najlakše da experimentiše, najčešće će mu i služiti kao model (naročito u starosti). U centru njegove pažnje od samog početka stoji odnos između ljudske figure i prostora u kome se ona nalazi. Njega privlači Antika, mitološke legende i Biblija. Mitologijom se zanima naročito na početku karijere, kada je bio najosetljiviji prema italijanizmu. Mitologija i alegorija zauzimaju ipak najmanje važno mesto u njegovoj umetnosti. Biblijske teme jesu ono što ga najintimnije zanima. Rembrant je, možda, prvi od umjetnika u modernom smislu te riječi, prvi od velikih majstora koji, ne radeći za crkvu, obrađuje religioznu tematiku potpuno slobodno i prema svom nahođenju, ne obazirući se ni na kakve propise i ikonografsku tradiciju. Iako ih je bilo dosta, među najpoznatija djela mogu se izdvojiti: Anatomija dr.Tulpa, Noćna Straža (Sl.4.), Saskia kao Fiora (Sl.5.), te razni autoportreti.

Sl.4.Noćna Straža

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/28/The_Nightwatch_by_Rembrand

t.jpg

8

Sl.5.Anatomija dr.Tulpa.

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Rembrandt_Harmensz._van_Rij

n_007.jpg

U ovom periodu još treba izdvojiti Frans Halsa (1580-1666.g.) koji se isključivo bavio slikanjem portreta i tzv. portretskog tipa. U pojedinačnim slikama, njegov temperament dolazi do izražaja. Naročito u tim slikama vidimo cijelu onu skalu svih mogućih nijansi osmjeha, od prefinjeno nasmješenog kavaljera, lica koja se smijee više očima nego ustima, pa do grotesknog i kreštavog cerekanja. Po ovoj seriji likova Hals je i dobio nadimak "slikar osmjeha".

Adrien Van Ostade (1610-1685.g.) Učenik Fransa Halsa. Njegova umjetnost se ograničila na slikanje života malih ljudi sa sela ili sitnih građana. Tamni enterijeri sa relativno sitnim figurama, koje predstavljaju obično nezgrapne i zdepaste seljake. Jako je zanimljiv sa svojim slikama humorističnih scena iz svakodnevnog života.

Francuska umjetnost 17 stoljeća

Francuska je u XVI veku bila u borbama između katolika i protestanata, pa stoga ni nema uslova za barok. Umetnost se nije razvijala pod uticajem baroka, Iako je Francuska katolička zemlja zato što su kraljevi u apostolutizmu nametali svoj ukus, i zbog postojanja tradicionalnog manirstičkog duha.

Najznačajniji prestavnici su Nikola Pusen (1594-1665.g.) koji je bio predstavnik klasičnog soja, koji se krajnje odupire dekorativnoj struji baroka 5. Nikola Pusen daje crtu koja podstiče klasicizam, nema dijagonala, već komponuje horizontalama i vertikalama. Spada među najizrazitije predstavnike tzv. Francuskog duha, koji se

5 H.W.Janson,Historija Umjetnosti,str:435.

9

odlikuje plemenitošću, osećanjem mjere i jasnoćom. Najpoznatijie djelo je Arkadijski pastiri (Sl.6.).

Sl.6. Arkadijski Pastiri.

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fd/Nicolas_Poussin_052.jpg

Žorž de la Tur (1590.-1652.g.) Carravaggiov uticaj se ogleda samo u koncepciji osvjetljenja. Kao i Carravaggio, i on se bavi efektima svjetla, ali, za razliku od njega, u središte slike stavlja vještački izvor svjetlosti, koji je vidljiv, pa umjetnik ispituje posljedice tog svjetla.

Luj le Nan (1593.-1648.g.) jedan od trojice braće, koji obrađuju teme iz raznih društvenih klasa, ali najradije iz seljačkog života. Braća Le Nan njeguju posebno struju u umjetnosti - pod uticajem nizozemskog slikarstva XVII stoljeća, vezani su za teme iz seoskog života(Sl.7.).

Sl.7.Seljačka porodica

Izvor: H.W.Janson,Historija Umjetnosti,str:439.

10

ZAKLJUČAK

Kroz gotovo čitavo 17 stoljeće prevladava barok u većini katoličkih država, izuzev Francuske. Od 17. stoljeća katolička crkva koristila je umjetnost za širenje vjere. Da bi se svidjela gledatelju, promicala je umjetnički stil koji je bio teatralan i emocionalan. Od slikara se tražilo da pomoću svjetla i sjene stvara dramatične kontraste, a od kipara da prikaže likove u dinamičnim položajima. Da bi postigli takve efekte, umjetnici su morali biti tehnički vrlo vješti.

Međutim u protestanskim zemljama barok nije se razvijao ali je bio zastupljen, najviše što se nije njegovala vjerska kompozicija kao u katoličkim zemljama. Ipak u tim zemljama barok se njegovao samo kroz akademije.

11

LITERATURA

Janson H.W. Historija Umjetnosti, Beograd 1975.

Jakubin Marijan, Vodič kroz povijest umjetnosti, Zagreb 2003 .

Živojinović Dragoljub R., Uspon Evrope 1450-1789, Novi Sad, 1989.

12