historija ilira

HISTORIJA ILIRASalmedin Mesihović / Amra Šačić

Univerzitet u SarajevuSarajevo, 2015.

Prof. dr. Rajko BratožUniverza v Ljubljani, Filozofska fakulteta, Oddelek za zgodovinoRokopis učbenika, ki je v pripravi za tisk, priporočam za objavo. Prepričan sem, da bodo študentje zgodovine na univerzi v Sarajevu in na drugih univerzah v Bosni in Hercegovini dobili solidno, po pomenu pionirsko delo, ki jim bo omogočilo zanesljiv in globinski vpogled v antično dobo.

Doc.dr. Milan Lovenjak ,Oddelek za arheologijo, Filozofska fakultetaUniverza v LjubljaniUdžbenik Historija Ilira, originalno, stručno i jezično odlično napisan, pruža uvid u najvažnija poglavlja historije Ilira i centralnobalkanskog prostora u predantičko i antičko doba. Studenti, pa i šira zainteresirana stručna i laička javnost, kojima jezik ne predstavlja barijeru, dobijaju prvoklasni priručnik, koji na najbolji mogući način upućuje u brojna manje ili više kompleksna pitanja vezana za Ilire, njihove suparnike ili protivnike, u jednom od najuzbudljivijih perioda prošlosti čovječanstva.

HISTORIJA ILIR

ASa

lmed

in M

esih

ović

A

mra

Šač

ić

9 789958 600654

Salmedin MesihovićAmra Šačić

HISTORIJA ILIRA

Knjiga je nastala u okviru Tempus projekta „Curricular Reform of Heritage Sciences in Bosnia and Herzegovina“ (BIHERIT) (2012-3014/001-001) (Broj projekta: 530755-TEMPUS-1-2012-1-BA-TEMPUS-JPCR), koji je finansiran od strane Evropske

komisije.

Ova knjiga prikazuje gledišta autora i ne predstavlja mišljenje Komisije. Evropska komisija nije odgovorna za bilo kakvu upotrebu informacija

koje se ovdje nalaze.

Historija IliraIzdavač :

Univerzitet u Sarajevu

Za izdavača Prof. dr. Muharem Avdispahić dr.h.c., Rektor

UrednikAdnan Kaljanac

Recenzenti :Akademik prof. dr. Rajko Bratož

Doc. dr. Milan Lovenjak

Stručni saradnik za razdoblje kasne antike :Edin Veletovac

Stručni saradnik za engleski jezik :Samra Čebirić

Vizualni identitet naslovnice :Tijana Križanović

Štampa :ŠTAMPARIJA FOJNICA D.D. Fojnica

Tiraž :300 primjeraka

-------------------------------------------------------------CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo 904(497=291.6)(075.8) MESIHOVIĆ, Salmedin Historija Ilira / Salmedin Mesihović, AmraŠačić. - Sarajevo : Univerzitet, 2015. - 365 str.: ilustr. ; 24 cm Bibliografija: str. 309-318. - Registar. -Summary. ISBN 978-9958-600-65-4

COBISS.BH-ID 22405894-------------------------------------------------------------©Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo 2015, www.unsa.ba. Nijedan dio ove knjige se ne smije umnožavati, fotokopirati ni na bilo koji drugi način reproducirati bez izdavačevog ili autorovog pisanog odobrenja.

SALMEDIN MESIHOVIĆAMRA ŠAČIĆ

HISTORIJA ILIRA


5

Salmedin Mesihović / Amra Šačić

SADRŽAJ

UVOD ............................................................................................................................ 9HISTORIJAT ISTRAŽIVANJA ................................................................................ 13ILIRI U ANTIČKOJ MITOLOGIJI I HISTORIOGRAFIJI .................................. 21Grčki mitovi i legende kao izvor za ilirsku historiju .............................................. 21BIBLIOGRAFIJA ........................................................................................................ 34Iliri i njihova zemlja u antičkim pisanim vrelima .................................................. 37BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 108Latinska epigrafija kao izvor za historiju Ilira ...................................................... 112DODATAK ................................................................................................................ 121(primjeri čitanja latinskih natpisa sa prostora antičkog Ilirika) ......................... 121BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 126ODNOS ILIRA I GRKA PRIJE 230. GODINE P. N. E. ....................................... 128Prvi ilirski vladari ..................................................................................................... 128Ilirija u vrijeme kralja Bardileja i njegovih nasljednika ....................................... 129Klit i Glaukija ............................................................................................................ 131BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 134Kolonizacija istočne obale Jadranskog mora ........................................................ 136Epidamno i Apolonija .............................................................................................. 137Herakleja .................................................................................................................... 139Korkyra Melaina (Crna Korkira) ............................................................................ 140Narona ....................................................................................................................... 140Issa ................................................................................................................... 141Pharos ......................................................................................................................... 143Dim(os) ...................................................................................................................... 144Epetion i Tragurion .................................................................................................. 145Buthoe ........................................................................................................................ 146BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 147ILIRSKA DRŽAVA ................................................................................................... 148Agronova vladavina ................................................................................................. 148Regentkinja Teuta ..................................................................................................... 149Prvi ilirski rat ............................................................................................................ 151Ilirska država u razdoblju od 219 – 181. god. p. n. e. (Drugi ilirski rat) ........... 153Posljednji ilirski kralj Gencije (Treći ilirski rat) ................................................... 157BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 163

HISTORIJA ILIRA

6

ZEMLJE ANTIČKOG ILIRIKA I RIM ................................................................. 165Uspostava rimske vlasti ........................................................................................... 165Ratovi protiv Histra .................................................................................................. 165I delmatski rat 156–155. god. p. n. e. ..................................................................... 167Konačni slom Ardijejaca 135. god. p. n. e. ............................................................ 168Japodi i II. delmatski (118. god. p. n. e.) i III. delmatski rat(78. – 76. god. p. n. e.) .............................................................................................. 170Vrijeme Cezarovog prokonzulata i početak IV delmatskog rata ....................... 171Rat sa Ilirima Zapadnog Balkana kao dio II građanskog rata ............................ 173Odnosi sa ilirskim narodima nakon martovskih ida 44. god. p. n. e.(Iliri u okvirima prvih godina III rimskog građanskog rata) ............................. 176Rimsko – italski ratovi na centralnom Balkanu ................................................... 178Konačno zaposjedanje ilirskog područja .............................................................. 179Oktavijanove kampanje u periodu 35. – 33. god. p. n. e. .................................... 180Uspostava provincijskog sistema u ilirskim zemljama ........................................ 190Pohod Marka Licinija Krasa na centralni Balkan 29. – 28. god. p. n. e. ............ 195Osvajanja i ratovi 27. – 9. god. p. n. e..................................................................... 197Administrativno – pravno uređenje Ilirika prije Velikog ilirskog ustanka ....... 201Veliki Ilirski ustanak od 6. – 9. god. n. e. .............................................................. 207BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 231ILIRIK U PERIODU KASNE ANTIKE ................................................................ 235Uspostava i glavne karakteristike sistema dominata ........................................... 235Zemlje antičkog Ilirika u kasnoantičkim izvorima .............................................. 238Amijan Marcelin ....................................................................................................... 238Notitia Dignitatum ................................................................................................... 239Jordanes ..................................................................................................................... 239Kasiodor Senator ...................................................................................................... 240Prokopije .................................................................................................................... 241Hronike ...................................................................................................................... 242Pravni izvori .............................................................................................................. 245Geografsko – itinerarski izvori ............................................................................... 247Prostor kasnoantičkog Ilirika u kontekstu političkihi društvenih događaja(284. god. – ca 625. / 635. god.) .............................................................................. 249Upravno – administrativno i političko – pravno uređenje ................................. 250Rimski carevi rođeni na administrativnom područjuZapadnog i Istočnog kasnoantičkog Ilirika .......................................................... 256

7


Decije ......................................................................................................................... 257Hostilijan ................................................................................................................... 258Klaudije II Gotski ..................................................................................................... 258Kvintil ......................................................................................................................... 259Aurelijan .................................................................................................................... 260Prob... ......................................................................................................................... 263Dioklecijan ................................................................................................................ 264Maksimijan ................................................................................................................ 267Konstancije I Hlor .................................................................................................... 268Flavije Valerije Sever (Sever II) ............................................................................... 269Konstantin I ............................................................................................................... 270Maksimin Daja ......................................................................................................... 274Licinije ....................................................................................................................... 274Jovijan ........................................................................................................................ 275Valentinijan I ............................................................................................................. 276Valens ......................................................................................................................... 279Gracijan ..................................................................................................................... 281Marcijan ..................................................................................................................... 283Julije Nepot ................................................................................................................ 284Anastazije .................................................................................................................. 285Justin I ........................................................................................................................ 287Justinijan I ................................................................................................................. 289Kršćanstvo na prostoru Ilirika ................................................................................ 297Kršćanstvo u Iliriku do Milanskog edikta 313. godine........................................ 297Kršćanstvo na prostoru Ilirika poslije 313. godine .............................................. 301Kršćanstvo na prostoru Ilirika nakon 476. godine do dolaska Slavena ............. 306BIBLIOGRAFIJA ...................................................................................................... 309ABSTRACT : History of the Illyrians ................................................................... 319RECENZIJE ............................................................................................................... 323REGISTAR OSNOVNIH POJMOVA .................................................................... 328

9


UVOD

Udžbeničko – naučna literatura spada u red one pisane riječi koja se mora vremenom dopunjavati, modificirati, mijenjati. Stare teze je potrebno revidirati ili odbacivati ili dodatno potkrepljivati, a sve u skladu sa naučnim, progresivnim razvitkom, novim otkrićima i metodološkim procesima. I pored toga što u naučnim disciplinama historiografiji i arheologiji (ponajviše zbog njihovih unutrašnjih posebnosti), udžbenička literatura ima duži vijek trajanja, ipak je nekada potrebno i osvježiti ili bar pružiti neki drugi ugao gledanja na određene povijesne procese. Posebno je to bitno u kontekstu onoga što se sadržava pod terminom „nacionalna historija“, jer je upravo taj segment historiografije i arheologije najviše i izložen zloupotrebama i fabrikovanju. Za prostor koji se u današnjoj EU – terminologiji naziva „Zapadni Balkan“, izlazak iz prahistorije u protohistoriju i historiju je direktno vezan sa onim što se naziva Iliri, ilirski fenomen, ilirski prostor, ilirski svijet. Radi fragmentarnosti izvorne građe u svim njenim tipovima (literarna vrela, epigrafika, ostaci materijalne kulture, filološko – lingvistički relikti), ni do danas nije utvrđena općeprihvaćena teorija, a koja bi bila i glavna mainstream naučna teza, šta treba sadržavati i podrazumijevati pod terminima „ilirski“ i „ilirsko“. Ono što bi se sa sigurnošću jedino moglo tvrditi jeste da se danas pod pojmom „Iliri“ (kao terminus technicus) često podrazumijevaju neposredno predrimske autohtone zajednice koje su naseljavale i imale političke tvorevine i entitete na prostoru današnjeg Zapadnog Balkana (sa obuhvatom današnje Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske, zapadne Srbije, jugoistočne Slovenije i sjeverne Albanije). Još uvijek nije sasvim sigurno da li je riječ o jednoznačnom etničkom kompleksu, što bi značilo da su te zajednice govorile istim jezikom (sa različitim narječjima i dijalektima), i imale ili isto ili slično porijeklo (učestvovali u sličnim etnogenetskim i politijogenetskim procesima), ili su te zajednice pripadale različitim etničkim kompleksima. Sudeći po do danas pronađenoj, poznatoj, istraženoj i analiziranoj izvornoj građi koja se odnosi na Ilire, moglo bi se sa visokim stepenom vjerovatnoće pretpostaviti postojanje jednog, posebnog ilirskog etničkog kompleksa kojem bi pripadao veći dio tih neposredno predrimskih naroda koji su naseljavali Zapadni Balkan. Možda bi se pitanje ilirske etničke pripadnosti mogao problematizirati samo u odnosu na neke granične zajednice, kao što su npr. Liburni, zajednice koje se nazivaju Panoni, ili na udio ilirskog u etnogenezi i politiogenezi Epirana, Makedonaca, Skordiska. U terminološkom pogledu, pojam „illirski“ izaziva i nedoumice i probleme u tumačenju, i radi činjenice da su već u klasično – historijskom razdoblju izvedenice iz ovoga pojma imale različite etničke i teritorijalne

HISTORIJA ILIRA

10

sadržine, zavisno od historijskih i političkih okolnosti. Pod izrazom „Ilirija“ helenski pisci su često podrazumijevali zapadnobalkansko teritorijalno područje, čije granice ili granične zone i oblasti nisu bile jasno precizirane, i varirale su kako od hronološkog perioda tako i od samog pisca. Rimski termin „Ilirik“ je već upravno – teritorijalno određeniji i podrazumijeva provinciju koja se u vrijeme augustovskog režima prostire od jadranske obale, pa sve do Dunava. Ta velika i jedinstvena provincija nije obuhvatala samo narode koji su pripadali ilirskom etničkom kompleksu (ako bi u njega uključili i Liburne i Panone), nego i pojedine keltske zajednice. U zadnjoj fazi Velikog Ilirskog ustanka 9. god. n. e. došlo je do podjele te jedinstvene provincije, koje su u prvo vrijeme (bar u zvaničnom nazivu) zadržale u okviru svoga imena i iliričko ime. Vremenom se ilirsko ime širi i na prostore centralnog Balkana. Stoljećima kasnije, pojam Ilirik se koristi u kasnoantičkoj upravnoj terminologiji kao oznaka za jednu prefekturu Istočnog Rimskog Carstva i jednu dijecezu Zapadnog Rimskog Carstva. Zato se danas pod jezičkom konstrukcijom „zemlje antičkog Ilirika“ često podrazumijeva znatno veći teritorij nego što je to bila helenska Ilirija ili rimsko – republikanski i augustovski Ilirik. Kada se već raspravlja o terminološkim posebnostima, potrebno je obratiti pažnju i na unutrašnje uređenje rimskog Ilirika. Načelno, rimski Ilirik je podijeljen na onaj rimski (teritorij koji direktno pripada rimskom narodu) i peregrinski (koji pripada „stranim državicama“ zavisnim od rimskog naroda). Rimska država kao legalistička tvorevina je svoje odnose prema potčinjenim peregrinskim zajednicama regulirala na osnovu načela koja su utvrđivala međusobni odnosi, prava i obaveze. Pri tome je nasuprot rimskoj državi i rimskom narodu stajala formacija koja se definira kao peregrinska civitas, često proistekla iz ranijih autohtonih politija i državica. U tom kontekstu se može reći da su peregrinske civitates autonomne autohtone političke i teritorijalno – upravne jedinice u okvirima provincijskog sistema rimske države, sa svojim institucijama, pravom i građanstvom. Pored grada Rima i Italije (koja je imala posebni, povlašteni položaj za vrijeme Republike i sistema Principata), rimski građani, odnosno oni pojedinci koji su nosili rimsko građanstvo su u velikom broju živjeli i u provincijama. Oni su bili u pravilu koncentrisani, kao stalni naseljenici, u teritorijama koje su smatrane javnim zemljištem (ager publicus), kao što su vojni tabori i njihova okolina, militarizirana granica, rudnici i sl. Ova javna zemljišta su bila u posjedu upravno – teritorijalnih jedinica nazivanih municipiji, kolonije i res respublike. U vrijeme Srednje Republike (367. – 133. god. p. n. e.), municipiji su bili teritorijalno – upravne jedinice čiji su stanovnici bili nosioci rimskog građanstva, ali sa manjim obimom prava (nisu imali pasivno i aktivno biračko pravo), dok su kolonije bile teritorijalno – upravne jedinice čiji su stanovnici bili nosioci rimskog građanstva sa svim pravima.

11


Sa Kasnom Republikom, ova distinkcija je nestala, i stanovnici municipija su dobili prava u punom obimu rimskog građanina. U vrijeme Principata, razlika između municipija, kolonije i res publike je bila samo u tome koliki je stupanj ugleda i autonomije imala konkretna teritorijalno – upravna jedinica. Municipiji su bili na najnižem stepenu, statusno su iznad njih stajale kolonije, dok su na najvišem stepenu bile respublike. Rimljani su uvijek primjenjivali svoje načelo fluktuativne hijerarhije, odnosno stepenastog napredovanja i kretanja kroz rimski državni i imperijalni sistem. Ovom načelu izuzetak nisu bile ni teritorijalno – upravne jedinice. S obzirom da je rimska država imala vrlo djelotvornu praksu masovnih dodjela rimskog građanstva i na individualnoj i na kolektivnoj bazi, postepeno su se gasile i nestajale peregrinske civitates, transformirajući se (u pojedinim dijelovima ili u cjelosti) u upravno – teritorijalne jedinice rimskih građana. Također i te su jedinice rimskih građana mogle napredovati na hijerarhijskoj ljestvici, tako što su municipiji postajali kolonije, a kolonije res publike. Najbolji primjer navedenom je teritorijalno – upravna jedinica Aquae, sa urbanim i upravnim sjedištem u sarajevskom naselju Lužani – Ilidža. Ona je proizašla direktno iz desitijatske peregrinske civitas, koja je početkom III. st. n. e. imala status municipija, a sredinom istoga stoljeća je uzdignuta na status kolonije, dok je u vrijeme vladavine Dioklecijana imala status res publike. Kada je riječ o terminologiji, cilj udžbenika jeste korištenje savremenih terminoloških postavki zasnovanih na modernoj metodološkoj misli historijske nauke. Za razliku od ranijih udžbenika u kojima se socijalno – političke kategorije stanovništva zapadnog Balkana tretiraju u terminološkom smislu kao plemena, u ovom udžbeniku je došlo do određenih izmjena. Razlog za to je taj što ilirski protohistorijski narodi koji su ulaskom u strukturu rimske države bili transformirani u peregrinske civitates, mogli bi se terminološki odrediti i kao natio. Latinski termini „natio“, „populus“ i „gens“ često su u antičkom – rimskom svijetu doživljavani kao sinonimi iako imaju različitu sadržinu, jer nacija (natio) primarno nosi određenje političkog naroda, dok „gens“ i „populus“ iako mogu, i u dosta slučajeva u svijetu antike to i podrazumijevaju, ne moraju uvijek i to određenje političkog naroda u sebi sadržavati. Ipak, zbog specifične sadržine pod kojom se shvaća i upotrebljava naš termin „narod“ u ovom radu, njemu najbolje odgovara upravo latinsko „natio“ (ali u antičkom – starorimskom smislu). Kako bi se izbjegle moguće zabune, u radu nije upotrebljavan termin „nacija“, koji u našem modernom jeziku ima sasvim drugu, strogo definiranu, pojmovnu sadržinu. Radi toga termin „narod“ u ovom udžbeniku je uvijek korišten u smislu neke jasne političke povezanosti. U skladu sa tim, pojmom narod bi se mogao odnositi na Taulante, Peonce, Autarijate, Dardance, Ardijejce, Dezitijate, Liburne, Japode, Daorse, te peregrinske civitates Panonije kao što su Andizeti,

HISTORIJA ILIRA

12

Kolapijani, Amantini, Breuci itd. Kako bi se čitatelji upoznali sa načinom života autohtonog stanovištva nakon uspostave rimske vlasti urađeno je poglavlje u kome je duhovna kultura i onomastika obrađena na osnovu epigrafskih spomenika. Svrha tog poglavlja jeste da se ukaže na značaj materijalne građe za izučavanje ekonomske, religijske i administrativno – pravne historije. U osnovnim crtama je objašnjeno značenje samog pojma epigrafije i osnovnih metodoloških postavki te pomoćne historijske nauke. Metodološki aparat na kojem se temelji pisanje udžbenika „Historija Ilira“ primarno se zaniva na metodi vanjske i unutrašnje kritike izvora. Ova metoda hronološki gledano primijenjena je na najstarije izvore koji spominju Ilire poput grčke mitologije, te potom na djela grčkih i rimskih historičara iz različitih vremenskih epoha. Rad na tematskim jedinicama iz političke historije je zasnovan na hronološkoj i komparativnoj metodi kako bi se dobila što potpunija slika uzroka i posljedica određenih događaja. Problematika Ilirika u kasnoj antici je obrađena na osnovu tematske metode, a u sklopu svake jedinice događaji su izneseni hronološki, sa ciljem da što preglednije i jednostavnije predstavi događaje iz političke i religijske historije. Biografije rimskih careva, koji su poticali sa ilirskog etničkog područja, obrađene su hronološkom metodom, s ciljem da prezentuje što jasniju sliku o samom broju, kao i značaju ovih ličnosti koji su se nalazili na čelu rimske države u zadnjim decenijama sistema principata i tokom dvije stotine i osamdeset godina kasnoantičkog razdoblja koje je u ovom poglavlju predstavljeno. U savremenoj historiografiji posebno je popularno pitanje : „Kada prestaje antika i počinje srednji vijek na prostorima koji su bili dio rimske imperije?“ Kako bi se pratili trendovi savremene nauke u udžbeniku je posebno poglavlje posvećeno upravo kasnoantičkoj historiji Ilirika. Iz ovog poglavlja studenti historije i arheologije mogu spoznati osnovne procese koji su doveli do nestanka antičke civilizacije i početka novog razdoblja u historiji čovječanstva. Zbog značaja samog poglavlja pri njegovoj izradi veliki doprinos je dao mladi naučnik Edin Veletovac čija je uža stručna specijalnost kasna antika. Posebna vrijednost ove knjige je činjenica da je riječ o prvom udžbeniku koji se bavi najranijim razdobljem bosanskohercegovačke historije, a koji je urađen od domaćih autora na domaćem jeziku. Na kraju je potrebno naglasiti da iz razloga što je udžbenik namijenjen za studente prvog ciklusa (BA level) njegov sadržinski i tematski okvir je reduciran. Zato je i glavna pažnja usmjerena na etnogenetsku, političku i vojnu historiju Ilira. Sama knjiga je objavljena zahvaljujući EU projektu TEMPUS BIHERIT, koji je dobila Katedra za arheologiju Filozofskog fakulteta u Univerziteta u Sarajevu.

319


ABSTRACT : History of the Illyrians

Renowned Roman comedy writer Plautus mentioned the Illyrians in his comedy Trinummus while describing a character: “Faith, this fellow’s surely of the mushroom genus; he covers himself entirely with his top. The countenance of the fellow appears to be Illyrian; he comes, too, in that garb.”439 This information is significant because it shows that the Illyrians were present in all segments of Greco-Roman history, meaning that they were part of the mosaic characterised as the Mediterranean civilisation. They found their place in ancient mythology, in the works of logographers, historians, analysts, writers, and finally in the works of contemporary historians, archaeologists, philologists, and ethnologists. Due to the extensiveness of the topic, the book “History of the Illyrians” cannot include all segments of Illyrian history, hence its content is divided into five thematic sections: Research history includes the chronological development of research processes and historical events regarding Illyrian history. A precise definition of the term “Illyrian” was developed during the Greco-Roman civilisation. Since that issue triggers scientific debate even today, it is not an overstatement claiming that it is a millennial problem for the part of ancient historiography dealing with cultural and historical development of Illyrian peoples. It should be noted that real scientific exploration and publication of the Illyrian phenomenon begins in the first half of the 19th century after romanticised conception and presentation of the famous history of Illyrian population in the Western Balkans. A vital factor contributing to improved research in the 19th century is institutionalisation of scientific research, initially by opening museums (Split, Zadar, Zagreb, and Sarajevo). The scientific journals that particularly contributed to systematic research of the Illyrian history are: Bullettino di archeologia e storia Dalmata (later known as Journal of Dalmatian Archaeology and History - Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku), Journal of Croatian Archaeological Society (Vjesnik hrvatskog arheološkog društva), Journal of the Zagreb Archaeological Museum (Vjesnik arheološkog muzeja u Zagrebu), Archäologisch-epigraphische Mitteilungen aus Österreich-Ungarn, Starinar, Wissenschaftliche Mitteilungen aus Bosnien und der Herzegowina which is a German version of Journal of the National Museum (Glasnik Zemaljskog muzeja), Diadora – Journal of the Zadar Archaeological Museum, Archaeological Papers and Dissertations from Zagreb (Arheološki radovi i rasprave), OPVSKVLA ARCHǼOLOGICA published by Zagreb Archaeological Institute, Archaeological Journal (Arheološki vestnik)

439 English translation by Henry Thomas Riley.

HISTORIJA ILIRA

320

published by the Slovenian Academy of Sciences and Arts in Ljubljana, Situla published by the National Museum of Slovenia, Archaeological Reports from Belgrade (Arheološki pregled), Živa antika from Skopje, Archaeologia Iugoslavica, and Yearbook (Godišnjak) of the Centre for Balkan Studies of Academy of Sciences and Arts of BiH. Particularly valuable are monumental publications PJZ – “Prehistory of the Yugoslav Countries” published in five volumes from 1979 to 1987 by the Centre for Balkan Studies Sarajevo and “Archaeological Lexicon of Bosnia and Herzegovina” published in three volumes and five maps in 1988 by the National Museum in Sarajevo. Significant contribution to the understanding of Illyrian history was given by following researchers: Carl Patsch, Ćiro Truhelka, Dimitrije Seregejevski, Esad Pašalić, Alojz Benac, Grga Novak, Borivoj Čović, Enver Imamović, Duje Rendić Miočević, Mate Suić, Ivan Marović, Šime Batović, Draga and Milutin Garašanin, Branko Gavela, Fanula Papazoglu, Josip Korošec, Skënder Anamali, Selim Islami, Hasan Ceka, Muzafer Korkuti, Vangjel Toçi, Frano Prendi, Géza Alföldy, András Mócsy, Franc Stare, Stane Gabrovec, Slobodan Čače, Jaroslav and Ana Šašel, Marjeta Šašel Kos, J. J. Wilkes, Pierre Cabanes. The Illyrians in ancient mythology and historiography is a section whose goal is to generally inform the reader about the presence of the Illyrians in mythology and historiography of the Greeks and later of the Romans. There is a certain original trait in the richness and extensibility of the mythological tradition which reveals the very nature of Greco-Illyrian relations. Although Greek myths hold puzzles, unsolved even by experts, their research is gradually progressing. The book “History of the Illyrians” analyses the most famous Greek myths and epic poems which refer to the Illyrians or certain Illyrian communities/peoples, and they are: Myth of Cadmus and Harmonia, Myth of Polyphemus and nymph Galatea, Myth of Apollo the Hyperborean, as well as epic poems Argonautica, Iliad and Odyssey. Almost all significant ancient historians, starting from the Father of History Herodotus to writers of Late Antiquity (Christian), have left certain information about the Illyrians in general as well as about individual Illyrian peoples. Since the time of logographers, ancient historians became aware of the Illyrians in the context of conflicts and political connections with the developed civilisations of the Mediterranean. Apart from epigraphic monuments, the Illyrians have not left traces of their literacy, so we learn about their historical role from testimonies of ancient writers and archaeological material. Written sources are frequently perplexing, subjective, taken from secondary or tertiary sources, therefore source criticism is one of the basic things a historian needs to do when dealing with cultural and historical development of the Illyrians. The Illyrians and the territory they inhabited found their place in the works of: Alcman,

321


Hecataeus, Herodotus, Thucydides, Pseudo-Scylax, Pseudo-Scymnus, Eratosthenes, Timaeus, Theopompus, Polybius, Livy, Diodorus Siculus, Strabo, Velleius Paterculus, Pompeius Trogus, Pliny the Elder, Appian, Suetonius, Plutarch, Cassius Dio, Curtius Rufus, Athenaeus, Arrian, Polien, Justin, Orosius, Ammianus Marcellinus, Jordanes, Frontinus, Cassiodorus Senator, Procopius, Saint Jerome, Stephanus Byzantinus, and in ancient itineraries (Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, Tabula Peutingeriana, Ravennatis Anonymi Cosmographia) and administrative-legal documents (Codex Theodosianus, Corpus Iuris Civilis, Notitia Dignitatum). Apart from literary sources, epigraphic monuments were analysed within this thematic unit. The aim was to familiarise readers with the basic principles of Latin epigraphy, since the ancient epigraphic monuments are the main source for studying the history of the Illyrians after the establishment of the Roman rule. Illyrian religion, onomastics, and Roman heritage were explained through epigraphy. Relations between the Illyrians and the Greeks before 230 BC is a special thematic section whose aim is to introduce the first Illyrian countries, King Bardylis, and his ancestors to the reader. Constant conflicts of the Illyrian peoples with Macedonia and Epirus are explained. The development of Illyrian communities in Dassareti and hinterland of Apollonia and Epidamnos, and the establishment of first Greek apokia and emporia on the Adriatic coast such as Issa, Pharos, Korkyra Melaina, Narona, Epidauros, and others are described chronologically. The Illyrian state is a well-known topic from the Illyrian history. This section is based on authentic source analysis which produces a relatively unambiguous insight into historical events during Agron’s Dynasty. The Illyrian state left its biggest mark on the ancient historiography due to long-time conflicts with Rome and Philip V King of Macedonia. The period from 230 BC to 167 BC was marked by reign of some of the most renowned persons from the Illyrian history such as Agron, Teuta, Scerdilaidas, Demetrius of Pharos, Pleuratus, and Gentius. In this period, the Illyrians appeared on the historic scene of Rome. Agron’s state used to spread from central Dalmatian islands on the north, to Epirus on the south and Dardania on the east. Polybius recorded that he had stronger military force compared to all other Illyrian kings before him. Three Illyrian wars were described chronologically, together with their causes and consequences. Countries of ancient Illyricum and Rome is the title suggesting focus on centuries-long relations between the Roman Empire and Illyrian and related peoples of the Western Balkans. The topic was analysed chronologically for easy reference and the emphasis is on military-political subjugation of peoples and communities in the Western Balkans. There are several smaller thematic units within general theme: Wars against the

HISTORIJA ILIRA

322

Histri, The first Dalmatian war (156 BC – 155 BC), The final downfall of the Ardiaei in 135 BC, The Iapydes and the second Dalmatian war (118 BC), The third Dalmatian war (78 BC – 76 BC), The period of Caesar’s proconsulate and the beginning of the Fourth Dalmatian war, The war with the Illyrians from the Western Balkans as part of the Second civil war, Relations with the Illyrian peoples after the Ides of March in 44 BC and in the first years of the Third Roman civil war, Roman-Italic wars in central Balkans, The final occupation of the Illyrian territory, Octavian’s campaigns from 35 BC to 33 BC, The establishment of the system of provinces in Illyrian countries, The campaign of Marcus Licinius Crassus in central Balkans in 29 BC – 28 BC, The position and status of indigenous communities in the province of Illyricum (until the revolt in 6 AD), The Great Illyrian Revolt from 6 AD to 9 AD. Military operations are accompanied by author’s maps that show the movement of military units, as well as the distribution of indigenous peoples in the Western Balkans. Late Antiquity is the period when the Illyrians were completely incorporated into the people of Rome (populous Romanus). Therefore, this segment of the Western Balkans history was neglected in the books dealing with the Illyrian history. However, it is important to note that this population, which was de iure Roman population, was still the progeny of centuries-old Roman enemies the Dalmatae, the Iapydes, the Breuci, the Daesitiates, the Narensi, the Taulantii, the Docleatae, the Pirustae, the Ardiaei, and others. Accordingly, the emphasis is on the remains of original Illyrian culture on the territory of Illyricum in the period of Late Antiquity. A reflection of the transition from one form of government, the Principate, to another, the Dominate, on the territory of the Western Balkans was analysed. Attention was particularly drawn on administrative-legal changes that Diocletian used to try to improve the efficiency of state administration. Dalmatia retained the majority of its territory, but it lost a smaller part of the province in south-east, more precisely the territory of present-day Montenegro and part of Albania, in favour of Praevalitana. Salona was Dalmatia’s capital, and Skodra was Praevalitana’s capital. The new incomplete province of Dalmatia, as well as other four newly founded provinces of Pannonia (Prima, Valeria, Savia, and Secunda), were united within diocese Pannoniae, whose centre and capital was Sirmium (the centre of Pannonia Secunda at the same time). A large amount of text was devoted to Roman emperors born on the Illyrian ethnic territory. In order to explain the importance of these rulers, biographies of Illyrian emperors were given, starting from Decius to Justinian, as well as a chronological overview of territory of Illyricum in Late Antiquity in the context of political and social events (284-614 AD). Moreover, it includes descriptions of the most important sources from Late Antiquity that contain certain data about countries of ancient Illyricum which even refer to the period of Illyrian independence.

HISTORIJA ILIRA

328

REGISTAR OSNOVNIH POJMOVA

A

Abritus, 258 Acencia, 114Acrolissos, (Akrolisos) 57, 72, 156Acruvium, (Akruvijum )100, 102, 212Ad Decimum, 291Ad Libros, 248Ad Matricem, 248Adrijas, 46, 143Adrij, 42, 46, 143Aequum (Ekvum) colonia, (Čitluk kod Sinja), 102, 307Africa (dijeceza), 249, 266Afrodita, 22, 33Agatarhid, 45, 71, 81Agatoklo, 84, 145Agava, 22, 23Agenor, 21Agida, 74, 129Agila I, 294Agirrus, 113Agrigent, 145Agripa, 104, 183, 189, 192, 197, 198, 216Agripa Postum, 219Agron, 5, 44, 46, 49, 50, 52, 58, 62, 84, 93, 105, 131, 148, 149, 150, 151, 152, 158, 161, 162,

321Ahaja, 53, 154, 243Ahajci, 49, 150, 151, 152Ahilej, 31Ajol, 30Akademija, 295Akakijeva šizma, 288Akarnanci, 49, 51, 85, 150, 153, 155Akrotat, 80, 132Akvileja, 63, 166, 170, 172, 182, 295, 301, 302, 305Akvinkum, 251al Mundhir III ibn al – Nu’man, 288Alamani, 258, 259, 260, 262, 263, 265, 267, 269, 276, 277, 282, 294Alani, 280

329


Alatej, 280Alathar, 287Alavivus, 280, 281Albanija, 9, 18, 27, 29, 38, 44, 59, 100, 137, 172, 189, 191, 192, 250Albion, 89, 90Aleksandar II, 73, 74, 129, 133, 149Aleksandar III Makedonski, 14, 57, 60, 66, 75, 76, 77, 78, 79, 128, 129, 131, 132, 133, 145Aleksandar iz Aleksandrije, 304Aleksandar IV, 145Aleksandar Mološanin, 76Aleksandar Polihistor, 100Aleksandar Stipčević, 19, 20Alekt, 268, 269Algal, 160Alketa, 73, 128Alkinoj, 28, 30, 32Alkman, 31, 37Alma (današnja Fruška Gora), 214Alojz Benac, 18, 320Amalasvinta, 291Amalska dinastija, 240, 291Amantini, 12, 100, 102, 199, 208Ambrozije, 282, 301Amida, 286Amijan Marcelin, 238, 281Amingus, 294Aminta III, 73, 76, 128, 129, 131Amra Šačić, 20Anastazije (car), 244, 285, 286, 287, 290Anastazije (mučenik), 298Anastazija (svetica), 300Anastazijev zid, 286Andabo, 116Andej, 59Andetrium, 92, 167, 185, 222Andizeti, 11, 94, 100, 102, 208Andragatije, 283Andrija (biskup Bestoenske crkve), 306, 307Andrija (biskup Jadertinske crkve), 306, 307Anemije, 305, 306Angos (Zapadna Morava), 38Ankara, 276

HISTORIJA ILIRA

330

Ankona, 63, 141, 293Annaeus, 113Annaius, 113Anonymus Valesianus I i Anonymus Valesianus II, 244Ante Starčević, 15Antenor, 30Antigon Gonata, 145Antigon III Doson, 47, 48, 54, 153Antigoneja (Antigonija), 39, 51, 150Antioh I, 145Antiohijan, 299Antiohija, 238, 244, 261, 275, 292, 305Antipatrija, 47, 56Antistije Vet, 189Anton Mayer, 18Antoninov Itinerarij, 248, 249Anzotica, 117Aous (Aoj, Vojuša),41, 44, 81, 138, 150Apije Klaudije (III ilirski rat i III makedonski rat), 65, 66, 67, 159, 179Apijan, 14, 23, 24, 31, 32, 41, 44, 50, 51, 52, 54, 60, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92,

98, 102, 103, 104, 105, 107, 148, 152, 155, 165, 169, 170, 171, 173, 181, 182, 183, 184, 186, 187, 188, 189, 192, 194, 201

Aplis, 114, 123Aplius, 114Apludus, 114Aplus, 114Apolodor, 21, 22, 71, 95Apolon, 22, 23, 27, 29, 73, 82, 85Apolonija, 38, 41, 52, 54, 56, 61, 64, 67, 70, 72, 80, 81, 82, 84, 85, 100, 132, 137, 138, 139,

145, 151, 152, 153, 154, 156, 160, 161, 212Apolonije Rođanin, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 38, 41, 44Apsirti, 26, 94Apulija, 33, 293Apurus, 114Aquae, 11Arabej, 86Ardijejci (Vardijejci, Bardijejci), 11, 31, 45, 49, 52, 53, 60, 86, 88, 93, 99, 101, 148, 152,

168, 169, 176, 189, 191, 208Arduba, 222Ares, 22Arg, 330Argentaria, 248

331


Argentovaria, 282Argonauti, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 71, 94Argonautika, 25, 26, 31, 32, 41Arijadna, 285, 287Arijan (iz Nikomedije), 76, 77, 78, 79Arijanci, 301, 305Arije, 273, 304Arintanija, 56Aristotel, 39, 86, 88, 138Arkadija, 48, 148, 149Arkadije (car), 303Armenija, 265, 279, 280, 286Arsak II, 280Artaban, 294Artemidor, 71, 95Artemida, 29, 161Arthur Evans, 15, 43Artogerassa, 280Arupijani, 91Arupium, 90, 91, 183Arvijati, 100Asiana (dijeceza), 249, 266, 279Asinarije, 292Asklepije, 117Aspakur II, 280Assidonia, 294Asterije, 299Atakoti, 277Atalarik, 291Atanagild, 294Atanarik, 279Atanazije, 304Atenej, 25, 44, 45, 78, 81Atenodor, 286Atila, 254, 283Atintani, 41, 44, 61, 152, 154, 156Atis, 118Auctuarii Hauniensis ordo posterior, 244Auctuarii Hauniensis ordo prior, 244Audata, 78, 79Augusta Traiana (Beroe), 271Augustin, 302

HISTORIJA ILIRA

332

Augusta Treverorum (Trier), 236, 265, 269Aul Cecina Sever, 213, 214, 216Aul Gabinije, 175, 177, 193Aurelijan, 235, 259, 260, 261, 262, 263, 267, 269Autarieus, 24Autarijati, 11, 38, 41, 43, 45, 77, 78, 81, 82, 83, 84, 86, 87, 88, 89, 103, 105Avari, 237, 238, 256, 294, 308Avendo, 183Avita, 284Azali, 100, 102Azinije Polion, 106, 177, 189, 193

B

Baderiana (Bader), 289Bagrevand, 280Balearski otoci, 291Banija, 213Banja Luka, 250Bardilej I, 19, 44, 45, 46, 47, 71, 74, 75, 77, 79, 84, 129, 130, 131, 133, 148Bardilej II, 84, 133Bariduum, 167Barzo, 114Basana (Basanija), 67, 160Basijana, 255Basseana, 141Bastarni, 82, 83, 184, 195, 196, 199Bathiatai (Bathijati), 101Bathinus, 93, 102, 218Baton (ime), 17, 113, 123Baton Breučki, 96, 105, 199, 213, 215, 218, 219Baton Dezitijatski, 95, 205, 211, 212, 213, 215, 218, 219, 221, 222, 223, 224Baton, sin dardanskog vođe Longara, 61Beč, 16, 18, 208, 230, 251Bečko Novo Mesto, 251Bederiane, 287Belgika, 268Belgiti, 100Belizar, 241, 289, 290, 291, 292, 293Benevent, 293Beotija, 21, 23Beroe (Alep), 271, 292

333


Bessi, Bessoi (Besi), 86, 104, 189, 197Bihać, 90, 101, 116, 121Bindus, 88, 98, 113Birs, 124, 125Birsena, 84, 133Bistrica, 150Bistue (biskupija), 302Bistue Nova, 248Bistue Vetus, 248Bizant, 137, 241, 272, 274Bizantsko Carstvo, 249, 256Blagoje Govedarica, 18Bleda, 254Blemiji, 263, 283Blodus, 113Borej, 29Bogoslav Šulek, 15Bojana (Barbbana), 27, 43, 68Boji, 86, 102Boka Kotorska, 23, 27, 43, 72, 94, 100, 152, 250Bononija (Bulonj), 270Bonos, 263Boria, 113Borivoj Čović, 18, 320Bosanski Novi, 250Bosfor, 274Bosna i Hercegovina, 9, 15, 16, 18, 19, 20, 49, 58, 95, 104, 111, 115, 121, 123, 167, 187,

190, 210, 211, 221, 243, 250, 301, 303Boško Marijan, 18Branko Gavela, 18, 320Breuci, 12, 102, 125, 192, 199, 208, 213, 219, 223, 322Brigetio, 278Britanija, 171, 172, 235, 236, 264, 268, 269, 270, 277Britannia (dijeceza), 249, 266Brukteri, 271Brundisij, 63, 65, 145, 152, 158, 175Brunoslav Marijanović, 18Brutij, 262, 293Budalia (Martinci), 257Bugarska, 19, 195, 258, 260Bukinobanti, 277, 282Bulini, 41, 42, 101, 139

HISTORIJA ILIRA

334

Burgundi, 267Buthoe (Budva), 22, 23, 27, 43, 100, 146, 157, 250Butilin, 294

C

Carl Patsch, 16, 320Carl Pauli, 17Cazinska krajina, 213Cecilijan (biskup Ludroenske crkve), 317Celij, 300Celje, 251Cezareja, 241Ciabrus (današnja Tsibritsa u Bugarskoj), 195Cibale (Cibalae, Vinkovci), 271, 276, 279, 299, 304Ciceron, 176Cimbri, 82, 83Cipus, 112Cisterna Bazilika, 295Clevata, 114Codex Iustiniani, 245, 246, 295Codex Theodosianus, 245Comes Marcelin, 243, 244Conrad Peutinger, 248Consularia Constantinopolitana, 244Corpus Iuris Civilis, 245, 246, 247, 295Crna Gora, 9, 27, 43, 137, 191, 192, 250Curbania, 114Cursulavia, 114Čačak, 250Četiri panonske pokrajine (Prima, Valeria, Savia, Secunda), 251Četvorica Ovjenčanih ili Quattuor Coronati, 300Ćiro Truhelka, 16, 320

D

Dacia Aureliana, 261Dačani, 182, 184, 199, 200, 214, 240Dačka dijeceza (Dioecesis Daciae), 243, 252, 253Dagalajf, 276Dakija, 118, 251, 253, 260Dakija Ripensis ili Porječna Dakija, 252, 301 Dalmacija/Dalmatia, 33, 38, 41, 58, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 105, 106,

335


110, 114, 117, 118, 119, 124, 137, 142, 157, 165, 177, 192, 198, 200, 216, 223, 224, 234, 235, 237, 238, 239, 243, 244, 247, 248, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 264, 269, 284, 291, 292, 293, 297, 298, 299, 301, 302, 303, 305, 306, 308, 322

Damaskije, 295Damastij, 137Damaz I, 301Dandon, 100Daorsi (Daorzi), 11, 37, 58, 60, 69, 70, 93, 99, 101, 145, 157, 160, 167, 173, 174, 177, 189,

191, 208Daortho, 24Dapiks, 196Dardan, 32Dardanci, 11, 31, 32, 35, 43, 45, 47, 48, 49, 51, 59, 60, 61, 62, 64, 70, 76, 86, 87, 88, 133,

135, 148, 156, 159, 178, 179Dardanija, 32, 44, 62, 64, 68, 86, 150, 153, 243, 244, 252, 268, 321Dardanus, 24Darmocus, 114Dara, 289Dasarida, 160Dasius, 113Dassaro, 24Datirana sinoda, 305, 306Dazas, 113, 116Decije, 257, 258Decim Junije Brut, 170Decim Junije Brut Albin, 176, 183Decim Lelije, 175Deld, 196Delfi (delfsko proročište), 22, 23, 38, 46, 72, 73, 82, 84, 85, 105Delmati, 42, 58, 60, 70, 91, 92, 93, 96, 99, 104, 105, 107, 114, 141, 145, 146, 157, 158, 167,

168, 170, 171, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 180, 181, 185, 186, 187, 188, 189, 192, 194, 195, 197, 198, 199, 200, 205, 208, 215, 222, 223, 298, 326

Delminij (Delminium), 92, 102, 105, 167, 168, 298Demetra, 144Demetrije (đakon), 300Demetrije Farski, 52, 53, 54, 55, 56, 94, 152, 153, 154, 155, 156, 165, 168, 321Demetrije (makedonski princ), 58Demetrije (Poliorket), 83, 84Demetrije II, 49, 148Demosten, 86Denteleti, 195, 196, 197Derbanoi, 187

HISTORIJA ILIRA

336

Deremisti, 99Derentini (Deretini), 99, 101, 192, 208Desareti (Dasareti), 47, 56, 60, 65, 86, 100, 130, 156, 160Desaretida (Dasaretida), 56, 60, 130, 157Deuri, 99, 187, 208Dezidijati, 11, 94, 95, 96, 99, 104, 105, 107, 113, 114, 187, 188, 192, 200, 204, 206, 207,

208, 210, 211, 223Dicioni, 94, 99, 101, 187, 208 Didim, 131Digesta ili Pandectae, 245, 246, 247, 295Dijana, 117Dim(os), 144, 145Dimale (Dimalle), 54, 56, 61, 154, 156Dimani, 142Dimitrije Sergejevski, 16, 17Dindari, 99, 101, 192, 208Diodor Sicilijanski, 22, 25, 39, 44, 45, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 79, 80, 81, 82, 83, 128,

129, 131, 142, 143, 144Dioklecijan, 11, 235, 236, 237, 249, 250, 251, 252, 264, 265, 266, 267, 268, 262, 272, 298,

299, 300, 301, 303, 304Diomed, 32, 33, 41Dion Kasije (Kokejan), 50, 84, 85, 91, 94, 96, 103, 105, 106, 107, 128, 148, 183, 184, 188,

197, 198, 199, 200, 201, 211, 212, 213, 214, 217, 220, 224Dionis, 22, 144Dionizije Mlađi, 24, 142Dionizije I Stariji (Sirakuški), 24, 71, 72, 73, 128, 136, 141, 142, 143, 144Diskelad, 28Ditius, 114Ditueio, 114Ditus, 113, 114Doboj, 250Doclea, 102, 122Dokleati, 99, 100, 101, 104, 189, 322Domnio, 299, 301Donji Ilirik, Illyricum Inferior (Panonija), 95, 99, 165, 194, 223Donja Germanija, 257, 268Draga i Milutin Garašanin, 18, 87Dragotina, 250Drava, 100, 198, 200, 213, 215, 223Drepana (Korkira, Krf), 27, 28, 30, 40, 42, 44, 61, 63, 140, 158Drim (Arion, Drillon, Trimus), 43, 44, 57, 59, 68, 72, 82, 102, 146, 152, 156, 158, 159Drinus (Drina), 89, 102, 188, 189

337


Drinjača, 250Druga Makedonija, 243Drugi konstantinopoljski sabor, 294Duje Rendić Miočević, 17, 318Dunav, 10, 13, 26, 41, 44, 46, 83, 84, 95, 96, 100, 102, 104, 178, 179, 180, 184, 188, 195,

196, 197, 198, 199, 207, 208, 210, 211, 212, 213, 214, 235, 251, 260, 261, 279, 280, 282Durostorum, 280Đorđe Stratimirović, 16

E

Eboracum (Jork), 269Ecdicije, 284Edesa, 292, 294Egijalija, 33Egipat, 25, 101, 136, 175, 236, 261, 263, 265, 274, 283, 307Elektra (otok), 26Elida, 50, 150Emesa, 261Emilije Paul (Lucius Aemilius Paulus), 154Emilije Paul (Lucius Aemilius Paulus Macedonicus), 154, 159, 160Emilija, 295Encheleus, 24Enderum, 102Endirudini (Endiradini, Interfrourinoi), 100, 104Eneja, 31, 33Enhelejci (Enkhelanai), 22, 23, 26, 27, 38, 41, 42, 43, 47, 60, 146Enver Imamović, 18, 320Epetion (Epetij), 58, 102, 142, 143, 145, 146, 167Epetionci, 172Epidamno (Dirahij), 27, 38, 39, 40, 43, 44, 52, 56, 64, 67, 70, 71, 72, 80, 81, 85, 100, 132,

133, 137, 138, 139, 152, 153, 158, 161, 174, 176, 212, 285, 321Epidaur, 100, 102, 172, 174, 175, 177, 212, 215, 302, 321Epidius, 113Epifanije, 298Epikad, 113Epikad (vojskovođa Partina), 67, 160Epir, 27, 38, 40, 44, 50, 51, 52, 72, 73, 74, 76, 79, 80, 84, 85, 128, 132, 133, 148, 149, 150,

151, 243, 321Epirani, 9, 39, 44, 48, 51, 66, 79, 85, 133, 148, 150, 155Epulo, 166Erarik, 292

HISTORIJA ILIRA

338

Eratosten, 29, 30, 41, 95, 139, 144Eravisci, 100, 102, 118Eros, 262Esad Pašalić, 18, 320Eskulap, 43, 300Etolci, 46, 48, 49, 50, 53, 54, 55, 57, 61, 62, 84, 85, 148, 149, 150, 151, 154, 155Etolija, 49, 63, 73, 157Etruskila, 258Etuta, 63, 157, 158Eubeja, 28Eufemije, 285Eufrat, 261Eumen Pergamski, 58Euridika, 63, 79, 86, 157Eurik, 284Euripid, 22Europa, 21Euzebije (episkop Nikomedije), 273Euzebije (Cezareja), 242, 243Evagrije Skolastik, 242, 283Expositio Totius Mundi et Gentium, 247

F

Fabricijan (biskup Epitauritanske crkve), 306Fanula Papazoglu, 18, 43, 83, 87, 148, 320Fanum, 294Farani, 144Faros (Far, Hvar), 14, 28, 44, 52, 54, 55, 56, 72, 93, 94, 102, 139, 140, 141, 142, 143, 144,

145, 152, 153, 154, 156, 175Fasti Vindobonensis posteriores, 244Fasti Vindobonensis priores, 244Fausta, 273Feačani, 27, 28Feliks, 301Fenikija, 280Ferekid, 25Filip II, 44, 45, 49, 62, 73, 75, 76, 78, 79, 85, 86, 128, 129, 130, 131, 132, 148Filip III, 145Filip IV, 145Filip V, 46, 47, 48, 49, 53, 54, 55, 56, 57, 59, 61, 62, 64, 72, 153, 154, 155, 156Filip Arapski, 257

339


Filistos, 24Filoksen, 24Filon iz Biblosa, 23, 146Firm (vođa ustanka za vrijeme Aurelijana), 261Firm (vođa ustanka za vrijeme Valentinijana), 277Flavije Eutropije, 242Flavije Prob (Anastazijev nećak), 290Flor, 92, 223, 224Florentin, 246Foinike, 50, 51, 150, 151, 154Fojnica (rijeka), 210Foti, 242Fotin, 305Franci, 263, 271, 277, 292 Franc Stare, 18, 320Frano Prendi, 18, 320František (Franjo) Fiala, 16Fraomar, 277Fritigern, 280, 281Frontin, 84, 92, 130, 199Frontinijan, 307, 308Fufije Gemin, 185, 189

G

Gabinije, 69Gabinije (kralj Kvada), 278Gaj Fanije Strabon, 58, 167Gaj Sempronije Tuditan, 166, 170Gaj i Lucije Korunkanije, 51, 151Gaj Marcije Figul, 146, 168Gaj Sentije Saturnin, 179, 207Gaj Skribonije Kurio, 179Gaj (pravnik), 245, 246Gaj Antonije, 174, 196Gaj Cecilije Metel Kaprarije, 178Gaj Koskonije, 171Gaj Licinije, 69Gaj Lukrecije, 64, 158Gaj Porcije Katon, 178Gaj Vibije Postumije, 216, 223Gajan (Gaianus), 299Gal, 24

HISTORIJA ILIRA

340

Gala Placidija, 240, 253Galateja, 24Galerije, 236, 265, 268, 269, 270, 271, 274, 275Galija (praefectura praetorio Galliarum), 252Galija, 118, 170, 171, 172, 175, 176, 183, 192, 193, 194, 200, 209, 261, 263, 264, 268, 270,

276, 277, 284Galijen, 258, 261Galipolje, 272Gallia (dijeceza), 249, 266Galsko carstvo, 258, 261Gardun, 167, 224, 230Gela, 137Gelimer, 291Gemma Augustea, 224, 230Gencije, 19, 58, 59, 60, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 94, 145, 157, 158, 159, 160, 161, 167Genuz (Škumbi), 47, 57, 67, 81, 84Genzerik, 283Georg Hahn, 15Gepidi, 244, 254, 256Germani, 172, 196, 254, 258, 259, 260, 261, 262, 282Germania Superior, 116Germanija, 171, 199, 220, 224, 263, 269Germanik, 97, 199, 216, 218, 219, 220, 221, 222German, 288, 293Germinije, 305, 306Gertunt, 47, 56Geti, 78, 196, 240Gilakija, 138Glaukija, 77, 78, 79, 80, 81, 131, 132, 133, 148Glicerije, 284Glindicioni, 99, 104, 189, 208Gnej Fulvije Centumal, 52, 152Golubić, 220Gomoarije, 279Gornji Ilirik, Illyricum Superior (Dalmacija), 95, 98, 99, 119, 120, 165, 187, 223Goti, 239, 240, 258, 259, 260, 263, 273, 279, 280, 281Grabeji, 100Grabo I, 129Grabo II, 75, 130, 131Gracijan, 281, 282Gradišće, 251Granada, 294

341


Gregorijanov i Hermogenijanov kodeks, 245, 246Grga Novak, 17, 35, 107, 108, 137, 138, 143, 146, 233Grgur Veliki, 308Gripas, 292Guaram I, 288Gustav Zippel, 15

H

Hadrijan, 246, 295Hadrijanopolj, 271, 281, 282Halkedon, Halkedonski sabor, 283, 286, 287, 288Halkidik, 23, 130, 131Halkiđani, 129Hanibal, 54, 55, 56, 156Hans Krahe, 17Haonci, 39, 150Haonija, 40, 50, 102, 150Harmonija, 21, 22, 23, 26, 27, 43, 71, 86, 146Hasan Ceka, 18, 320Hati, 207Hekatej (Milet), 22, 28, 37, 71Helada, 30, 40, 60, 63, 136, 146, 149Helanik, 22Heleni, 21, 23, 37, 53, 71, 74, 84, 130, 138, 139Helena (majka Konstantina I), 269, 270, 273Helespont, 272, 274Heliodonci, 37Hem, 86, 195Henrik Barić, 18Hera, 25, 28, 29, 30Heraklo, 25, 27, 28, 40, 133, 139Herakleja, 44, 139, 145Heraklije, 237, 256Herkunijati, 100, 102Hermagora (Hermogen), 300Herman Kontrakt, 243Hermann Hirt, 17Herodot, 21, 24, 25, 30, 31, 32, 38, 40, 320Hersikrates, 42Heruli, 267Hesiod, 25

HISTORIJA ILIRA

342

Hezihije, 302Hidacijeva Hronika, 244Hierastamni, 41, 42, 139Hijeron II, 145Hijos, 41, 44, 46, 141Hili, 27, 28, 41, 42, 101, 139, 142Hilderik, 291Hilički poluotok, 27, 41, 139Hilo, Heraklov sin, 27, 28, 139Hipatije (magister militum per Thracias, Anastazijev nećak), 287, 290Hiperborejci, 29, 30Hipolit, 242Hippasini (Hippasinoi), 104, 189Hispania (dijeceza), 249, 266Hispanija, 136, 182, 191, 192, 193, 236, 257, 264, 268, 270, 294, 295Historia Augusta, 236, 262, 264Historia Salonitana Maior, 306Histri, 37, 40, 70, 117, 154, 165, 166, 170, 322Homer, 21, 25, 27, 29, 31, 32 Honorije II (nadbiskup), 306, 307Honorije (car), 253Horacije, 115Hormizda, 288Hosrau I, 288, 290, 292Hostilijan, 258Hostilije, 65, 159Hrisopolj, 272Huni, 240, 244, 253, 254, 280, 286Hythmitimi, 37

I

Iato, 114Ibas od Edese, 294Iberija (Kavkaz), 279, 280, 288, 289Ibar, 250Iguvium, 70, 161Ildibad, 292Ilidža, 11Ilijada, 31Ilirija, 5, 10, 13, 17, 22, 23, 27, 38, 41, 44, 49, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63,

64, 65, 72, 76, 77, 79, 80, 84, 86, 104, 128, 129, 133, 146, 149, 150, 151, 154, 156, 158,

343


159, 181, 189, 203Ilirik, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 24, 26, 64, 65, 69, 70, 82, 84, 85, 90, 95, 96, 97, 98, 99,

100, 102, 104, 105, 106, 12, 116, 118, 119, 120, 121, 160, 165, 171, 172, 173, 175, 176, 177, 186, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 197, 198, 200, 201, 202, 203, 205, 206, 208, 211, 212, 213, 215, 216, 221, 223, 224, 230, 233, 235, 237, 238, 239, 240, 241, 243, 244, 245, 247, 248, 249, 250, 252, 253, 255, 256, 257, 267, 269, 274, 276, 282, 283, 284, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 303, 304, 306, 307, 308

Ilirios (Illyrios, Illyrius), 21, 22, 24, 86Illyrii proprie dicti, 70, 99, 100Indes, 286Institutiones Iustiniani, 245, 246, 295Ion I. Russu, 18Iran, 181, 216Iria Venus, 117Irinej, 300Isaurija, 263, 280, 285, 286Issa, 28, 44, 46, 50, 58, 65, 69, 72, 73, 94, 102, 139, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 151, 152,

153, 158, 159, 160, 167, 172, 174, 175, 176Ister, 26, 44Istok (praefectura praetorio Orientis), 252Istra, 42, 88, 89, 117, 154, 165, 166, 191, 197, 198, 295Italia (dijeceza), 249, 266Italija (praefectura praetorio Italiae), 252, 253Italija, 10, 26, 42, 51, 52, 55, 70, 96, 118, 152, 165, 170, 174, 177, 181, 193, 194, 198, 210,

212, 214, 219, 224, 236, 240, 241, 244, 249, 252, 254, 255, 256, 259, 260, 268, 270, 271, 274, 285, 291, 292, 293, 294, 296, 306

Iustiniana Prima (Caričin grad), 295Ivan (biskup Siscijanske crkve), 306Ivan (Ioannes), 253Ivan IV (Ioannes) Dalmatinac, 298Ivan Hrizostom, 302Ivan Kapadokijski, 290Ivan Kellner, 16Ivan Marović, 18Ivan Grbavac, 286Ivana iz Antiohije, 244Ivan Krstitelj, 299Ivan Malala, 244Ivan Skitski, 286Ivan Xiphilinus, 107Ivo Bojanovski, 18, 104Izida, 118

HISTORIJA ILIRA

344

J

J. J. Wilkes, 19, 72, 87, 89, 320Jadasinci (Jadastinci), 141, 144Jader, 302Jader (pritoka Morave), 250Japodi, 11, 37, 70, 89, 90, 91, 94, 99, 101, 104, 105, 107, 114, 116, 121, 122, 166, 170, 171,

175, 176, 177, 180, 181, 183, 184, 186, 188, 208, 213, 215 Japra, 210Jaroslav i Ana Šašel, 20, 320Jasi, 100, 102Jason, 25, 26, 29Jeronim, 242, 243, 244, 303Jonije (Ionios), 46, 143,Jordanes, 224, 239, 240, 321Josip Korošec, 18, 320Jovijan, 275, 276, 279Jovija, 304Jovin, 276Julije Cezar, 141, 143, 146, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 180, 181, 186, 189, 191, 192,

193, 194, 209Julije Nepot, 240, 244, 255, 284, 285Julijan (đakon), 303Julijan Apostata, 253, 275, 276, 278, 279Julije Saturnin, 263Junije Blez, 216Jupiter, 118, 196Jupiter Dolihen, 118Justin, 47, 48, 62, 73, 76, 79, 81, 82, 84, 129, 321Justin I, 286, 287, 288, 289, 296Justinijan, 237, 241, 243, 244, 245, 246, 247, 255, 288, 289, 290, 291, 292, 293, 294, 295,

296, 303, 307, 322Justinijanov limes, 294Justinijanska pandemija, 296Jutunzi, 258, 259, 260, 262

K

Kadmo, 21, 22, 23, 26, 27, 35, 43, 71, 86, 146Kadmeja, 21, 22Kaiboni, 267Kalabrija, 293Kaligula, 97

345


Kalinik, 289Kalipso, 29, 32Kaluk, 244Kambaioi (Kambaji), 104Kamuni, 198Kanabaud (Cannabaudes), 260Kapadokija, 279kapitolinska trijada, 118Kapljuč, 302Kar, 264, 267, 269Karausije, 268, 269Karavancije, 67, 68, 69, 157, 160Karijet, 276Karin, 264, 265Karlovac, 250Karni (Karnoi), 104, 165, 166, 183Karnuntum, 65, 208, 268, 274, 278Karpi, 265Kasandar, 55, 80, 81, 82, 83, 84, 132, 145Kasije Longin, 170Kasije Apronijan, 106Kasiodor Senator, 239, 240, 244Kastorije, 300Katalunska polja, 261Katana, 145Katari, 100Katon (Stariji), 98Kavad I, 286, 288, 289, 290Kelt, 24Kelti, 10, 24, 30, 45, 50, 82, 83, 85, 89, 90, 91, 100, 104, 115, 118, 133, 153, 169, 178, 183,

184, 189Kenofrurij, 262Kerauni, 99, 101Keraunsko more, 28Keraunsko gorje, 27, 30, 31Ketripor, 131Kikladi, 53, 154Kilikija, 274Kinabri, 104Kiprijan, 258Kirena, 137Kiriktika (Krk), 94, 174

HISTORIJA ILIRA

346

Kitini (Kortini), 102Klaudije II Gotski, 258, 259, 260, 263, 268Klaudije Ptolemej, 47, 68, 85, 92, 94, 101, 102, 110, 112, 248Klaudije (car), 97, 98, 121, 199Klaudije (mučenik), 300Klaudije Elijan, 81Klaudije Klaudijan, 241Klaudijska gora, 100Kleemporos, 51, 151Klit, 60, 77, 78, 79, 84, 131, 132, 133, 148Knid, 140Kniđani, 140Kniva, 258Kolapijani (Kolanijani), 12, 89, 100, 102, 107Kolhida, 25, 26Kolhiđani, 26, 27, 28, 30Kolubara, 250, 251Konon Fuskijan, 285Konstancije (I) Hlor, 236, 265, 268, 269, 270, 271, 272, 299Konstancije II, 252, 305, 306Konstancijan, 244, 291Konstantin I, 236, 242, 245, 252, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 275, 276, 278, 300, 304Konstantin (biskup Siscijanske crkve), 307Konstantin (biskup Skardonitanske crkve), 306Konstantin Porfirogenit, 13Konstantinopolj (Konstantinopolis, Carigrad), 244, 252, 253, 255, 256, 272, 275, 279,

281, 283, 284, 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292, 294, 295, 296, 301, 302, 306, 307Konjic, 88, 119, 303Kopaida, 23Kordoba, 294Korkira (Corcyra, Krf), 27, 28, 30, 32, 38, 40, 44, 52, 56, 63, 64, 70, 71, 81, 132, 137, 138,

139, 140, 152, 155, 161Korkira Melaina (Crna Korkira, Korčula), 28, 29, 30, 44, 63, 72, 102, 140, 147, 158Korkyrenoi (stanovnici Korčule), 104Kornakati, 100Korzika, 180, 291, 293Kosta Hörmann, 16Kozmografija Anonimnog Ravenjanina, 248, 249, 321Kras (triumvir), 171Krateja, 44Kremucije Kord, 106Kreonij, 47

347


Kreta, 243Krisp, 272, 273, 275Krka (Tittius, Katarbates), 40, 41, 42, 93, 167, 170, 173Krivošije, 250Krizondij, 47, 56Ksenofont, 25Ktesifont, 280Kuma, 293Kupa (Kolapis), 89, 90, 100, 170, 184, 214, 215, 251Kutriguri, 294Kvadi, 265, 278Kvadija, 278Kvarner, 170, 183, 214Kvint Fabije Buteon, 166Kvint Kurcije Ruf, 76, 79Kvint Cecilije Metel Celer, 171Kvint Fabije Maksim Eburno, 178Kvintil, 259, 260Kvirin (Quirinus), 299

L

Labeati, 60, 66, 68, 70, 100Laba, 207Labrico, 114Laiscus, 113Laktancije, 242Lamanš, 242Langar, kralj Agrijana, 78Langobardi, 256Larisa, 48, 145Lateranska krstionica, 298Latobici (Latovici), 100, 102Lauriakum, 251Lav I, 255, 284Lavincia, 114Lazika, 292, 293Ledio, 113Ledrus, 114Lentiensi, 282Leoncije, 301Leta, 29

HISTORIJA ILIRA

348

Leukada, 56, 80, 132, 155Leutaris, 294Levant, 261Lex Romana Visigothorum, 245Liber Pontificalis, 242Liberije, 294Libija, 32, 304Liburni, 9, 28, 38, 40, 42, 70, 93, 99, 101, 104, 114, 117, 173, 174, 215Liburnija, 33, 101, 177Liccus, 114Licinije, 265, 271, 272, 274, 275, 300Licinijan, 272, 275Licinija Eudoksija (Licinia Eudoxia), 253Ligurija, 295Lihnid, 57, 65, 156, 159Lihnidsko (Ohridsko) jezero, 43, 47, 62, 75, 85, 137, 157Likaj, 124, 125Likofron, 46Likoters, 22, 23, 129Linkestida, 86Lion, 282Lipej, 131Lisičići, 140Lissos (Lissus, Lis, Lješ), 29, 53, 54, 57, 59, 61, 67, 71, 72, 73, 100, 102, 144, 152, 154, 156,

157, 159, 160, 161, 172, 212, 215, 250Livija, 198, 199Lizimah, 83, 84, 85, 145Longin iz Kardale, 285, 286Lotofazi, 32Lovćen, 250Lucijan, 304Lucije Anicije (Galo), 67, 69, 70, 159, 160Lucije Apronije, 216Lucije Apustije, 62Lucije Cecilije (Metel), 170Lucije Decim, 64Lucije Dolonije, 158Lucije Duronije, 63Lucije Elije Lamije, 216Lucije Kornelije Kota, 170Lucije Kornelije Scipion Azijagen, 178Lucije Petilije, 160

349


Ludrum, 307Lugii, 263Luka, 171Lukanija, 262, 293Lumbarda, 142Lumbardska psefizma, 142Lunnicus, 114Lupicin, 303Lutus, 190Lužani, 11Ljetopis popa Dukljanina, 13Ljubija, 250Ljudevit Gaj, 15

M

Madena, 113Maedus, 24Magnencije, 305Magnum (Balina Glavica u Umljanovićima kod Drniša), 307Magnus Maksim, 282Makedonci, 9, 14, 48, 49, 55, 57, 59, 62, 66, 73, 74, 75, 77, 78, 79, 86, 131, 153, 155Makedonija, 31, 32, 40, 47, 48, 49, 53, 54, 55, 56, 57, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 66, 67, 68, 69,

74, 75, 76, 77, 78, 80, 81, 82, 84, 85, 86, 87, 100, 102, 103, 128, 129, 130, 131, 132, 137, 145, 149, 153, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 178, 179, 183, 191, 192, 195, 197, 212, 214, 215, 253

Makedonija (Dioecesis Macedoniae), 243, 252Makedonija (Prima, Prva), 243Makrijan, 277, 282Makrobije, 224Maksencije, 268, 270, 271, 274, 275Maksim, 281Maksim (biskup Salone), 308Maksimijan, 235, 236, 265, 267, 268, 269, 270, 271Maksimin Daja, 274, 275Malaga, 294Mala Azija, 31, 32, 83, 140, 208, 212, 236, 261, 274, 275, 303Malobaud, 282Manastirine, 299, 302Mani, 41, 42, 43maniheizam, 302Manije Enije, 218

HISTORIJA ILIRA

350

Manlije Vulzon, 166Marcel (biskup Naronitanske crkve), 306, 307Marcelin (Marcellinus), 240, 244, 254, 255, 284Marcijan (car), 254, 283, 284Marcijan (pravnik), 246Marcijanopolj, 281Marcus Aemilius Lepidus, 180, 182Marcus Licinius Crassus (Kras Mlađi), 179, 195, 196, 197, 322Marcus Livius Drusus, 178Mardi, 271Marin, 287Marin iz Tira, 101Marjeta Šašel Kos, 18, 320Marko Anije, 178Marko Antonije (triumvir), 176, 177, 180, 181, 182, 195, 216Marko Helvije, 184, 189Marko Klaudije, 166Marko Koskonije, 178Marko Lepid, 97, 216, 221Marko Lukul, 179Marko Minucije Ruf, 178Marko Minucije Ruf (konzul 221. god. p. n. e.), 166Marko Oktavije, 174, 175, 176, 177Marko Perpina, 160Marko Skribonije Libon, 174Marko Terencije Varon, 93, 98, 203Marko Valerije Mesala Korvin, 183, 189Marko Vinicije, 95, 97, 199Markomani, 212, 208, 210, 212, 265Markomanija, 207, 208Maroboud, 207, 208Mars, 118Marsonija, 124, 125Marusinac, 302Matasunta, 292Mate Suić, 18, 320Mati (Mathis), 44, 250Mauretania Caesariensis, 116Mauricije, 291Mavija, 280Mavro Orbini, 14Medaur, 117

351


Medeja, 26, 94Medi, 178, 196Medion, 49, 50, 149Megara, 137Melendrica, 114Melita, 27, 28, 29, 44, 102Melitenoi, 104Melkumani, 99, 101, 104, 189, 208Menodor/Menas, 184, 190Mentori, 28, 37Merobaud, 282Mesenija, 50, 150Mesenjani, 155Mesopotamija, 216, 288Mesor, 114Messana, 145Messor, 113, 117Metapont, 137Metaur, 260Meteon, 60, 66, 157, 159Metulum, 90, 91, 105, 183, 184Mezeji, 94, 95, 99, 101, 114, 116, 187, 192, 208, 218, 223Mezi, 88, 195, 196Mezija (Moesia), 195, 196, 213, 250, 251, 257Mezija (Prva), 243Mihrdat III, 280Milan Budimir, 18Milano (Mediolanum), 236, 265, 267, 269, 271, 282, 295, 297, 300, 301, 304Milvijski most, 271Mitil, 133, 137, 161Mitra, 118, 303Moesia (dijeceza), 249, 266Moesia Superior (Gornja Mezija), 98, 243, 252, 268, 270, 274Mološani, 39, 44, 73, 80, 128, 129, 130Monetij (Monetium), 90, 91, 183monofizitizam, 286, 288, 294, 307Mons Lactarius, 294Monte Bulsinio, 248Monunije, 59, 64, 84, 85, 133, 137, 157, 161Morava, 78, 82, 89, 102, 208, 250, 264Muccur (današnja Makarska), 237Muhamed, 237

HISTORIJA ILIRA

352

Mujdžići, 301Mund, 290, 291Mursa, 102, 304, 305Mušel Mamikonijan, 280Mušeg Mamikonijan, 280Muzafer Korkuti, 18, 320

N

Naissus (Niš, Srbija), 19, 259, 270, 287Nakoleja, 279Napulj (Neapolis), 145, 292, 293, 294Naresi, 99, 101, 104, 189, 192, 208Narona (Neretva), 26, 27, 29, 41, 42, 43, 46, 58, 88, 93, 102, 113, 140, 158, 167, 169, 181,

189, 221Narona (Vid kod Metkovića), 102, 140, 141, 168, 172, 174, 176, 189, 191, 193, 212, 215,

298, 302, 321Naronitanski konvent, 99, 187, 189, 203Narses, 241, 290, 293, 294Nedao, 254Neptun, 116Nerasti, 167Neron Klaudije Druz, 167Nerva, 238Nesti, 30, 41, 42, 43nestorijanstvo, 302Nestos (Cetina), 30, 41, 42, 167, 186Nezakcij, 166Nicejski sabor, 301, 304, 305, 306Nika (pobuna), 241, 290, 291Nikeja (Turska), 273, 276, 286Nikeja (Grčka), 46Nikola iz Damaska, 87Nikomedija, 76, 236, 265, 270, 272, 273Nikostrat, 300Nikšić, 250Nimfaja, 29nimfe, 116, 117, 118Ninija, 91Nin, 116Nola, 145Norbert Jokl, 17

353


Norici, 197, 198Noricum Mediterraneum, 251Noricum Ripense, 251Norik, 102, 118, 198, 248, 250, 251, 253Notitia Dignitatum, 239, 252, 321Nova Kartagina, 294Novellae Constitutiones, 245, 247, 295Novi Epir (Epirus Nova), 243, 252Novi i Stari Sinotonij, 243, 252Novi Zavjet, 243, 297Nubel, 277Numerijan, 264

O

Obalna Dakija, 243Odisej, 28, 32Odoakar, 28, 32Odrizi, 179, 196Ogigija, 29, 32Oksyaioi, 104Oktavijan (August), 10, 47, 60, 90, 92, 96, 97, 103, 104, 105, 106, 107, 119, 173, 178, 179,

180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 207, 208, 209, 210, 211, 214, 216, 219, 224, 230

Olcinij (Olcinium), 27, 69, 70, 100, 102, 157, 160, 212Olint, 44, 75Onaeum (Onej, Omiš), 102, 167Orest, 284Oriens (dijeceza), 249, 266Orik, 30, 61, 72Ornospad, 216Orozije (Paulus Orosius), 81, 82Oserijati, 100, 102, 208Osinij, 167Ostrogoti, 241, 244, 254, 255, 291, 292, 293, 294, 296, 306, 307Ostrogotsko kraljevstvo, 291, 293Ostrva Blaženih, 22Overnj, 284Ovida, 255, 285Ovidije, 224 Ozuaei, 189

HISTORIJA ILIRA

354

P

Paiio, 114Paio, 114Paksos, 152Paladije, 301Palaestina Prima (Prva Palestina), 241Palestina, 236Palmira, 261Palmirsko kraljevstvo, 258Pamfili, 83, 142Pan, 117Panentius, 114Panes, 114Panias, 114Panius, 114Pannonia/Panonija, 11, 89, 91, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 102, 105, 106, 107, 110, 118,

165, 182, 185, 192, 198, 199, 200, 202, 203, 211, 219, 223, 233, 237, 243, 247, 248, 250, 251, 254, 259, 260, 264, 276, 298, 303, 304, 306, 322

Pannonia Inferior (Donja Panonija), 100, 101, 102, 199, 218, 251, 257Pannonia Prima (Prva), 251, 253, 254, 322Pannonia Savia, 251, 253, 255, 304, 322Pannonia Secunda (Druga), 243, 251, 253, 254, 255, 276, 304, 305, 322Pannonia Superior (Gornja Panonija), 100, 101, 102, 105, 106, 251Pannonia Valeria, 251, 253, 254, 278, 322Pannoniae (dijeceza), 249, 251, 252, 253, 322Pannonius ili Paeon, 24Panoni, 10, 106, 107, 178, 184, 188, 197, 198, 199, 200Panonci, 31, 89, 96, 97, 104, 105Pantadeienus, 114Pantauh, 60, 66, 67, 159Panthia, 114Panto, 114Papas, 280Papinijan, 245, 246Parani, 72, 141, 143Pariz, 282Paros, 72Partheni (Pertheenatai, Parthini, Parteni, Partini), 57, 62, 67, 84, 100, 104, 152, 156, 160,

177, 189Partho, 24Partin, 56, 61, 156

355


Paschale campanum, 244Patavium (Padova), 30Patroklo, 31Paul Kretschmer, 17Paulin (biskup Sarsenterske crkve), 307Paulinijan (Paulinianus), 299Paulus, 246Pavao (biskup), 307Pavija, 260, 293Pavle (svetac), 297Pelagonija, 56, 70, 156Pelij, 60, 61, 62, 77, 132Pentej, 22Peonci, 11, 31, 74, 75, 77, 129Peonija, 48, 62, 74, 78, 86, 129Perdika III, 73, 77, 129Perozes, 289Perrhaebus, 24Persefona, 144Persej, 59, 60, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 158, 159, 160Peruđa, 293Petar Skok, 18Pierre Cabanes, 19, 73, 81, 148, 320Pikti, 269, 277Pilos, 154Pindar, 25Pines, 50, 54, 55, 56, 61, 149, 150, 152, 153, 155Pines (ime), 17, 113Pines (breučki kralj), 96, 218, 219Pinsus, 144Pir, 79, 80, 84, 132, 133Pirej, 100Pirusti, 47, 69, 70, 94, 95, 96, 101, 104, 157, 160, 172, 173, 189, 192, 208, 215, 223, 322Piteja, 28Pituntium, 102Piva, 250Placentija (Piacenza/Pjaćenca), 260Pladomenus, 114Plarens, 113Platino, 114Platon, 136Plator (ime), 114

HISTORIJA ILIRA

356

Plator (brat kralja Gencija), 59, 63, 64, 157, 158Platurius, 114Plaucije Silvan, 216, 217, 219, 221Plereji (Plerejci), 93, 168, 169, 189Pleurat (ime), 17Pleurat (izaslanik), 59, 66, 159Pleurat/Pleurija (IV stoljeće), 49, 76, 131, 148Pleurat (otac Agrona), 49, 148Pleurat (otac Gencija), 57, 58, 61, 62, 63, 64, 69, 155, 156, 157, 161, 167, 321Pleurat (sin Gencija), 69, 158Plinije Stariji, 29, 33, 41, 42, 44, 70, 84, 85, 93, 94, 95, 98, 99, 100, 101, 112, 140, 143, 170,

175, 187, 189, 203, 224, 236, 247Plutarh, 45, 61, 74, 75, 79, 80, 84, 86, 138, 169Poetovio (Ptuj), 251Pola (Pula), 27, 33, 172, 273Polibije, 22, 44, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 66,

67, 68, 71, 72, 86, 95, 142, 148, 149, 150, 151, 162, 167, 168, 321Polifem, 24Polijen, 45, 83, 78, 321Polion, 299Pompej (triumvir), 143, 146, 171, 173, 175, 181, 193Pompej Sekst (Sextus Pompeius Magnus Pius), 180, 182, 184, 190, 193, 195Pompej Trog, 47, 76, 85, 133Pompej (nećak cara Anastazija), 290Pomponije Mela, 99Pont, 31, 100Pontica (dijeceza), 249, 266Posantio, 113Posejdonije, 71, 95Poseni, 184Postumije (konzul), 152Postumije (namjesnik), 223Postum, 258Pounje, 90, 170, 213, 215, 220Pravaius, 113Praxidam, 142Prevalitana, 243, 250, 252Prijamon, 91Primus, 301Prisk, 240, 241, 283Prob, 263, 264, 267Proclus, 302

357


Prokopije, 13, 241Prokul, 263Promona, 105, 167, 173, 175, 185Propontida, 274Prosperovi Izvaci hronike, 244Proteja, 44Pseudo – Aristotel, 86, 88Pseudo – Skilaks, 23, 29, 30, 32, 40, 41, 42, 43, 44, 71, 72, 139, 140, 141, 144, 145, 146,

321Pseudo – Skimnos, 27, 41, 46, 139Ptolemeidi (dinastija), 25Ptolemej I Soter, 145Ptolemej Keraun, 85, 133Publije Kornelije Dolabela, 96, 119, 120, 174, 216, 223Publije Kornelije Scipion Asina, 166Publije Kornelije Scipion Nazika, 92, 168Publije Licinije, 171Publije Silije Nerva, 197, 198Publije Vatinije, 171, 175, 176, 193Pulherija, 283, 284Pusio, 220

R

Radoslav Katičić, 18, 27Raetinum, 105, 220, 221Rajna, 116, 172, 276, 282Raša, 250Ratiarija, 301Ravena, 115, 224, 244, 248, 252, 253, 270, 284, 292, 295Regij, 56, 145, 292Remetalk I, 97, 214Reskuporis II, 214Retija, 263, 277Rhisium, 102Rhizon (Rhizonicus), 23, 27, 43, 69, 70, 100, 102, 146, 152, 160, 161Richard F. Burton, 15Ricimer, 255Rider, 167Rim, 10, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 88, 90, 93, 97,

98, 100, 146, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 158, 159, 160, 161, 165, 168, 169, 171, 173, 177, 182, 183, 186, 189, 195, 196, 197, 207, 211, 212, 214, 215, 218, 219, 224, 238, 242,

HISTORIJA ILIRA

358

249, 258, 259, 261, 262, 268, 270, 271, 278, 280, 292, 293, 297, 298, 299, 300, 302, 306, 321

Ripač, 220Rol, kralj Geta, 196Romul Augustul, 284Rt Ploče, 33Rudnik, 250Rufije Fest, 199, 241

S

Sabazije, 118Safraks, 280Saksonci, 277Salasi (Salassoi), 104, 183, 188Salmedin Mesihović, 20Salon (Jadro), 102Salona, 22, 33, 91, 92, 96, 102, 119, 122, 124, 167, 170, 171, 172, 174, 175, 177, 191, 193,

200, 211, 213, 215, 221, 237, 238, 244, 247, 248, 250, 256, 264, 284, 291, 292, 298, 299, 301, 302, 306, 308, 322

Salonitanci, 172, 173, 174Salonitanski konvent, 94, 99, 187, 191Salvijan, 307Salvium (Vrba Borak u Glamočkom polju), 307Samuntio, 114San Vitale, 295Sanski Most, 250Sardeati, 99, 101, 187Sardinija, 180, 291, 293Sarmati, 197, 214, 263, 265, 275, 278Sarsenterum (Stolac), 307Sasanidi, 235, 237, 238, 265, 267, 273, 274, 275, 279, 280, 286, 288, 289, 292, 293Sasanidsko carstvo, 235, 241, 262Saseji, 100Satala, 289, 290Saurmag II, 280Sava, 100, 178, 184, 198, 199, 200, 211, 217, 250, 251, 300Savarija, 251, 299Scerdis, 113Scordiscus, 24Sedat, 118Segestani (Segestanoi), 104, 107, 184, 185, 188

359


Segestika, 89, 104, 170, 182, 183, 184, 185, 211Seiio, 114Seio, 114Sekst Aurelije Viktor, 242Sekst Julije Afrički, 242Sekst Lucije Bas, 125Sekund, 304Selapitani, 160Selim Islami, 18, 320Selinunt, 137, 285, 286Sempronijan, 300Senia (Senj), 33, 183, 302Senna Gallica, 293Septimije (Septimius), 299Septimije Sever, 105Serapili, 100Serapis, 118Serdi, 196Serdica (Sofija), 260, 261, 265, 271Sereti, 100Seretion, 220, 221Servije Fulvije Flak, 93, 169Sesarethioi, 47Sestenius, 114Sestus, 114Setovija, 167, 186, 188Sever II, 269, 270, 271Severijan, 276Sibaris, 137Sicilija, 24, 71, 80, 142, 152, 180, 182, 191, 255, 291, 293Sicum, 102Sikuloti, 99, 101, 208Silvan, 117, 118, 122Simferije, 302Simplicije, 295Sinaj, 280Sinerot, 300Singidunum (Beograd), 178, 214, 275, 304Sinodij, 167, 175Sirakuza, 24, 136, 141, 142, 144, 145Sirija, 236, 274Sirmijska Panonija, 255

HISTORIJA ILIRA

360

Sirmium (Sirmijum), 211, 213, 214, 236, 244, 248, 251, 253, 256, 257, 258, 259, 263, 264, 265, 267, 282, 300, 304, 305, 306, 308, 322

Sira, 86Siscia (Siskia, Sisak), 170, 184, 211, 212, 213, 214, 215, 217, 218, 251, 299, 304Sitas, 195, 196Skadarsko jezero, 43, 59, 68, 130, 160, 172Skard, Skordus (Scordus), Šar Planina, 59, 66, 68, 250Skardona (Skardo), 93, 212, 292, 302Skardonitanski konvent, 94, 99Skënder Anamali, 18, 320Skenobard, 218Skerdilaida (ime), 17Skerdilaida, 50, 51, 53, 55, 56, 57, 61, 62, 150, 154, 155, 156, 157Skerdilaida (sin Gencija), 69, 158Skirtari, 99Skodra (Scodra), 59, 67, 68, 69, 84, 102, 131, 157, 159, 160, 161, 167, 212, 250, 322Skoplje, 18, 289Skordisci, 9, 84, 86, 88, 89, 100, 102, 105, 178, 179, 197, 199Skoti, 277Slaveni, 14, 15, 237, 256, 294, 306, 308Slaviša Perić, 18Slavonija, 211, 216Slobodan Čače, 18, 320Slovenija, 9, 18, 251Sofoklo, 23, 146Sokolac, 220Sokrat Skolastik, 242Sol Invictus, 262Solun (Tesalonika, Thessaloniki), 253, 275Sozomen, 242Split, 16, 33, 222, 224, 267, 299Splonum, 220Srbija, 9, 16, 89, 123, 137, 179, 189, 195, 250, 251, 287Srebrenica, 210Stane Gabrovec, 18, 320Stanecli, 248Stari Majdan, 250Statanius, 114Staticus, 114Statilije Taur, 186, 189Stato, 114Status, 114

361


Stefan Bizantinac, 23, 28, 37, 44, 57, 89, 92, 138, 146stela, 113, 115Stjepan (biskup Mukorenske crkve), 307Strabon, 23, 24, 26, 28, 31, 32, 42, 43, 46, 47, 71, 72, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94,

95, 98, 140, 144, 165, 169, 224, 247Stridon, 243, 244, 303Sudin leksikon, 241, 242Sula, 169, 179Sulpicije Galba, 157Sulpicije Sever, 242, 305Svetih Apostola (crkva), 283, 287, 295, 296Svetonije, 98, 105, 106, 200, 215, 222, 224Šapur II, 280Šibenik, 14, 27, 33, 41Šime Batović, 18, 320

T

Tabula Peutingeriana, 41, 248, 249Tacit, 24, 216, 238, 267Taginae (Busta Gallorum), 293Tajatira, 279Tarakonska Hispanija, 257Tara, 250Tarent, 63, 145, 158, 180Tarsus, 274, 286Tatonia, 114Tatta, 17, 113Taulanti, 11, 39, 41, 43, 44, 70, 84, 104, 133, 137, 160, 189, 322Taulas, 24Tauresium, 289Taurisci, 100, 104, 183Teba, 21, 74, 129Tebaida, 285Teia, 293, 294Telije (Telius), 299Temeia, 113Teodahad, 291, 292Teodor Lektor, 283Teodor Kritski, 294Teodor Mopsuestijski, 294, 307Teodorik (Amal) Veliki, 240, 244, 254, 255, 291

HISTORIJA ILIRA

362

Teodora, 241, 289, 290, 296Teodora (kćerka cara Maksimijana), 269Teodosiopolis (Erzurum), 286Teodozije I (Mlađi), 250, 252, 253, 277, 282, 302, 306Teodozije II, 240, 245, 253Teodozije Stariji, 277Teodozijev kodeks, 245, 246Teofan Konfesor, 244Teonas, 304Teopomp, 42, 44, 45, 46, 71, 141, 143Terencije, 280Tergesta, 166, 172, 182Terponus, 183Tesalija, 48, 64, 65, 243Tesproćani, 39Tesprotija, 102Testimos, 185Tetrik, 258, 261, 262, 263Teuda, 113, 114Teuta, 50, 51, 52, 149, 150, 151, 152, 167Teutoburška šuma, 223Teutta, 113Thana, 117Thraciae (dijeceza), 249, 266Tibar, 271Tiberije, 96, 97, 105, 119, 121, 178, 190, 192, 197, 198, 199, 200, 207, 208, 210, 212, 214,

215, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 230Ticijan (biskup Arbenske crkve), 306, 307Tilurium (Tilurio), 167, 224, 248Timej, 41, 71, 139Tiridat III, 265Tir, 24, 101, 304Tit Livije, 31, 41, 43, 44, 45, 47, 48, 49, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68,

69, 70, 86, 94, 95, 148, 157, 158, 160, 162, 166, 200Tit, 297Tizus, 114Toma Arhiđakon, 306Totila, 292, 293, 294Tračani, 30, 32, 37, 48, 57, 61, 62, 63, 75, 77, 79, 86, 88, 90, 129, 132, 178, 179, 217Tragurion (Tragurij), 33, 58, 94, 142, 143, 145, 146, 167, 212Tragurionci, 172Trajan (princeps), 251, 260

363


Trajan (vojskovođa), 280Trakija, 3, 30, 38, 40, 76, 83, 86, 102, 179, 189, 260, 262, 271, 283, 286, 287Trali, 61Transdanubija, 273Trebonijan Gal, 258Tres Tabernae, 270Tria Capitula, 294, 307Tribali, 74, 77, 79, 86, 87, 88, 89, 132, 195Triballus, 24Tribonijan, 245, 246, 290Trikamarum, 291Trisagion, 286, 287Triteuta, 149, 153Tritus, 114Troja (Trojanski rat) , 30, 31, 32Tukidid, 24, 31, 38, 39, 40, 41, 44, 50, 85, 95Turus, 114Tzath I, 289Tziralum, 274

U

Ulpijan, 246Umbri, 42Unutrašnja Dakija, 243Ursakije, 304, 305, 306Ursicin, 300Uskana, 65, 66, 159

V

Vadomarije, 280Valens, 238, 253, 276, 278, 279, 280, 281, 282Valens (biskup), 304, 305, 306Valentinijan I, 253, 276, 277, 278, 279, 281, 282Valentinijan II, 281Valentinijan III, 245, 253, 284Valerijan, 257, 258, 298Valerije Mesalinus, 212, 216Vandali, 241, 255, 259, 260, 263, 283, 291Vandalsko kraljevstvo, 244, 255, 291Vangjel Toçi, 244, 255, 291Varasdat, 280

HISTORIJA ILIRA

364

Varcijani, 100, 102Vardar (Aksija, Axius), 31, 159Varro, 114Vejsil Čurčić, 16Velej Paterkul, 85, 94, 95, 97, 105, 106, 206, 211, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 224Velika palača, 295Velika Kladuša, 250Veliki Ilirski ustanak, 94, 95, 97, 98, 105, 107, 199, 201, 207, 222, 224, 225, 226, 227, 228,

229, 230, 322Venancije, 298, 299Venancijev oratorij, 298, 299Vendes, 114Vendo, 90, 91Venera, 116Veneti, (V)eneti, Eneti, 31, 38, 40, 165, 166Veniji/Venoneti, 198Vergilije, 115Verso, 185Verzo, 113Vespazijan, 125Via Candavia, 85Via Egnatia, 85, 212, 215Viator, 255, 285Vidasus, 117Vidin, 294Viennensis (dijeceza), 249, 266Vigilije, 295Viktor (biskup Maktaritanske crkve), 306Viktor iz Vite, 241Viktorin, 304Viminacij (Kostolac), 258Vindelici, 262Virunum, 251Vitalijan, 286, 287Vitiges, 292Vjenceslav (Vaclav) Radimsky, 16Volturno, 294Vrbas, 100, 187, 210Vulkajske močvare, 217

365


Z

Zabdas, 261Zafir, 30Zamak, 277Zanatis, 17, 113Zdravko Marić, 18Zenobija, 258, 261, 262, 263Zenon, 284, 285, 288Zeus, 21, 22, 26, 29, 139, 144Ziraeus, 113Zonara, 107Zorata, 113Zosim, 242Zosim (papa), 302

HISTORIJA ILIRASalmedin Mesihović / Amra Šačić


Prof. dr. Rajko BratožUniverza v Ljubljani, Filozofska fakulteta, Oddelek za zgodovinoRokopis učbenika, ki je v pripravi za tisk, priporočam za objavo. Prepričan sem, da bodo študentje zgodovine na univerzi v Sarajevu in na drugih univerzah v Bosni in Hercegovini dobili solidno, po pomenu pionirsko delo, ki jim bo omogočilo zanesljiv in globinski vpogled v antično dobo.

Doc.dr. Milan Lovenjak ,Oddelek za arheologijo, Filozofska fakultetaUniverza v LjubljaniUdžbenik Historija Ilira, originalno, stručno i jezično odlično napisan, pruža uvid u najvažnija poglavlja historije Ilira i centralnobalkanskog prostora u predantičko i antičko doba. Studenti, pa i šira zainteresirana stručna i laička javnost, kojima jezik ne predstavlja barijeru, dobijaju prvoklasni priručnik, koji na najbolji mogući način upućuje u brojna manje ili više kompleksna pitanja vezana za Ilire, njihove suparnike ili protivnike, u jednom od najuzbudljivijih perioda prošlosti čovječanstva.

HISTORIJA ILIR

ASa

lmed

in M

esih

ović

A

mra

Šač

ić

9 789958 600654

historija ilira

Documents