T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

PNÖMATİK MÖDÜLÜ

ANKARA2005

IÇINDEKILERiçindekiler...................................................................................................................... iAÇIKLAMALAR........................................................................................................iiiGİRİŞ............................................................................................................................ 1ÖĞRENME FAALİYETİ-1..........................................................................................2

AMAÇ.......................................................................................................................2ARAŞTIRMA........................................................................................................... 2

1- PNÖMATİK PRENSİPLER.....................................................................................21.1- Pnömatiğin Tanımı Önemi................................................................................ 2

1.1.1. Tanımı......................................................................................................... 21.1.2- Pnömatiğin Önemi......................................................................................2

1.2- Pnömatik Sistemlerin Üstünlükleri ve Olumsuz yanları................................... 41.2.1-Üstünlükleri................................................................................................. 41.2.2- Pnömatik Sistemlerin Olumsuz Yönleri..................................................... 4

1.3- Hidrolik ve Pnömatik Sistemlerin Karşılaştırılması..........................................41.4- Pnömatiğin Temel Prensipleri........................................................................... 4

1.4.1- Havanın Özellikleri.....................................................................................41.4.2- Basınçlı Havanın Özellikleri...................................................................... 51.4.3- Havanın Sıkıştırılabilme Özelliği............................................................... 51.4.4- Boyle-Marotte Kanunu............................................................................... 51.4.5- Gay-Lussac Kanunu................................................................................... 6

1.2- PNÖMATİK DEVRELERİN ANA ELEMANLAR.........................................81.3- PNÖMATİK SİSTEMLERDE HAVANIN HAZIRLANMASI.....................10

1.3.1- Kompresörler............................................................................................ 101.3.2- Havanın Hazırlanması.............................................................................. 15Pnömatik Sistemlerde Çokça Kullanılan Filtre Çeşitleri.................................... 21

1.4- MANOMETRELER........................................................................................261.4.1-Metal Elemanlı Manometreler...................................................................261.4.2- Sıvılı Manometreler..................................................................................26

1.5- SUSTURUCULAR......................................................................................... 271.6- BORULAR...................................................................................................... 27

1.6.1.-Boruların Birleştirilmesi........................................................................... 281.6.2- Hortumlar..................................................................................................291.6.2- Boru İç Çaplarının Belirlenmesi...............................................................301.6.3- Borularda Basınç Düşmesi....................................................................... 31

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 35ÖĞRENME FAALİYETİ 2........................................................................................39

Amaç....................................................................................................................... 39Araştırma.................................................................................................................39

2- PNÖMATİK SİLİNDİRLER................................................................................. 392.1- Pnömatik Silindirlerin Görevleri..................................................................... 392.2- Çeşitleri ve Simgeleri...................................................................................... 39

İçİndekİler

i

2.2.1- Tek Etkili Silindirler.................................................................................392.2.2- Çift Etkili Silindirler.................................................................................402.2.3-Tandem Silindirler.....................................................................................40Özel Silindirler....................................................................................................412.3- Pnömatik Silindirin Elemanları................................................................... 43

2-3 Silindirlerde Yastıklama................................................................................... 452.4- Silindirlerde Kuvvet İletiminin Hesaplanması................................................ 46ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 49

ÖĞRENME FAALİYETİ 3........................................................................................51Amaç....................................................................................................................... 51Araştırma ................................................................................................................51

3- PNÖMATİK MOTORLAR....................................................................................513.1- Pnömatik Motorların Görevleri ...................................................................... 513.2- Pnömatik Motorların Çeşitleri......................................................................... 51

3.2.1- Pistonlu Motorlar .....................................................................................513.2.2- Paletli ( Kanatlı ) Hava Motorları.............................................................523.2.3- Dişli Hava Motorları ................................................................................533.2.3-Türbin Tipi Motorlar................................................................................. 54

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 57ÖĞRENME FAALİYETİ-4........................................................................................59

Amaç:......................................................................................................................59Araştırma.................................................................................................................59

4- PNÖMATIK VALFLER........................................................................................ 594.1- Görevleri .........................................................................................................594.2- Çeşitleri............................................................................................................59

4.2.1- Akış Kontrol Valfleri ...............................................................................591.4.2- Yön Kontrol ( Denetim ) Valfleri............................................................. 62

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ........................................................................ 73ÖĞRENME FAALİYETİ 5........................................................................................76

Amaç....................................................................................................................... 76Araştırma ................................................................................................................76

5- PNÖMATİK DEVRE ÇİZİMİ............................................................................... 765.1- Pnömatik Devrenin Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar:............................. 76

5.1.1- Tek Etkili Silindirin Çalıştırılması........................................................... 785.1.2- Çift Tek Etkili Silindirin Çalıştırılması.................................................... 78

5.2- HİDRO-PNÖMATİK DEVRELER................................................................ 795.2.1- Hidro-Pnömatiğin Kullanım Alanları.......................................................795.2.2 – Hidro-Pnömatik Basınç Yükselticiler .................................................... 795.2.3- Hidro-Pnömatik Devrede Basınç Hesaplaması....................................... 805.2.4- Hidro-Pnömatik Devre Örneği................................................................. 80

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 82ÖĞRENME FAALİYETİ 6....................................................................................84Amaç:......................................................................................................................84

ii

Araştırma: .............................................................................................................. 846- HIDROLIK VE PNÖMATIK DEVRELERIN BAKIMI.......................................84

6.1- Hidrolik ve Pnömatik Devrelerin Bakımı........................................................846.1.1- Günlük Bakımlar ..................................................................................... 846.1.2-Haftalık Bakımlar ..................................................................................... 846.1.3- Aylık Bakımlar ........................................................................................ 856.1.4- 6 Aylık Bakımlar ..................................................................................... 85

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 89d...................................................................................................................................91değerlen.......................................................................................................................91Değerlendirme.............................................................................................................91MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................92KAYNAKLAR........................................................................................................... 97

AÇIKLAMALARKOD 5250T0020

ALAN Otomotiv Teknoloji Alanı

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODÜLÜN ADI Pnömatik Sistemler

MODÜLÜN TANIMI

Otomotiv endüstrisinde kullanılan pnömatik prensiplere dayalı sistemler, havanın hazırlanması, sevkedilmesi ve karşılaşılan arıza ve problemleri kapsar

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Temel eğitimi tamamlamış olmak.

YETERLİK Pnömatik devre elemanlarını tanımak, ilgili hesapları yapmak

MODÜLÜN AMACI GENEL AMAÇLAR

Pnömatik sistemler ile ilgili temel hesapları yapabileceksiniz, pnömatik sistemlerin yapılarını tanıyabileceksiniz, bakım ve

AÇIKLAMALAR

iii

onarımlarını yapabileceksiniz.

AMAÇLAR

1. Havanın hazırlanması ile ilgili hesapları yapabilecektir.

2. Pnömatik silindirler ile ilgili hesapları yapabilecektir.

3. Pnömatik motorların tipini ve özelliklerini belirleyebilecektir.

4. Valfleri sembolleri ile ifade edebilecektir.

5. Pnömatik devre çizimi yapabilecektir.

6. Hidrolik ve pnömatik devrelerin bakımını yapabilecektir.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

İnternet adresleri, basılı eserler, araçlar üzerindeki ( otomobiller üzerindeki sistemlerin incelenmesi, atölyede bulunan motor, araç, maket ve kesitleri, pnömatik laboratuarı.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonunda ölçme ve değerlendirme soruları uygulanarak öğrenci kendini kontrol edecektir.

iv

GİRİŞSevgili öğrenci,

Teneffüs ettiğimiz, atmosferden alıp kuvvet uygulayarak değişik hacimlere doldurduğumuz hava, sıkıştırılmış havadır. Balona, otomobil lastiğine hava pompaladığımızda havayı sıkıştırırız. Bu tür havayı sıkıştırarak yaptığımız şişirme işlemlerinde kas enerjisi harcarız.

Balon yada lastiğe sıkıştırılan hava, daha sonra dışarı çıkmaya çalışır. Küçük hacme sıkıştırılmak için harcanan enerjinin çoğunu depolamıştır. Lastiğin sibobu açıldığında veya balonun ağzı serbest bırakıldığında hava hızla dışarı çıkar. Balonun ağzı serbest bırakıldığında balon dönerek oda içerisinde yükselir. Havanın sahip olduğu enerji, içindeki hava bitince de yere düşer.

Endüstrinin birçok dalında olduğu gibi otomotiv endüstrisinde pnömatik prensiplere dayalı çalışan oldukça çok makine elemanı vardır.

Bunlar, fren, emiş, eksoz, süspansiyon, ısıtma, soğutma ve havalandırma sistemlerinde kullanılmaktadır. Bunların arıza, bakım ve onarımları yeterli bir bilgi birikimi ve tecrübe gerektirmektedir. Pnömatik prensipler ve devre elemanları hakkında yeterli bilgiye sahip olunduğunda, ekonomik yönden büyük kazanımlar sağlanabilir.

Piyasada ihtiyaç duyulan ama en az ara eleman bulunan bu gruptaki başarılı elemanlar bireysel anlamda da büyük kazanımlar sağlayacaktır.Otomotiv sektöründe servisçilik anlayışında da tüm branşların içinde var olan, pnömatik prensiple çalışan sistemlerin her biri ayrı branş olarak karşımıza çıkmaktadır. Frencilik, klimacılık gibi. Bu durum Pnömatik prensiplerin otomotiv sektöründe çalışanlar tarafından en ince ayrıntısına kadar öğrenilmesi gerektiğinin önemini artırmaktadır.

giriş

1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1AMAÇ

Havanın hazırlanması ile ilgili hesapları yapabilecektir.

ARAŞTIRMA

1- Araçlar üzerindeki westinghuse sisteminin fren sistemlerine katkısını araştırarak, rapor halinde sununuz.

2- Değişik araçlar üzerinde kullanılan kompresör çeşitlerini, sanayide kullanılan kompresör çeşitlerini araştırarak rapor halinde sununuz.

1- PNÖMATİK PRENSİPLER1.1- Pnömatiğin Tanımı Önemi1.1.1. Tanımı

Basınçcı, kontrol edilebilen, durumu değiştirilebilen hava ve gazlar ile çalışan sistemlere pnömatik sistemler denir.

Pnömatik Yunanca bir kelime olan pnömatik ( hava, rüzgar) kelimesinden türetilmiştir. Önceleri sadece havanın basıncından yararlanılarak çalışan bir çok makine ve araç gereç vardı. Diğer enerji çeşitlerine göre dar ve kısa alanda daha hızlı, kolay elde edilen, ucuz olan hava enerjisi son zamanlarda durumu değiştirilerek kullanılmaya başlamıştır. Özellikle otomotiv sektöründe durum değişikliğinden fazlaca yaralanılmaktadır.

1.1.2- Pnömatiğin Önemi

Hava atmosferde bol miktarda bulunmaktadır. Uygun yöntemlerle alınıp, depolanabilir, basınç kazandırılabilir. Her durumda da değişim gösterir. Bu değişimler ne olursa olsun tekrar atmosfere bırakılabilir. Özel gazlarda böyle bir durum söz konusu değildir. Gazlar depolanır. Kullanıldıktan sonra tekrar depolanır. Ancak başka bir gaz yada gazlara dönüşmüş olarak dışarı atılır.

Havanın atmosferde bol miktarda bulunması elde ediliş ( hammadde ) maliyetinin düşük olmasını sağlar. Depolanması da mümkündür. Depolanması sırasında basınçlı, basınçsız her türlü kapta depolanabilir. İstenildiği an kullanıma hazırdır. Kullanım hızı da çok yüksektir.

Tüm teknik kurallara uygun tasarlanmış bir pnömatik sistem, inanılandan çok daha hızlı harekete geçer. Sistemin hızı eşdeğer hidrolik ve elektrik veya hidroelektrik sistemden yüksektir. Pnömatik bir devrede havanın akışına yön veren ve kontrol eden değişik yapılarda valfler kullanılır. Valflerin görevi basitçe, hava akışına isteğe göre izin vermek ve engellemektir. Pnömatikle çalıştırılan bir valf, sinyal ulaştıktan sonra 2 ile 5 milisaniyede

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

2

harekete geçer. Bir elektrik rölesi ise 50 milisaniye ye varan bir zamanda harekete geçebilir. Elektrik enerjisi ışık hızına sahip olduğu için uzak mesafelerde daha verimli olabilir. Kısa mesafelerde pnömatik sistemlere geçemez.

1.1.2-1- Pnömatiğin Endüstrideki Kullanım Alanları

Pnömatik sistemlerin endüstride iş yapma biçimleri; doğrusal hareket, dairesel hareket, yüzeylere püskürtme ve emiş olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu özellikleri nedeniyle tarımda, denizcilikte, endüstrideki otomasyon ve üretim sistemlerinde, inşaat, yol yapım sektöründe, sağlık sektöründe, metrolarda, madencilikte, taşçılık ve seramik endüstrisinde, metal işleme sanayinde, dökümcülük sanayinde, kağıt ve deri endüstrisinde, tekstil ve ayakkabı sanayisinde, montaj sanayisinde, nükleer güç santrallerinde, gıda ve kimya sanayisinde, Makine ve konstrüksiyon sanayisinde, taşımacılıkta kullanılır.

1.1.2-2 - Otomotiv Endüstrisinde Pnömatiğin Kullanım Alanları

Lastiklerin basınçlı hava ile doldurulmasıyla başlayan süreç günümüze gelinceye kadar çok fazla yol almıştır. Havalı fren sistemleri, süspansiyon sistemleri ile başlayan kullanım alanı günümüzde çok geniş bir alana yayılmıştır. Otomotiv endüstrisindeki kullanım alanlarını iki gruba ayrılır.

1- Araçların üzerindeki kullanım alanları.

2- İmalat ve servisçilikteki kullanım alanları,

Araçların Üzerindeki Kullanım Alanları

a) Havalı frenler,

b) Hava yardımcılı frenler,

c) Havalı süspansiyon sistemleri,

d) Havalı kapılar,

e) Soğutma sistemleri,

f) Hava yastıkları,

g) Isıtma, soğutma, havalandırma,

Otomobil Üretim Fabrikalarında

a) Parça taşıma ve sevk bantları,

b)Talaş kaldırma makineleri,

c) Delik delme makineleri,

d) Kaldırma araçları,

e) Soğutma makineleri,

f) Sökme, sıkma araçları,

g) Boyama bölümleri,

h) Lastik havalarının şişirilmesi

ı) Zımpara ve poliş makineleri

k)Toz alma makineleri (vakumlu cihazlar)

3

l) Boya tabancası yıkama makineleri,

1.2- Pnömatik Sistemlerin Üstünlükleri ve Olumsuz yanları1.2.1-Üstünlükleri

Pnömatik enerjisinin kaynağı olan hava, atmosferden sınırsız olarak elde edilir.Basınçlı hava elektrik enerjisi kadar olmasa da uzak mesafelere taşınabilir. Buna benzer birçok özelliklerini kaynak kitaplardan ve internet adreslerinden öğrenebilirsiniz

Pnömatik sistemlerle, aşağıda belirtilen hareket şekillerinin hepsi gerçekleştirilebilir.

1- Çekme,

2- İtme

3- Kaldırma,

4- Kapama,

5- Açma

6) Yer değiştirme

7) Tutma

8) Çalıştırma,

9) Besleme,

10) Sıkma.

1.2.2- Pnömatik Sistemlerin Olumsuz Yönleri

Bir çok olumlu özelliğinin yanında, havanın sıkıştırılabilir olması nedeniyle, piston hızını her zaman istenilen değerlerde elde etmek, her ortamda aynı düzeyde tutmak mümkün değildir.Havanın içindeki nem ve diğer partiküller paslanma ve aşınmaya sebep olur.

Daha detaylı olumsuzluklarını kaynak kitaplardan ve internet adreslerinden öğrenebilirsiniz

1.3- Hidrolik ve Pnömatik Sistemlerin Karşılaştırılması

1- Pnömatik sistemlerde enerji depolaması, iletimi sınırlı ve düşüktür. Hidrolik sistemlerde enerjinin sağlanması, kontrol ve denetimi daha kolaydır.Hidrolik sistemlerde büyük güçler elde edilebilir. Hidrolik sistemlerin bakımı kolaydır. ve benzeri olumsuzlukları vardır.Kaynak kitap ve internet adreslerinden öğreniniz.

Hidrolik sistemin bütün bu üstün özellikleri, pnömatik sistemlerin bazı avantajlarını pek fazla etkileyemez. Birleşik hidro-pnömatik sistemler olarak birbirinin eksik taraflarını kapatacak şekilde endüstride çokça kullanılırlar.

1.4- Pnömatiğin Temel Prensipleri1.4.1- Havanın Özellikleri

Atmosferik hava, çeşitli gazların belirli oranlardaki karışımıdır. Havanın içerisinde yaklaşık olarak % 78 azot, %21 oksijen, % 1 oranında karbondioksit, hidrojen, azotdioksit, karbonmoksit, helyum, argon, neon, kripton gazları bulunmaktadır. Deniz seviyesindeki referans atmosferik basınç altındaki ( Atm ) havanın bazı fiziksel özelliklere sahiptir.Bu özellikleri kaynakçalarda bulunan pnömatik kitaplarında bulabilirsiniz.

4

1.4.2- Basınçlı Havanın Özellikleri

Pnömatik sistemlerin endüstriyel uygulamalarında sıklıkla kullanılan basınçlı havanın olumlu özellikleri, kullanılması ile doğru orantılıdır.

Basınçlı Havanın Temel Özellikleri

Atmosfer Basıncı: Deniz seviyesinde havanın yeryüzüne yapmış olduğu basınçtır. Gerçek değeri 1,033 kg/cm2 dir. Pratikte ve hesaplamalarda 1 ( bir ) kg/cm2 alınır. Kısaca 1 bar olarak kabul edilir.

Vakum: Herhangi bir ortam da hava basıncının atmosferik basınçtan düşük olmasına vakum denir.

Otomotiv endüstrisinde, çoğu sistemde, düşük hava basıncından yaralanılarak çalıştırılan sistemler vardır.

1.4.3- Havanın Sıkıştırılabilme Özelliği

Hava moleküllerinin birbirinden uzak olması nedeniyle tüm gazlar gibi kolaylıkla sıkışıp genleşebilir. Sıvılar gibi içinde bulundukları kabın şeklini alırlar. Üzerlerine uygulanan kuvveti her yöne eşit basınçta iletirler.

1.4.4- Boyle-Marotte Kanunu

Sıcaklığın değişmeme koşulu ile sabit bir gaz kütlesinin hacmi değiştirilirse, basıncıda değişir. Kapalı bir kap içinde ve sabit sıcaklıkta bulunan belli miktardaki gazın mutlak basıncı, gazın hacmi ile ters orantılı olarak değişir.Şekil 1.1 de A noktasında basınç yüksek hacim düşüktür.Hacim genişletilerek B noktasına getirilirse basınç düşer.

5

a

Şekil1.1:Sabit Sıcaklıkta Basınç,Hacim Değişimi

Sıcaklık sabit kalmak şartıyla kapalı bir kap içinde sıkıştırılan gazın hacmi ile basıncının çarpımı sabittir.

P1xV1 = P2xV2 = P3xV3 = C sabit

1.4.5- Gay-Lussac Kanunu

1.4.5.1- Sabit Basınç Altında Genleşme

Sabit basınç altında bir gazın sıcaklığı değiştirildikçe hacmi de sıcaklıkla orantılı olarak değişir. Burada gazların sıcaklığı mutlak sıcaklık değerine göre alınır.

Mutlak sıcaklık değeri 1 0K cinsinden alınır.

Gazın cinsi ve basıncı ne olursa olsun gazın sıcaklığı artırılacak olursa, hacmi sıcaklığın artışı oranına eşit oranda artar. V1= İlk hacim

V2= Son hacim

t1= Kelvin cinsinden ilk sıcaklık

t2= Kelvin cinsinden son sıcaklık

T1= Derece cinsinden ilk sıcaklık

T2= Derece cinsinden son sıcaklık

Örnek: 4 m3 hacmindeki hava T1= 30o sıcaklıktan T2 = 50o sıcaklığa kadar ısıtılmaktadır. T2 sıcaklığındaki hacim:

T1= 50 oC = 273+50 oC = 423 oK

T2= 80 oC = 273+80 oC = 453 oK

Vt2= 4+ 4 ( 453 – 423 )/ 273

Vt2= 4+ 0,439 = 4.439 m3 olur.

1.4.5.2- Sabit Hacim Altında Genleşme

Sabit hacim altındaki gazın basıncı değiştirilecek olursa gazın sıcaklığı basıncı ile orantılı olarak değişir. Sıcaklık artırılırsa aynı oran geçerlidir.Şekil 1.2 deki sabit hacimdeki gaz şekil 1.3 te sıkıştırılmıştır. Sıkıştırma sonucu basıncı artmış, buna orantılı olarak sıcaklık artmıştır.

Şekil 1.2 Sabit Hacimdeki Gaz Şekil 1.3 Gazın Sıkıştırılmış Hali

Diğer bir şekilde açıklanacak olursa gazın cinsi ve hacmi ne olursa olsun, gazın sıcaklığı artırılacak olursa basıncı, sıcaklığın artışı oranına eşit oranda artar.

P1= İlk basınç

P2= Son basınç

t1= Kelvin cinsinden ilk sıcaklık

t2= Kelvin cinsinden son sıcaklık

T1= Derece cinsinden ilk sıcaklık

T2= Derece cinsinden son sıcaklık

Örnek: Bir aracın lastiğinin içindeki basınç 11 atmosfer basıncında ölçülüyor. Bu sırada 10 oC lık sıcaklığa sahiptir. 200 km’lik yol alındıktan sonra lastiğin sıcaklığı 300C olarak ölçülüyor. Lastiğin basıncı:

T1= 10 oC= 273+10 oC = 383 oK

T2= 30 oC= 273+30 oC = 403 oK

P2 = P1+ P1 ( T2 – T1 )/ 273 oK

P2 = 11+11 (403 – 383 ) / 273

P2 = 11+0,805 = 11,805 atm olur.

Kütlesi sabit bir gaz; bir kap içinde sıkıştırılacak olursa sıcaklığı sıkıştırma oranına paralel artar. Bu prensipten yararlanılarak içten yanmalı motorların çalışmaları düzenlenmiştir. Dizel motorlarında yakıtın yanması sıkıştırılan havanın kazandığı sıcaklıkla gerçekleşir.

1.2- PNÖMATİK DEVRELERİN ANA ELEMANLAR

Pnömatik ana elemanlarını üç grupta toplamak mümkündür.Bu elemanlar şematik olarak şekil 1.4 de gösterilmiştir.

1- Basınçlı hava hazırlama elemanları,

2- Hava yada gaz depolama sistemleri,

3- Kontrol ve kumanda elemanları,

4- Tüketiciler,

5- Boru tesisatı, hortumlar ve bağlantı elemanları

Şekil 1.4 Pnömatik Ana Devre Elemanları

1- Basınçlı Havanın Hazırlama Elamanları

Basınçlı hava üretim elemanları Şekil 1.5 te taşınabilir kompresör sistemi üzerinde tamamını görebilirsiniz.

1- Hava emiş filtreleri,

2- Hava susturucusu,

3- Kompresör,

4- Güç kaynağı,

5- Manometreler,

6- Çıkış soğutucuları,

7- Nem ayırıcılar,

8-Otomatik tahliyeler, olarak sıralamak mümkündür.

Şekil 1.5: Taşınabilir Kompresör

2- Hava yada gaz depolama sistemleri olarak hava tankları ve tüpleri kullanılmaktadır.

3- Kontrol ve kumanda elemanları olarak valfler, kumanda valfleri, basınç kontrol valfleri kullanılmaktadır.

4- Tüketiciler ise pnömatik silindirler, pnömatik motorlardır.

5- Boru tesisatında kurulum aşamasında havayı taşıyacak en az basınç düşmesine sebep olacak metal borular, plastik hortumlar kullanılmaktadır.

6- Sızdırmazlık elemanları olarak contalar kullanılmaktadır.

1.3- PNÖMATİK SİSTEMLERDE HAVANIN HAZIRLANMASI1.3.1- Kompresörler

Şekil 1.6: Kompresör Sembolü

1.3.1.1- Kompresörün görevi

Pnömatik sisteme ihtiyacı alan tüm kuruluşlarda bulunması zorunlu ana elemandır. Havanın basınçlı bir şekilde alınıp depolanması için gerekli basınca ulaştıran makinelerdir. Kısaca tanımlanacak olursa;

Pnömatik sistemler için gerekli olan basınçlı havanın elde edilmesini sağlayan makinelere kompresörler denir.

1.3.2.2- Kompresör Çeşitleri

Kompresörler çok değişik şekillerde sınıflandırılabilir.

1- Güç kaynaklarına göre;

a) Elektrik motorundan güç alan kompresörler.

b) Dört zamanlı benzinli ve dizel motorundan güç alan kompresörler.

c) Bir türbinden güç alan kompresörler,

d) Vakum odacıklarından güç alan kompresörler.

Küçük işletme ve endüstri kuruluşlarında elektrik motorundan güç alan motorlar daha çok kullanılmaktadır.

Otomobillerde ise direk motordan dişliler, V kayışları yardımı ile güç alan kompresörler daha çok kullanılmaktadır. Bunun yanında eksoz manifoldu üzerine yerleştirilen türbin tipi ( salyangoz ) düzenekten güç alan, eme manifoldu vakumu ile çalışan, düşük basınçlı pnömatik pistonlar da vardır.

Çalışma Prensiplerine Göre Kompresörler

Çalışma prensiplerine göre kompresör çeşitleri, kendi aralarında biyel kollu ve döner elemanlı

Biyel Kollu Kompresörler

a) Pistonlu Kompresörler

Bir silindirin içinde bulunan piston iki nokta arasında hareket ederek havayı alır ve sıkıştırır. Piston aşağı inerken giriş valfi açılır. Silindir içerisinde vakum meydana gelir. Normal basınca sahip hava silindirin içine dolar. Piston yukarı çıkarken giriş valfi kapanır, çıkış valfi açılır. Piston havayı sıkıştırarak sisteme gönderir.

Şekil 1.7: Pistonlu Kompresör Şekil 1.8 :Pistonlu Kompresörün Yapısı

b) Diyaframlı kompresörler

Pistonlu kompresörler gibi aynı prensibe dayalı çalışırlar. Üretim basınçları düşüktür.

Şekil 1.9: Diyaframlı Kompresör Şekil 1.10: Farklı Bir Diyaframlı Kompresör.

Döner Elemanlı Kompresörler

a) Paletli Kompresörler

Silindirik gövde içerisine paletler yerleştirilmiştir. Rotor dönmeye başladığında paletler açılır. Rotor gövdeye eksenden kaçık ( eksantrik ) olarak yerleştirilmiştir. Rotor dönmeye başlamasıyla hacim büyümesi, hacim küçülmesi meydana gelir. Bunun sonucunda emme ve sıkıştırma olayları gerçekleşir. Basınçlı hava elde edilir.

b) Vidalı Kompresörler

Birbirine ters yönde dönen iki vidadan oluşur. Şekil 1.11 de görüldüğü gibi. Gövde içerisine yerleştirilen bu vidalar güç kaynağından, birinin aldığı güçle döner. Bu sırada aralarına aldıkları havayı sıkıştırırlar. Sıkıştırılan havanın hacmi küçülür basıncı artar Diğer taraftan da emiş yapar. Son zamanlarda otomobil motorlarındaki aşırı doldurma sistemlerinde kullanılan kompresör çeşididir. Şekil 1.12 Vidalı kompresörün gövde kısmı görülmektedir.

kaynağından hareket alan rotor dönmeye başladığında diğerini de döndürür. Rotorun dönmesiyle çıkıştan hava alınmaya başlar. Bu kompresörler vakum elde etmede de kullanılırlar.

Kendi aralarında iki çeşittir;

Radyal Türbin Tipi Kompresörler

Kademeli mil üzerine yerleştirilmiş hava kanatçıkları vardır. Güç kaynağından aldığı hareketle hızla dönmeye başlar bu sırada önündeki gazları ileri doğru ( radyal olarak ) itmeye başlar. Hızla savrulan hava kompresör çıkışında istenilen basınca ulaşır. Şekil 1.13 radyal türbinli kompresör görülmektedir.

Şekil 1.13: Radyal Türbin Tipi Kompresör.

Eksenel Türbin Tipi Kompresörler

Rotor üzerine eksenel kanatlar yerleştirilmiştir. Rotor döndürüldüğünde kanatlar havaya hız kazandırır. Hız kazanan hava çıkışta istenilen basınca ulaşır.

Kademeli Kompresörler

Pnömatik sistemde yüksek basınç gerekiyorsa kademeli kompresörler kullanılır. Tek kademeli kompresörlerle 12 bar’a kadar basınç elde edilebilir. Daha fazla basınç elde etmek için havanın daha fazla sıkıştırılması gerekecektir. Fazla sıkıştırılan havanın sıcaklığı artacaktır. Bunu önlemek için kompresörün özelliğine göre 2,3 ve daha fazla kademeler kullanılır.

Kademe artışı pistonlu kompresörlerde piston sayısı artırılarak türbinli kompresörlerde hava kanatçığı sayısı artırılarak gerçekleştirilir. Pistonlu kompresörlerde birinci piston havaya basınç kazandırıp gönderirken, ikinci piston birinci pistondan gelen havayı emer. Hava iki piston arasında soğutulur.Şekil 1.14 te iki kademeli kompresör şekli görülmektedir.

Şekil 1.14: Kademeli Kompresör

1.3.2.3- Kompresörlerin Kapasiteleri

Kompresörlerin kapasitesi, sıkıştırdıkları havanın kompresör çıkışında ölçülen debisi ve çıkıştaki havanın basıncı ile belirlenir. Günümüzde 0,02 m3/ dakikalık debiden 500 000 m3/ dakikalık hava üretimine sahip, 8 bar basınçtan 1000 bar basınca sahip kompresörler bulunmaktadır. Büyük ve geliştirilmiş pnömatik sistemlerle çalışan fabrikalarda çok büyük kapasiteye sahip türbin tipli kompresörler kullanılmaktadır.

Kompresör seçimi yapılırken iki noktaya dikkat edilmesi gerekir. Bunlar:

1- Metreküp dakika cinsinde kullanılacak hava miktarı,

2- Sistemde kullanılacak hava basıncı.

Tesisin ihtiyacı olan hava üretilemeyecek olursa, sistem elemanları düzgün çalışmaz. Düzgün, verimli çalışmayı sağlamak için mutlaka ön hazırlıkları, çok iyi yapılması ve ihtiyacın belirlenmesi gerekmektedir.

Basınç Seviyesi

Endüstride en çok kullanılan basınç 6-8 bar arasındadır. Lastik kaplama, garaj, plastik işleme gibi işlerde basınç 12 ila 15 bar arasında olması gerekir. Gemiler dümenlerinde dizel motorlarını çalıştırma türü işler için ise 30 ila 35 bar basınç gerekir. Bazı özel durumlarda bu sınırları üzerinde de basınca gerek vardır.

Hava Debisi

Hava debi ihtiyacı, kullanılacak aletlerin cihazların, pnömatik motorların toplam hava gereksinimine, günlük ve haftalık çalıştırılma sürelerine bağlı olarak hesaplanır. Hesaplama sırasında sistemde doğabilecek kayıplarda göz önünde bulundurulmalıdır. Kayıplar için sistemdeki elemanların sayısı, tesisin yapısı ve kalitesine uygun olarak % 5 ila 15 arasında

fazla tolerans verilir. Son zamanlarda sistemin hava ihtiyacı belirlenirken üreticilerin verdiği tablolardan yararlanılmaktadır.Aşağıda basit bir tablo verilmiştir.

SıraNo Araçlar mm

Kullanma basıncı( Bar )

Gerçek HavaSarfiyatı ( m3/dak)

1 Darbeli somun sıkıcıları 5,9,13,19,25 6.0 0,3-0,6-0,63-1,12 Tornavidalar 2,3,4,5,6,8,10 6.0 0,15-0,24-0,27-0,36-0,63 Matkaplar/kılavuzlar 4,6,8,10,13, 6.0 0,18-0,36-0,6-0,756 Düz taşlamalar 80,100, 6.0 0,36-0,7-0,36-0,8-8 Dik taşlamalar 180,230 6.0 0,3-0,95-0,12-0,199 Canavar taşlamalar 100,125,180 6.0 0,35-0,6-0,8-1,212 Titreşimli zımpara 75x82,90x16 1-3 0,3-414 Cilalama 180 6.0 0,515 Eğeleme 6.0 0,13516 Makas 1,5 6.0 0,3617 Testere 6.0 0,13519 Çivi takma tabancası 6.0 0,2520 Hafif çekiç 1,5 Kg 5-6 0,423 Delici tabancalar 23-30 Kg 5,6 2,4-3,624 Boya tabancası 0.5,1.5,1.8,2. 4 0,75-0,24-0,325 Boya tabancası 4 0,3526 Temizlik tabancası 1,1.5.2 6 0,075-0,15-0,2527 Vakum temizlik tabancası 5-15 0,628 Gres tabancası 1-4 0,09-0,25

Tablo 1.1: Çeşitli Araçların El Aletlerinin Hava Tüketim Tablosu

1.3.2- Havanın Hazırlanması

Pnömatik sistemlerde oluşan, arızaların çoğu havanın kirli olmasından kaynaklanmaktadır.

Pnömatik sistemler hava ihtiyaçlarını, dönüşüm sistemleri hariç atmosferden karşılamaktadır. Hava şartlarına bağlı olarak atmosferdeki hava saf değildir. Atmosferdeki havanın içerisinde nem, toz parçacıkları kimyasal artıklar, gazlar bulunur. Bunların hava içerisindeki oranı, havanın alındığı yer ve ortama bağlıdır. Kış aylarında alınan havanın içindeki yabancı maddeler ile bahar aylarında alınan hava içindeki yabancı madde oranları farklıdırPnömatik sistem elemanları da havanın kirlenmesine sebep olur. Detaylı kirlenme sebeplerini, zararlarını öğrenmek için kaynaklara ve kaynakçalarda belirtilen Internet adreslerine başvurunuz.

Havanın temizlenmesi bir kaç kademeden oluşur. Bunlar:

1- Havanın emilmesi sırasında,

2- Basınç kazandırma aşamasında,

3- Depolanma sırasında,

4- Kullanıldığı yerlere gitmeden hemen önce.

Pnömatik sistemlerde havanın hazırlanmasında işlem basamakları:

1- Havanın nem miktarının ayarlanması,

2- Havanın kurutulması,

3- Havanın filtre edilmesi,

4- Havanın yağlanması,

5-Basıncının ayarlanması.

1.3.2.1- Havanın Nem Miktarının Ayarlanması ve Hesaplanması

Havanın içerisinde şartlara bağlı nem ve su buharı vardır. Su buharı ve içinde yoğunlaşarak suya dönüşür. Sistemdeki su zararlıdır. Korozyona sebep olur. Korozyon hassas pnömatik elemanlara çok büyük zararlar verecektir.Havanın içerisinde olması gereken nem miktarı ve fazlasının vereceği zararları, kaynakçalarda belirtilen kaynak kitaplar ve internet adreslerine başvurarak öğrenebilirsiniz.

Bağıl ( Nisbi ) Nem: Herhangi bir zamanda, havanın içinde salınım halinde bulunan su buharı mikterının, havanın neme tamamen doymuş durumdayken sahip olduğu su buharı miktarına oranıdır. Yüzde ( % ) ile ifade edilir.

Doyma (Çiğlenme) Noktası: Havanın soğutulması sırasında su buharının yoğunlaştığı sıcaklıktır.

Havanın Nem Miktarının Ayarlanması

Havadaki nem miktarını bulmak için şekil 1.1’ deki tablodan yararlanılır. Hava sıcaklığı ve bağıl nem oranı biliniyorsa, oklar dorultusunda hareket edilerek havadaki su miktarı gr/cm3 olarak bulunur.

Diyagram 1.1: Nem Diyagramı

Örnek: Hava sıcaklığı 250C bağıl nem oranı % 80 olarak verilmektedir. Buna göre tablodan havanın içindeki su miktarı 18 gr/cm3 olarak bulunur.

Nem Ayırıcılar

Son soğutucudan çıkan havanın içindeki sis şeklindeki nemi tutarlar.Üç şekilde çalışır.

a b c

Şekil 1.15: Nem Alıcılar

1.3.2.2- Havanın Kurutulması

Havanın kurutulması için üç yöntem kullanılır.

1- Soğutarak kurutma,

2- Fiziksel kurutma,

3- Kimyasal kurutma yöntemleri uygulanır.

Soğutarak Kurutma:

Havanın elde edilmesi aşamasında, çift veya daha fazla kademe uygulanan kompresörlerde kademeler arasında soğutma başlar. Bu sırada nem yoğuşur. Hava tankına giden havanın içerisindeki su, tankın alt kısmında birikir. Hava tankının suyu alınarak sisteme bir miktar suyun gitmesi engellenir.

Şekil 1.16: Soğutarak Kurutma Sistemi

Tankın Suyunun Alınması

Hava tankında hava yokken başlanır. Kompresör çalıştırılır. Hava tankının içindeki basıncın 1,5-2 atmosfere gelmesi beklenir. Kompresörün çalışması durdurulur. Su boşaltma tapası açılarak hava bitinceye kadar su boşaltılır. Bu işlemden sonra tapa kapatılarak kompresör çalıştırılır.

Su alma işleminden sonra hava çiğlenme noktasına kadar soğutularak havadan alınan nem bir su tutucu kapta biriktirilir. Bu kap, hava tankı, filtre, soğutucu bölümün altında olabilir.

Soğutucuya giren havanın, önce ön soğutması yapılır. Bir ölçüde soğutulan hava soğutma bölümünde çiğlenme noktasının altına kadar soğutulur. Şekil 1.16 da soğutarak kurutma sistemi şeması verilmiştir. Soğutucuya giriş yapan havanın sıcaklığı ile çiğlenme noktası sıcaklığı arasındaki fark ne kadar fazla olursa nem o ölçüde yoğuşacaktır. Bu durum kaynakçalardaki kaynak kitaplarda ve internet adreslerindeki grafiklerden incelenebilir.

Bu tür kurutma yöntemlerinde 20 C ile 50 C’lik çiğlenme noktasına ulaşılabilir.

DİKKAT: 20 C’nin altında bir çiğlenme noktası buzlanmaya neden olur.

Fiziksel Kurutma

Bu kurutma yönteminde nem soğutucu maddenin üst kısmında tutulur. Kurutucu madde silisyumdioksit tanecikli yapıdan oluşur.

Şekil 1.17 de görüldüğü gibi sistemlerde iki fiziksel kurutucu birimi kullanılır. Birincisinde doyma noktasına ulaşıldığında ikincisi devreye girer. İkincisi devrede olduğu sırada sıcak hava yardımı ile birinci kurutucu içinde toplanmış nem dışarı atılır.

Şekil 1.17: Fiziksel Kurutucu

Kimyasal Kurutma

Kimyasal tepkime desikon ( kurutucu eriyik ) denilen kimyasal kurutucu hammaddedir. Bu kimyasal madde, nemi emdikçe çözünür, kendiside sıvı duruma geçer. Bu sistemle nemle birlikte yağ tanecikleri ve buharı da tutulabilir. Yağı temizleme gücü düşüktür. Bu nedenle yağın ön filtrede tutulması gerekir.

Havanın kurutulması işlemlerinde içindeki nemin tamamı alınamaz. Bir kısım nem, nem tutucular ve filtreler yardımıyla alınır.

Şekil 1.18: Kimyasal Kurutucu

Nem alıcıların çalışma prensipleri, yapıları, arızaları hakkında daha geniş bilgiyi kaynakçalarda bulunan, kaynak kitaplar ve internet adreslerinden öğreniniz.

DİKKAT: Su alma işlemi sırasında, hava basıncına dikkat ediniz, Pnömatik sistem çalışırken su alma işlemi yapılması zorunlu ise emniyet tedbirlerini alınız ( Koruyucu eldiven, gözlük, maske kulanınız) .

1.3.2.3- Havanın Filtre Edilmesi

Şekil 1.19: Filtre Sembolü

Havanın Emilmesi Sırasında Temizlenmesi

Endüstride kullanılan kompresörlerin girişinde, otomobil ve diğer araçlarda emiş sırasında emiş ( giriş, ön ) filtreleri tarafından hava temizlenir.

Hava emme girişine konulan filtreler havanın içindeki toz, nem ve diğer zararlı atıkların bir kısmı temizlenir.

Emiş filtreleri kuru ve ıslak tip emiş filtreleri olmak üzere iki çeşittir.

Kuru Tip Emiş Filtreleri

Tel yumağı, elek, delikli plastik veya metal gövde içine yerleştirilen pamuklu, keçe, sünger elemanlı filtrelerdir.

Filtrelerin belirli aralıklarla temizlenmesi gerekir. Temizleme şekli ve kuralları ile ilgili bilgileri otomobillerin bakım kitapçıklarından, kaynaklar ve internet adreslerinden öğreniniz.

DİKKAT: Bu tür filtrelerin temizlenmesi sırasında benzin ve tiner kullanmayınız.

Islak Tip Emiş Filtreleri

Metal elemanlı filtrelerdir.Hava, emiş kanalından sıvı içerisine akar. Sıvının içinde üzerindeki bir kısım kirleri bırakır. Sıvı çıkışında filtre elemanına girerek biraz daha temizlenir.

Otomotiv sektöründe kuru tip ve kağıt elemanlı filtreler kullanılmaktadır. Bunlar kirlendiğinde yenisi ile değiştirilmeleri daha verimli çalışmalarını sağlayacaktır.

Pnömatik Sistemlerde Havanın temizlenmesi

Havanın temizlenmesi için çok değişik sistemler kullanılmaktadır. İçten yanmalı motorlarda hava ile yakıtı karıştırarak çalışırlar. Bunların aldığı hava filtre sistemi ile temizlenmektedir.

Pnömatik sistemlerde de havanın içindeki kirletici maddeler filtreleme yöntemi ile temizlenir. Filtreleme sırasında kullanılan filtreler, farklı büyüklükteki parçacıkları tutar. Filtrenin tutma özelliği mikron cinsinden belirlenir.

Bir mikron 0,001 milimetredir.

10 mikrondan büyük parçacıklara toz, 0,1- 10 mikron arasındakilere bulut-pus, 0,01- 0,8 mikrona kadar olanlarına, aerosol denir. Aerosolleri temizlenmesi çok güçtür.

Filtre Çeşitleri

Genel olarak yüzey ve derinlik filtreleri olarak ikiye çeşittirler.

Yüzey Tipi Filtreler

Çok kaliteli bir temizleme yapamazlar. Tamamen temiz havaya ihtiyaç duymayan kompresör girişlerinde, hava besleme ünitelerinde kullanılırlar. Otomotiv sektöründe çokça kullanılırlar. Fazla basınç ve emiş gerektirmezler. Elemanlarının yapı malzemelerine, çalışma prensiplerine, göre çeşitleri vardır.Daha kapsamlı bilgi edinmek için otomobil kataloklarından,yakıt sistemlerini,inceleyiniz. Ayrıca kaynakçalar da bulunan kaynak kitaplar ve internet adreslerindende bilgi edininiz.

Pnömatik sistemlerde dokuma kumaş (tek tabakalı) eleman yapılı filitreler çokça kullanılmaktadır.

Filtre elemanı yüzeyine çarpan hava içindeki su, yağ damlacıklarını ve kirleri bırakır.Bu maddeler filtre tabanında birikir. Biriken pislik otomatik su boşaltıcısı tarafından veye el ile boşaltılır. Motorlu araçlar üzerinde kullanılanlarında su alma durumu yoktur. Yenisi ile değiştirilir veya uygun temizleme yöntemi ile temizlenir.Şekil 1.20 de filitre elemanı örgüsü ve pnömatik sistemlerde kullanılan bir filtre örneği de Şekil 1.21 de görülmektedir.

Şekil 1.20: Filtre Eleman Örgüsü Şekil 1.21: Hava FiltresiPnömatik Sistemlerde Çokça Kullanılan Filtre Çeşitleri

Derinlik Tipi Filtreler

Kuru, ıslak ve yağ banyolu olmak üzere üç çeşittir.

Kuru Tip Filtreler

Hava içindeki katı parçacıkları temizler. Maliyeti ucuzdur. Filtre elemanları genellikle yenisi ile değiştirilir. Kirlendikçe daha iyi temizleme yaparlar. Kirlenince basınç, alınan havanın debisinin düşmesine sebep olurlar.

Islak Tip Filtreler

Bu filtrelerin çalışması; kirletici maddelerin toplanması ve tutulması için yüzey üzerinde yağ tabakası oluşturulması prensibine dayanır. Temizleme işleminden sonra bir miktar yağ bırakırlar.

Yağ Banyolu Filtreler

Hava filtre elemanına gelmeden önce yağın içerisinden geçirilmesi prensibine dayalı çalışan filtrelerdirSisteme Uygun Filtre Seçimi

Pnömatik sistemin kullanılacağı yere uygun filtre seçilmesi en çok benimsenen ve istenen durumdur. Filtrenin tutma özelliği, kimyasal yapısı, kullanıldığı sisteme göre belirlenir. Bunun yanında filtre elemanlarının özellikleride büyük önem taşır.

Filtrelerin elemanlarının özelliklerini, çalışma prensiplerinin ve arızalarının bilinmesi büyük önem taşır. Bunlarla ilgili detaylı bilgileri kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürlerinden öğrenebilirsiniz

Yağ Ayırıcılar

Pnömatik sistemlerde havanın elde edilmesi sırasında sisteme giren yağ kirlenir. İçerisinde sisteme zarar verecek boyutta toz, karbon, metal parçacıkları bulunur.Bunların mutlaka temizlenmesi gerekir.

Son soğutucu ile hava depolama ünitesi arasına konulurlar.Yağ ayırıcı çeşitleri, çalışma prensipleri geniş bir şekilde kaynak kitep ve internet adreslerinden öğrenilebilir.Şekil 1.22 de basit bir yağ ayırıcı şekli görülmektedir.

Şekil 1.22: Yağ Ayırıcı

Şamandıralı Valf ( Otomatik Su Boşaltıcısı)

Tüm hava kurutma sistemlerinin alt kısmına yerleştirilmiştir. Bir şamandıra ve onun kumanda ettiği valfden oluşur. Valf katı maddelerin kendisine zarar vermemesi için tortu kabının biraz üst tarafına yerleştirilmiştir.

Kabın içindeki su, yağ ve katı atık seviyesi yükselince şamandıra valfi açar atık dışarıya boşaltılır.

DİKKAT: Tortu alınırken sistemdeki hava basıncına dikkat ediniz, emniyet tedbirlerini alınız.

1.3.2.4- Havanın Yağlanması

Hava elde edilip temizlendikten sonra, gerekli yerlerde kullanılırken yeniden yağlanır.

Havanın elde edilmesi sırasında, hava içerisine girecek olan yağ zerreleri pnömatik sistemlere zarar verir. Kompresörlerde havanın elde edilmesi sırasında yüksek sıcaklıklar oluşur. Yüksek sıcaklık yağı yakar, karbonlaştırır. Karbonlaşan yağ sistem elemanlarına, özellikle yüksek sıcaklıkta çalışan silindirlere ve valflere zarar verir. Bu zararlara engel olmak için hava elde edilip kurutulup temizlendikten sonra yağlanmalıdır. Bu durumda bile yağ pnömatik sistemlere zarar verir.

Şekil 1.23:Hava Yağlayıcı

Sistemin durması sırasında hava tesisatının iç yüzeyine, valflere, silindir yüzeyine yapışan yağlar karbonlaşır. Bu durum kısa süreli durmalarda bile geçerlidir.

Havanın içerisine gereğinden fazla yağ gönderilmesi de sistemde zararlara sebep olacaktır. Sistemin amaç ve özelliklerine göre her metreküp ( m3 ) hava içerisine 1-10 damla arasında yağ karıştırılır. Yağlamanın ve yağlama oranının doğruluğunu sisteme zaralı olup olamayacağının anlaşılması gereklidir. Bunu tespit etmek ve havanın yağlanması için gerekli daha fazla bilgiyi, kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürleri ğrenebilirsiniz

DİKKAT: Paslanmayı ve aşınmayı önlemek için pnömatik sistemler yağlanır. Bazı pnömatik sistemlerde kesinlikle yağlama yapılmamalıdır. Bunları kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürleri araştırınız.

Pnömatikte kullanılan yağlama cihazları ağır, ince yağ basan cihazlar olarak ikiye ayrılır.

Ağır Yağ Basan Yağlama Cihazları

İçinde ince yağ zerrecikleri ( sis ) bulunan yağlama yağı hava hatlarının iç yüzeylerinde ince bir yağ filmi oluşturacak şekilde yapılan yağlamadır. Üç şekilde yağlama yapılır.

Fitilli Yağlama: Yağ haznesinin içine kadar uzanan gözenekli bronz fitil vardır. Bronz fitil, yağın hazneden dışarıya ( yukarıya ) doğru çekilerek hava geçiş noktasına girer. Hava akımı içine izin verilen oranda yağı alarak siteme gönderir.Şekil 1.24 te fitilli yağlamanın şekli örnek olarak verilmiştir. Diğer çeşitlerinin yapılarını, özelliklerini öğrenmek için kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürleri başvurunuz.

Şekil 1.24: Fitilli Yağlama Elemanı

Miktarı Ayarlanabilen Yağlama Cihazları: Ayrı bir hava kanalı yoktur. Hava dar bir boğazdan geçirilir. Bu sırada vakum etkisi ile yağ dozaj ayarlama ünitesinden yağ emilir. Memeye gelen yağ miktarı bir iğne tarafından ayarlanır.

İnce Yağ Basan Tip Yağlama Cihazları: Yağ dozaj ayarlama ünitesinden alınan yağ, hava karıştırma ve ölçme hücresine girer. Burada hava akımından gelen az bir hava yağı atomize eder. Hava çıkışa doğru yönlendirilirken bir yön değiştiriciye çarptırılarak yönü değiştirilir. Çarpma sonucunda iki mikron olan büyük yağ zerrecikleri tekrar parçalanır. Bu işlemden sonra ağır olan yağ zerrecikleri yağ haznesine düşer, ince yağlar cihazı terk eder.

1.3.2.5- Havanın Basıncının Ayarlanması

Havanın basıncı basınç ayar valfleri yardımıyla ayarlanır.

Basınç Ayar Valfleri

Hava tanklarının üzerine, ayrık hava tanklarının her birine yada bazı sistem elemanlarının hava girişlerine konulmuşlardır.

Kopresör tarafından üretilen havada basınç salınımları vardır. Basınç salınımları, valflerin anahtarlama özelliklerini, silindirlerin hareket hızlarını, akış kontrol valflerinin davranışlarını olumsuz etkiler. Basın ayar valfleri bu olumsuzlukları engeller.İki çeşittir:

Tahliyeli Basınç AyarValfleri

Şekil 1.25:Ayarlanabilir Basınç Ayar Valfi

Şekil 1.25 te sembolü verilen basınç ayar valfleri,silindirik kafalı ve bilyalı olmak üzere iki çeşittirler. Her ikisindede ayar vidası ayarlanabilen yay vardır. Sıkştırılarak yayın basıncı artırılır. Bir tarafından basınçlı hava gelir. Basınçlı hava yayın basıncını yenince silindirik valf yada bilya açar. Hava atmosfere çıkar. Basınç istenilen değerin altına düşünce kapanırlar

a b

Şekil 1.26: Tahliyeli Basınç Ayar Valfleri

Tahliyesiz Basınç Ayar Valfleri:

Basınç regülatörü de denir. Giriş basıncı çıkış basıncından yüksektir.

Ayarlanabilen yay kuvvetine karşı dengeleyen piston veya diyafram bulunur. Çıkış basıncı ayar vidası ile ayarlanır.

Şekil 1.27: Tahliyesiz Basınç Ayar( Kısma ) Valfi

1.4- MANOMETRELER

Sistemdeki yada sistemin belirli bölümlerindeki havanın basıncını ölçmeye yarayan ölçü aletleridir. Hava tankları üzerine, sistemde basıncın sürekli gözetim altında bulunması gereken değişik yerlere konulmuştur. Manometrelerin yenilenmesi ve ilk seçimleri sırasında ölçüm alanına, çalışma ortamına, hassasiyetlerine, bağlantı kolaylığına dikkat edilmelidir. Metal elemanlı ve sıvılı olmak üzere iki çeşittir.

1.4.1-Metal Elemanlı Manometreler

Metal ve pirinç malzemeden yapılmış burbon tüpleri ölçümü yapar. Burbon tüpü basıncın etkisi ile açılır. Basıncın düşmesi ile kapanır. Burbon tüpü ucuna bağlı dişlinin dönmesi ile ibrenin bağlı olduğu dişli döner. Dişliden hareke alan ibre basınç değerini gösterir. Ölçme aralığı -1 ile +2500 atmosfer basıncındadır.

İkinci metal elemanlı manometre çeşidi diyaframlı manometredir. Paslanmaz çelik saçtan yapılmış diyaframın ortasına itme çubuğu bağlıdır. İtme çubuğunun diğer ucuda ibreye bağlıdır. Diyafram diğer yüzüne etki eden hava basıncının etkisi ile esner. Çubuğu iter. Çubuk ibreyi etkiler İbre değeri gösterir.Ölçme aralığı -1 ile 50 atmosfer basıncındadır

1.4.2- Sıvılı Manometreler

Bu manometrelerde de burbon tüpüne benzer tüp içerisine civa konulmuştur. Hava basıncı sıvı üzerine etki ederek basıncı ölçer. Olçme aralığı çok yüksek ve hassasiyetleri de iyidir.

Manometrelerin ölçme miktarı ve hassasiyetleri belirli aralıklarla kontrol edilmelidir.

1.5- SUSTURUCULAR

Pnömatik sistemde kullanılan basınçlı havanın sistem egzozundan ( hava çıkış ünitesi) çıkışı sırasında, sakin dış ortam havasına hızla çarpması sonucunda bir gürültü (ses) oluşur. Bu amaçla kullanılan susturucular, dışarı çıkacak havayı dağıtmak, saptırma ve frenleme usulleriyle oluşacak gürültüyü dayanılabilir bir seviyeye düşürürler. Susturucu içine giren basınçlı hava, bu geniş alana yayılır ve hızı düşürülür, sonra susturucu iç kısmım örten sinterlenmiş yüzeye çarpar ve hava çıkışı hazırlanmış eşit çaplı deliklerden dışarı çıkar

Şekil 1.28: Susturucu Sembolü

Susturucuların pnömatik silindirlere zararları vardır. Bu nedenle susturucuların kısıcılı tipleri kullanılmaktadır. Silindire zarar verme etkisi kısıcılı tip kullanılarak azaltılır. Bir başka gürültü azaltma yöntemi, birkaç valfin atık havasını yüksek kapasiteli bir susturucu aracılığı ile dışarı atmaktır.

Basınç Anahtarı

Kompresörün elektrik devresini açıp kapamaya yarayan basınçlı hava kontrollu elektro anahtardır. Basınçlı hava, çelik diyafram üzerine etki eder. Diyafram anahtar pistonunu etkiler Pistonun diğer ucunda yay vardır. Yay basıncı gerektiğinde ayarlanabilir. Ayrıca pistonun yay tarafındaki ucuna yakın iletken elketrikli eleman vardır.

Anahtara etki eden basınç düşükken, anahtar yay basıncı pistonu iter. Pistonun ucundaki iletken eleman elektrik devresinden uzaklaşır. Elektrik devresi kapanır. Kompresör çalışmaya başlar. Basınç istenilen değere yükselince yay basıncını yener. Piston ucundaki iletken eleman, elektrik devresini açar. Kompresörün çalışması durur. Bu Basınç anahtarı 2 atmosfer basınç toleransı ile çalışır.

1.6- BORULAR

Boru Donanımı İhtiyaçları

Bîr pnömatik sistemin diğer bir önemli kısmı da hava dağıtım sistemidir. Bu sistem boruların, hortumların, valflerin tümü ile birlikte tüm diğer sistem aksamını birleştirmek için ihtiyaç olunan bağlantı parçalarının tümünü içine alır. Hava emiş filtresinden kompresöre, soğutucular ve ayırıcılardan hava ile çalışan cihaza kadar olan sistemin tümü, boru donanımı kullanılmasını gerektirir.

Pnömatik sistem kurulurken kompresör, tank, filtreler, ayırıcı ve yağlayıcı gibi sistemin tüm elemanları ihtiyaçlarının tamamı ve gelecekte eklenebilecek yeni eklentilerin tamamı düşünülmelidir. Cihazlar içinde gerekli tolerans bırakılmalıdır.

Pnömatik boru tesisatları genel olarak, boru, hortum, rekor ve diğer bağlantı parçalarından oluşan birleşik ünitelerdir. Boru, hortum ve birleştirme elemanlarının kalite ve dayanım özellikleri en üst seviyede olmalıdır. Bu durum ve boru donanımı ile ilgili daha detaylı bilgileri kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerinden ve üretici firmaların broşürlerine başvurunuz.

Şekil 1.29: Pnömatik Boru Tesisatı1.6.1.-Boruların Birleştirilmesi

Bir pnömatik sistemde üç ayrı boru bağlama yöntemi uygulanabilir. Bunlar vidalı, kaynaklı ve flanşlı bağlamadır. Basınçlı hava hatlarında kullanılan bağlantı elemanları, sisteme monte, edilmeden önce basınçlı hava verilerek test edilmelidir.

1.6.1.1- Kaynaklı Birleştirme

Kaynaklı bağlantı elemanlarına sahip hava hatlarında, vida dişi çekilmiş hava hatlarına göre daha az kaçak meydana gelir. Kaynaklı birleştirme yapılan boru hatlarında basınç düşmesi daha azdır. Kaynaklı boru montajı daha zor ve yeni hat ilave etmek güçtür.

Bu nedenlerle küçük çaplı sistemlerde kullanılmazlar. Büyük çaplılarda kullanılırken çıkış yerlerine vida dişi açılır.

1.6.1.2-Flanşlı Birleştirme

Flanşlı bağlantı parçaları, orta ve büyük çaplı boru tesisatı ve cihazı için kullanılır. Büyük çaplı kompresörlerin, son soğutucuların, ayırıcıların, hava tanklarının çoğu flanşlı bağlantı şeklinde birleştirilmiştir. Pnömatik sistemlerde sadece çelik flanşlar kullanılmalıdır.

1.6.1.3- Vidalı Birleştirme

Hava kaçaklarının fazla olduğu birleştirme biçimidir. Boruların uçlarına vida dişi açılır. Borunun içine yada dışına açılan bu vida dişleri, yardımcı metal tüp tipi bağlantı elemanları (manşonlar, rekorlar ) kullanılarak birbiri ile birleştirilirler.

Şekil 1.30: Vidalı Boru Birleştirme Elemanları

1.6.1.3- Metal Olmayan Tüp Tipi Birleştirme Elemanları ve Hortumlar:

Plastik boru tesisatında polietilen, polipropilen veya polivinil klorür malzemeden yapılan plastik boru tesisatının kullanımı 7 atmosferin altındaki basınçlarla ve 90 °C’den düşük sıcaklıklarda kullanılır.Bununla beraber, plastik boru sisteminin bazı tipleri, 90 °C sıcaklıkta 10 bar basınca kadar kullanılabilir. Kimyasal etkilere karşı direnç göstermesi ve paslanmaya uğramaması ve benzeri üstünlükleri vardır. Bunlar hakkında daha kapsamlı bilgi edinilmesi gerekir. Bu nedenle kaynakçalardaki kaynak kitaplar, internet adreslerine ve üretici firmaların broşürlerine başvurunuz.

1.6.1.4- Plastik Tüp-Tipi Boru Bağlantı Elemanları

Sıkıştırmalı pirinç rekor, sıkıştırmalı rekor, "0" halkalı rekor ve tırtıklı "T" tiplerini içine alır. Sıkıştırmalı rekorlar, plastik boruya destek görevi yaparak boru somuna sıkıldığında borunun çöküntü yapmamasını sağlar. Tırtıklı "T" parçalar ise hat basıncına bağlı olarak kelepçeli veya kelepçesiz olarak kullanılabilir

1.6.2- Hortumlar

Çoğu tesiste, taşınabilir tip havalı cihaz ve aletlerin hat içine monte edilmiş hava besleme istasyonlarına bağlanabilmesi için hava hortumları kullanılır. Bu hortumlar 1.5 ile 15 m arasındaki bir uzunlukta olabilir. Hortumlar, hareketli ve sabit cihaz parçaları arasında esnek bağlantılar yapmak için de kullanılır.

Şekil 1.31: Hortum Kesit

Hortum Bağlantı Elemanları

Çok sayıda sabit geçmeli ve sökülüp takılabilir t ip hortum bağlantı elemanları vardır. Bunlar Şekil 1.31.te görülmektedir. Bir hortum bağlantı elemanı esas itibariyle iki parçadan oluşur. Bu parçalardan biri hortumu sıkıca kavrar, diğeri ise hortumu bütün olarak bağlantı elemanına bağlar.

Şekil 1. 32: Plastik Hortum Bağlantı Elemanları1.6.2- Boru İç Çaplarının Belirlenmesi

Planlaması yapılmış pnömatik sistemde, hava hattının taşıma hattının çapı, iletilen havanın hacmi, sistem çalışma basıncı, havanın ulaştırılacağı en son noktaya olan uzunluk ve hat içinde bulunan dirsek ve bağlantı elemanlarının sayısı gibi çeşitli etkenlere bağlıdır. Tesisin büyüklüğü ve kompresörün (veya kompresörlerin) yeri (veya yerleri), havanın ne kadar uzağa iletilmesi gerektiğini belirler. Bazı kuruluşlarda ilgili birimlere ayrı ayrı besleme yapan kısmi sistemler, bazılarında merkezi veya çevrimli sistemler kullanılır. Bazı durumlarda basınç düşmelerini azaltmanın yanında boru çaplarını düşürmek için kompresörden uzak yerlere yardımcı hava tankları yerleştirilir. Boru iç çaplarının belirlenmesinde grafikler kullanılır. Grafik 2 de görülen örnek grafiğe benzer kaynakçalarda bulunan kaynak kitaplardan grafikleri inceleyerek boru iç çaplarını belirlemeyi öğreniniz.

Hava sıkıştırılabilir akışkan olduğu için sistem hatlarının ölçülendirilmesi, hidrolik sistem kadar önemli olmayabilir. Gene de belirli sınırlar içinde yeterli dikkat gösterilmelidir.

Diyagram 2: Boru İç Çapını Belirleme Diyagramı1.6.3- Borularda Basınç Düşmesi

En az basınç düşmesini sağlayacak boru çapını seçerken diğer bazı etkenlerin de dikkate alınması gerekir. Sistemde hava kullanımı olmadığı zamanlar tüm manometreler aynı değeri gösterecektir. Sistem çalışmaya başladığında aynı hat üzerindeki iki manometrenin gösterdiği değerler arasında farklılıklar olacaktır. Önemli olan bu farkı en aza indirmektir.

Metal borularda basınç düşmesi fazla olmayacaktır. Bağlantı hataları nedeniyle sadece ek metal boru tesisatlarında ek yerlerinde düşmeler görülecektir. Ama zamanla boruların içinin kirlenmesi hava akış hızını azaltarak basınç düşmesine sebep olabilir. Bu durum sistemin çalışmasını fazla etkilemez.

Plastik borularda borunun esnemesi nedeniyle basınç düşecektir. Bundan sistemin etkilenmesini engellemek için boru boyları kısa, çapları ise boyları oranında büyük olmalıdır.

İşlem Basamakları Öneriler

1- Boyle Mariootte Kanunu inceleyiniz ve tanımını yapınız.

1) Lastik şişirme (ayaklı) yada bisiklet lastiği şişirme(el) pompası ile basınç hacim değişimlerini uygulayınız.

2) Pompanın çıkış ucuna manometre bağlantısı yapınız (Manometreli lastik şişirme pompası kullanabilirsiniz).

3) Pompa kolunu çekiniz, birkaç kez pompalayınız

4) Pompa çekili iken alttan başlayarak pompa itme çubuğu üzerine en baştan, ortadan, son noktadan işaretleme yapınız.

5) Pompayı hızlıca orta noktaya kadar bastırınız. Okunan değeri yazınız.

6) Pomapayı son noktaya kadar bastırarak sonucu okuyup yazınız.

7) Sonucu değerlendiriniz.

• Sayfa 8, 9’ da bulunan bilgi sayfalarından yararlanınız.

• Lastik şişirme (ayaklı) yada bisiklet lastiği şişirme(el) pompası

• Bilgi sayfasından yararlanınız.

• Kaynakçalarda verilen kaynak kitap ve Internet adreslerinden yararlanınız.

2- Gay-Lussac Kanunu inceleyip tanımlayabilmek için aşağıdaki işlemleri yapınız.

1) Elinize bir balon alınız ve nefesiniz ile iyice şişiriniz, çevresini metre ile ölçünüz.

2) Evinizde yada atölyede buz dolabında en az bir saat bekletiniz.

3) Çevresini tekrar ölçünüz ve yazınız.

İçinde su olup olmadığını gözleyiniz. Su varsa oluşma sebebini raporlayıp açıklayınız. Konu 1.3.2.1’den ve kaynakçalardan yararlanınız.

• Sayfa 9, 10’ da bulunan bilgi sayfalarından yararlanınız.

• Bir adet balon temin ediniz

• İçi boş ve balon şişirildiğinde alabilecek buzdolabı tespit ediniz

• Konu 1.3.2.1’den ve kaynakçalardan yararlanınız.

3- Kompresör hava emiş filtresinin temizlenmesi.

1) Kompresör hava emiş filtresini sökünüz.

2) Filtreyi yıkayınız.

3) Yıkamadan sonra basınçlı hava ile son temizleme ve kurutma işlemini yapınız tutunuz.

• Kompresör bulunan bir atölyeye gidiniz.

• Motor bölümü veya boya bölümü öğretmenlerinden yardım alınız

• Filtreyi sökmek için uygun takım temin ediniz.

• Uygun temizleme sıvısını temin ediniz.

• Kompresör bakım kitapçığından ve 18, 19, 20’ de bulunan bilgi sayfalarından yararlanınız.

4- 0,35 m3/ dak ve 200 C sıcaklığa sahip bir ortamda bir saatteki nem yoğunlaşma miktarını bulunuz.

• Sayfa 19’ daki bilgi sayfasından yaralanınız.

• Daha net, kapsamlı yapmanız için kaynakçada verilen pnömatik kitaplarındaki nem diyagramlarından yararlanınız.

• Kaynakçalarda belirtilen internet adreslerinden yararlanınız.

5- Pnömatik sistemde yağlamanın yapılıp yapılmadığını kontrol et

1) Uygun kontrol noktasını tespit ediniz ve sökünüz.

2) Açık ağızlı yada boru anahtar temin ediniz.

3) Bir önceki vanayı açınız.

4) Hava çıkış noktasına peçeteyi tutunuz.

5) Elde ettiğiniz sonuçları değerlendirip rapor haline getiriniz.

• Pnömatik sistem bulunan bir servis fabrika tespit ediniz.

• Motor bölümü veya boya bölümü öğretmenlerinden yardım alınız

• Peçete temin ediniz.

• Kaynakçalardaki kaynak kitaplardan yararlanınız.

6- Pnömatik sistemde bulunan filtrelerin suyunu ve tortusunu alınız.

• Su ve tortusu alınacak filtreleri tespit ediniz.

Açık ağızlı anahtar yada boru anahtarı temin ediniz.

Vanayı yada tapayı sökünüz

Havanın tortusunun kap içerisine akmasını sağlayınız.

• Hava alma işlemini raporlayınız.

• Pnömatik sistem bulunan servis, atölye (boya atölyesi olabilir ) tespit ediniz.

• Motor bölümü veya boya bölümü öğretmenlerinden yardım alınız

• Doğru işlem yapabilmeniz için kaynakçalarda belirtilen kaynak kitaplardan ve internet adreslerinden yaralanınız.

• Sökme ve takma takımları.

• Tortuyu boşaltmak için kap bulunuz.

DİKKAT!

• Hava alma işlemi sırasında sistemin hava basıncını göz önüne alarak çalışınız.

• Emniyet tedbirlerini almayı ihmal etmeyiniz.

7- 40 m3 / dak tüketimi ve 8 bar basınçla çalışan 100 metre uzunluğundaki sistemde kullanılması gereken boru kesitini bulunuz.

• Sayfa 33’ de bulunan bilgi sayfasından yararlanınız

• Kaynakçalarda verilen kitap ve internet adreslerinden yararlanınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMESORULAR

1- Bir kap içindeki gazın kabın iç yüzeylerine yaptığı basınç, tüm yönlerde ……..

hissedilir.

2- P1× V1 = P2× V2 eşitliği; bir gazın basıncı ve hacmi değiştiği halde, bunların

çarpımının her zaman ………… olduğunu ifade eder.

3- Basınçlı hava sistemindeki pnömatik enerji, bir ……………… tarafından sağlanır.

4- Gay-Lussak Kanununa göre; eğer bir gazın hacmi sabit kalırsa, gazın basıncı,……

………….. bağlı olarak değişir.

5- Yoğunlaşmış nemin sistemden alınması için, genellikle bir mekanik ……………

kullanılır.

6- Havanın içindeki büyük küçük parçacıkların alınabilmesi için ………… tipi

filtreler kullanılır.

7- Birçok ölçme ve kontrol sistemlerinin hava sistemlerinde kullanılan filtreler ……

….. tipidir.

8- Büyük bir kapalı devre pnömatik sistemde hava basıncının aldığı yolun uzunluğu

nedeniyle meydana gelecek basıncı azaltmak için …………. hava tankları

kullanılır.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

9- Kirletici parçacık boyutları, aşağıdaki birimlerden hangisi cinsinden ölçülür?

a. Milyonda bir milimetre,

b. Milimetre,

c. Mikron,

d. Atom.

10- Pnömatik cihazı yağlamak için kullanılan yağ çeşidi hangisidir?

a) Dizel motor yağı,

b) Isıtılmış yağ,

c) Otomotiv yağı,

d) Hiçbir kirletici içermeyen yağ

11-Metal olmayan tüp tipi boru tesisatı, çoğunlukla hangi maksimum basınç ve

sıcaklık değerlerinde kullanılır?

a) 7 bar ve 700C,

b) 7 bar ve 900C,

c) 10 bar ve 900C,

d) 10 bar ve 1100C.

12- Sabit hacimdeki bir silindir içinde bulunan gaza ısı uygulandığında ne olur?

a) Basınç artar,

b) Hacim artar,

c) Silindir genleşir,

d) Kütle azalır.

13- Bir pnömatik sistemde, kompresör havası, aşağıdaki amaçların hangisi için

kuvvet sağlar?

a) Kompresörü soğutmak,

b) İş yapmak,

c) Çiğ noktasını kontrol etmek,

d) Cihaz ve aletleri yağlamak.

14- Çok kademeli bir kompresörde ara soğutucu kullanılmasının sebebi nedir?

a) Güç ihtiyacını artırır,

b) Alıcı ünitelerin kapasitesini

düşürür,

c) Alıcı ünitelerin kapasitesini

artırır,

d) Güç ihtiyacını azaltır.

15- Pnömatik sistemde, yağlama cihazının yerleştirilmesi için en uygun nokta

aşağıdakilerden hangisinden sonradır?

a) Hava tankı,

b) Ayarlayıcı,

c) Soğutucu,

d) Kompresör.

16- Uzun boru hatları daima,

a) Askılarla desteklenmelidir,

b) Sıkıştırmalı tip rekorlarla korunmalıdır,

c) Tamamen yalıtılmalıdır,

d) 50 lik bir eğime sahip olmalıdır.

17- Üç ayrı derinlik tipi filtrenin isimlerini yazınız.

CEVAP ANAHTARI

1- Eşit,

2- Aynı

3- Kompresör,

4- Sıcaklığa

5- Ayırıcı

6- Yüzey,

7- Diyaframlı ( mebranlı )

8- Yardımcı ( ilave )

9- C ( Mikron )

10- D ( Hiçbir kirletici içermeyen )

11- C ( 10 bar 900C )

12- A ( Basıncı artar )

13- B ( İş yapmak )

14- D ( Güç ihtiyacını azaltır )

15- B ( Ayarlayıcı )

16- a) Kuru tip b) Islak tip c) Yağ banyolu tip

ÖĞRENME FAALİYETİ 2Amaç Pnömatik silindirlerle ilgili hesaplamaları yapabilecektir.

AraştırmaOtomotiv endüstrisinde pnömatik silindirlerin kullanıldığı yerleri araştırıp, rapor hazırlayarak sununuz.

2- PNÖMATİK SİLİNDİRLER

2.1- Pnömatik Silindirlerin Görevleri

Basınçlı havada bulunan iş yapama ( basıncını, hareketini ) yeteneğini işe ( eksenel baskı kuvvetine, doğrusal harekete ) çevirmektir.

2.2- Çeşitleri ve Simgeleri2.2.1- Tek Etkili Silindirler

Basınçlı havanın basıncını bir yönde doğrusal harekete dönüştüren silindirlerdir. Bu nedenle sadece bir yönde iş yaparlar.

Şekil 2.1: Tek Etkili Silindir ve Sembolü

Piston kolunun geri hareketi, bir geri getirme yayı veya dış kuvvet aracılığı ile gerçekleştirilir. Geri getirme yayının uygulayacağı kuvvet, yüksüz durumdaki pistonun yeterli hızla geri dönebileceği şekilde seçilir. Tek etkili silindirlerde kurs boyu ( hareket etme aralığı, strok ) geri getirme yayının boyuyla sınırlıdır. Gerçek boyu çift etkiliden uzundur. Bu sınır azdır. Bu nedenle kısa aralıkta iş yapan;

1- İş parçalarının bağlanmasında,

2- İş parçalarının yönlendirilmesinde,

3- İş parçalarının baskı altına alınmasında,

4- İşlenmiş iş parçalarının yerinden alınmasında,

5- Kesme işlemlerinde kullanılırlar.

6- Kısaca; tutma, itme, sürme, kesme, pres işlemlerinde kullanılırlar.

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Diyaframlı tek etkili pistonlarda piston görevini plastik, sentetik veya metal malzemeden yapılmış diyafram yerine getirir. Piston kolu merkezi olarak diyaframa bağlanmıştır.

Tek etkili bir silindir de sızdırmazlık elemanı esnek bir madde olan perbunan malzemesinden yapılır. Piston kafası üzerindeki yatağına geçirilir. Pistonun hareketi sırasında silindir iç yüzeyine sürekli sürtünen sızdırmazlık elemanı gerekli sızdırmazlığı sağlar.

2.2.2- Çift Etkili Silindirler

Yapı olarak tek etkili silindirlere benzerler, Farklı olarak geri getirme yayı bulunmaz. Bağlantı yerleri duruma göre hava girişi ve çıkışı için kullanılır. Her iki yönde hareket ve kuvvet elde edilir. Çift etkili silindirlerin diğer özellikleri, kullanılma alanları, arıza ve bakımları hakkında daha detaylı bilgiyi kaynakçalarda bulunan kaynak kitaplardan, internet adreslerinden, öğrenilebilir.Otomotiv endüstrisinde kullanılan silindirleri daha iyi tanıyıp öğrenmek için servislere giderek incelemeler yapınız. Ayrıca araçlada kullanılanlarını, araçlar üzerinden ve araçların yapım onarım kataloglarından öğrenebilirsiniz.Şekil 2.2 de çift etkili silindir ve sembolü görülmektedir.

Şekil 2.2: Çift Etkili Silindir ve Sembolü2.2.3-Tandem Silindirler

Birbirine bağlanmış iki çift etkili silindir biçimindedir. Boyutları büyük, kısa hareket aralığında ve küçük hacimlerde büyük kuvvet elde edilmesi gereken yerlerde kullanılırlar. Şekil 2.3 de şekli ve sembolü verilmiştir. Çivi çakma perçinleme gibi.

Şekil 2.3: Tandem Silindir ve Sembolü.

Teleskopik: Şekil 2.4 te görüldüğü gibi birbirinin içine geçmiş birkaç silindirden oluşur. Uzun hareket aralığı istenen yerlerde kullanılır. Pnömatik sistemlerde kullanılmaz.

Şekil 2.4: Teleskopik Silindir ve SembolüÖzel Silindirler1-Körük Silindirler: Hareket eden,birbiri ile sürtünen, azda olsa eksenel gezintisi olan yerlerde kullanılır. Taban ve tavan plakaları 150 eğilebilir. Hareket alanları kısa ve buna bağlı olarak elde edilen kuvvet değişir. Birbiri ile sürtünen mekanik parçaları yoktur.Havalı fren sistemine sahip araçların üzerinden ve onarım, yapım kataloglarından daha geniş bilgi edinebilirsiniz.

a b c

Şekil 2.5: Körük Silindir Sembolü, Silindir ve Araçtaki Yeri

Uzun süre bakım gerektirmeden kullanılabilirler.Otomotiv sektöründe şekil 2.5 te görüldüğü gibi süspansiyon sistemlerinde kullanılmaktadır. Endüstride, kaldırma platformlarında, sıkma ve baskı silindirlerinde kullanılırlar.

Frenli Silindirler: Piston mili üzerinde frenleme yapan sistemi vardır. Mekanik kilide benzer bu sistem sayesinde ara konumlarda durdurulabilir özelliği vardır. Tutma kuvveti en büyük pnömatik itme kuvvetinden daha büyüktür.

Şekil 2.6: Frenli Silindir ve SembolüMilsiz Silindir: Çok uzun hareket etme aralığına gereksinim duyulan ve piston milinin bükülme olasılığının bulunduğu uygulamalarda kullanılır. Çeşitleri, yapıları,

kullanıldıkları yerler hakkında daha geniş bilgiye kaynakçalardaki kaynak kitap ve internet adreslerinden ulaşabilirsiniz. Şekil 2.7 de sembolü görülmektedir.

Şekil 2.7: Milsiz Silindir Sembolü

Çeşitleri

Fermuarlı

Pistonun üzerindeki yuvaya oturan mekik, sızdırmazlığı sağlayan iki paralel bant arasından geçerek dışarıdaki alına bağlıdır ve hareketi iletir

Şekil 2.8: Fermuarlı Silindir.Manyetik Etkili Milsiz Silindir

Manyetik piston, mıknatıs etkisiyle hareketi dışarıdaki alına iletir.

Şekil 2.9: Manyetik Etkili Milsiz Silindir.Bant Tip Milsiz Silindir

Pistona bağlı bantların makaralar üzerinden geçerek alnı hareket ettirmesi prensibiyle çalışır.

Şekil 2.10: Bant Tipi Milsiz Silindir.

Kramayerli Silindirler

Çifte etkili silindirlerin doğrusal hareketi, kramayer sistemi yardımıyla dönel harekete çevrilir. Dönme hareketi sınırlıdır.

İş parçalarının döndürülmesi, proses vanaların açılıp kapanması, dönel tablaların sınırlı açıda döndürme işlevlerinde kullanılırlar.

Şekil 2.11: Kramayer Silindir Kesiti

Dönel Silindirler: Havanın bir sistemi döndürme prensibiyle çalışır. 00 – 2700

aralığında döndürülüp bu aralıkta sınırsız olarak ayarlanabilir.

Şekil 2.12: Dönel Silindirler

2.3- Pnömatik Silindirin Elemanları

a) Silindir gömleği, b) Piston,c) Piston kolu,

d) Sızdırmazlık elemanları, e) Kapaklar.

Silindir Gömleği:

Yüksek basınç altında çalışan sistemlerde dikişsiz çelik borudan yapılmıştır. İç yüzeyleri, taşlanmış ve honlanmıştır. Pirinç malzemeden, hafiflik istenen durumlarda basınca göre alüminyum ve plastikten yapılan silindir gömlekleri vardır. Çekilmiş boruların iç yüzeyleri taşlanarak honlama işlemine tabi tutulursa silindir gömleği olarak kullanılır.

Silindir gömlekleri hangi gereçten yapılırsa yapılsın iç yüzeyi iyi işlenmiş ve honlanmış olmalıdır. iyi verim alabilmek için silindir gömleği ile piston arasındaki sürtünme en aza indirilmelidir. Aksi halde sızıntı ve kaçaklardan dolayı verim düşer (Şekil 6.2).

Şekil 2.13: Pnömatik Silindir Kesiti.

Gömlek kapakları da aynı malzemelerden yapılmıştır. Kendinden vidalı civatalı, kaynaklı ve son zamanlarda perçinle birleştirilmektedir.Piston silindir gömleği içinde sızdırmazlık elemanı ile beraber çalışan, piston koluna bağlanmış bir elemandır. Genellikle basınca ve paslanmaya dayanıklı hafif metal, çelik alaşım malzemelerden yapılırlar.

Piston Kolları

Piston kolları da pistonun yapım malzemelerinden yapılırlar. Paslanmaya karşı dayanıklı olmalıdırlar. Piston kollarının sızdırmaması için kapak içerisine çok hassas şekilde yataklandırılırlar.

Şekil 2.14: Piston ve Piston Kolu Şeması

Sızdırmazlık Elemanları

Pnömatik silindirlerde sızdırmazlık elemanları sert lastik, plastik, viton, teflon gibi malzemelerden yapılmıştır. Bazı özelliklere sahip olmalıdırlar. Bunlar:

1- Sürtünme katsayıları düşük olmalıdır,

2- Kuvvet karşısında özelliklerini korumalıdırlar,

3- Isıya dayanıklı olmalıdır,

4- Kolay sökülüp takılabilmelidir,

5- Yağ filmi oluşturacak özelliğe sahip olmalıdırlar.

Piston üzerine takılan sızdırmazlık elemanlarının aşınması durumunda yağ kaçakları artmaya başlar ve verim düşerek güç kaybı oluşur. Aşınan, yıpranan sızdırmazlık elemanları yenisi ile değişimi sağlanır.

2-3 Silindirlerde Yastıklama

Yastıklama pistonun hareket etme aralığı sonuna yaklaştığında pistonun yavaşlatılıp ani durma sonucu oluşabilecek darbeleri azaltmaktır. Dahili ve harici olmak üzere iki çeşit yastıklama yapılır.Dahili yastıklama da piston kolu sona yaklaşırken yastıklama mil yada manşonu,yastık kanalının içine girer. Kısıcı ( ayar vidası ) yardımı ile dışarı çıkan havanın çıkış hızı azaltılır.

Yastıklama Pistonu ( Manşonda Olabilir )

1- Kısıcı ( ayar vidası ) 2- Çek valf

Şekil 2.15: Manşonlu Yastıklama Pistonu.Harici Yastıklama

Eksozdan kısma, mekanik yastıklama elemanları, hidrolik şom emiciler, oransal valfler, pozisyonlama üniteleri ile yapılabilir.

2.4- Silindirlerde Kuvvet İletiminin Hesaplanması

Pnömatik silindirden elde edilen kuvvet, hava basıncı ile piston alanının çarpımına eşittir. Elde edilen kuvvet sürtünme ( yaklaşık % 5-10 ), karşı basınç, hava kaçakları, piston üzerine etki eden toplam yükü yenerek pistonu hareket ettirir.

Teorik Kuvvetin Bulunması

İlerleme kuvveti:

FV = P × Av = P×4

21 π×d

Geri Dönüş Kuvveti:

FR = P × Ar = P× π×−4

22

21 dd

V0 = VB×10

01

TPTP

××

Fv: Pnömatik kuvvet ( N )

FR: Geri dönüş kuvveti ( N )

Av: Piston alanı ( cm2 )

Aa: Halka alanı ( cm2 )

Ast: Piston mili alanı ( cm2 )

d1: Piston çapı ( cm

d2: Piston mili çapı ( cm )

h: Strok (Hareket etme boyu) ( cm )

n: Dakikadaki strok sayısı ( Dev/ dak

Vt: Sabit hacim ( m3/dak )

P1: Çalışma basıncı ( bar )

P0: Atmosferik basınç

( 1bar = 1 kg/cm2 )

Vb: Çalışma basıncındaki hacim (m3/dak )

V0: Atmosferik basıncındaki hacim (m3/dak )

T0: Referans sıcaklığı ( 293 K = 20 0C

T1: Çalışma sıcaklığı ( K )

Aşağıda verileri bulunan bir çift etkili silindirden elde edilecek teorik kuvveti bulunuz

Piston çapı (di) : 100 mm

Piston mili çapı (d2) : 20 mm

Strok(h) : 500 mm

Sabit Hacim ( VT ) : 30 cm3

Çalışma Basıncı ( Pı ) : 10 bar

Dakikadaki Strok Sayısı (n) : 20 dak'1

Sıcaklık ( Tı ) : 30 °C (303 K)

Çözüm:

Pnömatik kuvvet:

FV = P × Av = 6 0 × = 4710 N

Geri dönüş kuvveti:

FV=P× AR=60×4

14,3221010 ××−×= 60×

44,188

= 4620 N

414.31010 ××

İşlem Basamakları Öneriler

1- Havalı kapı sistemi bulunan bir otobüs de kullanılan pnömatik silindir çeşidini ve silindir çapını tespit ediniz.

1) Araç kataloğunu inceleyiniz.

2) Aracı, varsa sökülmüş silindiri inceleyiniz.

3) Sökülmüş pnömatik silindir temin ediniz.

4) Sökülmüş silindiri temizleyerek ölçme yapınız.

5) Silindir çeşidi ve aldığınız ölçüyü yazıp değerlendiriniz.

• Motor bölümü öğretmenlerinden yardım alınız.

• Uygun araç ve servisini tespit ediniz.

• Servis yetkilisinden izin alınız.

• Serviste çalışan havalı kapı, havalı fren sistemi onarım işlemlerini yapan teknisyenlerden yardım alınız

• Komparatör ve mikrometre temin ediniz.

• Temizlik malzemesi temin ediniz

2- Havalı fren sistemi bulunan bir aracın, bir tekerlek sistemine bağlı tek silindirli hava pistonunun üzerine 10 kg yük uygulandığında , silindirin meydana getirdiği basıncı hesaplayınız.

• Havalı fren sistemi ile çalışan araç tespit ediniz.

• Aracın servisine gidiniz.

• Servis yöneticisinden izin alınız.

• Birinci işlemde ölçüsünü aldığınız silindirin çapını baz alınız.

• Bilgi sayfasındaki formülden yararlanarak hesaplamayı yapınız.

• Farklı çözüm yollarının olup olmadığını kaynakçalardaki kaynak kitap ve ınternet adreslerinden yararlanınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

SORULAR1- Pnömatik silindirler, basınçlı havanın basıncını ………….. harekete veya

eksenel baskı kuvvetine dönüştürür.2- Sadece bir hareket yönünde güç strokuna sahip olan silindirlere ………….

silindir denir.3- Çift etkili bir silindirin içeri hareket stroku, dışarı hareket strokuna kıyasla

daha ……. güce sahiptir.4- Bir hava silindirini yerine bağlarken, silindirin ağız ölçüsü ile ………nin

ağız ölçüsü ile aynı olduğundan emin olunuz.5- Aşağıdakilerden hangisi, piston geri çekilme hızının kontrolünü sağlar?a) Sınır şalterleri,b) Giriş havası ölçü valfi,

c) Kısıtlanmış çıkış havası valfi,d) Yaylar.

6- Aşağıdaki elemanların hangisi, bir pnömatik silindirin daha uzun bir hizmet ömrüne sahip olmasını sağlar?

a) Bronz parçalar,b) Yağlama,

c) Kösele piston keçeleri,d) Dökme demir piston kolları.

7- Pnömatik silindirlerin hidrolik silindirlerden en belirgin farkı aşağıdakilerden hangisidir ?

a) Dönüş hatlarının olmaması b) Montaj yöntemi,

c) Silindir iç kesit çapı,b) Strok uzunluğu.

8- Aşağıdaki elemanlardan hangisini kullanarak, bir pnömatik silindir içindeki darbeler önlenir?

a) Durdurma takozları,b) Hava kontrol valfleri,

c) Yastıklama sistemi,d) Sıkıştırma yayları

9- Yalnızca piston kolunun silindir dışına uzama stroku sırasında iş yapan bir silindire ne denir?

a) İleri hareket silindiri,b) Tek yollu silindir,

c) Eksenel baskı silindiri,d) Tek etkili silindir.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

CEVAP ANAHTARI

1 Doğrusal

2 Tek etkili

3 Daha az

4 Kontrol valfi

5 C ( Kısıtlanmış çıkış havası valfi )

6 B ( Yağlama )

7 A ( Dönüş hatlarının olmaması )

8 C ( Yastıklama sistemi )

9 D ( Tek etkili silindir )

Değerlendirme

Soruları yanıtlayarak öğrenme durumunu kontrol ediniz. Başarılı olduğunuza inanıyorsanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

Başarılı değilseniz, eksiklerinizi not alınız. Eksiklerinizi tamamlamak için bilgi sayfasına dönünüz yada kaynakları yeniden araştırıp eksiklerinizi tamamlayınız.

ÖĞRENME FAALİYETİ 3Amaç

Pnömatik motorların tipini ve özelliklerini belirleyebilecektir.

Araştırma

1- Endüstride pnömatik motorların kullanım alanlarını araştırıp, raporla sununuz.

2- Pnömatik motorların kullanıldıkları yerler ve kullanılış biçimlerini gözlemleyip, raporla sununuz.

3- PNÖMATİK MOTORLAR3.1- Pnömatik Motorların Görevleri

Basınçlı hava enerjisini dönme enerjisine dönüştüren pnömatik sistem elemanlarına hava motoru denir.

Sistemdeki havanın sahip olduğu basınç pnömatik motorlar tarafından mekanik dönel harekete çevrilir. Bu şekilde havanın sahip olduğu kinetik enerji dönel mekanik enerjiye dönüştürülerek iş elde edilir.

3.2- Pnömatik Motorların Çeşitleri

Yapılarına göre:

1- Pistonlu motorlar,

2- Paletli ( kanatlı ) motorlar,

3- Dişli hava motorları,

4- Türbin tipi motorlardır.

3.2.1- Pistonlu Motorlar

Kendi arasında iki çeşittir.

1- Radyal pistonlu motorlar,

1- Eksenel pistonlu motorlar.

3.2.1.1- Radyal pistonlu motorlar

Pistonlu motorlarda piston ve krank mili aracılığı ile havanın enerjisi mekanik dönel enerjiye dönüştürülür. Düzgün çalışması için çok sayıda pistona gerek vardır. Motorların gücü giriş basıncına, piston sayısına, piston yüzeyi alanına ve piston hızına bağlıdır.

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

AMAÇ

ARAŞTIRMA

3.2.1.2- Eksenel pistonlu motorlar

Eksenel pistonlu motorların çalışma prensibi de aynıdır. Motorun düzgün çalışması ve dengeli moment dağılımı için iki piston aynı anda basınç altına alınır.

Bu tür hava motorları sağa yada sola dönecek şekilde ayarlanabilir devir sayıları yaklaşık 5000 dev/ dak’ dır.

Vinç, beton kırma ve delme gibi ağır yükler gerektiren yerlerde kullanılırlar.

Şekil 3.1: Eksenel Pistonlu Motor

3.2.2- Paletli ( Kanatlı ) Hava Motorları

Basit yapıda ve düşük ağırlıkta olmaları tercih edilme sebebidir. Kayar kanatlı çeşidi çokça kullanılır.

Silindir şeklindeki bir hacme döner göbek merkezden kaçık olarak yerleştirilmiştir. Döner göbek üzerinde bulunan yuvalara kanatlar takılmıştır. Motorun çalışması sırasında kanatlar, merkezkaç kuvvetin etkisiyle silindirik hacim odasının iç çeperine doğru itilirler. Bu şekilde kanatlarla silindir yüzeyi arasında sızdırmazlık sağlanır. Bu motorların devir sayısı 3000 ile 9000 dev/dak arasında değişir. Her iki yönde dönebilirler.Şekil 3.2 de paletli hava motoru ve sembolü verilmiştir.

El aletleri ve karıştırıcılarda kullanılırlar.

Şekil 3.2: Paletli ( Kanatlı ) Motor.3.2.3- Dişli Hava Motorları

Döndürme hareketi; Havanın etki ettiği karşılıklı çalışan iki dişli çark aracılığı ile elde edilir. Dişlilerden biri hareket çıkış miline bağlanmıştır. Düz dişli, helisel dişli, çift helisel dişli biçiminde yapılanları vardır.

Şekil 3.3: Dişli Hava Motoru

Yüksek güç istenen yerlerde kullanılırlar. Bu özellikleri nedeniyle,

1- Madencilikte, taşıyıcı bant sistemleri, delme kırma aletlerinde,

2- Petrokimya sanayisinde,

3- Demir çelik endüstrisinde vinç, gezer köprü, karıştırıcılarda,

4- Büyük dizel motorlarının marş sistemlerinde kullanılır.

3.2.3-Türbin Tipi Motorlar

Eksenel kompresörlerin çalışma prensinin tersi prensiple çalışırlar. Küçük güç istenen yerlerde kullanılırlar. Devir sayılar çok yüksektir. Dişçi çarklarında olduğu gibi 500 000 dev/dak dönebilirler. Elmas kesme, taşlama ve dişçi frezesi olarak kullanılırlar.

Hava Motorlarının Genel Özellikleri

1- Kademesiz devir sayısı, döndürme gücü ayarı yapılabilir.

2- Çok geniş aralıkta devir sayısı elde edilebilir.

3- Küçük ve hafiftir.

4- Aşırı yük emniyetlidir.

5- Toza, suya, sıcağa, soğuğa karşı dayanıklıdır.

6- Patlamaya karşı emniyetlidir.

7- Az bakım ister.

8- Dönme yönü kolay değişir.

İşlem Basamakları Öneriler

1- Hava ile çalışan somun sökme ve sıkma el aletinde kullanılan motor çeşidini, kapasitesini, çalışma şeklini tespit ediniz.

1) Somun sıkma ve sökme makinesini inceleyiniz.

2) Somun sıkma ve sökme makinesini özelliklerini öğreniniz.

3) Somun sıkma ve sökme makinesini motor çeşidini belirleyiniz

4) Somun sıkma ve sökme makinesini çalışma kapasitesini ve gücünü öğreniniz.

Somun sıkma ve sökme makinesini çalışma durumunu el aleti üzerinde açıklayıp, raporlayınız.

• Hava ile çalışan bir oto motor tamir atölyesine gidiniz.

• Somun sıkma ve sökme makinesini incelemek için izin alınız.

• Somun sıkma ve sökme makinesinin üretici firma kataloglarından yararlanınız.

• Pnömatik motorlar bilgi sayfalarının tamamını inceleyerek yararlanınız.

• Kaynakçalardaki kaynak kitaplardan yararlanınız.

• Kaynakçalardaki internet adreslerinden yararlanınız.

• Somun sıkma ve sökme makinesinin tanıtım etiketinden yararlanınız

• Somun sıkma ve sökme makinesinin bakım kitapçığından yararlanınız

2- Kullanılmakta ve çalışır durumda olan, beton delme makinesi bulunuz. Motorunu inceleyiniz.

1) Beton kırma makinesini çalışma prensibini belirleyiniz.

2) Beton kırma makinesini motorunun özelliklerini belirleyiniz

3) Beton kırma makinesinin motor yapısını, özelliklerini belirleyip raporlayınız

• Elinde beton kırma makinesi bulunan, hafriyat işleri yapan bir kuruluşa gidiniz ve makineyi incelemek için izin alınız.

• Pnömatik motorlar bilgi sayfalarının tamamını inceleyerek yararlanınız.

• Beton kırma makinesinin üretici firma kataloglarından yararlanınız

• Kaynakçalardaki kaynak kitaplar ve internet adreslerinden yararlanınız.

• Beton kırma makinesinin tanıtım etiketinden yararlanınız

• Beton kırma makinesinin, bakım kitapçığından yararlanınız

3- Oto boyacılığında kullanılan hava ile çalışan zımpara makinesinin motor çeşidini tespit ediniz.

1) Zımpara makinesinin bakım kitapçığını, varsa kataloğunu inceleyiniz.

2) Zımpara makinesini çalıştırıp, çalışmasını izleyniz.

3) Zımpara makinesinin motor yapısını inceleyiniz.

4) Motor tipini, çalışma şeklini belirleyip raporlayınız

• Hava ile çalışan zımpara makinesi bulunan oto boya atölyesi tespit ediniz.

• Atölye ye giderek gerekli izni alınız.

• Zımpara makinesi üretici firmalarının kataloglarından yararlanınız.

• Bilgi sayfasından yararlanınız.

• Kaynakçalardaki kaynak kitaplardan yararlanınız.

• Kaynakçalardaki internet adreslerinden yararlanınız.

• Zımpara makinesinin tanıtım etiketinden yararlanınız

• Zımpara makinesinin bakım kitapçığından yararlanınız

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

SORULAR

1- Döner tip pnömatik hareketlendiriciler, genellikle bir tam …………… den daha küçük bir dönme açısında hareket eder.

2- Pistonlu tip döner hareketlendirici tarafından meydana getirilen ileri-geri dönme hareketi, bir ………… düzeni aracılığı ile sağlanır.

3- Pnömatik motordan ne tür bir enerji elde edilir?

a) Potansiyel enerji,

b) Pnömatik enerji,

c) Mekanik enerji,

d) Akışkan enerjisi.

4- Aşağıdaki değerlerden hangisi, bir pnömatik motor seçiminde dikkate alınması gereken en önemli faktördür?

a) Hava tüketimi,

b) Yağlama gereksinimleri,

b)Çıkış mili çapı,

d) Montaj özelliği.

5- Pnömatik motorlar, aşağıdaki özelliklerin hangisine göre sınıflandırılırlar?

a) Tahrik elemanları ve hız,

b)Tahrik elemanları ve çalışma prensibi,

c) Tahrik elemanları ve dönme hareketi,

d) Dönme hareketi ve hızı.

6- Bir pnömatik motorda dönme yönünün değiştirilmesi, hangi unite veya işlem aracılığıyla sağlanır?

a) Dişlilerin dönme yönünün değiştirilmesi,

b) Çift yönlü kavrama,

c) Hava akış yönünün tersine çevrilmesi,

d) Çift yönlü piston

7- Aşağıdakilerden hangisi pozitif yer değiştirmeli bir motor değildir?

a) Eksenel pistonlu tip,

b) Radyal pistonlu tip,

c) Kanatlı tip,

d) Döner hareketlendirici tip.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

CEVAP ANAHTARI

1) Devir,

2) Kramayer- pinyon dişli

3) C (Mekanik enerji )

4) A ( Hava tüketimi )

5) B ( Tahrik elemanları ve çalışma prensibi )

6) C ( Hava akış yönünün tersine çevrilmesi.)

7) D ( Döner hareketlendirici tip.)

Değerlendirme

Soruları yanıtlayarak öğrenme durumunu kontrol ediniz. Başarılı olduğunuza inanıyorsanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

Başarılı değilseniz, eksiklerinizi not alınız. Eksiklerinizi tamamlamak için bilgi sayfasına dönünüz yada kaynakları yeniden araştırıp eksiklerinizi tamamlayınız.

ÖĞRENME FAALİYETİ-4Amaç:Valfleri sembolleri il ifade edebilecektir.

Araştırma

1- Otomobil hava sistemlerinde kullanılan valf çeşitlerini araştırıp, raporla sununuz.

2- Otomotiv fren sistemlerinde kullanılan valf çeşitlerini araştırıp, raporla sununuz.

3- Otomotiv klima sistemlerinde kullanılan valf çeşitlerini araştırıp, raporla sununuz.

4- PNÖMATIK VALFLER4.1- Görevleri

Pnömatik sistemlerde havanın basıncını, akış miktarını ve akış yönünü kontrol ederler.

4.2- Çeşitleri

Pnömatik valfler, çalışma özelliğine, pozisyon ve yön sayısına, kumanda biçimine ve yapılış özelliklerine göresınıflandırılır.

1- Akış kontrol valfleri,

2- Basınç kontrol valfleri,

3- Yön kontrol ( Denetim, yönlendirme) valfleri.

4.2.1- Akış Kontrol Valfleri

Hava akışının yönünü istenen amaca göre değiştirmeye yada akış yolunu tamamen kapamaya yarayan valflerdir. Her iki yönde akan basınç debisini kontrol ederler. Valf sembolünde, yol, konum sayısı ve kumanda şekli belirtilir.

Valflerin Normal Konumu: Valfın dışarıdan herhangi bir etki olmaksızın aldığı konumdur.

Valf Başlangıç Konumu: Kontrol sisteminin çalışmaya başlayabilmesi için valfın alması gereken konumdur.

Akış Kontrol Valfının Yapım Özellikleri: Tek yönlü, iki yönlü ve ayarlanabilen çeşitleri vardır.

ÖĞRENME FAALİYETİ-4

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Tek Yönlü Akış Kontrol ( Kısma ) Valfleri:

Havaya bir yönde geçit veren valflerdir. Ayarlanabilir yapılmışlardır. Bu nedenle pnömatik silindirlerin hız kontrolünde kullanılırlar. Sistem izin verirse silindirler üzerine bağlanmalıdırlar.

Şekil 4.1: Tek Yönlü Akış Kontrol Valfi ve Sembolüİki Yönlü Akış Kontrol Valfleri

Ayarlanabilen akış kontrol valfleri de denir.

Basınçlı havanın geçtiği kesit azaltılıp çoğaltılarak birim zamanda geçen hava miktarı ayarlanabilir. İstenen ayar seviyesi sabitleştirilir. Silindir piston kolu hızının ayarlanmasında kullanılırlar. Tam olarak kapatılamazlar.

Şekil 4.2: İki Yönlü Akış Kontrol Valfi ve SembolüÇek Valfı Ayarlanabilen Akış Kontrol Valfleri

Ayarlanabilen akış kontrol valfı ile tek yönlü geçit veren valfın birleşimidir.

Tek yönlü valf bir yönde akışa izin vermez. Hava akış kontrol valfı üzerinden geçer. Tek yönlü valf, ters yönde akışa izin verir. Hava bu valf üzerinden akar, kısılmaz. Bu tür valfler pnömatik silindirlerin hız kontrolünde kullanılır.

Şekil 4.3: Çek Valfi Ayarlanabilen Akış Kontrol Valfi ve Sembolü4.2.2- Basınç Kontrol Valfleri

Boşaltmalı ve boşaltmasız tip olarak iki çeşittir.

Boşaltmalı ( tahliyeli ) basınç kontrol ( ayar )valfleri:

Şekil 4.4: Basınç Şalteri Çalışma Şeması

Boşaltmalı ve boşaltmasız tipleri birinci faaliyette açıklanmıştır.

a b

Şekil 4.5: Basınç Kontrol Valfleri

Basınç Sınırlama Valfi

Şekil 4.6: Basınç Sınırlama Valfleri Dışarıdan ve Otomatik Kumandalı

1.4.2- Yön Kontrol ( Denetim ) Valfleri

Pnömatik sistemlerde, basınçlı havaya yön veren havanın, alıcılara gönderilmesini sağlayan valflerdir.

Endüstride programlanabilir kontrol sistemlerinde ç yaygın kullanılırlar. Mekanik, basınçlı hava, düşük voltajlı elektrik sinyalleri ( elektronik olarak ) ile kontrol edilirler.

ÇeşitleriA)Basınçlı Havanın Geçişine Göre1.Normalde Açık Valf

Havanın geçişine direk olarak izin veren valflerdir. Kompresörden gelen hava valfe girip çıkış deliğinden çıkıp sisteme giden valflere normalde açık valfler denir

Şekil 4.7: Normalde Açık Valf2.Normalde Kapalı Valf

Kompresörden gelen basınçlı hava valfe girip çıkış deliğinden çıkmıyorsa bu valflere normalde kapalı valfler denir. Basınçlı havanın çıkması için bir butona basılması gerekir.

Şekil 4.7: Normalde Kapalı ValfB)Yapılışlarına Göre Yön Kontrol Valfleri

Yön kontrol valfleri basınçlı havaya yön verir alıcılara dağıtır.

Konum:Basınçlı hava yön kontrol valfına girer. Çıkış bir alıcıya bağlıdır. Bu birinci konumdur. Aynı basınçlı hava ile aynı alıcı ters yönde çalıştırmak için valfin yönü değiştirilir. Buda ikinci konumdur.

Valfe giren havanın yönünün değiştirilmesi işlemine konumlama denir. Yön kontrol valflerinde iki konum çokça kullanılır. Şu ana kadar en fazla üç konumlama yapılmaktadır. Kısaca iki ve üç konumlu valfler vardır. Valf sembolünde konum sayısı kare olarak gösterilir.

Yol: Herhangi bir konum durumunda havanın gittiği ve gidebileceği yol sayısıdır. Bir valfde bulunan bağlantı deliği sayısı, yol sayısına eşittir.

1.Sürgülü Yön Kontrol Valfleri2/2 Yönlendirme ( Yön Kontrol ) Valfi

2/2 yönlendirme valfi iki konuma ( açık, kapalı ) iki yola sahiptir. Bu valfin kapalı konumunda dışarı hava atımı yoktur. En sık görülen yapım şekli bilye kapamalı olanıdır.

Şekil: 4.8 2/2 Yön Control Valfi Sembolü3/2-Yönlendirme Valfi

Yönlendirme valfi ile bir işaret uygulanabilir veya işaret ortadan kaldırılabilir.Bir başka deyişle basınçlı havanın yolu ya açılır ya da kapatılır.

3/2yönlendirme valfi 3 bağlantı ve 2 anahtarlama konumuna sahiptir. Üçüncü bağlantı aracılığıyla sisteme gönderilen basınçlı hava dışarı atılır. Bir yay aracılığıyla bilya valf kapama yüzeyine doğru itilir ve birinci bağlantısında bulunan basınçlı havanın yolu işlemci tarafına geçemeyecek şekilde kapatılır. Bu konumunda işlemci hattı çıkış bağlantısı üzerinden atmosfere açılmış durumdadır.

Şekil 4.9: 3/2 Yön Control Valfi2.Bilyalı 3/2 Yönlendirme Valfının Çalışması

Bir yay aracılığıyla bilya valf kapama yüzeyine oturur ve basınçlı havanın iş elemanına gitmesini engeller. Giriş havası yolu kapatılmıştır. Valfin kumanda edilip ( 2. konumlaması yapılınca ) yay basıncı yenilince hava çıkış kanalı kapatılır. Basınçlı hava iş elemanına gider. Kumanda (konumlama) bırakılınca kullanılan hava valf üzerinden atmosfere açılmış olur. Diskli de havanın giriş ve çıkışı bir disk yardımıyla gerçekleştirilir.

3/2-Yönlendirme Valfının Çeşitleri:

1- Normalde açık, kumandalı,

2- Normalde açık, kumandasız

3- Normalde kapalı, kumandalı,

4- Normalde kapalı, kumandasız,

5- Geri getirme yaylı kumandalı şeklindeki çeşitlerinin yanında kumanda şekillerine göre de el sürgülü, pnömatik kumandalı, ön kumandalı, makaralı ön kumandalı, eletromanyetik kontrollü çeşitleri de vardır. Tüm valfler, çalışma şekilleri, yapıları ve diğer özellikleri hakkında kaynakçalarda belirtilen kaynak kitap ve internet adreslerinden bilgi edinebilirsiniz.

3/2-Yönlendirme Valfi Normalde Kapalı, Kumandasız

Bu tür kumandalı valf normal konumda kapalıdır.

Şekil 4.10: Normalde Kapalı 3/2 Yön Valfi3/2-Yönlendirme Valfi Normalde Açık, Kumandalı

Valf açık konumdayken çıkış havası kapatılır.

Şekil 4.11: Normalde Açık 3/2 Yön Valfi Sembolü4/2 Yönlendirme Valfleri

İki adet 2/2 valfinin yapabileceği işleri yapabilecek tek valftır. Çift etkili silindirlerin kumandasında kullanılırlar.

Şekil 4.12: 4/2 Yön Kontrol Valfi Sembolü4 / 3 Yönlendirme Valfleri

Dört yol, üç konumludur.Döner diskli valf en iyi örneğidir. Sadece elle ve ayakla kumanda edilebilirler. Kumanda edilen pistonun kolu istenen herhangi bir açıda sabit tutulabilir. Havanın sıkıştırılabilir olması nedeniyle hassas konumda durdurulamaz.

Şekil 4.13: 4/3 Yön Kontrol Valfi Sembolü5/2 Yönlendirme Valfi

Beş yollu iki konumludur. Genellikle sürgülü valfler beş yollu iki konumludur. Ell, mekanik, elektrikle, pnömatik olarak kumanda edilebilirler.

Şekil 4.14: 5/2 Yön Kontrol Valfi Sembolü5/3 Yönlendirme Valfi

5 yollu 3 konumlu valflerdir. Genellikle hidrolik sistemlerde kullanılmaktadır

Şekil 4.15 : 5/3 Yön Kontrol Valfi Sembolü3.Özel Yön Kontrol Valfleri

Gelişen endüstride, kendi kendini kontrol edebilen pnömatik sistem devrelerinde kullanılan yön valfleridir. Programlanabilir sistemlerde kullanılmaktadırlar.

Çeşitleri:

1- VE valfi,

2- VEYA valfi,

3- Çabuk Boşaltma valfi,

4- Yavaşlatma valfi,

5- Akülü valf,

6- Fıskiyeli Valf.

VE Valfi

Pnömatik mantık devrelerde iki basınçlı hava girişinden tek çıkış veren valflere denir. Bu valfler de bir yoldan hava girdiği zaman çıkıştan hava elde edilemez. Hava çıkışı her iki yoldan basınçlı hava gelince gerçekleşir. Eşit basınçta gelirse son gelen basınçlı havasının geçmesine izin verir. Basınçlar farklı olursa düşük basıncın geçmesine izin verilir.

Şekil 4.16: Ve Valf İ Sembolü

Programlanabilir kontrol sistemlerine bağlı olarak çalışan, pnömatik mantık devrelerinde çok yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Bu tür devrelerde üretim el değmeden yapılır. Pnömatik robotlarda çokça kullanılan valf çeşididir.

Bu devrelerde basınçlı hava kontrollü olduğu gibi düşük voltajlı elektrik enerjisi ile de yapılabilir.

VEYA Valfı

Bu valf de mantık sistemine göre çalışır. İki girişten birine hava verilirse gelen havayı çıkışa verir.

Bir s,ilindir yada kumanda valfının birden fazla noktadan kumanda edileceği zaman kullanılır.

Şekil 4.17: VEYA Valfi SembolüÇabuk Tahliye Valfı

Bu valf silindirlerde piston hızının artırılması için kullanılır. Piston kolunun hızla geri dönmesi istenir. Havanın geri dönüşü sırasında karşılaşılan direnç çabuk hava tahliye valfı Yardımıyla en aza indirilir.

Şekil 4.18: Çabuk Hava Tahliye Valfi SembolüYavaşlatma ( Hız kontrol ) valfı

3/2 yön kontrol, ayarlanabilir akış kontrol valfleri ve hava deposundan oluşur. Normalde açık ve normalde kapalı yapılan çeşitleri vardır. Ayarlanabilir akış kontrol valfının ayar vidası deponun dolma zamanını belirler.

Yön kontrol valfının açılması ile basınç hattından gelen basınçlı havaya yol verilir. Yön kontrol valfının kapalı konumdan açık konuma geçinceye kadar geçen süre geciktirilen zamandır. Bu geciktirme yardımıyla pnömatik devrede, herhangi bir elemana gidecek sinyal geciktirilir.

Akülü Valf

Bu valf de zaman geciktirme valfı olarak kullanılır. Yapısı çift etkili silindirlere benzer.

Hava Üfleme Valfleri

Bir hava deposu ile çabuk boşaltma valfından oluşur.

C) Kumanda Ediliş Şekillerine Göre Valfler.

Yön kontrol valfleri üretilirken konum değiştirmelerini sağlayacak kumanda veya kontrol sistemleri ile yapılırlar. Valfın adı söylenirken kumanda yöntemi ile birlikte söylenir. Butonlu, pedallı, elektromanyetik kumandalı, basınçlı hava kumandalı gibi.

Çeşitleriİnsan Gücü ile Kumanda Edilen

Yön Valfleri: İnsanlar tarafından, el yada ayakla kumanda edilirler. Yapıları da buna uygundur. Aşağıda sembolleri ve kumanda ediliş çeşitleri verilmiştir.

Şekil 4.1:9 Kol Kumandalı Şekil 4.21: Kol Kumandalı İki Konumlu

Şekil 4. 20: Pedal Kumandalı

Mekanik Olarak Kumanda Edilen Yön Valfleri

Pim, yay, makara gibi parçalarla mekanik parçalarla kumanda edilirler.

Şekil 4.22: Genel Mekanik Uyarılı

Şekil 4.26: Buton Kumandalı

Şekil 4.23: Genel Mekanik Uyarılı İki Konumlu

Şekil 4.27: Makaralı

Şekil 4.24: Mafsal Makaralı Şekil 4.28: Yay Kumandalı

Şekil 4.25: Mekanik Pim Uyarılı

Basınçlı Hava ile Kumanda Edilen Yön Valfleri

Basınçlı hava sistemden alınarak veya herhangi bir sinyal gönderici valfden gelen hava ile kumanda görevini yaparlar.

Şekil 4.29: Pnömatik Uyarılı Şekil 4.30: Ddirek Uyarılı, Pnömatik Pilot Boşaltmalı

Elektromanyetik Kumanda Edilen Yön Valfleri

Valfe gönderilen düşük voltajın meydana getirdiği manyetik alanla kumanda görevini yaparlar.

Şekil 4.31: Elektrik Kumandalı (Bobinli)

Şekil 4.3:2 Elektro Pnömatik Uyarılı

Hidrolik Uyarılı

Otomotiv sektöründe çokça kullanılır.

Şekil 4.33: Hidrolik Pilot Uyarılı

İşlem Basamakları Öneriler

1- Havalı Fren sistemine sahip bir aracın fren sistemini çiziniz. Sadece akış kontrol valflerini sembollerle gösteriniz.

1) Şema temin ediniz.

2) Şemayı inceleyiniz

3) Akış kontrol valflerini belirleyiniz.

4) Araç üzerinde incelediğiniz akış kontrol valflerini resimleyiniz.

• Havalı fren sistemi olan bir araç belirleyiniz.

• Motor bölümü öğretmeninden yardım alınız.

• Aracın servisine yada motor bölümü şasi atölyesine giderek bu aracın fren sistemi şemasını araştırınız.

• 4- Şema için serviste fren sistemi tamiri ile uğraşan teknisyenden yardım isteyiniz. Teknisyenle birlikte araç üzerinden valfleri ve çalışmalarını takip ediniz.

• Sayfa59, 60,61’ de bulunan bilgi sayfaların dan yararlanınız

•

2- Geniş kapsamlı bir oto boya atölyesinde bulunan pnömatik sistemi inceleyip resimleyiniz ve sadece basınç kontrol valflerini sayılarını tespit edip resimleyiniz .

1) Oto boyacılığında kullanılmak üzere yapılan pnömatik

2) Sistemdeki valfleri belirleyiniz.

3) Valfleri resimleyiniz.

4) Pnömatik sistemdeki basınç kontrol valflerinin çalışmalarını, çalışma basınçlarını raporlayınız.

• Sanayide, büyük yetkili servislerin birinde, varsa okulunuzda ki geniş kapsamlı oto boya atölyesi tespit ediniz.

• Atölye yetkilisinden izin alınız.

• Önce tüm valfleri belirleyiniz.

• Valfleri resimleyiniz.

• Kaynakçalarda belirtilen kaynak kitap ve Internet adreslerinden yararlanınız.

• Sayfa 28, 61,62’ de bulunan bilgi sayfaların dan yararlanınız

3- Havalı Fren sistemine sahip bir aracın, fren sisteminin şematik resmini çiziniz. Sadece yön kontrol valflerini sembollerle gösteriniz.

1) Aracın şemasını inceleyiniz.

2) Servis teknisyeni ilenirlikte araç üzerinden yön kontrol valflerinin valflerini ve çalışmalarını takip ediniz.

3) Pnömatik sistemdeki yön kontrol valflerini çalışmalarını, çalışma basınçlarını raporlayınız.

• Havalı fren sistemi olan bir araç belirleyiniz.

• Motor bölümü öğretmeninden yardım alınız.

• Tespit ettiğiniz aracın bakım ve onarım kataloğunu bulunuz.

• Aracın servisine yada motor bölümü şasi atölyesine giderek bu aracın fren sistemi şemasını araştırınız.

• Şema bulamazsanız,yetkili bir serviste fren sistemi tamiri ile uğraşan teknisyenden yardım isteyiniz.

• Sayfa 63, 64, 65,66,67’ de bulunan bilgi sayfalarından yararlanınız

• Kaynakçalarda belirtilen kaynak kitaplar ve Internet adreslerinden yararlanınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

SORULAR

1- Bir pnömatik sistemdeki basınç kontrol tertibatları, hava basıncını ……………. İçin kullanılır.

2- Basınç ayar valfleri, ………… ağzındaki havayı ayar eder.

3- Bir pnömatik sistemde en büyük basınç bir …………… valfi aracılığı ile sağlanır.

4- Basınç tahliye valfleri genellikle sistem basınç ayarının hemen ……… bir basınç değerinde açacak şekilde ayarlanır.

5- İki konumlu ve otomatik kumandalı valfler, normalde …………. veya normalde ………. tip olarak sınıflandırılır.

6- Çek valfler, iki yollu ve iki ………. Otomatik valfler olarak sınıflandırılır.

7- İki yollu pistonlu tip valflerin olumsuzluğu, bunların her zaman ……………. basınç sağlayamamasıdır.

8- Pnömatik sistemde, bir basınç ayar valfi için en iyi yer neresidir?

a) Bir hava istasyonu,

b) Bir kompresör,

c) Tank,

d) Ana dağıtım hattı

9- Basınç tahliye valfleri, genellikle hangi basınç seviyesinde açmak üzere ayarlanır?

a) Emniyet valf ayar değerinde,

b) Kontrol valf ayar değerinin üzerinde,

c) Kontrol valf ayar değerinin altında,

d) Hareketlendirici valfi ayar değerinde.

10- Aşağıdaki tahliye valfi çeşitlerinden hangisi en pürüzsüz biçimde tahliye kontrolü sağlar?

a) Diyaframlı tip,

b) Bilyalı silindirik tip,

c) Pistonlu silindirik tip,

d) Emniyet tipi

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

11- Yüksek hacimli bir hava hattını ayar etmek için aşağıdaki valf tiplerinden hangi kullanılır?

a) Emniyet valfi,

b) Diyaframlı hassas tip,

c) Yükseltici ( servo ) yol verici,

d) Silindirik kafalı hassas tip.

12- Elle çalıştırılan akış kontrol valfi, biri hariç aşağıdaki unsurların tümü ile tanımlanabilir.

Tanımlayıcı unsur olmayanı belirtiniz.

a) Kontrol konumlarının sayısı,

b) Kontrol elemanının tipi,

c) Bağlantı kanallarının sayısı,

d) Basınç kapasitesi.

13- Aşağıdaki etkenlerden hangisi, bir iğneli valfte yüksek basınç kayıplarına neden olur?

a) Valf yuvası,

b) Salmastra,

c) Valf gövdesi,

d) Anma basınç değeri.

14- Bir otomatik çek valf, aşağıda belirtilen tiplerin hangisi ile aynı sınıfa dahil edilir?

a) Bir yollu, bir konumlu valf,

b) Bir yollu, iki konumlu valf,

c) İki yollu, bir konumlu valf,

d) İki yollu, iki konumlu valf.

15- Üç yollu bir valfin yapısı, aşağıda belirtilenlerden hangisine sahiptir?

a) Üç adet pilot kumanda bağlantısı,

b) Üç adet ana hat bağlantısı,

c) Üç adet ana aksam,

d) Üç adet kontrol konumu.

16- İş yaptıktan sonra, bir valf içinden geçerek sisteme geri dönen hava genellikle nereye yönlendirilir?

a) Kompresöre,

b) Tanka,

c) Atmosfere,

d) Son soğutucuya.

CEVAP ANAHTARI

1- Sınırlandırma.

2- Çıkış.

3- Emniyet.

4- Üstündeki.

5- Açık- Kapalı

6- Konumlu.

7- Dengeli.

8- A ( Bir hava istasyonu )

9- B ( Kontrol valf ayarı )

10- A ( Diyaframlı tip )

11- C ( Yükseltici ( servo ) yol verici.)

12- D ( Basınç kapasitesi )

13- A ( Valf yuvası )

14- D ( İki yollu, iki konumlu valf )

15- B ( Üç adet ana hat bağlantısı )

16- C ( Atmosfere )

Değerlendirme

Soruları yanıtlayarak öğrenme durumunu kontrol ediniz. Başarılı olduğunuza inanıyorsanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

Başarılı değilseniz, eksiklerinizi not alınız. Eksiklerinizi tamamlamak için bilgi sayfasına dönünüz yada kaynakları yeniden araştırıp eksiklerinizi tamamlayınız.

ÖĞRENME FAALİYETİ 5AmaçPnömatik devre çizimi yapabilecektir.

Araştırma Değişik Pnömatik devre çizimleri bulunuz, inceleyiniz, çalışmasını irdeleyip açıklayınız. Raporlayıp sununuz.

5- PNÖMATİK DEVRE ÇİZİMİ

5.1- Pnömatik Devrenin Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar:

1- Sinyal akışı aşağıdan yukarı olmalıdır,

2- Enerji de aşağıdan yukarıya temin edilir,

3- Elemanların fiziksel düzeni göz ardı edilir,

4- Silindir ve vafler yatay çizilir,

5- Sinyal elemanlarının gerçek yeri düşey bir çizgi ile gösterilir,

6- Tüm denetim devresi gruplara bülünür,

7- Elemanlar başlangıç konumlarında gösterilir,

8- Hatlar birbirini kesmeyecek şekilde düzenlenir.

9- Çizime başlamadan bazı özellikler iyi incelenmelidir.

Çizime Başlamadan Yapılması Gereken İncelemeler:

1) Basınç kriterleri esas alınarak gruplara ayrılmalıdır.

2) Birden fazla değişken varsa; veri toplama ve veri işleme işlevlerinin yerine kumanda devresi elemanları ile birlikte incelenmelidir.

3) Birden fazla değişken varsa; çalışma elemanlarının ve bu elemanlara yön veren ana yön denetim valflerinin, bulunduğu güç devresi ayrı olarak incelenmelidir.

ÖĞRENME FAALİYETİ-5

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4) Denetim, karmaşık ve birkaç çalışma elemanını içeriyorsa, her bir çalışma elemanı bir grup oluşturacak şekilde bölümlere ayrılmalıdır. Bu bölümler hareket sırasına göre art arda çizilmelidir.

5) Çizim kolaylığı sağlamak için kurallara uygun adlandırma yapılmalıdır.

Elemanların Adlandırılması

1- Numara kullanarak adlandırma,

2- Alfabetik harfler kullanarak adlandırma,

3- Numara ve alfabetik harfleri birlikte kullanarak adlandırma.

Numara Kullanarak Adlandırma

1) Seri Numaralama Yöntemi: Denetimin karmaşık olduğu durumlarda yapılmalıdır.

Örnek: 2.5 :2. grubun 5. elemanı

2) Grup Sayılarından Oluşan Sıralama

Grup 0 : Devreye enerji temin eden bütün elemanlar.

Grup1.2.3 : Her bir bağımsız denetim zincirinin tanımı. Her bir silindir yada valf normal olarak bir grup sayısı alır.

3) Gruptaki Seri Numaralardan Oluşan Sıralama

0 : Çalışma elemanları,

1 : Denetim elemanları,

2.4,.6, … :İlgili çalışma elemanlarının ileri hareketinde etkisi olan tüm elemanlar çift sayı alır.

.3,.5,.7, … : İlgili çalışma elemanlarının dönüş hareketinde etkisi olan tüm elemanlar tek sayı alır.

.01,.02,.03, … : Güç devresindeki yön denetim valfi ile çalışma valfi arasındaki elemanlar. Kısma valfi hesaplar gibi.

Alfabetik Harfler Kullanarak Adlandırma

Alfabetik harfler kullanarak bir dereceye kadar listelemede daha kolay ve çabuk yapılabilir.Çalışma elemanları büyük harflerle adlandırılır. Sinyal elemanları, sınır anahtarları, küçük harflerle gösterilir. Daha önceki adlandırmadan farklı olarak sınır anahtarları ve sinyal elemanları etkilendikleri gruba değil, onlara konum değiştiren silindirlere atanır.

A,.B,.C,. çalışma elemanları,

a0, b0, c0, A,B,C, silindirlerinin geri konumlarında çalışan sınır anahtarları,

a1, b1, c1, A, B, C, silindirlerinin, millerinin ileri konumunda çalışan sınır anahtarları

Numara ve Alfabetik Harfler Kullanarak Adlandırma

Rakamlar ve alfabetik harfler birlikte kullanılarak adlandırma yapılabilir. Bağlantı elemanları ve borular benzer şekilde adlandırılır. 4.6p : 4 grubun 6. elemanının P ( basınç ) hattı

Boru Hatları, Genel Özellikleri

Boru hatları birbirini kesmeyen doğru çizgiler olarak çizilir. Denetimin karmaşık olmadığı yerlerde, kumanda devresinin hatları kesikli, güç devresinin hatları dolu çizgi ile çizilir.

Elemanların Devre Diyagramları Üzerinde Gösterilmesi

Devre diyagramı üzerinde bütün elemanlar, denetimin başlama konumunda gösterilir. Bu kural geçerli değilse uygun bir açıklama ile belirtilmelidir. Eğer valf normal konumda değilse bir ok ile, sınır anahtarı konumunda kam çizerek belirtilmelidir.

5.1.1- Tek Etkili Silindirin Çalıştırılması

Bir butonlu valfe basılır. Tek etkili silindirin pistonu ileriye doğru hareket eder. Buton bırakıldığında piston ilk konumuna döner.

Hacmi büyük tek etkili silindirin dolaylı denetimi sağlanarak 1.1 valfi silindirin kapasitesinde seçilir. Sinyal elemanı 1.2 küçük boyutlu seçilir. Denetim elemanı olan yön valfi ile silindir arasındaki hat, hava tüketimini azaltmak için kısa tutulur. Yön denetim valfi ile sinyal elemanı arasındaki bağlantı küçük çaplı bir boru ile yapılır. Sonuçta çevrim süresi kısalır.

Şekil 5.1: Tek Etkili Silindir.5.1.2- Çift Tek Etkili Silindirin Çalıştırılması

Bir butonlu valfe basılır. Çift etkili silindirin piston kolu ileri hareket eder.

Buton bırakıldığında, ilk konumuna döner.

Şekil 5.2: Çift Etkili Silindirin Çalıştırılması5.2- HİDRO-PNÖMATİK DEVRELER

Basınçlı havanın sıkışabilme özelliğinden yararlanılarak hidro- pnömatik sistemlerin bir arada çalışması sağlanmıştır. Bunun sonucunda çok büyük güçler elde edilmektedir. Bu güç yardımıyla hidro-pnömatik silindirler,depolar, basınç yükselticiler yapılmıştır.

5.2.1- Hidro-Pnömatiğin Kullanım Alanları

Büyük preslerde, delme makinelerinde, otomotiv sektöründe fren ve süspansiyon sistemlerinde kullanılmaktadır.

Şekil 5.3: Hidro- Pnömatik ve Pnömatik Devre Örneği (Fren Sistemi Maket Resmi )5.2.2 – Hidro-Pnömatik Basınç Yükselticiler

Büyük ve küçük iki pistonun birbirine etki etmesiyle çalışır. Büyük ve küçük pistonlar birbirine piston kolu ile bağlanmıştır. Büyük piston hava tarafından itilir. Bu itme kuvveti hidrolik pistona piston kolu yardımıyla iletilir. Havanın düşük giriş basıncıyla hidrolik devreden büyük basınç elde edilir. Bu büyük güç bir başka silindire gönderilerek silindir çapına bağlı olarak daha fazla güç elde edilir. Araç fren sistemlerinde olduğu gibi.

5.2.3- Hidro-Pnömatik Devrede Basınç Hesaplaması

Bir hidro-pnömatik devrede pnömatik silindire 8 atmosfer basınç gönderilsin. Pnömatik silindirin pistonunun çapı 70 cm2, hidrolik silindirin piston çapı ise 14 cm2’ dir. Hidrolik pistonun basıncını bulalım.

Şekil 5.4: Pnömatik silindir

Verilenler ve istenenler:

P1= 8 Atmosfer basıncı= 8 bar

A1= 70 cm2

A2= 14 cm2

F2= ?

F2= ?

Problemin çözümü:

P1 × A1 = P2 × A2

P2= 2

11

AAP ×

P2=14

708×=

14560

= 40 bar

P2= 40 bar ⇒ 1 bar= 1kg/cm2

olduğuna göre

Hidrolik silindirin bir cm2 si 40 kg kuvvet F1= P1 × A1= 8 × 70 = 560 kg oluşturmaktadır.

F1= F2 = 560 bar

5.2.4- Hidro-Pnömatik Devre Örneği

Şekil 5.5: Havalı ( Pnömatik) Fren Sistemi Şeması

İşlem Basamakları Öneriler

1- Hacmi büyük tek etkili silindirin çalıştığı pnömatik devre çizimi yapınız

1) Silindirin kapasitesine uygun valf seçimi yapınız.

2) Küçük boyutlu sinyal elemanı seçiniz.

3) Yön valfi ile silindir arasındaki aralığı kısa tutunuz.

4) Çizimi yapınız.

5) Pnömatik laboratuarında çizime uygun devreyi kurarak çalıştırınız.

• Pnömatik laboratuarına giderek gerekli izin alınız.

• Motor veya oto boyacılığı,pnömatik laboratuarı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

• Üretici firma kataloglarından ve sayfa 76’ daki bilgi sayfasından yararlanınız.

• Çizim takımları temin ediniz

• Çalışmasını izleyiniz, çalışmıyorsa sebebini araştırınız, işlem basamaklarını tekrar kontrol ediniz. Sayfa 76

2- Herhangi bir ara konumda tutularak çalıştırılan çift etkili silindir çizimini yapınız.

1) Uygun kısma valfi seçimi yapınız.

2) Uygun sinyal elemanı seçimi yapınız.

3) Yön valfi ile silindir arasındaki aralığı kısa tutunuz.

4) Çizimi yapınız.

Çizime uygun göre maket üzerinde uygulayınız.

• Pnömatik laboratuarına giderek gerekli izni alınız.

• Motor veya oto boyacılığı,pnömatik laboratuarı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

• Üretici firma kataloglarından ve sayfa 76’ daki bilgi sayfasından yararlanınız

• Çizim takımları temin ediniz

• Çalışmasını izleyiniz, çalışmıyorsa sebebini araştırınız, işlem basamaklarını tekrar kontrol ediniz.

3- Şekil 5.5 te verilen şema havalı fren sistemine sahip römorklu bir aracın şemasıdır. Çizim kurallara uygun değildir. Bu pnömatik devrenin şemasını kurallara uyarak çiziniz.

• Bilgi sayfası 75, 76, 77 den yararlanınız.

• Kaynakçalarda belirtilen kaynak kitap ve internet adreslerinden yararlanınız.

• Bir servise giderek fren bakım teknisyeninden yardım alınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

SORULAR

1- Bir pnömatik devre çiziminde gruptaki seri numaralama sırasında denetim elemanları nasıl göterilir?

a) 3 rakamı ile,

b) 0 rakamı ile,

c) 1 rakami ile,

d) 7 rakamı ile.

2- Bir tek pnömatik çalışma elemanı olan pnçmatik sistemde ileri hareket gösterilirken hangi rakam kullanılmalıdır?

a) 3 rakamı,

b) 2 rakamı,

c) 5 rakamı,

d) 10 rakamı.

3- Pnömatik sistem devre çiziminde harflerle kodlama yapılırken sinyal elemanlarında hangi harf kullanılmalıdır?

a) a harfi,

b) A harfi,

c) AB harfi,

d) ab harfi.

4- Silindirlerinin geri konumlarında çalışan sınır anahtarları, pnömatik devre çizimlerinde nasıl gösterilir?

a) aa harfleri ile,

b) ab harfleri ile,

c) AB harfleri ile,

d) a0 harfleri ile

5- Hava yardımcılı fren sistemi bulunan bir araçta pnömatik silindirin alanı 170 cm2

hidrolik silindirin alanı 10 cm2 dir. Hidrolik silindirden 85 bar lık kuvvet elde edildiğine göre pnömatik basınç kaç bardır?

a) 3 bar,

b) 5 bar,

c) 6 bar,

d) 7 bar.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

CEVAP ANAHTARI:

1 C ( 1 rakamı ile)

2 B ( 2 rakamı )

3 A ( a harfi )

4 D ( a0 harfi ile )

5 B ( 5 bar )

Değerlendirme

Soruları yanıtlayarak öğrenme durumunu kontrol ediniz. Başarılı olduğunuza inanıyorsanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

Başarılı değilseniz, eksiklerinizi not alınız. Eksiklerinizi tamamlamak için bilgi sayfasına dönünüz yada kaynakları yeniden araştırıp eksiklerinizi tamamlayınız.

ÖĞRENME FAALİYETİ 6

Amaç: Hidrolik, pnömatik devrelerin bakımını yapabilecektir.

Araştırma:

Hava yardımcılı fren sistemi olan bir aracın fren servis bakımlarının ne zamanlar nasıl yapıldığını araştır, raporla ve sun

6- HIDROLIK VE PNÖMATIK DEVRELERIN BAKIMI

6.1- Hidrolik ve Pnömatik Devrelerin Bakımı

Hidrolik ve pnömatik sistemlerde aralıklarla ve her gün aksatmadan yapılması gereken bakımlar vardır. Bu bakımlar zamanında yapılmayacak arızalar oluşacaktır. Arızalanma sistemin durmasına sebep olduğu gibi kazaları da artıracaktır. Arıza: İşin durmasına, kaza sonucu ölüm ve yaralanmalara sebep olmanın yanında çok büyük maddi kayıplara da sebep olacaktır. Bu nedenle bakımlar aksatılmamalıdır.

6.1.1- Günlük Bakımlar

Günlük bakımlar her gün aksatmadan yapılan bakımlardır.Günlük bakımlarda

1- Bağlantı noktalarında sızıntı kontrolleri yapılır.

2- Filtrelerin, hava tanklarının birikmiş pislik ve suyu alınır.

3- Kompresör motorlarının, güç kaynağı olarak dört zamanlı motor kullanılıyorsa bunların yağ seviyeleri kontrol edilir.

4- Yağlayıcılardaki yağ seviyesi kontrol edilir.

6.1.2-Haftalık Bakımlar

Hafta sonu yapılması gereken bakımlardır. Özellikle çalışma yoksa daha dikkatli ve titiz bir bakım yapılmalıdır. Bunlar:

1- Günlük bakım sırasında yapılan tüm bakımlar yapılmalıdır.

2- Sistemdeki hareketli parçalar kontrol edilmelidir.

3- Yağlamalar yapılır.

ÖĞRENME FAALİYETİ-6

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4- Bozulan, çalışmayan sistem parçaları yenisi ile değiştirilir yada onarılır.

5- Manometreler, yağlayıcılar ve filtreler kontrol edilir.

6.1.3- Aylık Bakımlar

1-Günlük ve haftalık bakımlarda yapılan tüm işlemlerin tamamı yapılır,

2- Filtrelerin temizlikleri yapılır.

6.1.4- 6 Aylık Bakımlar

1- Günlük, haftalık ve aylık bakımlarda yapılan tüm bakımlar yapılır.

2- Hareketli sistem parçaları tek tek kontrol edilir,

3- Piston keçeleri kontrol edilir, gerekirse yenisi ile değiştirilir.

4- Sızdırmazlık elemanları kontrol edilir gerekirse yenisi ile değiştirilir.

5- Filtre elemanlarının bazıları (özelliklerine göre ) yenisi ile değiştirilir.

6- Pnömatik sistemlerde basınç düşme kontrolleri yapılır.

İşlem Basamakları Öneriler

1- Pnömatik sistemde günlük bakım:

1) Güç kaynağı olarak dört zamanlı motor kullanılıyorsa:

a) Motor yağ seviyesini kontrol ediniz.

b) Su soğutmalı motorsa, soğutma suyu seviyesini kontrol ediniz.

2) Filtrelerin suyunu ve tortusunu alınız

3) Hava tanklarının suyunu alınız.

4) Yağ ayırıcıların su ve tortularını alınız.

5) Yağlayıcıların yağ seviyelerini kontrol ediniz.

• Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

• Motor veya oto boyacılığı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

• Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak günlük kontrolleri yapınız.

• Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

• Emniyet kurallarına uyunuz.

• İmalatçı uyarılarına uyunuz.

• Hava kaçak kontrolü yapmaya başlamadan sistem basıncının yeterli

6) Pnömatik sistem de hava kaçak kontrolleri yapınız

olmasına dikkat ediniz.

• Her bir bağlantı noktası ve ünitede kaçak kontrolünü ayrı ayrı yapınız

2- Pnömatik sistemde haftalık bakım:

1) Günlük bakım sırasında yapılan tüm işlemleri yapınız

2) Kompresörün kayış ve kasnağını kontrol ediniz.

3) Sistemde arızalı parça olup olmadığını kontrol ediniz. Varsa onarınız yada yenisi ile değiştiriniz.

4) Manometrelerin düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz.

5) Filtrelerin düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz.

6) Yağlayıcıların düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz.

• Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

• Motor veya oto boyacılığı öğretmenlerinden yardım alınız yardım alınız.

• Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak haftalık kontrolleri yapınız.

• Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

• Günlük kontrolü yapmak için birinci işlem basamağına bakınız.

• Emniyet kurallarına uyunuz.

• İmalatçı uyarılarına uyunuz.

3- Pnömatik sistemde aylık bakım yapınız.

1) Günlük bakımda yapılan tüm bakımları yapınız.

2) Haftalık bakımda yapılan tüm işlemleri yapınız.

3) Sistemdeki hareketli tüm parçaları kontrol ediniz.

4) Piston keçelerini kontrol ediniz.

5) Sızdırmazlık elemanlarını kontrol ediniz.

6) Düzenli aralıklarla değiştirilmesi gereken ve sırası gelen filtre, yağlayıcı ve valfleri yenisi ile değiştiriniz.

• Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

• Motor ve Oto boyacılığı öğretmeninden yardım alınız.

• Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak haftalık kontrolleri yapınız.

• Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

• Günlük bakımı yaparken birinci işlem basamağına bakınız.

• Haftalık bakımı yaparken ikinci işlem basamağına bakınız.

• Emniyet kurallarına uyunuz.

• İmalatçı uyarılarına uyunuz.

4- Pnömatik sistemde altı aylık bakım yapınız

1) Günlük bakımlarda yapılan tüm işlemleri yapınız.

2) Haftalık bakımlarda yapılan tüm işlemleri yapınız.

3) Aylık bakımlarda yapılan tüm işlemleri yapınız.

• Okulunuzda pnömatik sistem varsa okulunuzda yoksa size en yakın ve kapsamlı pnömatik sistem bulunan atölye bulunuz.

• Motor ve Oto boyacılığı öğretmeninden yardım alınız.

• Üretici firma kataloglarından ve bilgi sayfasından yararlanarak günlük kontrolleri yapınız.

• Özel anahtar ve takım seçimi yapınız.

• Günlük bakımı yaparken birinci işlem basamağına bakınız.

• Haftalık bakım yaparken ikinci işlem basamağına bakınız.

• Aylık bakımı yaparken birinci işlem basamağına bakınız.

• Emniyet kurallarına uyunuz.

• İmalatçı uyarılarına uyunuz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

SORULAR

1- Pnömatik sistemlerde sürekli gözlem altında tutulması gereken durum nedir?

a) Nem aranı,

b) Basınç düşmesi,

c) Hava kaçağı,

d) Sıcaklık.

2- Hava kaçağı kontrolü ne ile yapılır?

a) Renkli sıvı ile,

b) El ile,

c) Sabun köpüğü ile,

d) Manometre ile.

3- Kompresörün havası hangi bakımda alınmalıdır?

a) Günlük bakımlarda,

b) Aylık bakımlarda,

c) Haftalık bakımlarda,

d) Saat başı yapılan

kontrollerde.

4- Pnömatik sistemde su ve kir alma işlemine nereden başlanmalıdır ?

a) Filtrelerden,

b) Manometrelerden,

c) Yağlayıcılardan,

d) Kompresörlerden.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

5- Yağlayıcıların yağ seviyeleri ne zamanlar kontrol edilmelidir ?

a) Günlük bakımlarda,

b) Aylık bakımlarda,

c) Haftalık bakımlarda,

d) Saat başı yapılan

kontrollerde

.

6- Pistonların sızdırmazlık kontrolleri hangi bakımda yapılmalıdır ?

a) Aylık bakımlarda,

b) Altı aylık bakımlarda,

c) Haftalık bakımlarda,

d) Saat başı yapılan

kontrollerde.

CEVAPLAR

1- B ( Basınç düşmesi )

2- C ( Sabun köpüğü ile )

3- A ( Günlük bakımlarda )

4- D ( Kompresörlerden )

5- A ( Günlük bakımlarda )

6- B ( Altı aylık bakımlarda )

D

DEĞERLEN

Değerlendirme

Soruları yanıtlayarak öğrenme durumunu kontrol ediniz. Başarılı olduğunuza inanıyorsanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

Başarılı değilseniz, eksiklerinizi not alınız. Eksiklerinizi tamamlamak için bilgi sayfasına dönünüz yada kaynakları yeniden araştırıp eksiklerinizi tamamlayınız.

MODÜL DEĞERLENDİRMEKomple pnömatik sisteme sahip bir servis, atölye yada küçük bir fabrikada, pnömatik

sistemin parçalarını tanıma, bakım onarımlarını yapma çalışması yapınız

Sıra

no

Değerlendirme Konuları Evet Hayır

1 Hava ve özelliklerini tanıma

2 Atmosfer basıncını açıklayabilme,

3 Pnömatik sistemleri genel kullanım alanlarını bilme

4 Pnömatik sistemlerin otomotiv endüstrisindeki kullanın alanlarını bilme

5 Havanın sıkıştırılabilme özelliğini açıklama

6 Havanın sabit basın altındaki değişimini açıklayabilme

7 Havanın sabit hacim altındaki değişimini açıklayabilme.

8 Kompresörleri çeşitlerini, özelliklerini tanıyabilme

9 Havanın soğutulmasını önemini, soğutma yöntemlerini bilme

MODÜL DEĞERLENDİRME

10 Havanın neminin alınmasının önemini, alınma yollarını bilme

11 Havanın içindeki zararlı partiküllerin zararlarını ve temizlenme gerekliliğini bilme

12 Havanın içindeki zararlı partiküllerin temizlenme yollarını bilme

13 Havanın yağlanmasının gerekliliğini bilme

14 Hava basıncının ayarlanmasının önemini bilme.

15 Pnömatik sistem tesisatının önemini ve özelliklerini bilme

16 Plastik boruları, özelliklerini bilme,seçim kurallarına uyma

17 Havanın sesinin azaltılmasının gerekliliğini bilme

18 Pnömatik silindirlerin kullanıldığı yerleri bilme

19 Pnömatik silindirleri, yapılarını, özelliklerini tanıma

20 Silindirlerde yastıklama, önemi ve gerekliliğini açıklayabilme

21 Silindirlerde hareket iletimi güç, hava tüketimi problemlerini yapabilme.

22 Pnömatik silindirlerin otomotiv endüstrisindeki kullanım alanlarını ve çalışma şekillerini bilme.

23 Pnömatik motorları özelliklerini, yapılarını, çeşitlerini tanıma.

24 Pnömatik motorların otomotiv endüstrisindeki kullanım alanlarını ve çalışma şekillerini bilme.

25 Pnömatik valflerin, yapılarını çeşitlerini, özelliklerini, çeşitlerin bilme.

26 Pnömatik sistemdeki valflerin çalışmalarını açıklayabilme.

27 Hidro-Pnömatik sistemleri tanıma, farklılıklarını açıklayabilme. hesaplamalarını yapabilme.

28 Hidro-Pnömatik hesaplamalarını yapabilme.

29 Hidro-pnömatik sistemlerin günlük, haftalık, aylık, altı aylık bakımlarını yapabilme.

Bu kısımdaki işlemleri mutlaka uygulayarak kendinizi değerlendiriniz

Evet Hayır

1 Pnömatik sistemlerin ana elemanlarını tanıyabilme

2 Hava hazırlama ünitesini tanıyabilme

3 Kompresörlerin basit bakımlarını yapabilme.

4 Pnömatik sisteme uygun kompresör seçebilme.

5 Pnömatik sistemin hava ihtiyacını tespit edebilme

6 Boru ve boru birleştirme elemanlarını tanıma

7 Pnömatik sisteme uygun boru ve Hortum iç çapını belirleyebilme

8 Manometreleri okuyabilme

9 Pnömatik silindirleri çalıştırma.

10 Pnömatik valfleri çeşitlerini tanıyabilme.

11 Pnömatik motorları tanıma

12 Pnömatik devre çizimlerini kurallarına uygun yapabilme

13 Pnömatik sistemde parçaları değiştirebilme,

arızalarını giderebilme.

14 Hidro-pnömatik sistemlerin günlük bakımlarını yapabilme

15 Hidro-pnömatik sistemlerin haftalık bakımlarını yapabilme

16 Hidro-pnömatik sistemlerin aylık bakımlarını yapabilme

17 Hidro-pnömatik sistemlerin altı aylık bakımlarını yapabilme

18 Sistemde yağ kontrollerinin yapılması

19 Sistemde eksik yağların tamamlanması

20 Otomobiller üzerindeki pnömatik sistemlerin bakımlarını yapabilme

Değerlendirme tablolarından ilki teorik ikincisi ise pratik değerlendirmedir. Açıklamaları dikkatli okuyunuz.

Verilen mödül değerlendirme tablolarından kendinizi kontrol ediniz. Yeterli olduğunuzdan eminseniz öğretmeninize başvurunuz.

KAYNAKLAR

1- Temel Pnömatik Milli Eğitim Bakanlığı 19942- Pnömatik Arıza AramaBecerisini Geliştirme Milli Eğitim Bakanlığı 19943- Motorlu Taşıt Tekniği Milli Eğitim Bakanlığı 1995

(Wilfried Staudt )4- Pnömatik Milli Eğitim Bakanlığı 1994

( Peter PATIENT, Ray PICKUP, Norman POWEl )5- Pnömatik Devre ElemenlarıVe Uygulama Teknikleri tmmob 2001

( Makina Mühendisleri Odası )6-Pnömatik ( Öğretim Kitabı)Temel Seviye TP 101 FESTO DİDACTİC 20007- Elektropnömatik ( Öğretim Kitabı)

Temel Seviye TP 201 FESTO DİDACTİC 20008- Pnömatik ( Alıştırma Kitabı)Temel Seviye TP 100 FESTO DİDACTİC 20009- Hidrolik ve Pnömatik Fayık DEMIRTAŞ 1989 10- Pnomatik Kontrol İsmail KARACAN 198911- Hidrolik ve Pnömatik Faruk KARTAL 199812- Otomotiv Tamir Boyacılığı Nihat ZORLU 2000

( YAŞAR BASF )http://www.toreci.com.tr13- http://www.entek.com.tr14- http://products.kompass.com/tr15- http://www.uzaymakina.com/16- http://www.citroenankara.com17- info@hydac.com.tr 18- izmir@mmo.org.tr19- http://www.mmo.org.tr/20- info_tr@festo.com21- http://www.festo.com/22- metosan@metosan.com.tr 23- www.gultekin.com.tr24- www hidrel.com.tr25- www.geogle . com dan pnömatik araması yapılacak olursa yeni adresler bulunup kaynaklara ulaşılabilir.

KAYNAKLAR