T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

PNOMATK SSTEMLER 523EO0072

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak

rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme

materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii

GR ....................................................................................................................................... 1

RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3

1. PNOMATK DEVRELER ................................................................................................... 3

1.1. Pnomatiin Tanm ........................................................................................................ 3

1.1.1. Genel Kavramlar .................................................................................................... 3

1.1.2. Pnomatik, Hidrolik, Elektrik Sistemlerinin Karlatrlmas ................................ 4

1.2. Pnomatik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri .......................................... 5

1.2.1. Basnl Havann Hazrlanmas ............................................................................. 5

1.2.2. Basnl Havann Datlmas ve artlandrlmas ................................................. 5

1.2.3. Kompresr eitleri, alma Prensipleri ve Bakm .......................................... 11

1.2.4. Havann Kurutulmas ........................................................................................... 14

1.2.5. artlandrc (Hava Hazrlayc) Elemanlarnn Tantlmas ................................ 16

1.2.6. Pnomatik Elemanlarn Yaplar alma Prensipleri ve Balantlar .............. 19

1.3. alr Sistemlerden ema karmak.......................................................................... 36

1.3.1. Problemin Tanmlanmas ..................................................................................... 36

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40

LME DEERLENDRME ........................................................................................... 41

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 47

2. PNOMATK DEVRE TASARIMI YAPMAK .................................................................. 47

2.1. Kontrol Teknikleri ve eitlerinin ncelenmesi .......................................................... 47

2.1.1. Konuma Bal Kontrol ........................................................................................ 47

2.1.2. Hza Bal Kontrol ............................................................................................... 50

2.1.3. Basnca Bal Kontrol.......................................................................................... 53

2.1.4. Zamana Bal Kontrol ......................................................................................... 54

2.2. Pnomatik Devre izim Bilgisi .................................................................................... 55

2.2.1. Pnomatik Sistemlerde Kullanlan Semboller ....................................................... 55

2.2.2. Pnomatik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas ........................ 57

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 59

LME DEERLENDRME ........................................................................................... 60

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 64

3. PNMATK SSTEM KURMAK ..................................................................................... 64

3.1. Temel Pnomatik Devreler ........................................................................................... 64

3.1.1. Tek Etkili Silindirlerin Kontrol ......................................................................... 64

3.1.2. ift Etkili Silindirlerin Kontrol ......................................................................... 65

3.1.3. Tek Etkili Silindirlerin Dolayl Kontrol............................................................. 65

3.1.4. ift Etkili Silindirlerin Dolayl Kontrol ............................................................ 66

3.1.5. Snr Anahtar Kullanlarak Silindirlerin Otomatik Geri Dn ........................ 66

3.1.6. ift Etkili Bir Silindirin Ara Konumda Tutulmas ve Sabitlenmesi .................... 67

3.1.7. Silindirlerde ve Motorlarda Hz Kontrol ........................................................... 67

3.2. Veya Valfli Devreler ................................................................................................... 68

3.2.1. Basn Kumandal Devreler ................................................................................. 69

3.2.2. Zamana Baml Devreler .................................................................................... 70

3.3. Birden Fazla Silindirin altrlmas ......................................................................... 71

3.3.1. Yol Adm Diyagramlarnn izimi ...................................................................... 71

3.3.2. Devrelerin izimi ................................................................................................ 71

NDEKLER

ii

3.3.3. Sinyal akmasn nlemek in Mafsal Makaral Valf Kullanarak Devre

Diyagramnn Kurulmas ............................................................................................... 74

3.3.4. Sinyal akmasn nlemek in Geri Dnl Valf Kullanarak Devre

Diyagramnn Kurulmas ............................................................................................... 76

3.3.5. Sinyal akmasn nlemek in Hafza Valfi Kullanlarak (Kaskad) Devre

Diyagramnn Kurulmas ............................................................................................... 77

3.3.6. Kayt Kaydrma Metodu ...................................................................................... 79

3.3.7. Sralama Zinciri Metodu ...................................................................................... 80

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 84

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 85

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 88

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 90

KAYNAKA ......................................................................................................................... 91

iii

AIKLAMALAR

KOD 523EO0072

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri

MODLN ADI Pnomatik Sistemler

MODLN TANIMI Pnomatik sistemlerin devre emalarn normlara uygun olarak

izebilmeyi ve ilgili devreleri kurabilmeyi kapsayan renme

materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Doru Akm Motorlar modln tamamlam olmak.

YETERLK Pnomatik sistemlerin arzalarn tespit etmek, onarmak.

MODLN AMACI

Genel Ama

Pnomatik sistemlerin devre emalarn normlara uygun olarak

izebilecek ve ilgili devreleri kurabileceksiniz.

Amalar

1. Sistemin kurulmas iin gerekli malzeme, ara ve gerelerini doru olarak yapabileceksiniz.

2. Pnomatik sistemlerin tasarmn yapp, tasarladnz pnomatik sistemi normlara uygun izebileceksiniz.

3. Projesi veya emas verilen pnomatik sistemi, teknie uygun kurabileceksiniz.

ETM RETM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Pnomatik Labaratuvar

Donanm: Pnomatik devre elemanlar

LME VE

DEERLENDRME

Bu modl iersinde her renme faaliyeti sonunda kendi

kendinizi deerlendirebileceiniz uygulamal lme

deerlendirme tekniklerine, modl sonunda oktan semeli

lme deerlendirme testine tabi tutulacak ve ayrca retmen

tarafndan deerlendirileceksiniz.

AIKLAMALAR

iv

1

GR

Sevgili renci,

letmelerde retimi arttrma, kaliteyi ykseltme ve maliyetleri drme esas amatr.

Bu anlamda tm dnyada olduu gibi lkemizde de otomatizasyonun nemi byktr.

Otomatizasyon denilince de akla pnomatik, hidrolik, elektrik ve elektronik kumanda

gelmektedir.

Bu modlle pnomatik sistemler hakknda bilgi sahibi olacaksnz ve pnomatik

sistemlerin kurulmas iin gerekli malzeme, ara ve gere seimini yapabilecek yeterlilie

ulaacaksnz. Ayrca pnomatik sistemlerin tasarmn yapp bu sistemi normlara uygun

olarak izebileceksiniz. Son olarak projesi veya emas verilen pnomatik sistemi teknie

uygun olarak kurabileceksiniz.

GR

2

3

RENME FAALYET1

Sistemin kurulmas iin gerekli malzeme, ara ve gerelerini doru olarak

yapabileceksiniz.

Pnomatik malzeme satan veya reten firmalardan ya da ilgili internet

adreslerinden bu malzemeleri ieren katalog ve dokman toplaynz ve snfa

rapor halinde sununuz.

retim yapan iletmeleri gezerek pnomatik malzemelerin kullanm alanlarn

belirleyiniz ve snfa rapor halinde sununuz.

1. PNOMATK DEVRELER

1.1. Pnomatiin Tanm

1.1.1. Genel Kavramlar

Basnl hava (sktrlm hava), insanlarn fiziksel gcn arttrmak iin kulland

bilinen en eski enerji iletim trdr. Kesin olarak bilinen ilk basnl hava uygulamasn

Yunanl Ktesibios 2000 yl kadar nce yapt basnl hava mancn ile gerekletirmitir.

Pnomatik, Yunanca nefes alp verme anlamna gelen pneuma kelimesinden tretilmitir.

Hava basnc veya vakum etkisi ile alan makineler, aletler ve sistemlerin

zelliklerini ieren bilim dalna pnomatik denir.

Gerek anlamda Pnomatik uygulamalar 1950 ylndan sonra balamtr. Daha

nceleri sadece maden endstrisinde, yap endstrisinde ve demir yollarnda (Haval fren)

kullanlmaktayd.

Pnmatiin endstriye asl girii ve yaylmas seri retimlerde modernleme ve

otomasyona ihtiya duyulmasyla balad. Balangta bilgisizlikten kaynaklanan kar

kmalara ramen kullanm sahas her geen gn daha da artm olup bugn artk ok deiik

endstriyel uygulamalarda bile pnomatik cihazlar tercih edilmektedir.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA

4

1.1.2. Pnomatik, Hidrolik, Elektrik Sistemlerinin Karlatrlmas

PNOMATK HDROLK ELEKTRK

Enerji

Depolamas,

Enerji letimi,

Maliyet

Basnl hava elektrik

motoru ya da iten

yanmal motorlarla

tahrik edilen

kompresrlerle salanr.

Enerji iletimi yava ve

snrldr. Enerji maliyeti

yksektir.

Enerji depolamas

snrl lde

mmkndr. Enerji

iletimi yava ve

snrldr. Enerji

maliyeti yksektir.

Enerji depolamas

g, enerji iletimi

iyi ve fiyat

dktr.

Dorusal

Hareket Temini

Kolay ve ucuzdur,

alma hzlar

yksektir, hareket

miktar snrldr. Az yer

kaplarlar, elde edilebilir

kuvvet snrldr.

Dorusal hareket

temini ok basittir.

alma hzlar fazla

yksek deildir, az

yer kaplarlar ve ok

byk kuvvetler

elde edilebilir.

Karmak ve

pahaldr. nk

dnm iin ya

mekanik ya da

kaldrc mknats

gereklidir. Hacim

olarak ok yer

tutarlar

Dner Hareket

Temini

Kolay ve ucuzdur.

Dk verim dolaysyla

iletme maliyetleri

yksektir. ok yksek

devir saylarna

ulalabilir. ok yksek

dndrme momentleri

elde edilemez.

Dner hareket

kolaylkla elde

edilir. Devir saylar

ok yksek deildir.

Verimi yksektir ve

byk dndrme

momentlerine

klabilir.

Yksek verimli olup

ok yer kaplarlar.

Devir says

snrldr. Devir

says ile dndrme

momenti ayar

gtr.

Genel Olarak

Ar yk emniyetleri

vardr. Patlama emniyeti

mevcuttur. Devir says,

dndrme momenti,

alma hz rahata

ayarlanabilir.

Ar yk

emniyetleri vardr.

Yksek basnlar

sz konusu

olduundan iletim

hatlarnn montaj

g ve pahaldr.

Ayn zamanda

szdrmazla dikkat

edilmelidir.

Ar yk

emniyetleri yoktur.

Ek harcamalar

yaplarak ar yk

emniyetine

ulalabilir, patlama

emniyeti yoktur.

Tablo 1.1: Pnomatik, hidrolik, elektrik sistemlerinin karlatrlmas

5

1.2. Pnomatik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri

1.2.1. Basnl Havann Hazrlanmas

Pnomatik sistemlerde kullanlan basnl hava kompresrler tarafndan karlanr.

Basnl hava retimi genellikle merkezi bir basn kaynandan salanr ve sisteme boru ya

da hortumlarla iletilir. Bylece her kullanc iin ayr bir basn kayna kullanmaya gerek

kalmaz. Yer deitiren makine ya da el aletleri iin seyyar kompresrlerden yararlanlr.

Kompresr seiminde tesisin hava ihtiyacnn belirlenmesi (kapasite tayini) seimi

etkileyen nemli bir etkendir. htiyatan daha dk kapasiteli bir kompresr seimi, retim

verimini drd gibi kompresrn srekli devreye girip kmas nedeniyle mrn de

etkiler. htiyacn ok zerindeki bir kompresr seimi ise yatrm ve iletme maliyetini

arttrr.

1.2.2. Basnl Havann Datlmas ve artlandrlmas

Sistem verimlilii bakmndan pnomatik sistemlerde retilen basnl havann,

kayplar en aza indirecek ekilde datlmas nemlidir. Mevcut sistemin ihtiyalar

belirlenirken ilerideki byme miktar da gz nnde tutulmaldr. Sistem daha bata ileriye

dnk olarak kurulmaldr. Basnl hava datm ebekesinde oluabilecek kaaklar batan

gz nnde tutulmaldr. Aksi halde ileride yaplacak bakm masraflar ve ilave edilecek

sistemler daha byk maliyetleri ortaya karabilir. Aadaki ekilde bir basnl hava

datm ebekesi grlmektedir.

6

ekil 1.1: Basnl hava datm ebekesi

Basnl hava depolar kompresrlerin kna yerletirilirler. Basn

dalgalanmalarnn nne geilmesi, basnl havann soutulmas iin ek bir yzey salamas

ve bu yolla da iindeki nemin younlaarak ayrlmasna yardmc olur.

Basnl hava depolar yatay veya dey olabilir. Hava k daima deponun st

seviyesinde olmaldr. Bylece depo ierisinde younlaan suyun devreye karmas

nlenmi olur.

ekil 1.2: Basnl hava depolar montaj ekilleri

1.2.2.1. Boru ve Hortum Malzemeleri

Sanayi iletmelerinde her geen gn daha da artan otomasyon ve modernleme

isteklerine paralel olarak basnl hava talebi de artmaktadr. Her makine ve cihaz kendisi

iin gerekli olan havay bir boru ebekesi ile kompresrden temin eder. Pnomatik sistemlerde

basnl havann datlmasnda boru ebekesinin nemi byktr.

7

1.2.2.2. Boru apnn Hesab

Pnomatik sistemlerin salkl olarak alabilmesi iin uygun bir boru ap seimi

gereklidir. Boru apnn kk seilmesi ak hzn arttrarak nemli bir basn dmne

sebep olacaktr. Boru apnn byk olmas ise zaman ve hava kaybna neden olacaktr.

Ancak ana datm ebeke borularnn byk tutulmas ileride sistemin bytlmesi

dnldnde bir avantaj olarak kendini gsterecektir. Uygun boru ap seiminde dikkat

edilecek noktalar unlardr.

Ak hz Kabul edilebilir basn dm alma basnc Devredeki ak kstlayan eleman says Boru uzunluu

Ana boru ebekesinde boru iindeki ak hz 6-10 m/s arasnda olmaldr. Basn

kayna ile kullanc arasndaki basn dmnn 0,1 bar deerini amamas istenir. Bunun

dnda pratikte kullanlan baka bir l de basn dmnn iletme basncnn % 15ini

amamasdr.

rnein, iletme basnc 6 bar olan bir sistemde basn dm bu ynteme gre 0,3

bar amamaldr.

Valfler, dirsekler, Tler redksiyonlar gibi devre elemanlar ak kstlayan

elemanlardr. Bunlarn boru apna etkisi ya da bir srtnme faktr olarak veya pratikte en

ok kullanlan ekliyle e deer boru uzunluu olarak gz nne alnmaldr.

1.2.2.3. Boru ebekesinin Denmesi

En az boru apnn seilmesi kadar nemlidir. Pnomatik sistemlerde boru hatlarnn

bakm ve kontrol periyodik olarak yaplr. Bu yzden boru hatlar bakm gletirecek dar

kanallardan geirilmemeli ve nne duvar rlmemelidir. Aksi halde boru hatt zerinde

tespit edilemeyen kaaklar byk basn kayplar oluturur.

ekil 1.3: izgisel datm ebekesi

8

Datm ebekesinde basn kayna ile kullanc arasnda % 1-2 eim bulunur.

Youan suyun basnl havaya karmamas iin ana datm ebekesinden ayrlmalar deve

boynu ile ve uygun yaraplarda yaplmaldr.

ekil 1.4: ebekeden ayrlma ekli ve ana datm ebekesinden ayrlma karakteristikleri

Ana datm ebekesinde boru hatlar halka eklinde denir. Bu yntem ile dengeli ve

abuk bir kullanm salanr. Basnl hava her iki ynden de sisteme gidebilir. Basnl hava

iletmenin her blgesinde kullanlyorsa balangta oluturulan halka enine balantlarla

tekrar halkalara ayrlr.

ekil 1.5: Halka eklinde datm ebekesi

9

Pnomatik sistemlerde basnl havann datm boru ya da hortumlarla gerekletirilir.

Ana datm ebekesinde kullanlmak zere aadaki boru malzemeleri seilebilir:

Bakr Pirin Alaml elik Siyah elik Boru Galvanizli elik Boru Plastik

Boru hatlar kolay denebilmeli, korozyona kar dayankl ve ucuz olmaldr.

Kaynakl borular ucuz ve szdrmaz olmalarna ramen kaynak cruflar sisteme zarar

vereceinden pek tercih edilmezler. Galvanizli borular ise tamamen szdrmaz deildirler.

Dier borulara oranla korozyona kar dayankll iyi deildir. Bu yzden elik boru

kullanldnda filtre ve su tutucu elemanlarn nemi daha da artar. zel kullanm

sahalarnda ise bakr ve plastik boru seilebilir.

Kullanm yerlerindeki datm ebekesinde en ok kullanlan hortum, polietilen ve

poliamid plastik hortumlardr. Son zamanlarda gelitirilen balant elemanlar ile abuk,

kolay ve ucuz bir ekilde denirler. Esnekliin istendii yerlerde ise kauuk hortumlar

kullanlr. Kauuk hortumlar ayn zamanda mekanik gerilmelere kar plastik hortumlara

oranla daha dayankldr. Ancak pahal olduklarndan ok kullanlmayan bir hortum

eididir.

1.2.2.4. Balant Elemanlar

Ana Datm ebekesi Balant Elemanlar

Boru ebekesinde elik boru balantlar tercihen kaynakla gerekletirilir. Kukusuz

kaynak dikii en szdrmaz balant trdr. Kaynakl balantnn olumsuz yan cruf

oluumu ile kaynak dikiinin ksa zamanda paslanmaya yz tutmasdr. Gerek cruf gerekse

pas paracklar sistemin uygun yerlerine koyulan filtrelerle tutularak ksmen de olsa bu

saknca giderilir. Kaynakl balant iyi bir szdrmazlk salad gibi fiyatnn da dier

balant trlerine gre ucuz oluu tercih edilmesi iin bir neden oluturur. Boru

balantlarnda borularn gvenli, temiz ve kolay sklp taklabilirliini salamak iin

ykskl rakorlar gelitirilmitir. Aadaki ekilde ykskl balant rakor tipleri

grlmektedir.

10

ekil 1.6: Ykskl rakor, bilezikli rakor, rakor, hortum ve balantlar

Rakorun boruya balanan ksmnda borunun u ksmnn oturduu bir yuva vardr.

Yksk boruya taklarak bu yuvaya oturtulur. Somun ilerledike iindeki yks de ileri

itecektir. Rakorun konik yzeyine dayanan ve ilerlemek zorunda olan yksk konik yzeyde

kayarak boruyu srr. Bylece borunun bir paras haline gelen yksk borunun rakordan

kmasn nleyecek ve szdrmaz bir balant temin edilmi olacaktr. Bu balant yntemi

daha ok ince etli ve dikisiz borular iin uygundur.

ekil 1.7: Plastik boru iin poliamid balant eleman

Zaman zaman kullanlan plastik borularn balants da yine kaynakl ya da rakor

balantl olabilir. Aadaki ekilde plastik borular iin kullanlan poliamid balant eleman

grlmektedir. Boruya nceden alm olan muf somunun ilerlemesiyle skr.

Kullanm Yerlerindeki Datm ebekesi Balant Elemanlar

Buradaki balant elemanlarnn nemi daha byktr. zellikle plastik hortumlarn

balantsnda son zamanlarda en ok kullanlan balant trleri kolayca sklp

taklabilenlerdir. Ucuz olular ise dier bir tercih sebebidir. Bu balant elemanlarnda

gvde genellikle pirin ya da plastik olup kullanm yerine gre istenen tipi rahatlkla

seilebilir.

11

ekil 1.8: eitli plastik hortum balant rakorlar

Baz uygulamalarda abuk balanp zlebilen ve zldnde hava karmayan

rakorlara ihtiya duyulur. Bu istekleri karlayan elemana abuk balant rakoru ad verilir.

ki elemandan oluur, iinde tek ynl valf ( cek valf) olduu iin ak dururken hava

karmaz. Ancak iki eleman birletirildiinde hava geii salanr. Aadaki ekilde abuk

balant rakoru grlmektedir.

ekil 1.9: abuk balant rakoru

1.2.3. Kompresr eitleri, alma Prensipleri ve Bakm

letme artlar gereince alma basnc ve gerekli hava miktar bakmndan deiik

tiplerde kompresr kullanlr. Genel olarak, sktrma ekline gre kompresrler iki tiptir.

Bunlardan birincisinde kapal bir kap ierisindeki hava, kabn hacmi kltlerek sktrlr.

(Pistonlu Kompresrler, Dner elemanl Kompresrler) kinci tipte ise hava bir taraftan

emilerek hzlandrlr. Daha sonra bu hz enerjisi basn enerjisine dntrlerek k

hattnda istenen basnca ulalr.

1.2.3.1. Pistonlu Kompresrler

Pistonlu kompresrler ikiye ayrlr:

12

Biyel Kollu Kompresrler

En ok kullanlan kompresr tiplerindendir. Dk ve orta basnlar yannda yksek

basn salayan tipleri de vardr. Yksek basnl tipleri birden fazla kademelidir ve bu

tiplerde kademeler aras soutma kullanlr. (Hava veya su soutma) Ard ardna gelen

sktrma hacimleri bir ncekinden kktr. Bylece toplam sktrma oran bytlmek

suretiyle k basncnn yksek deerlere ulamas salanr.

Genellikle 4 bara kadar tek kademeli, 15 bara kadar ift kademeli, 15 barn zerindeki

basn deerleri iin ise 3 veya daha ok kademeli pistonlu kompresr avantajldr.

ekil 1.10: Pistonlu kompresrler ve iki kademeli pistonlu kompresr

Diyaframl Kompresr

Bu tip kompresrlerde piston emme odasndan bir diyafram ile ayrlmtr.

Kompresrn tahrik miline bal bir biyel kolu vastasyla diyaframa ileri ve geri hareket

verilerek emme ve basma gerekletirilir.

Bylece havann hareketli elemanlarla temas nlenerek temiz kalmas salanr.

Diyaframl kompresrler teneffs havas temininde, gda, ecza ve kimya endstrisi gibi temiz

hava gerei olan uygulamalarda kullanlr.

ekil 1.11: Diyaframl kompresr

13

1.2.3.2. Dner Elemanl Kompresrler

Vidal Kompresrler

Birbiri ile ters ynde dnen asimetrik profili iki vida eleman arasnda tutulan hava

dnme devam ettike hacmin daralmas nedeniyle skr.

ekil 1.12: Vidal kompresr ve roots kompresr

Roots Kompresrler

Daha ok vakum pompas olarak kullanlrlar. ki simetrik rotor bir gvde ierisinde

birbirinin tersi ynde dner. Gvdede herhangi bir sktrma olmaz. Sktrma, her rotor

basma azna aldnda basma hattndan geriye doru oluan direnle elde edilir.

1.2.3.3. Trbin Tipi Kompresrler

Bu tip kompresrlerde hava bir taraftan emilerek hzlandrlr. Daha sonra bu hz

enerjisi basnca dntrlerek istenen k basnc elde edilir. Trbin tipi kompresrler

eksenel ve radyal olmak zere iki tipte imal edilirler.

Radyal Kompresrler

Yksek hzda dnen ok kanatl (kademeli) bir rotor ve bir gvdeden oluur. Kanatlar

arasna alnan hava hzlandrlarak da doru (radyal) savrulur. Bu ilem kademeli olarak

devam eder. Son kademede k basncna ular.

14

ekil 1 13: Radyal turbo tip kompresr ve eksenel turbo tip kompresr

Eksenel Kompresrler

Bir rotor zerine yerletirilmi kanatlar ve bir gvdeden oluur. Kanatlar emilen

havay hzlandrarak bir kinetik enerji kazandrr. Daha sonra bu enerji basn enerjisine

dnr.

1.2.4. Havann Kurutulmas

Havann kurutulmasnda yntem kullanlr:

Kimyasal Yntem (Absorption Yntemi)

Bu kurutma ynteminde hava su ile bileik yapabilen bir kimyasal madde zerinden

geirilir. Bu kimyasal madde tuz olarak anlan NaCldr. Hava ierisindeki su buhar bu

madde ierisinden geerken kimyasal reaksiyona girerek havadan ayrlr. Ve bir zelti

eklinde kurutucunun tabannda toplanr.

Bu zelti belirli zamanlarda dar alnr. Tuz zamanla azalacandan belirli

aralklarla tamamlanmaldr. Bu yntemde giriteki basnl havann scakl 30 Cyi

amamaldr.

Kurutucudan sonra hava iine karmas muhtemel tuz paracklar iin mutlaka bir

filtre ngrlr. Bu yntemde ya da ayrr. Fazla miktarda yan kurutucuya zararl etkisi

olacandan girite hassas bir filtre kullanlmaldr.

15

ekil 1.14: Kimyasal kurutma yntemi ve fiziksel kurutma yntemi

Fiziksel Yntem (Adsorption Yntemi)

Bu yntemde hava silisyumdioksitten (Silikajel) oluan bir madde ierisinden

geirilerek su buhar tutulur. Bu kurutma maddesi kurutucu ierisinde tanecikler halinde

bulunur. Bu yntemde ayrca kimyasal bir bileim sz konusu deildir. Silikajel, su buhar

ile temas ettiinde renk deitirir.

Belirli bir doygunlua eriince iindeki sudan arndrlmaldr. Bu amala genellikle

bu kurutma ynteminde paralel iki kurutucu kullanlr. Doygunlua erien kurutucu devreden

karlr ve zerinden scak hava (ya da souk hava) geirilerek sudan arndrlr. Sudan

arndrlm silikajel eski rengini alr.

Bu esnada dier kurutucu devreye girer ve ileme devam eder. Hava ak nedeniyle

zamanla silikajel anarak havaya karabilir. Bu yzden ka filtre konmasnda yarar

vardr. Ya ve dier pislikler nedeniyle kirlenen, anan silikajel maddesi 1-2 ylda bir

deitirilmelidir.

Soutma Yntemi

Hava ierisindeki su buharnn youma scaklna kadar soutulmas esasna

dayanr. Giriteki hava nce bir s deitirgecinden geerek bir miktar soutulur. Daha sonra

bir soutucudan geirilerek yaklak 1,7-5 C scaklna kadar soutulur. Soutmayla

birlikte ierisindeki su buhar youarak ayrlr. Soutulan bu hava giriteki havann

soutmas iin de kullanlr. Soutulmu havay ierisindeki pislik ve ya taneciklerinden

ayrmak iin filtre kullanlr. Bu yntemde basnl hava ierisindeki kompresrden

kaynaklanan ya miktarnn % 80-90 tutulur. Ekonomiklii ynnden en ok kullanlan

kurutma yntemidir.

16

ekil 1.15: Soutma yntemi

1.2.5. artlandrc (Hava Hazrlayc) Elemanlarnn Tantlmas

Kullanma yerine gelen hava filtre, basn reglatr ve yalaycdan oluan bir

artlandrc (hava hazrlayc) takmndan geerek nihai zelliklerini kazanr. Bir hava

hazrlayc eleman ksaca FRY (Filtre, Reglatr, Yalaycnn ba harfleri) olarak da

isimlendirilebilir.

ekil 1.16: artlandrc

17

Filtre

Hava hazrlaycnn ilk elemandr. Basnl hava iindeki yabanc maddeler ile suyun

ayrlmas amacyla kullanlrlar. Filtreye giren hava giriteki oluktan (1) geerken bir dnme

hareketi kazanr. Kat paracklar ve su, merkezka kuvvet yardmyla kavanozun i

yzeyinde (2) birikir. Bu hava daha sonra genellikle sinter bronzundan yaplan filtre

elemanndan (3) geerek filtreden dar kar. Kavanoz dibinde biriken suyu boaltmann iki

ayr yntemi vardr. El ile boaltmal filtrelerde su seviyesinde, msaade edilebilir seviyeye

erimeden boaltma yaplmaldr. Bu da kavanozun altnda bulunan boaltma tapasnn

almasyla gerekletirilir. Otomatik tahliyeli filtrelerde ise bu ilem insan dikkatine gerek

kalmadan otomatik olarak gerekleir.

ekil 1.17: Filtre (el tahliyeli) ve filtre (otomatik tahliyeli)

Basn Reglatr (Basn Drc)

Her pnomatik devre iin belirli bir optimal alma basnc vardr. Gereinden yksek

bir basn enerji kaybna ve abuk anmalara, gereinden dk bir basn ise fonksiyonun

yerine getirilmemesine veya en azndan verimin dmesine neden olur. Kompresr

deposundaki hava basnc srekli deitiinden bu dalgalanmay sisteme aktarmamak iin bir

basn drcye (reglatr) ihtiya duyulur, reglatre giren havann basnc deise bile

kan havann basnc reglatr zerindeki manometreden okunabilen ayarlanan sabit

deerde kalacaktr. Reglatrler tahliyeli ve tahliyesiz olmak zere ikiye ayrlr.

18

ekil 1.18: Basn reglatr (tahliyeli) ve basn reglatr (tahliyesiz)

Yalayc

Pnomatik sistemlerde kullanlacak havann bir miktar yalanmas u avantajlar salar:

Anmalarn en aza inmesi Srtnme nedeniyle oluan kayplarn en aza indirilmesi Korozyona kar koruma

Yalayclar genellikle Venturi ilkesine gre alrlar. Dar bir kesitten geen havann

hz artarken basncnda bir dme meydana gelir. Bu kesitte bulunan ince ya borusundan

emi yaparak yan hava iine damlamasn salar. Ancak damlamann balayabilmesi iin

hava debisinin bir minimum deerin zerinde olmas gerekir. Aksi halde basn dm ok

az olacandan ya emilemez.

ekil 1.19: Venturi ilkesi ve yalayc

19

Genellikle uygun bir yalama iin yalayc zerindeki ayar vidasndan 112

damla/1000 lt olacak ekilde ayarlanr. Yalayclarda kullanlan yan 20Cdeki

yapkanl 1050 cSt. civarnda olmaldr.

artlandrc ile en uzak kullanc arasndaki mesafe 5 myi amamaldr. Daha fazlaki

uzaklklarda hava ierisine pskrtlen yan etkisi kaybolur.

1.2.6. Pnomatik Elemanlarn Yaplar alma Prensipleri ve Balantlar

1.2.6.1. Pnomatik Silindirler

Pnomatik silindirler basnl hava enerjisini dorusal itme veya ekme hareketine

evirirler. Bir pnomatik silindir n ve arka kapak, silindir borusu, piston kolu ve szdrmazlk

elemanlarndan meydana gelir.

Tek Etkili Silindir

Bu tip silindirde basnl hava tek ynde etkir. Yani hava giri ve k iin bir tek

delik mevcuttur. Bylece sadece bir ynde alma elde edilir. Piston kolunun geri dn ya

bir yayla ya da bir d kuvvetle (rnein ykn kendi arlyla) salanr. Bazen yay piston

tarafna konarak piston koluna ekme ynnde i yaptrlabilir. Yay direnci piston kolunu

yeteri kadar hzla itebilecek deerde seilir.

ekil 1.20: Tek etkili silindir

ift Etkili Silindir

Bu tip silindirde hava basncna ve piston yzeyine bal olarak elde edilen kuvvet

piston kolunu iki ynde hareket ettirir. Bylece iki ynde i yaplabilir. Her iki yndeki

kuvvet basncn etkidii yzeylere bal olarak farkl deerdedir. Silindir zerinde iki adet

giri ve k delii bulunur. ift etkili silindir zellikle piston kolu geri dn ynnde de i

yapaca zaman kullanlr. alma esnasnda piston tarafna hava verildiinde piston kolu

tarafndaki hava tahliye edilir veya piston kolu tarafna hava verildiinde piston tarafndaki

hava tahliye edilir.

20

ekil 1.21: ift etkili silindir

Yastkl Tip Silindirler

Ar ktleler silindir tarafndan hareket ettirilecekse bir darbe veya hasar meydana

gelmemesi iin strok sonunda bir yastklama yaplr. Strok sonuna yaklamadan nce bir

yastklama keesi havann serbeste tahliye olduu delii kapatr. Bu durumda hava sadece

ok kk ve genellikle ayarlanabilen bir delikten tahliye olur. abuk boalamayan hava

ktlesi piston ile silindir kapa arasna skr. Geri dnte hava bir cek valften geerek

yoluna devam eder. Yastklama bir ynde veya iki ynde yaplabilir.

ekil 1.22: Yastkl tip silindir

ift Milli Silindir

Bu silindirde her iki tarafa da yataklanm piston kolu mevcuttur. Bunun sayesinde

meydana gelebilecek yanal ykler karlanm olur. ki tarafta da yzeyler ayn olduu iin

elde edilen kuvvetler ve hzlar birbirine eittir.

ekil 1.23: Tek milli silindir

21

Tandem Silindir

Byle bir silindirde ayn gvde iinde birbirine bal iki adet ift etkili silindir

mevcuttur. Her iki silindirin piston kolu taraflarna ayn anda hava verilir. Bylece basnl

havann etkime yzeyi yaklak iki katna km olur. Bylece piston kolundaki kuvvet de

artm olur. Bu silindirler piston apnn byk ve montaja imkan vermedii hallerde

kullanlr.

ekil 1.24: Tandem silindir

ok Konumlu Silindirler

Ayn gvde ierisinde arka arkaya monte edilmi en az iki adet ift etkili silindirden

oluur. Silindirden bir tanesinin piston kolu sabit bir mafsalla bal olduundan i, dier

silindirin piston kolu ile yaplr. Baz uygulamalarda silindir says daha da arttrlarak 12

konuma kadar klr.

ekil 1.25: ok konumlu silindir

Dner Silindir

ift etkili silindirin bu eidinde piston kolu u ksmnda dili bir profile sahiptir.

Bylece piston kolu bir dili ark tahrik eder ve her iki ynde dorusal hareket dairesel

harekete evrilmi olur.(saa ve sola) Dnme hareketinin asal deeri iin genellikle

kullanlan alar 45, 90, 180, 270, 720dir. Bu silindirler borularn bklmesinde, i

paralarnn evrilmesinde, klima cihazlarnn kumandasnda ve valflerin kumandasnda

kullanlr.

22

ekil 1.26: Dner silindir

1.2.6.2. Pnomatik Motorlar

Hava motorlar basnl hava enerjisini dairesel dnme hareketine evirirler. En

nemli zellikleri glerine gre boyutlarnn kkl ve uygun moment

karakteristiinden dolay geni bir hz aralnda kolaylkla kontrol edilebilmeleridir.

Bu motorlar s, nem, kir ve titreim gibi ar alma koullarnda alabilirler ve

zarar grmeksizin durma noktasna kadar yklenebilirler. Zehirli gaz yaymazlar ve herhangi

bir patlama riski tamazlar.

Farkl uygulamalara adapte edilebilmeleri nedeniyle hava motorlar petrol sondaj

platformlarndaki byk vinlerden kk motorlu hava tornavidalarna kadar geni bir

alanda kullanlrlar.

Radyal Pistonlu Motorlar

Pistonlu motorlarda piston ve krank mili aracl ile havann enerjisi mekanik dnel

enerjiye dntrlr. Dzgn almas iin ok sayda pistona gerek vardr. Motorlarn

gc giri basncna, piston saysna, piston yzeyi alanna ve piston hzna baldr.

ekil 1.27: Radyal pistonlu motorlar

23

Eksenel Pistonlu Motorlar

Eksenel pistonlu motorlarn alma prensibi de ayndr. Motorun dzgn almas ve

dengeli moment dalm iin iki piston ayn anda basn altna alnr. Bu tr hava motorlar

saa ya da sola dnecek ekilde ayarlanabilir devir saylar yaklak 5000 dev/dkdr. Vin,

beton krma ve delme gibi ar ykler gerektiren yerlerde kullanlrlar.

Paletli ( Kanatl ) Hava Motorlar

Basit yapda ve dk arlkta olmalar tercih edilme sebebidir. Kayar kanatl eidi

oka kullanlr. Silindir eklindeki bir hacme dner gbek merkezden kak olarak

yerletirilmitir. Dner gbek zerinde bulunan yuvalara kanatlar taklmtr. Motorun

almas srasnda kanatlar, merkezka kuvvetin etkisiyle silindirik hacim odasnn i

eperine doru itilirler. Bu ekilde kanatlarla silindir yzeyi arasnda szdrmazlk salanr.

Bu motorlarn devir says 3000 ile 9000 dev/dk arasnda deiir. Her iki ynde dnebilirler.

ekilde paletli hava motoru ve sembol verilmitir. El aletleri ve kartrclarda kullanlrlar.

ekil 1.28: Paletli tip hava motoru

Dili Hava Motorlar

Dndrme hareketi; havann etki ettii karlkl alan iki dili ark aracl ile elde

edilir. Dililerden biri hareket k miline balanmtr. Dz dili, helisel dili, ift helisel

dili biiminde yaplanlar vardr. Yksek g istenen yerlerde kullanlrlar. Bu zellikleri

nedeniyle,

Madencilikte, tayc bant sistemleri, delme krma aletlerinde Petrokimya sanayisinde Demir elik endstrisinde vin, gezer kpr, kartrclarda Byk dizel motorlarnn mar sistemlerinde kullanlr.

24

ekil 1.29: Dili tip hava motoru

Trbin Tipi Motorlar

Eksenel kompresrlerin alma prensinin tersi prensiple alrlar. Kk g istenen

yerlerde kullanlrlar. Devir saylar ok yksektir. Dii arklarnda olduu gibi

500000dev/dak dnebilirler. Elmas kesme, talama ve dii frezesi olarak kullanlrlar.

Hava motorlarnn genel zellikleri unlardr:

Kademesiz devir says, dndrme gc ayar yaplabilir.

ok geni aralkta devir says elde edilebilir.

Kk ve hafiftir.

Ar yk emniyetlidir.

Toza, suya, scaa, soua kar dayankldr.

Patlamaya kar emniyetlidir.

Az bakm ister.

Dnme yn kolay deiir.

1.2.6.3. Yn Kontrol Valfleri

Pnomatik kumanda devreleri sinyal eleman, kumanda eleman ve alma

elemanndan meydana gelir. Sinyal ve kumanda eleman alma elemannn hareketini

denetler. Pnomatik uygulamalarda bunlara valf denir. Valf, bir hidrolik pompadan veya

basnl tanktan gelen akkann basncn, ak miktarn, ynn ve start-stop artlarn

denetleyen elemandr.

Grdkleri ie gre valfler grupta toplanr:

Yn denetim valfleri Ak kontrol valfleri Basn kontrol valfleri

Valflerin simge olarak gsterilmesinde kareler kullanlr. Kareler valfin

konstrksiyonu hakknda deil, ilevi hakknda bilgi verir.

25

Yn Kontrol (Denetim) Valfleri

Yn kontrol valfleri konstrksiyon olarak iki trde imal edilir:

Oturmal tip valfler

Bilyal oturmal tip valf

Diskli oturmal tip valf

Srgl tip valfler

Oturmal Tip Valf

Bu tr valflerde gei kesiti bilya, disk, plaka veya takoz ile kapatlr. Szdrmazlk

iin kee kullanlr. inde birbiri ile alan eleman bulunmadndan uzun mrl olurlar.

Pislik ve toza kar hassas deildirler. Valfi altracak uyar kuvvetlerinin iddeti iindeki

yayn sertliine gre deimektedir.

Bilyal Tip Oturmal Valf

ekil 1.30da byle bir valf grlmektedir. Valf gvdesi zerinde balant

yaplabilecek delik says iki ve valfin konum says da ikidir. O halde bu valf 2/2 valftir. lk

anda bilya, alt ksmdaki yay nedeniyle gei kesitini kapatmaktadr. P hattndan gelen

basnl hava A hattna geemez. Valfin uyar pimine basldnda, bilya aa itilir, P ile

Ann irtibat salanr. Pim basl olduu srece P hatt A hattna ak kalr. Pimdeki uyar

ortadan kalknca, bilya altndaki yay nedeniyle tekrar gei kesitini kapatr. P basn hatt

kapanr. (Normalde kapal valf)

ekil 1.30: Bilyal tip oturmal 2-2 valf

26

Disk Oturmal Valf

ekil 1.31de byle bir valf kesiti grlmektedir. Gei kesiti bir disk zerine

yerletirilmi szdrmazlk eleman ile salanmaktadr. lk anda pim zerinde uyar bir

yokken, P hatt A hattna aktr. Yani valf normalde ak bir valftir. Pime basldnda

diskin altndaki szdrmazlk eleman bu defa alt ksma oturur ve P basn hatt kapanr,

Adaki hava pimin yanndaki boluktan tahliye olur. Pim zerindeki uyar kalknca valf

tekrar normal konumuna dner. ekilde ise normalde kapal disk oturmal 3/2 valf kesiti

grlmektedir.

ekil 1.31: Disk oturmal 3-2 valf

Srgl Tip Valf

Bu tip valflerde bir kumanda pistonu (srg) vastasyla hatlarn her biri ile balants

salanr. Srg zerindeki boumlara yerletirilmi O halkalar vastasyla szdrmazlk

gerekleir. Bazen valf gvdesi iersine bronz bir bur geirilerek O halkalarn bu eleman

iinde hareketi salanr. Bylece hem iyi bir szdrmazlk salanr hem de srgy hareket

ettirecek kuvvet ihtiyac klm olur. Aadaki ekilde 5/2 ift hava uyarl srgl tip bir

valfin alma prensibi grlmektedir.

ekil 1.32: 5/2 srgl tip ift hava uyarl valf

27

1.2.6.4. Basn Kontrol Valfleri

Basn kontrol valfleri pnomatik sistemlerde nadiren kullanlr. Basn ayarlayc ad

verilen eleman, artlandrc konusunda anlatmtk. Burada sadece emniyet valfinden

bahsedeceiz. Emniyet valfi basn ayarlanan deere geldiinde havann atmosfere

atlmasn salar. Hava kazanlar zerinde kullanlr. ekil 1.33te basn kontrol valfinin i

yaps grlmektedir.

ekil 1.33: Basn kontrol valfi

1.2.6.5. Cek Valf

Akn gemesine bir ynde msaade edip dier ynde etmeyen valftir. Geri

dndrmez valf diye bilinir. Ya bilyal ya da kapakk tipli olarak imal edilirler. lk anda bir

yay kapak gei kesitine doru iter. Sol taraftan gelen havann basnc yay kuvvetini

yendiinde eleman saa doru itilir ve hat alr. Sa taraftan hava verildiinde hava basnc

ve yay kuvveti nedeniyle gei kesiti kapatlr.

ekil 1.34: Cek valf

1.2.7.6. Ak Kontrol Valfleri

Hz Ayar Valfi

Bnyesinde bir ek valf bulunduu iin tek ynde gei kesitini daraltarak, alma

elemannn hzn denetleyen elemandr. Cek valfin geie msaade etmedii ynde akkan

bir ayar vidas ile ayarlanabilen ksma kesitinden gemeye zorlanr. Ters ynde ak halinde

cek valf alr ve herhangi bir ksma olmadan akkan yoluna devam eder.

28

ekil 1.35: Ak kontrol valfi

Hz Azaltma Valfi

Bu valf tek etkili ve ift etkili silindirlerde strokun herhangi bir noktasnda hz ayar

yaplmak istendii zaman kullanlr. ift etkili silindirde bazen byk ktlelere kumanda

edildiinde yastklama amacyla kullanlabilir. Bunun iin piston koluna yerletirilmi bir

kam mekanizmas valfin makarasna basar ve bu da gvdesine konik bir form verilmi olan

ayar srgsn aa doru iter. Bylece istenen hz ayar yaplm olur. Kamn makaraya

basma boyu veya makarann srgye basma boyu deitirilerek ayar yapma imkn elde

edilir. Valf bnyesindeki cek valf sayesinde ancak bir ynde hz ayar yaplabilir.

ekil 1.36: Hz azaltma valf

abuk Egzoz Valfi

Silindirlerde hz arttrmak amacyla kullanlr. Baz uygulamalarda silindirin geri

dnnde bir i yaplmaz ve bu l zamann ksaltlmas istenir. abuk egzoz valfi silindire

ok yakna bir yere monte edilir. Bylelikle silindirdeki hava yn denetim valfi zerinden

deil de abuk egzoz valfi zerinden tahliye olur. Valfin P, A, R gibi tane balant delii

mevcuttur. A hatt silindire balanr. R hatt atmosfere aktr. P hattndan basnl hava

verildiinde i ksmdaki hareketli szdrmazlk eleman R deliini kapatr, silindire hava

dolar. Geri dnte A hattnda basnl hava vardr. Hareketli szdrmazlk eleman bu defa P

hattn kapatarak silindir iindeki havann abucak R deliinden tahliye olmasn salar.

29

ekil 1.37: abuk egzost valfi

mpuls Ejektr (Ani Hava fleyicisi)

Basnl hava uzun zamandan beri endstride fleme ve bant dna itme

problemlerinde kullanlmaktadr. Bunun iin byk bir hava sarfiyat sz konusudur. Bu

yzden bu tr problemlerin zmnde Impuls Ejektr kullanlmaya balanmtr. Bylelikle

hava sarfiyat da minimuma indirilmi olur. Impuls Ejektrn bir hava deposu bir de abuk

egzoz valfi vardr. Valfin doldurulmasnda normalde ak 3/2 valf kullanlr. Devrede

basnl hava varsa bu valf sayesinde Impuls Ejektrn deposu dolacaktr. 3/2 valfin konum

deitirmesi ile birlikte doldurma basncnn deerine bal olarak depodaki hava hzla R

hattndan boalacaktr.

ekil 1.38: mpuls enjektr

30

Veya Valfi

Pnomatik devrelerde mantk ilemlerinde kullanlan bir valftir. zerinde tane hava

balant delii vardr. Bunlardan X ve Y giri delikleri, A ise k deliidir. Valfin yaps

gerei ister Xten ister Yden hava verilsin A hattndan bir k alnabilir. Yani giri

deliklerinden bir tanesinden hava sinyalinin verilmi olmas A hattndan k almak iin

yeterlidir.

ekil 1.39: Veya valfi

Ve Valfi

Bu mantk valfinin de hava balant delii vardr. X, Y giri, A ise k deliidir.

Ancak A hattndan hava k alabilmek iin X ve Y hattndan ayn anda hava girii

olmaldr. Eer sadece Xde hava varsa valfin iindeki hareketli eleman X ile Ann irtibatn

kestii iin A hattndan k alnamayacaktr. Bu esnada Yden de hava verilecek olursa

ancak A hattndan k elde edilecektir. Ayn durum Y hatt iin de sz konusudur.

ekil 1.40: Ve valfi

31

Zaman Rlesi

Bu valf bir 3/2 yn denetim valfi, bir hz ayar valfi ve bir de depodan meydana gelir.

Normalde ak veya normalde kapal tipleri vardr. ekil 1-41-ada normalde kapal bir

zaman rlesi grlmektedir. P hattndan gelen hava ilk anda A hattna geememektedir. Z

hava uyar hattndan hava verildii zaman gelen hava nce bir ksma valfinden geer, daha

sonra depoyu doldurur. Bylece valfe konum deitirtecek hava uyar basncnn oluumu

belli bir sre geciktirilmi olur. Bu gecikmenin sresi hava basncnn deerine, ksmann

iddetine ve deponun boyutuna baldr. Z hattndaki hava uyars kesilince ierideki hava

cek valf zerinden geerek hemen tahliye olur, valfin kapal konuma gemesi de derhal

gerekleir. ekil 1-41-bde ise normalde ak bir zaman rlesi grlmektedir. Burada Z

hava uyars verildikten bir sre sonra valf konum deitireceinden P ile Ann irtibat da

bir sre sonra kesilecektir. Z uyars ortadan kalktnda valf hemen konum deitirecek P ile

Ann irtibat da hemen salanacaktr.

(a) (b)

ekil 1.41: (a)Normalde kapal zaman rlesi (b) Normalde ak zaman rlesi

1.2.6.7. zel Valfler

Hava Uyarl 8 Yollu Valf

Bu valf bant srcnn kumandasnda kullanlr. Yapsnda iki adet 4/2 yn denetim

valfi mevcuttur. Valflerin srglerinin iki tarafndaki etkime yzeyleri farkldr. Z hava

uyars ilk anda yoktur. P hattndan gelen hava hem her iki srgnn alt ksmnda hem de B

ve D hatlarnda hissedilir. A ve C hatlar R ve S zerinden tahliyeye aktr. Bu sayede ilk

anda D hatt sktrma silindirine, B hatt ana silindirin piston kolu tarafna havann

gitmesini salamaktadr. Z hava uyars verildiinde 1 Nulu srg alan fark nedeniyle aa

doru hareket eder ve P hatt Aya yani srme silindirine balanrken Bdeki hava Rden

tahliye olur. A hattna hava gelir gelmez ncelikle transport silindirinin enesinin skmas

salanr ve basn olutuunda 2 Nulu srgnn zerindeki kuvvetin artmas gerekleir, bu

srg de aa iner. Bu takdirde Ddeki hava S zerinden tahliye olurken C hattna yani ana

silindirin piston tarafna hava verilir, bant telenmi olur. Z hava uyars kesilirse nce 1

Nulu srg yukar kalkar, daha sonra 2 Nulu srg hareket eder. Bylece nce srme

enesi zlr daha sonra ana silindir geri arlr.

32

ekil 1.42: 8 yollu valf

Vibrasyon Valfi

Yapsnda bir adet 3/2 normalde kapal, bir adet normalde ak 3/2 yn denetim valfi

ile iki adet hz ayar valfi bulunur. lk anda P hatt B hattna aktr. A hatt ise Rden

tahliyeye aktr. B hattndaki hava dahili bir kanalla 1 Nulu srgnn zerine etkir. Ancak

arada bir ksma valfi olduu iin bu srgy aa doru itecek basn hemen oluamaz.

Yeteri kadar basn olutuunda srg aa iner, A hattna hava verilirken, R irtibat

kapanr. A hattndaki hava hz ayar valfinden geerek 2 Nulu srgy aa iter. Bylece P

ile B hattnn irtibat kesilir. B deki hava Rden tahliye olur. Bdeki hava tahliye olunca 1

Nulu srgnn zerindeki etki ortadan kalkar ve bu srg yukar kalkar. A hattndaki hava

Rden tahliye olur. Bu takdirde 2 Nulu srg zerindeki etki de kalkar yeniden B hattna

hava verilir. Valfin bu zellii ift etkili bir silindirin vibrasyon hareketinde kullanlabilir.

Hz ayar valflerinin ayar deeri deitirilerek deiik vibrasyon stroklar alnabilir.

ekil 1.43: Vibrasyon valifi ve ift etkili silindire uygulamas

33

1.2.6.8. Dier Devre Elemanlar

Temassz Sinyal Vericiler

Tezgah ve otomatik alan aparatlarda insan ve makine iin yeni bir takm koruyucu

emniyet talepleri ortaya kmaktadr. Bu talepleri karlamak iin temassz sinyal verebilen

elemanlar tercih edilmeye balanmtr. Bunlarn basnl hava ile alanlarna pnomatik

duyarga denir. Duyargalarda nemsiz, iyi filtre edilmi, yasz hava kullanlr.

Alc-Verici Tip Duyarga

Bu duyargann alc ve verici olmak zere iki eleman vardr. Her iki elemann da P

hatlar nemsiz, yasz hava ile beslenir. Besleme basnc 0,1-0,2 bardr. Hava tketimi

Q=0,5-0,8 m3/saattir. Havann kalitesini artrmak iin eleman giriinden nce bir filtre ve

dk basn reglatr kullanlr. yi bir alma iin iki eleman arasndaki mesafe 100

mmyi gememelidir. Balangta alc ve verici duyargadan karlkl olarak hava flenir.

Hava katmanlarnn karlamas sonucu alc duyargann A hattndan ok dk bir k

sinyali alnr. (5m bar) Bu sinyal bir ykselticide daha yksek basnl hava sinyaline

dntrlr. Eer alc ve verici arasna bir engel girecek olursa A hattndaki sinyal

beslemesi kesilir. Bu yzden mmkn mertebe bir koruyucu ile muhafaza edilmelidir.

ekil 1.44: Alc-verici tip duyarga ve kesiti

Kesilebilir Jet Duyarga

ekil 1.45te byle bir duyarga gsterilmektedir. P hattndan srekli basnl hava

beslemesi vardr. Hava bir ksma kesitinden geerek A deliinden dar flenir. Dolaysyla

ok kk bir hava k sinyali alnr. Eer duyargann azna bir engel gelecek olursa A

hattndaki besleme kesilir. Bu durum sistemde deerlenir. Besleme basnc 0,1-8 bar olabilir.

Eleman girii iin msaade edilebilir max. aralk 5 mmdir.

34

ekil 1.45: Kesilebilir jet duyarga

Refleks Duyarga

Bu duyarga alc verici tip duyargann alma ilkesine gre alr. Her iki elemanda

ayn gvde ierisine monte edilmitir. P hattndan gelen hava bir ksma valfinden geerek

dar flenir. Duyargann nne bir engel gelecek olursa A hattndan geriye doru kk

basn deerinde bir k sinyali alnr. Engel ile duyarga arasndaki mesafe en ok 5-6 mm

olabilir. zel tiplerde 20 mmye kabilir.

ekil 1.46: Refleks duyarga

35

Geri Basn Duyargas

P hattndan srekli hava beslemesi yaplr. Besleme basnc 0,1-8 bar olabilir. Hava bir

ksma kesitinden geerek atmosfere flenir. Duyargann nne bir engel gelecek olursa

basnl hava A hattndan geri dner ve besleme basncna eit bir k sinyali alnr. Son

nokta kontrol ve konum kontrolnde rahatlkla kullanlr.

ekil 1.47: Geri basn duyargas

Ykseltici

Duyargalardan alnan hava k sinyalinin normal alma basncna evrilmesinde

kullanlr. Normalde ak veya kapal 3/2 yn denetim valfi ve hava uyar hattnda byk

yzeyli bir diyaframdan oluur. Valfin x hattndan duyarga sinyali gnderilir. Gelen hava

sinyalinin basn olarak deeri ok kktr. Ancak bu sinyalin etkime yzeyi diyafram

yzeyi olduundan valfe konum deitirmek iin yeterlidir. x hattnda uyar olduu srece

valf konumunu muhafaza eder.

36

ekil 1.48: Tek kademeli ykseltici ve basn anahtar

Basn Anahtar

Basnl hava sinyalini elektrik sinyaline dntren bir elemandr. Z uyar hattnda

verilen hava uyarsnn basnc ayarlanan bir deere geldiinde alt ksmndaki bir mikro

anahtar tetikleyebilir. Bu sayede bir elektrik anahtar kapatlabilir. alma basnc 0,6-10

bar olabilir.

1.3. alr Sistemlerden ema karmak

1.3.1. Problemin Tanmlanmas

Problem 1

ekil 1.49: Problem 1 devresi

Bir dmeye basldnda paralar, piston ucuna taklm olan bir aparat ile besleme

kanalndan alnrlar. Piston son konumuna ulatktan sonra otomatik olarak geri dnmelidir.

37

Kumandann Yaps

ekil 1.50: Problem 1in kumanda yaps

Programn Yaps

Devrede 1.2 Nulu geri dn yayl butona basldnda, 1.1 Nulu 4/2 yn denetim

valfi kumanda edilecek ve buna bal olarak 1.0 Nulu piston ileri ynde hareket edecektir.

Piston kolu son konumunu aldnda 1.3 Nulu snr anahtarna temas edecek, bu

durum snr anahtarnn 1.1 Nulu 4/2 yn denetim valfini etkilemesini salayacaktr.1.1

Nulu yn denetim valfinin etkilenmesi sonucu bu valf konum deitirecek ve piston kolu

geri ynde hareket edecektir.

Bu durum 1.2 Nulu butona her baslta tekrar edecektir. Dolaysyla piston ileri geri

ynde hareket edecektir. (A+,A-)

38

Problem 2

ekil 1.51: Problem 2 devresi

Start valfine basld anda, ift etkili bir silindirin piston kolu otomatik olarak ileri-

geri hareket edecek hava kesildikten sonra hareket duracaktr. Piston kolunun ileri ve geri

hareketinde hz ayarlanabilecektir.

Kumandann Yaps

ekil 1.52: Problem 2nin kumanda yaps

39

Programn Yaps

1.4 Nulu oturmal Tip valfe basldnda devreye hava verilmi olur. 1.2 Nulu snr

anahtar pistonun ileri ynl hareketini (A+), 1.3 Nulu snr anahtar ise pistonun geri ynl

hareketini (A-) salar. Bu durum 1.2 ve 1.3 Nulu snr anahtarlarnn 1.1 Nulu 4/2 yn

denetim valfine konum deitirtmesi ile gerekleir. Balangta piston kolunun konumu

belirsizdir. 1.1 Nulu yn denetim valfi hangi snr anahtarnn etkisinde ise piston o snr

anahtarnn etkiledii ynde hareket edecektir. 1.0 Nulu pistonun ileri-geri ynl hareketi

(A+,A-) 1.4 Nulu oturmal tip valf kapatlana kadar devam edecektir.

40

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

Sistemin projesini ve alma diyagramn

incelemek

Projeye uygun malzeme listesi kartmak

Varsa projedeki elemanlarn karlklarn

tespit etmek

Sistemin giri ve klarn kontrol

ediniz.

Sistemin ihtiyalarn doru tesbit

ediniz.

Projeyi ekillendirirken malzeme

listesine dikkat edniz.

Malzee listesini sistemin gereklerine

karlk gelecek ekilde hazrlaynz.

Projedeki elamanlarnn karlklarn

dru tespit ediniz.

UYGULAMA FAALYET

41

LME DEERLENDRME

1. Pnomatik sistemlerde basnl hava aadakilerden hangisinden karlanr?

A) Filtre B) Reglatr C) Kompresr D) Yalayc

2. Bir pnomatik sistemde, kompresr havas, aadaki amalarn hangisi iin kuvvet

salar?

A) Kompresr soutmak, B) yapmak, C) i noktasn kontrol etmek, D) Cihaz ve aletleri yalamak

3. Basnl hava depolarnn salad yararlar aadakilerden hangisidir?

A) Basn dalgalanmalarn nler. B) Basnl havay soutur. C) Ek bir yzey salar ve buy olla nemin younlaarak ayrlmasn salar. D) Hepsi.

4. Pnomatik sistemde, yalama cihaznn yerletirilmesi iin en uygun nokta

aadakilerden hangisinden sonradr?

A) Hava tank, B) Ayarlayc, C) Soutucu, D) Kompresr

5. Pnomatik sistemlerde ana boru ebekesinde boru iindekiak hz hangi aralkta

olmaldr?

A) 4-6 m/s B) 2-4 m/s C) 6-10 m/s D) 10-12 m/s

6. Basn kayna ile alc arasndaki basn dm maksimum ka bar olabilir?

A) 0,1 bar B) 0,2 bar C) 0,5 bar D) 1 bar

LME VE DEERLENDRME

42

7. Datm ebekesinde basn kayna ile kullanc arasnda % ka eim bulunmaldr?

A) % 1-2 B) % 2-3 C) % 3-4 D) % 4-5

8. abuk balanp zlebilen ve zldnde hava karmayan rakorlara ne denir?

A) Valf B) ek Valf C) abuk Balant Rakoru D) Hz Ayar Valfi

9. Filtre, reglatr ve yalaycdan oluan elemana.. denir

10. Basnl hava iindeki yabanc maddeler ile suyun ayrlmas amacyla kullanlan

elemana .. denir.

11. Pnomatik sistemlerde kullanlan havann bir miktar yalanmasnn salad yararlar

nelerdir?

A) Anmalar en aza indirir. B) Srtnmeler nedeniyle oluan kayplar en aza indirir. C) Korozyona kar koruma salar. D) Hepsi

12. Basnl hava enerjisini dorusal itme veya ekme hareketine eviren aralara

.. denir.

13. Her iki tarafnda yataklanm piston kolu olan silindir eidi aadakilerden

hangisidir?

A) ift milli silindir B) Tek etkili silindir C) ift etkili silindir D) Tandem silindir

14. Ayn gvde iinde birbirine bal 2 adet ift etkili silindirin bulunduu silindir eidi

aadakilerden hangisidir?

A) ift milli silindir B) Tek etkili silindir C) ift etkili silindir D) Tandem silindir

15. Ayn gvde ierisinde arka arkaya monte edilmi en az 2 adet ift ekili silindirden

oluan silindir eidi aadakilerden hangisidir?

A) ift milli silindir B) ok konumlu silindir C) ift etkili silindir D) Tandem silindir

43

16. Pnomatik sistemlerde alma elemanlarnn hareketini denetleyen elemana

. denir.

17. Akn gemesine bir ynde msaade edip dier ynde etmeyen

valfe.denir.

18. Aadakilerden hangisi alclarn hzlarn ayarlamak iin kullanlr?

A) Hz kontrol valfi B) Yn kontrol valfi C) Basn kontrol valfi D) Ak kontrol valfi

19. Aadaki elemanlardan hangisini kullanarak, bir pnomatik silindir iindeki darbeler

nlenir?

A) Durdurma takozlar, B) Hava kontrol valfleri, C) Yastklama sistemi, D) Sktrma yaylar

20. Aadaki elemanlarn hangisi, bir pnomatik silindirin daha uzun bir hizmet mrne

sahip olmasn salar?

A) Bronz paralar, B) Yalama, C) Ksele piston keeleri, D) Dkme demir piston kollar.

21. Aadakilerden hangisi kompresr eidi deildir?

A) Vidal

B) Tamburlu

C) Pistonlu

D) Rotorlu

22. Pnomatik motordan ne tr bir enerji elde edilir?

A) Potansiyel enerji, B) Pnomatik enerji, C) Mekanik enerji, D) Akkan enerjisi.

23. Bir pnomatik motorda dnme ynnn deitirilmesi, hangi unite veya ilem

araclyla salanr?

A) Dililerin dnme ynnn deitirilmesi B) ift ynl kavrama C) ift ynl piston D) Hava ak ynnn tersine evrilmesi

44

24. yaptktan sonra, bir valf iinden geerek sisteme geri dnen hava genellikle nereye

ynlendirilir?

A) Kompresre, B) Tanka, C) Atmosfere,

D) Son soutucuya.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz

sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

45

PERFORMANS TEST

Problem

ift etkili silindirin piston kolu elle veya ayakla kumanda verildikten sonra, ileriye

doru hareket etmektedir. Piston kolu son konuma ulatktan sonra, elle veya ayakla

kumanda verildikten sonra tekrar ilk konuma dnmektedir. (ift etkili silindirin start valfleri

ile ileri geri hareketi)

Yukarda aklanan ekilde almay gerekletiren pnomatik devreyi iziniz.

Programn yapsn aklaynz.

PEROFRMANS TEST

46

zm

Kumandann Yaps

Programn Yaps

ekildeki devrede 0.1 valfine basldnda devrenin almas iin gerekli hava

salanm olur. 1.2 valfine basldnda 1.0 Nulu ift etkili silindir ileri ynde hareket

edecek, 1.3 Nulu valfe basldnda ise 1.0 Nulu ift etkili silindir geri ynde hareket

edecektir. Her iki durumda da piston ileri ya da geri konumunu koruyacaktr.

DEERLENDRME

Sorular yanl cevaplamsanz konuyu tekrar gzden geiriniz. Sorular hatasz bir

ekilde zmleyinceye kadar tekrar ilemini yapnz. Sorularn tamam doru cevaplanm

ise dier renme faaliyetine geiniz.

47

RENME FAALYET2

Pnomatik sistemlerin tasarmn yapp, tasarladnz pnomatik sistemi normlara uygun izebileceksiniz.

Pnomatik malzeme satan ya da reten firmalardan ilgili internet adreslerinden bu malzemeleri ieren katalog ve dokman toplaynz ve snfa rapor halinde

sununuz.

retim yapan iletmeleri gezerek pnomatik malzemelerin kullanm alanlarn belirleyiniz ve snfa rapor halinde sununuz.

2. PNOMATK DEVRE TASARIMI YAPMAK

2.1. Kontrol Teknikleri ve eitlerinin ncelenmesi

2.1.1. Konuma Bal Kontrol

Tek Etkili Bir Silindirin Denetimi

ekil 2.1: Tek etkili silindirin denetimi

Bu denetim ilevi iin 3 yollu bir valf silindirin geri dnnde piston tarafndaki

havay tahliye etmek iin kullanlr.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

48

ift Etkili Bir Silindirin Denetimi

ekil 2.2: ift etkili silindirin denetimi

Burada 4 yollu veya 5 yollu bir valf kullanlabilir. 5 yollu valf kullanldnda ileri ve

geri hareketteki egzost havalarn ayr ayr tahliye etmek mmkndr (Hz ayar).

Tek Etkili Silindirin ndirekt (Dolayl) Denetimi

ekil 2.3: Tek etkili silindirin indirekt (dolayl) denetimi

ekildeki devre zellikle byk apl ve uzun stroklu silindirlerin kontrol iin avantaj

salar.

1.1 valfi indirekt olarak 1.2 valfi tarafndan kumanda edildii iin 1.1 valfi silindirin

kapasitesinde seilir, sinyal eleman 1.2 ise kk boyutlu seilebilir. Yn valfi ile sinyal

eleman arasndaki balant kk apl bir boru ile yaplr. Sonuta sinyal elemannn

fiziksel boyutunun kk olmas ve anahtarlama zamannn azalmas avantaj elde edilir.

49

ift Etkili Bir Silindirin ndirekt (Dolayl) Kontrol

Bu devrede dorudan denetim olasl yoktur. Aslnda 1.2 ve 1.3 valfleri silindire

balandnda pistonun ileri ve geri hareketini salayabilirler. Fakat, strok sonlarnda hava

tahliye edildii iin piston sabit kalmayabilir. Bu nedenle bir silindirin dorudan ve dolayl

denetimi birbirinden ayrt edilmelidir.

ekil 2.3: ift etkili bir silindirin ndirekt (dolayl) kontrol

Dorudan denetim eer silindirin hacmi ok byk deil ve ilem tek sinyal eleman

ile denetlenebilirse kullanlr. Dolayl denetim impuls kontrol olarak da bilinir. Kullanlan

denetim eleman, uyar hatlarna basn uygulandnda konumunu deitirir. Valfin

konumunu deitirmek iin bir impuls yeterlidir. Srtnme kuvvetinin yardmyla valf bu

yeni konumunu korur. Bu tip bir valf impuls valf olarak da bilinir. (Bellek karakteristii olan

valf)

Makaral Valf Kullanarak ift Etkili Bir Silindirin Srekli Gidi Gelii

ekil 2.4: Makaral valf kullanarak ift etkili bir silindirin srekli gidi gelii

50

Geri konumda 1.4e basldnda ileri hareket iin bir sinyal salanr. Hareketin

durdurulmas iin 1.4n havasnn kesilmesi gerekir.

ZET

Yn denetim valflerinin uygulama ve kullan alanlar;

ki yol ilevi: Sadece ama kapama problemleri iin

yol ilevi: Tek etkili silindirlerin denetimi, basn uygulayarak konumu deitirilen

valflerin denetimi, ayrca genel bir ilemi balatmak iin bir sinyal verilip sonra bunun ayn

valften tahliye edilmesi gereken herhangi bir yerde kullanlabilir.

Drt yol ilevi: ift etkili silindirlerin denetiminde ve sinyal balant valfi olarak

kullanlabilir.

Be yol ilevi: 4 yol ilevinde olduu gibidir. Fakat 2 tahliye hatt mevcuttur. (her bir

alma hatt iin bir tahliye) Bu tahliye hatlar bamsz olarak da kullanlabilir. (hz ayar)

Dorudan denetim: Denetim iin tek sinyalin yeterli olduu ve byk hacimli

silindirlerin denetimi sz konusu olduunda kullanlr.

Dolayl Denetim: Birok sinyalin olduu ve denetim elemanlar ile sinyal

elemanlarnn birletirilemedii yerlerde kullanlr.

mpuls Denetim: Pnomatikte impuls valf olarak kullanlan elemanlar dk maliyeti

ve deeri yksek denetim elemanlar olarak kabul edilir.

Muhafaza Eden Kontrol: Sistemde belirli grevler yklendiinde (emniyet, belirli

normal konumlar vs.) kullanlr. mpuls denetim ile karlatrldnda pahaldr.

2.1.2. Hza Bal Kontrol

Hz Azaltma

Ksma valfleri kullanlarak gerekletirilir. Hareketin bir ynnde hz ayar istenirse

ksma valfine paralel olarak bir cek valf balanr. Eleman tipine bal olarak incelenebilecek

3 olaslk vardr:

Sabit Ayarlanamaz Ksma

ekil 2.4: Sabit ksma valfleri

51

Strok Boyunca Sabit Ayarlanabilir Ksma

ekil 2.5: Ayarlanabilir ksma valfleri

Strok Boyunca Srekli Ayarlanabilir Ksma

ekil 2.6: Makaral ksma valfleri

Ksma valflerinin yerletirilmesine bal olarak iki hz ayar yntemi vardr.

Giri havasnn kslmas

Tahliye havasnn kslmas

Hz Arttrma

Hz, bir abuk egzost valfi kullanlarak arttrlabilir. Eer sadece bu yeterli deilse

valflerin boyutlar, balant hatlarnn deitirilmesi gibi dier yntemler uygulanmaldr.

Tek Etkili Silindirde Hz Ayar

Tek etkili bir silindirde ilerleme hz sadece giri havas kslarak deitirilebilir.

lerleme annda tahliye olmad iin abuk tahliye valfi kullanlarak hz arttrmak

imknszdr.

ekil 2.7: Tek etkili silindirde ilerleme hznn ayarlanmas

52

Dn

Dn hz ancak tahliye havasnn kslmas ile salanr.

eki 2.8: Tek etkili silindirde hava kslmas

Geri dn hznn arttrlmas iin abuk tahliye valfinin kulan yukardaki ekilde

gsterilmitir.

lerleme ve Dn

lerleme ve dn hzlar ayr ayr ayarlanabilir.

ekil 2.9: lerleme ve dn hznn ayar

ift Etkili Silindirde Hz Ayar

ift etkili silindirlerde ileri ve geri harekette giri ve k havasnn kslmas

mmkndr. Ayn zamanda kat edilen yola bal olarak her iki ynde de makaral hz ayar

valfi kullanlarak hz ayar yapmak mmkndr. Birer abuk tahliye valfi her iki ynde de

hz arttrabilir.

53

ekil 2.10: leri ve geri harekette giri havasnn kslmas ve tahliye havasnn kslmas

lerleme ve geri dnte tahliye havasnn kslmas ayr ayr ayarlanabilir.

2.1.3. Basnca Bal Kontrol

Sralama valfi belirli ilem ve faktrleri kontrol etme amacyla kullanlmak iin

gelitirilmitir. Tasarm zellikleri ve egzost bulunmamas nedeniyle pratikte yn denetim

valfi ile birlikte kullanlr.

Aadaki ekilde sralama valfi 1.3 alma basncndan bir para byk bir deere

ayarlanmaldr. Maksimum basn, piston silindir iinde hareketsiz kaldnda oluacaktr.

Bylece silindir strokunu tamamladnda basn oluacak ve sralama valfi bir sinyal

verecektir. Strok sonuna ulaldndan emin olmak iin 1.5 Nulu makaral snr anahtar

kullanlr. Eer snr anahtar kullanlmazsa silindir strokunun ara bir yerinde bir ykle

karlatnda geri dnecektir.

ekil 2.11: Basn kumandal geri dn

54

2.1.4. Zamana Bal Kontrol

Pnomatik zaman rleleri (elemanlar) bir yn valfi, bir ksma valfi ve bir tp yardm

ile kolayca oluturulabilir. Tm bu elemanlar tek tek balanarak zaman rlesi

oluturulabildii gibi bu tmleik bir valfle de olabilir. Zaman rlesinin simgesi, kullanlan

elemanlarn simgeleri birletirilerek oluturulur.

Zaman Gecikmeli Balama Davran

Pnomatik zaman rlesinin almasn yer deitirme zaman diyagramnda

inceleyebiliriz. Diyagramda giri (e) ve k (a) sinyalleri iin birer satr izilir. Satrn alt

izgisi sinyal yok (0), st izgisi sinyal var (1) anlamndadr. Giri sinyali e verildikten bir

sre sonra adan bir k elde edilir.

ekil 2.12: Zaman gecikmeli balama n.k. (normalde kapal valf ile)

Zaman rlesinde kullanlan yn valfi normalde ak olursa; e sinyali verildikten t

sre sonra a sinyali 0 olur. E sinyali kesildiinde adan tekrar k alnr.

Zaman Gecikmeli Geri Dn

Bu kez ksma valfinden cek valfin yn deitirilmitir. Bylece gecikme, balamada

deil brakmadadr.

ekil 2.13: Zaman gecikmeli brakma

55

2.2. Pnomatik Devre izim Bilgisi

2.2.1. Pnomatik Sistemlerde Kullanlan Semboller

Pnomatik kumanda devreleri sinyal eleman, kumanda eleman ve alma

elemanndan meydana gelir. Sinyal ve kumanda eleman alma elemannn hareketini

denetler. Pnomatik uygulamalarda bunlara valf denir. Valfler iin aadaki uluslararas

tanm kullanlr. Valf, bir hidrolik pompadan veya basnl tanktan gelen akkann basncn,

ak miktarn, ynn ve start stop artlarn denetleyen elemandr.

Grdkleri ie gre valfler grupta toplanr:

Yn Kontrol Valfleri Ak Kontrol Valfleri Basn Kontrol Valfleri

Valflerin simge olarak gsterilmesinde kareler kullanlr. Kareler valfin

konstrksiyonu hakknda deil ilevi hakknda bilgi verir.

56

Valfin her konumu bir kare ile gsterilir.

Semboldeki kare says konum saysn verir.

Karelere dardan yaplan balant says yol saysn belirler.

Bunun iin karelerden bir tanesindeki yol saysna bakmak

yeterlidir.

Karelerin iindeki balant ve oklar o konumda valfin yollarnn

birbiri ile irtibatn gsterir.

B A

P R

Balantlar normal konumu temsil eden kareye yaplr.

Valfin normal konumu dardan bir etki ile deitirilebilir. Bu d

etki var olduu srece valf bu etkinin salad konumunu

muhafaza eder. Eer bu d etki ilk anda mevcut ise balantlar bu

etkinin salad konuma yaplr.

Eer egzoz ilemi valf zerinden yaplyorsa ii bo bir gen valf

sembolnn altna konur.

Eer egzoz ilemi bir boru veya hortumla uzakta yaplyorsa bir

izgi bir gen ile belirtilir.

Tablo 2.1: Sembol tablosu

Valf zerindeki alma hatlar A,B,C

Valf zerindeki Basn Hatt P

Valf zerindeki Egzoz hatt R,S,T

Valf zerindeki Uyar hatt X,Y,Z ile gsterilir.

Not: Valfin sembol belli ise okumak iin nce yol says daha sonra konum

says yazlr ve okunur. (5e 2 veya 6ya 3 gibi)

57

2.2.2. Pnomatik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas

Sklkla karlalan iki adlandrma ekli mevcuttur.

Rakam kullanarak adlandrma, Harf kullanarak adlandrma

Rakam Kullanarak Adlandrma

Rakamlarla adlandrmann birka yolu vardr. Sklkla kullanlan iki sistem

Seri Numaralama

Bu sistem, karmak kontrol ve zellikle alma sz konusu olan durumlarda tavsiye

edilir.

Grup saylar ve gruptaki seri numaralardan oluur

rnek:4.12: 4. Gruptaki 12. eleman

Gruplarn Snflandrlmas

Grup 0: Tm enerji tedarik elemanlar

Grup 1,2,3,...: Her bir bamsz kontrol zincirinin gsterilmesi (her bir silindir, normal

olarak bir grup says alr)

Seri Numaralama Sistemi

0: alma elemanlar

1: Kontrol elemanlar

.2,.4: lgili alma elemanlarnn ileri hareketinde etkisi olan tm elemanlar (ift saylar)

.3,.5: Dn hareketine etkisi olan tm elemanlar

.01,.02: Kontrol eleman ile alma eleman arasndaki elemanlar

58

rnek: Ksma Valfi

ekil 2.14: Elemanlarn kodlanmas

Alfabetik Harfleri Kullanarak Adlandrma Bu tip adlandrma genellikle devre diyagramnn metodik olarak hazrlanmasnda

kullanlr. Bir dereceye kadar, harf kullanldnda listeleme ve hesaplar daha kolay ve daha

ak yaplabilir. alma elemanlar byk harflerle adlandrlr. Sinyal elemanlar, snr

anahtarlar kk harfler ile gsterilir. Daha nceki adlandrmadan farkl olarak snr

anahtar ve sinyal elemanlar etkiledikleri gruba deil, onlara kumanda veren (konum

deitiren) silindirlere atanrlar.

ekil 2.15: Alfabetik harflendirme

A,B,C, alma elemanlarnn adlandrlmas

a0,b0,c0.....A,B,C, silindirlerin geri konumlarnda alan snr anahtarlarnn adlandrlmas

a1,b1,c1....A,B,C, silindirlerin millerinin ileri doru kmas durumunda alan snr

anahtarlarnn adlandrlmas.

Boru Hatlar, Genel zellikler Mmkn ise boru hatlar birbirini kesmeyen doru izgiler olarak izilmelidir.

Kontroln ok karmak olmad yerlerde, alma hatlar dolu, kontrol hatlar kesikli izgi

ile gsterilmelidir.

59

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

Kullanc isteklerini tespit ediniz.

Sistemin ana hatlar ile taslan

hazrlaynz.

alma diyagramn iziniz.

alma diyagramna gre Pnomatik

kumanda devresini izmek

Malzeme listesini kartnz (giri k

zamanlayc ve dier devre elemanlarnn

adalar sembol isimleri ve grevleri bir

tablo halinde kartmak)

Sistem plannn kesin eklinin karnz.

Aadan yukarya sinyal ak

gsteriniz.

Aadan yukarya enerji temin ediniz.

Elemanlarn fiziksel dzenini ihmal

ediniz.

Mmknse silindir ve yn valfleri yatay

iziniz.

Sinyal elemanlarnn gerek yeri dey

bir izgi ile belirtiniz.

Sinyal ak tek ynde ise zerine ok

koyarak belirtiniz.

Tm kontrol devresini kontrol zincirine

blnz.

Mmknse kontrol zincirleri hareket

srasnda uygun olarak yan yana iziniz.

Elemanlar ilk balang konumlarnda

gsterilir. Mmknse hatlar, birbirini

kesmeyecek ekilde iziniz.

UYGULAMA FAALYET

60

LME DEERLENDRME Aagdaki sorularn doru seenei iaretleyiniz ve boluklar doldurunuz.

1. Bir pnomatik devre iziminde gruptaki seri numaralama srasnda denetim elemanlar

nasl gsterilir?

A) 3 rakam ile B) 0 rakam ile C) 1 rakami ile D) 7 rakam ile

2. Bir tek pnomatik alma eleman olan pnomatik sistemde ileri hareket gsterilirken

hangi rakam kullanlmaldr?

A) 3 rakam, B) 2 rakam, C) 5 rakam, D) 10 rakam.

3. Pnomatik sistem devre iziminde harflerle kodlama yaplrken sinyal elemanlarnda

hangi harf kullanlmaldr?

A) a harfi, B) A harfi, C) AB harfi, D) ab harfi.

4. Silindirlerinin geri konumlarnda alan snr anahtarlar, pnomatik devre izimlerinde

nasl gsterilir?

A) aa harfleri ile, B) ab harfleri ile, C) AB harfleri ile, D) a0 harfleri ile

5. Devre elemanlar birbirlerine gre .. izilmelidir.

A) Dik

B) lekli

C) Kk

D) Paralel

6. izimde balant elemanlarnn akt yerlere . konulmaldr.

A) Kk nokta

LME VE DEERLENDRME

61

B) Yay

C) Ok

D) Filtre

62

7. izimde balant elemanlarnn birletii yerlere . konulmaldr.

A) Ok

B) Filtre

C) Kk nokta

D) Yay

8. Basn kontrol valflerinin ayarlanaca basn deeri, ... cinsinden

yanna yazlmaldr.

A) Newton

B) Pascal

C) Bar

D) Kg

9. Silindirlerin sral olarak almas istendiinde, ya. ya

da basn sralama valflerinden yararlanlr.

A) Silindirlerden

B) Pompalardan

C) Komresrlerden

D) Switchler ve alglayclardan

10. Hava, ..................... diren gsteren hat zerinden giderler.

A) En az

B) En ok

C) Eit

D) Devre elemanlarnda

63

DEERLENDRME

Sorular yanl cevaplamsanz konuyu tekrar gzden geiriniz. Sorular hatasz bir

ekilde zmleyinceye kadar tekrar ilemini yapnz. Sorularn tamam doru cevaplanm

ise dier renme faaliyetine geiniz.

64

RENME FAALYET3

Projesi veya emas verilen pnomatik sistemi, teknie uygun kurabileceksiniz.

Pnomatik malzeme satan ya da reten firmalardan veya ilgili internet adreslerinden bu malzemeleri ieren katalog ve dokman toplaynz ve snfa

rapor halinde sununuz.

retim yapan iletmeleri gezerek pnomatik malzemelerin kullanm alanlarn belirleyiniz ve snfa rapor halinde sununuz.

3. PNMATK SSTEM KURMAK

3.1. Temel Pnomatik Devreler

3.1.1. Tek Etkili Silindirlerin Kontrol

Bu denetim ilevi iin 3 yollu bir valf silindirin geri dnnde piston tarafndaki

havay tahliye etmek iin kullanlr.

ekil 3.1: Tek etkili silindirin kontrol

RENME FAALYET3

AMA

ARATIRMA

65

3.1.2. ift Etkili Silindirlerin Kontrol

Burada 4 yollu veya 5 yollu bir valf kullanlabilir. 5 yollu valf kullanldnda ileri ve

geri hareketteki egzost havalarn ayr ayr tahliye etmek mmkndr.

4 yol ilevi, iki 3 yol ilevi birletirilerek elde edilebilir.

ekil 3.2: ift etkili silindirin kontrol

3.1.3. Tek Etkili Silindirlerin Dolayl Kontrol

ekildeki devre zellikle byk apl ve uzun stroklu silindirlerin kontrol iin avantaj

sunar.

ekil 3.3: Tek etkili silindirin dolayl kontrol

66

1.1 valfi endirekt olarak 1.2 valfi tarafndan kumanda edildii iin 1.1 valfi silindirin

kapasitesinde seilir. Sinyal eleman 1.2 ise kk boyutlu seilebilir. Denetim eleman olan

yn valfi ile silindir arasndaki hat (l hacim dolaysyla), hava tketimini azaltmak iin

minimumda tutulmaldr. Yn valfi ile sinyal eleman arasndaki balant kk apl bir

boru ile yaplr. Sonuta sinyal elemannn fiziksel boyutunun kk olmas ve anahtarlama

zamannn azalmas avantaj elde edilir.

3.1.4. ift Etkili Silindirlerin Dolayl Kontrol

Bu devrede dorudan denetim olasl yoktur. Aslnda 1.2 ve 1.3 valfleri silindire

balandnda pistonun ileri ve geri hareketini salayabilirler; fakat strok sonlarnda hava,

tahliye edildii iin piston sabit kalmayabilir. Bu nedenle bir silindirin dorudan ve dolayl

denetimi birbirinden ayrt edilmelidir.

ekil 3.4: ift etkili silindirin dolayl kontrol

Dorudan denetim eer silindirin hacmi ok byk deil ve ilem tek sinyal eleman

ile denetlenebilirse kullanlr. Dolayl denetim impuls kontrol olarak da bilinir. Kullanlan

denetim eleman, uyar hatlarna basn uygulandnda konumunu deitirir. Valfin

konumunu deitirmek iin bir impuls yeterlidir. Srtnme kuvvetinin yardmyla valf bu

yeni konumunu korur. Bu tip bir valf impuls valf olarak da bilinir. (bellek karakteristii olan

valf)

3.1.5. Snr Anahtar Kullanlarak Silindirlerin Otomatik Geri Dn

Aadaki ekil tipik rnek bir devredir. Eer 1.2 valfi araclyla uzun bir sre

impuls verilirse silindir strokunu tamamladktan sonra 1.3 valfine basarak geri dn sinyali

verir. Fakat 1.2den sinyal geldike valf konum deitiremez. (Valfin srgsnn iki

yanndaki alanlar ve basncn eit olmasna ramen srtnme nedeniyle valf eski konumunda

kalr.)

Geri dn, 1.2 brakldnda gerekleir. Buradaki denetim elemanlar ilk alnan

sinyale gre hkim davran olan elemanlardr.

67

ekil 3.5: Strok sonunun snr anahtar ile belirlenmesi

3.1.6. ift Etkili Bir Silindirin Ara Konumda Tutulmas ve Sabitlenmesi

Havann sktrlabilir olmas nedeniyle pnomatik bir silindirin ara bir konumda

hassas olarak durdurulmas mmkn deildir. Yinede uygulamada statik konumda oluacak

kk sapmalarn kabul edilebilecei durumlarda kullanlabilecek bir devre aada

grlmektedir.

ekil 3.6: ift etkili bir silindirin ara konumda tutulmas

3.1.7. Silindirlerde ve Motorlarda Hz Kontrol

Tek etkili bir silindirde ilerleme hz sadece giri havas kslarak deitirilebilir.

lerleme annda tahliye olmad iin abuk tahliye valfi kullanarak hz arttrmak

imknszdr. lerleme ve dn hzlar ayr ayr ayarlanabilir.

68

ekil 3.7: Tek etkili silindirde ilerleme hznn ayarlanmas ve ileri ve geri harekette giri

havasnn kslmas

ift etkili silindirlerde ileri ve geri harekette giri ve k havasnn kslmas

mmkndr. Ayn zamanda kat edilen yola bal olarak her iki ynde de makaral hz ayar

valfi kullanarak hz ayarlamak mmkndr. Birer abuk tahliye valfi her iki ynde de hz

arttrabilir. Bunlarn kombinasyonlar da mmkndr. Hem ileri hem de geri hareket iin

giri havasnn ayr ayr ayarlanabilir kslmasn gstermektedir.

3.2. Veya Valfli Devreler

Veya Valfi

Ayn hareketin iki sinyalden biri ile balatlmas sz konusu olduunda kullanlr.

Temel VEYA mantk ilevine sahip olduu iin pnomatik VEYA eleman olarak adlandrlr.

Girilerden birinde veya her ikisinde sinyal olduunda kta bir sinyal elde edilir.

rnein; tek etkili silindirin iki farkl yerden, iki adet 3 yollu valf kullanlarak kontrol

edilmesine ait devre aada verilmitir.

ekil 3.8: Veya valfinin kullanlmas

Devrede VEYA valfi kullanlmadnda 1.2 veya 1.4 altrlrsa hava dier

altrlmayan valfin egzostuna kaar. Eer birka sinyalden tek bir k alnacaksa VEYA

valfleri seri balanmaldr.

69

Ve Valfi

Bir hareketin yaplmas istenildiinde, 2 sinyal ayn anda alnmas halinde kullanlr.

Temel VE mantk ilevine sahip olduu iin Pnomatik VE eleman olarak adlandrlr.

rnein; tek etkili silindirin piston kolu, ancak iki adet 3 yollu valf ayn anda

altrlrsa ilerlesin.

ekil 3.9: Ve valfi ile tek etkili silindirin kumanda edilmesi

3.2.1. Basn Kumandal Devreler

Sralama valfi belirli ilem ve faktrleri kontrol etme amacyla kullanlmak iin

gelitirilmitir.

Tasarm zellikleri ve egzost bulunmamas nedeniyle pratikte yn denetim valfi ile

birlikte kullanlr.

Aada snr anahtar kullanarak mekanik strok sonu kontrol ile basn kumandal

geri dn rnei verilmitir.

ekil 3.10: Basn kumandal geri dn

70

Sralama valfi 1.3 alma basncndan bir para byk bir deere ayarlanmaldr.

Maksimum basn, piston silindir iinde hareketsiz kaldnda oluacaktr. Bylece silindir

stroku tamamlandnda basn oluacak ve sralama valfi bir sinyal verecektir. Strok sonuna

ulaldndan emin olmak iin 1.5 Nulu makaral snr anahtar kullanlr. Eer snr

anahtar kullanlmazsa silindir strokunun ara bir yerinde bir ykle karlatnda geri

dnecektir.

3.2.2. Zamana Baml Devreler

Zaman Gecikmeli Balama

Pnomatik zaman rlesinin almasn yer deitirme zaman diyagramnda

inceleyebiliriz. Diyagramda giri (e) ve k (a) sinyalleri iin birer satr izilir. Satrn alt

izgisi sinyal yok (0), st izgisi sinyal var (1) anlamndadr. Giri sinyali e verildikten bir

sre sonra adan bir k elde edilir.

ekil 3.11: Zaman gecikmeli balama N.K. (normalde kapal valf ile)

Zaman rlesinde kullanlan yn valfi normalde ak olursa e sinyali verildikten t sre

sonra a sinyali 0 olur. E sinyali kesildiinde adan tekrar k alnr.

Zaman Gecikmeli Geri Dn

Bu kez ksma valfinden cek valfin yn deitirilmitir. Bylece gecikme, balamada

deil brakmadadr.

71

ekil 3.12: Zaman gecikmeli brakma

3.3. Birden Fazla Silindirin altrlmas

3.3.1. Yol Adm Diyagramlarnn izimi

Devre diyagramn oluturmada temel olarak iki ana yntem vardr.

ounlukla geleneksel yntem olarak da bilinen sezgisel yntem veya deneme yanlma yntemi

Konulan kurallar ve esaslara gre devre diyagramnn metodik tasarm

Geleneksel yntemde devreyi tasarlayann devre tasarmna katks, metodik ynteme

oranla daha oktur. Metodik yntemlerde tasarmcnn kiisel etkisi daha azdr. Halbuki ilk

yntem iin daha ok deneyim ve sezgi gerekecektir. Devre diyagramnn oluturulmasnda

hangi yntem kullanlrsa kullanlsn, mevcut malzemelerin karakteristiklerinin ve

anahtarlama olaslklarnn iyi bilinmesi gerekir.

Pnomatikte en sk karlalan kontrol tr koordine hareket kontroldr. Aada

koordineli hareket kontrol problemlerinin devre diyagramlarn hazrlamada en yaygn olarak

kullanlan yntemler verilmektedir.

Sezgisel yntem, elemanlar tanmaya dayal yntem Kaskad sistemi Devirli adm ve evrim zincirini kaydrma Hareket diyagramndan hesaplama Karnaugh diyagramndan hesaplama Program jeneratr ile

3.3.2. Devrelerin izimi

Eer hareket diyagramlar ve yardmc koullar ak olarak tanmlanmsa devre

diyagramnn izilmesine balanabilir. Tasarm devre diyagramnda, sinyal akmasn

nlemek iin kullanlan ynteme bal olarak yrtlr. Basit bir kontrol sistemi

istendiinde sinyal akmasn mafsal makaral valfle nlemenin dezavantajna

72

katlanlabilir. Tm dier hallerde sinyal akmas geri dnl valfler ile zlmelidir.

Devre diyagramnn hazrlanmasnda kullanlan bu metodik yaklam Kaskad yntemi olarak

da adlandrlr.

Problemlerin ifadelerini ksaca gstermek amacyla aadaki yntem kullanlr.

Silindirler birer harf ile gsterilir. Silindirin piston kolunun ileri kmas, piston kolunun ieri girmesi ile

ifade edilir.

Birbirini takip eden farkl alma admlar art arda, ayn anda gerekleen iki hareket alt alta yazlarak gsterilir. ( A+, B+, A-, B-)

Altrma 1. Sandk Transferi

Bir konveyrden gelen sandklar bir pnomatik silindir tarafndan kaldrlr, dier bir

silindir tarafndan ikinci bir konveyre itilir. A silindiri geri dndkten sonra, B silindiri geri

hareketine balar. Her yeni sinyal, yeni bir ilemi balatacak ekilde balama sinyali bir

dmeli valf ile salanmaldr.

ekil 3.13: Sandk transferi ve yer deitirme adm (sralama) diyagram

Devre Tasarm

Devre diyagram tasarmnda kabul edilen yntem sinyal akmasnn kaldrlmas

biimine baldr. En basit devre tasarm iin sinyal akmas mafsal makaral valf

kullanlarak yaplabilir. Devre tasarmnda aadaki yol tavsiye edilir.

alma elemanlar izilir. lgili son kontrol eleman izilir. Uyar simgesi olmakszn gerekli sinyal elemanlar izilir.

73

Eer son kontrol eleman larak hava uyarl (impuls) valfler kullanld ise her bir

impuls valfi iin iki sinyal valfi kullanlr.

Enerji girii izilir. Kontrol hatlar izilir (balanr). Elemanlara numara verilir. Hareket diyagram devre diyagramna tanr. Sinyal akmas olup olmad kontrol edilir. Bu kontrol hareket ve kontrol

diyagramnda yaplabilir.

Uyar simgeleri izilir. Uygulanabilecek yerlere yardmc koullar (ek istekler) yerletirilir.

ekil 3.14: Devrenin n tasarm

Hareket Kontrol Diyagram

Hareket ve kontrol (sralama) diyagramnda silindirler ve valfler iin birer satr izilir.

Silindirler iin alt satr pistonun geri konumunu, st satr ileri konumunu gsterir. Valflerde

ise alt satr valfin uyarsz normal konumunu, st satr uyar aldnda ulat konumunu

ifade eder. Silindirlerin stroklarn tamamlamalar valflerin konum deitirmelerine oranla

daha uzun zaman ald iin kat ettikleri strok (ileri veya geri) eik bir izgiyle gsterilir.

Hareket admlar diyagramda stunlarla gsterilir. Ayn son kontrol elemanna ait sinyal

elemanlar diyagramda alt alta izilir.

74

ekil 3.15: Hareket ve kontrol (sralama) diyagram

Sinyal akmas olup olmad hareket ve kontrol diyagramnda ayn kontrol

elemanna sinyal veren iki sinyal valfinin (1.2 ile 1.3 ve 2.2 ile 2.3) klarnn herhangi bir

stunda ayn anda 1 olup olmad aratrlarak tespit edilir.

Altrma 2. Perinleme Aparat

ki sa plaka yar otomatik bir preste perinle birletirilecektir. Paralar ve perin,

presi kullanan kii tarafndan yerletirilecek, tamamlanan paralar presten alnacaktr.

alma evriminin otomatik olan blm, paralarn tutulmas ve sklmasn (A silindiri)

ve perinlemeyi (B silindiri) kapsar. evrim, balama dmesine basldktan sonra

gerekletirilmeli, tamamlandnda tm silindirler balama konumlarna dnm

olmaldrlar.

ekil 3.16: Perinleme aparat ve sralama diyagram

3.3.3. Sinyal akmasn nlemek in Mafsal Makaral Valf Kullanarak

Devre Diyagramnn Kurulmas

Devre diyagramnn ina edilmesinde daha nce verilen kurallara uyulmaldr. Sinyal

akmas hareket ve kontrol diyagramnn yardmyla tespit edilebilir.

75

ekil 3.17: Hareket ve kontrol (sralama) diyagram

Diyagramda 1. admda 1.2 ve 1.3 sinyallerinin, 3. admda 2.2 ve 2.3n akt

grlmektedir. lk akma nedeniyle sistem almaya balayamaz. kinci akma 2.

silindirin geri hareketini engeller. Bylece 1.3 ve 2.2 valfleri, sinyal akmasn nlemek

iin mafsal makaral olarak seilir.

ekil 3.18: Pnomatik devre diyagram

Bu devrede balama sinyali kilitlenmedii iin alma srasnda kontrol devresinde

karklklar meydana gelebilir. Bu nedenle en son hareketi gerekletiren silindirin geri

strokunu tamamladnda kumanda edecei bir snr anahtarndan alnacak sinyalle balama

sinyalinin kilitlenmesi tavsiye edilir.

Kilitlenme ilevi snr anahtar ile balama anahtarn seri balamak sureti ile elde

edilir. Bu kilitlenme ilevinin tm evrim boyunca etkili olup olmad hareket ve kontrol

diyagram ile kontrol edilebilir.

76

3.3.4. Sinyal akmasn nlemek in Geri Dnl Valf Kullanarak Devre

Diyagramnn Kurulmas

Sinyal akmasn nlemek iin mafsal makaral valf kullanlmayacaksa ilave bir geri

dnl valf kullanlmaldr. ekil 3.19da bu valf 0.2dir. bu zmde glk 0.2nin,

konumunu uygun zamanda deitirmesidir. Bu devrede balama anahtarnn kilitlenmesi 1.4

ile salanr.

ekil 3.19: Geri dn valf kullanarak yaplan devre

Bu devrede bir sinyal veya enerjinin tek bir noktadan datlmas gerekirse bu iin

devrede datm hatlar izilerek yaplmas tavsiye edilir. Bylece devrenin karmas

nlenecektir. Ancak bu devrenin bir dezavantaj vardr, iki farkl ilem bir sinyal eleman

(2.3 ve 1.4) tarafndan tetiklenebilir. Bunu nlemek iin 2.3 ve 1.4 nce 0.2 valfinin

konumunu deitirmeli, onun k 1.1 ve 2.1 valfini tetiklemelidir.

ekil 3.20: Balama sinyalinin kilitlenmesi

77

Gvenilir bir kontrol sistemi kurmann en basit ekli her sinyali ii tamamlandktan

sonra kesmektir. Son rnek iin bunun anlam; her admda bir sinyalin kesilmesidir.

3.3.5. Sinyal