T.C.

ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ

ZĠRAAT FAKÜLTESĠ

TARIM EKONOMĠSĠ BÖLÜMÜ

DĠPLOMA TEZĠ

TÜKETĠCĠLERĠN GIDA GÜVENLĠĞĠ KONUSUNDA

BĠLGĠ DÜZEYLERĠ

AYDIN ĠLĠ ÖRNEĞĠ

Cemile GÖKCE

Tez DanıĢmanı

Doç. Dr. Göksel ARMAĞAN

AYDIN-2015

T.C.

ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ

ZĠRAAT FAKÜLTESĠ

TARIM EKONOMĠSĠ BÖLÜMÜ

DĠPLOMA TEZĠ

TÜKETĠCĠLERĠN GIDA GÜVENLĠĞĠ KONUSUNDA

BĠLGĠ DÜZEYLERĠ

AYDIN ĠLĠ ÖRNEĞĠ

Cemile GÖKCE

Tez DanıĢmanı:

Doç. Dr. Göksel ARMAĞAN

AYDIN

2015

i

ÖNSÖZ

Son yıllarda tüm dünya ülkelerini ilgilendiren temel konuların baĢında gıda güvenliği

gelmektedir. Artan dünya nüfusunun yeterli, sağlıklı ve güvenilir besin kaynaklarına

ulaĢması giderek zorlaĢmıĢtır. Bu nedenle tüm dünya ülkeleri ve uluslararası

kuruluĢlar önlemler almaya ve uygulamaya baĢlamıĢtır. Gıdalardan kaynaklanan

tehlikelerin artması, tüketicilerin ekonomik ve sosyal özelliklerinin değiĢmesi

tüketicilerin gıda satın alma davranıĢlarını ve tutumlarını değiĢtirmiĢtir.

Bu araĢtırmanın tüketicilerin gıda güvenliği ile ilgili bilgi düzeylerini ortaya koyması

açısından önemli olduğu düĢünülmektedir.

Tez konumun belirlenmesinden tezimin son aĢamasına gelinceye kadar geçen zaman

içerisinde sabrı, ilgisi ve değerli bilimsel katkılarıyla bu çalıĢmanın sonuçlanmasında

emeği olan tez danıĢmanım Doç. Dr. Göksel ARMAĞAN‟ a teĢekkürlerim

sonsuzdur. Tarım Ekonomisi Bölümü öğretim üyelerine, maddi ve manevi olarak her

zaman yanımda hissettiğim aileme, çalıĢma sürecinde yardımcı olan arkadaĢlarıma

ve anket katılımcılarına teĢekkür ediyorum.

ii

ÖZET

Lisans Tezi

TÜKETĠCĠLERĠN GIDA GÜVENLĠĞĠ KONUSUNDA BĠLGĠ DÜZEYLERĠ

AYDIN ĠLĠ ÖRNEĞĠ

Cemile GÖKCE

Adnan Menderes Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Tarım

Ekonomisi Bölümü

DanıĢman:

Doç. Dr. Göksel ARMAĞAN

Bu çalıĢmada, Aydın ilinde yaĢayan tüketicilerin gıda tüketimi, davranıĢları ve

bunları etkileyen faktörlerin belirlenmesi, gıda güvenliği konusunda bilgi

düzeylerinin ortaya konulması amaçlanmıĢtır. Tüketicilerin bazı özellikleri, gıda

güvenliği sistemi ile ilgili bilgi düzeyleri, marka değerlendirmeleri, tüketim

yerlerinin güvenilirliğine iliĢkin düĢünceleri, gıda güvenliği konusundaki geliĢmelere

yönelik düĢünceleri standart sapma ve likert ortalamaları ile ortaya konulmuĢtur.

AraĢtırma sonuçlarına göre tüketicilerin %98‟i gıdaların gıda güvenlik sistemleriyle

denetlenmesini istemektedir. Tüketicilerin %90‟ı helal gıda sertifikalı ürünleri tercih

etmektedirler. Tüketicilerin %88‟i hatalı ürünlerde Ģikayetlerini bildirmektedirler.

Tüketicilerin %96‟sı ambalajlı ürünleri tercih etmektedirler. Tüketicilerin %90‟ı

organik tarım ürünleri tüketmektedirler. Anket yapılan tüketicilerin gıda güvenlik

sertifikalarından haberdar olma durumları gelir seviyeleri arttıkça artmaktadır. DüĢük

ve orta gelirliler marka değerlendirmesinde kararsızken, yüksek gelirliler markalı

ürünlerin daha sağlıklı, daha hijyen olduğunu ve kontrolünün iyi bir Ģekilde

yapıldığını düĢünmektedir. Tüketiciler gıdaların kalite, etiket, ambalaj ve güvenilirlik

konularında eskiye göre Ģimdi daha iyi olduğunu düĢünürken, fiyat konusunda

geçmiĢte daha iyi olduğunu düĢünmektedirler.

Anahtar Kelimeler: Gıda güvenliği, bilinç düzeyi, tüketici.

iii

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖNSÖZ .................................................................................................................................... i

ÖZET .......................................................................................................................................ii

SĠMGELER DĠZĠNĠ .............................................................................................................. iii

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ .......................................................................................................... v

1.GĠRĠġ ................................................................................................................................... 1

1.1 AraĢtırmanın Amacı .................................................................................................... 3

2. KAYNAK ÖZETLERĠ ...................................................................................................... 4

3.MATERYAL ve YÖNTEM ............................................................................................... 6

4. GIDA GÜVENLĠĞĠYLE ĠLGĠLĠ GENEL BĠLGĠLER ................................................. 7

4.1. Gıda Güvenliği Kavramı ve Önemi ........................................................................... 7

4.2. Gıdalardaki Tehlikeler ............................................................................................... 8

4.3. Gıda Güvenliği Yönetim Sistemleri ........................................................................... 8

4.3.1. HACCP ( Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları ) ................................. 8

4.3.3. ISO 9001: 2000 Kalite Yönetim Standardı ...................................................... 11

4.3.4. ISO 22000:2005 Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi .......................................... 12

4.3.5. ISO 14000 Çevre Yönetim Standartları ........................................................... 12

4.3.6. Helal Gıda ve Helal Sertifika ............................................................................ 13

4.4. Dünyada ve Türkiye’de Gıda Güvenliği ................................................................. 14

4.4.1. Dünyada Gıda Güvenliği ................................................................................... 14

5. BULGULAR ve TARTIġMA .......................................................................................... 15

6. SONUÇ ............................................................................................................................. 20

KAYNAKLAR ..................................................................................................................... 21

EKLER ................................................................................................................................. 24

iv

SĠMGELER DĠZĠNĠ

WHO : Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization)

GMP : Ġyi Üretim Uygulamaları (Good Manufacturing Practices)

HACCP : Tehlike Analizi Ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and

Critical Control Point)

ABD : Amerika BirleĢik Devletleri (United States of America-USA)

AB : Avrupa Birliği (The European Union)

FDA : ABD Gıda VE Ġlaç Dairesi (Food and Drug Administration)

NASA : Ulusal Havacılık Ve Uzay Dairesi (National Aeronautics Space

Administration)

GAP : Ġyi Tarım Uygulamaları (Good Agriculturel Practices)

EUREP : Avrupa Gıda Perakendicileri (The Euro Retailer Producer Group)

EUREGAP : Avrupa Perakendeciler Tarım Ürünleri ÇalıĢma Grubu (Euro Retailer

Produce Working Group)

ISO : Uluslararası Standartlık Örgütü (International Organization

Standardization

GDO : Genetiği DeğiĢtirilmiĢ Organizmalar

v

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ

Çizelge 5.1. Tüketicilerin genel özellikleri

15

Çizelge 5.2. Tüketicilerin gıda güvenliği sistemleriyle ilgili bilgi düzeyleri

16

Çizelge 5.3. Tüketicilerin marka değerlendirmelerine iliĢkin likert ortalamaları

17

Çizelge 5.4. Tüketim yerlerinin güvenilirliğine iliĢkin likert ortalamaları

18

Çizelge 5.5. Gıda güvenliği konusundaki geliĢmeler

19

1

1.GĠRĠġ

Gıda, canlıların yaĢamlarını devam ettirebilmeleri için tüketmeleri gereken

maddelere denmektedir. Gıda, insan ihtiyaçlarının en önemlisi olan fizyolojik

ihtiyaçlar arasında yer almaktadır. Bu nedenle insan yaĢamı için büyük bir öneme

sahiptir. Fizyolojik ihtiyaçların karĢılanması için metabolizmanın ihtiyaç duyduğu

gıdaların yeterli miktarda tüketilmesi gerekmektedir.

Gıdaların tüketilmesi beslenme olarak tanımlanmaktadır. Beslenme üretken olarak

hayatı sürdürebilmek açısından birincil fizyolojik gereksinimdir (OnurlubaĢ, 2011).

Günümüzde toplumların en büyük gereksinimi sağlıklı gıda maddeleri temin

edebilmektir (Halaç, 2002). Ġnsanların yaĢamlarını sağlıklı bir Ģekilde

sürdürebilmeleri, yeterli ve dengeli beslenmelerine bağlıdır. Yeterli ve dengeli

beslenme, insanların zihinsel geliĢimlerini ve iĢ verimlerini olumlu yönde

etkilemenin yanı sıra, sağlık risklerini azaltarak ortalama yaĢam süresini

yükseltmektedir. Bu nedenle tüketicilerde giderek daha fazla tüketme yerine, doğru

ve dengeli tüketme anlayıĢı geliĢmiĢtir (Topuzoğlu ve ark., 2007).

Küresel olarak tarımsal üretime bakıldığında, yeterli gıdanın varlığından söz etmek

mümkündür. Ancak, gıdaların bölgeler arasında dengeli dağıldığını söylemek zordur

(Dölekoğlu, 2003a). Bu dengesiz gıda dağılımı sonucunda, dünyanın çeĢitli

yerlerinde insanlar açlık tehlikesiyle karĢı karĢıya kalmaktadır (Brauer, 1996). Bu

açıdan, gıda güvencesi, tüm ülkeler için farklı boyutlarda sorunlar taĢımaktadır.

Yeterli gıdaya sahip olmak için, tüm ülkeler ve uluslararası kuruluĢlar bu konuya

önem vermekte, gerekli önlemleri almaktadır. Beslenme hususunda yaĢanan ikincil

bir sorun ise, gıda güvenliğinin sağlanamamasıdır. Gıda güvenliği, gıdaların tarladan

sofraya kadar olan zincirini kapsamaktadır. Gıdaların üretim, iĢleme, saklama, taĢıma

ve dağıtım aĢamalarının uygun Ģartlarda yapılmasıdır. Gıda güvenliği genellikle ürün

tüketilse bile kalitesinin ölçülemeyeceği güven özelliği olarak da tanımlanmaktadır

(Henson ve Traill1993; Caswell ve Mojduzska, 1996). Güven özelliği; gıdaların

tüketiminden belirli bir süre geçtikten sonra ortaya çıkan bilgilerdir. Gıda

güvenliğinin sağlanmasının temelinde güvenli hammadde bulunması gelmektedir.

Ancak bu noktalarda bazı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bitkisel ve hayvansal

2

hammaddelerde oluĢan fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik olumsuz etkenler insan

sağlığı açısından tehlike oluĢturmaktadır. Bu nedenle, bitkisel ürünlerde kullanılan

pestisit kalıntılarının tespiti, hayvansal ürünlerde hastalıkların izlenmesi ve bu

ürünlerin iĢlenmeden önce kontrolü, bunları iĢleyecek tesislerin koĢullarının

belirlenmesi önem taĢımaktadır (OnurlubaĢ, 2011).

Gıda kaynaklı risk faktörlerinden; hormonlu ve kimyasal kalıntılı gıdalar ve

hayvanların tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin etkilerinin birçoğu kısa

dönemlerde gözlemlenemeyebilir. Bu durumda tüketici, gıda güvenliği düzeyini

yansıtan dıĢ görünüĢe güvenmek zorundadır (OnurlubaĢ, 2011)

Tüketiciler karĢılaĢabilecekleri risklerle ilgili ne kadar fazla bilgiye sahip olursa

gıdalardan kaynaklanabilecek tehlikelere karĢı kendilerini o ölçüde

koruyabileceklerdir. Satın aldığı mal ve hizmetlerden yarar sağlamayı amaçlayan,

kaliteli, sağlıklı, güvenli, çevreye zarar vermeyen ürünü seçen kiĢiye bilinçli tüketici

denmektedir. Bilinçli tüketici kavramının ortaya çıkmasıyla birlikte tüketicinin satın

alma davranıĢı değiĢmiĢ ve bunun sonucunda ürün tercihlerinde farklılıklar meydana

gelmiĢtir. Toplumda bilinçli tüketici sayısının giderek artması tüketici davranıĢları

kavramının önemini büyük ölçüde arttırmıĢtır (OnurlubaĢ, 2011).

Gıda ürünleri için tüketici davranıĢlarının ortaya koyulmasında demografik ve

ekonomik özelliklerin yanında bireylerin yaĢam tarzı da yol gösterici olabilmektedir

(Gracia, 2005). Bu nedenle, tüketici davranıĢlarının psikolojik faktörler nedeniyle

ortaya çıkmasının yanı sıra, kiĢisel, ekonomik ve sosyo-kültürel faktörlerin etkileri

de göz önünde bulundurulmalıdır. Geleneksel aile yapısında ve aile içi rol

dağılımlarında meydana gelen değiĢiklikler, boĢanmalar, tek baĢına yaĢayan insanlar

ve çalıĢan kadınların sayısında artıĢların olması, değiĢen tüketici davranıĢ biçimlerini

ortaya çıkarmaktadır (OnurlubaĢ, 2011).

Dünya nüfusundaki hızlı artıĢla birlikte gıda maddelerine duyulan gereksinim de

yoğun bir Ģekilde artmaktadır. Gıda maddelerine olan talebin karĢılanabilmesi

amacıyla; son yıllarda birim alandan daha fazla ürün alabilmek için tarımsal

alanlarda kimyasal girdilerin kullanıldığı konvansiyonel üretime baĢlanmıĢtır. „‟

YeĢil Devrim‟‟ olarak adlandırılan kimyasal girdilerin yoğun bir Ģekilde kullanıldığı,

3

verim ve üretimde önemli artıĢların olduğu bu dönemden sonra gıda güvenliği

kavramı ön plana çıkmıĢtır. Güvenli gıda üretimi ve tüketimi her toplum için

ekonomik, sosyal ve çevresel sonuçlar doğuran önemli bir konudur. Son yıllarda

özellikle gıda güvencesini sağlamıĢ ülkelerde tüketicilerin gelir düzeyinin

yükselmesi sonucu gıda güvenliği de ön plana çıkmıĢ ve önem kazanmıĢtır (Tayyar,

2007).

Ġnsan sağlığı ilerleyen teknolojiye rağmen gün geçtikçe yeni risklerle karĢı karĢıya

kalmaktadır. Gıda kaynaklı hastalıklar bunların en önemlisini oluĢturur (Serpen,

2007). Gıda kaynaklı hastalıklar hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde

insan sağlığı üzerinde özellikle çocuklar, yaĢlılar ve hamilelerde ciddi bir tehlike

oluĢturmaktadır. Bunun sonucunda insanların sağlığını ve hayatını kaybetmesinin

yanında yapılan sağlık harcamaları büyük ekonomik kayıplara sebep olmaktadır.

Gıda güvenliği programlarının uygulanmasıyla bu tehlikeler en aza indirilerek

meydana gelen hatanın nereden kaynaklandığı ve çözümü bulunabilmektedir (Yalçın,

2012).

Türkiye‟de artan milli gelire bağlı olarak, kiĢilerin sağlıklı gıda ürünlerine olan talebi

de artmaktadır. Son yıllarda geliĢmiĢ ülkeler baĢta olmak üzere, bütün dünyada

organik tarım ürünlerine olan talebin artması, güvenli gıda ürünlerine karĢı artan

ilginin bir göstergesidir. Bu bakımdan, ülkeler açısından yeterli ve dengeli

beslenmeye yönelik gıda güvenliğinin ihmal edilmemesi ve bu konuda gerekli

tedbirlerin alınması büyük önem taĢımaktadır.

Bu araĢtırmada tüketicilerin gıda maddeleri satın alırken bilgi düzeyleri ve

tutumlarının ortaya konulması ve satın almada en fazla önem verdikleri faktörlerin

ortaya konulması amaçlanmıĢtır.

1.1 AraĢtırmanın Amacı

Bu çalıĢma, bizzat araĢtırmacı tarafından tüketicilerle yüz yüze görüĢme metoduyla

elde edilen anket sonuçlarına dayanmaktadır. Aydın ilindeki tüketicilerin gıda

güvenliği konusunda ne derece bilgi sahibi olduklarını, gıda ürünü satın alırken

nelere dikkat ettiklerini, gıda güvenliği konusundaki geliĢmelerden haberdar olup

olmadıklarını belirlemektir.

4

2. KAYNAK ÖZETLERĠ

Dölekoğlu (2003a), yaptığı çalıĢmada, Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları

(HACCP)„in tanımı, ne zaman ve hangi ihtiyaçlardan dolayı uygulanmaya baĢladığı,

HACCP„in iĢletmeye, tüketiciye ve ülkeye sağladığı avantajları hakkında bilgiler

vermiĢtir. Ayrıca Ġyi Üretim Uygulamaları (GMP)„nin tanımı, faydaları hakkında da

bilgiler vermiĢtir.

Gracia (2005), besin etiketleri hakkında tüketici bilgisi, besin etiketlerinin kullanımı

ve zorunlu besin etiketi programından algılanılan fayda konularını araĢtırmıĢlardır.

Üç denklemli çok değiĢkenli Probit modeli kullanılarak, bazı sağlık problemi

yaĢamıĢ tüketicilerin besin etiketleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olduklarını

tespit etmiĢlerdir. Ayrıca daha fazla bilgi sahibi olan bu kiĢiler, besin etiketlerini

daha çok kullanmakta ve daha çok kullanan tüketiciler zorunlu besin etiketi

programının faydalı olduğunu düĢünmektedirler. Algılanan fayda ve mevcut bilgi

miktarı, tüketicinin zorunlu besin etiketi programının faydalı olup olmadığı

konusunda algısını etkilemektedir.

Halaç (2002), son yıllarda gıda sanayi ve gıda ticaretinde yaĢanan hızlı ilerlemeler

ve değiĢim süreci ile gıda maddelerinin üretim tekniklerinin geliĢmesine paralel

olarak ürün formülasyonu ve ürün çeĢitliliğinde artıĢlar olduğunu, ancak gıda

maddelerinin tüketici sağlığına zarar vermeyecek nitelikte güvenilir olarak üretilmesi

zorunluluğu ve bu amaca yönelik yürürlükteki mevzuatın uygulanması hususunun

giderek önem kazandığını belirtmiĢtir. Ayrıca, Türkiye„de gıda sektöründe

uygulanmakta olan gıda mevzuatı genel özellikleri itibariyle incelenmiĢ ve Avrupa

Birliği Gıda Mevzuatı ile Türk Gıda Mevzuatı karĢılaĢtırılarak aralarındaki uyum

sorunlarını tespit edilmiĢtir.

Topuzoğlu ve ark (2007), çalıĢmalarında kiĢilerin gıda ürünlerini satın alma

konusundaki bilgi ve tutumlarını incelemiĢlerdir. Gıda maddesinin alımında ürün

ambalajının sağlamlığına dikkat etme, katılımcılar tarafından en çok önemsenen

tutum olduğunu saptamıĢlardır. Sağlıklı beslenme için uygun ürün seçimi yapma

konusunda bir bilgi açığı mevcut olduğunu ve satın almada etiket bilgilerinin

okunmasının tüketiciler arasında yaygın olmadığını belirtmiĢlerdir.

5

Uzunöz ve ark. (2008), Tokat ili merkez ilçe kırsal alanda yaĢayan 89 kadın ile yüz

yüze yapılan görüĢmelerden elde edilen çalıĢmada kırsal alanda yaĢayan kadınların

bitkisel üretim, hayvansal üretim, evde hazırlanan gıda ürünleri, hazır gıda satın

alma, yemek piĢirme, ev temizliği kapsamında gıda güvenliği konusundaki bilinç

düzeyleri ve davranıĢ biçimleri incelenmiĢtir. AraĢtırma sonuçlarına göre, kadınların

yarıdan fazla bir bölümü (%61,80) gıda güvenliği kavramını daha önce duymamıĢtır.

Kadınların gelir ve eğitim düzeyleri ile gıda güvenliği bilinç düzeyleri arasında

yüksek derecede bir iliĢki belirlenmiĢtir. Eğitim ve gelir düzeyleri arttıkça kadınların

satın aldıkları gıda ürünlerinin güvenliği bilinç düzeylerinin arttığı gözlemlenmiĢtir.

Bal ve ark. (2006), Tokat ilinde yaptıkları araĢtırmada, tüketicilerin %51,6‟sının

gıda güvenliği kavramını daha önce duyduğu, %48,4‟ünün bu kavramı daha önce

duymadığı tespit edilmiĢtir. Gıda güvenliği kavramını duyanların %79,7‟sinin gıda

güvenliği kavramını doğru olarak tanımladığı, %20,3‟ünün ise gıda güvenliği

kavramını duyduğu, ancak ne ifade ettiğini bilmediği ya da yanlıĢ bildiği

saptanmıĢtır.

Öner ve IĢın (2010), çalıĢmalarında; GLOBALGAP‟‟in iyi tarım uygulamaları ve

benzeri düzenlemelerin bulunduğu ülkelerde, bu düzenlemelere uygun olarak

yetiĢtirilmiĢ ve tescil edilmiĢ ürünlerin, Avrupa Perakendeciler Tarım Ürünleri

ÇalıĢma Grubu (EUREP) tarafından kabul görmesini sağlayan bir eĢdeğerlik

sertifikasyon sistemi olduğunu vurgulamıĢlardır. ÇalıĢmada, Türkiye‟de

GLOBALGAP‟in henüz uygulanmaya baĢlanmadığı, ancak bu sertifikasyon

sisteminin uygulandığı ülkelerdeki iĢletmeler tek bir denetimden geçirildiği için

sertifikasyon maliyetlerinin azaldığı belirtilmiĢtir.

6

3.MATERYAL ve YÖNTEM

AraĢtırmanın esas materyalini ġubat 2015 tarihinde, Aydın ilinde 50 hanehalkı ile

yapılan anket sonuçlarından elde edilen birincil veriler oluĢturmuĢtur.

Anket, tüketicilerin genel özellikleri, tüketicilerin bilgi düzeyleri, tüketicilerin gıda

tüketimi ile ilgili tutum ve davranıĢları olmak üzere üç bölümden oluĢmaktadır.

Ayrıca araĢtırmanın kuramsal bölümü literatüre dayanan bir çalıĢma olup, konuyla

ilgili yerli ve yabancı makaleler, araĢtırmalar, projeler ve tezler gibi dökümanlardan

elde edilen ikincil veriler bu bölümün materyalini oluĢturmuĢtur.

Örneklemin belirlenmesinde zaman ve kaynak yetersizliği nedeniyle gayeli

örnekleme yöntemi kullanılmıĢ ve 50 hanehalkıyla görüĢmeler yapılmıĢtır.

Anketlerin değerlendirmesinde standart sapma ve likert ortalamaları kullanılmıĢtır.

7

4. GIDA GÜVENLĠĞĠYLE ĠLGĠLĠ GENEL BĠLGĠLER

4.1. Gıda Güvenliği Kavramı ve Önemi

Gıda güvenliği, sağlıklı gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların üretim, iĢleme,

saklama, taĢıma ve dağıtım aĢamalarında gerekli kurallara uyulması ve önlemlerin

alınması olarak tanımlanmaktadır (Uzunöz ve ark., 2008).

Bireylerin sağlıklı bir Ģekilde yaĢamlarını devam ettirmelerinin yanı sıra, ekonomik

ve sosyal yönden geliĢebilmelerinde, yeterli ve dengeli beslenmenin önemli bir yeri

vardır.

Az geliĢmiĢ ülkeler baĢta olmak üzere bütün ülkelerde açlık sorunu, nüfus artıĢına ve

kaynak kıtlığına paralel olarak artıĢ göstermektedir. Dünyadaki bütün bireylerin,

sağlıklı bir Ģekilde yaĢamlarını sürdürebilmeleri için, yeterli ve dengeli beslenmeleri

gerekmektedir. Ancak, bazı insanlar ihtiyacından daha fazla gıda tüketirken, bazıları

hayatlarını sağlıklı biçimde devam ettirebilmelerini sağlayacak miktarda gıdaya

eriĢememektedir (Aydın, 2011).

Her insanın sağlıklı yaĢayabilmesi ve faaliyetlerini sürdürebilmesi için, her zaman

yeterli ve dengeli gıdaya eriĢme hakkı, gıda güvencesi olarak tanımlanabilir

(Dölekoğlu, 2003a).

Dünyada, beslenme ile ilgili üzerinde durulan iki temel konu bulunmaktadır.

Bunlardan biri gıda güvencesi diğeri ise gıda güvenliğidir. Gıda güvencesi sorununun

çözülmesi, insanların yaĢam kalitesinin artırılabilmesi ve sağlıklı nesillerin

yetiĢtirilebilmesi açısından büyük önem taĢımaktadır. Beslenme ile ilgili diğer

önemli bir sorun da gıda güvenliğidir. Güvenli gıda; fiziksel, kimyasal ve

mikrobiyolojik özellikleri itibariyle tüketime uygun, insan sağlığını tehdit etmeyen

gıda maddesi olarak tanımlanmaktadır (Bal ve ark., 2006). Gıda güvenliği, gıda

güvencesi sorununu çözmüĢ ülkeler tarafından daha çok üzerinde durulan bir

konudur. Diğer taraftan, yeterli miktarda gıda arzını sağlayamayan ülkeler için

gıdaların elde edilmesi, bu gıdaların güvenilir olmasından daha öncelikli bir konudur.

Ancak, insanların yaĢamlarını fiziksel, zihinsel ve sosyal açıdan sağlıklı bir Ģekilde

sürdürebilmeleri, gıda güvencesi ve gıda güvenliği sorunlarının birlikte ortadan

kaldırılmasıyla sağlanabilir. Zira, gıda güvenliğinin göz ardı edildiği sağlıklı bir

yaĢamdan bahsetmek mümkün değildir. Bu nedenle, gıdaların olası tehlikelerden

8

arındırılmıĢ olması, insanların her zaman yeterli ve dengeli gıdaya eriĢebilmeleri

kadar önemli bir konudur (Aydın, 2011).

4.2. Gıdalardaki Tehlikeler

Gıdalardaki tehlike, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından kabul edilemeyen bir

düzeyde bulunduğu durumda, sağlık üzerine olumsuz etkisi söz konusu olabilen

biyolojik, kimyasal veya fiziksel ajan olarak ifade edilmektedir (DPT, 2003).

Gıda güvenliği kapsamında tüketime sunulan gıdaların geçirdikleri aĢamalarda

karĢılaĢabilecekleri fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü tehlikeli risklerin

ortadan kaldırılması için bir dizi önlemler alınmaktadır. Fiziksel riskler; cam kırıkları

plastik, taĢ, toprak, tahta, metal parçaları, saç, tırnak, sigara külü, sinek, böcek,

radyoaktivite vb. risklerden oluĢmaktadır. Kimyasal riskler; doğal toksinler

(mikotoksinler), çevresel metaller (civa, kurĢun, dioksin, kadmiyum vb.), bitkilerdeki

doğal kimyasallar (patateste bulunan glikoalkaloid vb.), tarım ilaçları ve veterinerlik

ilaçları kalıntıları, gıda katkı maddelerinden kaynaklanmaktadır. Biyolojik risklerin

ise mikrobiyolojik kirlenme kapsamında bakteri, virüs ve parazitlerin neden olduğu

kirlenmelerden kaynaklandığı görülmektedir (Giray ve Soysal, 2007).

4.3. Gıda Güvenliği Yönetim Sistemleri

BaĢlangıç noktası çiftlik son noktası ise tüketici olan gıda güvenliği; ham madde

temini, gıdaların üretimi, iĢlenmesi, depolanması, taĢınması, dağıtımı ve sunulması

aĢamalarının tamamını içermektedir (Özbek ve Fidan, 2010). Bu nedenle, üretimden

tüketime kadar geçen tüm aĢamalarda gıda güvenilirliğinin sağlanması amacıyla,

“Gıda Güvenliği Yönetim Sistemleri” geliĢtirilmiĢtir. Bu bölümde, dünyada kabul

görmüĢ gıda güvenliği yönetim sistemlerinden bazıları ele alınmıĢtır (Aydın, 2011).

4.3.1. HACCP ( Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları )

1960 yılında ABD Gıda ve Ġlaç Dairesi (FDA) tarafından, ABD uzay programları

kapsamında NASA ve Amerikan Ordusu AraĢtırma laboratuarlarında geliĢtirilmiĢtir

(Dölekoğlu, 2003a). HACCP 1971 yılında ABD„de Ulusal Gıda Muhafazası

Konferansında tanıtılması ve daha sonrada Amerikan Gıda Ġlaç Dairesi (FDA)

9

tarafından yapılan resmi denetimlerde kullanılmaya baĢlanmasıyla yaygınlaĢmıĢtır

(Pfeiffer ve Luchsinger, 1997).

HACCP üretim sürecinin kontrolü üzerine odaklanmaktadır ve özünde bir kalite

kontrol sistemidir. Gıda endüstrisinde geniĢ oranda tanınan HACCP gıda güvenliği

tehlikelerini kontrol ya da elimine etmeyi amaçlamaktadır (Unnevehr ve Jensen,

1998). HACCP sisteminin en belirgin ve yararlı özelliği, tüketici sağlığını korumada

çok önemli bir araç olmasıdır (Karaali, 2003).

HACCP her üretim dalında uygulanabilir bir sistemdir. Fakat her ürün için standart

bir reçete söz konusu değildir ve yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Çünkü her

ürün iĢleme, hammadde, depolama, ambalajlama ve taĢıma aĢamasında farklı riskler

taĢımaktadır. (Topal, 1996).

HACCP sisteminin dayandığı yedi temel ilke aĢağıda belirtilmiĢtir (MEGEP, 2007) :

Potansiyel tehlikeli (riskli) besinler belirlenmeli ve tehlike analizi

yapılmalıdır.

Kritik kontrol noktalarının belirlenmesi: HACCP sisteminde (potansiyel

tehlikeler için) kritik kontrol noktalarını tespit edebilmek için, üretimin her

aĢamasına karar ağacı uygulanmalıdır (risk analizi yapılmalıdır).

Kritik kontrol noktalarında kritik limitlerin belirlenmesi: HACCP ekibi, her

kritik kontrol noktası için kabul edilebilir alt veya üst limitleri belirlemelidir.

HACCP sisteminde izleme ve kontrol faaliyetleri: Kritik kontrol noktalarının

kontrol altında olup olmadığı sistematik, periyodik, sürekli ve planlı bir

Ģekilde izlenmelidir.

HACCP sisteminde düzeltici faaliyetler: Kritik kontrol noktasında kritik

sınırlar aĢıldığında düzeltici iĢlemlerin yapılması gerekir.

HACCP sisteminde kayıt tutma iĢleminin yapılması: HACCP sisteminin

geriye doğru izlenebilmesi, gözlenmesi, doğrulanması ve geçerli kılınması

için, tüm üretim aĢamalarının kaydedilmesi gerekir.

Kritik kontrol noktalarında gerekli denetimler yapılarak, uygun önlemler

alınmalıdır (sistemin doğrulanması).

Türkiye‟de, 16 Kasım 1997 tarihli Resmi Gazete‟de yayınlanan “Türk Gıda Kodeksi

Yönetmeliği”nin amacı, üretici ve tüketici menfaatleri ile halk sağlığını korumak,

gıda maddelerinin tekniğine uygun ve hijyenik Ģekilde üretim, hazırlama, iĢleme,

10

muhafaza, depolama, taĢıma ve pazarlanmasını sağlamak üzere gıda maddelerinin

özelliklerini belirlemektir. Türk gıda kodeksi yönetmeliğiyle, HACCP uygulamaları

zorunlu hale getirilmiĢtir (Aydın, 2011).

4.3.2. Ġyi Tarım Uygulamaları ve GLOBALGAP

Ġyi tarım uygulamalarında (Good Agricultural Practices-GAP) amaç, insan ve hayvan

sağlığına zarar vermeyen, çevre dostu tarımsal bir üretimin benimsendiği, tarımda

izlenebilirlik ve sürdürülebilirliğin sağlandığı, doğal kaynakların korunmasının ve

gıda güvenliğinin amaçlandığı bir üretim modelinin gerçekleĢtirilmesidir. Ġyi tarım

uygulamalarının çerçevesini belirlemek amacıyla, Avrupa Gıda Perakendecileri‟ne

(The Euro Retailer Producer Group-EUREP) bağlı perakendecilerin giriĢimi ile 1997

yılında EUREPGAP hazırlanmıĢtır. EUREPGAP, dünyadaki tarım ürünlerinin

sertifikasyonu için gönüllülük esasına bağlı standardizasyon oluĢturulmasını

sağlayan özel bir protokoldür. Bu protokol, iyi tarım uygulamaları için gerekli

iĢlemlerin ve standartların sertifikasyonunu kurmak isteyen zirai üretici ve

pazarlamacıların eĢit ortaklığından meydana gelmektedir. EUREPGAP, tohum

ekiminden baĢlayıp ürünlerin iĢletmeden ayrılıncaya kadarki standartlaĢtırma

sertifikasyonunu kapsamaktadır (Baghas, 2008).

Türkiye‟de iyi tarım uygulamalarına iliĢkin yönetmelik, 08.09.2004 tarih ve 25577

sayılı Resmi Gazete‟de yayınlanmıĢtır. Yönetmelikte, iyi tarım uygulamalarını

uygulayan üreticiler ve üretici birliklerinin tarımsal desteklemelerden öncelikli

olarak faydalandıkları belirtilmiĢtir (Resmi Gazete, 2004a).

EUREPGAP ismi, bu protokolün tüm dünyada küresel ticaret modeline uyum

sağlaması amacıyla, Eylül 2007‟de düzenlenen sekizinci yıllık konferansında,

GLOBALGAP olarak değiĢtirilmiĢtir. GLOBALGAP kapsamında, ürün tabanlı

(meyve ve sebze, çiçek ve süs bitkileri, yeĢil kahve, çay vb.), çiftlik hayvanı tabanlı

(sığır ve koyun, süt hayvancılığı, domuz, vb.) ve su ürünleri tabanlı (somon, karides,

köpekbalığı, tilapya, vb.) standartlar uygulanmaktadır (Öner ve IĢın, 2010).

GLOBALGAP; tüketiciler, perakendeciler ve üreticiler açısından farklı yararlar

sağlamaktadır. Tüketiciler açısından, gıda güvenliği ve insan sağlığı ile ilgili riskleri

azaltmaktadır. Ġnsan sağlığı ve gıda güvenliği ile ilgili risklerin azalmasıyla,

tüketicilerin gıda satın alma davranıĢlarında meydana gelen olumlu değiĢme

11

perakendecilere yarar sağlamaktadır. Diğer taraftan GLOBALGAP, firmalar arası

rekabet gücünü ve ürün kalitesini artırmaktadır. Böylece üreticiler açısından, ürün

talepleri artan üretici firmaların, uzun dönemde üretim masrafları azalabilecektir

(Aydın, 2011).

4.3.3. ISO 9001: 2000 Kalite Yönetim Standardı

Uluslararası Standardizasyon Örgütü (International Organization for Standardization-

ISO) tarafından, 1987 yılında IS0 9000 standartlar serisi uygulanmaya konulmuĢtur.

Bu standartlar oluĢturulurken, uluslararası platformda geçerli olan kalite güvence

sistemlerinin gerçekleĢtirilmesi hedeflenmiĢtir (Erkan ve ark., 2010).

ISO 9001:2000 standardı, Avrupa Topluluğu ülkeleri ve diğer birçok ülkede

belgelendirme modeli olarak uygulanan uluslararası kalite yönetim standardıdır. Bu

standardın Türkiye‟deki temsilcisi ise Türk Standartları Enstitüsü‟dür. ISO 9001,

aĢağıdaki sekiz kalite prensibine dayanmaktadır. Bu prensipler;

MüĢteri odaklılık: KuruluĢlar müĢterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müĢterinin

Ģimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müĢteri Ģartlarını yerine

getirmeli ve müĢteri beklentilerini aĢmaya istekli olmalıdır.

Liderlik: Liderler, kuruluĢun amaç ve idare birliğini sağlar. Aynı zamanda

liderler, kiĢilerin, kuruluĢun hedeflerinin baĢarılmasına tam olarak katılımı

olduğu iç ortamı oluĢturmalı ve sürdürmelidir.

KiĢilerin katılımı: Her seviyedeki kiĢiler bir kuruluĢun özüdür ve bunların

tam katılımı, yeteneklerinin kuruluĢun yararına kullanılmasını sağlar.

Proses yaklaĢımı: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses

olarak yönetildiği zaman daha verimli olarak elde edilir.

Yönetimde sistem yaklaĢımı: Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak

tanımlanması, anlaĢılması ve yönetilmesi, hedeflerin baĢarılmasında

kuruluĢun etkinliğine ve verimliliğine katkı yapar.

Sürekli iyileĢtirme: KuruluĢun toplam performansının sürekli iyileĢtirilmesi,

kuruluĢun kalıcı hedefi olmalıdır.

Karar vermede gerçekçi yaklaĢım: Etkin kararlar, verilerin analizine ve

bilgiye dayanır.

12

KarĢılıklı yarara dayalı tedarikçi iliĢkileri: Bir kuruluĢ ve tedarikçileri

birbirlerinden bağımsızdır. KarĢılıklı yarar iliĢkisi, her ikisinin artı değer

yaratması yeteneğini takviye eder (TSE, 2010a).

4.3.4. ISO 22000:2005 Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi

GeliĢmiĢ ülkeler baĢta olmak üzere, dünyada güvenli gıda konusunda sürekli artan

bir tüketici talebi söz konusudur. Bu durum, birçok gıda güvenliği standartlarının da

geliĢtirilmesine yol açmıĢtır. Ancak, gıda güvenliği yönetimi için artan sayıda ulusal

standartlar, karıĢıklığa neden olmuĢtur. Bu nedenle, uluslararası bir uyumluluğa

ihtiyaç olup, ISO 22000:2005 ile bu ihtiyacın karĢılanması hedeflenmektedir

(KMTSO, 2010).

Dünya çapında güvenli gıda üretim zincirini geliĢtirmek amacıyla, ISO 22000

oluĢturulmuĢtur. Bu sistem, gıdaların üretiminden tüketiciye ulaĢıncaya kadar tüm

aĢamaları bir bütün halinde değerlendirerek, güvenli gıda üretimini sağlamaktadır.

Üretim sürecinde gıda güvenliğindeki tehlike, gıda zincirinin herhangi bir

basamağında ortaya çıkabilir. Bu nedenle, üretim zinciri boyunca kontrollerin etkin

bir Ģekilde yapılması gerekmektedir.

ISO 22000 sisteminin uygulanması, tedarikçilerin sektör tarafından sıkça talep gören

ürünlerinin üretim ve servis süreçlerini geliĢtirerek insan sağlığı açısından güvenli,

firma açısından daha kârlı bir hale dönüĢtürmesini sağlamaktadır. ISO 22000 sistemi,

HACCP sisteminin prensiplerini ve uygulama basamaklarını tamamlamakta,

yönetimin sorumluluklarının eğitimi ve sürekli iyileĢtirme faaliyetlerini tanımlaması

nedeniyle de ISO 9001 ile uyum oluĢturmaktadır. Bu sayede ISO 22000, hem

güvenli gıda üretimini sağlamakta, hem de firmaların kurumsallaĢma süreçlerini

hızlandırarak geliĢimlerine destek vermektedir (Doğan, 2011).

4.3.5. ISO 14000 Çevre Yönetim Standartları

Nüfus artıĢıyla birlikte ortaya çıkan çarpık kentleĢme ve plansız sanayileĢmenin,

doğal çevre üzerine getirdiği olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması amacıyla, çevre

yönetimi kavramı gündeme gelmiĢtir. Çevre yönetimi, iĢletmelerin bir çevre

politikası belirleyerek, bu politika doğrultusunda çevresel hedefler tespit edip, bu

13

hedeflere en makul Ģartlarda ulaĢması için geliĢtirilmesi gereken faaliyetleri

kapsayan bir süreçtir (Baki ve Cengiz, 2002).

Ülkelerin kalkınmasında çevre yönetimi oldukça önemlidir. Kalkınmanın sağlanması

ve çevresel hedeflerin gerçekleĢtirilmesi, bu konuda yapılacak çalıĢmaların önemini

artırarak, çevre yönetim standartlarının hazırlanmasına yol açmıĢtır (Aydın, 2011).

ISO 14000 çevre yönetim sistemi standartlarının hazırlanması, 1992 yılının Haziran

ayında Rio‟da yapılan dünya zirvesinde alınan kararlara ve Rio SözleĢmesi'nde yer

alan prensiplere dayanmaktadır. ISO 14000, ürünün ham maddeden baĢlayıp nihai

ürün haline getirilerek müĢterilere sunulmasına kadar geçen süreci kapsamaktadır.

Bu standart, çevresel faktörlerin belirlenmesini ve bu faktörlerin gerekli muayeneler

ve önlemler ile kontrol altına alınarak çevreye verilen zararın en aza indirilmesini

sağlamaktadır (Emhan, 2010).

ISO 14000 standartları, çevre yönetimine iliĢkin dünya çapında bir uygulama

getirmekte ve çevreye olan olası etkilerin değerlendirilmesinde, uluslararası kuralları

ve yöntemleri uyumlu hale getirerek, küresel ticaretteki engelleri azaltmaktadır.

Türkiye‟deki iĢletmelerin ISO 14000 kullanmaları zorunlu olmamasına rağmen,

uluslararası çevre standartlarına uymaları ve ISO 14000 uygulamalarını kabul

etmeleri, firmaların uluslararası ticaretteki rekabet gücünü artıracaktır (Aydın, 2011).

4.3.6. Helal Gıda ve Helal Sertifika

Helal gıda, islami kurallara göre yasak olan herhangi bir unsuru içermeyen ve bu

unsurlardan arındırılmıĢ yerlerde veya cihazlarda hazırlanan, iĢlenen, taĢınan ve

depolanan gıda olarak tanımlanmaktadır (Aydın, 2011).

Helal sertifikanın amacı, islami kurallara göre hazırlanması gereken gıdaların hangi

özelliklere sahip olması gerektiğini, kesim Ģartlarını, bu gıdaların üretiminde

kullanılacak katkı maddelerini ve gıdaların depolandığı yerlerin özelliklerini

belirlemektir. Domuz eti ve ürünleri, islami usule göre kesilmemiĢ, kesilmeden önce

ölmüĢ ya da alkol ve alkol içeren ürünler ile kan ve kandan yapılmıĢ ürünler helal

gıda standardı kapsamı dıĢında kalan ürünlerdir. Helal sertifika, ilk defa Malezya‟da

uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Son yıllarda helal sertifikalı ürünler, alıcı potansiyelinin

yüksek olması nedeniyle, Müslüman olmayan ülkelerdeki üretici ve ihracatçılar

14

tarafından cazip görülmekte ve bu ülkeler, “helal” etiketini alma yoluna

gitmektedirler. Türkiye‟de helal gıda sertifikası alan kiĢi ve iĢletmelerin

denetlenmesinde, gerektiğinde Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı bünyesinde çalıĢan bir din

adamı görev alacaktır (Aydın, 2011)

4.4. Dünyada ve Türkiye’de Gıda Güvenliği

4.4.1. Dünyada Gıda Güvenliği

Avrupa Birliği (AB) komisyonu, gıdaların üretiminden baĢlayarak tüketimine kadar

geçen süreyi, “tarladan sofraya” olarak adlandırılan bir zincirleme denetim

sistemiyle, belirli standartlar ve kurallar çerçevesinde düzenlemektedir. Bu amaçla,

komisyon 1997 yılında YeĢil Belge‟yi (Green Paper) ve 2000 yılında Beyaz Belge‟yi

(White Paper) yayınlamıĢtır (Aydın, 2011).

4.4.2.Türkiye’de Gıda Güvenliği

Türkiye‟ de son yıllarda artan tüketici bilinci ve sanayileĢmenin yarattığı çevresel

sorunlar, gıda güvenliğinin önemini artırmıĢ olsa da, bu kavramın geçmiĢi oldukça

eskilere dayanmaktadır. Türkiye‟de, Cumhuriyet Dönemine iliĢkin ilk gıda güvenliği

mevzuatı 24 Nisan 1930 yılında kabul edilen 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu‟

dur (Aydın, 2011).

15

5. BULGULAR ve TARTIġMA

Çizelge 5.1. Tüketicilerin Genel Özellikleri

Tüketici Grupları (Gelir)

1. Grup

(0-2000 TL)

2. Grup

(2001-

4000TL)

3. Grup

(4001+TL)

Genel

Ortalama

n=12 n=25 n=13 n=50

Tüketicinin Cinsiyeti

KADIN 5 (%41.7) 11 (%44.0) 8 (%61.5) 24 (%48.0)

ERKEK 7 (%58.3) 14 (%56.0) 5 (%38.5) 26 (%52.0)

Tüketicilerin YaĢ Grupları

18-25 5 (%41.7) 7 (%28.0) 1 (%7.7) 13 (%26.0)

26-30 2 (%16.7) 7 (%28.0) 5 (%38.5) 14 (%28.0)

31-40 4 (%33.3) 6 (%24.0) 4 (%30.8) 14 (%28.0)

41-50 1 (%8.3) 4 (%16.0) 2 (%15.4) 7 (%14.0)

51-60 - 1 (%4.0) 1 (%7.7) 2 (%4.0)

Eğitim Durumu

Ġlkokul 1 (%8.3) - - 1 (%2.0)

Ortaokul 3 (%25.0) 1 (%4.0) 1 (%7.7) 5 (%10.0)

Lise 6 (%50.0) 11 (%44.0) 4 (%30.8) 21 (%42.0)

Üniversite 2 (%16.7) 13 (%52.0) 8 (%61.5) 23 (%46.0)

Meslek Durumu

Memur - 11 (%44.0) 11 (%84.6) 22 (%44.0)

ĠĢçi 8 (%66.7) 9 (%36.0) - 17 (%34.0)

Serbest Meslek 4 (%33.3) 4 (%16.0) 2 (%15.4) 10 (%20.0)

Emekli - 1 (%4.0) - 1 (%2.0)

Hanedeki Birey Sayısı 3.25 (1.22) 3.64 (1.66) 3.46 (1.27) 3.50 (1.44)

Hanedeki ÇalıĢan Sayısı 1.25 (0.45) 1.56 (0.65) 2.0 (0.57) 1.60 (0.63)

Aylık Toplam Hane Geliri

1533.33

(374.97)

3068.00

(817.75)

5807.69

(1702.18)

3412.00

(1875.12)

Aylık Toplam Hane Gideri

1204.16

(758.12)

2218.00

(735.25)

3488.46

(738.84)

2305.00

(1095.31)

Aylık Toplam Gıda

Harcaması

491.66

(350.86)

862.00

(429.45)

1184.61

(308.48) 857.00 (449.94)

*Parantez içindeki rakamlar yüzde ve standart sapmalardır.

Tüketicilerin %48‟i kadın, %52‟si erkektir. Tüketicilerin %56‟sı 26 ve 40 yaĢ

arasında olup, bunu %26 ile 18-25, %14 ile 41-50, %4 ile 51-60 yaĢ grubu

izlemektedir.

Tüketicilerin %2‟si ilkokul, %10‟u ortaokul, %42‟si lise, %46‟sı üniversite

mezunudur. Yani düĢük ve orta gelirlilerin eğitim seviyeleri düĢükken, yüksek

gelirlilerin eğitim seviyeleri yüksektir (Çizelge 5.1.).

Tüketicilerin %44‟ü memur, %34‟ü iĢçi, %20‟si serbest meslek, %2‟si ise

emeklilerden oluĢmaktadır. AraĢtırma kapsamındaki tüketicilerin aylık toplam hane

16

geliri ortalama 3412 TL, aylık toplam hane gideri 2305 TL, aylık toplam gıda

harcaması ise 857 TL‟dir (Çizelge 5.1).

Çizelge 5.2 Tüketicilerin Bilgi Düzeyleri

*Parantez içindeki rakamlar yüzdelerdir.

Tüketicilerin %22‟si HACCP‟ten, %50‟si Ġyi Tarım Uygulamalarından, %70‟i

ISO9001‟den, %18‟i ISO14001‟den, %24‟ü ISO22000‟den, %20‟si

GLOBALGAP‟ten, %96‟sı gıda güvenliği kavramından, %92‟si helal gıdadan,

%100‟ü GDO kavramından haberdardır.

Tüketicilerin %98‟i gıdaların gıda güvenlik sistemleriyle denetlenmesini

istemektedir. Tüketicilerin %90‟ı helal gıda sertifikalı ürünleri tercih etmektedirler.

Tüketicilerin %88‟i hatalı ürünlerde Ģikayetlerini bildirmektedirler. Tüketicilerin

%96‟sı ambalajlı ürünleri tercih etmektedirler. Tüketicilerin %90‟ı organik tarım

ürünleri tüketmektedirler.

Tüketici Grupları (Gelir)

1. Grup

(0-

2000TL)

2. Grup

(2001-

4000TL)

3. Grup

(4001+ TL)

Genel

Ortalama

n=12 n=25 n=13 n=50

Bilgi sahibi olunan sertifikalar

HACCP (evet ) 1 (%8.3) 4 (%16.0) 6 (%46.2) 11 (%22.0)

Ġyi Tarım Uygulamaları (evet) 3 (%25.0) 10 (%40.0) 12 (%92.3) 25 (%50.0)

ISO 9001 (evet) 9 (%75.0) 16 (%64.0) 10 (%76.9) 35 (%70.0)

ISO 14001 (evet) 4 (%33.3) 1 (%4.0) 4 (%30.8) 9 (%18.0)

ISO 22000 (evet) 3 (%25.0) 4 (%16.0) 5 (%38.5) 12 (%24.0)

GLOBALGAP (evet) 1 (%8.3) 3 (%12.0) 6 (%46.2) 10 (%20.0)

Gıdaların Gıda Güvenlik

Sistemleriyle Denetlenmesini

Ġsteyen Tüketiciler 11 (%91.7) 25 (%100.0)

13

(%100.0) 49 (%98.0)

Gıda Güvenliği Kavramını

Duyanlar 11 (%91.7) 24 (%96.0)

13

(%100.0) 48 (%96.0)

Helal Gıda Kavramını Duyanlar 11 (%91.7) 23 (%92.0) 12 (%92.3) 46 (%92.0)

Helal Gıda Sertifikalı Gıdaları

Tercih Edenler 12

(%100.0) 22 (%88.0) 11 (%84.6) 45 (%90.0)

Hatalı Ürünlerde ġikayetlerini

Bildirenler 9 (%75.0) 22 (%88.0) 13

(%100.0) 44 (%88.0)

Ambalajlı Ürünleri Tercih Edenler 11 (%91.7) 24 (%96.0)

13

(%100.0) 48 (%96.0)

Organik Tarım Ürünleri

Tüketenler 10 (%83.3) 22 (%88.0)

13

(%100.0) 45 (%90.0)

GDO Kavramını Duyanlar 12

(%100.0) 25 (%100.0)

13

(%100.0) 50 (%100.0)

17

Çizelge 5.3. Tüketicilerin gıda tüketimi ile ilgili tutum ve davranıĢları

*Likert ölçeği olarak, 1:Kesinlikle katılmıyorum, 2:Katılmıyorum, 3:Kararsızım,

4:Katılıyorum, 5:Kesinlikle katılıyorum *Parantez içindeki rakamlar standart

sapmalardır.

Tüketicilere sorulduğunda her üç grubun da gıda ürünü satın alırken marka seçimini

dikkatli yaptığı görülmektedir. DüĢük ve orta gelirliler markalı ürünlerin

güvenilirliğinden kararsızken, yüksek gelirlilerin markalı ürünleri güvenilir bulduğu

görülmektedir. Her üç grup da markalı ürünlerin daha hijyen ortamlarda üretilmesi

konusunda kararsızdırlar. Her üç grup da gıda ürünü satın alırken indirimleri

yakından takip etme konusunda kararsızdır. DüĢük ve orta gelirliler markalı ürünlerin

insan sağlığı için daha az risk taĢıdığı konusunda karasızken, yüksek gelirliler daha

az risk taĢıdığına katılmaktadır. Markalı ürünlerin kalite kontrolünün iyi bir Ģekilde

yapıldığı konusunda düĢük ve orta gelirliler karasızken, yüksek gelirliler iyi bir

Ģekilde yapıldığına katılmaktadırlar.

Tüketici Grupları (Gelir)

1. Grup

(0-2000TL)

2. Grup

(2001-4000TL)

3. Grup

(4001+TL) Genel Ortalama

n=12 n=25 n=13 n=50

Gıda Ürünü Satın

Alırken Marka Seçimini

Dikkatli Yapanlar 3.75 (1.35) 3.76 (1.33) 4.38 (1.12) 3.92 (1.29)

Markalı Ürünleri

Güvenilir Bulanlar 2.91 (1.44) 3.12 (1.01) 4.00 (0.91) 3.30 (1.16)

Markalı Ürünlerin Daha

Hijyen Ortamlarda

Üretildiğini DüĢünenler

3.08 (1.08) 3.28 (1.02) 3.46 (1.12) 3.28 (1.05)

Gıda Ürünü Satın

Alırken Ġndirimleri

Yakından Takip Edenler

2.91 (1.31) 2.88 (1.20) 2.92 (1.32) 2.90 (1.23)

Markalı Ürünlerin Ġnsan

Sağlığı Ġçin Daha Az

Risk TaĢıdığını

DüĢünenler

2.91 (1.31) 3.16 (1.17) 3.61 (1.04) 3.22 (1.18)

Markalı Ürünlerin

Kalite Kontrolünün Ġyi

Bir ġekilde Yapıldığını

DüĢünenler

2.58 (1.44) 3.12 (1.23) 3.69 (0.75) 3.14 (1.22)

Genel Ortalama 3.02 (1.29) 3.22 (1.16) 3.67 (1.04)

18

Çizelge 5.4. Gıda tüketim yerlerinin güvenilirliğine iliĢkin likert ortalamalar

* Likert Ölçeği Olarak 1:Çok Güvenilir, 2:Güvenilir, 3:Az Güvenilir 4:Güvenilmez,

5:Hiç Güvenilmez *Parantez içindeki rakamlar standart sapmalardır.

Tüketicilerden her üç grup da restoranları, kasapları, süpermarketleri güvenilir,

kafeteryaları ve kantinleri az güvenilir, seyyar kebapçıları güvenilmez

bulmaktadırlar. Tüketicilerden düĢük ve orta gelirliler semt pazarlarını az güvenilir

bulurken, yüksek gelirliler güvenilir bulmaktadır.

Tüketici Grupları

(Gelir)

1.Grup

(0-2000TL)

2.Grup

(2001-4000 TL)

3. Grup

(4001+TL) Genel Ortalama

n=12 n=25 n=13 n=50

Restoranlar 2,41 (0,99) 2,04 (0,53) 2,00 (0,57) 2,12 (0,68)

Kafeteryalar 2,83 (0,83) 2,84 (0,74) 2,53 (0,87) 2,76 (0,79)

Kantinler 2,83 (1,02) 3,00 (0,64) 3,07 (0,49) 2,98 (0,71)

Kasaplar 2,25 (0,86) 2,28 (0,67) 2,23 (1,01) 2,26 (0,80)

Seyyar Kebapçılar 3,58 (1,37) 4,20 (0,81) 4,00 (0,81) 4,00 (0,98)

Süpermarketler 2,33 (1,30) 2,00 (0,40) 2,00 (0,70) 2,08 (0,77)

Semt Pazarları 2,83 (1,02) 2,52 (0,87) 2,30 (0,75) 2,54 (0,88)

Genel Ortalama 2,72 (1.05) 2,36 (0.67) 2,59 (0,74)

19

Çizelge 5.5. Gıda güvenliği konusundaki geliĢmeler

Tüketici grupları (gelir) 1. Grup

(0-2000)

2.Grup

(2001-4000 TL)

3.Grup

(4001+TL) Genel Ortalama

n=12 n=25 n=13 n=50

Fiyat

Aynı 1 (%8.3) 1 (%4.0) - 2 (%4.0)

GeçmiĢte Daha Ġyi 7 (%58.3) 22 (%88.0) 10 (%76.9) 39 (%78.0)

ġimdi Daha Ġyi 4 (%33.3) 2 (%8.0) 3 (%23.1) 9 (%18.0)

Kalite

Aynı 1 (%8.3) 1 (%4.0) - 2 (%4.0)

GeçmiĢte Daha Ġyi 3 (%25.0) 12 (%48.0) 4 (%30.8) 19 (%38.0)

ġimdi Daha Ġyi 8 (%66.7) 12 (%48.0) 9 (%69.2) 29 (%58.0)

Etiket

Aynı 1 (%8.3) 3 (%12.0) 1 (%7.7) 4 (%8.0)

GeçmiĢte Daha Ġyi 1 (%8.3) - - 1 (%2.0)

ġimdi Daha Ġyi 11 (%91.7) 22 (%88.0) 12 (%92.3) 45 (%90.0)

Ambalaj

Aynı - 2 (%8.0) 1 (%7.7) 3 (%6.0)

GeçmiĢte Daha Ġyi - - - -

ġimdi Daha Ġyi 12 (%100.0) 23 (%92.0) 12 (%92.3) 47 (%94.0)

Güvenilirlik

Aynı 2 (%16.7) 1 (%4.0) 1 (%7.7) 4 (%8.0)

GeçmiĢte Daha Ġyi 5 (%41.7) 12 (%48.0) 4 (%30.89) 21 (%42.0)

ġimdi Daha Ġyi 5 (%41.7) 12 (%48.0) 8 (%61.5) 25 (%50.0)

*Parantez içindeki rakamlar yüzdelerdir.

Tüketicilerin %4‟ü fiyatın konusundaki geliĢmelerin aynı olduğunu, %78‟i geçmiĢte

daha iyi olduğunu, %18‟i Ģimdi daha iyi olduğunu düĢünmektedir. Tüketicilerin

%4‟ü kalite konusundaki geliĢmelerin aynı olduğunu, %38‟i geçmiĢte daha iyi

olduğunu, %58‟i Ģimdi daha iyi olduğunu düĢünmektedir. Tüketicilerin %8‟i etiket

konusundaki geliĢmelerin aynı olduğunu, %2‟si geçmiĢte daha iyi olduğunu, %90‟ı

Ģimdi daha iyi olduğunu düĢünmektedir. Tüketicilerin %6‟sı ambalaj konusundaki

geliĢmelerin aynı olduğunu düĢünürken, %94‟ü Ģimdi daha iyi olduğunu

düĢünmektedir. Tüketicilerin %8‟i güvenilirlik konusundaki geliĢmelerin aynı

olduğunu, %42‟si geçmiĢte daha iyi olduğunu, %50‟si Ģimdi daha iyi olduğunu

düĢünmektedir.

20

6. SONUÇ

Gıda güvenliği tüm ülkelerin en önemli konularının baĢında gelmektedir. GeliĢen

teknolojiyle birlikte çevresel ve sosyal sorunlar güvenli gıdaya eriĢimi

zorlaĢtırmaktadır. Tüketiciler gıda güvenliğinin son halkasını oluĢturmaktadır. Bu

nedenle tüketicinin satın alma gücü ve bilinçli olması gıda güvenliğini sağlamanın en

önemli faktörüdür. Tüketici topluluğunun gelir seviyesinin ve eğitim düzeyinin

düĢük olması, tüketici bilincinin oluĢmaması, sağlıksız, düĢük kaliteli gıdaları üreten

iĢletmelerin artmasına neden olmaktadır. Gıdalardan kaynaklanan hastalıkların

ortaya çıkması ve böylelikle iĢ kayıplarının oluĢması, bu hastalıkların giderilmesi

için yapılan tedavi masraflarının ulusal ekonomiye getirdiği maddi yük

küçümsenmeyecek boyutlara ulaĢmaktadır. Bu nedenle gıda güvenliği ve tüketici

bilinci ele alınması gereken konuların baĢında gelmektedir.

Bu çalıĢmada yapılan anket verilerine dayanan bulgularda tüketicilerin genel

özellikleri, gıda güvenliği sistemleriyle ilgili bilgi düzeyleri, tüketicilerin marka

değerlendirmelerine iliĢkin likert ortalamaları, gıda tüketim yerlerinin güvenilirliğine

iliĢkin likert ortalamaları ve gıda güvenliği konusundaki geliĢmelere iliĢkin analizler

bulunmaktadır.

Anket yapılan tüketicilerin gıda güvenlik sertifikalarından haberdar olma durumları

gelir seviyeleri arttıkça artmaktadır.

DüĢük ve orta gelirliler marka değerlendirmesinde kararsızken, yüksek gelirliler

markalı ürünlerin daha sağlıklı, daha hijyen olduğunu ve kontrolünün iyi bir Ģekilde

yapıldığını düĢünmektedir.

Tüketiciler gıdaların kalite, etiket, ambalaj ve güvenilirlik konularında eskiye göre

Ģimdi daha iyi olduğunu düĢünürken, fiyat konusunda geçmiĢte daha iyi olduğunu

düĢünmektedirler.

21

KAYNAKLAR

Aydın, G. 2011, “Tüketicilerin Gıda Güvenliği Bilinç Düzeylerine Etki Eden

Faktörlerin Analizi: Samsun Ġli Kentsel Alan Örneği”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi,

Samsun.

Baghas, H., 2008. European System Related to Good Agricultural Practice

(EUREPGAP). National Agricultural Policy Center, s: 1-7.

Bal, G.S., Göktolga, Z.G., Karkacıer, O., 2006. Gıda Güvenliği Konusunda Tüketici

Bilincinin Ġncelenmesi (Tokat Ġli Örneği). Tarım Ekonomisi Dergisi, 12(1), s: 9-18.

Baki, B., Cengiz, E., 2002. Toplam Kalite Çevre Yönetimi. Uludağ Üniversitesi

Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), s: 153-175.

Brauer, D., 1996. Food for the Billions- Before the World Food Summit,

Development and Cooperation, DSE,s.5, Berlin.

Caswell, J. A. ve Modjuzska, E. M., 1996. Using Informational Labeling to Influence

the Market for Quality in Food Products. American Journal of Agricultural

Economics 78: s.1248-1253.

Doğan, Ç., 2011. AB Gıda Güvenliği Politikası ve Türkiye‟nin Süreci.

http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/271E2928-83D9-49BD-AB01-4D1CF9767

A75/16699/ABGIDA.pdf (04.02.2011).

Dölekoğlu, C.Ö., 2003a. Gıda Güvencesi. Tarımsal Ekonomi AraĢtırma Enstitüsü-

BakıĢ. http://www.aeri.org.tr/PDF/Bks-4-4.pdf (08.10.2010).

DPT, 2003. Devlet Planlama TeĢkilatı, Ulusal Gıda ve Beslenme Stratejisi ÇalıĢma

Grubu Raporu. Ġktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara, s:1-

101.

Emhan, A., 2007. BaĢarılı iĢletmelerin Sosyal Sorumluluk Kavramına BakıĢ Açısı.

http://www.e- sosder.com/index.php?sayfa=dergilist&sayi=22 (05.11.2010).

Erkan, N., Alakavuk, D.Ü., Tosun, Y.ġ., 2008. Gıda Sanayinde Kullanılan Kalite

Güvence Sistemleri.

http://www.fisheriessciences.com/tur/Journal/vol2/issue1/jfscom2008009.pdf

(04.11.2010).

Giray, H. ve Soysal, A., 2007. Türkiye„de gıda güvenliği ve mevzuatı. TSK

koruyucu hekimlik bülteni, 6 (6), 485-490

Gracia, A., 2005. Compotamiento del Consumidor de Carne de Cordero con

Indicacion Geografica Protegida en Aragon. CITA Proje Raporu, Unidad de

Economia Agraria, Zaragoza-Ispanya.

22

Halaç, E., 2002. Gıda Kalitesi Ve Gıda Mevzuatı Ġle Ġlgili Temel Kavramlar IĢığında

Türk Ve AB Gıda Mevzuatının KarĢılaĢtırılması. Akdeniz Ġ.Ġ.B.F. Dergisi (4), 107-

131

Henson, S.J. ve Traill, B. 1993. The Demand for Food Safety. Market Imperfections

and the Role of Government, Food Policy, (18) 152-162.

Karaali, A., 2003. Gıda iĢletmelerinde HACCP uygulamaları ve denetimi. Sağlık

bakanlığı yayını, Ankara.

KMTSO (KahramanmaraĢ Ticaret ve Sanayi Odası), 2010. KOBĠ'ler Ġçin HACCP ve

ISO 22000 Gıda Güvenliği Sistemi. http://www.kmtso.org.tr/haber.php?id=299

(05.11.2010).

MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi), 2007.

Yiyecek-Ġçecek ĠĢletmelerinde HACCP.

(http://cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/yiyecekicecek/mod

uller/yiyecek_icecek_isletmelerinde_HACCP.pdf (25.11.2010).

OnurlubaĢ, E. 2011, “Tüketicilerin Gıda Güvenliği Konusunda Bilinç Düzeylerinin

Ölçülmesi (Tokat Ġli Örneği)” , Doktora Tezi, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Tokat.

Öner, G., IĢın, ġ., 2010. Globalgap EĢdeğerlik Sertifikasyon Sisteminin Dünyadaki

Örnekleri ve Türkiye‟de Uygulanabilirliğinin Ġrdelenmesi. “Türkiye IX. Tarım

Ekonomisi Kongresi 22-24 Eylül 2010, ġanlıurfa”. Kongre Bildiri Kitabı

(Editörler: B. Karlı, R. Özel, F.Ö. Kara) s: 637-644.

Özbek, F.ġ., Fidan, H., 2010. Türkiye ve Avrupa Birliği‟nde Gıda Standartları.

Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 24 (1), s: 92-99.

Pfeiffer, M., Lunchsinger, S., 1997. ‗Overview of HACCP, National Pork Producers

Council, der Monies, IA, USA, 1997, p.1.

RG, 2004a. T.C. Resmi Gazete, 08.09.2004 Tarih ve 25577 Sayılı,

http://www.resmi-gazete.org/tarih/20040908.html#7 (09.11.2010).

Serpen, A., 2007. Gıda Güvenliğimizi ve Sağlığımızı Tehdit Eden Gıda Kaynaklı

Gizli Zoonotik Tehlike E.Coli:H7. Ġnfovet Hayvan Sağlığı Sektörü Dergisi, (41), 4-

10.

Tayyar, M., 2007. AB Uyum Sürecinde Türkiye‟de Gıda Güvenliği Sorunu, Kriter

Dergisi, (10)

Topal, ġ., 1996. Gıda güvenliği ve kalite yönetim sistemleri, Tubitak-Marmara

AraĢtırma Merkezi, 225s. Ġstanbul.

Topuzoğlu, A., Hıdıroğlu, S., Ay, P., Önsüz, F., ĠkiıĢık, H., 2007. Tüketicilerin Gıda

Ürünleri ile Ġlgili Bilgi Düzeyleri ve Sağlık Risklerine KarĢı Tutumları. TSK

Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4)

23

TSE, 2010a. ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Belgelendirme Süreci Yol Haritası.

http://www.tse.org.tr/Turkish/kaliteYonetimi/9000bilgi.asp (05.11.2010).

Unnevehr, L.J.,Jensen, H.H.,1998. The Economic Implications of Using HACCP as a

Food Safety Regulatory Standard, 99-WP 228, Center for Agricultural and

Rural Development, Iowa State University.

Uzunöz, M., Oruç, E.,Bal, G., 2008. Kırsal kadınların gıda güvenliği konusunda

bilinç düzeyleri(tokat ili örneği), VIII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, Uludağ

Üniversitesi Ziraat Fakültesi.

Yalçın, A. 2012, “Tüketicilerin Gıda Güvenliği Ġle Ġlgili Tutum ve DavranıĢları

(Samsun Ġli Örneği)”, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım

Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.

24

EKLER

ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ

ZĠRAAT FAKÜLTESĠ

TARIM EKONOMĠSĠ BÖLÜMÜ

ANKET FORMU

CEMĠLE GÖKCE

TÜKETİCİLERİN GIDA GÜVENLİĞİ KONUSUNDA BİLGİ DÜZEYLERİNİN

ÖLÇÜLMESİ

A)Tüketicinin Genel Özellikleri:

Mahalle Adı:

1.Cinsiyeti (1) Kadın (2) Erkek

2. YaĢınız?

(1) 18-25 (2) 26-30 (3) 31-40 (4) 41-50 (5) 51-60 (6) 60

3. Doğum yeriniz? (1) Kır kökenli (2) Kent kökenli

4. Kaç yıldan beri Aydın‟ da ikamet ediyorsunuz? ………

5. Medeni durumunuz? (1) Evli (2) Bekar (3) BoĢanmıĢ

6. Öğrenim durumunuz?

(1) Okur-yazar değil (4) Ortaokul mezunu (7) Lisansüstü

(2) Okur-yazar (5) Lise

(3) Ġlkokul mezunu (6) Üniversite mezunu

7. Evinizde yaĢayan birey sayısı ..........

8. Mesleğiniz?

(1) Memur (2) ĠĢçi (3) Serbest meslek (4) Emekli (5) ÇalıĢmıyor

25

9. Ailede çalıĢan sayısı: ………. kiĢi

10. Ailenizin aylık ortalama hane geliri……………………..

11. Ailenizin aylık toplam hane gideri (harcaması)………….

12. Ailenizin aylık ortalama gıda harcaması…………………

13.Ev sahipliği durumunuz nedir? (1) Mülk (2) Kira (3) Diğer…………

14. Mikrodalga fırınınız var mı?

(1) Var (2)Yok

Mikrodalga fırınla ilgili aşağıdakilerden hangisini düşünüyorsunuz?

(1) Kanserojen (2) Yemekleri kısa sürede piĢirir

(3) Zararlı ıĢınlar yayar (4) Dondurucudan çıkan ürünleri anında çözer

(5) Diğer………………

15. Derin dondurucunuz var mı?

(1) Var (2) Yok

Derin dondurucunuz var ise; derin dondurucuda kırmızı et ve et ürünlerini ne kadar

süre saklıyorsunuz?

(1) 1 ay (2 ) 2 ay (3) 3 ay (4) 4 ay (5) 6 ay (6) 13 ay

B)Tüketicilerin Bilgi Düzeyleri

16. AĢağıdaki gıda güvenliği sertifikalarından hangisi/hangilerini daha önce

duydunuz?

a) HACCP b) Ġyi Tarım Uygulamaları c) ISO 9001 d) ISO 14001

e) ISO 22000 f) GLOBALGAP g) Diğer………………………

26

17. TüketmiĢ olduğunuz gıdaların üretimden tüketime kadar olan süreçte HACCP,

ISO gibi gıda güvenlik sistemleriyle denetlenmesini ister misiniz?

(1) Evet (2)Hayır

Evet ise neden? (1) Daha güvenilir (2) Hijyen (3) Sağlıklı (4) Diğer……………

18. Daha önce gıda güvenliği kavramını duydunuz mu?

(1) Evet (2) Hayır

Cevabınız EVET ise, aĢağıdaki tanımlardan hangisi gıda güvenliğini

tanımlamaktadır.

(1) Gıdaların her türlü tehlikeye karĢı güvenliğini sağlamaktır.

(2) Tüketicilerin yeterince gıdaya ulaĢmalarını sağlamaktır.

(3) Gıdalarım üretimden tüketime kadar her aĢamasında gerekli kurallara uyulması

ve önlemlerin alınması, sağlıklı, sağlığa yararlı gıda maddelerinin üretilmesidir.

19. AĢağıdakilerden hangisi alo 174 gıda hattını tanımlamaktadır?

(1) Tüketicilerin gıda ile ilgili her türlü Ģikayet ve taleplerini değerlendirmesidir.

(2) Tüketicilerin gıda ile ilgili kalitelerini öğrenmek için aradığı bir numaradır.

(3) Gıdaların markalarının hangisinin iyi olduğunu öğrenmek için aranılan bir hattır.

(4) Bu hattın varlığını duymadım.

20. Gıda güvenliği konusunda hangi kaynak ya da kaynaklardan bilgi ediniyorsunuz?

(1) Radyo, TV programları (2) Gazete, dergi vs. (3) Bilimsel yazı, kitap

(4) Ahbap, eĢ, dost (5) Konu uzmanları (6) Bilgim yok

21. Helal gıda/helal sertifika kavramını duydunuz mu? (1) Evet (2) Hayır

22. Helal gıda sertifikalı gıdaları satın almayı tercih eder misiniz?

(1) Evet (2) Hayır

Hayır ise nedeni………………

27

23. Son yıllarda gıda ürünleri satın alırken sizce aĢağıda belirtilen konularda nasıl bir

değiĢim oldu?

Aynı GeçmiĢte daha iyi ġimdi daha iyi

1)Fiyat

2)Kalite

3)Etiket

4)Ambalaj

5)Tazelik

6)Tat

7)Güvenilirlik

C)Tüketicilerin Gıda Tüketimi ile Ġlgili Tutum ve DavranıĢları

24.Gıdaları satın aldığınız yerleri oransal (%) olarak belirtiniz.

Sokak

Satıcısı

Semt

Pazarı

Bakkal Market Süpermarket Hipermarket Kasap Kendi

Ürünümüz

Et ve et

ürünleri

Süt ve

süt

ürünleri

Meyve

sebze

25. Derin dondurucuda sebze ve meyve ürünlerini ne kadar süre saklıyorsunuz?

1) ( )1 ay 2) ( ) 2 ay 3) ( ) 3 ay 4) ( ) 6ay 5) ( ) 13 ay

26. Bozuk ve hatalı gıda ürün ile karĢılaĢtığınızda, aldığınız yere Ģikayetinizi

bildiriyor musunuz?

1) ( ) Evet

2) ( )Hayır ise Ģikayetlerinizi neden bildirmiyorsunuz?

Evet ise, Sonuç alabiliyor musunuz? (1) Evet (2)Hayır

28

27. Gıda ürünleri tüketirken açık ürünlerimi, ambalajlı ürünlerimi tercih

ediyorsunuz? (1) Açık (2) Ambalajlı

28. Ambalajlı ürünleri tercih ediyorsanız sebebi aĢağıdakilerden hangisidir?

(1) Kalite kontrolü iyi bir Ģekilde yapılmıĢtır (3) Hijyendir

(2) Ġnsan sağlığı için daha az risk içerir (4) Tadı daha iyidir

29. Organik tarım ürünleri tüketiyor musunuz?

(1) Evet (2) Hayır

Cevabınız Evet ise, neden tüketiyorsunuz?

(1) Hormonsuz (2) Güvenilir (3) Lezzetli (4) Sağlıklı

30. Genetik yapısı değiĢtirilmiĢ ürün kavramını duydunuz mu?

(1) Evet (2) Hayır

Evet ise, genetik yapısı değiĢtirilmiĢ gıda maddeleri hakkında bildikleriniz

hangileridir?

( ) Daha dayanıklıdır ( ) Daha lezzetlidir ( ) Ġnsan sağlığına zararladır

( ) Biyolojik dengeyi bozar ( ) Hepsi ( ) Diğer……………………

31. Genetik yapısı değiĢtirilmiĢ gıda maddeleri en çok hangi gıda türlerinde bulunur?

(1) Sebze-meyve (2) Tahıllar (3) Süt- sütlü mamuller

(4) Et- etli mamuller

32. Fiyatı düĢük olduğunda GDO‟lu gıdaları, GDO‟suz gıdalara tercih eder misiniz?

(1 ) Evet ( 2) Hayır

33. Etiketli olarak aldığınız gıdalarda, ambalaj üzerindeki bilgileri okuyor musunuz?

(1) Daima (2) Sık sık (3) Bazen (4) Çok nadir

(5) Hiç okumuyorum

34. Etikette yer alan bilgilerin gerçeği yansıttığını düĢünüyor musunuz?

(1) Hiç (2) Çok nadir (3) Bazen (4) Sık sık (5) Daima

29

35. Etiketteki katkı maddelerini okuduktan sonra satın almaktan vazgeçtiğiniz oldu

mu?

(1) Hiç (2) Çok nadir (3) Bazen (4) Sık sık (5) Daima

36. Türkiye„de gıda maddeleri üreten iĢletmelerin, bunları üretilirken uygulamaya

zorunlu olduğu kurallar olduğunu düĢünüyor musunuz?

(1) Evet (2) Hayır (3) Emin değilim (4) Fikrim yok

Evetse ise, bunlar ne tür kurallardır?

(1) Kanun niteliğinde yasalar

(2) Kanun Hükmünde Kararname niteliğinde yasalar

(3) Hükümet düzeyinde değil, daha az yetkili kurumlarca belirlenmiĢ kurallar

(4) Gıda üreticisi kuruluĢun kendince belirlediği kurallar

(5) Uluslararası düzeyde kurallar

(6) Fikrim yok

37. Piyasada satılan gıdaları üreten firmalar, denetleyici kurumlar tarafından

yeterince iyi kontrol ediliyor mu? (1) Evet (2) Hayır

Cevabınız HAYIR ise, böyle düĢünmenizin sebebi nedir?

(1) Denetleme için mevzuatlarda eksiklikler olduğunu düĢünüyorum

(2) Cezaların caydırıcı olmadığını düĢünüyorum

(3) Denetleyici kurumlarda çalıĢanların yetkilerinin sınırlı olduğunu düĢünüyorum

(4) Denetleyici kurumlarda çalıĢanların bu konuyu istismar ettiklerini düĢünüyorum

(5) Kontroller için laboratuar imkanlarının kısıtlı olduğunu düĢünüyorum

38. Türkiye„de satılan meyve ve sebzelerin içerdikleri kalıntı, hormon, katkı, koruma

vb. maddelerin insan sağlığı açısından taĢıdıkları riskleri değerlendirecek olursanız

aĢağıdaki risk gruplarından hangisine girer?

(1)Risksiz (2)Az riskli (3)Riskli (4)Çok riskli 5) Hayati derecede riskli

30

39. Gıdaların hastalığa neden olmasını önlemeye yönelik olarak aĢağıdaki

uygulamalar sizce ne derece etkilidir?

Etkisiz Biraz

etkili

Çok az

etkili

Orta derecede

etkili

Çok

etkili

Eti iyi piĢirerek yemek

Gıda güvenilirliğini dıĢ

görünüĢüne bakarak

değerlendirmek

Eti ve diğer gıda maddelerini

hazırlarken farklı mutfak aletleri

kullanmak

Antibakteriyal deterjan kullanmak

Mutfağı sık sık sıcak su ve

deterjanla temizlemek

31

40. Marka değerlendirmede bu kodları dikkate alınız.

1. Kesinlikle katılmıyorum 2.Katılmıyorum 3. Kararsızım 4. Katılıyorum

5. Kesinlikle Katılıyorum

1 2 3 4 5

1. Bir gıda ürünü satın alırken, marka seçimini dikkatli yaparım

2. Genellikle alıĢtığım ve güvendiğim markaları alırım

3. Markalı ürünler güvenilirdir

4.Bir markayı seçerken, fiyat benim için en önemli faktördür.

5.Bir ürünün yüksek olan fiyatı genellikle onun kalitesinin yüksek olduğunu

gösterir.

6.Bir ürünün düĢük olan fiyatı genellikle onun kalitesinin düĢük olduğunu

gösterir.

7.ġayet fiyatları aynı ise, ulusal markalı ürünleri (Pınar, Mis, Aytaç) satın

almak daha avantajlıdır.

8.Ġndirimleri çok yakından takip ederim.

9. Bir gıda ürünü seçerken devamlı aynı markayı satın alırım.

10.Yeni ürün ve markaları denemek isterim.

11.Markalı ürünlerin kalite kontrolü iyi bir Ģekilde yapılmıĢtır.

12.Markalı ürünler insan sağlığı için daha az risk içerir.

13.Markalı ürünler daha hijyen ortamlarda üretilir.

14Süpermarketin markalarını tercih ederim.

15.Süpermarketin markaları ucuzdur.

16.Süpermarketin markalarını kaliteli ve güvenilir olduğu için tercih ederim.

17.Market Markalı Ürünleri satın almaktan memnunum.

32

41. AĢağıdaki gıda satıĢ ve tüketim yerlerini, gıda güvenirliliği açısından ne derece

güvenilirdir?

Çok güvenilir =5 Orta güvenilir =4 Az güvenilir =3 Güvenilmez =2

Hiç güvenilmez=1

Tüketicilerin (ürün kalite algısı) Çok

güvenilir

Orta

güvenilir

Az

güvenilir

Güvenilmez Hiç

güvenilmez

Restoranlar (Lüks lokantalar)

Fast-food restoranlar

Kantinler

Seyyar kebapçılar

Lokantalar

Yemekhaneler

Kafeteryalar

Pastaneler

24 saat açık yerler (konaklama

yerleri, çorbacılar)

Süpermarketler

Kasaplar

Balıkhaneler

Bakkallar

Seyyar satıcılar

Semt pazarları

Diğer ( büfe, dürümcüler vb.)

33

42. AĢağıdaki ifadelerin her birinin sizin açınızdan ne derecede önemli olduğunu

lütfen belirtiniz.

Çok önemli=5 Önemli=4 Fikrim yok =3 Önemsiz = 2 Hiç önemli değil =1

Ürün özellik kalite algısı Çok

önemli

Önemli Fikrim

yok

Önemsiz Hiç

önemli

değil

1. Ürünleri satın alırken doğaya olan etkileri

(zararlı/zararsız) sizce önemli midir?

2. Gıda ürünleri satın alırken lezzetli olması

sizce önemli midir?

3. Satın aldığınız gıda ürünlerinin

ambalajının sağlamlılığını kontrol etmek

sizce önemli mi?

4. Satın alınan ürünün menĢeisi (kökeni)

önemli mi?

5. Gıda ürünlerini talimatlara uygun Ģekilde

piĢirip saklıyor musunuz?

6. Gıda ürünleri satın alırken düĢük fiyatlı

ürün olması sizce önemli midir?

7. Satın aldığınız ürünlerin üretim

yapıldığı yerdeki hijyeni sizce önemli midir?

8. Gıda ürünlerinde kullanılan

ambalajların sağlığa zararlı olmaması önemli

midir?

9. Satın aldığınız ürünlerin doyurucu olması

sizce önemli midir?

10. Satın aldığınız gıda ürünlerinin sağlık

riskini göz önünde bulundurur musunuz?

11. Satın aldığınız gıda ürünlerinin besinsel

değerleri sizce önemli midir?

12.Promosyon, ürün kampanyaları gibi satıĢ

artırıcı kampanyalar sizce

önemli midir?

43) Ne sıklıkla dıĢarıda yersiniz veya eve sipariĢ verirsiniz?

(1) Hiç 2) (2) Çok nadir (3)Bazen (4) Sık sık (5)Daima