OM letiim Fakltesi

EVREN ve RNEKLEM

Bu sunum, anakkale Onsekiz Mart niversitesi letiim Fakltesi'nde Radyo, Sinema ve Televizyon Blm rencilerine verilen letiim Bilimlerinde Aratrma Teknikleri Dersi iin hazrlanmtr. Yrd. Do. Dr. Esmeray KARATA ATE ekaratas@comu.edu.tr Nisan 2016

SUNUM ER

TEMEL KAVRAMLAR

EVREN

RNEKLEMTemsil Gc

Normal Dalm

rneklem Seimi

Test leminin Gc

Anlamllk / Gven dzeyi

Gvenirlik

RNEKLEME YNTEMLEROlaslkl rnekleme Yntemleri

Olaslksz rnekleme Yntemleri

RNEKLEME SORUNLARI

TEMEL KAVRAMLAR

Evren (Population); Aratrma sorununa ilikin tm bireyleri ya da geleri (insanlar, kurumlar, nesneler, lkeler vb.) kapsar.

Tamsaym; Evrenin tmnden veri toplamak. (r. Nfus saym)

Parametre; Evrenin zelliklerine ilikin saysallatrlm deerler. (r. Nfus saymndaki Ya, Cinsiyet, eitim dzeyi vb. zellikler)

rneklem (Sample); Evren iinden belirli ltlere gre seilen ve evreni temsil etme yeterliine sahip olduu varsaylan bir alt grup.

statistik; (Buradaki anlamyla) rnekleme ilikin deerlerdir.

Varyans; Gzlemsel verilerin her birinin ortalama deerden olan farklarnn karelerinin aritmetik ortalamas.

EVREN

Evren hakknda aratrma yaplan tm birey ya da elerden oluur.

Evrenin byklne ilikin saysal deer N ile gsterilir.

Evrenin tmnden veri toplanmas evrenin parametrelerini belirler.

Tamsaym yapmak, maliyet-zaman-i gc nedenleriyle her aratrma iin mmkn olamamaktadr.

Gelitirilen istatistiksel yntemler tamsaym yapma gerekliliini ortadan kaldrmtr.

Evreni temsil gc iyi olan bir rneklem ile de bilimsel sonulara ulalabilmektedir.

RNEKLEM

Bir btn iinden seilmi paralara rneklem, seme ilemine ise rneklem denilmektedir.

rneklemin byklne ilikin saysal deer n ile gsterilir.

rneklemin ortalama, standart sapma vb. saysal deerlerin belirlenmesine istatistik denilmektedir.

Evren tm bireyleri kapsayan geni ve byk bir gruptur.

Buna karlk rneklem evren iinden alnan ve evreni temsil yeterlii olan grece kk bir kesittir.

Temsil Gc

rneklemde aranan en nemli zellik evreni temsil etme gcdr.

Temsil gc, rneklem istatistii ile evrenin parametreleri arasndaki genel uyumdur.

Temsil gc yksek rneklemin, evrenin tm zelliklerini yanstmas beklenmektedir.

Temsil gcnn yksek olmas deiken says, evrenin trdelii, rneklem alma yntemi, kabul edilen rnekleme hatas ve anlamllk dzeyi gibi durum ya da koullarla yakndan ilikilidir.

rneklemin yeterli byklkte olmas istatistik analizlerde gerekli olan normallik koulundan kaynaklanmaktadr.

Normal dalma gerekliin genel doas denilmekte ortalama ve standart sapma deerlerine dayal empirik yollarla gerekliin doas aklanabilmektedir.

Normal Dalm

Normal dalm gsteren durumlarda gzlemlenen deikenlerin %68'i ortalamadan 1 standart sapma, %95'i ortalamadan 2 standart sapma, %99'u ise ortalamadan 3 standart sapma uzaklkta bulunmaktadr.

Bir ok aratrmada ie koulan t-testi, varyans analizi ve oklu regresyon gibi istatistiksel teknikler normallik varsaymna dayanarak yaplabilmektedir.

rneklemin doru biimde seilmesi, normal dalm rneklemde de salamaya yneliktir.

Genel olarak rneklem bykl arttka rneklem dalm normale yaklamaktadr. Buna ise merkezi limit teoremi denilmektedir.

rneklem Seimi

Uygun biimde seilmek kouluyla daha byk bir rneklemin evreni temsil etme gc daha yksektir.

rneklem seiminde doru yntemlerin kullanlmas ve evrende bulunan alt deikenlerin yansz biimde ve benzer oranlarda rneklemde bulunmas, rneklemin temsil gcnn olmasn salar.

rneklem seiminde dikkat edilmesi gereken nokta, rneklemin evrendeki tm alt gruplar ve tabakalar kapsam olmasdr.

rneklem byklnn artmas, istatistiksel testlerin de gcnn ve gvenirliinin artmasn salamaktadr.

Test leminin Gc

Testin gc, bir testin gerekte var olan fark bulabilme yeteneidir.

rneklem byklnn artmas testin gcn artrmakta bu da Tip I ve Tip II hatalarn nlemektedir.

Tip I hata ( - alfa), iki deiken arasnda fark yokken fark bulunmasn, Tip II hata ( - beta), iki deiken arasnda gerekte fark varken aratrma sonucunda bu farkn bulunamamas durumudur.

Anlamllk / Gven Dzeyi

Kabul edilen anlamllk dzeyi Tip I hatay yapmama orann gstermektedir.

lke olarak, anlamllk dzeyinin deeri azaldka rneklem says artmaldr.

Anlamllk dzeyinin 0,05 olmas her 100 karardan 5'inin gerekte doru olmasna karn reddedilmesi anlamna gelmektedir.

Gvenirlik

Gvenirlik, lme ilemine karan yanlglarn ve hata paynn en aza indirilmesidir.

Her lme ilemi bir miktar hata ierir. tr hatadan bahsedilebilir:Sabit hata, lme aracndan kaynaklanr.

Sistemli hata, aratrmacnn yanl tutumundan kaynaklanr.

Yansz hata, nedeni bilinmeyen eitli durumlardan kaynaklanr.

Gvenirlik dzeyi, lmenin kendi iindeki tutarlldr.

Gven aral, normal dalm oluturan bir rneklemin hangi olaslkla hangi deer aralna deceine ilikin karardr.

RNEKLEME YNTEMLER

Olaslkl YntemEvrendeki her bireyin veya genin rnekleme girebilme ansnn eit olmas gereklidir. (Gnlk hayattan rnek, Kura, piyango vb.)

Olaslksz YntemAratrma asndan nemli olan belirli bir lte dayanarak rneklem alnmasdr. (Gzellik yarmalar, dedektiflik vb.)

Karma Yntemok dzeyli rnekleme olarak da nitelendirilmektedir, hem olaslkl hem de olaslksz yntemleri ierir.

Olaslkl rnekleme Yntemleri

Yansz rnekleme

Sistematik rnekleme

Kme rnekleme

Tabakal rnekleme

Yansz rnekleme

Yansz rnekleme (Tesadfi / Rastsal / Basit Rastlantsal / Yaln Rastlantl rnekleme olarak da adlandrlr.)rnekleme girme ansnn eit ve birbirinden bamsz olmas ve doru yaplabilmesi iin evrenin ve zelliklerinin iyi tannmas gerekmektedir.

Yansz saylar tablosundan yararlanlabilir.

Sistematik rnekleme

Sistematik rneklemeEvrenin toplam says biliniyorsa kullanlabilir. Her birine bir say verilir. (Evren 100 kii olsun)

rneklem says belirlenir. (20 olsun)

Evren says belirlenen rneklem saysna blnr. (100/20=5)

kan aralk geniliinden (yani 5'ten) kk herhangi bir say balang noktas seilir.

Bu saydan balayp aralk genilii kadar atlayarak rneklem seilir. (4' semi olalm, 4.sradaki bireyden balayarak saylan 5.kiiler: 4, 9, 14,...)

Kme rnekleme

Kme rneklemeEvrenin iindeki alt gruplar yani tek tek bireyler yerine belirli bir zellik etrafnda kmelemi birimler rnekleme alnr.

Evreni tabakalara ayramadmz durumlarda kullanlabilir.

rnein bir ilkokulda 90 kii gerektiren ve 2.snf rencileri ile yaplacak bir alma iin 9 ubeden 10'ar kii semek yerine 3 ubenin seilmesi kme rneklemedir.

Tabakal rnekleme

rneklemin iinde tabakalar ya da katmanlar vardr. Bu nedenle tabakal rnekleme tekniine katmanl rnekleme de denilmektedir.

Tabakay belirlerken kendi iinde benzeme, dier tabaka ile farkllama lt alnmaldr.

Tabakalar genellikle demografik zelliklere bal olarak oluturulur. (Ya, cinsiyet, eitim durumu, gelir durumu vb.)

Dikkat edilmesi gereken her katman iin ayr rneklem alnmasdr. Evren ile rneklem benzeiklii salanmas iin nemlidir.

Olaslksz rnekleme Yntemleri

Geliigzel rnekleme

Amal rnekleme

Kota rnekleme

Kartopu rnekleme

Kolayl rnekleme

Gnll rnekleme

Geliigzel rnekleme

Geliigzel rnekleme yntemi genellikle aratrmac tarafndan keyfi olarak belirlenir.

rneklem seiminde belirli bir sistematik yoktur.

O anda kim/ne varsa onu rneklem olarak semek geliigzel rneklemedir.

Sokaktan geen insanlar rneklem almak geliigzel rneklemeye rnektir.

Bu yntemde rneklemin evreni temsil etme gc zayftr.

Geliigzel rneklem verilerinden bilimsel genellemeler yapmak salkl deildir.

Amal rnekleme

Aratrmacnn kendi hedefi dorultusunda evrenden seim yaparak rneklemi belirlemesidir.

Amal rneklemede aratrmacnn yarglar nemlidir.

rneklem belirlenirken aratrma sorununa en uygun gelerin seimine zen gsterilir.

kazalarna ilikin bir aratrmada gda sektr yerine ar sanayi sektrndeki alanlarn rneklem olarak seilmesi rnek verilebilir.

Kota rneklemesi

Evrenin belirli zelliklerine baklarak rneklemde de bu zelliklerin bulunmas iin belirli kotalarn konulduu rnekleme tekniidir.

Bu zellikler gruplar, kmeler, katmanlar eklinde olabilir.

Tabakal rneklemeden fark, aratrmac tarafndan her zellie ilikin belirli sayda rnek alnmasdr.

Aratrmac belirledii kota doluncaya kadar rneklem almaya devam eder.

Oranl ve oransz kota rneklemesi eklinde yaplabilir.

Kota rneklemesi yanldr. Baz bireyler/geler kota snrlamasndan dolay aratrma d kalrken baz bireyler/geler srf kolay ulalabildii iin kotaya alnr.

Kartopu rnekleme

Kartopu rnekleme yntemine dedektif yaklam da denilmektedir.

Aratrma konusuna ilikin rneklemin balangta belirsiz olduu durumlar iin uygun bir yntemdir.

Bir noktadan balayarak edililen bilgilerle yeni rneklemlere ulalr.

rneklemin belirlenmesi ulalabilen bireylerin bilgisine, deneyimine, tercihine, olanaklarna vb. baldr, yanllk ierir.

nl bir sanatnn yaam ve yaptlarnn incelendii bir alma rnek verilebilir.

Kolayl rnekleme

Kolayl rnekleme ynteminde rneklem aratrmacnn rahatlkla ulaabilecei katlmclardan olumaktadr.

Bu ynteme Hazr rneklem de denilmektedir.

Aratrmac ile rneklem arasnda i veya kiisel ilikiler sz konusu olabilir.

Uygulamada dk maliyet, izin alma kolayl, zamandan kazanma, i gc yetersizlii gibi nedenlerle kolayl rnekleme yaplmaktadr.

Bir retim yesinin kendi dersini alan rencilere anket uygulayarak veri toplamas rnek verilebilir.

Gnll rnekleme

Aratrmaya katlan rneklem gnll kiilerden olumaktadr.

Ancak gnll olmayan kimselerin aratrmaya katlmamasndan kaynaklanan durum aratrmann temsil gcn drebilir.

Gnll olmayanlarn neden aratrmaya katlmad bilinmediininden yanllk sorunu ortaya kabilir.

Buradaki gnlllk kavram, aratrmaya katlma konusunda kiisel rza gsteren ya da onay veren kiilerle kartrlmamaldr nk zaten etik olarak hi kimse aratrmaya katlmaya zorlanamaz.

ok Dzeyli rnekleme

Bu tr rnekleme ounlukla olaslkl ve olaslksz rnekleme tekniklerinin deiik bileimlerine dayanr.

Genelde birden ok rnekleme tekniinin bir araya getirilip uygulanmasyla ortaya kar.

rnein Trkiye'nin az gelimi ve ok gelimi illerindeki gazete okuma alkanlklarn belirlemek iin bir rneklem seildiini varsayalm;Kme rneklemesiyle gelimilik dzeyine gre iller kmelendirilir.

Amal rneklemeyle en az en ok gelimi iller rnekleme alnr.

Yansz rneklemeyle o illerden bireyler seilir.

RNEKLEME SORUNLARI

Evreni tanmadan rneklem alnmas

rneklem byklnn uygun olmamas

Yanl rnekleme teknii kullanlmas

Kolayl rneklem ile allmas

Gnll rneklem ile yetinilmesi

Kayp deneklerin gz ard edilmesi

Evren ve rneklemin yeterince betimlenmemesi