Evren, Örnekleme ve Verilerin Belirlenmesi

Aralık, 2015

SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMİ

Hazırlayan: Özden ÖZLÜMaltepe üniversitesi

2

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ1. Evren (Anakitle) ve Örneklemenin (Araştırma Kümesi) Temel

Kavramları1.1. Evren1.2. Çalışma Evreni (Hedef Evren)1.3. Örneklem1.4. Örneklem Çerçevesi1.5. Eleman (Birim)1.6. Örnek1.7. Parametre (Evrendeğer) ve İstatistik (Örneklemdeğer)

2. Örnekleme2.1. Yansızlık2.2. Örnekleme Türleri2.3. Tesadüfi Olmayan Örnekleme Yöntemleri2.4. Örneklemenin Yapılması

3. Verilerin Toplanması3.1. Birincil Verilerin Toplama Yöntemleri

KAYNAKÇA

3

GİRİŞ

Bir araştırma raporunda araştırma probleminden önerilere kadar olan bölüm ve alt bölümlerden oluşan rapor metnine Ana Bölümler denilmektedir (Karasar, 2009).

APA (1967) modeline göre hazırlanan raporlarda ana bölümler;• Giriş,• Yöntem,• Bulgular ve Yorum,• Özet, Yargı ve Öneriler’den oluşmaktadır.

Rapor sunumlarında izlenen bu ortak tutum iletişimin kolaylaşmasını sağlar.

Evren, Örneklem ve Verilerin Toplanması Yöntem’in alt bölümlerindendir.

4

Araştırma Modeli ayrıntılı ve gerekçeli bir şekilde açıklandıktan sonra Evren ve Örneklem bölümüne geçilir.

Üzerinde araştırma yapılacak bir evren hakkında bilgi derlemek için başvurulabilecek ilk ve en basit yöntem o evreni oluşturan tüm birimler üzerinde araştırma konusuyla ilgili bilgi derlemektir, yani tam sayım yapmaktır.

Ancak uygulamada evrenin tüm birimlerinden bilgi derlemek çeşitli nedenlerden dolayı neredeyse imkansızdır.

Tam sayım yönteminin zayıf yönleri olması nedeniyle üzerinde araştırma yapılacak evrenin araştırma konusuyla ilgili durumunu yansıtacağı düşünülen bir grup birimin evrenden seçilmesi ve bilgilerin bu birimlerden derlenmesi, yani örnekleme yöntemine başvurulması gerekmektedir.

5

1930’lu yıllarda örnekleme yöntemlerindeki önemli gelişmelerden sonra bu gelişmelerin ışığında örnekleme, bir araştırma için gerekli verilerin derlenmesi, bu verilerin çözümlenmesi ve çözümleme sonucu elde edilen bulguların araştırma amaçları için yorumlanmasıyla ilgili en önemli araçlardan birisi haline gelmiştir.

Bu çalışmada evren, örneklem ve veri toplama konularının üzerinde durulacaktır.

6

Araştırma tasarımı sürecinin ilk adımı araştırma problemini tanımlamaktır. İkinci ve en önemli işlemlerinden bir diğeri de araştırmanın evreninin ve araştırma evreni temsil edecek örneğin belirlenmesidir.

Örnek: Türkiye’deki son genel seçimler öncesinde bir çok araştırma şirketi tarafından seçim sonucu tahmin araştırmaları yapıldı. Seçimlerden sonra yapılan tahminlerin hepsinin gerçeği yansıtmadığı görüldü. Sadece bir araştırma şirketinin tahmin sonuçları doğruyu yansıttığı görüldü.Bunun sebebi sizce ne olabilir?

Tüm Türkiye’yi temsil edecek kadar kişiyle araştırma yapmış olmaları ve örneğin iyi belirlenmesidir.

1. Evren (Anakitle) ve Örneklemenin (Araştırma Kümesi) Temel Kavramları

7

İki tür evren vardır:

Genel evren: Soyut bir kavramdır; tanımlanması kolay fakat ulaşılması güç ve hatta çoğu zaman ulaşılması imkansız bir bütündür. Örneğin; öğrencileri evren olarak alan bir araştırmacının, tüm öğrencilere ulaşması ya da onlara genellenebilecek bir başka yol izleyerek tam güvenli bir sonuca varması imkansızdır.

Çalışma Evreni (Hedef Evren): Ulaşılabilen evrendir. Bu açıdan somuttur. Araştırmacının, doğrudan gözleyerek ya da ondan seçilmiş bir örnek küme üzerinde yapılan gözlemlerden yararlanarak, hakkında görüş bildirebileceği evren çalışma evrenidir.

(Karasar, 2009, 110)

1.1. Evren (Population)

8

Evrenin içerisinden araştırma için uygun olmayan elemanların çıkartılmasıyla bulunan çalışma evreni araştırmanın önemli ancak zor bir bölümüdür.

Evreni doğru belirleyebilmek için;- araştırma problemini açıkça ifade etmek,- verilerin hangi birimlerden elde edileceğini belirlemek,- araştırma sonucunda genellemelerin kimleri ve/veya neleri kapsayacağını ortaya koymak gerekmektedir.

1.2. Çalışma Evreni (Hedef Evren):

9

Örnek: Bir araştırmacı Maltepe ilçesindeki İngilizce eğitim veren dershanelerin dil öğretiminde izledikleri yolları öğrenmek isterse, uygun verilerin toplanacağı evren Maltepe ilçesindeki İngilizce eğitim veren dershanelerdir.Bu dershanelerin içinde başka konularda eğitim veren dershaneler araştırma için uygun olmadığından ele alınmazlar ve çalışma evreni Maltepe ilçesindeki tüm dershanelerin sayısından azdır.

Evrenin içerisinden araştırmaya uygun olmayan elemanlar çıkartılınca araştırmaya uygun ve/veya ulaşılabilir elemanlardan oluşan çalışma evreninin elemanları bulunur.

10

Sonlu evren: Araştırma problemi çerçevesinde analiz yapmak üzere ele alınan elemanların sınırlı sayıda olduğu evrendir. Tüm elemanları çalışma evreninin de elemanları olabilir. Örneğin; bir okulda, öğretmenlerin verimliliğini ölçmeye çalışıldığı bir araştırmada evren okulda görev yapmakta olan öğretmenlerle sınırlı olan sonlu bir evrendir.

Sonsuz evren: Ele alınan elemanların sınırlı sayıda olmadığı ya da sayılamayacak kadar çok elemanın olduğu evrendir. Tüm elemanları çalışma evreninin elemanları olamazlar.Örneğin; bir araştırmada tüm dünyadaki öğretmenlerin verimliliği ölçülmek istendiğinde evren sayılamayacak kadar çok öğretmen olduğu için sonsuz evren olmaktadır.

11

Evrenin bütün elemanlarıyla birlikte tek tek incelemenin mümkün olmamasından dolayı evreni temsil etme yeteneğine sahip küçültülmüş modeline ‘Örneklem (Sample)’ adı verilmektedir.Bir örneklem iyi seçilmişse, araştırma sonuçları fazla kaynak harcamadan da o evrene genellenebilecektir (Maxwell, 1996).

1.3. Örneklem

12

Örneklem üzerinde çalışmanın maliyet güçlükleri, kontrol güçlükleri ve etik zorunlulukları olmak üzere üç temel nedeni vardır. Bunun yanısıra, her evreni bir bütün olarak incelemeye gerek olmayabilir. Örneğin, bir kişinin, vücudundaki kanın tümü boşaltılıp incelenmeden de kan grubunun belirlenmesi vb amaçlı ‘kan tahlilleri’ yapılıp temsili sonuçlar alınabilir (Karasar, 2009).

Örneklem üzerinde çalışılırken daha çok iş doyumu, iş tutumu, görüş gibi konulara yer vermek anlamlı olabilir.

13

Araştırma örneğinin belirlenmesinde kullanılan evren elemanlarının listesine örneklem çerçevesi denmektedir. Araştırmaya başlamadan önce;

• Amaç için uygun bir çerçeve var mı?• Başka bir kaynaktan sağlanabilecek mi?• Önceden düzenlenmiş bir çerçeve yoksa, yeni bir çerçeve

hazırlanabilir mi?• Yeni çerçevenin hazırlanmasında gerekli olacak maliyet ve

zamana sahip miyiz?sorularının yanıtlanması gerekir.

Kısaca örneklem çerçevesi, örnekte yer alması mümkün olan evren elemanlarının listesidir.Örneğin; internet ile yapılan araştırmalarda örneklem çerçevesi internet siteleri/web adresleri olabilir. Örneklem çerçevesi evrenin tüm elemanlarından oluşmayabilir.

1.4. Örneklem Çerçevesi

14

Araştırmaya konu olan evrenin her bir üyesine eleman denir.

Örneğin; Nüfus sayımı yapılırken eleman insandır.Maltepe ilçesindeki İngilizce eğitim veren bir dershane

evrenin elemanıdır.

1.5. Eleman (Birim)

15

Evrenin alt kümesidir, evrenin elemanlarından oluşturulur. Birçok araştırmada tanımlanan evrenin bazı elemanları örneğe girerken bazı elemanları örneğe girememektedir.Yani evren verilerinin bazıları araştırmaya uygun olmaması, örneklem çerçevesi şeklinde listelenememesi, ulaşılamaması, cevaplayıcıların cevaplamayı reddetmesi ve cevaplama kapasitelerinin olmaması nedeniyle örneğe alınamamaktadır.

Bahsi geçen bu nedenlere bağlı olarak evren elemanlarından bazı elemanlar çıkartıldığında örnek elde edilmektedir.Örneğin; Bir okulda 1000 öğrenci olduğunu düşünelim. Bu öğrencilerden seçilen 200 öğrenci araştırmanın örneğidir.

Örnek, çalışma evreni ve örneklem çerçevesinin içinde yer alan evreni nitel ve nicel olarak temsil etme yeteneğine uygun olan birimlerden oluşmalıdır.

1.6. Örnek

16

Örnek: (Özdemir, 2013; 87).Bir işletme müşteri memnuniyetini ölçmek amacıyla bir araştırma yapacaktır. İşletmenin ürünleri yurt içinde pazarlandığı gibi yurt dışında da pazarlanmakta hatta internetten tüm dünyaya satılmaktadır. Satışların bir kısmı satış listelerinde görülmemektedir.

• Araştırmanın evreni nedir ? İşletmenin ürün ya da ürünlerini alarak kullanan

herkestir.• Araştırmanın çalışma evreni evrenine eşit midir?

Hayır. Bu ürünleri alan ancak yaşadıkları ülkeye gidilmesi ya da yaşadığı bölge gereği ulaşılması zor olan müşteriler gibi olumsuz durumlar araştırmanın çalışma evreninin elemanı değildir.• Çalışma evreni nedir?

Ulaşılması mümkün olan kayıtlı ya da kayıtsız ürün alan tüm müşteriler çalışma evreninin elemanlarıdır.

17

Örnek: (Özdemir, 2013; 87).Bir işletme müşteri memnuniyetini ölçmek amacıyla bir araştırma yapacaktır. İşletmenin ürünleri yurt içinde pazarlandığı gibi yurt dışında da pazarlanmakta hatta internetten tüm dünyaya satılmaktadır. Satışların bir kısmı satış listelerinde görülmemektedir.

• Örneklem çerçevesi nedir?Ürünü alanların kayıtlı listeleridir. Kayıtlara geçmeden

ürünleri alanlar örneklem çerçevesinin elemanı değildir.• Örnek birimleri nedir?

Araştırmaya uygun, kayıtlı ürün satın alan, araştırmadaki soruları cevaplayabilecek ya da cevaplamaya istekli kişilerden oluşmaktadır.

18

Parametre (Evrendeğer): Evrenler parametre adı verilen belirleyici ölçülerle tanımlanırlar. Örneklemenin amacı örneğin içerdiği bilgilere dayanarak ilgilenilen belirli bir evren hakkında yargılara varmaktır. Örnek bilgisine dayalı olarak yorum yapılması evren parametrelerinin tahminleridir. Parametre evrendeki belirli bir değişkenin tanımlayıcısıdır.

İstatistik (Örneklemdeğer): Örneklemler istatistik adı verilen belirleyici ölçülerle tanımlanırlar. Örneklem istatistikleri evren parametrelerini tahminlemede kullanılır.

Karasar (2009), evrenin, bilinmek istenen (ortalama, standart sapma vb.) değerlerine ‘parametre’ ve örneklem üzerinde gözlenen (ortalama, standart sapma vb.) değerlere de ‘istatistik’ denildiğini söylemektedir.

(Özdemir, 2013;87)

1.7. Parametre (Evrendeğer) ve İstatistik (Örneklemdeğer)

19

(Kaynak: Özdemir, 2013:88)

Şekil evren (anakitle) parametresi ve örnek istatistiği ilişkisini göstermektedir.

20

Örnekleme (Sampling) evrenden örneklem alma işlemidir.

2. Örnekleme

Bu şekilde oranlı eleman örnekleme gösterilmiştir.

(Kaynak: Karasar, 2009: 112)

21

Yansızlık (randomness): Örneklemin temel kuralıdır. Araştırmacı, örneklem seçerken kişisel yanlılığı, çok kolay bulunabilecek üniteleri seçmesi gibi göreceli etkenlerin etkili olmasını önlemek için yansızlık kuralına uymalıdır.

Yansızlık belli bir örneklem büyüklüğüne ulaşmak için evrende bulunan her ünitenin (bireyin, nesnenin, parçanın) örneklem’e girebilme olasılığının belli, bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur.

Ancak, alınan örneklem’in evreni tümüyle temsil etmesi, ya da belli sınırlar içinde ve güven düzeyinde temsil etmesinin bir garantisi yoktur. Örnekleme yanılgıları kaçınılmazdır. Yansızlık kuralı ile bu yangıların en düşük düzeye indirildiği kabul edilir (Karasar).

2.1. Yansızlık (Randomness)

22

Örnekleme Türleri: Örnekleme, temel olarak, iki şekilde yapılmaktadır

(Karasar): • Eleman örnekleme• Küme örnekleme

Eleman örnekleme: Evrendeki elemanların tek tek, eşit seçilme şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemedir. Örnekleme tekniklerinin en yalını ve yaygın olanıdır.

İki tür eleman örnekleme mevcuttur:• Oransız eleman örnekleme: evrendeki tüm elemanların

birbirine eşit seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür. Basit tesadüfi örnekleme, yalın örnekleme, yansız örnekleme, İngilizce olarak simple random sampling gibi isimlerle de adlandırılmaktadır.Oransız eleman örneklemede, evrendeki eleman türlerinden herbirinden örneklem’e girenlerin sayısı, tamamen şansa bırakılmıştır.

2.2. Örnekleme Türleri

23

Oranlı eleman örnekleme: alt evrendeki bütün elemanların birbirine eşit seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür.

Bu örneklemeyi yapabilmek için, evren, 1) araştırma açısından önemli görülen belli bir değişkene

göre, kendi içinde benzeşikliği olan alt evren’lere ayrılır,2) alt evrenlerden her birinden, eleman örnekleme

yapılır,3) her bir alt evrenden alınacak eleman miktarı o alt

evrenin bütün evren içindeki payı oranında belirlenir.

Bu yolla örneklemin, evreni, tüm alt dilimleri ile temsil etmesi güvence

altına alınmış olur, böylece küçük fakat araştırma için önemli özellikleri olan bazı alt evrenlerin şans etmeni ile örneklem dışında kalması önlenmiş olur.

24

Oranlı ve Oransız Örnekleme ile ilgili bir örnek (Karasar, 2009)

• Bir kamuoyu araştırmasında, yüz bin nüfuslu bir kentten bin kişilik bir örneklemalınsın. Evren sınırlanıp tanımlandıktan sonra, genel bir liste edinilsin. Listedekiler genel evreni daha doğrusu çalışma evrenini oluşturur. Çalışma evreninden yansız bir seçimle bin kişilik örneklemin alınması oransız eleman örneklemdir.

• Alınmak istenilen görüşlerin etkilenebileceği bir değişkene, örneğin sosyo-ekonomik düzeye göre evreni alt evrenlere ayırmak ve her alt evrenden, genel evrendeki oranlarına göre elemanlar almak da olasıdır. Örneğin, üst sosyo-ekonomik düzeyde on bin, orta sosyo-ekonomik düzeyde otuz bin ve alt sosyo-ekonomik düzeyde de altmış bin kişinin bulunduğu görülmüş olsun. Buna göre, alınacak bin kişilik örneklemin %10’u (100 kişi) üst sosyo-ekonomik düzeyden, %30’u (300 kişi) orta sosyo-ekonomik düzeyden ve %60’ı (600 kişi) da alt sosyo-ekonomik düzeyden, eleman örnekleme yolu ile alınır. Böylece gerçekleştirilen oranlı örnekleme, oransız örneklemeye göre, daha temsili olma şansına sahiptir.

25

Tabakalı örnekleme/sınıflandırılmış/gruplandırılmış örnekleme (stratified sampling): Evren kendi içinde benzeşik alt evrenlere ayrıldığından daha küçük bir örneklemle yetinilebilir. Bu örneklem türüne tabakalı örnekleme adı verilmektedir.Evren elemanları farklı özellikleri ile farklı tabaka veya sınıflarla ifade ediliyorsa evren heterojen yapıdadır. Heterojen yapıdaki evren tabakalara (gruplara) ayrılır ve tabakalar alt grup veya alt evren olarak değerlendirilir. Alt evrenin elemanları benzer özelliği gösteren tabakadan oluştuğundan homojen yapıda olacaktır.

26

Tabakalı örneklemede evren, evrenin her elemanı sadece bir tabakaya ait olmak üzere alt gruplara bölünmüştür.

Evrenin elemanlarını tabakalara ayırmada; gelir düzeyi, cinsiyet, yaş, bölge, bölüm, endüstri türü gibi kriterler göz önünde bulundurulur. Tabakalı örnekleme yöntemi evreni oluşturan elemanların araştırma konusu ile ilgili özelliklerinin heterojen olması durumunda kullanıldığından, yöntemin geçerliliği tabaka içindeki elemanların homojenliğine bağlıdır (Özdemir).

27

Tabakalı örneklemeye örnek:

2000 kişilik evrende yüksek, orta ve düşük gelir düzeyine göre iş doyumunun farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılmak istensin. 2000 kişinin gelir düzeyine göre dağılımı yüksek gelir düzeyinde 500 kişi, orta gelir düzeyinde 600 kişi ve düşük gelir düzeyinde 900 kişi olacak şekilde verilsin. Bu araştırmayı yapmak için 100 kişilik örnek oluşturmak istendiğinde hangi tabakadan kaç kişinin örneğe alınacağı tabakalı örnekleme ile belirlenmelidir (Özdemir).

28

Küme örnekleme: Evren ya da çalışma evreni, içinde çeşitli elemanları olan, benzer işlevli kümelerden oluşur. Araştırma, evrenden seçilecek kümeler üzerinde yapılabilir. Evrendeki tüm kümelerin tek tek (bütün elemanlarıyla birlikte) eşit seçilme şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemeye küme örnekleme denmektedir (Karasar).

Basit tesadüfi örneklemde her evren elemanı tek tek seçilir. Evren küme denilen farklı gruplara bölünebilir ve çalışma için bu kümelerin bazıları rastsal (tesadüfi) olarak seçilebilir. Farklı grupların rastsal olarak seçimine küme örnekleme yöntemi denir (Özdemir).

29

Küme örneklemenin iki temel yararı vardır:1. Araştırmacının geniş bir fiziki alana yayılmasını önleyerek maliyeti düşürür,2. Fizik alanın daralmasıyla denetim olanakları artar.

Ancak, eşit seçilme şansının kümelerde oluşu, bireysel ayrılıkların yeterince temsilini sağlayamaması olasılığından dolayı, küme örneklemede olası örnekleme yanılgısının arttığı kabul edilir.Küme örneklemenin temsili bir örneklem oluşturabilmesi için, çok sayıda kümenin seçilmesi gerekir. Tek bir küme ne kadar yansız seçilirse seçilsin ve ne kadar büyük olursa olsun, evreni temsil ediyor sayılamaz. Araştırmacı bu konuda uygun bir dengeyi gözetmelidir (80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/.../s_koc.doc).

30

Kümelere göre örnekleme uygulamasında izlenen işlem sırası:

• Evren, elemanların herhangi bir özelliği açısından değil, coğrafi özellikler açısından belirli sayıda kümeye ayrılır. Örneğin; aynı sokak ve mahallede oturan aileler veya aynı iş yerinde çalışan insanlar, Ege Bölgesindeki sanayii kuruluşları birer küme sayılır. Her kümeden alt kümeler tanımlanabilir. Örneğin mahalle alt küme olarak tanımlanmış ise bu mahallenin sokakları alt küme olarak tanımlanabilir.

• En son tanımlanan alt kümelerden belirli (m) sayıda küme rastsal olarak seçilir.

• Rastsal olarak seçilen alt kümelerdeki bütün elemanlar örneklemi oluşturur. Bu kümelerdeki elemanların sayısı örneklem hacmini gösterir (Özdamar vd., 1999).

31

Tabakalı Örnekleme Yöntemi ve Küme Örnekleme Yöntemi Farkı (Cooper ve Schindler 2003;196)

Tabakalı Örnekleme Küme ÖrneklemeEvren az sayıda tabakaya ayrılır. Her tabaka içinde çok sayıda eleman vardır. Tabakalar çalışmada incelenmekte olan değişkenlere bağlı olarak belirlenir.

Evren çok sayıda kümeye ayrılır. Her bir kümede az sayıda eleman bulunur. Kümeler veri toplama için kolaylık veya avantaj sağlamasına bağlı olarak belirlenir.

Tabakaların içindeki elemanlarda homojenlik varken, tabakaların kendi arasında heterojenlik vardır.

Kümelerin içindeki elemanlarda hetorojenlik olabilirken, kümeler birbirlerine göre homojendir.

Her tabakadan elemanlar rastsal (randomly) olarak seçilir.

Belirli sayıda küme tüm kümeler arasında rastsal olarak seçilir.

32

Örnek (akt. Özdemir, 2013):

10.000 dairelik bir sitenin kaç dairesinde bisiklet olduğunu belirlemek için bir araştırma yapılsın. Bu araştırma için basit rastsal (tesadüfi) örnekleme (simple random sampling) yöntemiyle 400 daire seçilebilir. Diğer taraftan site bloklardan oluşsun ve her blokta 20 daire olsun. Bu durumda sitede 10.000/20=500 blok olacaktır.Araştırmacı 500 blok içerisinden rastsal olarak 20 blok seçilip bu bloklardaki dairelerde araştırma yapılabilir. Bloklar birincil örnekleme birimleri olarak düşünülür ve küme olarak ifade edilebilir. Bu kümelerden dairelerin seçilmesi ise ikincil örnekleme birimleridir (Lohr, 1999:131).

33

Bu örneğe göre küme örneklemenin tabakalı örneklemeden farkları:

10.000 dairelik site : EvrenBu evrendeki bloklar : KümeKümeler belirlenirken bloklar birbirlerine göre homojenken, dairelerin homojen özellikte olması aranmamaktadır. Blokların küme olmasında hızlı biçimde sınıflandırma yapma ve maliyetten kaçınma avantajı gözetilmiştir.Kümeler birbirine göre homojenken kümenin içindeki elemanlar heterojen olabilir.Evrenden hangi bloğun alınacağı tesadüfen belirlenmektedir.Tabakalı örnekleme yönteminde ise her tabakadan örneğe girecek elemanlar tesadüfi olarak seçilmektedir.

34

İkinci örnek:

5 fakülteden oluşan bir üniversitenin öğrencileri üzerine yaptığı yemekhane değerlendirmesi ve öğretim elemanı değerlendirmesi araştırmaları ele alınsın.

Üniversitede tüm öğrenciler aynı yemekhanede aynı zaman dilimlerinde faydalanmaktadır. Yemekhane açısından üniversitenin fakülteleri homojendir ve tabaka oluşturmaz. Bu nedenle sadece 1 fakülte öğrencilerinden bir örnek oluşturulabilir. Öğretim elemanı değerlendirmesinde ise fakülteler heterojendir ve örneklemin içinde her fakülte öğrencisi oranında temsil edilmelidir. Bu nedenle üniversitenin öğretim elemanı değerlendirmesi tabakalı örnekleme ile yapılmalıdır.

35

Alanlara göre örnekleme: Aslında kümeleme örneklemenin bir türü olan alanlara göre örneklemede coğrafik sınıflar oluşturulmaktadır. Araştırma bölge, şehir gibi tanımlanabilir coğrafik alanlardan oluşan bir nüfusu kapsıyorsa bu örneklem yöntemi kullanılabilmektedir (Cavana v.d., 2001).Yerel TV ve radyolar gibi belirli coğrafik alanlarda faaliyet gösteren işletmeler o bölgede yaşayan bireylerin ilgi alanlarını, tutumlarını ve davranışlarını belirlemede kullanılabilecek bir yöntemdir.

İkili örnekleme: Bu örnekleme yöntemi, hakkında bilgi toplanmış bir grubun bir alt kümesine ile ilgili ileride tekrar bilgi toplanması gerektiğinde kullanılabilmektedir.Örneğin; cevaplayıcılara uygulanan bir ankette, cevaplayıcıların işletmenin o problemine yönelik daha fazla bilgisi olacağı düşünülen bir alt grubu oluşturulur ve ek sorularla anket o gruba yeniden uygulanır.

36

Tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerinde, evren elemanlarının, örnekleme seçilmelerinde hesaplanan bir olasılık değeri yoktur. Bu da örneklemde gerçekleştirilen çalışma sonuçlarının güvenle evren için genellenemeyeceği anlamına gelmektedir.

Ancak, araştırmacılar için sonuçların genellenebilmesinden daha çok, hızlı ve düşük maliyetli biçimde ön bilgiye sahip olmak önemliyse, tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerine başvurabilirler (Sekaran, 1992).

Dört tesadüfi olmayan örnekleme yöntemi çok kullanılan tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerindendir; kolayda örnekleme yöntemi, yargısal (kasti) örnekleme yöntemi, kota örnekleme yöntemi ve kartopu örnekleme yöntemi.

2. 3. Tesadüfi Olmayan Örnekleme Yöntemleri

37

Kolayda Örnekleme YöntemiEn az güvenilirdir ancak, en düşük maliyetli ve uygulaması en kolay olan yöntem olduğu için araştırmacılar tarafından tercih edilir. Araştırmacılar kimi isterlerse onları örnekleme alabilirler (Cooper ve Schindler).

Yargısal (Kasti) Örnekleme YöntemiYargısal örneklemede, gerekli bilgiyi en iyi sağlayabilecek elemanlar örneklemeye seçilebilmektedir (Özdemir).Yargısal örnekler, evreni en iyi temsil ettiği düşünülen elemanların araştırmacı tarafından seçimiyle oluşturulur (Davis, 1996).

Kota Örnekleme YöntemiÖrneğe girecek elemanlar araştırmacının kendi isteğine göre belirlenir ve tabakalı örnekleme yönteminin tesadüfi olmayan biçimidir. Bu yöntem tesadüfi olmayan yöntemlere kıyasla örneklemin evreni temsil edebilirliğini arttırmaktadır.

38

Kota Örnekleme Yöntemine bir örnekTüketicilerin satın alma eğilimlerini belirlemek için 1.000 kişilik bir evren alınsın. Evrenin özelliklerinin temel belirleyicilerinden biri de yaştır. Evreni oluşturan yaş grupları evrendeki oranlarıyla örnekleme de yansıtılır. Eğer evreni oluşturan 25-35 yaş arasındaki tüketici sayısı 250 kişi ise bunun evren içindeki payı %25 olarak bulunacaktır. 200 kişilik bir örnek oluşturulmak isteniyorsa örneklemde yer alacak 25-35 yaş arasındaki tüketici sayısı n25-25 yaş= 200 x 0,25= 50 kişi olarak bulunacaktır.

Buraya kadar tabakalı örnekleme ile aynıdır, ancak 50 kişinin kim olacağı tesadüfen değil araştırmacının isteğine göre belirleneceğinden tabakalı örneklemden farklılaşmaktadır (Özdemir).

39

Kartopu Örnekleme YöntemiEvren elemanlarının spesifik özelliklerinin belirlenmesine rağmen, bu elemanlara ulaşmanın zor olduğu durumlarda kullanılmaktadır.Kartopu örnekleme yöntemini kullanan bir araştırmacı ulaşabileceği ilk elemanı belirler. Bu elemandan elde ettiği bilgilerle diğer elemanlara ve bu şekilde zincirleme olarak evreni temsil eden örneğe ulaşmaya çalışır.Ne kadar fazla kişiye ulaşılırsa ulaşılsın kartopu örnekleme yönteminin evreni temsil etme gücü her zaman yüksek olmayabilir. İlk kişi kendi tanıdığını, o kişi de kendi tanıdığını önereceğinden benzer nitelikli deneklerin örneğe girmesi söz konusu olabilir.Örnek: Türkiye’deki üniversitelerde çalışan dekanların kariyerlerini incelemek isteyen ve part-time olarak bu üniversitelerden birinde çalışan bir araştırmacı öncelikle kendi fakültesinin dekanı ile görüşebilir. Sonraki görüşmeler bu görüşmede dekanının önerdiği kişi veya kişilerle yapacaktır.

40

İyi bir örneklemede yapılması gereken işlemler:

1 Çalışma evreninin tanımlanması,2 Evrendekilerin listelenmesi,3 Örnekleme türünün belirlenmesi,4 Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması,5 Örneklemin alınması6 Temsilliliğinin sınanması.

(80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/.../s_koc.doc).

2.4. Örneklemenin Yapılması

41

1. Çalışma evreninin tanımlanmasıÖrneklemenin başlangıç yeri, araştırmanın amaçları doğrultusunda, sonuçların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp çalışma evreninin tanımlanmasıdır.Örnek: Üniversite öğrencilerinin tüketim alışkanlıkları üzerine yapılacak bir araştırmada, evren, genelde, üniversite öğrencileridir. Çalışma evreni, örneğin, ‘İstanbul’daki üniversitelerdeki lisansın ikinci sınıfında okuyan, yaşı 21’i aşmayan, bekar, tam zamanlı okuyan ve Türk vatandaşı olan öğrencilerin oluşturduğu bütün’ olarak belirlenebilir.

42

2. Evrendekilerin listelenmesiOlasılığa dayalı yansız bir örneklemenin en önemli maddelerinden birisi de çalışma evreninin elemanlarının tam bir listesine sahip olmaktır. Ancak, çok önemli olan bu listenin hazırlanması kolay değildir. Liste sağlansa bile düşünülen çalışma evreninin ‘tam’ bir listesi olmayabilir.Örnek: Telefon rehberi liste olarak alınmış olsun; bazılarının birden çok telefonla listelenmiş olması, bazılarının da rehberde yer almaması ‘tam’lığı bozacaktır.3. Örnekleme türünün belirlenmesiÖrneklemenin iki temel yaklaşımı (eleman örnekleme ve küme örnekleme) arasından hangisinin izleneceğinin kararlaştırılması da önemli bir sorundur. Buna karar verirken bu iki madde göz önünde bulundurulmalıdır:1. Evrendeki elemanların gösterdiği dağılım ve elde edilebilecek listesinin şekli,2. Evreni temsilde aranan tamlık ve bu işin gerektirdiği maliyet arasında kabul edilecek denge

43

4. Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılmasıÖrneklem alınmasında temel olan örneklemin, alındığı evreni temsil etmesidir. Eğer örneklemin temsil yeterliliği yoksa örneklemede hata olur.Temel kural: evren ne kadar büyük olursa olsun örneklem de o kadar büyük olmalıdır.5. Örneklemin alınmasıÖrneklemenin amacına uyması için, belirlenen büyüklükteki bir örneklemin, yansızlık kuralına uygun bir biçimde seçilmesi ile mümkündür. Örneklemede yansızlığı korumak için:1. Ad çekme, yazı-tura atma vb2. Yansız numaralar çizelgesini kullanma3. Yansız diziden eşit aralıklarla seçme işlemi yapılabilir.

44

6. Temsilliğinin sınanmasıÖrnekleme yapıldıktan sonra, yansızlık kuralının ne denli çalıştığı, örneklemin ne ölçüde temsil edebildiğini bilmek için, örneklemdekilerle evrendekilerin bilinen bazı özellikleri karşılaştırılır:

cinsiyet oranları, yaş dağılımları vb.

Bu bilinen özellikler açısından, evren ile örneklem arasında önemli sayılabilecek bir farklılaşma yoksa, öteki özellikler bakımından da temsilliğin sağlanacağı kabul edilir.

45

Veri: ‘Gözlem ve deneye dayalı araştırmanın sonuçları’ (tdk.gov.tr).

Veri, henüz işlenmemiş kanıtlardır (Karasar, 2009). Örneğin, bir nesnenin rengi, ağırlığı, yaşı; bireyin belli bir konudaki görüşleri, tutum ve davranışları, birer veridir.

Araştırmada veri, araştırma amacını gerçekleştirmek yani karar verebilmek için gerekli olan kanıtlardır.

3. Veriler ve Toplanması

46

Araştırma probleminin çözümünde kullanılacak veriler:• Niteliksel (Kalitatif / Qualitative) Veriler: Sayısal olarak ifade

edilemeyen, sayıların yerine metin, fotoğraf, görüntü veya ses ile ifade edilen verilerdir.

• Niceliksel (Kantitatif / Quantitative) Veriler: Sayısal olarak ifade edilen verilerdir.

Niteliksel veya Niceliksel Veriler iki kaynaktan toplanmaktadır: • Birincil veriler: Araştırmacının amacına uygun verileri ikincil

kaynaklardan toplayamadığı durumlarda anket, gözlem, mülakat ve deney gibi yöntemlerle verileri kendisinin toplaması yoludur.

• İkinci veriler: Araştırmacının bilgileri önceden derlenmiş kaynaklardan elde etmesi durumudur.

47

İkincil VerilerLiteratür aşamasında ele alınan kaynaklar genellikle ikincil veri kaynaklarıdır. İkincil veriler niteliksel veya niceliksel olabilmektedir. Ayrıca ikincil verilere kütüphane ve kütüphane dışı kaynaklardan da ulaşılabilmektedir. Veri kaynakları şu şekilde verilebilir:• Kanunlar, düzenlemeler ve mahkeme kararları• Web siteleri, online veritabanları• Üniversite, araştırma geliştirme kuruluşları, danışmanlık şirketleri,

meslek odaları vb kurumların çalışmaları ve raporları• Yerel veya merkezi düzeydeki resmi kuruluşların çalışmaları, bütçeler,

yabancı yatırımlarına ilişkin ülke politikaları• Demografik özellikler, gelir durumu ve tüketim eğilimlerine ilişkin nüfus

sayımı sonuçları• Problem alanına ilişkin akademik ve kurumsal dergiler• Öğrenciler tarafından yazılan tezler ve çalışma raporları• Uluslararası karşılaştırmaların konu edildiği çalışmalar: WTO, EU, OECD

gibi• Problemle doğrudan veya dolaylı yoldan ilişkili olan her türlü basılmış

kitap, dergi gibi materyal.

48

Birincil Verilerİkincil verilerin yetersiz kalması durumunda araştırmacının kaynağından ve doğrudan topladığı verilerdir.

Birincil verileri toplamanın bazı zor tarafları vardır.• Zaman alıcı• Yüksek maliyetli• Cevaplayıcıların zamanlarının olmaması, cevaplamak

istememeleri, dürüst cevap vermemeleri

Ancak, belirli bir çalışma için toplandıkları için araştırma problemi ve araştırmanın amacıyla daha tutarlı olabilmektedir.Ayrıca, davranışlar, tutumlar, algılar gibi konularda birincil verilerin kullanılması zorunlu olmaktadır.

49

Birincil verilerden bazıları:1. Statü ve mesleki durum verileri: Demografik veya sosyo-ekonomik yapıyı (yaş, eğitim durumu, uzmanlık, medeni durum, cinsiyet, gelir veya sosyal sınıf gibi) ortaya koyan verilerdir.2. Psikolojik veya hayat tarzına ilişkin veriler: Kişilik ve davranış bilgileridir.3. Tutum ve fikirlere ilişkin veriler: Bireyin belirli bir fikir, ürün, nesle veya konu hakkındaki tutumunu ölçmeye yönelik verilerdir.4. Farkındalık ve bilgi sahibi olmaya ilişkin veriler: Belirli bir ürün, nesne veya işletme faaliyeti (reklam gibi) hakkında ne bilindiğini gösteren verilerdir.5. Niyet veya eğilime ilişkin veriler: Bireyin yakın zamanda o ürünü almaya niyeti var mı örneğinde olduğu gibi tüketicinin satın alma davranışını açıklar.6. Motivasyona ilişkin veriler: Tüketicinin veya işletme

yöneticisinin davranışlarını güdüleyen şeylerin neler olduğunun anlaşılmasını sağlar.

7. Davranışa ilişkin veriler: Bireyin ne yaptığının ya da yapacağının anlaşılmasını sağlar.

50

DENEYAraştırmacı bağımsız bir değişkeni manipüle ederek öne sürülen bağımlı değişkenin bu müdaheleden etkilenip etkilenmediğini incelemesidir (Cooper ve Schindler).

Örnek: Finansal yatırımcı kararlarını etkileyen faktörleri belirlemeye çalışan bir araştırmacı aynı gün içerisinde bir grup hisse senedi yatırımcısına Merkez bankasının faiz indirimine gidebileceğini, diğer gruba ise artıracağını duyurmuştur. İki grubun davranışlarını inceleyerek merkez bankasının faiz indirmesine tepkileri ölçülmüştür (Özdemir).

3.1. Birincil Veri Toplama Yöntemleri

51

GÖZLEM (Observation)Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir veri toplama tekniğidir.

Gözlem yöntemiyle veri toplama planı aşağıdaki sorulara yanıt verir; • Kim gözlemlenecek?• Ne (hangi davranışlar) gözlemlenecek? • Ne zaman (belirli bir zaman aralığında mı herhangi bir zamanda

mı) gözlemlenecek?• Nasıl gözlemlenecek ve kayıt edilecek?• Nerede (doğal ortam mı belirli bir yer mi) gözlemlenecek• Ne kadar gözlemlenecek? (Cooper ve Shindler)

52

Gözlemin güçlü yönleri • Sözel olmayan davranış• Doğal çevre• Zamana yayılmış (uzun süreli) analiz

Gözlemin sınırlılıkları• Kontrolün olmaması• Sayısallaştırma güçlüğü• Örneklem küçüklüğü• Alana giriş güçlüğü• Gizliliğin ortadan kalkması

53

Gözlem formunun hazırlanmasıGözlem formu hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Gözlenecek olgunun çok yönlü olarak gözlenmesine olanak verecek şekilde gözlem boyutlarını belirleme

• Fiziksel ortamın tanımlanması• Ortamın sosyal boyutunun gözlemlenmesi• Ortamda oluşan etkinliklerin gözlemlenmesi• Ortamda oluşan dilin gözlemlenmesi

54

Gözlemin Avantajları• Objektiftir• Güvenilir verilere ulaşılmasını sağlar• Uygulaması kolaydır• Hızlı bilgi toplanmasına olanak sağlar• Araştırmacı başkalarının yaptığı fikirleri süzmek yerine

doğrudan kendi verilerini oluşturur.• Gözlem teknikleri kamera, saat gibi mekanik araçlar

kullanılarak yapıldığında daha doğru veriler elde edilebilir.• Gözlem verileri gerçek hayat verisidir (Farr ve Timm, 1994).

55

Gözlemin Dezavantajları• Gözlem her tür bilginin toplanmasına uygun değildir.• Gözlemciler eğitimli değilse veriler gözlemcilerin eğilim ya da

ön yargılarını yansıtabilir.• Çok vakit alabilir.• Elektronik aletlerin kullanılmaması durumunda olayın

ayrıntıları kaçırılabilir.• Gözlem maliyeti yüksek olabilir.• Davranışlar aracılığı ile gözlemler yapılsa da tutum ve

davranışlarla uygun verilere her zaman ulaşılamayabilir.• Gözlem altında olan kişiler olağan davranışlarını

yansıtamayabilirler.

56

ANKET (Questionnaire)Anket; bir probleme ilgili olarak çeşitli kimselerin bilgi, tecrübe, inanış, görüş ve düşüncelerini almak için yapılan soruşturmadır.

Hangi durumlarda ANKET kullanılarak veri toplanır?• Büyük ve dağınık bir örneklemden veri toplanmak istendiğinde• Toplanacak bilginin ne olduğunun açık seçik olarak bilindiği

durumlarda• Güvenilir bir veri toplama ortamının olduğuna inanıldığında• Yüz yüze ilişkiyi gerektirmeyen ve benzer sorulara benzer

cevapların alınabileceği durumlarda• Veri toplama için yeterli zamanın olduğu durumlarda• Maddi imkanların anket düzenlemeye müsait olduğu

durumlarda• Veri toplanacak grubun soruları okuyup anlayabileceğinden

emin olunduğu durumlarda

57

Anket düzenlenmeden önce düşünülmesi gereken noktalar:• Anketin maliyeti• Anketin hazırlanışı ve çoğaltılması• Dağıtım, toplama ve analiziyle ilgili organizasyon• Zamanlama• Anket uygulanacak yerler ve kişilerden izin alma

Anket geliştirme süreci:1. Aşama: Problemi tanımlama; amaç ve soruları belirleme2. Aşama: Madde yazma; taslak form oluşturma3. Aşama: Uzman görüşü alma ve ön uygulama formu oluşturma4. Aşama: Ön uygulama, analizler ve ankete son şeklini verme

58

Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar:• Kapak sayfası• Anketin sahibi ya da sponsoru• Anketin amacı• Anketlerin geri gönderileceği adres• Gizlilik• Gönüllü katılım• Teşekkür• Anketin nasıl cevaplanacağı hakkında tanıtıcı bilgi:

•Cevaplama ile ilgili bilgi•Örnek cevaplama

• Anketlere seri numarası verme• Cevap kodu haneleri

59

Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):• Anketin uzunluğu:

•Ankette sadece araştırmanız için gerekli olan soruları sorunuz•Aynı bilgiyi veren iki ayrı direkt soru sormaktan kaçının.

Örneğin; ‘Doğum tarihinizi yazınız’ ile ‘Kaç yaşındasınız’ gibi

sorulardan birini sorun.•Anketi cevaplaması mümkün olduğunca kolay ve hızlı

olacak şekilde düzenlemeye çalışın.•Asıl çalışmaya geçmeden önce mutlaka bir pilot çalışma

yapıp cevaplama süresini ve anketin geneli hakkında bir değerlendirme yapın.

60

Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):• Anketin görünüşü:

•Eğer zorunlu değilse kağıdın tek yüzü kullanılmalı.•Yazı karakterleri yeterli büyüklükte olmalı ve satır

aralıkları sık olmamalı.

•Renkli kağıt kullanılabilir.•Anketler bilgisayar çıktısı olarak hazırlanmalı.•Sayfa numaraları olmalı.•Eğer kullanılmışsa cevap kodları için ayrı bir sütun

bırakılmalı.

61

Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):• Ankete temel olacak konuların belirlenmesi.• Anket sorularının yazılması: Anket soruları hazırlanırken

araştırmacı aşağıdaki konuları göz önünde bulundurduğundan emin olmalıdır:

•Sorular cevap veren kişileri rahatsız edici türden olmamalı.•Soruyu cevaplayacak kişinin soru hakkında biraz da olsa

bilgi, deneyim veya fikrinin olması gerekir.•Soru tipi anketin uygulanacağı örneklemin yaşıyla uyumlu

olmalıdır.•Sorular cevaplayacak kişilerin kendileriyle ilişkili olmalı.

Örneğin; çocukların sevdiği TV programları anne babalarına sorulmamalıdır.•Sorular cevap verece kişilerin cevap vermeye istekli

olacağı şekilde düzenlenmeli ve belli bir konu hakkında olmalıdır.

62

Anket düzenlenirken düşünülmesi gereken noktalar (devam):• Soruların sıralaması:

•İlk sırada en kolay cevaplanabilecek sorular olmalıdır.•Daha az hassas konularla ilgili sorular başlangıçta

olmalıdır.•Soruların sıralaması cevap verecek kişiyi daha sonraki

soruların cevaplarını daha ilk baştan tahmin etmesine yol

açabilecek şekilde olmamalıdır.

• Soru tipleri:•Açık uçlu sorular•Kapalı uçlu sorular

63

Anketlerde genellikle kullanılan dokuz tür soru vardır.1 İfade etme:

Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyeliği hakkında ne düşünüyorsunuz?_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2 Liste yaptırma:Lütfen Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyeliği ile ilgili olarak önemli olduğunu düşündüğünüz konuları listeleyiniz._________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

64

3 Evet/Hayır şeklinde cevaplanabilecek sorular:

Son bir yıl içinde yurtdışına seyahat ettiniz mi?

EVET HAYIR

4 Bir ifadeye Katılıyorum/Katılmıyorum tipi sorular (Thurstone Ölçeği): Katılıyorum Katılmıyorumİtalyan lokantalarına gitmekten hoşlanırım [ ] [ ]İtalyan yemekleri ucuzdur [ ] [ ]Yaşadığım yerde birkaç tane İtalyan lokantası vardır [ ] [ ]Yalnız başıma lokantaya gitmem [ ] [ ]

65

5 Listeden seçim yapılan tipte sorular:Aşağıda verilen Avrupa Birliği ülkelerinden HANGİSİNİN ekonomik olarak en güçlü olduğunu düşünüyorsunuz?

□ İspanya □ İngiltere□ Belçika □ Hollanda□ İrlanda □ Fransa□ Almanya □ İtalya□ Yunanistan □ Portekiz

66

6 Bir ifadeye katılma düzeyini belirleyen sorular (Likert Ölçeği):

Ülkemizin geleceği için Avrupa Birliğine üyelik yararlı olacaktır.

[ ] Kesinlikle Katılıyorum.[ ] Katılıyorum. [ ] Tarafsızım. [ ] Katılmıyorum. [ ] Kesinlikle Katılmıyorum.

67

7 Seçenekleri puanlandırma tipi sorular:

Önemli değil

Çok önemli

Politik egemenli

k1 2 3 4 5 6 7

Milli para birimi 1 2 3 4 5 6 7

Geçmiş tarihimiz 1 2 3 4 5 6 7

Din farkı 1 2 3 4 5 6 7Dil engeli 1 2 3 4 5 6 7

Avrupa Birliği’ne katılmamızda aşağıdaki faktörlerin önemini belirtiniz.

68

8 Semantik ayırım soruları – Osgood:Avrupa Birliği’ne girmemiz

Kötü 1 2 3 4 5 İyiAz Muhtemel Çok muhtemelRiskli RisksizÖnemsiz ÖnemliZor Kolay

69

Anketin uygulama biçimleri:• Yüz yüze• Posta• Telefon• Online (Internet)• Karma

Anketin güçlü yönleri:• Ekonomiktir.• Kolay uygulanabilir.• Büyük örneklemlerden veri toplanabilir.• Tek tip cevaplar verir.• Hazır cevaplardan seçim yapmak kolaydır.• Cevaplar önceden kodlanabilir.• Araştırmacının cevap vereni etkileme olasılığı azdır.

70

Anketin sınırlılıkları:• Çoktan seçmeli sorular cevaplayanların hoşuna gitmeyebilir.• Çoktan seçmeli sorularda önyargı olabilir.• Postayla gönderilen anketlerin cevaplanmasında araştırmacının

verilen cevapların doğruluğunu kontrol etme olasılığı yoktur.• Cevap verilme oranı düşüktür.• Cevaplanan anketlerde cevaplanmayan veya yarım cevaplanan

sorular olabilir.• Cevaplar sınırlandırılmak zorundadır.

71

GÖRÜŞME/MÜLAKAT (Interview)Mülakat; mülakat yapan kişi ile mülakat yapılan kişi arasında belli bir konuda o kişinin görüş, düşünce ve bilgilerini açığa çıkarmayı amaçlayan konuşmalardır.

Ne zaman mülakat yapılır? • Gerçekten mülakatla elde edilebilecek detaylı bilgiye

araştırmada ihtiyaç olduğunda,• Küçük bir örneklemden toplanacak veri gerçekten anlamlı ve

güvenilir ise,• Anketlere hazırlık yapmak istendiğinde,• Anketleri takiben bilgi toplamak için,• Diğer veri toplama yöntemlerini desteklemek ve çeşitleme

yapmak için.

72

Mülakat yoluyla edinilen bilgiler:• Duygu, düşünce ve deneyimlerle ilgili bilgi• Hassas konular hakkında bilgi• Önemli kişi ve makamlar hakkında bilgi

Mülakat türleri:Yapısına göre Kişi sayısına göre - Yapılandırılmış mülakatlar - Birebir görüşme - Yarı yapılandırılmış mülakatlar - Birebir görüşme - Yapılandırılmamış mülakatlar - Odak grup görüşmesi

73

Mülakatın güçlü yönleri:• Derinlemesine bilgi alınabilir.• Kişi ve konu hakkında bir fikir edinilebilir.• Ekonomiktir.• Kişiler hakkında faydalı bilgi toplanabilir.• Esneklik payı vardır.• Geçerliliği yüksektir.• Cevap verilme oranı yüksektir.• Terapi boyutu vardır.

74

Mülakatın sınırlılıkları:• Zaman alıcıdır.• Veri analizi zordur.• Güvenirlik düşüktür.• Mülakatı yapan kişinin etkisi vardır.• Kayıt yapıldığını bilmek bilgi veren kişiyi ürkütebilir.• Özel hayata müdahale olasılığı yüksektir.• Eğer mülakat yapılacak kişiler büyük bir coğrafyaya

dağılmışlarsa yüksek maliyet gerektirebilir.

75

DOKÜMANLAR (Documents)

Doküman inceleme:Doküman inceleme, araştırması hedeflenen olgu ve olgular

hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Örnek dokümanlar: Raporlar, kayıtlar, planlar, yazışmalar,

yönergeler, kurallar, günlükler, özel mektuplar, itiraflar, kişisel belgeler, yazılı basın, periyodik yazılı kaynaklar, magazin, dergi, kitaplar, filmler, fotoğraflar ve videolar.

76

Doküman incelemenin güçlü yanları:• Kolay ulaşılmayacak özneler• Tepkiselliğin olmaması• Uzun süreli analiz• Örneklem büyüklüğü• Bireysellik ve özgünlük• Düşük maliyet (Göreceli)• NitelikDoküman incelemenin güçlü yanları:• Olası yanlılık• Seçilmişlik• Eksiklik• Ulaşabilirlik• Örneklem yanlılığı• Sınırlı sözel olmayan davranış• Standart bir formatın olmaması• Kodlama zorluğu

77

Doküman incelenmesinin aşamaları:• Dokümanlara ulaşma• Orijinalliğin kontrol edilmesi• Dokümanların anlaşılması• Verilerin analiz edilmesi• Analize konu olan veriden örneklem seçme• Kategorilerin geliştirilmesi

Analiz biriminin saptanması:• Kelime• Tema• Karakter veya kişi• Cümle veya paragraf• İçerik

78

KAYNAKÇA

Cooper, D. R., Schindler, P. S. (2003). Business Research Methods, Mc Graw Hill: Singapore.Davis, D. (1996). Business Research for Decision Making, Duxbury Press: USA.Farr, R. C. & Timm, P. R. (1994). Business Research: An Informal Guide, Crisp Learning: California.Karasar, N. (Kasım, 2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 20. Basım, Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.Lohr, S. L. (1999). Sampling: Design and Analysis, Brooks/Cole Publishing Company: USA.Maxwell, J. (1996). Qualitative Research Design: An Interactive Approach, Thousand Oaks, CA: Sage.Özdamar, K., O. Y., H. Y., B. A. A., K. G., Ö. A., U. Y. (1999). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri,

A.Ö.F Yayınları, No: 601.Özdemir, A. (2013). Yönetim Biliminde İleri Araştırma Yöntemleri ve Uygulamalar, 3. baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.: İstanbul.Sekaran, U. (1992). Research Methods for Business, A Skill Building Approach, Second Ed., John Wiley & Song Inc.Sözbilir, M. https://

msbay.files.wordpress.com/2009/10/8-hafta-veri-toplama-arac3a7larc4b1.pdf adlı siteden 09.11.2015 tarihinde indirildi.

79

TEŞEKKÜR EDERİM.