1

RỐI LOẠN TIỂU TIỆN

Ở NGƢỜI CAO TUỔI

TS. Hoàng Văn Quang

TK.HSTC-CĐ BV TN

Rối loạn tiểu tiện là một hội chứng lâm sàng

đƣợc gây ra do mất kiểm soát một phần hay hoàn

toàn cơ bàng quang, cơ thắt cổ bàng quang,

niệu đạo, và cơ sàn chậu dẫn đến rối loạn chức

năng tiểu tiện.

I. ĐẠI CƢƠNG:

- Người khỏe mạnh: Tiểu tư chủ

- Người bệnh: Mất kiểm soát 1 phần hay hoàn toàn

cơ thắt BQ, cổ BQ, niệu đạo, cơ sàn chậu

= Tiểu không tự chủ (thoát nước tiểu ra ngoài

không kiểm soát được).

Có mức độ:

Nhẹ: nhỏ giọt từng lúc

Nặng: chảy liên tục ± đi tiêu không tự chủ

Tần suất mắc bệnh tăng theo độ tuổi

Arch Intern Med 2005; 165; 537-542

Nữ > nam 1,3-2,0 lần

Tần suất mắc bệnh theo mức độ nặng

Cơ chế hoạt động tiểu tiện bình thường

Phần sau cuộn não giữa:

nhận biết BQ đầy

Phần trước cuộn não giữa:

khởi phát đi tiểu

Vỏ não thùy trán: kiểm soát

đi tiểu

Khi BQ căng:

Hệ g/cảm T11-L2 làm

dãn cơ BQ, tiểu tự chủ.

Hệ phó g/cảm S2-S4

làm co cơ BQ, dãn cơ vòng

trong

Kiểm soát tự chủ cơ vòng ngoài bởi S2-S4

Phân bố thần kinh chi phối

hoạt động tiểu tiện bình thường

Dạng TK Chức năng

A .Phó giao cảm

cholinergic

Co thắt cơ BQ

B. Giao cảm Dãn cơ BQ (do ức chế

trương lực phó giao cảm

C.Giao cảm Dãn cơ BQ (β adrenergic)

D.Giao cảm Co thắt cổ BQ và niệu đạo

(α adrenergic)

E.TK dạng cơ thể Co thắt cơ sàn chậu

(+)

(+)

(+)

(-)

(-)

∑

∑’

Mối liên quan giữa đường cong thể

tích - áp lực trong BQ khi tiểu tự chủ

Bình thường:

BQ chứa 500-600ml

nước tiểu tao áp lực

60mmHg

Bệnh lý:

Áp lực rất cao

nhưng thể tích NT ít

II. Phân loại tiểu không tự chủ:

Cấp tính Mạn tính

Khởi phát đột ngột

Do bệnh lý cấp tính: do

thuốc, NT đường tiểu…

Giảm đi sau điều trị bệnh

nguyên

Diễn tiến kéo dài

Không do bệnh cấp tính:

có 5 dạng

Hiệu quả điều trị phụ thuộc

vào bệnh lý

III. Các dạng tiểu không tự chủ:

1. Tiểu gấp (urge incontinence)

Nguyên nhân: Bàng quang co bóp mạnh quá mức

Tiểu vãi

a. Cơ chế tiểu gấp: khi BQ ít nƣớc tiểu

Do viêm đƣờng tiểu, BQ, viêm ÂĐ,

BQ còn ít nƣớc tiểu

Cơ chế tiểu gấp: khi BQ đầy nƣớc tiểu

-Mất trì hoãn đi tiểu

khi BQ đầy nước tiểu

- Do tổn thƣơng

TKTW chi phối BQ.

2. Tiểu do tăng áp lực (Stress urinary incontinence)

- Do tăng áp lực đột ngột

trong ổ bụng.

- Yếu cơ sàn chậu.

Nước tiểu thoát ra ít

Tiểu són

Cơ chế tiểu do tăng áp lực

1. Do tăng áp lực đột ngột

trong ổ bụng

(cười, ho, gắng sức, gập người)

Thai nhi lớn đè ép lên BQ gây tiểu

són ở phụ nữ có thai

Cơ chế tiểu do tăng áp lực

Do yếu cơ sàn chậu:

- Nữ sinh đẻ nhiều

- Thuốc (-) α adrenerg

3. Tiểu không tự chủ do không kiểm soát được

dòng nước tiểu (Overflow urinary incontinence)

Do giảm co bóp BQ khi BQ quá căng

Do tắc nghẽn đường tiểu

BQ nhiều nước tiểu

Tiểu rỉ

Cơ chế tiểu không tự chủ do

thiếu kiểm soát dòng nước tiểu.

Do tắc nghẽn đường tiểu:

U xơ TLT, K niệu sinh dục, u phân

Do giảm co bóp BQ:

Bệnh thần kinh do ĐTĐ

Tổn thương tủy vùng cùng cụt

Thuốc ức chế cholinergic, 3 vòng..

4. Tiểu không tự chủ do rối loạn chức năng (Functional urinary incontinence)

- Do tổn thương não: đột quị

- Do tổn thương tủy sống:

đứt tủy sống

BQ không còn phân bố thần

kinh để giữ lại nước tiểu.

Tiểu rỉ

liên tục

5. Tiểu không tự chủ dạng hỗn hợp

(Mixed urinary incontinence)

Mixed Urinary Incontinence (MUI) = Urge Urinary Incontinence (UUI)

+ Stress Urinary Incontinence (SUI)

Tóm tắc các dạng tiểu không tự chủ

Tiểu vãi Tiểu són Tiểu rỉ

Tóm tắc các dạng tiểu không tự chủ

Giai đoạn 0: Tiểu tự ý

Giai đoạn 1:

Thoát nước tiểu khi hoạt động mạnh:

ho, hắt hơi, nâng vật nặng.

Giai đoạn 2:

Thoát nước tiểu với hoạt động vừa

như đi bộ hoặc đứng lâu

Giai đoạn 3:

Thoát nước tiểu xảy ra tất cả mọi lúc

không liên quan tư thế, hoạt động

Phân chia mức độ nặng

theo thang điểm Stamey:

Nguyên nhân Hội chứng Dấu chứng Thể tích nƣớc

tiểu tồn lƣu

Tiểu gấp

(Urge)

Co bóp mạnh

cơ BQ

Tiểu vãi

Không thường

gặp

Ít hoặc nhiều

Tiểu áp lực

(Stress)

Tăng áp lực ổ

bụng

Yếu cơ sàn

chậu

Tiểu són Sa cơ sàn chậu

PT cắt cơ sàn

chậu

Ít

Không kiểm

soát dòng

tiểu

(Overflow)

Tắc đường ra

Cơ BQ tăng

hoạt động

Tiểu rỉ Phì đại TLT

Khiếm khuyết

thần kinh BQ

Nhiều

Chức năng

(Functional)

Bệnh TKTW

Tổn thương

tủy sống

Tiểu rỉ liên tục Ít

Nguyên nhân của tiểu không tự chủ kéo dài

Các nguyên nhân cấp tính và điều trị đƣợc

DIAPPERS

Nguyên nhân Điều trị

Delirium Điều trị bệnh nền

Infection Kháng sinh

Atrophic vaginitis Estrogen

Psychological disorder Thuốc , điều trị tâm lý

Pharmacological effect Ngừng hoặc giảm liều

Excess urine output Hạn chế dịch, muối, lợi tiểu

Restricted mobility Giảm dùng nhà VS

Stool impaction Thuốc mềm phân, uống

nƣớc, ăn chất xơ, vận động

Các nguyên nhân do thuốc (điều trị đƣợc)

Thuốc Tác dụng

Lợi tiểu Đa niệu

Kháng cholinergic Giữ nƣớc tiểu gây quá tải, ức chế

nhu động ruột gây u phân

Thuốc hƣớng tâm thần

Thuốc chống trầm cảm

Thuốc loạn thần

Thuốc an thần

Kháng cholinergic

Kháng cholinergic

An thần, dãn cơ niệu đạo, mê sảng

Thuốc phiện Ứ nƣớc tiểu, u phân, an thần, sảng

Chẹn α adrenergic Dãn cơ niệu đạo

Kích thích α adrenergic Ứ nƣớc tiểu

Ức chế men chuyển Gây ho

Kích thích β adrenergic Hiếm gây ứ nƣớc tiểu

Ức chế Ca Ứ nƣớc tiểu

Rƣợu Đa niệu

Caffein Đa niệu, kích thích BQ

Các dạng tiểu không tự chủ, nguyên nhân, điều trị

Dạng Nguyên nhân Điều trị ban đầu

Stress -Yếu cơ sàn chậu,

-Yếu cơ vòng niệu đạo, BQ

-Yếu cơ vòng sau cắt TLT

- Yếu cơ sàn chậu

Bài tập cơ chậu (Kegel)

Thuốc (-) α adrenergic

Tiêm thuốc quanh niệu đạo

Treo cổ BQ

Urge Tăng co bóp cơ BQ

BệnhTK: đột quị, CT tủy

Thuốc dãn BQ

Tập BQ

Mixed Kết hợp 2 loại trên

Functional Bệnh thần kinh TW

Bệnh tâm thần

Bệnh tủy sống

Can thiệp hành vi

Đồ lót

Overflow -Tắc nghẽn do U xơ TLT

- BQ không co bóp do ĐTĐ,

chấn thương tủy

- Do thuốc.

Pthuật

Đặt sonde

Ngừng hoặc giảm liều thuốc

Điều trị:

Can thiệp

hành vi

Thuốc Phẫu thuật Hỗ trợ cơ học

Can thiệp hành vi

Bệnh nhân:

Tập cơ vùng chậu

Tập BQ và tái tập luyện BQ

Phản hồi sinh học

Kích thích điện

Ngƣời chăm sóc:

Thời khóa biểu đi tiểu

Tập thói quen đi tiểu

Thúc đẩy đi tiểu

Thuốc điều trị

(+)

(+) (+)

(+) Co cơ

(-) Dãn cơ

(-)

(-)

Somatic

Adrener

(Choliner)

β- Adrener

α- Adrener

Nhóm 1:

Urge, mixed

Oxybutynin

Darifenacin

Solifenacin

Tolterodine

Trospium

(-) (+)

Nhóm 2:

Stress

Oxybutynin

Darifenacin

Solifenacin

Tolterodine

Trospium

(+)

(-)

Nhóm 3:

Urge, Stress

Estrogen

Nhóm 4:

Overflow

Doxazosin

Terazosin

Prazosin

Alfuzosin

Tamsulosin

(+)

Nhóm 5:

Overflow

dạng BQ

mất co bóp

Bethanechol

Điều trị phẩu thuật

Khi không đáp ứng với điều trị nôi khoa

Đối với nữ:

Sa cơ sàn chậu

Treo cổ Bàng Quang (Surgical bladder neck suspension)

Phƣơng pháp điều trị phẩu thuật

Khi không đáp ứng với điều trị nôi khoa

Đối với nam:

Tắc nghẽn đường tiểu

cấp tính: đặt sonde tiểu

Tắc nghẽn đường tiểu

(U xơ TLT): Mổ (Surgical removal of obstruction)

Phẩu thuật thần kinh

Hỗ trợ cơ học

Chốt niệu đạo (Urethral plugs)

Cơ thắt nhân tạo (Artificial Sphincters)

Kẹp dƣơng vật ngoài (external penile clamps)

Tóm tắt bài giảng

Hệ thần kinh thần kinh kiểm soát đi tiểu.

Phân loại mức độ tiểu không tự chủ

Các dạng tiểu không tự chủ

Nguyên nhân cấp tính và mạn tính

Điều trị: luyện tập, nội khoa , ngoại khoa

Cám ơn

đã quan tâm theo dõi