chƯƠng trÌnh phÒng chỐng cÁc rỐi loẠn do thiẾu i-Ốt …
TRANSCRIPT
1CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
UNICEF - Tháng 10 năm 2013
Bài học quá khứ và khởi động lại chương trình tốt hơn
CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN dO THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM:
Tác giả ảnh:
• Ảnhsửdụngtrongcáctrang7,8,10,11,17,20,21,25,27,28,31,32đượcchụptạiNhaTrang,VietNam.Tácgiảảnh:HoàngKhaiNhan|Nguồn:www.flickr.com
• Ảnhsửdụngtrongcáctrang5,15đượcchụptạiĐầmVua,NinhHải,NinhThuận.Tácgiảảnh:TrươngViệtHùng
Lời cảm ơn
Nhằmmụcđíchrútranhữngkinhnghiệmbáutừtriểnkhaitrongquákhứ,UNICEFViệtNamhỗtrợxuấtbảnbáocáophântíchnhữngthànhcôngcủaChươngtrìnhPhòngchốngCácrốiloạndoThiếuIốt(PCCRLTI)ởViệtNamtrongnhữngnămtrướcđây,vàthựctrạngchươngtrìnhtronghiệntại.HyvọngrằngbáocáođãgọiranhữngbàihọcquýbáucóthểgiúpchochươngtrìnhPhòngchốngCácrốiloạndoThiếuIốtởViệtNamđượchoạchđịnhlạivàpháttriểntốthơntrongtươnglai.
Báocáonàyđượcthựchiệntrongtháng9năm2012,bởibàKarenCodling,ChuyêngiadinhdưỡngvàsứckhỏecôngđồngcủaUNICEF,dựatrêntraođổivàlàmviệcvớicácđơnvịđốitácđãtừngthamgiachươngtrình,kếthợpvớitracứuvàtổngquannhiềutàiliệu,cácbáocáođiềutra,báocáođánhgiáchươngtrình.TácgiảcũngđúcrúttừnhiềukiếnthứcvàkinhnghiệmcủacánhânmìnhquanhiềunămgắnbóvớichươngtrìnhPCRLTIcủaViệtNam,baogồmnhiềulầnthamgiađánhgiátrựctiếpchươngtrình,cũngnhưcácchuyếnthămtriểnkhaithựcđịatạicácđịaphương.
XincảmơnBS.NguyễnVinhQuang,PhógiámđốcĐiềuhànhBệnhviênNộitiếtTrungương;Bs.LêPhong,PhógiámđốcTrungTâmĐàotạovàChỉĐạochuyênkhoa,bệnhviệnNộitiếtTrungƯơng;ôngNguyễnHuyQuang,PhóvụtrưởngvụPhápchế,BộYtếđãhợptácvàhỗtrợtrongquátrìnhbáocáođượcthựchiện.
CảmơnôngRogerMathisenchuyêngiadinhdưỡng&Bs.NguyễnĐìnhQuangcánbộUNICEF,đãcónhữngđónggópquantrongchobáocáo,đồngthờicảmơnsựhợptáchỗtrợtừbàFranceBégin,ChuyêngiatưvấnkỹthuậtcủaVănphòngUNICEFkhuvựcĐôngÁTháiBìnhDương,bàĐỗHồngPhương,chuyêngialĩnhvựcchínhsáchdinhdưỡng,UNICEFViệtNam.CảmơnbệnhviênNộitiếtTrungương,cơquanđầumốitriểnkhaichươngtrìnhPCCRLTIcủaBộYtếViệtNamđãđọcvàthôngquabáocáo.CảmơncơquanHợptácPhátTriểnQuốctếHoakỳ(USAID)đãhỗtrợtàichínhchobáocáonày.
3CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Mục lục
06
04
18
26
Sự suy giảm của chương trình PCCRLTI tại Việt Nam: 2005 - 2012
Sự suy giảm
Chương trình PCCRLTI
Sự cần thiết được hoạch định lại tốt hơntừ 2013
Phòng Chống Các Rối Loạn do Thiếu i-ốt
Chương trình quốc gia
giai đoạn 1993-2005
Các từ viết tắt:
4 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
AusAID CơquanHợpTácPháttriểnquốctếÚc
UBDT ỦyBanDântộcChínhPhủ
EQUIP QuytrìnhthẩmđịnhchấtlượngxétnghiệmIốtniệu
BVNT;BVNTTW: BệnhViệnNộiTiết;BệnhViệnNộitiếtTrungương
HCMC ThànhphốHồChíMinh
RLTI CácrốiloạnthiếuIốt
IEC Thôngtin,giáodục,truyềnthông
KAP Kiếnthức,tháiđộ,hànhvi
KIO3 potassiumiodate(Iốtnguyênliệu)
NN&PTNT BộNôngnghiệppháttriểnnôngthôn
MICS Điềutrađacụmnhiềuchỉsô
VHTT BộVănHóa,Thôngtin
BYT BộYtế
MoIT BộCôngNghiệpvàThươngMại
PCCRLTI ChươngtrìnhPhòngChốngcácrốiloạndothiếuIốt
CTMQG Tổngcôngtymuối
UBND Ủybannhândântỉnh
UNICEF QuỹNhiđồngLiênHiệpquốc
UIC NồngđộIốtniệu
VFA CụcVệsinhAnToànThựcPhẩm
WHO TổchưcYtếThếgiới
Các từ viết tắt
5CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Vàonăm2005,hơn90%hộgiađìnhởViệtNamsửdụngmuốii-ốtđủtiêuchuẩnphòngbệnhvàmứctrungvịnồngđộ
i-ốtniệuởphụnữcócondưới5tuổinằmtrongngưỡngchophép.NghịđịnhcủaChínhPhủbắtbuộcmuốidùngchongườiănphảilàmuốii-ốt(MI)đồngthờiđẩymạnhhệthốnggiámsátchấtlượngMIđểMIluônđảmbảochấtlượng.ViệtNamđãđạtđượchầuhếtcácchỉtiêuchươngtrìnhi-ốthoávàthanhtoántìnhtrạngthiếui-ốttrongphạmvicộngđồng.Tuynhiên,banămtrởlạiđây,khitiếnhànhđiềutratìnhtrạngthiếui-ốttrênphạmviQuốcgia(2008
và2009)độbaophủMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhgiảmxuốngcòn70%vànồngđội-ốtniệuchothấylượngIốtđượcănvàotrongkhẩuphầnbịgiảm.Báocáonàysẽphântíchnhữngđiểmmạnhvàđiểmyếucủachươngtrìnhvàlýdotạisaosovớinăm2005chươngtrìnhlạiđixuống.BáocáocũngthảoluậnnhữngbàihọcđúcrúttừquákhứcũngnhưcáckinhnghiêmcóthểthunhậntừchươngtrìnhcủacácnướckháctrongkhuvựcnhằmgiúpViệtNamcóthểxâydựnglạimộtchươngtrìnhhiệuquả,vớikhảnăngduytrìbềnvữnghơntrongdàihạn.
Đặt vấn đề
6 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Ngaytừnhữngnăm1970,ViệtNamđãxâydựngmộtchươngtrìnhphòngchốngcácrốiloạndothiếuiốt(PC
CRLTI).Banđầuchươngtrìnhchỉtậpchungtại17tỉnhmiềnnúiphíaBắcnơicótỷlệbướucổcao(16-55%).Vàothờiđiểmnày,MIđượctrộnbằngphươngphápthủcôngvàcònsửdụngdầui-ốt.Tuynhiên,đếnnăm1993,điềutradịchtễhọcbướucổtrẻemtoànquốcđãđượctriểnkhaivàpháthiệnrarằngtỷlệbướucổởtrẻemlà22%vànồngđội-ốtniệutrungvịlà32mcg/l.KếtquảnàyquáthấpsovớikhuyếncáocủaWHOrằngmứci-ốtniệutrungvịcầntrênngưỡng100mcg/l1.Dựatrêncơsởdữliệuđiềutranày,ChínhPhủđãmởrộngchươngtrìnhPCCRLTItrênphạmvitoànquốcvàbanhànhquyếtđịnh481TTgvậnđộngtoàndânmuavàsửdụngMI2.Năm1999,ChínhPhủđãbanhànhnghịđịnh19vềsảnxuấtvàcungứngMI.TrongquátrìnhtriểnkhaiMIđượccoilàmộtmặt
1 WHO,UNICEF,ICCIDD.Đánhgiácácrốiloạndothiếui-ốtvàgiámsátloạitrừrốiloạn.Mộthướngdẫnchocácnhàquảnlýchươngtrình.Táibảnlầnthứ3.WHO2007
2 Quyếtđịnhsố481/TTgcủathủtướngchínhphủbanhànhvàotháng9năm1994vềviệctổchứcvàvậnđộngngườidânmuavàsửdụngMI.
hàngthiếtyếucủavùngdântộcthiểusố,vùngsâuvàđượctrợgiá.
ChươngtrìnhQuốcgiaPCCRLTIđãđượctriểnkhaitừnăm1993đến2005vớisựthamgiacủanhiềuđơnvịtuyếncơsở.VớisựcamkếtcaovềchínhtrịđểnhấnmạnhthựctrạngCRLTIlàmộtvấnđềcộngđồng,chươngtrìnhvìthếđãđượcđầutưnhữngnguồnlựcđángkể.CáchệthốngtriểnkhaicụthểcũngđãđượcthiếtlậpđểđảmbảonguồnMIsảnxuấtvàkhảnăngtiếpcậnđượccủangườidânđốivớiMI.Tuynhiên,chođếnhiệntại,cáchệthốngtriểnkhaiđãbộclôrõràngsựkhôngbềnvững.Nhiềucấuphầnchươngtrìnhkhôngcònđủmạnhnhưthờiđiểmbanđầu,kểcảcáccácquyếttâmchínhtrịởcáccấptriểnkhai.Tấtcảcácyếutốgộpnhậplạiđãlàmđỗvỡcácthànhtựuđạtđượccủachươngtrìnhsaunăm2005.
Về quyết tâm chính trị:ChươngtrìnhPCCRLTIquốcgiađãđượcthiếtkếnhưlàmột“chươngtrìnhmụctiêuquốcgia”điềunàycónghĩarằngchươngtrìnhđượcưutiênvớinguồnkinhphíđặcthù.ChươngtrìnhđượcchỉđạobởimộtBanchỉđạodựán(DA)cấptrungươngđặttại
Phòng ChốngChương trình quốc gia
giai đoạn 1993-2005Các Rối Loạn do Thiếu I-ốt
7CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
BộYtế(BYT)điềuhànhvàThứtrưởngBYTchịutráchnhiệmgiámsátcáchoạtđộng.Thôngthường,TrưởngbanchỉđạodựánlàVụtrưởnghoặcVụphóVụĐiềutrị-BYT,PhótrưởngbanvàthưkýDAlàlãnhđạoBệnhviệnNộitiết(BVNT).ChodùcómộtbanchỉđạodựánPCCRLTIvớinhiềucấuphầnthamgia,nhưngchươngtrìnhquốcgiaPCCRLTIhoạtđộngnhìnchungvẫngiốngnhưmộtchươngtrìnhYtếđơnthuần,cònhạnchếtrongphốikếthợpvớiBộ/banngànhkhácnhưBộNN&PTNT,BộCôngThương.Haibộnàyđềuliênquanđếnviệcsảnxuấtmuối,kểcảvớivớiUỷBanDântộcMiềnnúinơithựchiệnchínhsáchtrợgiáMI(mộtsốvấnđềcụthểsẽđượcđềcậpởcácphầntiếpcủabáocáo)
Tạituyếntỉnh,UỷBannhândântỉnh(UBND)chịutráchnhiệmvềchuơngtrìnhPCCRLTI.BanchỉđạoChămSócSứcKhỏeBanđầucủatỉnhkiêmluônchứcnăngcủaBanchỉđạohoạtđộngPCCRLTIởtỉnh,vàthườngcómộtphóchủtịchtỉnhlàmtrưởngban.TrungtâmYTDPđượcgiaonhiệmvụnhưđơnvịđầumốitriểnkhaichươngtrình.Trungtâmnàytrựcthuộcvì
vậyTrungtâmYTDPtỉnhvàhoạtđộngnhưlàmộtđơnvịchuyêntráchPCCRLTIcủatỉnh.
Pháp luật: Nghịđịnh19vềsảnxuấtvàcungứngMIdùngchongườiăn3đãđượcbanhànhtheoyêucầucủaBYTvàcăncứtheoLuậtBảovệsứckhoẻnhândân.NghịđịnhnàyđãđượchỗtrợbởimộtThôngtưliênBộngày20tháng11năm1999vớiHướngdẫnvề“ThựchiệnNghịđịnh19/1999/ND-CPcủaChínhphủ”.Nghịđịnh19nhằmloạibỏtìnhtrạngthiếui-ốtvàCRLTIbằngcáchquyđịnhviệcsảnxuấtvàcungứngMIdùngchongườiăn.Trongđóquyđịnhrằngtấtcảcácmuốidùngchongườiăntrựctiếpvà“muốiđượcsửdụngtrongchếbiếnthựcphẩm”phảicói-ốt.Tuynhiênnóngoạitrừ“Muốithường”làmuốikhôngtrộnthêmi-ốt,baogồmmuốihạt,muốinấu,muốixay,muốihầmvàcácdạngmuốikhácđượcsảnxuấttừnướcbiểnhoặckhaitháctừcácmỏmuối.NóicáchkhácNghịđịnh19banhànhnhằmyêucầumuốitrênthịtrườngchongườidùngtrực
3 Nghịđịnhsố.19/1999/ND-CPbanhànhngày10tháng4năm1999vềviệcsảnxuấtvàcungứngmuốiiốtchongườiăn.
8 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
tiếp(vàmuốidùngchếbiếnthựcphẩm)phảilàMI,nhưngkhôngbắtbuộcIốthóachocácloạiMuốithườngkhác.Đólàcácdạngmuốimàtheonhiềucáchkhácnhausẽtrựctiếpđếnbànăncủangườidânnhưmuốitinhchế,muốiđónggói.Thựcvậy,theocáchtrên,Nghịđịnh19khôngyêucầuIốthóachotấtcảcácmuốimàngườitiêudùngăn,vàkhôngthựcsựhỗtrợviệcngăncảnngườidânkhôngsửdụngmuốikhôngtrộnIốt..
Nghịđịnh19quyđịnhvaitròvàtráchnhiệmcủacácBộvàcơsởsảnxuấtliênquanđến“muốiăn”,muốimàchủyếulàmuốithườngđãđượcbổsungi-ốt.HơnnữanghịđịnhyêucầutấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốiănnhưMIphảixinphépvàđượccấpgiấychứngnhậnđủtiêuchuẩnvàđiềukiệntừBYT.Cácđơnvịsảnxuấtmuốithườngkhôngcầntheoquyđịnhnày.Đếcógiấychứngnhậnnóitrên,đơnvịsảnxuấtMIphảicóhệthốngkiểmsoátchấtlượngnộikiểm(baogồmcả“dụngcụcầnthiếtvàhóachấtđể
kiểmtratừnglôsảnxuất”)giúpđảmbảoMIsảnxuấtrađạtchuẩnvềchấtlượngvàvệsinhđãđượcbanhành.Tuynhiênnghịđịnh19cấmcáccơsởsảnxuấtmuốitựýmuaioostnguyênliêu(KIO3),cáccơsởnàychỉcóthểtiếpcậnKIO3từchươngtrìnhPCCRLTIquốcgiathôngquaBVNT.DođókếtquảcủaviệcbanhànhNghịđịnh19làtạoramộthệthốngriêngbiệtđểsảnxuấtMI,hơnlàđãđưađượcyêucầusảnxuấtMIvàotoànbộhệthốngsảnxuấtmuốiănhiệnhữuởViệtNamnhưmongmuốn.Hơnnữa,cáccơsởsảnxuấtMIthựctếphảituânthủnhiềuquyđịnhhơnsovớicáccơsởsảnxuấtmuốithường,vàchựusựgiámsátchặtchẽhơnthehướnglệthuộcvàosựchỉđạocủachươngtrìnhPCCRLTIquốcgia,điềunàyvôtìnhcóthểtrởthànhyếutốcảntrởchohoạtđộngsảnxuâtmuốivớimộtsốcơsở.
MộtvấnđềnữacủaNghịđịnh19lànêukhôngrõràngvềviệcliệumuốisửdụngtrongchếbiếnthựcphẩmcóphảibắtbuộcbổsungi-ốthaykhông.Mặcdùquyđịnhrằng“muốiđượcsửdụngtrongchếbiếnthựcphẩm”phảicói-ốt,nhưngđãkhôngcóđịnhnghĩarõràngvềthuậtngữnày.Câu“muốiđượcsửdụngtrongchếbiếnthựcphẩm”đượcnhiềungườihiểulà“muốiđượcsửdụngtrongnấuăn”.VănbảnhướngdẫnchoNghịđịnh19đềcậpviệckhuyếnkhíchsửdụngmuốii-ốtchochănnuôi(Điều1.5nêu“Khuyếnkhíchsửdụngmuốiăncủaconngườitrongchănnuôi“),nhưngkhôngđềcậpgìvềMIchochếbiếnthựcphẩm.đâylàmộthạnchếlớncủaNghịđịnh19vìsửdụng‘giavịmặn’thaycho‘muối’làhiệntượngphổbiếnởViệtNam.
Sản xuất muối và hệ thống iốt hóa muối: Muốiđượcsảnxuấtkhắpcảnướctừmuốibiểnvàmuốitừmỏkhaithácmuối,vớiphầnlớnsảnxuấttạiMiềnNambằngcáchbốchơisửdụngnănglượngmặttrời.Nóđượcsảnxuấtbởihệthốngcáccơsởsảnxuấttưnhân,cáccơsởsảnxuấtthuộcTổngcôngtyMuốiQuốcgia(CTMQG)(mộtcôngtytrướcđâythuộcsởhữunhànước)vàcáccơquanchínhquyềntỉnh.CTMQGđãsảnxuấtkhoảng30%sảnlượngmuốiquốcgiavàonăm2003.ViệtNamkhôngsẵncómộtdanhsáchđầyđủtấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốidùlượngsảnxuấtrấtlớnkhoảng1triệutấnmuốimỗinăm,trongđóchỉkhoảng300.000tấnsẽchongườidùngtrựctiếp.Lượngmuốicònlạiđượcsửdụngbởingànhcông
9CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
nghiệp(200.000tấn),tiêuthụchochănnuôigiasúchaychếbiếnthựcphẩm(400.000tấn),vàphụcvụxuấtkhẩu(100.000tấn).Nhậpkhẩumuốiđượckiểmsoátchặtvàchỉcómuốicôngnghiệpcaocấpcóthểđượcnhậpkhẩutheohệthốnghạnngạch.Nhậpkhẩumuốiănhoặcchonguyênliệuthựcphẩmlàkhôngđượcphép.
SảnxuấtMIđượcthựchiệnbởi75cơsởsảnxuấtđãđăngkýtrongnăm2003.Nhưđãđềcậpởtrên,tấtcảcáccơsởsảnxuấtMIđầutiênphảiđăngkývớichươngtrìnhPCCRLTIquốcgia.Vàothờiđiểmđó,chỉcó26trongsố75cơsởsảnxuấtnàylàđăngkýtheochươngtrìnhPCCRLTIquốcgia.Sốcònlạiđượcđăngkýdướichínhquyềnđịaphươnghoặctưnhân.TấtcảcáccơsởsảnxuấtđãđăngkýsẽđượcnhậnKIO3miễnphítừchươngtrìnhPCCRLTIquốcgia.BVNTmuaKIO3dựatrênsốlượngKIO3yêucầutrongcácnămtrước.CáccơsởsảnxuấtMIphảicóđơnxinKIO3vàđếnHàNộiđểnhậnnếuđãđượcchấpthuận.Năm2003,lượngMIđượcsảnxuấtlà206.501tấn,dựatrênlượngKIO3đãcungcấp.Consốnàytươngứngvớikhoảng71%nhucầumuốichongườidùngtrựctiếpcủaViệtNam.CáccơsởsảnxuấtcủaCTMQGđãsảnxuấtkhoảng55%tổnglượngMIvàphầncònlạidocáccơsởsảnxuấttưnhânvàcáctỉnhsảnxuất.Cácsốliệucũngchothấycáccơsởsảnxuấttưnhânvàcáccơsởtuyếntỉnhđãsảnxuấtkhoảng125.000tấnmuốikhôngchứai-ốt(dựatrêntổnglượngmuốicầnchongườidùngtrựctiếp)vàCTMQGđãsảnxuấtthêm11.000tấnmuốikhôngcói-ốtchongườidùng.Nhìnchung,khôngthểkiểmsoátđượcviệcsảnxuấtmuốikhôngcói-ốtdướihệthốngđãđượcthànhlập,bởikhôngsẵncódanhsáchtấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốiđanghoạtđộng.Cáchduynhấtđểkiểmsoátsựlưuhànhcủamuốiănkhôngcói-ốtcóthểlàthôngquagiámsátthịtrường,hoạtđộngnàyhiệnkhônghiệnhữunhưmộthoạtđộngthườngxuyên.
Vàothờiđiểmđó,mộtkhíacạnhkháccủahệthốngsảnxuấtmuốiởViệtNamlàhoạtđộngsảnxuấtmuốivềtổngthểnằmdướisựchỉđạovàhỗtrợcủaBộNN&PTNT,trongkhisảnxuấtMIcơbảnđượcquảnlývàhỗtrợbởiBYT.ĐiềunàyvôtìnhtạorahaihệthốngsảnxuấtmuốiởViệtNam,vớiMIđượccoilàmộtloại“hànghóaytếđặcbiệt”hơnlàmộtloạimuối.Ngoàira,cómộtsựcạnhtranhnhấtđịnhgiữaBộNN&PTNTvàBYTdochươngtrìnhMIđượccoi
làhạnchếthươngmạivàảnhhưởngxấuchongườisảnxuấtmuốivàcácngànhcôngnghiệpmuốitạiViệtNam.Nhưđãđềcập,sựkếtnốigiữaBYT/BVNT,BộNN&PTNTvàCTMQGlàrấthạnchếvàthôngtinkhôngđượcchiasẻthườngxuyêngiữacácbên.
Hệ thống trợ cấp muối: TỷlệbaophủMItạiViệtNamtạithờiđiểmđódườngnhưđãđượchỗtrợđángkểbởitrợcấpcủaChínhphủchocáchạngmụccầnthiếtchongườidânsốngởkhuvựcmiềnnúi,hảiđảovàvùngđồngbàodântộcthiểusố.Nghịđịnh204điềuchỉnh“chínhsáchtrợcấp”đốivớiMI(vàcácmặthàngkhácnhưhạtgiống,phânbónvàdầuthắpsáng)vànhằmmụcđíchđảmbảorằngnhữngngườisốngtrongkhuvựchỗtrợcóthểmuaMIvớicùngmộtgiáđượcápdụngtạithịxãmiềnnúi.Vìvậy,Nghịđịnh20quyđịnhrằngcáckhoảnhỗtrợcóthểđượcápdụngchochiphívậnchuyển,chiphítrộni-ốtvớimuốivàcácchiphíbaobì.CáckhoảnhỗtrợđãđượcgiaochoUBNDtỉnh,sauđóchuyểnxuốngchocáccơsởsảnxuấtMIđịaphương,nhữngcơsởmàđượcđánhgiálàcơsởtốtnhấtchosảnxuấtMIhoặcthuộcCTMQG.BYTquảnlýcácchươngtrìnhhỗtrợchođếnnăm2000vàsauđólàdoỦybandântộcquảnlý.Hệthốnghỗtrợcókhoảng12triệungườihưởnglợivàonăm2004-39%dânsốcủaViệtNam.ViệctrợcấpchỉđượcápdụngchoMIhạtthôvàMIchưatinhchế.
NgoàiviệcápdụnghỗtrợchonguồncungcấpMI,UBNDcấptỉnhđượckhuyếnkhíchđưaracácquyđịnhcủađịaphươngcấmsảnxuất,bánvàphânphốiMIkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Tuynhiênkhôngtìmthấymộtvănbảnpháplýủnghộchođịaphươngracácquyđịnhnày.Vớichínhsáchtrợcấp,cáccơsởsảnxuấtmuốiđượclựachọnthamgiasảnxuấtMItrợcấpđượchỗtrợtiềnđểsảnxuất.Muốikhôngi-ốtcũngbịcấmtạimộtsốkhuvựctrợcấp,chúngcơbảnđảmbảocáchộgiađìnhcócơhộichỉsửdụngMI.Tạinhiềutỉnh,chẳnghạnnhưHòaBìnhvàHàGiangthuộcvùngnúiphíaBắc,nơiđạtmứcbaophủ100%hộgiađìnhdùngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Đócóthểđượcxemnhưlàkếtquảcủachínhsáchtrợcấpgiá.
4 Nghịđịnhchínhphủsố20/1998/ND-CPbanhànhngày31tháng3năm1998vềpháttriểnthươngmạimiềnnúi,hảiđảovàvùngđồngbàodântộcthiểusố.
10 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
KhiBYTquảnlýhệthốngtrợcấpthìnguồnngânsáchkhoảng4triệuUSDđếntrựctiếptừngânsáchcủachươngtrìnhPCCRLTI,nhưngkhiUỷbanDântộcđãtiếpnhậnquảnlý,kinhphítrợcấpđãđượcchuyểngiaochoUỷbanDântộcvàngânsáchchươngtrìnhCRLTIquốcgiađãgiảmtươngứngtừ5.1triệuUSDxuống1,1triệuUSD.
Hệ thống đảm bảo chất lượng MI:MộthệthốngrộngrãivàhiệuquảđảmbảochấtlượngnộikiểmvàngoạikiểmđãđượcthiếtlậpchoMI.YêucầuđảmbảochấtlượngnộibộđượcquyđịnhtạiNghịđịnh19vàhướngdẫncủathựchiệnNghịđịnh,tấtcảcáccơsởsảnxuấtMIđãđăngkýcómộtphòngthínghiệmtạichỗđểkiểmtratừnglôMIbằngsựchuẩnđộđểđảmbảomứcđội-ốtthíchhợp.Vàothờiđiểmđó,muốiđượcbổsungi-ốtởmức40ppm±5ppm(ppmtươngứngvới1phầntriệu)ởnơisảnxuấtvớimụctiêuđạtítnhất20ppmởhộgiađình.Ngoàira,mộtthànhviêncủabanPCCRLTItuyếntỉnh/đơnvịsẽkiểmtrathườngxuyên(thườnglàhailầnmỗitháng)đểlấymẫuxétnghiệmchuẩnđộtạiphòngthínghiệmmuốicủatỉnh,việcnàycóởtấtcảcáctỉnh.Năm2003,11%ngânsáchchươngtrình
PCCRLTIquốcgia(khôngbaogồmtỷlệchichomuaKIO3)đãđượcchichohoạtđộng“thanhkiểmtra”theokhuônkhổcáctiêuchícủahệthốnggiámsátđảmbảochấtlượng.ĐiềuđótạonênkhảnăngcũngnhưcơhộichocócácchiphíchohoạtđộnggiúpđảmbảochấtlượngcủaMItheochuẩn,chodùmụctiêucủagiámsátngoạikiểmkhôngphảilàđơnthuầnđilàmthêmcáctestkiểmtranồngđội-ốt.Thanhkiểmtrangoạikiểmphảilàcáchoạtđộngthẩmđịnhtaynghềđểchứngminhrằnghệthốngđảmbảochấtlượngnộikiểmcủacơsởsảnxuấtlàđanghoạtđộnghiệuquả.
Dùchưacómộtđiềutrađầyđủtrongnăm20085,cuộckhảosáttiếnhànhởmộtsốtỉnhphíaNamởthờiđiểmđóghinhậnchỉcó7.1%trongtổngsốmẫumuốihộgiađìnhcómứci-ốtlàkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh(nồng
5 TrongbáocáoquốcgiatạithờiđiểmđócóchobiếttỷlệhộgiađìnhsửdụngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhnhưngkhôngthốngkêtỷlệhộgiađìnhkhôngsửdụngMIhoặcsửdụngMIkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Dođókhôngthểphânbiệtgiữamuốikhôngcói-ốtvàmuốii-ốtkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Nhưcáccuộcđiềutraquốcgiađomỗimẫubằngcáchchuẩnđộ,tuynhiênrõrànglàcóthểlấythôngtinnàytừcácdữliệuthô.
11CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
đôii-ốttrongkhoảng5-15ppm)6.Dữliệunàykhácaosovớimộtsốnướckháctrongkhuvực,chẳnghạnnhưIndonesiavàPhilippines,nơicótỷlệcaocáchộgiađìnhphủMInhưngchưađápứngcáctiêuchuẩnquốcgiaquyđịnhvềhàmlượng.
Thông tin, giáo dục và truyền thông: Mộtlượngđángkểcácthôngtin,giáodụcvàtruyềnthông(IEC)vềMIvàCRLTIđãđượcthựchiệnởtấtcảcáccấp.Cáccơquanytếtuyếntỉnhđượchướngdẫn,hỗtrợđểthựchiệncáchoạtđộngtruyềnthôngnhưsựpháttriểncủacácđàiphátthanh,ápphíchvàloaphátthanh.Tronggiaiđoạnđầucủachươngtrìnhthôngđiệpchínhđềcậpđếnvấnđềbướucổ,vídụnhư“ănMIđểphòngngừabướucổ”vàcuộckhảosátquốcgianăm2000chothấy99%sốngườibiếtrằngthiếui-ốtgâyrabướucổtrongkhichỉcó21%biếtrằngnógâyrachậmpháttriểntrítuệ.Cácthôngtingiáodụctruyềnthôngtậptrungvềbệnhbướucổđãđượcthaythếvớisựtậptrungvàothôngđiệpchậmpháttriểntrítuệ.
6 BáocáođiềutraKAPvềsửdụngMItạicáctỉnhMiềnnam,thựctrạngthiếuhụti-ốt3nămsaukhihoànthànhchươngtrìnhmụctiêuquốcgiaphòngchốngbướucổ,BVNT,tháng12năm2008.
Tuynhiêntrongnăm2005/6mặcdù99%sốngườiđượchỏitrongcuộckhảosátquốcgiavẫnđềcậpđếnbệnhbướucổdohậuquảcủathiếui-ốt,vàkhoảng46%biếtrằngnócũnggâyrachậmpháttriểntrítuệ.Nhữngnỗlựctruyềnthôngđãkhôngthểgiảmthiểucáclýdotiêuthụmuốikhôngchứai-ốt,tuynhiênnăm2005/634%sốngườithamgiađiềutranóirằnghọcóthóiquensửdụngmuốikhôngchứai-ốtvà24,5%nóirằngMIcómùivàvịkhôngngon.Trongnăm2003,33%ngânsáchchươngtrìnhPCCRLTI(khôngbaogồmtỷlệchichoKIO3)đãđượcchichotruyềnthông.
Các kết quả của chương trình giám sát:MộtđiểmmạnhcủachươngtrìnhPCCRLTIcủaViệtNamlàhợpphầngiámsátvàđánhgiá.HệthốnggiámsátđãđượcpháttriểnvớisựhỗtrợcủaCơquanpháttriểnquốctếAustraliavànướcBỉ,vớimộtsốđầutưcủaUNICEFtrongnăm1995.Hệthốnggiámsátnàyđượcxuấtbảnthànhtàiliệuđểphổbiếnrộngrãi.HệthốngbaogồmcáccuộcđiềutrađượcthựchiệnbởibanchỉđạoPCCRLTItuyếntỉnh,mỗinăm3lầnvàothángTư,thángBảyvàthángMười.DữliệuđượcthuthậpbaogồmmứcbaophủMItrêncáchộgiađình,việcsửdụngcácgiavịmặnkhác,kiếnthức,tháiđộvàthựchành(KAP)vàmứci-ốtniệu.DữliệuđiềutraKAPđượcgửiđếnTrungươngđểphântích,trongkhichuẩnđộcủamuốiđượcthựchiệnởcấptỉnh.Bảyphòngthínghiệmkhuvựctrênkhắpcảnướcđãcókhảnăngđonồngđội-ốtniệutrongsựtrợgiúpcủaPhòngthínghiệmquốcgiatạiBVNT.BVNTTrungươnggửitrảlạikếtquảphântíchxuốngtuyếntỉnh.Trongmộtsốtrườnghợp,tỉnhcóthôngtinlạichocấpxã.Cáckếtquảcủa3vònggiámsátđượctổnghợpvàtrìnhbàytrongHộinghịPCCRLTIquốcgiavàotháng11mỗinăm,vàđượcghinhậntrongBáocáoThườngniêncủaChươngtrìnhPCCRLTI.
Ngoàira,cáccuộcđiềutrachọnmẫuhộgiađìnhvàtrườnghọcđãđượcthựchiệnbanămmộtlần.Cáccuộcđiềukiểunàyđãđượcthựchiệntrongcácnăm1997,1998,2000,2003và2005/6vàcáccuộcđiềutratạitrườnghọcđãđượcthựchiệntrongcácnăm1993,1998,2000,2003và2005/6.Cáccuộcđiềutrathuthậpcácmẫumuốitừcáchộgiađình7đểđánh
7 Trongcácđiềutratạitrườnghọc,họcsinhmangcácmẫumuốicủagiađìnhcủamìnhđến
12 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
70
75
80
85
% H
ộ g
ia đ
ình
90
95
78
83
93
2000 2003 2005/6
Biểu đồ 1: Các kết quả của chương trình PC CRLTI quốc gia 1993 – 2005: Mức bao phủ của MI đủ tiêu chuẩn phòng bệnh
Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012
giáđộbaophủmuốii-ốttrêncáchộgiađìnhvàdữliệuvềi-ốtniệu.Trongcáccuộcđiềutrahộgiađìnhmứcnồngđội-ốtniệucủaphụnữcócondưới5tuổiđượcthuthập(đạidiệnchophụnữthuộcđộtuổisinhđẻ).Trongcáccuộcđiềutratạitrườnghọc,mứcnồngđội-ốtniệucủatrẻemtuổitừ8-10tuổiđượcthuthập.Dữliệubướucổ(quakhámlâmsàngvàsiêuâm)cũngđượcthuthậptừcáccuộcđiềutratạitrườnghọc.
Haihệthốngthuthậpdữliệuđãtạoramộtlượngđángkểthôngtinphụcvụđánhgiásựthànhcôngcủachươngtrình.Đặcbiệtcáckếtquảcủacáccuộcđiềutrahộgiađìnhđượcsửdụngđểđiềuchỉnhchươngtrình.Vídụ,mứcbaophủthấphơnđãđượcxácđịnhtạiphíaNamvớicácnguồnlựcđượctăngcườngđểtạolênmộtsốthànhcông.Cácdữliệugiámsátbanămdườngnhưđãđượcsửdụngtươngđốiít,mặcdùnótươngquanvớisốliệuđiềutraquốcgia.Năm2003,33%ngânsáchchươngtrìnhPCCRLTI(khôngbaogồmtỷlệchichoKIO3)đã
đượcchichođiềutragiámsát.ĐiềuquantrọngcầnlưuýlàhệthốnggiámsátđượctàitrợvàhỗtrợhoàntoànbởichươngtrìnhPCCRLTI,nhưngkhônghoạtđộnggiámsátnàođượclồngghépvàocáchệthốngkhácđangtồntại.Bởivậy,khichươngtrìnhPCCRLTIkếtthúc,tấtcảcáchoạtđộnggiámsátđãbịngừnglại.
Các kết quả của chương trình PC CRLTI giai đoạn 2003-2005
ChươngtrìnhPCCRLTIđãgiúpViệtNamđạtđượccáccamkếtvớichươngtrìnhMItoàncầuvàloạibỏCRLTItrongvòngmộtthậpkỷ.Dữliệutừcáccuộcđiềutraquốcgianăm2000,2003và2005/6chothấymứcbaophủhộgiađìnhsửdụngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhtăngtừ78%năm2000lên93%vàonăm2005/6.[Xembiểuđồ1](mụctiêutoàncầulà>90%).NhưlàkếtquảcủatỷlệbaophủcaocủaMI,mứctrungvịnồngđội-ốtniệucủacảphụnữvàtrẻemtuổiđihọcđãduytrìtrongphạmvikhuyếnnghịtoàncầu(>100mcg/L)suốtkhoảngthờigianđó.Ngoàira,tỷlệbướu
13CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
cổởtrẻemtuổiđihọcđãgiảmtừ12,9%năm1998xuống3,5%năm2005/6[Xembiểuđồ2].(mụctiêutoàncầuvàquốcgialàgiảmtổngtỷlệbướucổxuốngdưới5%).
MộtmốiquantâmlớntrongthờikỳnàylàmứcbaophủthấphơncủaMIvànồngđội-ốtniệuởkhuvựcĐôngNamBộvàsôngvùngđồngbằngsôngCửuLong.Dođónhiềunỗlựcthúcđẩyđãđượcthựchiệntạicácvùngnàybaogồmtăngcườngthôngtin,giáodụcvàtruyềnthôngvàđảmbảochấtlượngMI.
Sựđadạnghóacácsảnphẩmi-ốt,vídụnhưnướcmắmi-ốtcũngđãđượcthảoluận.Tìnhhìnhđượccảithiệnnhưtrongcácconsốthểhiệndướiđây,mặcdùngaycảvàonăm2005/6,phổcậpMIđủtiêuchuẩnphòngbệnh(>90%)làkhôngđạtđượcvàtrungvịnồngđộngi-ốtniệucủaphụnữvẫncònởdưới100mcg/LởĐồngbằngsôngCửuLong[Xembiểuđồ3&4].Mứci-ốtniệucủatrẻemtuổiđihọccũngthấphơnmứckhuyếnnghịtoàncầutạiđồngbằngsôngCửuLongmặcdùtổngtỷlệbướucổlàthấphơnmụctiêutoàncầu(<5%)ởtấtcảcácvùng(khôngthểhiệntrênbiểuđồ).
Tỷ
lệ p
hần tră
m (
%)
Nồng đ
ộ iố
t niệ
u tru
ng v
ị (µ
g/L
)
2000 2003 2005/6
160
123
Phụ nữ1998 2000 2003 2005 Trẻ em
146
113126
139130140
120
100
80
60
40
20
0
1412.9
10.1
6
3.6
12
10
8
6
4
2
0
Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012.NB,nồngđộiốtniệutốiưuchophụnữđộtuổisinhsảnvàtrẻemđượcthểhiệnởcộtmàuxanhlamtrongbiểuđồthứhai
Biểu đồ 2: Các kết quả của chương trình PC CRLTI quốc gia 1993 – 2005: Các tác động tới sức khỏe
Tỷ lệ bướu cổ ở trẻ em 8-10 tuổi Nồng độ iốt niệu trung vị
14 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
% H
ộ g
ia đ
ình
120
97 96 99100
MN Phía bắc
Bắctrung bộ
Namtrung bộ
Tây Nguyên Đôngnam bộ
ĐB SôngCửu Long
ĐB Sông hồng
2000 2003 2005/6
80
60
40
20
0
81
9282 82
96 99
79
9895 95
90
98
66
7888
55
70
88
Biểu đồ 3: Tiêu thụ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh theo vùng
Nguồn:Giámsátrốiloạnthiếuhụtiốtnăm2000,chươngtrìnhquốcgiaPCRLTHI;nghiêncứuvềkiếnthức,tháiđộ,thựchànhvềkiểmPCRLTHInăm2003,BVNTTW;báocáonghiêncứuquốcgiavềRLTHI2005-2006,BVNTTW
Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012
260244
209
152
182
130
154
212
130 134144
106
148
242
126
86 86103
49
Optimal range for UIC ofreproductive age women
6372
Nồng đ
ộ iố
t niệ
u tru
ng v
ị (ʯ
g/L
) 300
250
200
150
100
50
0MN
Phía bắcBắc
trung bộNam
trung bộTây Nguyên Đông
nam bộĐB SôngCửu Long
ĐB Sông hồng
2000 2003 2005/6
Biểu đồ 4: I-ốt niệu của các bà mẹ có con dưới 5 tuổi
15CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
MộtvấnđềkháctronggiaiđoạnnàylànhiềuloạigiavịmặnđượcsảnxuấtđãkhôngsửdụngMIlàmnguyênliệu,giốngnhưsựkhôngrõràngtrongNghịđịnh19vềvấnđềnày.MốiquantâmđặcbiệtlàviệctiêuthụgiavịmặnthaythếmuốiănlàphổbiếnnhưngcácgiavịmặnnàythườngkhôngchứahoặclàmtừMI.CáccuộcđiềutraquốcgiatheodõinhữngthànhtựucủachươngtrìnhPCCRLTIghinhậnrằnggầnnhư100%sốhộtrongtấtcảcácvùngcủaViệtNam,ngoạitrừcáckhuvựcmiềnnúiphíaBắcđãsửdụngnướcmắm,vàrấtítnướcmắmcóchứai-ốt.Ngoàira,khoảngmộtnửasốhộgiađìnhởvùngmiềnnúiphíaBắcvàĐồngbằngsôngHồngtiêuthụbộtcanh.Khôngnhưcácgiavịmặnkhác,phầnlớncácloạibộtcanhđãđượclàmtừMI(tuynhiênkhôngcócácsốliệucụthể)
Mộtnghiêncứunăm20048chothấytổnglượngtiêuthụmuối(kểcảmuốiăntrựctiếp,
8 TạVănBìnhvàcộngsự.“ĐiềutrabanđầuvềthựctrạngsửdụnggiavịmặntạimộtsốvùngthuộckhuvựcĐồngBằngSôngCửuLong,2004”từ“mộtsốnghiêncứukhoahọctớidựánquốcgiathựchiệnbởiBVNTTrungương,1969-2004”,BVNTTrungương,NhàxuấtbảnYhọc,HàNội.
muốitừnướcmắm,bộtcanh,nướctương)củangườidânởđồngbằngsôngCửuLonglà10,99±5.18g/ngày,trongđó5.06gđếntừmuốivà3.6g±2.33đếntừnướcmắm.DođókhoảngmộtphầnbatổnglượngtiêuthụmuốiởđồngbằngsôngCửuLongđếntừnướcmắm.Ướctínhcũngchothấyởnồngđội-ốtmuốihiệntạitheoquyđịnh,nghĩalàkhẩuphầnIốtcủangườidânnơiđâysẽchỉđạt50%nhucầui-ốtcủahọ.TuyngườiViệtNamcócácmôhìnhtiêuthụmuốivàcácgiavịmặn,nhưngkếtquảnghiêncứuchobiếtlượngmuốiăntổngthể(từtấtcảcácnguồn)làtươngđốigiốngnhau,daođộngtừ10-14gramtrênmộtngườimỗingàytạisáutỉnh9.[Xembiểuđồ5]
9 ViệnDinhDưỡng,1992
16 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
MộtnghiêncứusâuhơnvềlượngnatritiêuthụtạimộtquậncủaHàNộichothấylượngmuốitiêuthụtrungbìnhlà10,8±3,3g/ngày.Nghiêncứucũngchothấycácgiavị(bộtcanh)vànướcmắmchiếmkhoảng67%lượngnatrisovớichỉ6%từmuối.Thựcphẩmchếbiếnkhácđónggópkhoảng11,6%lượngmuốitiêuthụvớiphầnlớntừmìănliền10[Xemhình6].Dovậycáchtốiưuđểđảmbảocólượngi-ốttiêuthụthíchhợplàđảmbảotấtcảcácloạithựcphẩm,đặcbiệtlàcácgiavịmặn,phảiđượcchếbiếnvớiMI.Điềunàysẽdễdànghơnvàantoànhơnsovớiviệccốgắngxácđịnhcácmứci-ốtchogiavịmặnkhácnhautrongtrườnghợpkhôngcóthôngtinchitiếtvềmôhìnhtiêuthụmuốivàgiavịmặncủangườidânViệtNam.Mộtnghiêncứuđãchỉrarằngsựmấti-ốttừnướcmắm(loạidùngMIđểsảnxuất)làtốithiểuvàkhôngcótácđộngtiêucựcđángkểđếnmàusắchayhươngvịcủanướcmắm11.
10 ViệnDinhDưỡng,Điềutralượngmuốitiêuthụtừkhẩuphầnănvàcácnguồnởngườitrưởngthànhtuổitừ25-64,2010
11 Chanthilathvàcộngsự.Ổnđịnhi-ốtvàchấtlượngcảmquancủacálênmenvànướcmắmđượcsảnxuấtvớiviệcsửdụngMI.ThựcphẩmvàDinhdưỡng,Bulletin,2009.
Gra
m m
ột
ng
ườ
i mỗ
i ng
ày
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0Hà Bắc
(phía bắc)Nghệ An
(Bắc Trung Bộ)
Huế(Bắc
Trung Bộ)
Quảng Nam - Đà Nẵng
(Nam Trung Bộ)
Hà Tây(Đồng bằng sông Hồng)
Hà Nội(Đồng bằng sông Hồng)
Biểu đồ 5: Tổng lượng muối tiêu thụ tại một số tỉnh miền Bắc và miền Trung
Nguồn:ViệndinhdưỡngTrungương1992.NB.(têncủakhuvựcđượcghitrongngoặc)
17CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Biểu đồ 6: Các nguồn của lượng Natri tiêu thụ tại huyện Thanh Oai – Hà Nội
Nguồn:ĐiềutrachếđộănvànguồncủalượngNatritiêuthụởngườitrưởngthành,độtuổi25-64năm2010,ViệnDinhdưỡngQuốcgia.
Gia vị 35%
Nước mắm 32%
MSG 7%
Muối 6%
Nước tương 0%
Gia vị khác 1%
Mì ăn liền 8%
Muối rau 2%
Bánh mỳ 0%
Thực phẩm qua chế biến khác 2%
Thực phẩm tự nhiên 7%
18 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Việcpháthànhkếtquảcủacáccuộcđiềutraquốcgianăm2005/6chothấyViệtNamđãđạtđượcmụctiêuchươngtrình
MuốiI-ốttoàncầu(tỷlệbaophủvớimuốii-ốtđủtiêuchuẩnphòngbệnh>90%),mứctrungvịi-ốtniệucủaphụnữtoànquốcvàtạinămtrongsốbảyvùngsinhtháicủaViệtNamđềunằmtrongphạmvikhuyếnnghịvàtổngtỷlệbướucổtrẻemđãgiảmxuốngdướimứcmụctiêuquốcgiavàtoàncầulà5%.ChínhphủViệtNamđãhạcấpđộưutiênchươngtrìnhPCCRLTItừmộtchươngtrìnhmụctiêuquốcgiathànhloạihìnhhoạtđộngytếthườngxuyên.Quyếtđịnhnàyđãdẫnđếnnhữngsựthayđổitrongquảnlý,cơcấugiámsát,cắtgiảmngânsáchvàbanhànhmộtNghịđịnhmới.Thựctế
đódẫnđếnsựsuygiảmđángkểđộbaophủmuốii-ốtvàmứci-ốtniệu,đếnmứcCRLTIlạinổilênnhưmộtvấnđềytếcộngđồnggaygắtởViệtNam.Trêntoànquốc,mứctrungvịi-ốtniệulà83mcg/Ltrongnăm2008,thấphơnkhoảngantoàncầncó(100-199mcg/L),vàlàmứcthấpnhấttrongkhoảngthờigianmườinămqua.ChưađếnmộtnửadânsốViệtNamhiệnđangđượcdùngmuốii-ốtđủtiêuchuẩnphòngbệnh.[Xembiểuđồ7]
Trên toànquốc, độbaophủ của việc sửdụngmuối iốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh giảmkhoảng20%,từ92%xuống70%giữanăm2005và2008/9.TạikhuvựcMiềnNúiphíabắcmứcđộbaophủvẫnđượcduytrìvàtạikhuvựcĐông
Sự suy giảmSự suy giảm của chương trình PCCRLTI tại Việt Nam: 2005 - 2012
19CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
NamBộmứcđộbaophủlạicósựgiatăng,điềunàycóthểdonhữnglỗlựcđangđượcthựchiệnnhằmgiatăngsựbaophủmuốiiốttạicácvùngnày,nhữngvùngmàtrướcđâycótỷlệbaophủlàthấp.Tuynhiên,trongtấtcảcácvùngkhácthìtỷ lệbaophủđãgiảmvàtạiHàNội (trướcđây
không được đo lường nhưmột khu vực riêngbiệttrongcáccuộcđiềutraquốcgia),mứcđộbaophủđãgiảmtừ100%xuốngmứcthấpnhấtsovớibấtkỳkhuvựcnàokhác,26%.TạithànhphốHồChíMinhmứcđộbaophủcũngchỉđạt54%.[Xemhình8]
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
% H
ộ g
ia đ
ình
1994
24.9 33.4
61.2
72.8 77.582.5
92.8
60.5
45.1
1995 1997 1998 2000 2003 2005 2008/9 2011
Biểu đồ 7: Tiêu thụ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh của các hộ gia đình qua các năm
Nguồn:nghiêncứuRLTHItoànquốcvànghiêncứutheocụmnăm2011
Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012
100
MN phía bắc
Hà Nội ĐB Sônghồng
Namtrung bộ
Tây Nguyên
TP.HCM Đôngnam bộ
ĐB Sôngcửu long
quốc gia
2005 2008/9
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
% H
ộ g
ia đ
ình
98 98 100
26
94 94
73 68
9590
67
8184
88 92
7570
54
Biểu đồ 8: Mức bao phủ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh năm 2005 và 2008/9
20 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Mứci-ốtniệucũngđãgiảmnhưngkhôngnhấtthiếttươngứngvớisựsụtgiảmvềmứcđộbaophủcủaviệcsửdụngmuốiiốtđủtiêuchuẩnphòngbệnh.VídụnhưsụtgiảmmứciốtniệulớnnhấtlàởkhuvựcMiềnnúiphíaBắc,nơicótỷlệbaophủmuốii-ốtđủtiêuchuẩnlạiđượcduytrìổnđịnhvàtrongkhiđótạiHàNội,nơimứcđộbaophủmuốiiốtđủtiêuchuẩngiảmnhiềunhấtthìmứciốtniệulạithayđổigầnnhưkhôngđángkể.Chomọilýdohoặcmọisựchưađồngnhấtgiảithíchkếtquảvềsụtgiảmnồngđộiốtniệu,cómộtsựthậtcụthểlàphụnữởcáckhuvựckhácnhaucủaViệtNamđangbịthiếui-ốt(ngoạitrừkhuvựcmiềnnúiphíaBắc)ởthờiđiểmnăm2008,trongkhiởnăm2005,tìnhtrạngnàychỉxảyrađốivớiphụnữthuộc2khuvực[Xemhình9]
250
200
150
100
208
120107100
129
69
106100
125
95 103
7362 56
7857
122
83
50
0MN
phía bắcHà Nội ĐB Sông
hồngNam
trung bộTây
NguyênTP.HCM Đông
nam bộĐB Sôngcửu long
quốc giaNồ
ng
độ
i ố
t n
iệu
tru
ng
bìn
h (
µg
/L)
2005 2008/9
Biểu đồ 9: Mức i-ốt niệu trung vị của phụ nữ độ tuổi sinh đẻ năm 2005 và 2008/9
Nguồn:báocáonghiêncứuRLTHItoànquốc2008/9,BVNTTW
21CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Tìnhhìnhthậmchícònđángbáođộnghơnsovớicácconsốởtrênđãchỉra.I-ốtlàvichấtrấtcầnthiếtchosựhoạtđộngchínhxáccủatuyếngiáp.Khilượngiốtănvàovàogiảmxuốngdướimứckhuyếncáo,tuyếngiápcóthểkhôngcònkhảnăngtổnghợpđủlượnghormonetuyếngiápgâyracáctácđộnglênnãođangpháttriểncủatrẻsơsinhvàcáctáchạikhác,đượcgọichunglàrốiloạndothiếui-ốt.Giaiđoạnquantrọngnhấtliênquanđếnsựthiếuhụti-ốtlàtừthờiđiểm3thángthainghénthứ2đếnnămthứbasaukhisinh.Vìvậy,mứcđội-ốtthườngđượcđoởtrẻemtrongđộtuổiđihọchoặcphụnữđộtuổisinhđẻđểđưaracácdựbáovềtìnhtrạngi-ốtcủatoànthểmộtcộngđồng.ĐócũnglàlýdovìsaophụnữmangthaiđượcchọnlàmnhómcanthiệpưutiêncủacácchươngtrìnhPCCRLTI.Thiếui-ốttrongthờikỳmangthaidẫnđếnhậuquảsuygiảmpháttriểnkhôngthểphụchồiởnãobộcủatrẻBanghiêncứuquymônhỏ,thựchiệnđonồngđội-ốttrongnướctiểucủaphụnữmangthai,đãđượcthựchiệntrongkhoảngthờigiantừnăm
2008đếnnăm2010tạimộtsốtỉnh,vùngmiềnkhácnhaucủaViệtNam.MộtvàikhảosáttìnhhìnhtạihaikhuvựccáctỉnhmiềnNam,thànhphốHồChíMinh12,mộttỉnhthuộcđồngbằngsôngCửuLong(miềnNam)13,vàmộttỉnhkhácởđồngbằngsôngHồng(miềnBắc)14.Tấtcảchỉrarằngmứctrungvịnồngđội-ốtniệucủaphụnữmangthaiđãthamgianghiêncứulàthấphơnnhiềusovớimứctốiưu.Ngoàira,83%,70%và78%phụnữởtỉnhHàNam,tỉnhĐồngThápvàcáctỉnhmiềnNamlầnlượtchokếtquảcónồngđội-ốtthấphơnmứctốithiểuđượcđềnghị150mcg/L.[Xemhình10]
12 BệnhviệnNộitiếtTrungương.2008BáocáokhảosátKAPvềsựsửdụngI-ốttạicáctỉnhPhíaNam,tìnhtrạngthiếuhụti-ốtsau3nămhoànthànhdựánmụctiêuquốcgiaphòngchốngbướucổ.HàNội,tháng12năm2008.
13 SởYtếĐồngTháp.ĐiềutraKiếnthức,tháiđộvàthựchành(KAP)vềmuốii-ốttạitỉnhĐồngThápnăm2009
14 Fishervàcộngsự.TìnhtrạngI-ốttronggiaiđoạncuốithờikỳthainghénvàcácyếutốtâmlýxãhộiliênquantớiviệcsửdụngmuốii-ốttạivùngnôngthônmiềnBắcViệtNam.WHOBulletin.2011
22 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
CónhiềulýdochosựsụtgiảmđángkểmứcđộbaophủcủaviệcsửdụngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhvànồngđội-ốtniệu.
‘Sự hạ cấp độ quan trọng của chương trình’: Nhưđãnóiởtrên,trongnăm2005,chươngtrìnhPCCRLTIđãđượcthayđổitừmột“chươngtrìnhmụctiêuquốcgia”thànhloạihìnhhoạtđộngytếthườngxuyêncủangànhytếcôngcộng.Nhưlàmộtphầncủaquátrìnhnày,BanChỉđạophòngchốngCRLTITrungươngdướisựgiámsátcủaThứtrưởngBộYtếđãbịgiảithểvàsốlượngcánbộlàmviệctrựctiếpchoChươngtrìnhPCCRLTIgồmchủyếulàtừBVNTđãđượcthunhỏlại.BVNTđượcgiaonhiệmvụlàtổchứccấptrungươngđểtưvấnvàthựchiệncáchoạtđộngkiểmsoátbệnhbướucổ,nhưngnhiềuhoạtđộngcấptrungươngnhưđàotạo,giámsátbịcắtgiảmmạnhdongânsáchvànhânviênhạnchế.Việcbảotrìcácphòngthínghiệmi-ốtniệucấpvùng,cấptỉnh
cũngbịhạnchế.TráchnhiệmchínhtrongviệctriểnkhaihoạtđộngPCCRLTIđượcchuyểngiaochoUBNDtỉnh.
Tuynhiên,trongnăm2009,Trungtâmđàotạovàđịnhhướngcáchoạtđộngchămsócsứckhỏe(TDHCAC)củaBVNTđãđượcgiaonhiệmvụthựchiệnChươngtrìnhmụctiêuquốcgiaphòng,chốngvàkiểmsoátbệnhtiểuđường.ĐiềunàychophépBVNTkhởiđộnglạimộtsốhoạtđộngcủachươngtrìnhI-ốttheochươngtrìnhtiểuđường.ChươngtrìnhTiểuđườngcũngđãchophéptăngcườngmứcđộhoạtđộngcủachươngtrìnhI-ốtởcấptỉnhvàkíchhoạtsựhoạtđộngcủamộtsốphòngthínghiệmnộitiếttrongkhuvựcvàcấptỉnh.NgânsáchchochươngtrìnhI-ốtđãgiảmđángkểkhibịhạcấp,từkhoảng670,000USDmỗinămvàogiaiđoạntrướcnăm2005xuốngcònkhoảng285.000USDmỗinămchogiaiđoạn
Đông nambộ
6051.5 53 55
71 67
TP.HCM Tây nam bộ Các tỉnhphía nam
(tổng)
Hà Nam (ĐBSông hồng)
Đồng Tháp(ĐB Sông cửu long)
250
200
150
100
50
0
Nồ
ng
độ
i ố
t n
iệu
tru
ng
bìn
h (
µg
/L)
Optimal range for UIC of pregnant women
Nguồn:(cộtđỏ)báocáoKAPvềsửdụngIốtởcáctỉnhphíanam,tìnhtrạngthiếuhụtIốtsau3nămkếtthúcchươngtrìnhQuốcgiavềPCbướucổ,BVNTTW,tháng12/2008;(cộtxanhlam)tìnhtrạngsửdụngIốtởphụnữcuốithaikìvàcácyếutốtâmlíxãhộiquyếtđịnhsửdụngmuốiIốtởvùngnôngthônphíabắcViệtNam,báocáocủaWHO,2011(cộtxanhlácây)điềutraKAPvềsửdụngmuốiIốtởĐồngThápnăm2009,SởYtếtỉnhĐồngTháp.
Biểu đồ 10: Mức i-ốt niệu trung vị của phụ nữ có thai trong 3 nghiên cứu
23CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
2006-201115.Ngânsáchcắtgiảmcónghĩalàkhôngcòntiềnhỗtrợchocáctỉnh.KinhphícũngkhôngcònđểmuađủlượngKIO3theonhucầu.CácsốliệutừBVNTchothấylượngKIO3muađãgiảmkhoảng20%sovớinhucầuquốcgia[Xembiểuđồ11].Thiếungânsách
15 Sovớingânsáchkhoảng5triệuUSDtrướcnăm2000,khingânsáchchocácchươngtrìnhtrợcấpđãđượcbaogồmtrongngânsáchchươngtrìnhPCCRLTIvàmộtngânsáchkhoảng1triệuUSDsaunăm2000khingânsáchchocácchươngtrìnhtrợcấpđãđượcchuyểngiaochoUỷbanDântộc.
muaKIO3bịtrầmtrọngthêmbởisựgiatăngmạnhgiáKIO3trênthịtrườngquốctếtrongnăm2009,2010và2011.KIO3nhưlàmộtđầuvàocơbảnchochươngtrìnhPCRLTI.SựthiếuKIO3đãgâyhiệuứnglàmgiảmbớtnhiềuhoạtđộngchươngtrìnhkhácbaogồmcảhoạtđộnggiámsát,vàtruyềnthông...vv
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
2006
Tỷ lệ không được cấp Tỷ lệ được cấp
2007 2008 2009 2010 20110%
% of K
IO3 theo n
hu c
ầu
26%
74% 76% 76%
49% 44%
17%
24% 24%
51% 56%83%
Biểu đồ 11: Lượng KIO3 theo nhu cầu quốc gia
Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012
24 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
TìnhtrạngthiếuKIO3cólẽnhưlàmộtlýdochínhcủasựsuygiảmđộbaophủMIghilạibởicuộcđiềutraquốcgianăm2008/9vàkhảosátcụmđachỉtiêu(MICS)năm2011.KhônggiốngnhưcáccuộcđiềutraquốcgiatrướccủaBVNT(chỉđiềutramứcbaophủMIđủtiêuchuẩnphòngbệnh),điềutraMICSđềcậpcảtỷlệhộgiađìnhsửdụngmuốikhôngchứai-ốtvàmuốii-ốtkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh(sửdụngdụngcụxétnghiệmnhanh),cácdữliệuchothấytrongnăm2011hơnmộtphầnba
hộgiađìnhsửdụngmuốikhôngchứai-ốt(và16%sửdụngMIkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh).Tỷlệmuốikhôngchứai-ốtđặcbiệtcaoởvùngMiềnnúiPhíaBắcvàvùngđồngbằngsôngCửuLong.TrongkhivùngĐồngbằngsôngCửuLongcótruyềnthốnglàkhuvựccómứcbaophủthấp,vùngMiềnnúiphíaBắcđãcómứcbaophủMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhtrên95%giữanăm2000và2005/6.[Xembiểuđồ12].
Biểu đồ 12: Mức tiêu thụ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh của các hộ gia đình năm 2011
ĐB Sông Hồng
Không sử dụng muối Muối không i-ốt 0-15ppm >15ppm
Miền núiTrung du
Ven biểnBắc miền
trung
Cao Nguyên Đôngnam bộ
ĐB sôngCửu long
Chungtoàn quốc
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
% H
ộ g
ia đ
ình
27.8
13.4
57
40
21.1
3830.6
17
50.2
88.1
56.5
42.4
8.3
45.636.7
15.8
45.1
23.4
15.97.83.3
Nguồn:Điềutracumđachỉsố2011,Tổngcụcthốngkê
25CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
Những thay đổi trong chương trình trợ cấp: MứcđộbaophủMIthấptrongkhuvựcmiềnnúiphíaBắcrấtcóthểđãphảnánhnhữngthayđổitrongtrongcáchthứccủachươngtrìnhhỗtrợmuốiIốt.TrongkhitrướcđócácchươngtrìnhhỗtrợđượcquảnlýbởiUỷbanDântộcvàcáckhoảntrợcấpchosảnxuấtvàvậnchuyểnMIđãđượctraotrựctiếpchocáccơsởsảnxuấtmuối,thìtrongnăm2010theoQuyếtđịnh120,cáckhoảntrợcấpđãđượcchuyểntrựctiếpđếncáctỉnh.UBNDtỉnhsauđócónhiệmvụmuasắmcácmặthàngtrợcấpchongườidântrongtỉnhhoặchọcóthểcungcấptiềntrựctiếpchocácgiađìnhđểmuahàngvớigiácảbìnhthường.MộtsốtỉnhbáocáođãchọngiảiphápthứhainhưngcáchộgiađìnhkhôngnhấtthiếtphảisửdụngtiềntrợcấpđóđểmuaMI.HệthốngmớicũngcónghĩalàmộtsốnhàsảnxuấtmuốikhôngcònnhậnđượcđơnđặthàngMIchocácchươngtrìnhtrợcấpvàhoặcchuyểnsangsảnxuấtmuốithường(đặcbiệtlàdosựthiếuhụtcủaKIO3)hoặcđãđóngcửahoàntoànvìcáccơsởnàyđãmấtđilợithếcạnhtranhmàhọđượchưởnglợitừhệthốngtrợcấp.TổngngânsáchchohoạtđộngtrợcấptừTrungươngcũngcóthểđãbịgiảmsovớimongướccủađịaphương..
Sự thay thế Nghị định 19 bởi Nghị định 163: MộtlýdonữachosựgiảmmứcbaophủMIlàNghịđịnh19đãđượcthaythếbằngNghịđịnh
163vàotháng12năm2005.MặcdùNghịđịnh19đãcómộtvàiđiểmyếu,nhưngNghịđịnh163cònbộclộnhữngđiểmyếuhơn.Nhữngđiểmyếunàyliênquanđếnviệc“sảnxuấtvàcungứngMIchongườitiêudùng”,nhưngkhácvớiNghịđịnh19lànókhôngyêucầui-ốthóamuốichongườiăn,thayvàođónóthiếtlập“cácđiềukiệnđểsảnxuấtvàcungứngMIđủtiêuchuẩnchongườiăn”vàchỉravaitròvàtráchnhiệmcủaBYT,BộNN&PTNT,BộCôngnghiệpvàThươngmại(BộCôngThương),BộVănhóavàThôngtin(BộVHTT)vàUBNDtrongviệcđảmbảorằngMIlàsẵncó.Nghịđịnh163đưaracácđiềukiệnvàtiêuchuẩnchoMIđểđảmbảorằngMIlàchấtlượngcaovàhợpvệsinhvàngăncấmviệcsảnxuất,lưuthông,kinhdoanhMIgiảvàMIchấtlượngkém.NghịđịnhnàycũngkêugọiBYTvàBộVHTTkhuyếnkhíchngườidânsửdụngMInhưngkhôngyêucầui-ốthóatấtcảcácmuốichongườiăn(hoặcchếbiếnthựcphẩm),vàcũngkhôngyêucầuBYTcungcấpKIO3miễnphí.ỞkhíacạnhcấpKIO3,thựctếnghịđịnhnàycóthểđượcxemlàmộtlợithếchocácnhàsảnxuấtmuối,vìnókhôngcấmhọtựmuaKIO3chosảnxuất(điềunàylàkhôngchophéptheoNghịđịnh19).TiếclàdườngnhưBVNTvàcảcáccơsởsảnxuấtmuốikhôngnhậnrađiểmmậpmờnàybởiđãkhôngcóbấtcứthôngtưnàocủacácbộngànhhướngdẫnthihànhNghịđịnh163.
26 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
ChươngtrìnhPCCRLTIViệtNamđượcthiếtkếvàthựchiệntừnăm1993đếnnăm2005đãkhôngbềnvững.Nódựa
trêncácchươngtrìnhtrợcấpMIvàcáccơsởsảnxuấtMIchỉsảnxuấtMIdocáccơsởnàyđượccungcấpmiễnphíKIO3.Cácđặcthùtrongquảnlýngànhkhiếncácvănbảnpháplýchưahỗtrợđượcmụcđíchi-ốthóatoànbộcácloạimuốiđangđượcgọilà“Muốithường”màngườidâncóthểăn.HệthốngtheodõivàđánhgiátốtđãcungcấpdữliệutốtvềtìnhhìnhđểthúcđẩycácđịaphươngđảmbảosựsẵncócủaMIcũngnhưkhuyếnkhíchmuavàsửdụng..Tuynhiên,tạikhuvựcĐôngNamBộvàĐồngbằngsôngCửuLongnơisựkiểmsoátcủachínhquyềnlàkhôngmạnhvàcáccơsởsảnxuấtmuốitưnhânchiếmphổbiến,lạikhôngcócáchoạtđộngtrợgiá,thìđộbao
phủMIvẫnthấphơnmứctrungbìnhquốcgialàđươngnhiên.MộtkịchbảntiềmnăngkháclàcótỷlệhộgiađìnhsửdụngMIcao,nhưngmọigiađìnhcũngđồngthờisửdụngmuốivànướcmắmkhôngi-ốt,khiấytìnhtrạngthiếuhụti-ốtcũngkhóđượccảithiện.Trongnăm2005,chươngtrìnhPCCRLTIđãbịhạcấpđộưutiênnhưngnếuNghịđịnhmới163vềMIđượcsửađổitheohướngtíchcựcnhưkếhoạchbanđầu(ủnghộbởiUNICEFvàcácđơnđốitác),cóthểlàsaumộtgiaiđoạnchuyểntiếpkhókhăn,chươngtrìnhPCRLTIsẽduytrìtrơlạivìkhiấyngànhsảnxuấtmuốisẽtựchitrảchiphísảnxuấtMI,vànguồnphânphốivàlưuthôngmuốikhôngchứai-ốtrathịtrườngsẽbớtđi..ThậttiếclàchươngtrìnhPCCRLTIcủaViệtNamhiệnđangtụtlạiởmộtvịtrítươngtựnhưkhinóbắtđầuvàonăm1994,khimứcbaophủcủaMIlà
Chương trình PCCRLTI
từ 2013được hoạch định lại tốt hơnSự cần thiết
27CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
íthơn50%vàmứctrungvịnồngđội-ốtniệurấtthấp.ĐiềuítỏicònlạitừnhữngthànhcôngcủachươngtrìnhPCCRLTIdườngnhưchỉlàcáckiếnthứctrongcáccơsởsảnxuấtmuốiđểđảmbảosảnxuấtMIchấtlượng,kiếnthứccủacôngchúngvềlợiíchcủaMIvàkinhnghiệmsửdụngMI.Ngoàira,còncónhữngbàihọccógiátrịvềnhữnggìkhôngnênlàmvàlàmthếnàođểchươngtrìnhcóthểtồntạitốthơn.
SựsụtgiảmđángkểcủamứcbaophủMIvànồngđội-ốtniệuđãtạolênmốiquantâmcủacáccơquanytếtạiViệtNam.HiệntạicósựnhấttrírằngchươngtrìnhPCCRLTIphảiđượctáixâydựnglại.Trêntoànthếgiới,việci-ốthóamuốiđãchứngtỏlàmộtchiếnlượchiệuquảđểloạibỏCRLTI.DođómụctiêucủaViệtNamlàphảitạorađượcmộtmôitrườngmàviệci-ốthóamuốilàcóhiệuquảvàbềnvững.Nhữngđềxuấtchoviệcthiếtkếmộtchươngtrìnhmớinhưthếnàosẽđượcthảoluậndướiđây,dựatrênnhữngbàihọckinhnghiệmrútraởViệtNamvàkinhnghiệmcủacácnướckháctrongkhuvực.
Bằngchứngvàsựphântíchđểhỗtrợthayđổi:
KhichươngtrìnhmụctiêuquốcgiaPCCRLTIđượcchuyểnthànhdạngcủacáchoạtđộngytếthườngxuyênởViệtNam,dườngnhưđãthiếumộtphântíchthấuđáotạisaochươngtrìnhđãthànhcông,cũngnhưchươngtrìnhcầnnhữnggìđểduytrìbềnvữngnhữngkếtquảđạtđược.Cóthểquyếtđịnhthayđổiđượcnhanhchóngthựchiệnchỉdựatrêncơsởrằngchươngtrìnhđãhoàntấtcácmụctiêu;vàmộtsựhiểulầmrằngCRLTIđãđượcxửlýhoàntấtmàkhôngcóphântíchvàđánhgiákỹlưỡng.Đểtránhmộtsailầmtươngtự,việcthiếtkếchươngtrìnhmớiphảiđượcdựatrênmộtsựhiểubiếtđầyđủ,(i)tạisaochươngtrìnhđãthànhcôngtronggiaiđoạnlàchươngtrìnhmụctiêuquốcgia?(ii)lýdotạisaogiaiđoạnthứhaithấtbại?và(iii)Thựctrạngtìnhhìnhhiệnnayrasao?.Sựđồngthuậnđangànhtrongphântíchvàđánhgiánàylàcầnthiếtvìhợptácliênngànhlàđiềukiệnđểchươngtrìnhmớicóthểthànhcông.Tấtcảcácbênđềucầnmộthiểubiếtchungvềbứctranhtoàndiệncủachươngtrìnhhiệntại,vànhữnggìcầnphảilàm.Điềunàycũngcòncầnthiếtđểvậnđộngchonhữngthayđổiởmứccaonhất.Đánhgiánàycũngphântíchvềnhữngđiểmtốtvàchưatốt
28 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
củachươngtrìnhtrongquákhứ.CuộckhảosátquốcgiavềCRLTInăm2013đangdiễnra.CuộckhảosátsẽcungcấpdữliệuđạidiệntheovùngvềMI,mứcbaophủcủagiavịmặnvànồngđội-ốtniệu.Khảosátnàycũngthuthậpthôngtinvềsựtiêuthụmuốikhôngchứai-ốtvàkiếnthức,tháiđộvàthựchànhvềCRLTInhưtrongcáccuộcđiềutratrướcđây.Dođó,cuộcđiềutrasẽcungcấpthôngtincậpnhậtvềtìnhhìnhhiệntại.
Một“hiếmkhuyết”trongcôngtácthôngtinchươngtrình,đólàchưahiểuđầyđủvàgắnkếtchươngtrìnhvớicáchthứcmàngànhcôngnghiệpmuốiđanghoạtđộngtạiViệtNam.ChươngtrìnhPCRLTIđãkhôngcótrongtaydanhmụccủatấtcảcáccơsởsảnxuấtmuối,địađiểm,nhấtlàcáccơsởsảnxuấtmuốikhôngchứai-ốt!CầnnắmbắtcơhộiđểđốichiếuthôngtintừBộNN&PTNT,CTMQGvàBYTvềhoạtđộngsảnxuấtcủangành,đặcbiệtlàđểhiểuđượcmuốikhôngchứai-ốtđếntừđâuvàlàmthếnàođểngănchặnnóvàmuốidùngtrongchếbiếnthựcphẩmcónguồngốcvàđượcsửdụngnhưthếnào.Cũngcầnthiếtphảihiểuthấuđáocáchhệthốngtrợcấpmuốiđanghoạtđộngvànhữngkếhoạchtrongtươnglailàgì.
Thiếtlậpsựbắtbuộcvề,Iốtmuốihóatoàndân:Kinhnghiệmquốctếchothấyđểcácchươngtrìnhtăngcườngvichấtdinhdưỡngvàothựcphẩmthànhcông(chomụctiêuytếcôngcộng)cácchươngtrìnhđócầnmangtínhbắtbuộcvàphổcập.Phântíchcácchươngtrìnhi-ốthóamuốichothấytrongmộtthậpkỷ,cácnướccóluậtbắtbuộcđạtsựgiatănglớnhơnvềmứcbaophủhộgiađình(từ49%đến72%)sovớisựgiatăngởcácnướcmàởđói-ốthóamuốilàchươngtrìnhtựnguyện(40%đến49%)16.Ngoàira,trongtrườnghợpcủaMI,tấtcảmuốichoconngườivàđộngvật,kểcảmuốiđểchếbiếnthựcphẩm,cầnphảiđượci-ốthóatrêncơsởbắtbuộc.CáchduynhấtđểđạtđượcđiềunàyởViệtNamlàthôngqualuậtpháp.CómộtsốyếutốdườngnhưđãlàmnghịđịnhbịđichệchhướngtạithờiđiểmNghịđịnhsố163đượctrìnhduyệtvàchỉnhsửa.Dườngnhưviệci-ốthóamuốitrướcđâybịcoilàmâuthuẫnvớisựpháttriểncủangànhcôngnghiệpmuốicũngnhưthươngmạitrongnướcvàquốctếliênquantớimuối.Nhậnthứcnàyđếntừthựctếlà(i)sảnxuấtMIđãđượchỗtrợvàđiềuphốibởiBYT,tráivớiBộNN&PTNT,bộđãhỗtrợngànhcôngnghiệpmuốinóichung,(ii)KIO3đượccungcấpmiễnphíchỉchocácnhàsảnxuấtMIđãđượcphêduyệtchứkhôngcấpchotấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốithường,và(iii)hệthốngtrợcấpđãcungcấplợithếcạnhtranhchocáccơsởsảnxuấtMIđượclựachọn.Cũngcóthểđãtừngcósựhiểulầmrằngviệci-ốthóamuốibắtbuộcsẽviphạmcácquyđịnhcủaTổchứcThươngmạiThếgiới.
BứctranhđượcphứctạplênbởicáchphânloạimuốiởViệtNam,khôngcómộttênphânloạichínhxác“Muốichongườiănvàdùngtrongthựcphẩm”haycóthểgọilà“Muốicấpthựcphẩm”trongcácdanhmụcphânloạihiệnhành.Vìvậy,Nghịđịnh19chỉphânbiệtgiữa“Muốithường”,loạimàdườngnhưbaohàmlàtấtcảcácmuối,vàloạinữalàMuốichứai-ốt.ViệcnàytạoramộtlỗhổnglớnlàmviệcđảmbảomụctiêutấtcảmuốisửdụngchongườiănphảilàMItrởlêntháchthứcgấpbội.Tốiưunhấtlàcó1danhmụcgọilàMuốicấpthựcphẩmđểphânbiệtvớicácmuốikhác,chẳng
16 HortonS.,Mannar,V.,Wesley,a.Sựtănglượngchấtdinhdưỡng(Sắtvài-ốthóamuốiăn)CopenhagenConsensusBestPracticePaper2008.(http://www.copenhagenconsensus.com/Default.aspx?ID=1303,accessed20February2013).
29CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
hạnnhưmuốichongànhcôngnghiệp(muốiphithựcphẩm),vàtấtcảcácloạimuốicấpthựcphẩmsẽlàMI.Việcnàycũngđãđượctranhluậnrằngmọingườinêncóquyềnlựachọnloạimuốimàhọmuốndùng.NhữngngườinhưvậytranhluậnchoquyềnlựachọntựnguyệncùngvớicácchiếndịchgiáodụcvềMIkèmsựsẵncóliêntụccủamuốikhôngchứai-ốt.Tuynhiên,kinhnghiệmquốctếchothấyrằngcácchiếndịchytếcộngđồngnhằmmụcđíchgiáodụccôngchúngđểchọnsảnphẩmtốtvàlànhmạnh,thayvìnhữngsảnphẩmkémlànhmạnhhiếmkhithànhcông.Vìvậy,đểbảovệsứckhỏecộngđồng,điềucầnthiếtcơbảnlài-ốthóatấtcảmuốichoconngườiănvàsửdụngtrongthựcphẩm.Ngoạitrừlàdànhmộtsốtrườnghợpngoạilệrấtcụthểnhưmuốihữucơhaymuốiytếchocácnhucầuđặcbiệt,muốikhôngi-ốtchonhữngnhómthiểusốđặcbiệtcónhucầusửdụng,hoặcnhómcóphảnđốiquákhích.
LuậtsửađổiởViệtNamnênbaogồmmộtkháiniệmrõràngvềthuậtngữmuốii-ốtdùngchochếbiến/sảnxuấtthựcphẩm.ĐiềunàyđểgiúpgiảiquyếtthựctếlàthóiquensửdụngcácgiavịmặnthaychomuốirấtphổbiếnởViệtNam17.NếuchỉcómuốiănlàMIthìcókhảnănglàmộtsốbộphậndâncưsẽkhôngcóđủlượngi-ốtđểngănchặnsựthiếuhụti-ốt.Bộtcanhđãđượcthườngxuyênbổsungi-ốtvàmộtnghiêncứuởTháiLanvàLàođãchứngminhrằngnướcmắmcóthểđượcbổsungvớiMImàkhôngcótácdụngtiêucựcđếnmùivịmàusắc18.Ngoàira,VănbảnphápluậtcóthểgồmmộtđiềukhoảnchophépmiễntrừkhôngdùngMItrongquytrìnhchếbiếnnếunhàsảnxuấtcócácbằngchứngvềmộttácđộngtiêucựcdoMIgâynênchosảnphẩm.Luậti-ốthóamuốicủaPhilippinescóđiềukhoảnnày.MộtkhitấtcảmuốidùngtrongchếbiếnthựcphẩmbắtbuộcphảilàMI,côngtáctriểnkhaivàgiámsátsẽdễdànghơnrấtnhiềusovớiviệcphảiracácquyđịnh(liênquanđênIốthóa)chotừngsảnphẩmvàđơnlẻ..
Cáccuộcthảoluậnliênquanđếncáchxâydựngluậtbắtbuộci-ốthóamuốiđangđượctiếnhành.Luậtnàynêntránhnhữngđiểmyếu
17 Việndinhdưỡngquốcgia.ĐiềutravềlượngtiêuthụNatriquakhẩuphầnănvàcácnguồnởngườitrưởngthành,tuổitừ25-64.Năm2010
18 Chanthilathvàcộngsự.Ổnđịnhi-ốtvàchấtlượngcảmquancủacálênmenvànướcmắmđượcsảnxuấtvớiviệcsửdụngMI.ThựcphẩmvàDinhdưỡng,Bulletin,2009.
củaNghịđịnh19(vàNghịđịnh163)theocáchthiếtlậpsựbắtbuộci-ốthóađốivớitấtcảcácMuốicấpthựcphẩmtrongdanhmụcthựcphẩmmàthôngthườngđượckiểmsoátbởihệthốngkiểmtrathườngxuyênvềvệsinhantoànthựcphẩm.Làmnhưvậysẽkhôngbiếnhoạtđộngi-ốtmuốihóabịtáchbiệtnhưmộtchươngtrìnhđơnlẻ.MộtcáchđểlàmđiềunàycóthểchỉđơngiảnlàthiếtlậpmộtquychuẩnkỹthuậtquốcgiachoMuốicấpthựcphẩm,trongđóbaogồmsựi-ốthóa.ViệcnàysẽthaythếcácquychuẩnkỹthuậtquốcgiahiệnhànhđốivớiMI19.MộttùychọnkhácđangđượcthảoluậnlàđưaramộtNghịđịnhvềtăngcườngvichấtdinhdưỡngvàothựcphẩmtheoLuậtAntoànthựcphẩmvừađượcthôngqua,trongđóviệctăngcườngvichấtvàomuốiăn,bộtmìvàcácloạithựcphẩmquantrọngkhácchẳnghạnnhưdầuăn.ĐâylàcáchmàPhilippinesđãlàm,trongđótăngcườngvichấtlàbắtbuộcđốivớigạo,bộtmì,dầuănvàđường,vàmộtsốthựcphẩmkháctheoquiđịnhcủaBYTnướcnày.
MộtcâuhỏinữaphảitrảlờilàChínhphủsẽtiếptụccungcấpmiễnphíchoKIO3choviệci-ốthóamuốinữahaykhông.ViệtNamhiệnlànướcduynhấttrongcáckhuvựcĐôngÁ,TháiBìnhDươngvàkhuvựcNamÁ20màchiphíchoKIO3làdochínhphủchịutráchnhiệm,ngoạitrừAfghanistanvàCộnghòaDânchủnhândânTriềuTiên21.Nếuviệci-ốthóatấtcảcácmuốicấpthựcphẩmlàyêucầubắtbuộc,thìnhànướcsẽkhôngcầnphảichitrảcáckhoảnchiphíchoKIO3vàthậmchímột“sânchơi”sẽđượctạora,trongđótấtcảcáccơsởsảnxuấtcónhữngkhoảnchiphítươngtựnhauchoviệciốthóa,nhữngkhoảnchiphínàyhọcóthểchọntựchitrảhoặctínhthêmvàogiáchonhữngngườitiêudùng,vàviệcnàycũngsẽgiúpngânsáchnhànướctránhtrợcấpchoviệciốthóamuốixuấtkhẩurakhỏiViệtNam.Đâylàmộtxemxétquantrọng,sẽảnhhưởngđếntínhbềnvữngcủaviệciốthóamuốitạiViệtNam.BộNN&PTNThayCTMQGcóthểtạothuậnlợichocáccơsởsảnxuấtmuốitrongviệctiếpcậnKIO3bằngcáchhànhđộngnhưcácđạilýnhậpkhẩuKIO3,vìKIO3khôngđược
19 Quychuẩnkỹthuậtquốcgiavềmuốii-ốt.2011.QCVN9-1:2011/BYT
20 UNICEFphânloạikhuvực21 UNICEFEAPRORàsoátluậtphápquốcgiachochươngtrình
muốiiốttoàncầu:NamÁ,ĐôngÁvàTháiBìnhDương.Tháng12013
30 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
bántheocáchkháctạiViệtNam.
ĐểđiềuluậttốiưuđượcthôngquathìsựhỗtrợcủamộtloạtcácBộ,ngànhlàđiềucầnthiếttrongđóbaogồmBộTưpháp,BộTàichínhvàBộNN&PTNT.NhữngbộnàycótráchnhiệmthẩmđịnhvàquyếtđịnhcuốicùngliênquanđếnNghịđịnh163năm2005.Dođó,cầnthiếtphảiđốithoạivàvậnđộngcácBộnàyđểđảmbảosựủnghộcủahọtrướckhitrìnhđiềuluậtmớivềviệciốthóamuốibắtbuộc.
ĐiềuphốivàQuảnlýchươngtrình:DườngnhưsẽkhôngxảyravàcókhảnăngphảntácdụngkhichươngtrìnhPCCRLTIđượctáilậpnhưmộtchươngtrìnhmụctiêuquốcgia.Tuynhiên,Chươngtrìnhnàykhôngnênlàmộtchươngtrìnhđộclập,lýtưởngnhấtlàsẽlàmộtphầncủachươngtrìnhtăngcườngvichấtvàothựcphẩmnóichunghoặcchươngtrìnhvichấtdinhdưỡng,hoặccũngcóthểlàmộtphầncủachươngtrìnhphòngchốngbệnhkhôngtruyềnnhiễm(BKTN)liênquanđếngiảmbéophìvàlượngmuốiăn.Cónhữngưuvànhượcđiểmcủatấtcảcácgiảiphápvàtấtcảnhữngưu,nhượcđiểmnàycầnđượcxemxéttrướckhimộtquyếtđịnhđượcđưara.NếuđượcghéplàmộtphầncủachươngtrìnhphòngchốngBKTN,việciốthóamuốinênđượcphốihợpvớimộtchiếndịchđểgiảmlượngmuốivànatritiêuthụ,baogồmcảcácbiệnphápđểgiảmhàmlượngmuối/natritrongthựcphẩmđãchếbiến,giámsátlượngnatrivài-ốttiêuthụ,giáodụccộngđồngăngiảmmuối/natriđảmbảorằngnhữngkếtquảgiảmtiêuthụnatriđượckếthợpvớisựtăngdầnhàmlượngi-ốttrongmuốivàcácsảnphẩmkhácchứanatri.Cónhưvậythìtìnhtrạngdinhdưỡngi-ốtmớiđượcduytrì.
TùythuộcvàocáchchươngtrìnhMIđượcquảnlý,cầncómộtBanchỉđạoliênngànhcóchứcnănggiámsátđốivớiviệcphổcậpMIvàloạitrừCRLTI(vàcóthểcảcáctráchnhiệmkhác).BanchỉđạonàysẽcầnđóngmộtvaitròmạnhmẽcủaBộNN&PTNT,CTMQGvàBộCôngThươngsovớiBanchỉđạoquốcgiagiaiđoạntrước,đểphảnánhsựghinhậnrằngiốthóamuốisẽđượcthựchiệnnhưmộtkhíacạnhbìnhthườngcủahoạtđộngsảnxuấtmuốitạiViệtNam.BYTvàBVNTnênchỉlàcácthànhviênchủchốtcủaBanchỉđạo,lýtưởngnhấtlàmộtbộkhácBYT,hoặcBộNN&PTNTnên
chủtrìBanchỉđạođểtạođiềukiệnthuậnlợichoviệchợptácliênBộ;BộKếhoạchvàĐầutưcũngcóthểthíchhợpchovịtrínày,đặcbiệtlànếuphổcậpmuốiiốtđượcthựchiệnnhưmộtphầncủachiếnlượcnhằmgiảmBKTN.
TráchnhiệmcủaviệcđảmbảochấtlượngMInêngiaochochínhcáccơsởsảnxuấtmuối(giámsátnộikiểm)vàCụcVệSinhAnToànThựcPhẩm(VFA)làtổchứcchínhphủchínhchịutráchnhiệmkiểmsoátthựcphẩm(giámsátngoạikiểm).TấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốicấpthựcphẩmnênđượctheodõibởiVFAvàcáccơsởnàycầnđượctheodõitrêntấtcảcáclĩnhvựccủaviệcsảnxuấtthựcphẩmchấtlượng,baogồmcảcácyêucầukỹthuậtquốcgiachomuốicấpthựcphẩmbaogồmnộidungi-ốt.Việcđolườngcácmẫumuốichứai-ốtcầnđượctiếnhànhtrongcácphòngthínghiệmcủaVFAởcấptrungươnghoặccấptỉnh,phùhợpvớicácquytrìnhkiểmsoátthựcphẩmthôngthường.Hệthốngđảmbảochấtlượngchocácphòngthínghiệmcầnđượcthựchiệnthườngxuyên.BộNN&PTNT,CTMQGhoặcVFAcầnhỗtrợcáccơsởsảnxuấtmuốiđểthihànhcáchệthốngđảmbảochấtlượngcầnthiếttrongcácphòngthínghiệmtạinhàmáysảnxuấtcủahọ.Bấtkỳyêucầunàochoviệcđăngkýchứngchỉcủacáccơsởsảnxuấtmuốicầnđượcápdụngchotấtcảcácnhàsảnxuấtmuốicấpthựcphẩm,chứkhôngphảichỉnhữngcơsởsảnxuấtMI.VFAcầnphốihợpvớiBộNN&PTNT,BộCôngThươngvàBanChỉđạokhicầnthiết.
BYTnênđóngvaitròthiếtlậpcáctiêuchuẩnkỹthuậtchoMuốicấpthựcphẩm,KIO3vàtheodõicáckếtquảcủachươngtrìnhnhưđộbaophủMIđủtiêuchuẩn,cácgiavịmặntrêncáchộgiađìnhvànồngđội-ốtniệucủacácnhómđốitượngđích,đặcbiệtlàphụnữtrongđộtuổisinhđẻvàphụnữmangthai.Sựđolườngcủahaichỉsốnàycầnđượcđưavàocáccuộckhảosátquốcgiađượcđánhgiácaohiệncónhưcáccuộcđiềutradinhdưỡngquốcgia,BKTN/cácđiềutravềbệnhtiểuđường.Chỉnhữngthôngtinmàcóthểhướngdẫnthựchiệnchươngtrìnhphảiđượcthuthậpvàtấtcảcácdữliệuthuthậpphảiđượcbáocáochotấtcảcácbênliênquanvàđượcsửdụngđểxácđịnhcácvấnđề.Khôngnênduytrìbalượtgiámsátnặngnề,thayvàođó,nguồntàilựccầnđượcsửdụngđểđảmbảotấtcảmuốiởkhâusảnxuấtlàđủ
31CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
tiêuchuẩni-ốt,vàMIphảiđượcsửdụnglàmnguyênliệuchếbiếncácgiavịmặn,cácthựcphẩmđãchếbiếnkhác.
PhòngthínghiệmcủaBVNTnênđượcthiếtlậpnhưcácphòngthínghiệmgiámsátquốcgiavềtiếtniệuvàbàitiếtnatri.Nógiúpkiểmtravàđảmbảochấtlượngchocácphòngthínghiệmcấpkhuvựcvàcấptỉnhtrongphântíchi-ốtniệu,bàitiếtnatri.VìxétnghiệmIốtniệuchỉlàmđếntrongcáccuộcđiềutraquốcgiađịnhkỳ,nêncóthểgiảmsốlượngcáclaboIốtniệukhuvựcvàcấptỉnh.Bấtkỳphòngthínghiệmnàomàthườngxuyênthựchiệncácphântíchi-ốtniệu,vàphòngthínghiệmthamchiếuquốcgiatrongBVNTnênghidanhvàochươngtrìnhđảmbảochấtlượngEQIUPcủaTrungtâmkiểmsoátvàphòngngừadịchbệnhHoaKỳchosựphântíchi-ốtniệu22.
NếutấtcảcácMuốicấpthựcphẩmđượci-ốthóa,nhưvậychỉcóMIlàsẵncóđểmua,nênsẽkhôngcầnthiếtphảiduytrìhệthốngtrợcấpđốivớiMI.Nhưmộtlựachọn,cáccộngđồngbị
22 http://www.cdc.gov/labstandards/equip.html
thiệtthòicóthểtiếptụcđượcnhậntiềntrợcấpchoMI,sauđócóthểđượcsửdụngđểmuaMItừthịtrường.Việcsửdụngcácchiếnlượcnhưphiếugiảmgiáđểđảmbảorằngchỉcácmụccụthểmớiđượcmuavàdokhôngcòncácloạimuốikhácnữatrênthịtrườngnênvấnđềhiệntạicủaviệctiềntrợcấpđượcsửdụngđểmuacácsảnphẩmkhácsẽkhôngcòntồntại.
Cùngvớiđó,nếutấtcảcácloạimuốithựcphẩmđượci-ốthóasẽkhôngcòncầnmộtkhoảnngânsáchlớnchothôngtin,giáodụcvàtruyềnthôngvềCRLTIvàMI.TuynhiêncấpTrungươngvàcáctỉnhvẫncầnkhuyếnkhíchnângcaohiểubiếtcủangườidânvềgiátrịcủaMIđểngănngừathiếuhụti-ốtvàkhuyếnkhíchcôngchúngkhôngnênmuamuốikhôngchứai-ốtkhichúngtrênthịtrường.Thôngtin,giáodụcvàtruyềnthôngvềMInênđượcphốihợpvớigiáodụcvềviệcgiảmlượngtiêuthụnatri/muốivàvaitròcủaMItrongviệcbảovệpháttriểnnãobộtốiưucầnđượcnhấnmạnhchứkhôngphảilàphòngchốngbướucổ.
32 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN
UNICEF VIET NAM81ATranQuocToan,HaNoi,VietNamTel: (+84.4)3.942.5706-11/ Fax: (+84.4)3.942.5705Email: [email protected] us: www.unicef.org/vietnam
www.facebook.com/unicefvietnamwww.youtube.com/unicefvietnamwww.flickr.com/photos/unicefvietnam