ENDOKRINOPATIJE

autokrino djelovanje (npr.rast tumorskih ćelija)

Međućelijskihemijski parakrino djelovanje (npr.nervna posrednicim transmisija) endokrino – hormoni (amini, peptidi, steroidi)

hipofunkcije

Endokrinopatije hiperfunkcije

primarne (glandularne)

Endokrinopatije sekundarne ekstraglandularne tercijarne

- djelimične (npr. HR) ili potpune (npr. svi hormoni adenohipofize) endokrinopatije- latentne i manifestne endokrinopatije

poremećaji u lučenju hormona

poremećaji u prenosu hormona

e. poremećaji u mehanizmu djelovanja hormona na ciljna tkiva poremećaji u metabolizmu hormona jatrogene endokrinopatije

POJAČANO LUČENJE HORMONA

I) pojačano lučenje hormona u žlijezdi (razni uzroci) II) ektopično lučenje hormona – tumori neendokrinog

porijekla npr. c.a.bronchi M.Cushing

a) genska derepresija (samo polipeptidni hormoni) b) aktivacija drugih hormonskih ćelija (prisustvo i aktivnost ------- ćelija) c) ćelijska hibridizacija (spajanje neoplastičnih neendokrinih ćelija sa endokrinim)

Hormoni Tumor Kliničke/metaboličke posledice

ATCH i lipotropin (β-MSH,endorfin, encefalin)

karcinom bronha,timom, tumor pankreasa, karcinoid bronha, tumori ovarijuma, tumori probavnog sistema

Cushingov sindrom, hipokalijemična alkaloza

vazopresin karcinom bronha, adenokarcinom pankreasa

dilucijska hiponatrijemijasindrom neprimjećenog lučenja ADH

gonadotropini hepatoblastom, pankreasni i drugi tumori probavnog sistema, karcinom pluća, koriokarcinom,karcinom dojke, melanom

prijevremeni pubertet, ginekomastija

PTH epidermoidni karcinom pluća, hipernefrom, hepatom, pankreasni tumori i drugi tumori probavnog sistema

hiperkalcijemija

OAF (engl. osteoclast activating factor)

multipli mijelom, Burkittov i drugi limfomi

hiperkalcijema

TSH koriokarcinom, epidermoidni karcinom pluća, mezoteliom

hipertireoza

somatomedini (IGF 1 i 2)

mezodermalni i mezenhimalni tumori

hipoglikemija

eritropoetin feohromocitom, hepatom eritrocitoza

VIP tumori pankreasa, karcinom pluća, feohromocitom

prolivi

infekcije

povrede krvnih sudova

nekroza tkiva

SMANJENO LUČENJE HORMONA terapijski postupci (zračenje) imunološki poremećaji

nasledni (npr. hipofizni patuljci)

Uticaj drugih činilaca na lučenje hormona - životno doba (npr. hormon rasta)

- druge bolesti (npr. kaheksija, T4 ) - ljekovi (npr. glukokortikoidi)

POREMEĆAJI U CILJNOM TKIVU

hormonska neosjetljivost (rezistencija)

izostanak aktivacije hormona u ciljnom tkivu poremećaji receptora *

e. postreceptorski poremećaji

antitijela na hormone ili hormonske receptore nedostatak ciljnih ćelija

membranskiHORMONSKI RECEPTORI unutrašnjižlijezda hormon (I glasnik) krv izvršni organ kompleks hormon-receptor intracelularni hemijski posrednici (II glasnik) (cAMP)

MEMBRANSKI HORMONSKI RECEPTORI

INTRACELULARNI HORMONSKI RECEPTORI za steroide i tireoidne hormone

HORMONSKA REGULACIJA RECEPTORA- promjene koncentracije ili afiniteta hormonskih receptora* - koncentracija homologog hormona (npr. insulin) - koncentracija drugih hormona (npr. estrogen uterus progesteron) T3 T4 adrenergički receptori u srcu

urođeni

Poremećaji recptora kao uzroci bolesti

stečeni

pseudohermafroditizam

I) Urođeni pseudohipoparatireoidizam (mutacija gena za

G5 -α - podjednicu receptora za PTH)

metabolički činioci

toksički činioci

II) stečeni imunološki činioci

somatske mutacije gena za receptore * mutacije gena za estrogenske i progesteronske receptore u ćelijama raka dojke i endometrijuma

- poremećaji metabolizma hormona

- usporena ------ ili eliminacija (bolesti jetre i bubrega)

POREMEĆAJI REGULACIJE HORMONSKIH SISTEMA* negativna i pozitivna povratna sprega ( duga hipofiza – hipotalamus – ciljna žlijezda kratka hipofiza – hipotalamus ultrakratka hormoni sami koče svoje lučenje)

POREMEĆAJI FUNKCIJE HIPOFIZEI) Poremećaji funkcije prednjeg režnja hipofize

panhipopituitarizam

1. nedovoljo lučenje (hipopituarizam) < 70-75 % prednjeg monotropni režnja primarni sekundarni

a) u dječjem uzrastu * poremećaj regulacije rasta

HR igF–T (somato------) u jetri slabiji anabolički efekti

- Laronovi patuljci (HR , igF–T ) – poremećaj na periferiji, na nivou receptora

b) kod odraslih - najčešće LH i FSH , ACTH , TSH

LH i FSH sekundarni hipogonadizam

ACTH hipofunkcija kore ( z..fasciculata) nadbubrega

TSH sekundarna hipotireoza

PRL izostanak laktacije nakon porođaja

HIPERFUNKCIJA ADENOHIPOFIZE - najčešće PRL , HR , ACTH

e. mikro i makroadenomi

HIPERPROLAKTINEMIJA – izostanak inhibicije *

kl. sindrom galaktoreja – amenoreja

PREKOMJERNO LUČENJE HORMONA RASTA – prije ili nakon srastanja,koštanih epifiza kod djece – gigantizam

kod odraslih – akromegalija ( rast hrskavice i kostiju, artropatija, visceromegalija, kardiomegalije kod 25% oboljelih, glavobolje, poremećaji sna )

+ metabolički efekti hipofizni diabetes mellitus

Prekomjerno lučenje ACTH => M. Cushing

POREMEĆAJI FUNKCIJE ZADNJEG REŽNJA HIPOFIZE

I) Diabetes insipidus

ADH ili ø

e. neoplazme, upale, hirurški zahvati, povrede sa prelomom baze lobanje, idiopatski

pf. ADH izlučuje se 5-15 l/24h hipotonične mokraće (poliurija, nikturija, polidipsija, žeđ)

II) Sindrom neadekvatnog lučenja ADH (Sy Schwartz-Bartter) e. tumori, ljekovi (npr. vinkristin) ADH zadržavanje vode volumen plazme hiponatrijemija

POREMEĆAJI FUNKCIJE TIREOIDNE ŽLIJEZDEHipertireoza T4 , T3

bolest žlijezde e. TSH i TRH vanhipofizno lučenje tireoidnog stimulatora (Basedow-ljeva bolest)

pf. povećana potrošnja energije (pojačana sinteza i razgradnja bjelančevina) povećani unos hrane, potrošnja kiseonika, smanjenje toplote tonus simpatikusa β-adrenergički r. tahikardija, periferni i udarni volumen , periferni otpor , tremor, mišićna slabost

M.Graves Basedow- guša, hormoni , egzoftalmus- autoantitijela (IgG) protiv receptora za TSH ili djelova ćelijske membrane

HIPOTIREOZA-primarna, sekundarna, tercijarna, zbog periferne rezistencije

Primarna - najčešće Hashimotova bolest

- hronični autoimuni tireoiditis T4,T3 , TSH

tireoglobularna (IgG)

auto At antimikrozomalna (Ag je tireoidna protiv peroksidaza) koloidni antigen (CA2) tireocitni antigen (u membrani tireocita)

Sekundarna < 5% svih TSH ,T3 ,T4

e. tumori postpartalna nekroza hirurški zahvati zračenja

kl. odrasli : postepeno hipotermija, suva, perutava koža, bradikardija, opstipacija, bradipsihičnost, serozni izlivi, grub glas djeca: zaostajanje u razvoju, RPM, screening

Netoksična guša - uvećanje bez hiperfunkcije - > 10% stanovništva endemska (nedostatak joda) ili djelovanje strumogenih materija (koče sintezu hormona) npr. tioureja

ORGAN ILI FUNKCIJA HIPOTIREOZA HIPERTIREOZA

nervni sistem mentala tupost, usporene i odsutne reakcije, ograničeno izražavanje

nemir, nervoza, psihička hiperaktivnost

bazalni metabolizam smanjen povećan

apetit smanjen ili normalan povećan

podnošenje hladnoće nepodnošenje hladnoće hipotermija

nepodnošenje topline hipertermija

znojenje smanjeno povećano

tjelesna masa povećana ili bez promjena smanjena

koža suva vlažna

refleksi usporeni ubrzani

puls usporen ubrzan

probavni sistem konstipacija prolivi

menstruacije menoragija amenoreja

holesterol povišena koncentracija snižena koncentracija

potrošnja O2 u tkivu smanjena povećana

aktivnost oksidacionih enzima smanjena povećana

POREMEĆAJI FUNKCIJE NADBUBREŽNE ŽLIJEZDE- hiperfunkcije po zonama, insuficijencija zbirnaI) Poremećaj funkcije kore nadbubrežne žlijezde

holesterol steroidni hormoni

vertikalna p.s. z.fasciculata --- kortikoidi (kortizol) Sy Cushing

horizontalna p.s. z.glomerulosa mineralokortikoidi (aldosteron)

aldosteronizam z.reticularis adrenalni androgeni

-------------

A. HIPERFUNKCIJA KORE a) Sy Cushing - kortizol

kortizol , ACTH primarni (adenom ili karcinom)

CRF , ACTH ,cor , M.Cushing e. sekundarni (ACTH iz hipofize hiperplazija kore )

jatrogeni (dugotrajno liječenje glukokortikoidima ili ACTH) ektopično lučenje ACTH u neendokrinom tumoru

ACTH , (ektopični) kortizol ACTH i CRF

kl. kortizol glukoneogeneza hiperglikemija, gojaznost centripetalnog tipa lipoliza buffalo hump, facies lunata proteoliza negativan bilans azota, mišićna slabost, atrofija, stanjenje kože, strije lividne, gubitak perivaskularnog potpornog tkiva

(ekhimoze, purpure / ) imunološki sistem antiinflamacijsko dejstvo sklonost infekcijama metabolizam Ca++ i kostiju osteoporoza

HIPERALDOSTERONIZAM

a) primarni (Conn-ov sindrom)

e. adenom, hiperplazija, karcinom

pf. ald Na (+ K+ , + H+ ) hipokalijemija, alkaloza, hipertenzija mišićna slabost, parestezije, kaliopenična nefropatija sa poliurijom – odsustvo edema (reakcija na retenciju natrijuma je lučenje atrijalnog natriuretskog peptida) b) sekundarni

e. vanbubrežni uzroci i aktivacija sistema renin-angiotenzin-aldosteron * hipovolemija smanjen protok kroz bubreg...

PREKOMJERNO LUČENJE ANDROGENA – androgenitalni sindrom a) u djetinjstvu Kongenitalna adrenalna hiperplazija

deficit C21 – hidroksilaze (70 %) kortizol ACTH hiperplazija androgeni maskulinizacija ženskog ploda pseudohermafroditizam b) kod odraslih (u vrlo visokim koncentracijama)

karcinom dehidroepiandrosteron žene - hirtulizam, akne, grub glas, atrofija dojki, uvećanje klitorisa, amenoreja

HIPOFUNKCIJA KORE NADBUBREŽNE ŽLIJEZDE - primarna i sekundarna

- akutna i hroničnaPrimarna hipofunkcija (Addisonova bolest)

klinički kod gubitka > 90% kore obiju žlijezda

autoimuno e. TBC infarkt, infekcije meningokokom

aldosteron Na H2O K+ acidoza, hiperkalijemija, hipovolemija, hiponatrijemija, hipotenzija, šok,

kortizol TM , glikemija , slabost, emocionalna labilnost ACTH ( MSH) hiperpigmentacija androgeni gubitak pubične i pazušne dlakavosti kod žena

Sekundarna hipofunkcija kore nadbubrežne žlijezde

* ACTH

e. poremećaji hipotalamusa i hipofize (obično u sklopu panhipopituitarizma)

- izostaje hiperpigmentacija- ACTH više pogođena zona fascikulata Na ali bez K+

Jatrogena insuficijencija kore nadbubrežne žlijezde dugotrajno liječenje glukokortikoidima supresija CRF i ACTH atrofija kore nagli prekid liječenja !!!! hipofunkcija kore

POREMEĆAJI FUNKCIJE SRŽI NADBUBREŽNE ŽLIJEZDE - adrenalin i noradrenalin - gubitak baz značaja ako je ostali dio simpatikusa neoštećen

Feohromocitom - tumor hromafinih ćelija kateholamini TA, glavobolja, znojenje, crvenilo kože, hiperglikemija (antagonist insulina)

POREMEĆAJI FUNKCIJE POLNIH ŽLIJEZDA

MUŠKE POLNE ŽLIJEZDE

Funkcija testisa : - stvaranje androgenih hormona ( Leydigove ćelije)=> embrionalno diferenciranje muških unutrašnjih

ispoljašnjih genitalija, razvoj muških sekundarnih polnih karekteristika, održavanje libida i potencije u toku zrelog životnog doba

- stvaranje spermatozoida ( plodnost)- 30.000.000/24h u toku muškog reproduktivnog života

tj.

TESTISI ( tubuli seminiferi)=> spermatogeneza (u citoplazmi Sertolijevih ćel.)

=> testosteron i dihidrotestosteron

( u intersticijalnim, Leydigovim ćelijama)

- holesterol je hemijski prekursor testosterona- testosteron => dihidrotestosteron => citoplazmatski receptori => jedro => sinteza RNK i sinteza proteina

- LH-ICSH => lučenje testosterona- FSH => funkcija seminifernih tubula i takodje lučenje testosterona (regulisanjem broja LH receptora na membranama Leydigovih ćelija)

HIPOGONADIZAM

1.) PRIMARNI ( HIPERGONADOTROPNI)2.) SEKUNDARNI ( HIPOGONADOTROPNI)

Klinefelterov sindrom *** 0,2% osoba muškog pola, 47XXY

-mali i tvrdi testisi- evnuhoidni habitus- ginekomastija-ženski raspored masnog tkiva i pubične maljavosti- mentalna retardacija- azoospermija- poz. Barrovo tjelašce

HIPERGONADIZAM

A) u dječijem uzrastu : ( poremećaj hipotalamo-hipofizne osovine)=>

PUBERTAS PRAECOX VERA p.f. višak gonadotropina => uvećanje testisa, lučenje gonadotropina => započinje spermatogeneza, razvoj sekundarnih polnih karakteristika

PSEUDO PUBERTAS PRAECOX s. Sy ADRENOGENITALIS etiologija: - sekrecija androgenih hormona nadbubrežne žlijezde - Tu testisa

B) ODRASLI: - Tu testisa ( obično maligni)

ŽENSKE POLNE ŽLIJEZDE Uloge ovarijuma : - reproduktivna ( normalan menstrualni ciklus) - kontrola sekundarnih seksualnih karakteristika (porast dojki, kvalitet kože, ženski glas, ženska konfiguracija tijela)

POREMEĆAJI:

- hipofunkcionalni- hiperfunkcionalni- disfunkcionalni

Podjela prema nivou poremećaja:- PRIMARNI ( poremećaj u jajniku)- SEKUNDARNI ( poremećaj van jajnika)

HIPOGONADIZAM KOD ŽENA

A) primarni ( hipergonadotropni)B) sekundarni ( hipogonadotropni)

*** najčešće se kod žena u reproduktivnoj dobi i jedan i drugi ispoljava poremećajem menstrualnog ciklusa ( amenoreja)- primarna amenoreja ( bolesnica nije nikad imala menstruaciju)- sekundarna amenoreja ( menstruacija prestala kod žene koja ju je imala)

Prekomjerno lučenje androgena iz ovarijuma

- luče se u stromi i tekalnim ćelijama kl. Hirzutizam – izrazit rast dlaka u oblastima kože zavisnim od hormona:

lice, grudni koš, aksile, abdomen, pubis=> defeminizacija, potom maskulinizacija

( virilizacija) ženeHipertrihoza je bujan rast dlaka na glavi, ledjima i ekstremitetimaPolicistična bolest jajnika (2-5% žena u reproduktivnom dobu)kl . sterilitet+ ologomenoreja ili amenoreja + često gojaznost sa

insulinskom rezistencijomp.f. neodgovarajući signal HH osovini ( porst conc. androgena

ovarijalnog ili androgenog porijekla + gojaznost) => pojačana aromatizacija androgena u esrtogene u masnom tkivu => porast

estrogena u plazmi ( ovo nije ciklično lučenje kao normalno => inhibicija FSH ( neg. povratnom spregom) + stimulacija lučenja LH ( pozitivnom

povratnom spregom)sniženje FSH => hronični izostanak ovulacije

porast LH => hiperplazija strome jejnika i tekelnih ćelija => pojačano stvaranje androgena=> circulus vitiosus

HIPERGONADIZAM

1.PRIMARNI –najčešće tumori koji luče estrogene tzv.virilizirajući t. u djetinjstvu=> lažni prevremeni pubertetrazlikovati od pravog prevremenog puberteta ( prijevremeno oslobadjanje hipotalamičkih faktora i FSH i LH)

2.SEKUNDARNI

3.TERCIJARNI

MENOPAUZA, zbog iscrpljivanja u snabdijevanju funkcionalnim folikulima

iz ovarijuma, > 40.g. života - rjedje ovulacije i atrofičke promjene u reproduktivnim organima - period nakon gubitka reproduktivne f. je KLIMAKTERIJUM

p.f. prelaz iz cikličnog stanja visokih vrijednosti estrogtena u postmenopauzalne niske vrijednosti => vazomotorni simptomi ( valunzi), psihičke smetnje ( razdražljivost, depresija), gubitak koštanog matriksa ( osteoporoza), pojačana sklonost ka aterosklerozi

HERMAFRODITIZAM - poremećaj razvoja gonada, unutrašnjih i spoljašnjih genitalija

n= 46XX ili 46XY

PRAVI HERMAFRODITIZAM

- prisustvo muških i ženskih gonada u istoj osobi , ovarijum, testis ili ovotestis

- spoljne genitalije nedefinisane, sa muškom ili ženskom predominacijom

etiologija: možda mutacija genakoji reguliše testikularno ustrojstvo rezultira nastankom ovotestisa

MUŠKI PSEUDOHERMAFRODITIZAM

46 XY, polni organi oba pola, dvopolan izgled i unutračnjih polnih organa, mada je jedina polna žlijezda testis

- heterogena grupa bolesnika sa velikim fenotipskim razlikama

ŽENSKI PSEUDOHERMAFRODITIZAM46XX, imaju jajnike i normalno unutrašnje genitalije, spoljne

genitalije maskulinizovaneetiologija: ženski fetus intrauterino izložen velikoj količini

androgena