Prilozi. 29, Sarajevo, 2000., str. lll - 116

Ahmed Aliёic

~HISTORIOGRAFSКA LITERATURA1KOJA SE ODNOSI NA HISTORIJU BOSNE I HERCEGOVINE U 19.

STOLJECU

Pristupajuci pripremi za ovaj skup imao sam u vidu da је vec пapravljeп јеdап siлtetski prikaz literature о historiji Bosne i Hercegovine od stгane Dusana Berica. Тај prikaz obuhvatio је period od 1980. do.1988. godine i objavljen је u Zborniku Matice srpske za istoriju, br. 37 za 1988. godinu. Ја пisam zelio prepisivati taj prikaz, а n.cma ni potreЬe za tim. Mislim da је dovoljno da uputim па пјеgа, ali sa upozorenjem da su Bericeve осјепе pojediniћ radova neprincipijelne, zapravo neobjektivne. Ovdje је svejedno da li је neke hvalio, а neke kudio. Zato се istrazivaci morati sami ocjenjivati radove koji su navedeni tl spomenutom prikazu u slucaju da Љ budu ' koristili. Prema tome, meni bi preostalo da prikazem literatuп1 nastalu u ovoj posljednjoj deceпiji.

Kako је predmet moga istrazivanja Bosna osmanskog perioda, а samo uslovno 19. stoljece, kao пеkа uz.a specijalnost, meпi bi preostalo da prikazem radove iz podrucja osmanistike.

Na.Zalost, moraш reci daje ova posljednja decenija bila izrazito siromasna radovima iz te oblasti. Gotovo bi se moglo na prste nabrojati sve sto је u tom periodu publiciraпo. Ciпi mi se da је isti takav slucaj i sa radovima koji bi se mogli ozпaciti da predstavljaju opcu historiju toga perioda.

u historiografskoj literaturi posljednjih desetak godina, ра i nesto vise, primjecuju se te.Znje da se prave krupnija sintetska djela, а manje kraci radovi о pojedinim pitanjima. Qsjm toga, naglasena је nacionalna nota gotovo u svim radovima, Ьilo da su kraci prilozi ili krupnije monografije, Ьilo da SLI nastajali na tlu Bosne ili u njenom susjedstvu, ili pak negdje dalje u Evropi.

Sto se mепе tice, ја daпas песu aпalizirati ili prikazivati sve radove, jer mislim da to пе Ьi Ьilo prikladno. Ја cu spomeпuti samo пekoliko radova koji se izravno i u cjelini odnosfi па Bosnu ili samo doticu 19. stoljece Bosne. Na prvom mjestu, to је djelo Milorada Ekmecica St,юranje Jugoslm•ije. То је voluminozno djelo, pisano vjestinom izvrsлog erudite i sa pretenzijama da bude ozbiljno,ali ргеша опоmе kako је autoг prrkazao Bosnu u 19. stoljecu пi ва koji nacin пе

111

Ahmed Ali~ic, Historiografska literatura koja se odпosi na ... Prilozi, 29. Sarajevo, 2000., str. 111 - 116

moze izdrmti ПaliCiltl kгitiku. Gotovo Ьi se moglo reci da је taj period ћistorije Воsпе prikazao bez imalo пaucпicke odgovornosti, а to zпaci neozbiljno. О tоще је Neпad Filipovic vec пapisao jedпu izvaпredпu kritjkн koja је objavljeпa u PI-ilozima za orijeпtalпн filologiju Ј 991. godiпe. J

Дhmed Alicic, Historiografska literatura koja se odnosi na ... pritozi, 29. Sarajevo, 2000., str. 111 - 116

наuспа llistorijska literatura. Ne rnislim da се im ni kao takvim Ьiti dug vijek u historiografiji Bosne.

Јеdпо kolel-.'tivn•Лi~ ;:lo koje takoder tretira i 19. stoljece. а вastalo u ratu, vrijedi da se ovdje spomene. То је knjiga BO_!.na i Hercego1'i11a od najstarijih ,,remena do 1990. Irnajuci н vidu teska vremeпa u kojim је nastala, kao i ucesce nasill istaknutЊ historicara, пјој se пе bi moglo rnnogo toga zamjeriti. Jma пekill priloga kojima tu nije Ьilo mjesta, ali valjda је to zbog vremena njenog nastajanja. Njena najveca vrijedtюst је Lt tome sto se gotovo н svim prilozirna nastojalo ocistiti 11istoriju Воsне od id:>lc ISkЉ primjesa ј sto је па jednom mjestu dз.t ukupan p1·esjek historije 13osne. Tu nije Ьilo izп:iti h pokusaja redefiпiranja pojediniJ1 dru$tveni\1 :>јЭ tVa јјј procesa, StO се SVakako biti ПUZПО lt daljoj obradi historije Bosne. То je'dJelo nastalo па osnovtt dot01dasnjih rezult

Ahmed Alitic, Historiografska Jiteratura koja se odnosi па ... Prilozi, 29, Sarajevo, 2000., str. 111 - 116

oformio i oЫikovao zal1valjujuci prillvatanju islama od strane jednog dijela bosanskog staпovпistva (stг. 9). Imamovic nUe odgovorio па pitanje, sto је sustiпsko za l1istoriju Bosпjaka, koji је narod zivio u Bosпi u vrijeme kralja Tvrtka kada н Bosпi пiје Ьilo islama. Jesu li zivjeli SrЬi i Нrvati u daпasnje111 smislu rijeci, ili samo kato lici i pravoslavni? А ako је Ьilo i krstjana (bogumjla) kojem stt опi пarodu pripadali? Nije valjda da treba iz toga zakljuciti da su danasnji Bosпjaci nastali od bogumila koji su prihvatili islam. Takvo пesto је krajnje zastarjelo ј samo prolazi kod neupuceпill. Imamovic, kao Ьistoricar drZave i prava, bio је duzaп da objasni koliku је ulogu u sredпjem vijeku igrala drzava u oЫikovanju etnicшna. Zar to пiје Ыlо presudujuce? То se najbolje vidi na razvoju srpskog пaroda сјја maticпa podloga tl potpuпom smislu nije, cak, ni slaveпskog etпickog porijekla. Dakle, Imanюvic је posao od stava Komunisticke partije Jнgoslavije prema musJjmanima и Bosni 1943. godjne, а nije posao od 11istorijskih fakata koji su neupitпi. Pri ovakviш stvarima пе moze se podlijegati dnevпopolitickim treпdovima . Historija Bosпjaka је ozbiljпa stvar i samo јој tako treba pristupati. Ро mome sudu, Imamovic је пaCinio пasilan rez u historiji Воsпе i njenoga naroda. Zasto, ја ne mogu odgovoriti.

Imanюvic је vise пеgо Ыijedo prikazao 19. stoljece, koje s druge strane ima osoЫt znacaj za savremeпu historiju Bosne i njeпoga naroda. Mislim da Imamovjc nije u potpunosti, ilj njje bar dovoljпo, sl1vatio ovaj perjod ili ga је onako ovlas prikazao prema otюme sto se vec znalo tt l1istoriografiji Ьivse Jugoslavije. Otнda citav niz materijalni11 gresaka, uz nekonzistentnu interpretaciju. Nabrajati sve te greske gotovo da nema smisla.

Jednom drugom prilikoш ја cu napisati siri prikaz ove knjige. Ne zato sto је smatram vaznom, nego zato sto јој је, izgleda, Ыо cilj osvjestavaпje bosnjackog naroda, а ona ide н sнprotпom smjerн . Јег, Bosпjak iz nje пе moze nauciti о sеЫ nista поvо i nista pozitivпo, sto vec do tada nisu о njemu napisali srpski i l1rvatski historicari , а i neki muslimaпski. Dakle, ".EletiJшtac k~c".

Ima nekoliko moj ih radova koji se odnose па 19. stoljece historije Bosne. Dozvolite mi da kazem da Ьi Ыlо пeukusпo da ја ocjenjujem svoje radove. Uostalom, ko Ьi to jos kritizirao samoga sebe. Kod mene su pokusaji da se na drug i i drugaciji пaCin pristupa l1istorjji Bosne osmaпskog perioda ра i Bosne u cjeljni. Sasvim sam uvjeren da ti radovi nece ј ne шogu uzivatj kriticku saglasпost, ali mozda iz kritjke da izraste pozitivan rezultat.Mislim da се i Ыti tako. U svakom s lucaju тој i radovi kojj se odпose па devetnaesto stoljece Воsпе su pokusaj da se па osпovu validпe grade priЬiizi to zпacajno stoljece historijskoj nauci Bosne i oni su najtemeljitiji od svih dosadasnjih radova (Uretlenje bosanskog ejaleta od 1789. do 1878, Sarajevo 1883; Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832. godine, Sarajevo 1996.)

lma jos пekil1 radova koji samo doticu Bosпu osmaпskog perioda ili se ро svojoj tematici пaslaпjaju па taj period, kojl zavreduju spomen i koji imaju

114

Дhmed Alitic, Нistoriografska literatura koja se odnosi na ... priloz.i, 29, Sarajevo, 2000., str. 111 - 116

nepoЬitnu vrijednost. Ја Ьih 11

Ahmed Ablic. Historiografska literatura koja se odnosi na ... Prilozi, 29, Sarajevo, 2000 .. str. 111 - 116

пet~godпe posljedice u Bosni i danas ih ima. Копасnо, izuzetno је vazno prikazati ref01·me i rezultate tih t·eforama u Bosпi, јег Ы to pokazalo da је Bosrц u tom stoljecu blla dtrboko zagazila u civilпo-gradaпsko drustvo i ро Or'gaпiza.ciji dгustva i ро iпstitucijama vlasti. Dak\e, nije Ьila taпmi vilajet. Svakako, to је proces koji se пе zavrsava za godiпu ili nekoliko godiпa. Оп traje dugo, cak i tamo gdje su promjeпe vrseпe silom I"evolucije.

Summar y

ТНЕ HISTORIOGRAPHY LITERA TURE RELA ТING ТО ТНЕ ffiSTORY OF BOSNIA-НERZEGOVINA IN ТНЕ NINEГEENTH

CENTURY

The author draws the atteпtioп to the syпthetic review оп literature оп history of Bosnia-Herzegovina, the period 1980-1988 (ZЬomik Matke srpske, 37/1988) апd states tlыt many papers оп the. пiпeteenth century history were not published in the course of the last years. Prior to all others in the repo11 \\~