KRONİK SOLUNUM HASTALIKLARINDA

PSİKOSOYAL DEĞERLENDİRME VE TEDAVİ

KRONİK SOLUNUM HASTALIKLARINDA

PSİKOSOYAL DEĞERLENDİRME VE TEDAVİ

Prof Dr Behcet Coşar Gazi Üni. Tıp Fak. Psikiyatri AD

Konsültasyon Liyezon Psikiyatri Ünitesi

Prof Dr Behcet Coşar Gazi Üni. Tıp Fak. Psikiyatri AD

Konsültasyon Liyezon Psikiyatri Ünitesi

04/21/23 2

İNSANİNSAN• Biyo

• Psiko

• Sosyal

• Biyo

• Psiko

• Sosyal

04/21/23 3

• KOAH bireyin • genel fiziksel durumu, • İşlevselliği • yaşam kalitesini olumsuz yönde

etkileyen ciddi ve tedaviye dirençli bir solunum hastalığıdır.

• KOAH bireyin • genel fiziksel durumu, • İşlevselliği • yaşam kalitesini olumsuz yönde

etkileyen ciddi ve tedaviye dirençli bir solunum hastalığıdır.

04/21/23 4

• Kronik solunum sistemi hastalıkları ve özellikle yaygın anksiyete bozukluğu, panik anksiyete ve depresyon arasındaki ilişki üzerinde yıllardır durulmaktadır

• Bu hastalardaki psikiyatrik komorbidite prevalansı, tedavinin bu durum üzerindeki etkisi ve prognoz ???????

• Kronik solunum sistemi hastalıkları ve özellikle yaygın anksiyete bozukluğu, panik anksiyete ve depresyon arasındaki ilişki üzerinde yıllardır durulmaktadır

• Bu hastalardaki psikiyatrik komorbidite prevalansı, tedavinin bu durum üzerindeki etkisi ve prognoz ???????

04/21/23 5

• Psikiyatrik komorbidite KOAH olanlarda fonksiyonel bozulmaya neden olur

• Psikiyatrik tedavi sadece psikiyatrik durumun düzelmesine değil, pulmoner fonksiyonların da düzelmesine neden olur

• Psikiyatrik komorbidite KOAH olanlarda fonksiyonel bozulmaya neden olur

• Psikiyatrik tedavi sadece psikiyatrik durumun düzelmesine değil, pulmoner fonksiyonların da düzelmesine neden olur

04/21/23 6

• Hastalar solunum sorunlarına, fonksiyonel kapasite kaybına, boğulma tehlikesine ve ölüme emosyonel tepkiler verirler

• Hastalar solunum sorunlarına, fonksiyonel kapasite kaybına, boğulma tehlikesine ve ölüme emosyonel tepkiler verirler

04/21/23 7

• Dispne, ağrı gibi subjektif bir durum olup, emosyonel ve psikiyatrik faktörlerden etkilenmektedir

• Dispne boğulma duygusuna neden olur ve aşırı korkutucudur.

• Dispne, ağrı gibi subjektif bir durum olup, emosyonel ve psikiyatrik faktörlerden etkilenmektedir

• Dispne boğulma duygusuna neden olur ve aşırı korkutucudur.

04/21/23 8

TEMEL PSİKİYATRİK BULGULARTEMEL PSİKİYATRİK BULGULAR

• Depresyon

• Anksiyete ve panik

• Cinsel disfonksiyon

• Bilişsel bozulma

• Depresyon

• Anksiyete ve panik

• Cinsel disfonksiyon

• Bilişsel bozulma

04/21/23 9

DepresyonDepresyon

• Hafif distimi• Depresif duygudurumu ile giden

uyum bozukluğu • Majör depresyona kadar değişkenlik

gösterebilir

• Hafif distimi• Depresif duygudurumu ile giden

uyum bozukluğu • Majör depresyona kadar değişkenlik

gösterebilir

04/21/23 10

Anksiyete ve PanikAnksiyete ve Panik

• Solunum belirtilerine panik bozukluğu, subsendromal panik ve beklenti anksiyetesi eşlik eder.

• Solunum belirtilerine panik bozukluğu, subsendromal panik ve beklenti anksiyetesi eşlik eder.

04/21/23 11

Cinsel Disfonksiyon ve Bilişsel Bozulma

Cinsel Disfonksiyon ve Bilişsel Bozulma

• Cinsel uyarılma sorunları

• İnhibe orgazm

• Prematür ejekülasyon

• Bilişsel bozulmalar özellikle yaşlı hastalarda

• Cinsel uyarılma sorunları

• İnhibe orgazm

• Prematür ejekülasyon

• Bilişsel bozulmalar özellikle yaşlı hastalarda

04/21/23 12

DepresyonAnksiyete

Depresif duygudurumu

İlgisizlik

Motor retardasyon

Umutsuzluk

Düşük benlik saygısı

Kas gerginliği

Nefes darlığı

Kr üzüntü

Çarpıntı

Bulantı

Uyuşukluk

Kontrolünü kaybetme korkusu

Yorgunluk

Kilo alma/kaybı

Uyku bozukluğu

Ajitasyon

İrritabilite

Konsantrasyon bozukluğu

Ölüm düşünceleri

Cinsel disfonksiyon

Bilişsel bozulma

04/21/23 13

Psikiyatrik Semptomatolojinin Önemi (I)

Psikiyatrik Semptomatolojinin Önemi (I)

• Stabil KOAH’ı olan ancak tabloya depresyonun eşlik ettiği hastalarda ölüm riskinin daha yüksek olduğu bildirilmektedir

• Depresif belirtileri olan KOAH hastalarında alevlenmeler daha sık izlenmektedir

• Problem çözme sorunu başta olmak üzere nöropsikolojik disfonksiyon izlenir

• Stabil KOAH’ı olan ancak tabloya depresyonun eşlik ettiği hastalarda ölüm riskinin daha yüksek olduğu bildirilmektedir

• Depresif belirtileri olan KOAH hastalarında alevlenmeler daha sık izlenmektedir

• Problem çözme sorunu başta olmak üzere nöropsikolojik disfonksiyon izlenir

04/21/23 14

Psikiyatrik Semptomatolojinin Önemi (II)

Psikiyatrik Semptomatolojinin Önemi (II)

• Yaşam kalitesinde bozulma ve günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlanma

• Bilişsel bozulmalar;a) belirtilerinin yoğunluğunu

takip edebilme yetilerinde azalmab) Tedavi uyumlarında bozulmac) Yaşam kalitelerinde bozulma

• Yaşam kalitesinde bozulma ve günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlanma

• Bilişsel bozulmalar;a) belirtilerinin yoğunluğunu

takip edebilme yetilerinde azalmab) Tedavi uyumlarında bozulmac) Yaşam kalitelerinde bozulma

04/21/23 15

Erken tarama ve tanı!!!!!!!!Erken tarama ve tanı!!!!!!!!

• Nasıl??????????• Mini Mental Durum Muayenesi• Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği• DSM IV-TR’ye göre klinik görüşme

• Nasıl??????????• Mini Mental Durum Muayenesi• Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği• DSM IV-TR’ye göre klinik görüşme

04/21/23 16

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME

• Hem hasta hem de ailesinin detaylı öyküsünü alarak özgün bir psikodinamik çatışma, davranışsal sorunlar ya da çevresel etkenlerin hastalığın alevlenmesi üzerindeki etkisini araştırılmalı

• Hem hasta hem de ailesinin detaylı öyküsünü alarak özgün bir psikodinamik çatışma, davranışsal sorunlar ya da çevresel etkenlerin hastalığın alevlenmesi üzerindeki etkisini araştırılmalı

04/21/23 17

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME I

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME I

• Astım’ın önemli psikosomatik yönü olduğu söylenmektedir.

• Bu hastalıkta bazı somatik yakınmalar ise davranışsal koşullanma sonucu ortaya çıkmaktadır

• Astımda klasik olarak ayrılma anksiyetesinin atakları da tetiklediği bilinmektedir.

• Astım’ın önemli psikosomatik yönü olduğu söylenmektedir.

• Bu hastalıkta bazı somatik yakınmalar ise davranışsal koşullanma sonucu ortaya çıkmaktadır

• Astımda klasik olarak ayrılma anksiyetesinin atakları da tetiklediği bilinmektedir.

04/21/23 18

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME II

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME II

• Solunum hastalığının ortaya çıktığı gelişim dönemi de önemlidir

• Ciddi solunum hastalığı olan çocuklar

• Aile ve arkadaşları tarafından farklı algılanırlar ve davranılırlar

• Anneleri ile ilişkilerinde önemli değişimler ortaya çıkar

• İleriki yıllarda ayrılık travmasına ve diğer psikolojik sorunlara yatkınlıklarında artış ortaya çıkar

• Solunum hastalığının ortaya çıktığı gelişim dönemi de önemlidir

• Ciddi solunum hastalığı olan çocuklar

• Aile ve arkadaşları tarafından farklı algılanırlar ve davranılırlar

• Anneleri ile ilişkilerinde önemli değişimler ortaya çıkar

• İleriki yıllarda ayrılık travmasına ve diğer psikolojik sorunlara yatkınlıklarında artış ortaya çıkar

04/21/23 19

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME III

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME III

• Boğulma korkusunun yaşanması• +• Acil servislere sık başvuru

• Yaygın anksiyete

• Boğulma korkusunun yaşanması• +• Acil servislere sık başvuru

• Yaygın anksiyete

04/21/23 20

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME IV

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME IV

• Orta ya da ileri yaştaki hastalarda

• Uzun süreli yaşam planları aksayabilir

• Depresyonla sonuçlanabilir

• Yüksek özkıyım ve anksiyete riski

• Orta ya da ileri yaştaki hastalarda

• Uzun süreli yaşam planları aksayabilir

• Depresyonla sonuçlanabilir

• Yüksek özkıyım ve anksiyete riski

04/21/23 21

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME V

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME V

• KOAH’lı hastalar dispne yaşantılarını önleyebilmek için hem aktive edici ( öfke / anksiyete) hem de aktive edici olmayan (depresyon / geri çekilme) gibi duygularını kısıtlamaktadırlar

• Sonuçta bu bireylerde duygusal kısıtlılıkla kendini gösteren bir “kişilik özelliği” ortaya çıkmaktadır. Bu, hastalığa neden olmaktan çok hastalığın bir sonucudur

• KOAH’lı hastalar dispne yaşantılarını önleyebilmek için hem aktive edici ( öfke / anksiyete) hem de aktive edici olmayan (depresyon / geri çekilme) gibi duygularını kısıtlamaktadırlar

• Sonuçta bu bireylerde duygusal kısıtlılıkla kendini gösteren bir “kişilik özelliği” ortaya çıkmaktadır. Bu, hastalığa neden olmaktan çok hastalığın bir sonucudur

04/21/23 22

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİSOSYAL BİLİŞSEL TEORİ

• Bireyin algıladığı yeterlilik duygusu herhangi bir durum karşısındaki performansını ne derece etkin şekilde yapabileceğini belirler

• Birey yeterlilik algısı ne kadar fazlaysa o

aktiviteyi o kadar iyi yapabileceğini düşünür.

• Güçlü bir yeterlilik duygusu da bireyin kendini iyi ve bir işi yapmaya gayretli hissetmesine yol açar

• Bireyin algıladığı yeterlilik duygusu herhangi bir durum karşısındaki performansını ne derece etkin şekilde yapabileceğini belirler

• Birey yeterlilik algısı ne kadar fazlaysa o

aktiviteyi o kadar iyi yapabileceğini düşünür.

• Güçlü bir yeterlilik duygusu da bireyin kendini iyi ve bir işi yapmaya gayretli hissetmesine yol açar

04/21/23 23

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ ISOSYAL BİLİŞSEL TEORİ I• Bireydeki yeterlilik beklentileri üzerinde etkisi olan ve

bireyin performansını etkileyecek 3 faktör söz konusudur

• 1) Büyüklük: İşin zorluk derecesini göstermektedir. Bazı bireyler sadece basit işleri yapabileceklerini düşünürlerken (daha küçük beklentileri olanlar), bazı bireylerin daha karmaşık işleri başarabileceklerine dair düşünceleri fazladır (daha büyük beklentileri olanlar).

• 2) Genellik (Yaygınlık): Yaygınlık ise belirli bir davranışın diğer durumulara da yaygınlaştırılabilme derecesini göstermektedir. Örneğin; eğer KOAH’lı bir hasta denetim eşliğinde merdivenleri tırmanabiliyorsa, bu durumu denetim olmaksizin da yapabileceği beklentisi içine girebilir.

• 3) Güç: Bireyin bir işi yapabileceğine karşı olan güvenini gösterir.

• Bireydeki yeterlilik beklentileri üzerinde etkisi olan ve bireyin performansını etkileyecek 3 faktör söz konusudur

• 1) Büyüklük: İşin zorluk derecesini göstermektedir. Bazı bireyler sadece basit işleri yapabileceklerini düşünürlerken (daha küçük beklentileri olanlar), bazı bireylerin daha karmaşık işleri başarabileceklerine dair düşünceleri fazladır (daha büyük beklentileri olanlar).

• 2) Genellik (Yaygınlık): Yaygınlık ise belirli bir davranışın diğer durumulara da yaygınlaştırılabilme derecesini göstermektedir. Örneğin; eğer KOAH’lı bir hasta denetim eşliğinde merdivenleri tırmanabiliyorsa, bu durumu denetim olmaksizin da yapabileceği beklentisi içine girebilir.

• 3) Güç: Bireyin bir işi yapabileceğine karşı olan güvenini gösterir.

04/21/23 24

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ IISOSYAL BİLİŞSEL TEORİ II

• Yapılandırılmış bir eğitim programının da bu teoriden yola çıkarak bireyin yeterlilik beklentilerinin artırılması ile belirli aktiviteler sırasında solunum sıkıntıları ile başetme ya da bunları önleyebilme çabalarına destekte bulunulabilir.

• Yapılandırılmış bir eğitim programının da bu teoriden yola çıkarak bireyin yeterlilik beklentilerinin artırılması ile belirli aktiviteler sırasında solunum sıkıntıları ile başetme ya da bunları önleyebilme çabalarına destekte bulunulabilir.

04/21/23 25

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ IIISOSYAL BİLİŞSEL TEORİ III

• Yeterlilik durumu 4 farklı mekanizmadan etkilenmektedir

• 1) Önceki başarılar• 2) Modelleme• 3) Sosyal ya da sözel ikna • 4) Beden durumu ile ilgili düşünceler

• Yeterlilik durumu 4 farklı mekanizmadan etkilenmektedir

• 1) Önceki başarılar• 2) Modelleme• 3) Sosyal ya da sözel ikna • 4) Beden durumu ile ilgili düşünceler

04/21/23 26

EĞİTİMEĞİTİM

• Hastalık• İlaçlar• Aparatlar• ...........

• Hastalık• İlaçlar• Aparatlar• ...........

04/21/23 27

TRANSTEORİK MODEL (TTM)TRANSTEORİK MODEL (TTM)

• Bireyin sağlık davranışlarını düzeltmek ve bunlara adapte olabilmesi için geliştirilmiş bir motivasyon modelidir.

• Bu modelde bireyin egzersizlere adapte olabilmelerini amaçlayan 5 basamak tanımlanmıştır

• Bireyin sağlık davranışlarını düzeltmek ve bunlara adapte olabilmesi için geliştirilmiş bir motivasyon modelidir.

• Bu modelde bireyin egzersizlere adapte olabilmelerini amaçlayan 5 basamak tanımlanmıştır

04/21/23 28

TTM-ITTM-I

A Niyetlenme Öncesi Dönem: Herhangi Bir Aktivitesi ve Fiziksel Aktivitesini Artırmaya Niyeti Olmayanlar

1 Fiziksel inaktivitenin zararlı etkilerini hastayla konuşunuz

2 Eğer hasta geçmişte fiziksel aktivite yapmaya çalışmış ancak başarısız olmuşsa, hastanın sedanter bir yaşam sürmesine yol açan nedenleri araştırıp özmeye çalışınız.

3 Hastayla bu fiziksel inaktivitesinin ailesini ve arkadaşlarını nasıl etkilediğini konuşunuz.

4 Hastayı fiziksel aktivitenin yararları konusunda okumaya yöneltiniz.

04/21/23 29

TTM-IITTM-II

B Niyetlenme: Henüz Herhangi Bir Aktivitesi Olmayan Ancak Gelecek 6 Ay İçinde Aktif Olmayı Planlayanlar

1 Fiziksel aktivitenin yararlarını hastayla konuşunuz.

2 Hastayı fiziksel aktivitenin yararları konusunda okuması ve düşünmesi için yönlendiriniz.

3 Fiziksel aktivite yapmasını engelleyebilecek konularda sorunları çözmesine yardımcı olunuz (örn; zaman yetersizliği, yaralanmaktan korkma, enerji eksikliği vb)

4 Hastanın kısa süreli aktiviteler hedeflemesini sağlayınız (örn; hafta içinde bir kez 5 dk yürüyüş gibi)

04/21/23 30

TTM-IIITTM-IIIC Hazırlanma: Arada Sırada Aktivitesi Olan Ancak Düzenli Aktivite

Göstermeyenler

1 Daha fazla aktivite yapmalarını engelleyen nedenleri bulup çözmeleri konusunda yardımcı olunuz

2 Hastanın kısa süreli aktiviteler hedeflemesini sağlayınız

3 Her yaptığı aktivite sonrasında hastanın kendi kendini ödüllendirmesini öneriniz

4 Boş zamanlara yönelik sedanter aktiviteler yerine daha hareketli aktiviteler koymasını öneriniz (Örn; akşam yemeği sonrasında televizyon izlemek yerine kısa bir yürüyüş yapmak gibi)

5 Hastaya işyeri ya da eve daha aktif olmasını hatırlatacak notlar asmasını öneriniz.

04/21/23 31

TTM-IVTTM-IVD Aktif: 6 Aydan Kısa Süredir Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite

Ölçütlerini Karşılayanlar

1 Yapılan fiziksel aktivitelerle kontrol edebilmek için randevular belirleyin

2 Hastayı egzersizlerin nasıl gittiğini sorarak sosyal açıdan destekleyip başarılarını övün ve cesaretlendirin.

3 Aktivite yapamadığı dönemler için hastanın plan yapabilmesine yardımcı olun (örn; hastalık, tatil, yoğun iş temposu, kötü hava şartları)

4 Sıkıntı ya da tükenmişlik durumlarında hastanın alternatif aktiviteler seçmesi konusunda yardımcı olun

5 Hedeflediği aktiviteleri gerçekleştirmesi konusunda hastanın kendi kendini ödüllendirmesi için cesaret verin

6 Hastaya işyeri ya da eve daha aktif olmasını hatırlatacak notlar asmasını öneriniz.

04/21/23 32

TTM-VTTM-V

E İdame: 6 Aydan Uzun Süredir Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite Ölçütlerini Karşılayanlar

1 Yapılan fiziksel aktivitelerle kontrol edebilmek için randevular belirleyin

2 Hastanın fiziksel aktivitesi kounda sosyal destek toplamaya devam edin

3 Hastaya kendindeki ilerlemeyi izleyebilmesi açısından yardımcı olun

4 İnaktivite için risk faktörlerini birlikte belirleyin

5 Relaps olması durumunda aktiviteye devam edebilmesi için yardımcı olun( örn; ya hep ya hiç düşüncesinde olmamak gibi).

TeşekkürlerTeşekkürler

04/21/23 33