heftane issue 37

٢٠٠٩

ار اد

٧ ئ ـ

دار ئا

١ / ٣

٧ ره

ماـ ژ

ه تان

ه ف ه

Haf

tana

-issu

e 37

/ 1 M

ar -

7 M

ar 2

009

www.dengubas.net گۆڤارکی سیاسیی گشتییه خه ندان بۆ په خش و وه شاندن ده ریده کات

چـۆن ھــاوســه ری ژیـانـت ھــه ـده بـژـریـت؟

گۆڕان له یه کتی ده ستیپکرد

موراد قه ره ین: ده ب توركیا چه ك دابنت

3

کاریکاتر

ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ

بهرتیلخهك مامه ی

مامهه

مامهه

5 ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ

4

بنیامین ناتانیاھۆ ده گه ڕته وه ئه و سه رۆكه ی لیكۆد

بنه مای دوو ده وه ت ره تده كاته وه .بنیامین ناتانیاھۆ،

یه كه م ده وره ی ده سه تی ،گه نجترین سه رۆك وه زیری

گه له په سه ندكراوه كه ی خودابوو.ئه و راسته وه ی شه ڕی له خۆگرتنی چه پ ده كات،

ته جروبه ی دوو كابینه ی شكستخواردووی خۆی له بیره .* * * * * *

عه ره به كان له ملھوڕییه كانی ده ترسن،ئران و سوریاش نه بادای

لدانكی ئه تۆمیانه .ئیسرائیلییه كانیش له گه نده ی و مبازییه كه ی ،

وه زیره كانیشی له ده سه تی سارای ژنی ولیكۆدییه كانیش له وه ی نه بادا ئینشیقاقكی تریان پ بكات.

* * * * * *رۆشنبیرییه كی ئه مریكی،

بازرگانكی شاره زا،لزانینی ئینگلیزیانه له سیاسه ت،

یه ھودییه كی توندڕه وسه وی به له مه كه الی خۆیه تی ،

ئه مجاره له گه ڵ «با»دا رۆژھه تی ناوه ڕاست،بۆكوێ ده با؟

باكۆ ئازاد

قودس ته نھا بۆ ئیسرائیلییه كانه و ناھین یه ك ئاواره ی فه له ستینی

بگه ڕته وه .

سکچ: عه لی مه نده الوی

میوانی ھه فته

بنیامین ناتانیاھۆ

Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009

7

54 تووڕه نابمئه مه ئه ساه یه ، ئه و لھاتووه سورییه ره سه نه . ھشتا منداڵ بوو كه ده ستی به كاری ھونه ریی كرد، به مندای گۆرانی چی .. گۆرانی مندان له ناو مندانی قوتابخانه كه ی ، كه گه وره بوو له گه یشیدا ناوبانگی گه وره بوو، ئه مۆش رووناكیی و بالجكتۆری له ھه موو الیه كه وه له سه ره ، ھه فتانه دیمانه یه کی له گه ڵ سازكرد.

70له ھه شتاكانه وه ده ستیكردووه به وه رزش . سه رۆكی یانه ی (ئه فرۆدت)ه كه یانه یه كی تایبه ت به ژنانه . كه ژای كاكه حه مه سه باره ت به وه زرشی كچان و ژنان له ئستا و رابوردوویدا بۆ ھه فتانه ده دوت.

١٠٠ سه عاتی شۆڕشگانه 28ئه و سه د سه عاته ی یه كه م، كه باراك ئۆباما له

كۆشكی سپیدا به سه ری برد، شۆڕگانه ترین كات بوو له مژووی ویالیه ته یه كگرتوه كاندا. ئه وه ھه ر ئه مریكییه كان نین كه ئومدكی زۆریان به ئۆباما ھه یه ، به كو ھه موو جیھان گره و له سه ر ئه و چوار

ساه ده كه ن.

ئابووری تورکیا - ھه رم32سه رۆکی ژووری بازرگانی دیاربه کر سیاسه ت و ئابووری پكه وه ھه ده سه نگنت، وه ک خۆی

ده ت له په یوه ندییه كانی نونه ته وه ییدا ئه وه ھه ر وابووه . له په یوه ندییه بازرگانییه كانی نو توركیا و عیراق، به تایبه تیش له گه ڵ ده سه تی ھه رمدا.

رووداوه گه وره که 60ئه مساڵ چه ندین خانه و دیزاینه ری بواری

جلوبه رگی خانمان له جیھاندا، وه ك كالڤن كالین و چارلۆت رۆنسن و كارلۆس مییل و بادگلی میچكاو

مانیو ولیه مسن و نانت لیپۆرو پامال رۆالندو تۆمی ھیلفیگه رو ئه وانی دی به شدارییان کرد له ھه فته

گه وره که ی نیویۆرکدا.

74 پۆرش ٩١١ئه گه ر (پۆرش٩١١) ئۆتۆمبلكی شت بت، ئه وه پۆرشی نوی (٩١١ جی تی٣) نموونه یه كی زیاتر شتانه یه . ئه و شتییه ته نھا له شوه دا نییه ، به كو له تایبه تمه ندییه ته كنۆلۆژییه كانیشیدا ھه یه .

یانه یه ک بۆ خانمان

هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩

6

سلمانی: شاڕی سالم ته نیشت پردی شه ھید خه سره وخاڵ.كه ركوك: ئیسكانـ نزیك باره گای ته له فزیۆنی كه ركوك.

ھه ولـر: شه قامی شه ست مه تریـ ته نیشت وه زاره تی پیشه سازی.نرخ 1000 دینار گه رمیان: كه الر ـ بازاڕی حه مه ده مین كه الری.

ستران عه بدو

سه رۆكی ئه نجومه نی به ڕوه بردنسه رنووسه ر

خــه نــدان بۆ په خش و وه شاندن ده ریده كات ھه رمی كوردستان

[email protected]

Iraq - Tel: +964 07708678460

نوسینگه كان07708678460

07702382319

07504537324

[email protected]

+964 (0) 7705 450 660

دابه شکردن له عیراق کۆمپانیای « حضارة أكد» بۆ بوکردنه وه و دابه ش و ریکالم[email protected] Mobile: +9647901999188

07480134488 -

Volume (1) issue - 37 / 1 Mar -7 Mar 2009 کی سیـاسیــی گشتییـــه خه نـــدان بۆ پـــه خش و وه شانـــدن ده ریده کـــاتگــۆڤـار

www.dengubas.net

له نڤیسكاره وه ساڵ: ٢٠٠٩یه . مانگ: ٢٢ی شوباته : رۆژ ھه ینییه . شون: ته الری ھونه ر له سلمانی . ئه و رۆژه رۆژكی ئاسایی نه بوو، سه دان كه س له به رده م ئه و ھۆه دا كۆبوونه وه تا به چاوی خۆیان ئه و كۆنسرته ببینن كه له كورتترین ددا ده توانیین بین؛ كۆنسرتی

گفتوگۆی شارستانییه ته كان بوو.له و ئواره یه دا حیواری ژێ و ئیقاعی مۆزیكسنانی كورد، ئران، ئه فغان، ئه مریكی و یۆنانی ، ئه وه یان به گوی جیھاندا دا، كه ئه وان ده توانن ھه موو به ربه سته كان بشكنن و ئه و دیواره ی سیاسه ت له نوان كه لتووره كاندا دروستی كردووه ، به ده نگی ئامره كانیان

تكوپك بده ن.با كلتووره كان سه لماندی ؛ درا، جیھاندا گوی به ئه فسوناوییه دا ئواره له و ئه وه ی

ھه رچه نده له ره نگ و زماندا جیاوازبن، به م به ئه نجام موكی ھه موو مرۆڤایه تیین.ده نگی ده فه كه ی ھه ژار و جۆزه كه ی سوھراب و الیریكه كه ی ماتیۆس و درامسه كه ی نه بوو به رزیان دروستكرد كه سك ھنده ھارمۆنیایه كی ئیقاعه كه ی یوسف، و تاریق خۆی له به رده م گه وره یه كه یدا بگرت، ھه ر بۆیه له ته الری ھونه ره وه سه راپا سنووره كانی جیاكردنه وه ی ھه وی چه ند سیاسه تكاران با راگه یاند؛ دنیای به و بی جیھانیان مرۆڤه كان بده ن، به م ئمه له م قوشبنه ی دنیاوه پتان ده ین؛ مرۆڤ ھه ر مرۆڤه و

ھه موومان له سه ر ئه م گۆیه یه ك چاره نووسمان ھه یه .راسته ئه و خه كه ی كه له وێ دانیشتبوون، زۆربه ی به زمان ره نگه له ھه ژار زیاتر له ھیچك له ژه نیاره كان تنه گه یشتبتین، به م زمانی مۆزیكه كه یان ھه موومان به ره وانی لی تده گه یشتین. زمانی مۆزیكی ئه وان و چه په ی ئاماده بووان، ئه و حیواره گه رمه ی دروستكرد كه دوای كۆنسرته كه ماتیۆی یۆنانی وتبووی ؛ له ھه موو ھه ست و سۆزی ئه و خه كه تگه یشتین. كاریگه ری مۆزیكه كه یان له كورترین ماوه دا ھه موو سنووره كانی بی و گه وره ترین رۆژنامه ی ئه مریكی ناچاركرد كه سه روتاره كه ی له سه ر ئه و كۆنسرتی لكتر نه ته وانه ی ئه م ھنده سه عاته دا دوو له و كۆنسرتك بنووست. گفتوگۆیه ئاوا لكنزیكبوونه وه ی دیپلۆماتی كاری سای ده به نه توانرت ره نگه نزیككرده وه ،

دروستبكرت.مائاوا بیت، ھه ژار بۆ ئه و كاره ی كردت، دوای ده یان سای تر ره نگه ئه نجا جیھان به ته واوی گه وره یی ئه و كاره ی بۆ ده ركه وت كه تۆ و ھه ڤاه كانت چوونه ته ژرباری و به

نیازن بیگه یه ننه دوا مه نزڵ.ده ستخۆش كوردساتی به ڕز، ئوه ش نه ك ته نھا ئه رككی كلتووری ، به كو ئه رككی

مرۆیی گه وره تان بۆ سه رجه م مرۆڤایه تی ئه نجامدا.به ڕوه به ری نووسین

کورد و مالکی20چه ند راپۆرتكی رۆژنامه وانی ھۆشیاریاندا بوو له وه ی ھه بژاردنه كانی ئه نجومه نی پارزگاكان ببته ھۆكاری دروستبوونی «دیكتاتۆركی نوێ» ئایا سه ركه وتنی

لیسته كه ی مالكی په یوه ندییه «گرژه كانی» نوان ھه ولرو به غدا به ره و كوێ ده بات؟

گۆڕان له حوکمی سوننه دا24توژینه وه له ره وشی ده سته بژری سوننه كان نموونه یه كت

ده دات له ئاسته نگی توژینه وه له باره ی سوننه و ناسنامه ی سوننی. مه به ستیش لره ئه و ده سته بژرییه

سوننه یه كه ده سه تیان له دامه زراندنی ده وه تی عیراقه وه ١٩٢١ تاوه كو ٢٠٠٣، به ده ست بوو.


9

كوردستان رۆژی بۆ به غداوه تاریكی له

كه بی كۆی ئهو پاره یهیه دینار ملیاربهو خزانانهی ده یدات وهكو قهرهبوو بهغداله تیرۆریستییهكانهوه كردهوه بهھۆی

لكهوتووه. زیانیان دیاله

ژمارهکان

٣٧

ئاسایشی درژكراوهی كهنداوئهوهی میسره، نهتهوه ییئهوه وهكو بكات، ل ھهڕهشهیكرد میسر له ھهڕهشهی وایه

بت.

موبارهك جهمالگرتنهدهست دهسهت لهدوایئۆباماوه، باراك لهالیهنبه دژ سهربازی كرده وه یبه ئران ئیسالمی كۆماری

دوورخراوهتهوه. تهواوهتی

محهمهد بهرادعیبۆ دانراو پشكی قبوكردنیله بهشداربوون و توركمانپهرلهمانی ھهبژاردنهكانیكاریگهری عیراقدا» «باكووریدهبت. مهترسیداری سیاسیی

ئهرگچ سهعدهدین

راپۆرتكی بهپی كه زمانانهیه ئه و ژمارهیزمان ٦٠٠٠ كۆی له یۆنسكۆ ركخراوی دواییانه بهم بهكاردن، جیھاندا له كه

لهناوچوون.

٢٥٠٠

داراییه دامهزراوه ئهو ژمارهیئهم كۆتایی تا لهوانهیه ئهمریكییانهیه،مانگی دوو لهماوه ی شكستبھنن، ساڵ

ھناوه. شكستیان بانك ١٤ رابردوودا

١٠٠

شتانمایهر فالتن فرانكدهرهوهی وهزیریله كه ئهمانیامانگی ناوهڕاستیبهغدا، گهیشته شوباتداچی كاری نهخشهیهكیھهگرتبوو خۆیدا لهگهڵلپرسراوانی لهگهڵ تابكات تاووتوی بهغدادابگتهوه گهرموگوڕی ونوان پهیوهندییهكانی بۆبهھۆی ھهردوو وت كهسهدامهوه رووخانی

تكه وتبوو. ساردیكه ئه وهی شتانمایهر

ناوچهی دهكهوته كه رهشید ھۆتلی له كاتك بوو، تووشی بت تووشی سهردانهیدا لهو نهدهكرد چاوهڕوانیرووناك وهزیری مزهكهی سه ر تۆزك كه شتك ته نھا كارهبا با، پ له بخوات، ئواره نانی تا دانیشتبوو سهوزهوهسهردانی كه ھنایهوه وهزیر جهنابی وهبیری ئهوهی ئهوهش بوو. مزهكهیان سهر داگیرساوهكانی جگهره دهكردهوه

كردووه. ئهمینی نا شاركیكۆنكرتییهكان، چاوی دیواره جیاتی له لهونده ر فی، ھهولر بهرهو بوو فۆكه سواری كه دواتر رۆژی وهزیر بۆدهشهكایهوه، تۆ رۆژهكهیهوه به خۆی و كوردستان ئای ده كرد الیهكی ھه ر سهیری كهوت، كوردستان چیاكانی به

بت؟ دروستكرد وهزیردا مشكی له پرسیاركی چی بینیویهتی ھهولر له كه دیمهنانهی ئهو بی خاوهن ئه وروپی وه زیركی لهبه رئهوهی تهنھا زۆری ھهبت، نهك گرنگییهكی عیراق كوردی بۆ ره نگه سه ردانه ئهوسۆشیالیستی حزبی كاندیدی شتانمایهر خودی لهبهرئهوهی بهكو كردوون، سه ردانی بهھز زۆر ئابوورییهكی زۆر كورد بۆ ئهوهش داھاتوودا. پایزی ھهبژاردنه كانی له ئهمانیا راوژكاری پۆستی بۆ ئهمانیایه دیموكراتی كۆمپانیا دهرزهن رهنگه به ئه وا بهدهستبھنت، سهركهوتن ھهبژاردنهكاندا له ئهگهر شتانمایهر چونكه گرنگه،

بكات. ئهمانییهكان رهوانهی كوردستانجگایهكی دهبته كه كردهوه وتهكهی گشتیی كۆنسۆگهری بارهگای ھهولر، له ئه مانیا دهرهوهی وهزیریوهربگرن. ئه مانیا ڤیزای لهوندهره وه تا بكهن ئهمانیا سهردانی دهیانه وت كه موسافیرانهی ئهو بۆ سهرهكیتهنانهت تبكات، رووی ئاسانی به ناورت كهس بهم ھهیه ، بهغدا له ئه مانیا سهفارهتی بارهگای راستهداھاتوودا ئهو له بۆیه نابینن. زیاتر دهوروبه ریان چیمهنتۆكانی دیواره له سهفارهتهكهش خودی دیپلۆماتكارهكانیبوارهكاندا ھهموو گهورهی له سوودكی كوردیش و عیراقییهكان ھهموو بۆ گرنگ دهبته دهروازهیهكی كۆنسۆخانهیه

بكات. ئامدیوی كوردستان ئهمانی كۆمپانیای زۆرترین دهتوانت رگهیهوه لهو لوهردهگرت، چونكه


8

بهسهر ده ست تهنھا نهك دهیه وت الیهنك عیراقدا لهداوای یاساپارزییه وه ناوی به بهكو بگرت، دهسهتدامهركهزییهتیش بۆ گهڕانهوه و دیموكراسیی كهمكردنهوهیو و حزبهكهیی مالكی بهڕز الیهنهش ئهو دیاره دهكات.

ھاوپهیمانهكانییهتی. وردهبانگهشهكردنهكه ھهر تهنھا نیگهرانییه جگهی ئهوهیپوپاگهندانه بهكو ئهو مهركهزییهت، گهڕانهوه بۆ بۆ نییهخهك قوتی پاره ی به و گشتیی مای لهسهر رۆژانه مالكی سیاسهتهی ئهو بۆ سهباح رۆژنامهی لهالیه ن

دهكرت.له سهرنووسهرهكهی قههمی به رابردوودا رۆژی چهند لهمالكی له سهرسوڕھنهر داكۆكییهكی سهروتاركدا چهندكه كهسانهی ئهو سهرنووسهرهكهی كراوه. لیستهكهی و

ڕۆژ ٧

دهكـات مـالـكـیـچــتـی "سـهبــاح"

له ترس بۆ نییه ھۆكارككهركوك، بۆ سوپا ھاتنیمهترسییهك ھیچ بوونیان چونكهبۆ ھیوایه بهكو ناكات، دروست

پكھاتهكانیشار.

تهحسین كهھیهپۆسته له كورد سازشكردنیبۆ سهرهكییهكان ئیدارییهعهرهب و توركمان نونهرانی بۆ كورده ھهویستی بهگهی

پكهوهژیانیئاشتییانه.

رزگار عهلیو ھهرم نوان په یوهندییهكانیناھاوسهنگه، مهركهزی حكومهتیھمنانه گفتوگۆی به دهبتكشهكان و بگۆڕدرت رهوتهكه ی چارهسهربكرت. ھمنانه بهشوهی

عهلالوی ئهیاد

رۆژنامه ی«ئۆرشهلیمپۆست»یبویكردۆتهوه ئیسرائیلیقاھیره نوان ئاۆزییه كانیدهرفهتكی بۆته تاران، وبهرپرسانی تاوه كو گونجاوله خهق موجاھیدی ركخراویجگیر شونی دوای به میسربنكه دامهزراندنهوهی و بوون

بگهڕن. سهربازییهكاندامیسر حكومهتی پشتر پهنادانی بۆ رهزامهندی دابوو، ركخراوه ئهو ئهندامانیئاۆزیی میسر، كارهی بهو رهنگهدوو ئهو نوان پهیوهندییهكانیبچت. زیاتر گرژی روهو وته رابردوودا سای كۆتاییهكانی لهوهزیرانی مالكی سهرۆك نوریدهركردنی بیاری عیراق،موجاھیدی بارهگاكانی بنكهوبه دابوو، عیراق له خهقیسهردهمی له ئهوهی تاوانیعیراقدا پشووی رژمیقهتوعامی گهالنی دهستیان لهله بهتایبهتی ھهبووه، عیراقدا١٩٩١ی سای راپهڕینهكهی

شیعهدا. و كورد

میسر بۆ موجاھدین

دهنگی به دهكهن، مالكی له متمانه لسه ندنهوهی له باسالی ئستا مالكی دهت: دهترسنت و عیراقی شهقامیتوانیویهتی كه ناسراوه، گهوره سهركردهیهكی وهكو شهقامكه ئهوه دهخاتهڕوو بكات. رزگار شهڕی تایهفی له عیراقموحاسه سهی دژی كه گهورهیهیه سهركرده ئهو مالكیسهركرده یهكی وهكو وهستاوهتهوه، قهومی و تائیفی

دهكهن. گهندهكاری كه كهسانهیه ئهو دژی بگهردئه وه بانگهشهی ئستاوه له نهوهستاوه به وهشهوه ھهرسهركردایهتی بۆ توانا به كهسانی مالكی كه دهكاتدیاری بووه براوه تیدا لیستهكهی كه پارزگایانهی ئهوله جگه دهدات مالكیش ھانی ھهمانكاتدا له دهكات.له تر لیستهكانی تر پارزگایهكی ھیچ له بهسره، و بهغدا

نهكات. پ بهشداری ناوخۆییهكاندا حكومهته



حوكمانی ھهركهسك ٢٠٠٤هوه سای لهھاوڕایی به دهست، گرتبته عیراقیحوكمی شیعهكان مه رجهعه ھهماھهنگی وئۆپۆزسیۆن و دهسهت عیراقدا له كردووه.شیعهكان مه رجهعیهته به ب لهوهی ھاوھهوستنبنرت. گهوره ھهنگاوكی ھیچ نهتوانراوه عیراقعهلمانییهت ملمالنی بهغدا، و ھهرم ملمالنیدهستوور، نووسینهوه ی ملمالنی ئیسالمیهت، ویهكالیكردنهوهی شیعهكان، خودی نو ملمالنیگۆڕینی دهستوور به سهبارهت دهستوور، گفتوگۆمهرجهعهكان رهزامهندی بهب ئهمانه ھهموو

نهدراون. ئهنجامكردووه، رۆی دهستوور كاری له مهرجهع رۆیبه ردهستوور پهنابردنه بری له ئه مۆدا عیراقی لهیه كالییكردنهوهیان و كشه كان چارهسهركردنی بۆدهستوور مهرجهع رۆی پهنادهبرته بهرمهرجهع،

دهگت.سهختی له ملمالنی كورد ئهسی كشهكه ئهوهیه بهردهستوور پهنابباته بكات؟ چ تهوژمهدا دوو ئهمبنهمایهكی وهكو رهتبكاتهوه مهرجهعیه ت ویاخود بهھز، دامهزراوهیی دهوهتكی بنهڕه تیده گوزهرت؟ ئستا كه رازیبت به وه چارهسهریتهوافوق لهگه ڵ و به مهرجهع بدات گرنگی به یا

یهكالی بكاتهوه؟ كشهكان مهرجهعداپكدهھنن، زۆرینه مهزھهب، شیعه عهرهبیتهمه نی سای ھهشتا درژایی به عیراقكدا لهعهرهبی سوننهی كهمینهیهكی تیدا دهوهتالیهنهكانی ئه وهی كردووه، بهب فهرمانهوایهتیعیراق شیعهی كردبت. تیدا ھاوبهشیان ترمه رجهعدا فتواكانی رۆشنایی له ژر سهرهتابه بوو بهسهریاندا دواتر كرد، دهوهتیان بایكۆتیله ناھاوسهنگی له جۆرك ئهمه ش واقیع، ئهمریكهچی كایهوه. ھنایه وتدا بهڕوه بردنی بانسیھهربهوهشهوه فهرمانهوا سوننهی دهستهبژریھاومهزھهبكی لهگهڵ عیراقیان و نهوهستانكه ئاند ساهوه ھه شت جهنگكی له زۆرینهداتیدا بوون عیراق شیعهكانی یهكهم زهرهرمهندی

ئهوانهشی و شهڕ سووته مهنی بوونه زۆریانبهنوی ھهندكیشیان ئاواره بوون، نهكرد شهڕیانشارهكانیشیان ئران لهسدارهدان و بۆ ھاوسۆزیلهگهڵ ساه ھهشت جهنگی سوتماكی به بوون

ئیسالمی ئران. كۆماریھههی سهدام ھهمان لهدوای رووخانی شیعهكاننه كردهوهو دووباره پشیان له وهو ساڵ ھهشتابۆ میانهوییهوه ئهوپهڕی له بهكۆدهنگییهككرد دهسهت له پشوازییان توندهڕهوی ئهوپهڕیبهكو دهسهت، له بهشك به نهك ھهربوون وھۆگربوونی بهم گرت، بهسهریشیدا دهستانوه رگرتنی سهرهڕای كرد وای مه رجهع بۆ شیعهدهوهتی دروستكردنی لهبری و دهسهتپگهی دهستوور، جبهجكردنی و دامهزراوهیییهكهم دهسهتی وهكو كردو بهھز مهرجهعیانكاروباركی ھهموو له عیراقییهكانیاندا. نیشانیئهو بۆ كۆتاییان قسهی عیراقدا سیاسییدهیانهوت كه ئهوهی گهیشتۆته كار گهڕاندهوه.مهرجهع پابهندی تریش پكھاتهكانی سهرجهمنهجهفهوه له قهبانچی سهدرهدین ئهوهتا بكهن.مهرجهعیهتی پهنابهرنهبهر دهكات، كورد له داواله گهڵ كشهكانیان یهكالییكردنهوهی بۆ شیعه

داوای كه كورد بۆ وهمك وهك ئهوه ش بهغدادا.ناكۆكی ناوچه كشهكانی كردبوو ئهمریكا لهگهورهی كشهی تا بكات، چارهسهر لهسهرهكان

نهكهوتهوه. لله پهرلهمانه ھۆی و ده ستوور كورد، مهرجهعیهتیله گهڵ كشهكانی چارهسهركردنی بۆ یه كهمدا پلهیمهرجهعیهتی چارهنووسسازهكانیدا، بیاره و بهغداتا نییه ، تهكلیفكی بهسهر كوردهوه ھیچ شیعهسوننه زۆرینهیهكی له چونكه بكات، پ پرسیجوگرافیشهوه و سیاسیی رووی له و پكدتوهك كورد بهم فیدران، ھه رمكی خاوه نئاینییهكان، مهرجهعه بۆ رزك وه كو و ھاودینكتدا عیراقی كه واقیعهی ئه مری ئهو وهك ھهمھهندك له دهزان دهگرت، مهرجه ع له رز دهژیھهر دهبت چارهسهر دۆزینهوهی بۆ جومگه دارهتكردنهوهی نه بۆیه بكات. تهدهخول مهرجهعدهكهن داوای ناسیۆنالیسته كوردهكان وهك تهواوشیعهكان وهك لكردن په یهوی و قسهكردن به نهته وافوقییه شوهیهكی كورد بۆ باشترین دهیخوازن،له تهنگهژه كاندا چارهسهركردنی له دواجار كه

بت. تهواو كورد بهرژهوهندیھهفتانه

دهستوور یان نهجهف؟لهدوای ئهوا بووبت، فهرمانهوا كهسایهتی بنهمای لهسهر رابردوودا سای چهند له ئهگه ر عیراق حاكمایهتیو دهستوور به پشتبهستن نوان ملمالنی كهیسی به بووه كهسییهوه ویستی كایهكه له رزگاركردنی عیراقهوه

نهجهف. له شیعهكان ئاینییه مهرجه عه به ھهندكجار

10

ئـاراسـتـه

جگری رهسوڵ كۆسرهت لدوانكیدا لهكه رایگهیاند یهكتی گشتیی سكرتریمهكتهبی حكومهتدا، له یهكتی «گۆڕانكارییهكانی«عیماد كه رایگهیاند و لداوه » بیاری سیاسیی كاندید وهزیران سهرۆك جگری پۆستی بۆ ئهحمهدوهزیری پۆستی بۆ مستهفا شخ جهعفهر شخ كراوه،بۆ كهریم شخ جهالل شخ دیاریكراوه، پشمهرگه ئهوه كراوه. كاندید ناوخۆ وهزیری جگری پۆستیپۆستی عهزیز بۆ قادر حهمهجان سهرهڕای دیاریكردنی

گشتیی.» ئاسایشی لپرسراویكردهوه لدوانهدا تهئكیدی ھهر لهو رهسوڵ كۆسرهتماوهی له و دهب بهردهوام گۆڕانكارییانه «ئه و كه

دهگرتهوه.» گۆڕانكاری ناو حزبیش داھاتوودائاشتبوونهوهی كه دواتر پرۆسهی دا ئهوهشی بهنیھهم و و ھهم گۆڕانكارییهكان پدهكات دهست گشتیی و دهبت كوردستاندا خهكی خزمهتی له ئاشتبوونه وه

لدهكات. پشتیوانیان جهالل مامسكرتری جگری ساح د.بهرھهم لهوبارهیه وه ھهرمام پرۆسهیه «ئهو رایگهیاند؛ لدوانكیدا له گشتییتر پرۆسهكانی دواتر و لده كات پشتیوانی جه الل

پدهكرت.» دهستلهبهر كه كرد یهكتی ئهندامانی ھهموو له داواشی

چاوهڕوانی و خۆڕاگربن شهھیدان خونی خاتریبپارزن. یه كتی ریزهكانی یهكیزی و بن گۆڕانكارییئهنجامدراون كه گۆڕانكارییانهی ئهو دیارترین لهسهرۆك جگری پۆستی بۆ ئهحمه ده عیماد دیاریكردنیدهستلهكاركشانهوهی نامهی دوای ئهوهش وهزیران،شوبات ٢٣ی كه رۆژی پۆستهكه ی له عومهر فهتاحكردبوو. ھهرمی سهرۆكی بارزانی مهسعود ئاراسته یباس دهستلهكاركشانهوهكهیدا نامهی له فهتاح عومه رحكومه تی سایهی له كه ده كات دهستكهوتانه لهوگهرمی به ھهمانكاتدا و له بهدهستھاتوون یهكگرتووداسهرۆكی بارزانی نچیرڤان و ھهرم سهرۆكی سوپاسیھاوكاری لهكارهكانیدا ھهمیشه كه دهكات حكومهتكۆسرهت رابردوودا مانگی ناوهڕاستی له پشتر بوون.سیاسیی مهكتهبی ئهندامی چوار عهلیو رهسوڵ مستهفای جهوھهر، جهالل عهلی، سهید «عومهری بیاری مهحمود» حاجی عوسمانی قادر، سهیدگرفتهكه زوو ھهر بهم دهستلهكاركشانهوهیاندا،سكرتری جه الل مام كۆبوونهوهی به سنوورداركراورهسوڵ كۆسرهت جگرهكهی ھهردوو و یهكتی گشتییهكتی گرژییهكانی ناوخۆی بهغدا ساح له د.بهرھهم ویه كیزی لهسهر تهئكید رۆیشت. خاوبوونهوه بهرهویانزه یهكتی سهركردانه ی ئهو كرایهوه . یهكتی

ئامانجیش كرد، گشتیی سكرتری پشكهشی خایانسهبارهت داواكراو به پهلهو گۆڕانكاریی پشنیازانه لهوو یهكتیی به ڕوهبردنی و ركخستن بارودۆخی به

بوو. حكومهت ناو گۆڕانكارییگشتیی، ئاشتبوونهوهی خانه : ئهو دیارترینییهكتیی ریزهكانی پشتر له كادیرانهی كه ئهو لهگهڵھه روهھا دهره وه. چوونهته بت بوو ھۆكارك بهھهریهكتیدا ناوخۆی له نوی الپهڕه یهكی ھهدانهوهیناوخۆییو ملمالنی دژایهتیو نهكهونه لهوهی بهرگرتن

تدایه. یهكتیی زهرهری كه شتانه ئهو ھهمووله یهكتی نونه رهكانی له گۆڕانكاری چاكسازییویهكتیش مهكتهبهكانی بهرپرسی و ھهرم حكومهتی

بوو. پرۆژهكه تری خاكیبۆ كاركردن لهسهر بیار ئهوهی سهرهڕایكۆبوونهوهیهدا بهم لهو درا، پرۆژهكه جبهجكردنیشهممهی ئواره ی كه درا گۆڕانكارییهكان بیاری كهعهلی له رهسوڵ كۆسرهت ١٤\٢/١٥ به سهرپهرشتیچوار ئهو له ھهریهكه بهڕوهچوو، سلمانی شاریھهڕهشهی پشتر كه سـیاسیی مهكته بی ئهندامهی«بهشوهیهكی كردبوو دهستلهكاركشانهوهیان

دهستلهكاركشانهوهیاندا. بیاری كۆتایی»ھهفتانه

یهكتیی له گۆڕانكارییدهستیپكرد


سهرهتا و خۆی دهستپكرد چاكسازییهكانی دهكرا یهكتی چاوهڕوان وهكوحكومییهكانی پۆسته له گۆڕانكارییهكی چهند و دهستیپكرد حكومهتهوه له

راگهیاند. ئه حمهدیهكتیدا عیماد

عومهر فهتاح

ڕهسوڵ کۆسرهت

13

ھهبت. سای سهد كاریگهری بازدانكب شارستانییهكی نهبۆته كوردستان ئهزموونی خۆنهبوونهته تر، پارتییهكی ھهر یان یهكتیی و ونهتهواو خۆیان ژیانی سوڕی كه ئیمپراتۆریایه كبۆ داشكان نهشونماكردنو (درووستبوون، كردبت،به چییه تهجرهبه له دهیه دوو نزیكهی خوارهوه) عوسمانی دهوهتی تهجرهبهی تهمهنی به بهراوردتهنانهت یان ئران له سهتهنهت سهدهی چهند یاندوكانی نوی عیراق؟ دهوهتی له رهوتی ساڵ ھهشتادووقاب دهشبته خهریكه سابونه، قاب دوو بهكروملمالندا تهنگژهو بچوكترین تینوتاوی لهبهر سهھۆڵ،وا فهوتانی ھه بهت فه نابوونه. توانه وهو قابیلیجوانه مهرگی به بهكو نییه، ئیمپراتۆریایهك نهمانی

سهرنانهوهیه.واقیع زهمینی لهسهر تهالرهبهرزه ئهم ئهوهی لهجیشرۆڤهكردن، زهمینی لهسهر با ماهباجنه، بكهینهمیكانۆ گهمهی چاكترخوندنهوهی رهوشهكه، وهك بۆسهرهكییه توخمه سهر بیخه ینه ھهیوهشنینهوهو دروست بۆچی یهكتیی ئهسدا له پكھنهرهكانی.بۆ بۆچی )؟ كوردستان نیشتمانیی (یهكتیی بووه؟بت كوردستان ھزی شۆڕشی باسكی نهبوو ئهوهكوردایهتی دهستی دهستكه الی رزگاریو نهبهردی له

سهرخستنی ئامانجه نهتهوهییهكان؟ بۆ بتكوردستانییان رزگاریی، دوای نهبوو ئهوه بۆئاوهدانیو له بنو خۆیان رزگاری وتی سهروهری

بن؟ خاوه ندار ئازادیداجیاجیاكانی قۆناغه ئهدهبیاتی بهرنامهو شونی كام لهیه كتیدا له ئهس كه؛ ھاتووه یه كتیدا رهوتیپایهكانی نفوز، ناوچهكانی دابه شكردنی بۆ تكۆشانهدهستهیهك كادیرو چهند پچینی دهسهتدارتیوو خهدهم ئهركی راییكردنی كاریان كه ھهڤاڵجیاوازی ھاتووه ئهساسنامه دا كام له بت؟ حهشهمدهستۆیشتوویی ئاستی كۆمهیهتی، ئاستی لهسهركردایهتی و لهنوان دهستپداڕاگهیشتن وناوهنجی، كادیرانی سهرهوهو لهنوان بنكردایهتی ،نوان جیاوازی وهك گروپهكان قهبارهی لهنوانبت ھه ژاردا بهرینییهكی ده وهمهندو نوخبهیهككۆمهیهتی ئاشتی بانسی كه كۆمهگایهكدا لهبه بهسهر دووبه ره دا، چینی ناوهڕاستی و تكچووه

دابهشبووه. ناعهدالهتی ،

كودان؟ له ھههكانلهكوێ بزانین تا دهكهیت میكانۆكه سهیریكردووه وای دانراوهو ھهه به یارییهكه پارچهیه كیخهریتهی نهخشهو لهگهڵ ته الرهكه دروستكردنی یاری

ھهر بۆ كه بۆتدهردهكهوت نهگونجت؟ بهردهستداتهجرهبهی ناتوانی له خوندنهوهیه كی سۆسیۆلۆژیشتھهگریت، جیھانهوه تری شونهكانی حزبایهتیو دهوهتو دهسهتهكان له تهجرهبهی دهب به كو

بكهین. سهیری چارهنووسییانهوه رگادهخوازێ كه خۆیهتی له دهست بژارده یهكتیی جا(نركه به خۆی كاتی رباز شهھید كه ئاسا (كوبا)«تهكهلوس» گۆره پانهكه دا له كردبوو، وهسفی كاردی)بكات چاكسازیی یان نهكات؟ چاكسازیی ھیچ بكات وسینهوه ی لهپناو ئهساسنامه بۆ بت گهڕانهوه كه

یهكتیی)؟ (بۆچتی له الدان مهیلیبژاردهی یهك و نموونه دوو چاكسازییهكهشی

داناوه. سهركهوتنییهكهم: نموونهی

ھهوی ئهوهی وهك خراپه چاكسازییهكی نموونهی ئیمپراتۆریایهی ئهم سۆڤت، یهكتیی له چاكسازییبهرهو ئهوهی لهجی برد، ھهوهشاندنهوه بهرهو

ببات. ریفۆرمی سهركهوتنودووهم: نموونهی

وهكو یهكتیی ئهگه ر چینی، كۆمهنیستی ١-حزبی چاكسازیی ئهوا دهكات، «چینچتی» جارانھزكی كرده چینی مین) زی (جیان سهردهمیگه ورهیه، ھزكی نموونهیه ئهم جیھانی. گهورهیھهنگاوبنت. دهب و گرفتداره دیموكراسیدا له بهمھهناوی له بریتانیا كه پارتی كركارانی ٢-نموونهی نوكردهوهو حزبهی ئه م دیموكراسیدا تهجرهبهییهكهمی كردییه ھهبژاردن دهورهی چوار نزیكهیگۆردن و بلر تۆنی (دهورانی بریتانیا گۆڕهپانی

براون).كوردستانیی نموونهیهكی ئهوهیه؛ به ردهمیشی بژاردهیله كهكی جاران یهكتیی كه بكات پشكهشرگاچارهی بهم وهردهگرت، دهرهكی ئهزموونی

بوو. كوردستانیی ھهمیشهنموونهیهكی یهكتیی، بهردهم له كراوهیه رگایهكتیی ناو یه كتیی كه بكات رهچاو چاكسازییدیموكراتیزهكردن و چاكسازیی حسابی لهسهرگۆڕانیش و چاكسازیی تریشدا دیوكی به نهبت.راگرتنی نه بت. یه كتیی ناو یه كتیی حسابی لهسهرھونهره ھاوكشهیه ئهم پكھاتهكانی نوان ھاوسهنگی سیاسییه تهجرهبه ئهم ئیتر دهنا راستهقینهكهیه.ئه گهر باشه، چ بۆ كوردی سیاسه تی درژهی دووروئهگهر نهكهوت؟ وا ھاوكشه یهكی راگرتنی فریای(چاكسازیی كه بت شوهیه بهم تهنگژه ئیدارهیناو یان یهكتیی ناو یهكتیی حسابی یهكتیی لهسهر

بت). چاكسازیی حسابی لهسه ر یهكتیی


مین زی جیان

تۆنی بلر

گۆرباچۆڤ میخائیل

12

سه رهکی وتاری

الیهندارییو دۆستداریی ئینتیما، دهرهوهی له ئهگهرنیشتمانیی یهكتیی وه ك سیاسیی ھزكی سهیریگۆڕهپانی له كاریگهری رۆڵو بكهین، كوردستانكهمهوه بهالنی ھهبسهنگنین، عیراقیدا كوردایهتیوله خاوهندارتی كه ده رئه نجامهی ئهو دهگهینهو ئه ندام موكی ئهم حزبه تهنھا چارهنووسی ئهمۆونییه، جیاجیاو سهركردایهتییه كهی ئاسته ھهسوڕاوانیدروستبوونی، ھۆكار: گه لك لهبهر یهكتیی بهكورزگاریخوازی بزووتنه وه ی و شۆڕش له پایهیله سه نگی دامهزراوهكانی، فراوانی تۆڕی كوردستان،دهریایهك عیراقدا، كوردستانیو رهسمی حوكمانیدۆپی فرمسك و له دۆپی خونو خهسارهت لهئهمانه ھهموو ره وتهدا، لهم ماندووبوون ئارهقیبه و حزبه بهم نهتهوهییانداوه دامهزراوهیهكی شقی

دهرهوهی ھهیكهلی له سیاسیی ئهندازهی ئامادهگیله سهر بهدهنگهوهھاتنو مافی خۆیدا به تایبهت حزبییانی كوردستان. خهكی به داوه جوابی ھاتنه گشتییه. خاوهندارتییه كی یهكتیی له خاوهندارتیكه كوردایهتی گهوره ی باسككی له خاوه ندارتییهدی . بنته كورد ئامانجهكانی بووه دروست ئه وه بۆكهرهستهیهكی نهبووه خۆی ببته دروست ئهوه بۆئهوه بۆ بهش. ھهپچینی و لهسهركردن ملمالنله بت كورد دهستی كهرهسته ی درووستبووهپشكهوتنی ملمالنی نهتهوهییو ملمالنی مهیدانی

كوردهواریدا.

مافی ھهوهشانهوه نادات مافی بهشداریدروستكردنی له رۆگان ئه ندامتیو شهرهفینییه ئهوه مانای نهتهوهییه، بهرزه تهالره ئهممافی یان ماهباجنه یاری یان داڕوخاندن مافی

ھاوشانی رهوای مافكی ھهوهشاندنه وه، تیپئهم بت. ته الرهكه ئاواكردنی سهروهرتی مافی كورده. میللهتی كههكه بووه، تهنھا موكی سهرمایه تدا چاكتری سهرمایهگوزاری دهتوانن (خاوه نهكانی )بهم ناتوانن دی، سهرمایهی كهه كهكردنی بۆ بكهنبوارانه ی ئهو پاوانكردنی ده سهتدارتی و گهمهی له

بدهن. بهفیۆی سهرپشت، دهیانخاته دهسه تبهڕز ئستا، پش ساڵ ده رك ،١٩٩٩ سای(بژارو بهرنامهی باسوخواسهكانی له جهالل مام«ئمه كرد بهوه رۆژدا ئاماژه ی ئهوی گهشهپدان)یدهستكه وتهكان لهسهر نهبووین چهته كۆمهكخهكی بۆ بووین پشمهرگه ئمه بهشهڕبین،مژوو ته مه نی له تر سای ده جا كوردستان.»مهگهر ٢٠٠٩یه، سای ئستا كه نییه ھیچ ھهربودجه پارهو و رژانی رووخانی سه دام نهبت ئهوهبه ساڵ ده تا ھنابین بهسهر وای كوردستاندا بهسهر

یهكتیی ناو قورسهكهی ھاوكشهچارهنووسدا ھهواری كام له كوردستان ھهدهگیرێ؟ پ تهنگژهیهی ئهم بارگرانی كوێ تا كوردی سیاسهتی

و سهربخات پرسه ئهم دهتوان چه ند تا كرد، فیعلی چاكسازیی به ده ستی یه كتی كه ماوهیهدا لهم ده گیرستهوه؟كوردایهتی؟ جارانی زیندووهكهی كارهكته ره ببتهوه

عه بدو ستران


15

تهشریعی توانایهكی ھهموو پهرلهمان دروستكردووه،حزبی شاراوه نییه، كاتكدا له لهدهست داوه. خۆیھاوپهیمانهكانی له بووه یهكك عیراقی ئیسالمیپرۆسهی سه ردهمهكانی ناخۆشترین له و مالكیھهم پرۆسهكه و پشتگیری ھهم سیاسیی عیراقداله ماوه یهك ھهرچهنده كردووه. مالكی پشتگیریدهیانتوانی كاتهشدا له و دووركهوتنهوه ، حكومهتبكهن سهردرییهكان و فهزیله ھاوھهوستیله پاشهكشه و بووهستنهوه مالكی دژی له ودهبته ئهوه بهم دهیانزانی بكهن، حكومهته كهینه ناو ھهنگاوهیان ئهو بۆیه مالكی، كه وتنی ھۆیقهیرانه لهو مالكیان و حكومهت بۆ گهڕانهوه و په رلهمان بۆ مالكی ده ستوهردانی كرد. قوتاربهدی ئهگهر سهرۆكك، ھهبژاردنی به رگهنهداندهستی رگه یه وه لهو ئهوهیه بۆ نهبت، خۆیھاوپه یمانه و خۆی بهدی چی بت، ئاوهھهرچهنده بدات. ئه نجامی بت نویهكانیكاركی مالكی ھهسوكهوتهكانی بۆ پشبینیكردنوهك داھاتوودا مانگی چهند له پدهچت و قورسه ئاواش كرد، كۆنهكانی ھاوپهیمانه له پشتی چۆنپهرلهماندا ھه بژاردنی وادهی نزیكبوونهوهی لهگهڵچونكه بكات، نویه كانیشی ھاوپهیمانه لهو پشتحسابی له سهر و میللهت پارهی به مالكی ئستادهسهت قایمكردنی سهرگهرمی گشتیی مایئهوهش ھهر رهنگه خۆیهتی، كورسییهكهی و

ببته داھاتوودا ھهبژاردنهكانی بانگهشهی لهھاوپهیمانه كانیدا. لهگهڵ ناكۆكی خاكی

پشبینییهكان!گۆڕهپانی له مالكی كه كهشوھهوایهی ئهوپشبینیكردنی خوقاندویهتی، عیراقدا سیاسییھهنگاوه و ھهوست بهو چونكه كردووه، ئهستهمئهنجومهنی دژی له كورد، دژی له سیاسییانهیھاویشتوویهتی ئیسالمی حزبی دژی له و ئیسالمیله مهترسیداری سیاسیی» «ئینحیباسكیپشبینی ناتوانرت بۆیه دروستكردووه، وتدالهسهر رووداوه كان ئاراستهی كه بكرت ئهوهبهغدا و ھه رم پهیوهندییهكانی و به غدا ئاستیدهتوانرت سانایی به بهم ده ڕوات، كوێ بۆئهو لهسهر مالكی ئهگه ر بكرت، ئهوه پشبینیئهو نهدات رگه و بت بهردهوام ھهوستانهیئهوا بدۆزرتهوه، بۆ دهروازهیهكی «ئینحیباسه»رهنگه دت. كه عیراقدا بهسهر كارهساتكی گهورهبدۆزتهوه. بۆ چارهسهری نهتوانت كهس ئهوكاتتسۆنامی، كارهساتی ھاوشوهی كارهساتك سهرتاسهری قووتدا و وشكی پكهوه تهڕو چۆنراستهقینهوه، مهترسیی به ردهم خسته جیھانیوهك عیراق و بلهرزنت عیراق سهرتاسه ری ئاوامان ئهگه ری به ردهم بخاته كیان وهك و دهوهت

نهمانهوه . و


ئهلحهكیم عهبدولعهزیز

ئهلسهدر موقتهدا

ئهلھاشمی تارق

14

ڕۆژ بابهتی

بهوهش دهكرا. بۆ كاری ئیسالمییهوه ئهنجومهنینهیاركی كرده درینهوه دۆستكی له حزبهی ئهو

سه رسهخت. سیاسیی

ھهبژاردن دوایھهبژاردنهكانی له مالكی، ئهوهی دوایبهدهستھنا. سهركهوتنی پارزگاكاندا ئهنجومهنیدهستی پشبینییهكانهوه ھهموو بهپچهوانهیكرد، تكه ڵ فهزیلهدا و سهدری تهیاری لهگه ڵله تهواوی به ئیسالمی ئهنجومهنی ئهوهی بۆئهوانیش پشتیوانی به و دووربخاته وه گۆڕهپانه كهھهموو بكاتهوه. كورت كورد دهستی حكومهت لهپاپشتی به ئهوهیه بۆ دهیكات كه كارانهشی ئهوله توندڕه و سوننه ی الیهنی ھهندك و ئهوانئهمسادا كۆتایی پهرلهمانییهكهی ھهبژاردنهخۆی كه ئهوهی و دهستبھنت به سهركهوتن

بكات. جبه جی مهرامتیله دهست نییه بۆی حكومهت دنیادا ھهموو لهو مالكی بهم وهربدات، پهرلهمان كاروباری كه وتونهته خۆیانهوه توانای ھهموو به حزبهكهیھاوپه یمانه بهرژهوه ندی له و پهرلهمان وزهیكاندیدی دژی بهتووندی توندڕهوهكانیان، سوننهپهرلهمان سهرۆكایهتی بۆ ئیسالمی حزبیپۆسته بگرتهدهست. ئهو و نهیانھشت وهستانهوهوتدا له گهورهیان سیاسیی قه یرانكی بهوهش

عیراق تسۆنامیسهر بۆ ھهڕهشهیه گه ورهترین حهراری، ئینحیباسی دیاردهی

و سیاسهت پهڕیوهتهوه بۆ سروشتهوه له دهرده به شهرییه ت. ئهوسیاسیی» «ئینحیباسیی تووشی بهتهواوی عیراق سیاسیی گۆڕهپانی عیراقییهكان بۆ ماورانی تهنھا ئینحیباسهكه ھهردوو ئاقیبه تی بووه.

لدهكهوتهوه.ئه بوبهكر مهھدی

بووه، گهرم زهوی ھهوای بهرگه ساكه چهندزیانمهندهكانی تیشكه له زهوی كه ئۆزۆن چینیزیاتری كونی ورده ورده دهپارزت، خۆرئاسانی به زیانبهخشهكان تیشكه و تدهبت دیاردهیهی ئهو كورتی به سهرزهوی. دهگهنهرۆژ حهراری» «ئینحیباسی دهوترت پی سهر بۆ مه ترسییهكانی و پهرهدهسنت بهڕۆژبه ھۆی ده بت. زیاتر زهوی گۆی له سهر ژیانبه سروشتی دیاردهی دوو دیاردهیهوه، ئهو بوونی بیابان به یهككیان؛ دهركهوتوون زهقیئهویدیشیان و زهوییه گۆی ناوچهیه كی چهندله زۆره بارانبارینكی و الفاو دروستبوونیساكه چهند بۆیه تردا. ناوچهیه كی چهندله سهرتاسهری رۆژانه پشبینیكردنی كهشوھهوای كاتك فهرمانگهی زهحمهت. بۆته كاركی جیھانداكهچی دهكات، ببارت به فر پشبینی كهشوھه وادهبت گهرم ھه تاوكی رۆژه ئهو بهپچه وانهوهكاتكیش ده سووتنت. كهچهڵ سهری كهھه دهكات شهماك شنه ی ده كرت پشبینیبه (ھین) و دهبت رهشهبا رۆژه ئهو كهچیئهگهر دهچن، بۆ وای زانایان دهبات. كورتانهوهچارهسهرك گهورهكان پیشهسازییه دهوهتهزهمین گۆی ئهوا نهدۆزنهوه، دیاردهیه ئهو بۆ

دهبتهوه. گهوره كارهساتكی رووبهڕوویده سهتی له و سروشتن كاری ئه وانه ئامهننائهو دهكرت تبینی ئهوه ی بهم خودادان،ناو بۆ پهڕیوهته وه تهواوی به دیاردهیه،چهند كه ئهوهی سیاسهتكاری، و سیاسهتتیبگهیت ئاسانی به ده توانرا له مهوبهر سانككاركی بۆته ئهمۆ بكهیت، بۆ پشبینی وناتوانرت لھاتووه وای تهنانهت زهحمهت.

بكرت. قائمقامكیش كاری بۆ پشبینی

عیراق سیاسیی پرۆسه یسیاسیی رككهوتنكی به دهزانین ھهمووان شیعه ئیئتیالفی و كوردستان ھاوپهیمانی نوان نوری ئیسالمی، بای ئهنجومهنی بهڕابهرایهتیئاشكرایشه، عیراق. وهزیرانی سهرۆك به بوو مالكیفهزیله، حزبی و سهدر موقتهدا تهیارهكه ی دواترھنا، حكومهت له وازیان نهك ھهر مالكی داخی لهچوونه شیعه پهرلهمانیش له ئیئتیالفی بهكو لهبهتوندی زۆر سهدرییهكان، ئهوكات دهرهوه. ھهموو لهپش و دهكرد قسهیان مالكی لهسهر دیكتاتۆر و تاكهو به مالكیان ئهوان الیهكدا، مالكیان و حكومه تی عیراق كاركیان كرد ناوبرد.ھاوپهیمانی پشتیوانی ئهگه ر دۆخكهوه، خستهنهبووایه، ئیسالمی بای و ئهنجومه نی كوردستانھه مانهكهوه دهرچووبوو، بنی له مالكی دهستی ئهوا

بكشایهتهوه. لهكار دهستی دهبوایهبوو، پویست ئهوهی حهكیم حزبهكهی و كوردوابوون، پشبینییهكان بۆیه كردیان، مالكی بۆله ئهوا بت، رزگاری قهیرانه له و مالكی كاتكماوه زووترین به كورددا، چاكه یهی ئهو وهمیدهكات، چارهسه ر و بهغدا ھهرم نوان كشهكانیلهوه ناكۆكی لهسهرهكان كشهی ناوچه بهتایبهتیھهر بهپچهوانهوه كهچی كهركوك. تایبه تیتریشگیربۆوه، كورسییهكهی له چنگی ئهوهی دواییبه كو نهكرد، چارهسهر كشانهی ئهو ھه ر نهك

دروستكرد. ھهرمدا لهگهڵ تری كشهی دهیانله چهند پرۆسهیهكی سهربازیدا، دوای ئهوهی مالكیبهدهستھنا، سهركهوتنی دیاله و موس بهسره، لهكه خۆی گرنگهكه ی ھاوپهیمانه گودانه ببۆ كاركی چهند بوو، ئیسالمی بای ئهنجومهنیدروستكردنی لهوانه كرد، حزبه ئهو الوازكردنیرووبهڕووبوونهوهی ئیسناد، ئهنجومهنهكانیلهالیهن كه باشوور ھهرمكردنی به پرۆژهی


17

ئهمه بكهین، چهك ب خۆمان لهبهرامبهریاندا ئمهشكشهكهش و نییه ئارادا له شتك ھیچ كاتكدا لهبهربودایه، ھرشی دوژمنیش لهناو نهبووهو چارهسهر(ھهنگاوی كردنی بهجج توانستی پراكتیكیشدا لهباوهڕه دام دهت: «لهو نییه» ھهروهھا دانان) چهكھهمووشیانهوه لهسهرووی كوردییهكان، الیهنه ھهمووئهگهر كه ده زانن باش جهاللیش مام مهسعود و كاكچهك ب پهكهكه توركیادا ھرشهكانی لهبه رامبهرباكووردا له لهده ست دهدات، زۆر شت كورد ئه وا بكرت،كوردستانیش باشووری و سه ردهكهوێ توركیا دهوهتی

مهزنهوه.» فشاركی ژر دهكهوتهكورد كشهی «ئهگهر كه دهكاتهوه دووپاتی بۆیه لهسهر دهكرت گفتوگۆ كاته ئهو ببت، ئهوا چارهسهرله چوارچوهی یان دابنرت چه ك ئایا بكرێ، ئهوه

بمنتهوه.» یاساییدا چهكداری ھزكیبه دان توركیا دهوهتی «ھهتا دهت: ھهروهھائمه ناچارین نهنت. كورددا گهلی ئیرادهی ناسنامه وبهرپرسیارانی ھهموو پیوایه؛ كه بپارزین.» خۆماندهت: بۆیه دهكهن، راستییه بهم درك كوردیشچهك نهك بكه ن ئاگربه ست باسی ئهوان «لهوانهیهئهگهر روونیكردهوه ئه وهی ھهروهھا بهردان.»چارهسهركردنی بۆ ھهبوایه ھهنگاو توركیاوه لهالیهنچهكدانانی پهكهكهش بانگهوازی ئاشتییانهی كشهكه،

ئستا كه «ئه وهی بهم ده بوو، خۆیدا شونی لهنین، كوردان ده كات ھرش و بهكاردنت چهك«پویسته ئهو بهبوای توركیایه.» داگیركاری بهكوشوازی له دهستبهردان بۆ بكرت توركیا بانگهوازی

پهكهكه.» نهك چهكداری،

پوهر دووبه باوهڕ تاوه كو پوهر دهكاته خاڵ دوو قهرهینچارهسهركردنی له بوونی جدی بۆ بكرت توركیاپویسته «یهكه م له توركیا كورد دۆزی ئاشتییانه یگهلی بهناسنامهی دان توركیا دهوهتی وهك من بت:لهپش دهكهم. دووهمیش و پهسهندی دهنم كوردداكورد كشهی دهخوازم بت: گشتیی رای چاوی به ربازی سیاسیی به ربازی سهربازی، بهكو نهك

بكهم.» چارهسه ریبنت خاهدا دوو به و ئاشكرا دان به كه دهكات داوابیت، گشتی رای «لهبهرچاوی شاراوهییو به نهكبه باوهڕ به كارناھنینو چهك (ئمه) كاتهش ئهو

دهكهین.» توركیا دهوهتی راستگۆییسهرباز یه ك دهت رۆژ ھهموو «توركیا وتی: ھهروهھاترهوه لهالیهكی كهچی دهكهین، ئۆپهراسیۆن مابتكوردستان باشووری دنه ئه وان نونهری له ھهندككشهیه ئه و دهمانهوێ دهن ئه وروپاو دهچنه یان

بكهین.» چارهسه ر چه ك بهبكه دووپاتیكردهوه پهكهكه بایهی بهرپرسه ئهوچارهسهر سیاسیی بهشوازی كورد دۆزی دهیانهوتدیموكراتیانه چارهسهری گفتوگۆو «ئمه وتی: بكهندهكه ین، پ دهبینن و به دڵ باوهڕی ستراتیژی وهكراستگۆیانه نزیكبوونی ھهندك توركیاش دهبت بهم

بكهن.» مرۆڤ ئیقناع كه بكهن

ھهواگرییهكه ئۆفیسهعیراقو حكومهتی ھهردوو نوان ركهوتنكی بهپیھهولر شاری له ھهواگری ئۆفیسكی بیاره توركیا«راگه یاندنهكان قهرهیندهت: لهوبارهیهوه بكرتهوه.بهڕز عیراق دهرهوهی وهزیری كه كرد باسیان وابۆچوونكی ئهنقهره له لدوانكدا له زباری ھوشیاركردووه، پشنیار توركیا دهوهتی بۆ شوه یهی بهمله الیهن ئستا ھهتا ئاگادارین ئمه ئه وهندهی بهمفهرمی بهشوهیهكی ھهرمهوه حكومهتی بهرپرسیارانیبواشی وایه لوه نهكراوه.» باسی شوهیه شتكی بهمحكومهتی سهرۆكی كوردستان و ھهرمی سهرۆكی كهكردنهوهی به رگه ناده ن لهم كاتهدا كوردستان ھهرمی

كاربكات. پهكه كه دژی له كه ئۆفیسه ئهولهخۆیهوه زباری بهڕز «وادیاره دهت: ھهروهھا بهم پشنیاركی عیراق حكومهتی لهسهرناوی یانخۆی كوردبوونی ئهوكاته لهوانهیه كردووه، شوه یهیو بۆ بۆ كوردان شوهیه بهم له بیركردب، بابهتكینابت.» باش ناوخۆیی ناكۆكییهكانی قووكردنهوهی

یان بت زانیاری ئۆفیسه ئهو كردنهوهی وایه بوایگهلی ته واوی بۆ بهكو پهكهكه، بۆ ھه ر نهك سهربازیپهیوهندییهكانی شوهیه بهم چونكه نییه، باش كورد

دهكات. الوازیان دهكات و نوان الیهنهكان خراپ«ھهودانی له بهرامبهر ھهموو كورد زانی پویستی بهگهمهی نهكهوته و بت ھوشیار داگیركهر دهوهتیھهنگاو و بكات قسه وریاییهوه به شوهیهوه و بهمو قورس كشهیهكی كورد كشهی چونكه بنت،و ھه یه ناویندا رۆژھهتی له ساه سهدان و به قووه

زۆره.» دژوارییهكانیشی

توركیا ھهرمو پهیوه ندییهكانیكوردستانو ھهرمی نوان پهیوه ندییه كانی دواییه بهمروویان ئاۆزی ماوهیهكی زۆر له گرژیو پاش توركیاتوركیاش سهرۆك وهزیرانی كردو نونهری كرانهوه لهھهرمی سهرۆكی له گهڵ كردو ھهرمی سهردانی لهبارهی قهرهین كۆبۆوه. جگرهكهیدا كوردستانودژی ئمه دهت: توركیا ھهرمو نوان پهیوهندییهكانی

حكومهتی لهنوان نین پهیوهندی بوونی


16

کـوردسـتانی

بیاره له داھاتوودا كۆنگره یه كی نه ته وه یی به به شداریی پارته كوردییه كانی توركیا و ھه رمی كوردستان به ڕوه بچت و له ئستادا ئاماده كاری بۆ ده كرت، سه باره ت به و كۆنگره یه و ھاتنه دی یه كتی و سه رۆكی قه ره ین موراد نه ته وه یی ستراتیژییه تكی كوردستان، كركارانی پارتی سه رۆكایه تی كۆنسه ی كه داین ئه وه له گه ڵ شلگیرانه زۆر «ئمه وتی: یه كتی نه ته وه یی بته دی و ستراتیژییه كی نه ته وه یی به داوه و زۆرمان ھه وی پناوه شدا له م ھه بت و كه به وه دا ئاماژه شی ده كه ین.» پشتگیری ته واوی ئستا گه الن له نو خۆیاندا و له گه ڵ گه النی تردا ھه وی یه كبوون و یه كیزی ده ده ن، سه ره ڕای ئه وه ی ھه ندك له و ھزانه پشتر شه ڕی یه كتریشیان كردبت، ئستا ته بایی و یه كیزی له نوانیاندا ھه یه ، نموونه شی به یه كتی ئه وروپا و یه كتی وتانی عه ره ب و یه كتی وتانی ئیسالمیی ھنایه وه . قه ره ین ده ت: «مه رج بته الیه نه كان ھزو نوان یه كتی ئه وه ی بۆ نییه به كو یه ك، بكه نه خۆیان رامانی فیكرو ئاراوه ، نه ته وه ییه كان به رژه وه ندییه بنه مای له سه ر پویسته پویسته نه ته وه یی . ستراتیژییه تی خاوه نی ببینه ھه موو الیه كیش پوه ی په یوه ست بن، تاوه كو پیالن و

گه مه كانی دوژمنان پووچه ڵ بكه ینه وه .»ھه روه ھا وتی: «گه لی كورد ساه ھایه چاوه ڕی یه كتی

نه ته وه ییه و ئه مه ش شتكی پیرۆزه .»

كورد ده بته دوو پارچه سه ره ڕای ئه و ھه وسته شیان له سه ر كۆنفرانسه كه ، كه س ھیچ ئستا تاوه كو قه ره ین وته ی به به م ئه نجامدانی له باره ی شتكی فه رمی به الیه نك و

كۆنفرانسه كه وه به په كه كه نه ووتووه ، بۆیه به بوای به شداری په كه كه ده ووترێ كه قسانه ی «ئه و ئه و ئه نقه ست به ناكات، یان ده كات وه ھا كۆنفرانسكی راگه یاندنه كاندا له پشتر ھه روه ك ده كرن.» بوكرابۆوه كه گوایه په كه كه ئاماده نییه به شداری له و

كۆنفرانسه دا بكات.سه رۆكی كۆنسه ی سه رۆكایه تی په كه كه به بایه خه وه له ده كات ركخراوه كه یان ئاماده بوونی باسی كه پیوایه به جۆرك له وجۆره دا. كۆنفرانسكی ده بته كۆنفرانسه دا له و ئه وان نه كردنی به شداری تریش ركخراوی الیه ن و «چه ندین ئه وه ی، ھۆی كۆنفرانسه ئه و كاته ش ئه و نه كه ن، به شداری به كو كوردان، یه كتی نه ك كۆنگره یه یان دووبه ره كی كوردان دروست ده كات، ئه مه ش شتكی مه ترسیداره و ده بته ھۆی دروستبوونی پارچه بوون كه له وه ی جه ختده كاته وه بۆیه كوردستاندا.» له «ئه گه ر په كه كه به شدار نه بت ئه وا كوردان ده بنه

دوو پارچه .»قه ره ین به باشیزانی كه شان به شانی ھزو الیه نه مه ده نی و داموده زگای ھه ندك كوردستانییه كان دیموكراتیش له كۆنفرانسه كه دا به شدار بن، ئه گه رنا كۆنفرانسكی بوترت كۆبوونه وه كه به ناتوانرت

نه ته وه یی .

چه ك دانانی په كه كه بوكرانه وه میدیاكاندا له زانیارییانه ی ئه و به پی پده چت له كۆنگره دا داوا له په كه كه بكرت كه قه ره ین له وباره یه وه ببت. چه ك ده ستبه رداری پویسته بووترێ ئستاوه له ھه ر وتی: «كاتك

كۆنفرانس، داوایه كی وه ھا له PKK بكات، ئه مه ده بته سه پاندن.»

نه ته وه یی جڤاتكی ئه وه ی «بۆ ده ت: قه ره ین دروست ببت كه بتوان نونه رایه تی ئیراده ی نه ته وه یی جڤاته دا ئه و به سه ر شتك ھیچ نابت بكات، كورد نابینین و ده ین راست به ئه مه ئمه بسه پنرت، گفتۆگۆ كۆببته وه و نه ته وه ییه جڤاته ئه و باسه ره تا وه رگرتن.» بیار بگاته ئازاد به ئیراده یه كی بكات و ناوو ھه ر له ژر كۆنفرانسك «ھه ر كه روونیكرده وه بیانوویه كدا ھه ر داواو بیاركی به سه ردا بسه پنرت، داوایكرد گومانه وه .» پرسیارو ژر ده كه وته ئه وا كۆنفرانسكی نه ته وه یی ئازاد و دیموكراتی ئه نجامبدرت و به ئیراده یه كی ئازاد و دیموكراتیانه گفتوگۆ پشبخات و له به رژه وه ندی گه لی كورددا بیار وه ربگرت. نه ك ھه ندك الیه ن له ده ره وه ی كورد یان ھه ندك ده وه ت

چۆن بخوازن وه ھا بیار وه ربگیردرێ.» ئاگربه ست كه بوایه دایه له و په كه كه به رپرسه كه ی به م بكرت، له سه ر قسه ی ده كرت و ئه گه ركه راست ركخراوه كه یان چه كدانانی بۆ بانگه وازكردن به چه ك و له به رامبه ر كورددا ھزی نییه ، «چونكه ئارته شی گه وره ھه ن و ته كنۆلۆژیای سه ربازی ھه ره ئارته شی ته نانه ت له به رده ستدایه ، پشكه وتوویان (نابت) ده كه ن و دروست كوردان به دژ تایبه ت

ن: ده بموراد قه ره ی توركیا چه ك دابنت

موراد قه ره ین سه رۆكی كۆنسه ی سه رۆكایه تی په كه كه له دیدارکی بۆ «ھه فتانه » داوای پكھنانی یه كتییه كی نه ته وه یی كورد و ھه ماھه نگی له گه ڵ حكومه تی ھه رمی كوردستان ده كات. ھه روه ك ئه و كه سانه ش كه خۆشحاڵ بوون به كردنه وه ی كه نای TRT6 به كه سانكی «ساده و ناحای» ناو

ده بات.



دهبته دادوگهشهپدان سهركهوتنی پیوایه ئهوفهرمی به «بتوانت تاوهكو توركیا بۆ بیانوویهكپارتی داد خودی تهنھا ئهوه بۆیه بكات.» ئهو قسانه دهدات، ھهوڵ ئهو ئامانجه كه بۆ نییه گهشهپدان وھهرمهكان سهرلهشكری قایمقام و و پارزگار «بهكوو داد پارتی كه ئهوهی بۆ گهڕ كه وتوونهته ھه موویان

سهركهوت.» ھهبژاردنانهدا لهم گهشهپدان چهل ناوچهی له كه ده كات ئهوه بۆ ئاماژهش كاندیدی ئهوهی بۆ ھه بووه پیالنگییهك (چقوڕجه )داھرشیان «بۆیه سهربكهوت، گهشهپدان و داد پارتیسووتاندوونو داونو مایان خهكو لیان سهر كردۆتهلهشكری سهرفهرمانداری پاشانیش دهریانكردوون،دهنگ كه پیوتوون كردووهو خهكی بانگی توركتری شونه كانی ھهموو له ئهمه DTP نهدهن، به

وهھــایـه.» كــوردســـتــانـیـش ھـهرخۆی ھزی ھهموو «دهوه ت دهت: قهرهینگهڕ، خستۆته گهشهپدان دادو سهرخستنی بۆپرۆژهی ئهوان سهربكه وت پارته ئهو ئهگهر چونكهله شهڕ سوپا و پكدهھنن خۆیان پاكتاوكردنی

دهكات.» بهرفراوانتر كوردستاندا

دهكهن DTP له پشتیوانیپشتیوانییهكی كوردستان كركارانی پارتی بهردهوامDTP دهكات دیموكرات كۆمهگهی پارتی له بهھزكه دهكرت تۆمهتبار بهوه پارته ئهو زۆرجاریش وپشتیوانه ھۆكاری به سهبارهت پهكهكه یه، زمانحایدهت: قهرهین دهتهپه، بۆ بهردهوامهكانیان نهبین وهك یهك ته واو ھزرییهوه رووی «لهوانهیه له

كاندیدهكانیان كهسانی بهم زۆربهی ،DTP لهگهڵچارهسهرییهكی له پشتگیری و باشن و نیشتمانپهروهركوردانی زۆری ھهره زۆربهی ده كهن، ئاشتییانهدایه.» DTP لهگهڵ رایان كوردستانیش باكووریئهو سهربكهوت DTPئهگهر» ئهو بۆچوونی بهبوونی له نكۆی ناتوانت توركیا دهوهتی كاتهكورد كشهی ئه وهی ئینجا بۆ بكات، كورد كشهیئاشتی و بكرت چارهسهر سیاسیی بهشوازكیگرنگیان رۆكی ھهبژاردنانه ئهم ببت، بهرقهرارئهو چونكه سهربكهوت.» DTP ئهگهر دهبت،توركیا دهوهتی قكردنی و نكۆی «سیاسهتی كاتھهنگاوی دهبت ناچار و تهنگهتاوییهوه دهكهوتهنودهوهتیدا گۆڕهپانی له ئهگهرنا بنت، چارهسهریقكردنیدا نكۆیو سیاسهتی له دهبتو تهنگهتاو

دهمــنتهوه.» تــهنــھـا بــه كــوردان لهســـهركورد تهواوی دهیهوت قهرهین ھهر لهبهر ئهوهیه كهپشتگیرییان ھهبژاردنانهدا له م DTP بدهنو به دهنگ

گرنگه. سهركهوتنیان كورد دۆزی بۆ چونكه بكهن،لهو روودانی ساختهكاری ئهگهری باسیشی له ھهروهھاكه ھهیه زۆرمان «گومانكی وتی: كردو ھهبژاردنانهده وهتی ئهگهر بكات، ف سندوقه كانیشدا له دهوهتپه یهو یاسا و نهكات فبازی و ساختهكاریی توركیاسهربكهوت» DTP كه وایه ئمه ھیوای بكات،ھهموو ئمه ئهوانهش ھهموو «سهرهڕای وت: ئهوهشیدۆزی چونكه نابه ستینهوه، ھهبژاردنهوه به شتكبه كۆمهیهتییه، تهنیا و مژوویی دۆزكی كورد گهلی

نابت.» چاره سهر ھهبژاردنكجهختدهكاتهوه پهكهكه سهرۆكایهتی كۆنسهی سهرۆكی

باكوور، بۆ ته نیا نهك باكووردا له «ھهبژاردن كهچونكه ھهیه ، خۆی گرنگی كورد گه لی ھهموو بۆ بهكوھهموو بۆ ئهوا سه ربكه ون، كورد باكووردا له ئهگهر داگیركهرانیش ئهوكاته دهسكهوتكو دهبته كورد

بیربكهنهوه.» تر بهشوهیهكی ناچارن

لكترازان پهكهكهودابهشبوونیسهركردایهتی باسله راگهیاندندا له بهناو ناوله یهكك ئۆجهالن عوسمان و دهكرت پهكهكهعهبدو برای و پهكهكه پشووی سهركردهكانیروونی به زۆر پارته ئهو زیندانیكراوی ربهری ئۆجهالنبهسهر پهكهكه سهركردایه تی ئستا كه راگهیاند ئهوهیكشهی ئاشتییانهی چارهسهری (پشتیوانانی باڵ سبهم بوون، عهلهوییهكان)دابهش چهپهكان، كورد،رهتدهكاتهوه قسانه ئهو سهرله بهری قهرهین مورادشهڕی قسهی نین، راست زانیاریانه «ئهو دهت: پهیهوی ده روونی شهڕكی وه ك توركیان، تایبهتیسه رلهنوێ ھهمهتی له «ئمه دهت ئهو دهكهن.»كۆنگرهی PKK دا دهیهمین PKK و ئاواكردنهوهیلهبواری كرد، ربازدا دروست رۆحیمان له یهكتییهكیبهھز یهكتییهكی ركخستنیدا و رۆحی و فیكریھهڤان ھهموو بزووتنهوهكهماندا ھهیه، ھهبهته لهناوھهندك و نهبن یهك وهكو شتكدا ھهموو له لهوانهیه لهناو كه نایهت واتایه بهو ئهمه بهم ھهبن، جیاوازی

«.ھهب جیاواز سیاسی ھی ئمهداعوسمان سهر ده كاته توند ھرشكی قهرهینپهكهكه له كه تریش كه سانه ی ئهو ئۆجهالنو دهت ناودهباتو خیانهتكاریان به جیابوونهتهوهولهناو ئستا ساڵ پش پنج بۆ خۆیان كهسانه «ئهوئمه گهلی و الیهنگران و ھهڤان رایانكرد، ئمه داله دهستی ئامرازك وهك ئهوانه دهكه ن. نهفرهت لهواندرۆزننو دهھنرنو بهكار دهروونی شهڕی بۆ دوژمنداقهرهین وتهكانی بهپی نییه.» كهرامهتیان شهرهفوداوایان دواتر جیابوونهتهوه لیان كهسانهی ئهونهكردوونو «قه بویان بهم ناویان، بچنهوه كردۆتهوهعوسمان وهك كهسكی بهبوای قهرهین ناشیكه ن.»تهنانهت پیرۆزهكانو بهھا له «خیانهتی ئۆجهالنبۆیه فرۆشتووه »، خۆی كردووهو خۆیشی برای لهبه بهشوازی كوردستاندا مژووی له «ئهوانه دهت:

بهبیردهھنرنهوه.» نهعلهتكردننوی سیسته مكی ئمه «بزووتنهوه ی دهت: ئهوسیستهمكمان ئهمۆ ئمه پشدهخات، دیموكراتیبهردهوام نین، راست پرۆپاگهندانهی دهكرن ئهو ھهیه،

«.دهب به ھز مه زنترو ئمه شۆڕشیھهفتانه ــ نامیق ھرش

18


لهو بهگومانهوه بهم توركیادا، دهوهتی و ھهرمھهنگاوهی توركیا دهڕوانت.

PKK به دژ توركیا «دهوهتی ده ت: قه ره ینپیالنكی كورد گهلی ئازادیخوازانهی بزووتنهوهی وپاكتاوكردنی ئامانجی بنهڕهتدا له بهدهستهوهیه . نویلهم كورده. گهلی ئازادیخوازی بزووتنهوهیھهرمی لهگهڵ پهیوهندیان دهیانهوت چوارچوه یهشدابۆیه پیالنه، ئهم بۆ پگهیهك بكه نه كوردستانداكوردستان ھهرمی حكومهتی بهرپرسیارانی پویستهبن.» ھوشیار خاهدا لهم په یوهندییهكانیاندا كاتی لهله كوردستان ھهرمی «ده مانهوت دهت: ھهروهھاكوردستان باكووری كشهی كورددا له چارهسهركردنیبیانكهن پاكتاوكرندا له توركیا نهك پگهیهك، ببته

ئامراز.» بهكشهی توركیا دهوهتی تا «كه پیوایه؛ ئهودۆستكی نابته نهكات، چارهسه ر لهناوخۆیدا كوردچونكه كوردستان، ھهرمی حكومهتی بۆ راستهقینهشله بترست كوردستان باكووری كوردانی له توركیا تاھهماھهنگی بۆیه ھهر دهترست.» باشووریش كوردیبه كوردستان ھهرمی حكومهتی پهكهكهو نوانھیچ لهم بابهتهدا «نابت دهت: دهزانت و پویستتوركیا، دهوهتی بداته ھیوا كه بدهین نیشان الوازییه كببت ناچار توركیا بدهین ھهوڵ پكهوه پویستهپهسهند كورد و ناسنامهی بنت سیاسیی ھهنگاوكیبكات.» به ئاشكرا گفتوگۆ كورد به كشه ی بكات وھهرمی پهكهكهو له یه ك ھه ر ئهگهر ئهو بۆچوونیسیاسییانه چارهسهری لهسهر ھه وستیان كوردستاندهبت ناچار توركیاش ده وهتی كاته «ئهو ھهبتدۆزی ئاشتییانه ی چارهسهری بۆ بنت،» ھهنگاوھهنگاوكی گهورهی رۆی لهوچوارچوهیدا ھهر كورد.سیاسهتمهدارانی حكومهتی سهرشانی لهوجۆره دهخاته

كوردستان. ھهرمی

ھهرمدا بهبوونی داننانھهرمی له پهكهكه بوونی دهت كه ھهیه رایهكھهرم بهرپرسانی ئیحراجكردنی ھۆی دهبته كوردستانداتهواو رایهكی قهرهین بهم توركیادا، بهرامبهر لهپهكهكه «ئهگهر ھهبوونی ھهیهو دهت: پچهوانهیحكومهتی به دانی توركیاش دهوهتی ئه وا نهبوایه،ھرشهكانی ئامانجی دهیكرده بهكو نه دهنا، ھهرمدا

توركیادا و ئمه لهنوان ئه و ھاوسه نگییهی و خۆیناچاری توركیا كه ئهوهی مایهی بۆته بووه دروستپشت بۆ كورداندا.» لهگهڵ ببت بهستن پهیوهندیسهردهمی به نموونه بۆچوونه كهشی راستكردنهوهی پهكهكه ھشتا كاتهدا لهو كه ده ھنتهوه مسته فا مهالبه ھزی پهیوهندییهكی ھیچ «توركیا نه بووهو دروست 1975 – 1974 سای ته نانهت نه بووه، لهگه یاندابۆ لهسهر سنوور ئاستهنگی گهورهترین دهوهتی توركیاتهواوی به كورد شۆڕشی كه ھهویاندا و دروستكردن

بكرت.» پاكتاوتوركیا دهوهتی نهبوایه پهكه كهش «ئهگهر ده ت: ئهوكۆمهك چونكه دهدۆزتهوه، ھهر تری بهھانهیهكیو ھهیه كه ركوك و موس له سهر خۆیان حیساباتیله وهوه پهیدا ده ترست. ئهم ترسهش لهخودی كوردانكوردستاندا باشووری له ئمه ھزی ھهندك كه نهبووهكشهكه واقیعیانه چاوكی به دهبت بۆیه ھهیه،

بخونتهوه.»

جاشایهتیكردنهوهی بۆ خۆشحایان الیهن زۆر لهكاتكدائهو قهره ین بهبۆچوونی بهم ده ربی، TRT6چونكه سهرنجاكشه، سهیرو توركیا ھهنگاوهیتوركیادا له كورد گهلی مافی و «ناسنامه لهكاتكداو سهیر زۆر بهشوهیه كی كهچی ناكات، په سهند ،«TRT6 كردنهوهی به ھهستا سهرنجاكش كهناه ئهو كردنهوهی بۆ خۆشحایان كه ئهوانهش قه رهین ناحای»ن. و «ساده كه سانكی دهربیچوارچوهی «TRT6 له كردنهوهی كه بوایهدایه لهوله الیهن كوردیدا، بزووتنهوهی پاكتاوكردنی پیالنیكراوه تهوه»و كردنهوهكهی توركیاوه دهوهتی خودیدادو پارتی نهك بووه، توركیا سوپای بیاری بهسهرۆك خودی پرۆژهكهش «خاوهنی گهشهپدانوباشبوغ)ه.» (ئیلكهر توركیا سوپای گشتیی ئهركانیموراد وه ك ھهر كهناهكهش كردنهوهی له ئامانجیشكوردی دوورخستنهوهی له بریتییه رایگهیاند؛ قهره ینبهرنامهكانیان ئستا كه تر كهنانهی لهو توركیاله نیازپاكی بۆیه دهكهن، پهخش كوردی زمانی به

نییه. كهناهدا ئهو كردنهوهیبه ھاوشوهی توركیای ئستای ھهنگاوهی ئه م قهرهینعیراق پشووتری سه رۆكی حسن سهدام ھهنگاوهكهی

كوردیدا، كهنای و زمان پشخستنی پهنای «له كه داناتوركیاش پشخست، ھههبجهشی كۆمهكوژی و ئهنفالپیوایه؛ دهكات.» پهیه و زیھنیه ت ھهمان دهكاتو وهھانهك كورده كهناهكه زهمینهی الوازكردنی كردنهوهیپشوازی «پویسته دهت: بۆیه بهھزكردنی.»بگومان ئمه نهكرتو كهناه) ئهو كردنهوهی (لهبنچینهییه و ئهوه ی وهھا ناخههتین ھهنگاوكی بهھهنگاو الیهنهوه له م تا كورده ، كشه ی چارهسه ركردنی

خههتاندنه.» ھهرچییهك بكرت بۆ نهنرتكردنهوهی ھهنگاوی قهرهین رهخنانهش سهرهڕای ئهوناودهباتو كورد خهباتی ئهنجامی TRT6 به كهنایخهباتی كوردان و ئمه شۆڕشهی ئهم دهت: «ئهگهروه ھاش ھهنگاوكی نهبوایه شهھیده ھه موو ئهو

نهدهنرا.»


توركیا ھهبژاردنهكانیھه بژاردنی لهبهردهم توركیا ئاشكرایهھهبژاردنه ئهم گرنگی به سه بارهت شارهوانییهكاندایه،گرنگی قهرهین موراد توركیادا كوردستانی له كورد بۆتوركیا له شاره وانی ھهبژاردنهكانی پشه وهی ھاتنهبه «ھهستیاره»دا قۆناغه لهم كوردستان باكووری ودهكات، وهسف كورد» ئازادی دۆزی بۆ «ستراتیژییگهشه پدان و داد پارتی دهیهوت «توركیا چونكهو بھنت بهدهست دهنگهكان زۆرینهی كوردستاندا له كورد ئهوهتا و نییه بوونی كورد پرسی بت: دواتریشكشهكه و ده كهن دهسهت پارتی له زۆری پشوازی بهبه كشهیه ئهم ئمهش و تیرۆره و ئابووری كشه یتیرۆر و ریشهكشكردنی پرۆژهی ئابووری بهھزكردنی

ده كهین.» چارهسهر ئۆپهراسیۆنه كانهوه ری له

بکهین چاره ئاشتی به کشهکه دهمانهوێ ده ن تورکهکانکورد بۆ ھهموو سهرکه وتنه باکور له سهرکهوتنی کورد

21

دوور عیراق پرۆسهی سیاسیی ھاوسهنگییهی لهومیانی له ئستا لهوهدایه «كشهكه بكهوتهوهووادهردهكهوت دهعوهدا حزبی مالكیو لدوانهكانیو خۆیان بیاری لهسهر سوورن الیهنانه ئهوسیاسییهكهی ھاوسهنگییه به له مهودوا نایانهوت

بن.» پابهند عیراقهوه«ھهفتانه» بۆ لدوانكیدا له محهمهد سهرتیپمالكی سهركهوتنهی ئهو بایهخی له رادهیهك تا«ئهنجومهنی بهوهی ئاماژه یدا كهمكردهوهوراسته خزمهتگوزارین، ئهنجومهنكی پارزگاكان،بهدهستھناوه، یه كهمی مالكی پارزگادا زۆر لهدهسهتهكان كه ھهموو نابته ئهوهی ئهوه بهمزۆرینهیه ئهو پارزگاكاندا، له بگرتهدهستدهسهتهكه بتوانت تهنھا به كه وایلناكاتھهیه ھاوپهیمانی به پویستی و بهڕوه بهرت

تردا.» الیهنهكانی لهگه ڵ

داھاتوو لهسه ر مهعنهوی كاریگهریكه بهوهی دانینا ئهوهی لهگهڵ ئهتروشی سامیخزمهتگوزارین، ئه نجومهنكی ئهنجومهنانه ئهو راسته

یاسای بهوهی ئاماژهیدا ھهبوو، تری بۆچوونكیدهسهتكی پارزگاكان ئهنجومهنی نویئهوهش سهره ڕای ئهنجومهنانه، بهو داوه زیاتریمهعنهویی كاریگهرییهكی مالكی «سهركهوتنییه كهم له ١٠یاندا ١٤ پارزگایهدا دروست دهكات لهوخۆی بهھزی به ھهست مهعنه وییهوه رووی له بووه ،دهبت، ھاوپه یمانی به پویستی راسته دهكات،پارزگاكاندا له زۆرینهی ئهو لهبهرئهوهی بهمخۆی مهرجهكانی دهتوانت ئهو بهدهستھناوه

تردا.» الیهنهكانی بهسهر بسهپنتسهركهوتنهی ئهو كاریگهری پیوایه؛ ئهتروشی له سهر پارزگاكاندا ئهنجومهنی له مالكیحكومهتو له مالكی ھاوپهیمانتییهكانی فهزیله له داوای «ئستا دهبتو پهرلهمانیشدائیئتیالف، نو بچنهوه كردووه تهیاری سهدری وو بووه به ھز مالكی ده بینن كه ئه وانیش سهدرییهكان بووه. دروست لهسهر كاریگهرییانئهوهیان ئهگهر بهنكن له مالكی چهند چاوهڕیئیمتیازاتیان ئهگهر فهزیله ش دهگه ڕنهوه ، بكات بۆ

دهگهڕنهوه .» بدرت پ

سهرۆك مالكی نوری عیراقیش الیهنی چهندینپۆسته بهوهی كرد تۆمهتبار وهزیرانیانحزبییهكهی تایبهتیو بهرژه وهندییه بۆ رهسمییهكهیرووی له دهعوهی پگهی ریهوه لهو بهكارھناوه،له یهكك ئه وهش فراوانكردووهو جهماوهرییهوهلیستهكهی سهركهوتنی فاكتهرهكانی گرنگترینئهنجومهنی ھه بژاردنی له بووه وهزیران سهرۆك

پارزگاكاندا.«ھهموو دهت: محهمهد سهرتیپ پهرلهمانتار خۆیهتی ئهجیندانهی ئهو بۆ مالكی ھهوهكانی

بكات.» بهھز خۆی پگهی تاوهكو

نهك سیاسیی كشهی یاساییھهرم نوان ناكۆكییهكانی و گرژی ھهرچه نده جاركیش چهند نییه، شاراوه كهس الی بهغدا ولدهكرا، سهربازییان رووبهڕووبوونه وهی مهترسیمیانی له وهزیران سهرۆك مالكی نوری بهم ئاسمانی كهنای لهگهڵ چاوپكهوتنكیدا كشهكان كرد؛ ئهوه بۆ ئاماژهی سۆمهرییه دا،لوه باسیان راگهیاندنه كان كه نین ئهندازه یه بهونوان كشهی راگهیاندن «كه ناهكانی دهكهنوعیراقی و حكومهتی ھهرمی كوردستان حكومهتی

فیدرایان گهوره كردووه.»وا «دهیانهوت راگهیاندنهكان مالكی وتهی به بهم ھه یه، سیاسیی كشهی كه بدرت پیشانبه پهیوهندی و یاسایین كشانه ئهو راستیدا لهكوتله جیاوازی خوندنه وهی و دهستوور بگهكانیدهستوور بگهكانی بۆ په رلهمان ناو سیاسییهكانیتهئكیدی مالكی قسهكانیدا درژهی له ھهیه.»یهك له ماوهی به غدا ھه ولرو كشهی كه كردهوهئهو تائستا بهم دهكرت، چارهسهر ھهفتهدا

نهھاتووه! ھهفتهیه

دهكات پشل دهستوورسای كۆتایی له كوردستان، ھهرمی حكومه تیئاراستهی كه «رهتدانهوه»یهكدا له رابردوودامالكیان كردبوو، وهزیرانیان سهرۆك مالكی نوریبوو. تۆمهتباركرد دهستوور پشلكاریكردنی بهعیراق پهرلهمانی له كوردیش پهرله مانتارانیچه ندین وهزیران سهرۆك كه دهكهنهوه له وه جهخت

عیراقدا كردووه. دهستووری پشلكاری له«پشلكارییانه»ی بهو ئاماژه محهمهد سهرتیپسهرۆك دهكات لهوهش باس دهكاتو مالكی«په رلهمان بهم ھهیه، پشلكاری زۆر وهزیران

خروقاته ئهو سه ر نهیپهرژاوهته


20


ھه بژاردنه كانی كۆتایی ئه نجامی به پی نوری لیسته كه ی پارزگاكان، ئه نجومه نی

مالكی توانی سه ركه وتنكی كه بھنت به ده ست پارزگایه دا ١٤ له و فراوان له به ڕوه چووه و تدا ھه بژاردنه كه یان پرۆسه ی ١٠یان یه كه م بووه ، ھه رچه نده یه كه مبوونی لیسته كه ی نوری مالكی به جۆرك نییه كه بتوانت به ته نھا و تردا الیه نه كانی له گه ڵ ھاوپه یمانی به ستنی به بپارزگاكان پكبھنت، به م ئه و « حكومه تی » ھزه ی ھه یه كه به رامبه ره كانی ناچاری قبوكردنی

مه رجه كانی بكات.

كشه كان زیاد ده كه نئه نجومه نی كاره كانی ئه وه ی سه ره ڕای پشكه شكردن له چوارچوه ی خۆی پارزگاكان خزمه تگوزارییه كاندا پرۆژه جبه جكردنی و چاودران پشتر وه ك ھه ر به م ده بینته وه ، ئه نجامی ئاشكرایانكردبوو، سیاسه تمه داران و زۆر تائه ندازه یه كی پارزگاكان ھه بژاردنی روون عیراق داھاتووی سیاسیی نه خشه ی ده كاته وه ، ئاماده كارییه كیش ده بت بۆ ھه بژاردنه په رله مانییه كانی داھاتوو كه بیاره له ناوه ڕاستی

ئه مسادا به ڕوه بچت.سه ركه وتنی كه بوایه دان له و په رله مانتارانیش ھه بژاردنی یاسا»له ده وه تی «ئیئتیالفی په یوه ندییه كانی له سه ر كاریگه ری پارزگاكاندا

نوان ھه رمی كوردستان و به غدا دروست ده كات. پداگرییه كانی مالكی له ھه وسته كانی به رامبه ر

به ھه رمی كوردستان زیاتر ده كات. سامی ئه تروشی ئه ندامی په رله مانی عیراق له سه ر لیستی یه كگرتوو ئاماژه بۆ ئه وه ده كات؛ ھه ر له به غدا ھه ولرو نوان په یوه ندییه كانی بنچینه دا ئستای سه ركه وتنه ی ئه م ئینجا نین، باش په یوه ندییانه ئه و له سه ر كاریگه ری مالكیش دروست ده كات، چونكه ئستا مالكی «به ھزتر» بتوانرت به وه ی نییه گه شبین ئه تروشی بووه . ئه مساڵ كشه كانی نوان ھه ولرو به غدا چاره سه ر بكرن. له لدوانكیدا بۆ ھه فتانه وتی: «ئه مساڵ ھه رچه نده ده بینین، گه وره زۆر ئیشكاالتی چاره سه ر كشانه ئه و ئه مساڵ ده كرا چاوه ڕوان ئه و مالكی سه ركه وتنی دوای به م بكرن، كشانه ئه گه ر زیاد نه كه ن وه ك خۆیان ده منن و

به رده وام ده بن، بۆیه من ره شبینم.»ئه وه ی بۆ گایه وه ره شبینییه شی ئه و ھۆكاری كه ھه رم و به غدا ھه ردووالیان «ھی سووریان

ھه یه و ھیچیان سازش بۆ ئه وی تریان ناكه ن.»پشتریش په رله مانتار مه حمود عوسمان ئه ندامی لیستی ھاوپه یمانی ھۆشیاریدا له ئه گه ری فراوان كه به غدا ھه رم و نوان ناكۆكییه كانی بوونی بوونه ی فراوان بوای چاودران ھۆكاری ئه و به له مالكی سه ركه وتنه كه ی بۆ ناكۆكییه كان

ھه بژاردنه كاندا ده بیننه وه .

بنه ماكانی پرۆسه ی سیاسیی له به رامبه ردا سه رتیپ محه مه د ئه ندامی په رله مانی عیراق له سه ر لیستی ھاوپه یانی كوردستان پیوانییه ؛ كاریگه ری سه ركه وتنی مالكی له و ھه بژاردنانه به و چونكه ده كرت، لوه باسی كه بت شوه یه بنه مایه ك چه ند له سه ر عیراق سیاسیی پرۆسه ی بنیاتنراوه كه بریتیین له «پابه ندبوون به ده ستوور، دیموكراتییه تی ته وافوقی، بنه مایه كی تریش ئه وه یه به شدار ئستادا پرۆسه سیاسییه ی له م كورد كه چواره میش ده سه تدا، له شه ریكه به كو نییه ، كوردستان ھه رمی خه كی و كورد كه ئه وه یه به شك نین له ئۆپۆزسیۆن و خه ككی تر له به غدا ئمه بنه مایانه ، ئه و له سه ر بۆیه بت، حوكمان له حوكمداین. بۆیه نابت وا بیربكرته وه كه ئه م

سه ركه وتنه ی مالكی كۆتایی ھه موو شتكه .»بنه مایانه ی ئه و سه رتیپ بۆچوونی به عیراقدا سیاسی پرۆسه ی له ھاوسه نگییه كیان لیستی په رله مانتاره كه ی به م دروستكردووه ، یه كگرتوو رای وایه ئستا حزبی ده عوه كه نوری ده یه وـت ورده ورده ده كات سه رۆكایه تی مالكی

كوردو مالكی،بوارك بۆ لكگه یشتن

كۆمسیۆنی بای سه ربه خۆی ھه بژاردنه كان ئه نجامی كۆتایی ھه بژاردنه كانی ئه نجومه نی پارزگاكانی ئاشكراكرد و سه ركه وتنه چاوه ڕوانكراوه كه ی

لیسته كه ی نوری مالكی سه رۆك وه زیرانی عیراق «ئیئتیالفی ده وه تی یاسا» راگه یه ندرا، پشتر چه ند راپۆرتكی رۆژنامه وانی له ناوه وه و ده ره وه ی عیراق ھۆشیاریاندا بوو له وه ی پده چت ھه بژاردنه كانی ئه نجومه نی پارزگاكان ببته ھۆكاری دروستبوونی»دیكتاتۆركی نوێ» كه خۆی له سه رۆك

وه زیرانی عیراقدا ده بینته وه . ئایا سه ركه وتنی لیسته كه ی مالكی په یوه ندییه «گرژه كانی» نوان ھه ولرو به غدا به ره و كوێ ده بات؟



ھهفته سهرهتای

،ب (سۆفا) ئهمریكی-عیراق ئهمنیی رككهوتننامهی *بهپیتهواوی به ئهمریكی ھزهكانی ٢٠١١دا، سای كۆتایی له ئهوائۆباما-یش باراك سهرۆك قهول و بیاری به گورهی دهكشنهوه.دابوو، خهكی به ھهبژاردندا ھهمهتی لهسهروهختی كه بتعیراق له ھزهكان سه رۆكایهتییهكهیدا ١٦ مانگی ماوهی له ئهواخراوهته پشنیارك چهند مهبهستهش، ئهم بۆ ھهر دهكشتهوه.چ بیارك داخوا نهبووه دیار تائستا ل ئۆباما، بهردهم سهرۆك

دهدا؟ھشتا پۆلیس، تا سوپاوه بگره له ھزه كانی عیراق *ئاشكرایه،و چۆل و چهك و راھنان و مه شق و توندوتۆی رووی له و رابگهن عیراق ناو رهوشی به ئهوهنین، بایی پكھاتهكه یهوه ،ئهم (تهدهخوالت)ی له رگه بھننهدی و سهقامگیریی و ھمنی

بگرن. دهوهت ئهو و دهوهتراستهڕێ ژووردایهو و ژان له ھشتا عیراق، سیاسیی *پرۆسهییهكال جیددی گرفتی كۆمه دراماتیكییه. گۆڕانی قابیلی نهبووه،بهالداخستنی بگره تا دهستوورهوه ھهمواركردنی نهبوونهتهوه. لهو سنجار و خانهقی و كهركوك وهك لهسهره كانی كشه ناوچهراستهڕێ ئهو نیشانهی ھا غاز.. و نهوت وهبهرھنانی قانوونیسهرۆك! بهب عیراقه نونهرانی ئهنجومهنی مانه وهی نهبوونه ،و پارزگایهكان ئهنجومهنی ھهبژاردنی تره وه، سهركی له حزبهكان نوان پوهندیی نهمانهوێ و بمانهوێ دهرهنجامهكانیله نونهران ئهنجومهنی ھهبژاردنهوهی ركدهخهنهوه. سهرلهنوێتهرازووی له تر گۆڕانی مهزهندهكان، ھهموو به ئهمسادا كۆتاییدنتهئارا. بهڕوهبردندا، وت له سهنگیان دهوورو و ھزهكانسیستهمی و ژوورهدا، ژان ھهموو ئهو پای نییه، له دیار كهواتهسیستهمكی ھاتووه، كه دهبت وهكو له دهستووردا وت، سیاسییجگهی دهمنتهوهو بت، ئیتیحادی پهرلهمانیی دیموكراتییحزبك، باده ستیی و سانترالیزم بهرهو وت یان دهگرت، خۆی

نهتهوهیی) یان بت مهزھهبی (چ كۆمیونیتهیهك یان تاكهكهسك،دهنت؟ مل تهوافووق، و شهراكهت پرهنسیپی به كارنه كردن و

و ماددهی پشهكی ئهرێ له لرهدا دنهگۆڕێ: *كۆمهی پرسیارعیراق)، و ئهمریكا (واته ھهردووال كه نهھاتووه، (سۆفا)دا ٢٧یدهپارزن. عیراقدا له ئیتیحادی ده ستووریی دیموكراتی سیستهمیئیلتیزامه ئهو بۆ چ رككهوتننامه یه، ئهو تهرهفكی وه كو ئهمریكادهكشتهوه، سانا و سوك ھهروا ده ؟ خۆی (قانوونییه)ی ھوربوونهوهی له رگهی گرفته جیدییهی كه ھهموو ئهو بهرلهوهیسهقامگیربوونی و سیاسی پرۆسهی بهرهوپشچوونی و عیراقعیراق چارهسهرببن، دان، دهستوورییهكهی و سیاسی سیستهمهبۆ چ ئهمریكا ئهی جده ھت؟ نادیار چارهنووسكی لهناوگهالنی له بهرانبهر دهت خۆی ئهخالقییهكانی و سیاسی ئیلیتزاماتهبوا، زوو ئاوا ئهمریكا، ئهگهر نوده وهتی؟ كۆمهگهی و عیراقله تهواوی بهكه ، كدهچت تهواوی به عیراق ناو ھهر بهالنسی نهكدهكشھه ژوور بهرهو عیراقدا له ئران نفووزی دیاره ناوچهكهشدا.شایی ئهمریكا كه توركیا، داخوا نابت؟ دروست شیعی ) (ھیاللی وئاشتیسازیی و عیراق سهقامگیركردنی له كاراتر دهوركی پیه،نفووزهدا؟ ئهو بهرانبهر له دهكرێ پ چی بگێ، ناوچهكهدا راده وهستن؟ چۆن ئهردهن و سعودیهو میسر وهكو عهرهبی وتانیكه له كاتكدا دهكه وتهوه، ل ناوچه یی گرژییهكی چ ئهوه، ئایا نهوهوییهكهی بهرنادا، بهرنامه له دهست روسیا، به ھاوكاری ئران،

ناكرته وه؟ عیراق له ئهقلیمی تهدهخوالتی بۆ بواركوردستان، سیاسیی سهركردایهتیی دهكات وا نیگهرانییه، ھهموو *ئهوكۆمهگهی وهبیر تهنانهت ئۆباما، باراك ئیداره ی وهبیر ئیلتیزاماتهكانله مهسئوالنه نا واقیعییانه، نا كشانهوهی كه بنتهوه، نودهوهتی

بهدواوهیه! ناوچهكه و عیراق له نادیاری ئهنجامكی چ عیراقدا[email protected]موكریانی بوكردنهوهی و لتوژینهوه دهزگای *بهڕوهبهری

کـــهریــــم* ئاســۆ

بهرپرسیارهتی و ئهمریكا

22



بهرامبهر حوكمانییهكهیدا له مالكی كه گهورانهیچه ند پهرلهمانتاره ئهو كردونی.» ده ستوور بهتۆمهتهكانی پشتاستكردنهوهی بۆ بهگهیهكیش «دروستكردنه ی لهوانه دهھنتهوه، مالكی بۆفیرقهكان دانانی سه ركردهی و كهركوك فیرقهكهی بدات، ھهروه ھا له سهر بیاریان دهبت پهرلهمان كهنیشتمانی تریش، یهكهم وهزیری ئهمنی خهرقی دوو١٢٠٠ مونتهسیبی به وهزارهتو ئهو كردوویهتی ھهیه،تیرۆری بهره نگاربوونهوهی دهزگای زیادكرووه، بۆیاساییان بنهمایه كی ھیچیان كه دروستكردووهكۆمهه تائستا ئهوهی سه رهڕای ئهمه نییه.»گربهسته پشمهرگهو بودجهو وهك تری كشهیهكی١٤٠و ماددهی كوردستانو ھهرمی نهوتییه كانیعیراقدا بایۆزخانهكانی له ھهرم نونهرایهتییهكانیھهرمو نوان جناكۆكی تری مهسهلهیهكی چهندھاتوو ئهمریكا ئهگهر لهوبوایهدان، بهغدانو چاودرانو كورد نوان شه ڕی نییه دوور نهكات، تهدهخولبارزانی نچیرڤان وهك بداته وه، ھهر سهرھهڵ عهرهبلدوانكی میانی له ھهرمیش وهزیرانی سهرۆك

دابوو. لهبارهوه ھۆشیاری رۆژنامهوانیدا

كورد زهنگك بۆئیكۆنۆمیست- ھهفتهنامهی تریشهوه لهالیهكی

ئهلیكترۆنییهكهی پگهی لهسهر بریتانی یكوردهكانی.. (عیراق و ناوی لهژر راپۆرتكیئهوه بۆ ئاماژه كه بوكردهوه نین) خۆشحاڵ زۆرھهبژاردنی له مالكی نوری سهركهوتنی دهكاتدهكاتو بهھز ناوهند پارزگاكاندا ئهنجومهنیله ناوه ند حكومهتی «بهھزبوونی دهت:مهسهلهیه بهو كورد، كوردیش بۆ زهنگكه بهغدا

خۆشحاڵ نییه.»دیپلۆماتی كه «ھهندك راپۆرتهدا ھاتووه لهو ھهرو كورد نوان ملمالنی دهترسن لهوه خۆرئاوا سهرھهبداتهوهو پیانوایه؛ تر عهرهبهكان جاركیھوركردنه وهی بۆ زیاتر كاری ئهمریكا دهبت

بكات.» رهوشه كهپنج رابردوودا سای كۆتایی له ئهوهی لهگه ڵكشهكانی چاره سهركردنی مهبهستی به لیژنهتائستا كاری بهم پكھنران، بهغدا ھهرم و نوانچارهسهری پناچت بتوانن دیار نییهو لیژنانه ئهوبدۆزنهوه. جناكۆكیانه مهسهله ئه و بۆ گونجاوپهرلهمانتارهكهی لیستی ئهتروشی سامی ئهمه رایسه ركهوتنی لهوبوایهدایه ئهتروشی بوو. یهكگرتوو«مالكی دهكات وا یاسا دهوه تی ئیئتیالفی لیستیبۆ تهنازول كه بزانت گهورهتر به لهوه خۆی

بكات.» كوردستان ھهرمی

رگهچارهنوان ناكۆكییهكانی ٢٠٠٩دا سای له پدهچتلیستهكهی سهركهوتنی لهپاش به غدا ھهرموپارزگاكاندا ئهنجومهنی ھهبژاردنی له مالكیتوندی ملمالنی كشمهكشو له بت لو لوان دهكرت چاوهڕوان ئهوهی بهھۆی ئهویش سیاسیی،پهرلهمانییهكانیشدا ھهبژاردنه له مالكی نوریپناچت بنتو بهده ست بهرچاو سهركهوتنیرای به بۆیه زۆر بت، بهردهم كوردیش بژاردهكانقۆناغهدا لهم چارهسهر باشترین ئهتروشی سامیبكاتهوه» نزیك مالكی له خۆی «كورد كه ئهوهیهببات. زیاتر ئاۆزی به رهو لهگهدا كیشهكانی نهكنزیك مالكی له خۆمان قۆناغهدا «لهم دهت: ئهوئهگهر دووربكهوینهوه، لی لهوهی باشتره بكهینهوهله گهدا لكگهیشتنی مهسهلهكانمان له سهر بتوانینبوهستینهوه، بهرامبهری لهوهی باشتره بكهیندهدات وانیشان ھهبژاردنه ئهم ئهنجامی چونكهسهرۆك داھاتووش ھه ر سای بۆ چوار مالكی كهلهگهڵ كشهكانمان ھهتا بۆیه بت، وهزیران ئهتروشی خراپه.» ئمه بۆ بت زیاتر مالكیدابهسته وه مالكی له كوردی نزیكبوونهوه ی ئهوسهركهوتنی دوای مالكیش تاچه ند ئایا بهوهیبكات؟ كورددا لهگهڵ لكگهیشتن دهبت ئاماده حزبی ئهندامانی ئستا ئهوهی دوای بهتایبهتیشزۆرینه «ئهوهی دهن راشكاوانه به دهعوهدهكاتو دهوهت ئیدارهی ئهو دهھنت بهدهستئامادهی مالكیش ئه گهر پكدهھنت.» حكومهت«دهبت كات كورددا ئهو نهبوو لهگهڵ لكگهیشتنئۆپۆزسیۆن بهرهیهكی بوونی دروست لهسه ر قسهپهرلهماندا.» پدهچت لهنو مالكی بكهین دژیسهرتیپ وهك چونكه بت، ئاسان ھهنگاوه ش ئهمنین (كورد) «تهنھا ئمه كرد ئاماژهی بۆ محهمهددژایهتی دهكهینو یان وه ستاوین لهبهردهم مالكیكوردستان ھاوپهیمانی وهكو ئمهنیین تهنھایاسایی مالكی) دهستووریو (الدانی به ھهستمانبهوه ھهستیان تریش بهكو الیهنهكانی كردووه ،بهو ھهستیان ئیئتیالفیش ناو خهكی كردووهوئهوهش پدهچت بۆیه كردووه.» خهرقانه كوردستان، ھاوپهیمانی بۆ بت گونجاو ھهلكیحزبی وهك تری الیهنهكانی لهگهڵ بهھاوبهشی كهبیقۆزینهوه. بای ئیسالمی ئه نجومهنی ئیسالمیوباس ئهتروشی سامی ئهوانهش ھهموو سهرهڕایته فاھوم بۆ «مهجالك ھشتا كه ده كات لهوه

ماوه.» ھهرنامیق ھرش - ھهفتانه

محهمهد سهرتیب ئهتروشی سامی

بکات خۆی بهھزی ھهست مه عنهوییه وه ڕووی له واده کات مالکی سهرکهوتنی

بکات بۆ کورد سازش دهزانت گهورهتر به خۆی له وه مالکی

25

دامه زراوهی ھۆی ئهوهی پهیوهندیهش بوه ئهو ھهرله بكات دهوه ت ریزی نهچوونه داوای ئاینیبهرھهستی و شخهكان داوای لهسه ر رهعیهتدهمی له بكات كشتوكای چاكسازی یاسای

دهرچوونیدا.

سهربازییهكان سهركردهسهربازی قوتابخانهی بۆ سوننهكان رۆیشتنیرابردوودا سهدهی پهنجاكانی له لهوهی بوون فاكتهرلهشوهی ببن پهیدا سوننه سه ربازی دهستهبژكیئهحمهد عارف، عهبدولسهالم (عهبدولكهریم قاسم،توانیان ساح مهھدی عهماش..)و بهكر، حهسهنتاوهكو ١٩٥٨هوه له بگرنه دهست وت حوكمیسیاسیی دهستهبژری له بھنن پك دووهم نهوهی یهكهم نهوهی پچهوانهی نهوهیه ئهم سوننه.نزیك بچوكه كانی شاره یان الدێ له زۆرینهیانخوندنی له سوودیان نهوهیه ئهم ھاتبوون. بهغداوه قوتابخانه سهربازییه كاندا. وهرگرتبوو له خۆڕایی

چهمككی ئهدمۆسفری نهوه یه له ئهم ئایۆلۆژیای

به پابهندبوون لهبری و گرتبوو سهری چهپهوهھهیانگرتبوو)، یهكهم نهوهی (كه رۆژئاواوهناوی به چی دهكرد رۆژئاوایان دژایه تی ئهمانئهم نهتهوهوه. ناوی به چ بت چهپه یاتیهوهبهكو دهرناخات، سوپا ھهیمه نهی تهنھا نهوهیهدهسهتی دهستهبژری نو له بنهڕهتی گۆڕانكی

بوو. سوننیشخۆیدا بهدوای جهوھهری گۆڕانی دوو گۆڕانه ئهم

ھنا:كدا ملمالنلهكات جهماوهر یهكهم بهرزبوونه وهیناسنامه بوو بۆ دهستهبژری ملمالنی عیراقدا، لهله بۆ گوزارشتكردن له ملمالنی جه ماوهر بوو به

ناسنامهكهیان.بهرهو الدێ بهرفراوانهی كۆچهوه ئهو دووهم: وتهی بهپی پایتهخت. بهغدای بۆ بهتایبه ت شارهلهنوان بهغدا بۆ كۆچكهران ٤٠٪ی به تاتۆ حهناعهمارهو لیوای ھهردوو ١٩٤٧ بۆ ١٩٥٧ له سانیرۆژئاواو كۆچیش دووهمی سهرچاوهی كوتبوون.

بوو. ناوهڕاست

ھۆكارانهش لهو جیاوازبوو كۆچیش ھۆكارهكانی نهبوونی و شیعهكان عهشیرهته سهرۆك كشهیكۆچكردن ناوهڕاست. رۆژئاواو دانیشتوانیسیاسی دهرئهنجامی خاوهن دیمۆگرافی گۆڕانكیبوو ئهوه لهپشهوهیاندا لكهوتهوه مهترسیداری سیاسی تهعبیركی به پویستیان كۆچكهرانه ئهو

ھهبوو.ئهرستۆكراتییهوه دهوهتكی له دهوهت گۆڕانیھاتبوون الدكانهوه له سهركردهكانی دهوهتك بۆالدیانهش كۆچبهره ئهو لهوهی بوو ھاوكارلی، بهشك ببنه دهوهتداو له بتهوه جیان بۆ گۆڕانه ئهو بۆ دانهنرن بهھۆكار ئهوان ئهگهرسوره بووه، خهكی قاسم نموونه (عهبدولكهریمخهكی عارف عهبدولهحمان و عهبدولسهالمسهدام بهكرو حهسهن ئهحمهد بوون، فهلوجه بهپچهوانهی بوون)، تكریت خهكی حسنو ھهنهكهوت بوارهیان بۆ شیعهكان ئهو ئه مهوه

بوو. دهوهت بۆ نا سهرهكیان ئایدۆلۆژیایشیوعی حزبی جه ماوهری پگهی سهركه وتنی كه بوو كۆچبهرانه ئه و الیهنگری ھۆكارهكهیقاسم سهردهمی و بوون حزب سهرهكی كۆهكهی

بوو. شیوعییهكانیش ئهوان و زینی چهرخیبهم دهڕۆیشتن، به غدا دی بهرهو سوننهكانگیرسانهوه شونك له كهنار رووهو شیعهكان(مهدینه ناوینا و تهرخانكردن بۆی قاسم كهسهدام) (مهدینه كردییه سهدام دواتریش سهوره)،ئهوهش سه در)، (مهدینهی به بوو ئهمۆش و

كۆچكهرانه. ئهو ئایدۆلۆژی گۆڕانی له دهاللهتهدهسهت دهستهبژرییهی ئهو سی نهوهیپهیوهسته و حهفتاكان كۆتایی بۆ دهگهڕتهوه ھهروهك چۆن به عس. حزبی نو بهو كودهتایهینه وهی سهر كاریگهرییهكانی رهگهزه له یهككنو پشتری كودهتایهكی بۆ دهگهڕتهوه دووه مئهم نهوهیهش ١٩٦٣ ئهوا شوباتی به عسی حزبیسهدام كاتك ١٩٧٩ كودهتای به پهیوهستندامهزراوهیهكی ئایدۆلۆژی وهكو حزب كۆتاییھنا بهبۆ جبهجكاری پاشكۆ كردییه دامهزراوهیهكی وله سهرهكییه كانی ئایدۆلۆژییه رهگهزه و دهسهتجگیر له شونیاندا نا ئایدۆلۆژی و حزبدا البردخاوهن سوپایی سهركردهی له بری سه دام كرد.بهغداوه رۆژئاوای باكوور و له خهكانكی باوهڕ١٩٧٩ دیمهنی له ئابی خولد ھۆی ھنا، دیمهنینهوهیهكی دهستبهكاربوونی و كۆن نهوهی البردنی

بوو. نوێسهعید حه یدهر ــ ھهفتانه


24

عیراقی

كه بكهینه وه روون ئهوه دهبت سهرهتاچینایهتی ئایدۆلۆژی، بنهڕهتی، جیاوازیوته یهی و ئهو دهستهبژریانه دا لهنوان ئهو ھهیهدهسهتی سهر به سوننه «ھه ژموونی دهت: كهچهواشه كارییه و ناڕۆشنه وته یهكی كه عیراقدا»ده كرت جیاوازییهكان، روونكردنهوهی بهببوون سوننه ناسنامهی تاچه ند بكۆینهوه لهوه لهو بوو یارمهتیدهر یان بوو ئاراستهكهر رهگه زكیئهو كه بوو پگهیهیش چی ئهو گۆڕانكارییانه دا نهوهیهك ھهر لهنو بهكاردهھنرا تدا ناسنامهی

سوننه دا. فهرمانه وایی نهوه كانی لهسوننهكان دهستهبژرییه مژووی خوندنهوه یل وامان كرد عیراقیان فه رمانهوایی ئهوانهی بكهین: دهستنیشان نهوانه لهم نهوه س دهكات

دهكرد فهرمانهوایی عیراقیان یهكهم ئهوانهی نهوهی پشكهوتوو رهگهزكی كه پاشایهتیدا سهردهمی لهیاخود عوسمانی دامهزراوهی بیرۆكراتی له نهبوونو داڕژرانهوهو دووباره بهكو عوسمانیدا، سوپایھهوادارییه به ئینگلیزهكانهوهو ئهو كران پهیوهسترووی له دهكرد. پاپشتیان كه عهره بیه یبه بوو په یوهست دهستهبژرییه ئه م چینایهتییهوهھهوادارییهكی خاوهن عیراقییه كانهوه، ئهرستۆكراتهدهستهبژرییه ئهم بوو. رۆژئاوا به سهر لیبرایھاتبوون عوسمانییهكانهوه عهقیهتی له كه كهبۆیه ھه بوو مهزھه بیان جیاكاری سیاسهتكیبنیاتنانی له بوو بنهڕه تی ناسنامه ستراتیژیهتی

نهوهدا. ئهمله بهست دهسته بژرییه بهو پشتیان ئینگلیزهكانپویستیان چونكه عیراقیدا، دهوهتی ئیدارهدانی

به ست ئیدارهدا له شارهزا خوندهوارو چینكی بهكه دهوهتدا بیرۆكراتی دهزگای له كاركردن بۆلهگهڵ كه نه بت ئهوانه ته نھا نهبوو، كات ئهورۆهكانی له و كردبوو كاریان عوسمانییهكاندازۆرینهیان ئهوانهش ،(موس به سره، (بهغدا،بهربو جونهوهیهكی ئهوهی پش بوون، سوننهچلدا سانی باشووره وه دهست پ بكات، له لهتوانایی تر بهمانایهكی بهسره و بهغدا رووهوسوننی كۆمهگهی لهالی بهتهنھا بهڕوهبردنبوو بهربو نهخوندهواریی بهرامبهردا له بوو،لرهدا (مهبهست شیعهنشینهكاندا لهناوچه وفوراتی كازمیهو له شیعه خوندهوارانی باشووره،كه بوون حله - كهربهال، نه جهف، – ناوهڕاستئینگلیزهكاندا ویستی لهگهڵ ئهوهش بوون، ئاینیعهلمانی حوكمكی بنیاتنانی له نهدهگرتهوه یهكیدامهزراوه ی ھهوستی سهرهڕای عیراقدا، لهتازه دهوهتی كردنی بهرھه ستی له شیعه ئاینی

عیراق). دامهزراویسوننهو لهنوان ھهلی فربوون له جیاكارییه ئهو

ئاراوه: ھناینییه ھۆكار س شیعهداسوننهكانی تهنھا عوسمانی دهوهتی /١دهبرد فربوون بۆ سوننه ھانایان بۆیه دادهمه زراند

دامهزراندن. ھۆكاركی وهكوكهوا وایه شیعهیی دامهزراوه ی بونیاتی /٢روشونگیری بهب موسمان پهرستنهی ئهوھهوستی بۆیه بهتاه، دهیكهن مهرجهعیه تكاریگهرییهكی مهرجهعه كانی و شیعه دامهزراوهیبه بهرامبهر جه ماوهر له سهر ھهبووه بهرفراوانیان

حكومهت.

عهشیرهتهكانی شخی له نوان جیاكاریهی ئهو /٣ھهیه، ناوهڕاست رۆژئاواو لهگهڵ باشووردهكات پراكتیزه فیدرای سیستمكی باشوورپهیوهندیان و زهویوزارن خاوهن شخهكانی كهشخهكانی ئهوهی وهك چینایهتی پهیوهندیهكیپهیوهندییهكی پهیوهندییان كه ناوهڕاست رۆژئاواو

باوكایهتییه.كرد وای رهعیهت و شخ نوان گرفتانهی ئهو ئهو ھهبت دهسه تك به پویست باشوور لهخۆی شخدا خودی له كه به ڕوه ببات سیستمهتاكی بۆچ دهرده خات ئهوه ئهمهش دهبینیهوه.ھهروهك البدات. مهرجهع له ناتوانت شیعیشیعهكان كه لهوهی بوو یهكالكهرهوه ھۆكاركی

خوندنهوه. بواری نهچنه شخ داوای لهسهرلهنوان ھهبوو قوڵ پهیوهندیهكی ترهوه لهالیهكیھۆزه سهرۆك و شیعی ئاینی دامهزراوهی تهمویلی ھۆزه كان سه رۆك بهوهی شیعییهكاندا،وهرگرتنی به دهكرد ئاینییهكانیان دامهزراوه

ھاووتیان. له زه كات..) و (خومس

له حوكمانی گۆڕانسوننهدا

له دهدات نموونهیه كت ده ستهبژری سوننهكان رهوشی له توژینهوهمهبهستیش سوننی. ناسنامه ی لهباره ی سوننه و توژینهوه ئاستهنگی

دامهزراندنی دهوهتی له ده سهتیان كه دهستهبژرییه سوننهیه ئهو لرهبوو. به دهست ١٩٢١ تاوهكو ٢٠٠٣، عیراقهوه


27

ئهم بهپی عوسمانی دهوهتی دهبت. پایته ختهوه ھهریهككیاندا له ویالیهتهوهو ٢٧ به بوو یاسایه«سنجق»كیشدا ھهر له ھهبوو «سنجق» چهندینچهند بهسهر قهزاكانیش ھهبوو، قهزایهك چهنددهسهتكی والی ده بوون. دابهش گوندكدا ناحیهوقهزایهكیشدا سنجقو ھهر لهنو ھهبوو، فراوانیھهر ئیداری ئهنجومهنی ھهبوو. ئیداری ئهنجومهنیبریتی كه پكھاتبوو كه س ھهشت له ویالیه تكیشداراییو مهئموری جگرهكهی و والی و خودی له بوونخهكییان نونهرایهتی كه تر كهسی چوار قازیوكه ھهدهبژردران ئاۆز زۆر بهشوهیهكی دهكردوویالیهتهكهیان مهسیحییهكانی موسمانو نونهرایهتیله دادوه ری سهربهخۆیی گرهنتی یاساكه دهكرد.مهدهنیو كاروباره كردبوو، جبهجكردنی دهسهتیویالیهت به سهر دادوهرییهكان سیاسیو ئهمنیو دانرابوو، یهككیان ھهر بۆ بهڕوهبهركیش بوونودارایی به تابهت بهڕوبهركی بوونی سهرهڕای ئهمهھهبوو داراییهوه وه زیری به پهیوهندی راستهوخۆ كهله ویالیهتیش یاسادانانی دهسهتی پایتهخت. له سای كه پكھاتبوو سنجقك ھهر نونهری چوار

دهكرد. كۆبوونهوهیان جارك

المهركهزی داوایچهند له پاشا مهدحهت كه سهركهوتنانهی ئهو

ھنان بهدهستی بهقان ناوچهی ویالیه تكییاسایهدا ئهم دهرچوونی لهسهر گهورهیان كاریگهریپاشا مهدحه ت كه بنهمایانهش ئهو گرنگترینی ھهبوو،بهدیھنانی یهكسانی له بوو بریتی پهیهوی دهكردشیاوو كهسانی دهستنیشانكردنی ھاووتیانو نو لهكاروباری بهڕوه بردنی له خهكی پكردنی بهشداریبهسهر ساڵ دوو تپهڕبوونی دوای ویالیهتهكه یاندا.ئهلتونادا ویالیهتی له پاشا مه دحه ت فهرمانهوایهتیبگته وه، ویالیهته ئهو بۆ نیزام ئاسایش و توانیخۆبهخش، كهسانی به پشتبهستن به ئهویشبهخۆوه بهرچاوی چوونكی بهرهوپش ویالیهته كهكیسهوه ھهزار ٢٦ له ویالیهتهكه داھاتی بینیوله پاشا مهدحهت دواتر كیسه. ٣٠٠ ھهزار به بووویالیهتی بهرپرسیارتی بانگكرایهوهو ئهستهنبوهوهدیمهشق، بۆ پاشان گوازرایهوه پسپردراو بهغدایھهمان بنردرایه شونك ھهر بۆ پاشا مهدحهتو ناوچهیهش بهدیدهھنا لهو دهستكهوتهكانی پشوویبهغداو دیمهشقهوه ئهلتونا و له راپۆرتی نامه و چهندینبهردهوام ده ناردو ئه ستهنبوڵ دهسهتدارانی بۆمهركهزییهت فهرمانهوایهتی له كه لدهكردن داوایبكهن. المه ركهزی پهیهو سیستمی دووربكهونهوهوسوتان بهم دهستكه وتانه، ئهو ھهموو سهرهڕایھهوهشاندهوهو ویالیهتهكانی یاسای عهبدولحهمیدمهركهزییهتی سیستمی به گرتهوه دهستی تر جاركی

دهسهتی داڕمانی ھۆكاری گرنگترین ئهوهش رهھا،خۆرھهت ھهوهشانی لهبه ریهك عوسمانییه كانوبنو تر كهسانی ئهوه ی ھۆی بووه دواتر كه بوو

بكهن. گهلهكانییهوه چارهنووسی به تهحهكومرووخانی تا بوونیهوه دروست لهسهرتای ھهر عیراق بهخۆوه سیاسی سهقامگیرییهكی ھیچ بهعس، رژمیئهو ئهنجامهكانی بهدهست ئستاش نهبینیوهو

دهنانین. قۆناغهوهراپهڕینه ئهو كهموكوڕی، ھهندك بوونی سهرهڕایكوردستانی بوارهكانی ھهموو له گهشهسهندووهیرزگرتنهو دیراسهكردنو جی ئاراوه ھاتۆته عیراقدائیتیحادیو دهوهتكی ھهبژاردنی دروستی

دهسهلمنت. سیاسی المه ركهزی سیستمكیبه ناوچهكه دهوهتكی ھهر مانهوه ی مهرجیسیستمی پهیهوكردنی له بریتییه یهكگرتووییفراوانكردنی پاشان سیاسیو المهركهزییهتیپكھنانی دهگهینه تاوهكو المهركهزییهته ئهوھهر له كه ناوهڕاستدا خۆرھهتی له قهوارهیهك راستی به بیپارزت. دهره كی دهستوهردانكیسهركهوتووترین سیاسی المهركهزییهتی سیستمینییه ركهوت به جیھاندا، ئاستی لهسهر سیستمه سیستمی جیھان دهوهتهكانی پشكهوتووترینی كه

دهكهن. پهیهو سیاسی المهركه زییهتیبرو عهزیز - ھهفتانه


26

عیراقی

فه رمانهوایهتی، سیستمی شوازهكانی له شوازكه سیاسیی المهركهزییهتیئیتیحادی دهوهتی و ھهرمهكان نو ناوخۆیی سهروه ری دابهشكردنی كهله دهرهوه ھهر سیاسهتی سهروه ری ئهوهی لهگهڵ مهركهزی دهگهیهنت،

ھهواردنك چهند ئهوهشدا لهگهڵ دهمنتهوه. ئیتیحادیدا دهوهتی دهسهتیسه روهری له جۆرك دهدات ھهرمهكان به رێ وت ھهندك دهستووری ھهیه،

ھهبت. دهرهوهیان سیاسهتیری جاران سۆڤتی یهكتی دهستووری دابوو خۆی ده ستی ژر كۆمارهكانی بهركخراوه نو بچنه خۆیان ویستی به دهتوانن كهیهكتی بوو ئهوهش لهبهر (ھهر نودهوهتییهكانهوهگشتیی كۆمههی نو له كورسی س جاران سۆڤتیله بوون بریتی كه ھهبوو، یهكگرتووهكاندا نهتهوه یهكتی ئۆكرانیاو سپی، روسیای كورسییهكانیئیتیحادی ئهمانیای دهستووری ھهروهك سۆڤت).پهیماننامهو كهوا ویالیهتهكان دابووه ئهوهی مافی

بكهن. تردا دیپلۆماتی لهگهڵ وتانی ئاوگۆڕیپارچهكهی چوار له كوردییهكان سیاسییه بزاڤهجبهجكردنی بانگهوازكهری یه كهم كوردستاندافهرمانهوایه تیدا. له بوون المهركهزیی سیستمیرووخا، بهغدا له «بته كه»ش ئه وهی دوایو كوردستانییهكه دهنگه پاڵ چووه زۆر ده نگكیالمهركهزیه تیان سیستمی جبهجكردنی داوایبانگه وازه كه بهكو عیراقدا، له تهنھا نهك كرد،كه بوبۆوه وتانهشدا لهو و عیراق دهرهوه ی له رهھاوه مهركهزییهتی سیستمی بهدهست تائستاالیهنهكانی بهجۆرك مهركهزییهتهی ئهو دهنانت؟ھهڕهشه بۆته سیستمهكه كه فهرامۆشكردووه تریزۆرك لهوالشهوه، وتانه. ئهو یهكپارچهیی لهسهرنهتهوه یی یان توندڕهو ئاینیی ھزری الیهنگرانی لهالمهركهزییهت دهكهن تهماشای بهجۆرك بیرتهسكیهككی به ناوچهكهو بت ھزركی تازه ئهوهی وهكخۆرئاوای ئیستیعماری بیدعهكانی له بت ترته واوكردنی بۆ دهیانهوت خۆرئاوا وتانی مهسیحیوھهزار له زیاتر پش خاچپهرستی كه ھهمهتهكانیكه رت موسمانان ریزی یهك پكردوه ده ستی ساڵ

بكهن.

خۆرھهت المهركه زیكه نییه نهنگی بهالمانهوه ئمه ئهوهی سهرهڕای بهم وهربگرین، تر خهكی ئهزموونی له سوودبكهینهوهو راست كهس ھهندك زانیاری دهبتسیستمی كه ببینین بۆ ئه وهی مژوو، بۆ بگهڕینهوهجبهجكراوه، خۆرھهتدا له یهكهمجار المهركهزییساڵ ھهزار پنج كه سۆمهرییهكان دهوهتیبووه، دروست عیراقدا باشووری له ئستا پشیهكگرتنی له كه بووه ئیتیحادی ئاینی دهوهتكیلرك- بادتپییرا- (ئهریدۆ- سۆمهرییهكانی شاره شاره كانی سوریاش له پكھاتبوو، شروباك) سبار-بۆ یهكیان دهگرت حهلهب سهرۆكایهتی ئهمورییه بهدواتریش ھهروهھا ئاشورییهكان، رووبهڕووبوونهوهیوهك دهرهكی ھهڕه شهیه كی كاتك ھهر ئارامییهكانباشوور له عبرییهكان و خۆرھهت له ئاشورییهكانبه ئیتیحادیو دهوه تی شوهیهی له ببونایهتهوه

دهگرت. یه كیان دیمهشق سهرۆكایهتیخهلیفه سهردهمی له ھهر ئیسالمیش دهوهتیالمهركهزییهتیان سیستمی راشدییهكانهوهدهوهتی نو له ئهرمینیا نموونه بۆ پهیهوكردووه ،زمان بوو خۆی سهربهخۆیی خاوهنی ئیسالمیدا لهالیه ن كه مانه وه پارزراوی به كساكهشی وفهرمانهوایهتی ئهرمهنییهكانیشهوه فهرمانهوامامیكونیان گریگۆر كهسیشیان یهكهم كه دهكرانموسمانه كان ئه رمهنیش شان بهشانی سوپای بوو،بهدواوه میالدی ٧١٩ی سای خهرز جهنگانو له دژیئهرمینیاش ئهمارهتی سهر سهپنراوی سهرانهیئیسالمییه دهوهته سایهی لهژر والییهكان البرا.له نو فراوانیان دهسهتكی یهكهكاندا لهدوای یهكچهند ئهوهشدا لهگهڵ ھهبوو، خۆیاندا ویالیه تهكانی

دهوهته نو له سهربهخۆش نیمچه ویالیهتكی دوای كهم ماوهیهكی ھهبوون. ئیسالمییهكهدا١٥١٥دا، سای له و دهوهتی عوسمانی دروستبوونیدهركردو سوتانی بیاركی یاوز سهلیم سوتانكوردهكان١٦ ئهمارهتی فهرمانهوا داندهنتبهوهیكهئیمپراتۆریهتهكهدا خۆرھهتی باكووری له عهشایهریھهر لهگهڵ دهوهت ھاتوو ئهگهر بهڕوهببهن،بوو دهبت رووبهڕووبوونه وه دووچاری وتكی بیانیداسهرده می بكهن. له وت له بهرگری سوپاكهیان بهعوسمانی دهوهتی سیستمی دووهمدا مهحمودی فۆلكۆرییه و تائستاش گۆرانییه مهركهزیی بۆ گۆڕالهو كه دهگنهوه بۆ ناسۆرانه مان ئهو كوردییهكانسهردهمی گهیشته تا ھاتووه، بهسهریاندا سهردهمهدائهعزهم فوئاد سهدری ئهو كات سوتان عهبدولعهزیز،دهركرد و ویالیهتهكانی یاسای ١٨٦٤دا سای له پاشاپی عوسمانییهكان دهسهتی گهلهكانی ژر ھهمووسهردهمكی دوای یاساكه چونكه بوون، گهشبینھات. ناوخۆیی ملمالنی جه نگو گهندهیو له پكاروباری بهڕوهبردنی له ھاووتیانی تازهكه بیارهبهشدار ئه ستهنبوڵ ھاوكاری به ویالیهتهكهیانداویالیهتهكانی كه ھاتبوو یاساكهدا ده قی له دهكرد،كه یهك دهخرن فراوانتردا ویالیهتكی له دهوهتشیاوهوه بهڕوهدهبرتو كۆمهك كهسانی لهالیهنبه پهیوه ندیان گرنگه كاندا ھهره كاره له تهنھا

پچاوپچی رهوتیسیاسیی المهركهزییهتی


29

گهورهكانی پایتهخته واشنتۆن و قهیرانهی ئهوكهس» «تاكه زاراوهی بهم كه وتوون، جیھان تیله كه نابهخشت مانایه ئهو ھهمان ئهمریكا لهسیهمدا جیھانی ناوهڕاست و خۆرھهتی وتانیبوو، مژوویی» «ساتكی ئهوه بهكو ھهیه تی،جیھانیشدا ئهمریكاو له ئۆباما سهرۆك چونكه(زۆركهس ده كات فراوان ره وتكی نونهرایهتیرهوته سهركردهو گهرمهی پشوازییه ئهوبۆ بریتانیایان فهرهنساو ئهمانیا، جهماوهرییهكانی٢٠٠٨دا سای ھاوینی له كاتك لهبیره، ئۆباماسهردانی سهرۆكایهتی كاندیدهكانی له یهكك وهكویستی نونهرایهتیكردنهش ئهو كرد). ئهوروپایھهروهھا گۆڕان، بۆ نیشاندهدات خهكی بهربویدهدات نیشان بوش-یش سانهی ئهو پچانه وهیقورس جیھانیشی و خۆی شانی وتهكهی باری كهالی ھهره «ساته مژووییهكه» ته نانهت كردبوو،له مالیكی) (نوری بوش ئیدارهكهی ھاوپهیمانهكهیئهو نهبوو. شاراوه جیھانیشدا خۆرھهتو ناوچهیئهمریكا بهوپهڕی پشووی سهرۆكی مالیكییهی كهدهسهتدا، له دهكرد پشتگیری مانهوهی ھزهوهیهكالكهره وهدا ساتكی له عیراق، وهزیرانی سهرۆكئۆباما پالنهكه ی رایگهیاند دوودییهك ھیچ بهبكه بوو) دیموكراتخوازهكان كاندیدی (ئهوكاتئهمریكا ھزهكانی كشانهوه ی سه ر دهكاته تهركیزئهو گونجاوه . عیراقدا فراوانهكانی داخوازییه لهگه ڵرۆژنامهی وایكرد مالیكی ھهوستهی ئهم كاتبه دهنگیدا «مالیكی بنووست پۆست واشنتۆنكرد.» كۆمارییهكانی ھاوپهیمانه له پشتی ئۆباماو

به ندیخانه داخستنیئهمریكیو بژاردهیهكی بۆته ئۆباما ئهمۆبه كۆتایی چونكه عیراقیش، ھهروهھا جیھانی،بهرهو عیراقییهكانی ویستی كه دهھنت بوونكجگرهوهی كردبوو. بهند» «كۆتو سهربهخۆیی كاندیدی ماكینی جۆن له بوو بریتی ئۆباماشھشتنهوهی بهرنامهی خاوهنی كه كۆمارییهكان ساڵ سهد بۆ كه عیراق له بوو ئهمریكییهكانرۆژی یهكهم له ھهر ئۆباما بهم دهبۆوه ، درژ سهرۆكی وهكو سپی كۆشكی له دهستبهكاربوونیئهفسهرانی گهوره یهكگرتوه كان. ویالیهتهراگهیهنت پیان ئهوه ی بۆ كرد بانگ سوپاكهیدابنن،» گونجاو پالنكی لهسه ریان «پویسته ھهمهتی كاتی له بهنهی ئهو بردنهسهری بۆله بوو بریتی بهنهكهش دابووی، ھهبژاردنهكانداماوهی عیراق له «كشانهوهی ھزهكانی ئهمریكا له

بهشك بوو ئۆباما رۆژی یهكهم شهش مانگدا».دهستبهكاربوونی سهرهتای سهعاتهی ١٠٠ لهو«شۆڕشگانهترینو به كه سپیدا كۆشكی لهنوی مژووی له ده كرت وهسف كات ریشهیترین»داخستنی بیاری كه كاتهدابوو له و ھهر ئهمریكادا،گرتوخانهیهی ئهو درا، گوانتانامۆ گرتوخانهی«تیرۆر» تۆمهتی به كهسانهی به و تایبهته كهئهشكهنجهدان كه بیاردرا ھهروهھا دهستگیركراون.كه دابخرن نھنیانهش گرتوخانه ئهو رابگیرتوسهرۆك بهبیاری نھنیو به ھهواگری ئاژانسی ئهو بۆ نرده ش ناردنی كردوون. دروستی بوشتوندوتیژی زۆرترین ناوهڕاست ناوچانهی خۆرھهتیپالنی كردنی پشكهش ھهروهھا ده بینن، بهخۆوهله كشانهوهی پالنی ئهمریكاو ئابووری رزگاركردنی

ئۆباما بوون. تری كارهكانی عیراق لهبهشوه یهكی وتهكهی وتی ئۆباما راستهبهجدهھتو عیراق «بهرپرسیارانه» وته بهپی بهم گهلهكهی، بۆ دهیگتهوهمانایه ئهو «بهرپرسیارانه» نافهرمییهكاندهكهنو راڤهی عیراقییهكان كه ناگهیهنتبهكو درژخایهن، كشانه وهیهكی له بت بریتیلهگهڵ بوون ھاوبهش بهرپرسیارتی له بریتییه بهڕوهبردنی به رپرسیارتی عیراقداو دهسهتهكانیھزهكانی نه ك خۆیان، ئهستۆی بخهنه وتهكهیانله بهرگری بمنتهوهو پۆلیسك وهك ئهمریكابهرپرسیارانه كشانه وهی بكات. عیراق حكومهتیناكۆكهكانیش الیهنه نوان دیالۆگی قووكردنهوه یبه رگری وهزارهتی راپۆرتی دوا ده گرت. لهخۆ

جهختدهكاتهوه راشكاوی به (پنتاگۆن) ئهمریكارووبهڕووی راستهقینهیه ی مهترسییه «ئه و لهوهیملمالن له خۆی دهبتهوه عیراق سهقامگیریلهھهر كاتكدا سیاسییه قووهكاندا دهبینتهوه كه

ھهیه.» تهقینهوه یان ئهگهری بتدیالۆگو قووكردنهوهی ئۆباما ئیدارهیدهكاته رۆشنبیری ئابووریو بواری چاالككردنیفراوانهكهی سه ربازییه پشتیوانییه جگرهوهیئۆباما الی «بهرپرسانه » عیراق، له بوش ئیداره یھهوستو بهرنامهكانیدا له لهوهی عیراق بریتییهبهرامهبهریشدا له بكات، مامه ه شهفافانهتردیموكراتییهتو قووكردنهوهی پشتیوانی ئهمریكاكه دهكات عیراق ئاوهدانكردنهوهی بهرنامهیالوازی جارانو ئهمنییهكه ی بارودۆخه بهھۆی دهزگا له گهندهی بهربوی عیراقو پسپۆڕیی

كهوتبوو. پهكی ئهمریكییهكاندا، عیراقیوعیراقییهكان كه له وهی ئۆباما جهختكردنهوه یكورهكانی گرێ كردنهوه ی له یه كهمن بهرپرسیجگری بایدن-ی جۆ كه روونه پهیامكی خۆیاندا،بۆ دواییهی ئهم سهردانهكهی میانی له ئۆباماوهزیران، كۆمارو سهرۆكایهتی گهیاندییه عیراق،مانای زۆر كهركوك بۆ سهردانه كه شی تهنانهتپویسته كه ده گهیاند ئه وهشی ھهروهھا ھهگرتبوو،ئهمریكا كه تبگهن لهوه عیراق ناكۆكهكانی الیهنهناكۆكیو له زۆر كه ئهركه كۆمه ك سهرقایكه گهوره تره ئهوان كشمهكشهكانی ملمالنو

دهیكهن. دهسهت لهسهرعه لی شممهری واشنتۆن ــ


دهبهخشت تاکهکهسک به خۆی متمانهی جیھان دهوهتی گهورهترین

بکهنهوه کورهکان گرێ خۆتان دهت عیراقییهکان به ئهمریکا

28

نودهوهتی

یان دیموكراتخوازهكان تهنھا نهك زۆربهی بهكو پدا، دهنگیان كه ئهوانهیوتهكانو سهركردهی تهنانهت و ئهمریكییهكانھهموویان بازرگانهكانیش، زاناو بیرمهندوسهبهتهكهی نو خستۆته خۆیان ھلكهكانیئهوهی (دوای ئومدهی بهو ئهویش ئۆباماوه ،رزگار چینی بوش- میراتییهكانی له ئهمریكاببوژنتهوهو جیھان ئابووری بتوانت دهكات)جهنگهكانی شونهواری لهژر جیھان ئابووریئهوهی به كو دهربھنت، نوكان موحافیزكاره«مولحیدهكانی» لهالی بوو چاوهڕواننهكراوكهمایهتییهكی نو كۆمهگهی ئهمریكاوه ھات كهئۆباما مولحیدهكانیش پكدهھنن، ئهمریكیركخراوهكانیان له یهكك دهزاننو بهسهرخهررۆژنامهی له ئۆبامای پشتگیریكردنی ریكالمكیله بهشكی بوكردبۆوه و پۆست» «واشنتۆنئیمان باس له كه گرتبوو لهخۆ وتارهكهی ئۆباماگۆڕانو بهھاكانی به باوهڕ وایلكردووه دهكاتو

پابهند بوون بھنت.

تاكهكهس به متمانه«دهوهتی گهورهترین كه دهگهیهنت چی ئهمه باشهھهموو لدت وای خهریكه جیھان دامهزراوهیی»كهسك» دهبهخشت؟ «تاكه خۆی به متمانهیناوهوهو تهعلیقاتهكانی شیكردنهوهو زۆربهی بهپیقوی به پرسیاره مهحكومه ئهمریكا ئهو دهره وهی

شۆڕشگانه سهعاتی ١٠٠سپی كۆشكی له

یهكهم، كه سهعاتهی ئهو سهدسپیدا ئۆباما له كۆشكی باراكشۆڕگانهترین برد، بهسهریویالیهته مژووی له بوو كاتھهر ئهوه یهكگرتوهكاندا.

ئومدكی كه نین ئهمریكییهكانبهكو ھهیه، ئۆباما به زۆریانئهو لهسهر گرهو جیھان ھهمووئۆباما كه دهكهن ساه چوار

ئهمریكادا سهرۆكایهتیكردنی لهخهكیش زۆربه ی دهباتو بهسهریانماوهیه «مژوویی» پیانوایه ئهوچوار له عیراق و بگره ھهر دهبت

جیھانیشدا. الی



نودهوهتییهكان قهیرانه گروپی راپۆرتكی كردووه.لهالیهن ئستا ناوچانه ی ئهو كه دهكات لهوه باسكراون كۆنترۆڵ موجاھیدهكان»هوه بزووتنهوهی«الوهدهستیان ٢٠٠٦دا سای له ناوچانه زیاترن كه لهوگروپكی موجاھیدهكان» «الوه گرتبوو. بهسهردائیسالمی دهوهتكی دهیهوت جیھادییه سهلهفیدروست سۆمادا له تایبان ئهوهی ھاوشوهیتهمهن فهرهح ئایرۆ-ی ھاشی لهالیهن ئادین بكاتوسهربازگهكانی له كه دهكرت ربهرایه تی ٣٠ ساهوهكردووه. سهربازی ئهفغانستاندا مهشقی له تایباندیارترینی كهسایهتییهكانی عوس به زاھیر حهسهنسهرهتای كه له دادهنرت جیھادیی سۆماڵ رهوتیھاوكاری به رابردووداو سهدهی نهوه دهكانی سانیدروست سۆمادا له ئهفغانهكان عهرهبه موجاھیدهگروپی سهربازی بای نونهرایهتی رهوتهكه بوو،«جیھادیئیسالمی»دهكاتكهواشنتۆنخستویهتییه

«تیرۆریست»ه كانهوه. گروپه لیستی نو

ئاۆزبوونبهھۆی سۆماڵ ئیسالمییهكانی نهخشهی پدهچت

بت كه ئاۆز ناوخۆییانهوه ملمالنی لكترازانو ئهولكهوتۆتهوه، ناجگیری گۆڕاوو ھاوپهیمانی چهندینپیانوایه ئهفریقا كاروباری شیكهرهوهكانی زۆربهیالوه سهركردهكانی زۆربهی پشتر «ھهرچهندهله بوونو ئیسالمییهكاندا دادگا لهناو موجاھیدهكانجیاوازییهكی دهكرد، بهم ئهواندا كاریان چوارچوهیپكهوه ئهو مژووی ھهیه.» لهنوانیاندا زۆرسای كۆتایی پش بۆ دهگه ڕتهوه كاركردنهشحكومهتو ھزهكانی كاته ئهو دوای چونكه ،٢٠٠٦توانیان مهقادیشۆوهو نو چوونه ئه سیوبیا سوپایئیسالمییهكاندا دادگا بهسه ر گهوره شكستكی

بھنن.»ئهوهی ھۆكاری بووه شكسته ئه و راستیشدا لهبهریهك له ئهو دوابهدوای توندڕهو كۆمهك الوی ئیسالمییهكاندا دادگا بهسهر ترسناكهی ھهوهشانهسهربهخۆ ركخراوكی جیاببنهوهو دادگاكان له ھات،ھزه «مقاوهمه»كردنی ئامانجیان كه رابگهیهننحكومییانه ھزه ئهو پارزهكانو ئاشتی ئهسیوبیووته كهیان گواستراوهی دهسه تی الیهنگری كه بوو

دهكرد.لهسهر گروپانهی ئهو لهنوان جهنگ ئستاشبهردهوامهو ھهر دهكهن یهكتر ركابهری دهسهتشتكی بۆته جهنگ رابردووشدا سای دوو لهماویمانگی له ئیسالمییهكان دادگا كاتك لهو وتهدا، باومهقادیشۆدا بهسهر دهستیان ٢٠٠٦دا سای تهمموزیگروپانه ئهو دهركردنی كردیان كه شت یهكهم گرت،ئایدۆلۆژییهوه رووی له كه مهقادیشۆ له بوونودادگاكانیش میانهوه كانی ره وته بوون. دژیانسیاسییه ھاوپهیمانتییه ئهو بچنهپاڵ بیاریاندالهخۆ لیبراهكانی عهلمانی و رهوته كه فراوانهیشاری له ساكو له بهر ھاوپهیمانتییهكه گرتبوو،به كه پكھنرا ئهریتیریا پایتهختی ئهسمهره-یناسراو سۆماڵ»دا ئازادی لهپناو «ھاوپهیمانیموجاھیدهكانهوه له الیهن گروپی الوه توندی به زۆرھاوپهیمانتییهكهی موجاھیدهكان الوه رهتكرایهوه،ھهڕهشهیهكی به عهلمانییهكانیان ئیسالمیو نوانئیسالمی سیستمكی دروستبوونی بۆسهر گهورهیان

دانا. سۆمادا له

دهبت دهسهتیان الوهكانخۆرئاواو لهالیهن كه گواستراوه حكومهتی ئهمریكاوه یهكگرتوهكانی ویالیهته بهتایبهتیشنو لكترازانهكانی دهدا ھه وی دهكرت، پشتیوانیبكاتهوهو قووڵ توندڕهوهكان بزووتنهوه ئیسالمییهحكومهتهكه، الیهنی نو ھهندك دانپدانانی بهپی

رابكشنو پهرلهمان بهرهو میانهوه كان دهیانهوتچاودران بهم بخهن. كهنارگیر توندڕهوهكانروودانی ھهر كاتی له كه دهكه نهوه جهخت لهوهگهورهیان دهسه تكی الوهكان تردا ملمالنیه كیئهوهشیان تهماعی ھهیهو «ھزیان چونكه دهبت،ھهموو دهتوانن كه له وهدا دهسهتو ھهیه بگهنهھهیه.» خۆیان به تهواوییان بوای بكه ن، شتك

گروپ سهدان (كه گروپهكان زۆری الیهنی و فره چهكدارییهكان، ملمالن له كردنیان بهشداری دهبن)وگۆڕه پانی نو بۆ خهكانیش ئهوهی ھۆی بۆتهشیكهرهوهكانی بهبوای رابكشن. ملمالنكهدهوهتكی پۆژه ی له پشتكردن سۆماڵ بارودۆخیسهدهی رابردوو شهستهكانی سانی له نیشتمانیدهیهی دوو ماوهی له سهركوتكردن له پشتكردن یانببنه جهنگ» «لۆردهكانی كه وایكردووه رابردوودا

كۆمهگهیه. ئهو ربهرایهتیكردنی ھزی خاوهنیپهیمانگهی راپۆرتكی ئستا پش ساكیشنودهوهتییهكان لتوژینهوه بۆ نودهوهتیباره گاكهی ناسراوه و ھاوس» «چاتام به كهدوای كرد ئهوهی پشبینی لهندهنه، شاری لهلهالیهن ئیسالمییهكان دادگا بزووتنهوهی ئهوهیجاركی وهدهرنران، ئهسیوبیاوه سوپای ھزهكانیراپۆرتهكه دهستو بگرنهوه سۆماڵ دهسهتی تردوابهدوای بهوهی «ئهو جهنگانهی ئاماژهشیدابووئهو روویاندا تونهوهكان ئیسالمییه دۆڕانیسۆماڵ چهسپاند سادهكانی خهكه الی بۆچوونهیئیسالمییهكان كورته ی ماوه ئهو وابت پیان كهسهردهمكی به كردبوو تدا فهرمانهوایهتییانتائستا بهدواوه ١٩٩١ سای له بزانن.» زین دراوه ھهرمایهتیی نودهوهتیو ھهوی ١٤له ریزپاوپه بارودۆخه به و كۆتاییھنان بۆئارای ھنانه ھهروه ھا سۆماڵ، بهرییهی بسهروھاوسهنگی تاوهكو سهقامگیر ئارامو كهشوھهوایهكیپۆلنه (بهپی شكستخواردووه دهوهته ئهو بۆھهواردن، بهب بهم بگنهوه، نودهوهتییهكان)ھهرجارك چونكه ھناوه، شكستیان سهرلهبهریانموشهكو سهرله نوێ رادهگهیهنرت ئاگربهست كهدهوروبهرهكهی مهقادیشۆو گوللهھاوهنهكان جهنگ ترسو دوهزمهی خۆیاندا لهگهڵ دهكوتنهوهوئهمجاره ش ونهكهی ده گنهوه. دانیشتوانهكهی بۆپكھنانی ھهوی چونكه دهردهكهوت، تاریكتر زۆرئایا ئهفریقا. له دهدرت ئاسا تایبانی دهوهتكیبا چاوهڕی ھهوڵ؟ ١٥ دهبته كۆتا ژماره ھهوی

بكهین! كۆشكهكهھهفتانه

30

نودهوهتی


بۆ گهڕایهوه كه كاتك شهریف شخ ھزی لهگهڵ بهكو نهبوو، بهتهنھا مهقادیشۆبه كه بوو حكومییهكاندا ھزه ئیسالمییهكانو دادگاكۆشكی فۆكهخانهو نوان شهقامهكانی درژاییئهو بوببوونهوه. بهیانی زووهوه له ھهر سهرۆكایهتیچونكه نهبوون، تهنھا گهڕابوونه وه به كه ھزانهشسهرۆك گهیشتنهوهی دوابهدوای سهدان ھاووتیششهریف شخ شهقامهكان، سهر رژابوونه وت، بۆلهگهڵ كردن دیالۆگ بۆ نیشاندا خۆی ئامادهییلهسهر جهختیكردهوه ئۆپۆزسیۆنهكاندا و گروپه«ھاوڕیانی بۆ ھاریكاری دهستی ئاماده یه ئهوهی

رابكشت. دونی»

گهڕانهوهھهر چۆكردنیدا، بهسه ر ساڵ دوو تپهڕبوونی پاشكشانهوه، ئهسیوبیا سوپای ھزهكانی ئهوهندهی ئیسالمییهكان دادگا بزووتنهوهی تر جاركیئهسیوبیا سوپای پشتر مهقادیشۆ. بۆ گهڕانهوه رگرتن حكومهتو پشتیوانیكردنی مهبهستی بهسهر بچنه «توندڕهوه»كان ئیسالمییه لهوهیبهپی سۆماهوه. نو ھاتبوونه دهسهت كورسیئیسالمییهكان دادگا میلیشیاكانی راپۆرتهكانسهربازییانهدا بنكه ئه و زۆربه ی بهسهر دهستیانچۆكرابوونو ئهسیوبیاوه سوپای لهالیهن كه گرتووهبنكهی تردا ھهندك له توانیان ھزه حكومییهكانیش

پارزهكانی ئاشتی ھزه سهرهڕای ئهمه بوببنهوه،بارهگا سه رۆكایهتیو كۆشكی نو له كه ئهفریقا پهرتبوونه ئهو كردبوو. توند خۆیان حكومییهكاندافره ملمالنی ئاراستهكانو بهھۆی توندانهی ناوخۆییهنهبوونه كردبوو بزووتنه وهكه له روویان ئامانجییهوهئیسالمییهكان كه دادگا دهستكهوتی لهبهردهم رگرھزی له تكههیه كیان ئامانجهكانیان به گه یشتن بۆبای به كاردهھنا. سیاسی، دیالۆگی رادهبهدهرو لهبه «بزووتنهوهی كه ئیسالمییهكان دادگا سهربازیبه وهی تۆمهتبارن ناسراونو موجاھیدهكان» الوه٩٠٪ی ھهیه، قاعیده وه ركخراوی به پهیوهندیانكۆنترۆڵ پایتهختیان بهشكی چهند باشووریسۆماڵو

ئیسالمییهكان" "دادگا بندهستی له سۆماڵدهستی سهرۆكایهتی كۆشكی تۆپبارانكردنی به سۆماڵ سهرۆكایه تی بۆ ئهحمهد شهریف شخ ھهبژاردنیسورن سۆماڵ» «ئازادكردنه وهی ھاوپهیمانی لهوالشهوه دیالۆگكردن، لهسهر مكوڕه شهریف شخ پكرد.

ھاتووه؟ سۆمادا له ئاشتهوایی كاتی ئایا ئهوهیه: پرسیارهكه كوشتار، شهڕو به درژهدان لهسهر

توركیا بۆ زانكۆكانی عیراقهوه ساڵ له ھهر پویسته توركیاشهوه له شوه بهھهمان بھندرت، خوندكار

عیراق. زانكۆكانی بۆكهلتورییهوه رككهوتنی چوارچوهی له پویسته *

بناسنن. زانكۆیانه ئهم ھهردوو وتئهنجامدانی به دهستكردن به پویست راستیدا لهھهر لهگهڵ ئاسایی زۆربهی زۆر ھهیه كۆمهك شتیدهستپدهكات. خۆی پهیوهندییهكاندا بوونهوهیكردنی پهیهوی چاوهڕوانی دهستپك بۆ بهمسهردانكی دهكه ین. دهقه كان دهرهوهی شتیسهردانه وهك ئهربیل. بۆ توركیا كۆماركی سهرۆككاریگهری له جۆرك ئهرمهنستان، بۆ مژووییهكه یراشكاوانهوه به دهكات. دروست الدان دهق لهئهو ستراتیژی ، ھهنگاوكی چهند لهدوای دهم،تهنھا كشراون، وته دوو ئهو لهنوان سنووره یتوركیا، پهیوهندییه، لهم دهمنتهوه. كاغهز لهسهرجیھان ھهموو و ناوهڕاست رۆژھه تی عیراق،نزیكن بازاڕانهوه لهو چونكه دهردهچن، سوودمه ندجیھان ئابوورییه كانی قهیرانه له زیانیان كه مترین كه ٣٠٠ خاوهنی به بوونمان سانه بهھۆی بهركهوتووه .ئهكتهری گهورهترین ببینه دهتوانین دۆالر، ملیار

ناوهڕاست. خۆرھهتی ناوچهیلهپش كه دووربكهوته وه لهوه توركیا پویسته دراوسكانی و كوردستان ھهرمی حكومه تی ھهموویانسهرهوهی له لهگهیان بهكو ببینت، ھهڕهشه وهكدابن ھاوبهش ستراژییهتی یهكتر ھاوكاریكردنیپشكهوتنی خزمهتی بخاته دراوسیهتییه ئهم وپشنیاره كهمان بارهیه وه لهم ئابووری. و سیاسییھهرمی و توركیا لهناوبهینی بهنهلووكسه مۆدلیئازاد بنهمای لهسهر كه مۆدله ئهم كوردستان.لهبهردهم رێ مرۆڤه، كهلووپهل و سوڕانهوهی خۆرھهتی زۆر له به وته دهكاته وه كه دوو ئهونهتهوه سهیركهین وهردهگرن. نهفهس ناوهڕاستداخۆرھهتی ھهرهگهورهی بارهگای یهكگرتوهكانئستاش كردۆتهوه. ھهولر له خۆی ناوهڕاستیئینگلیز، ھۆهندا، ئهمانیا، روسیا، وهكو وت یازدهله ھهولر و ھهرمهكه ھاتوونهته فه رهنسا ئهمریكا وھهرمهكه له ئرانیش كردۆتهوه ، بایۆزخانهیانفایده ب بیرھنانه وهی به ھهیه. بایۆزخانهی دووئابووری، سیاسی، بواری له بایۆزخانهكه نییه:ئهو بهھۆی ئهركن. خاوهن دیپلۆماتیكدا و كلتووریگهورهبوونی ھۆكاری ده بنه بایۆزخانهكان ئهركانهوهراستیدا له وتهكهیان. ئابووری و وت رهسمی ھه رمهكه له بایۆزخانه دوو كردنهوهی به ئران

دهرهوه بازرگانی بواری له توانیویهتی

خاووبونه وهی له و ھه ر بوو. دۆالر ملیار ٣ -٢,٥ نزیكهی كهنداو جهنگی لهگهڵ عیراق پش توركیا بازرگانی بیسای له ئهمریكاوه لهالیهن عیراق داگیركردنی كاتی دروستبوون، تا جهنگدا لهكاتی بازرگانییهكانی پهیوهندییه

نهده بینرا. جووه یهكی ئهوتۆ ھیچ ٢٠٠٣دازیادبوونی ٪٣٧,٥ بهرژهی ٢٠٠٨دا سای له و ٪٩,٩ سای دهستی پكرد، له ٢٠٠٦دا سای له بازرگانیهی ئهوبۆ ٢٠٠٧-٢٠٠٨دا له كه ئهم رژهیه و بووه ٢٠٠٦ ـ ٢٠٠٧ ، ٧١,٦٪ له ھنانی كاشدا له بهخۆیهوه دیوه.بازاڕه كان، گهشه سهندنی سهرهڕای گهشه سهندنمان بوونی سنووردار ٢٠٠٨هوه سای له بهرزبۆتهوه. ٪١٠٤,٧ساڵ چهندین دوای بوو، دۆالر ملیۆن ١٦٠ كه ١٩٩٣مان سای بازرگانی قهبارهی بۆمان. پهندك بووبته پویستهله بازرگانییهی ئهو وه ستابوو. تهواوی به ئابوقهوه بهھۆی نهین ٢٠٠٢/١٩٩٨ با نوان ماوهی له و دابهزین لهو زۆربهرز ئاستكی بگاته توانیویهتی دهستپكردنهكانیشیهوه سهرهتا له تهنانهت پكردووه دهستی ٢٠٠٣هوه ٣ نزیكهی گهیشتۆته بازرگانی قهبارهی ٢٠٠٥ ـ ٢٠٠٦دا ساهكانی له بوونی بهخۆیهوه بینیوه . زیاد بهساڵ ساڵ

دۆالر. ملیار ٤ نزیكهی گهیشتووه ٢٠٠٧تیشدا سای له و ملیار دۆالرتوركیاوه ری له پوهدهكرا. بازرگانی كوردییهكه ناوچه له شتومهكانه ی ئهو ٨٠٪ی بۆ ٪٧٠ ٢٠٠٦دا سای له

دیوه . بهخۆیهوه كشانهوهی ٪٣٠ بۆ ٪٢٥ بی به ٢٠٠٨دا سای له ئهم رژه یه بهم دهكرا،خزان ئهندامانی تكای ژمارهی گهر دهگوزرتهوه. له عیراقهوه پترۆڵ تهنكهر ٢٠٠ ھهزار نزیكهی لهناوچهكهدا *

دهكات. دابین كهس ملیۆن ژیانی ١,٤ ئهم بازرگانییه دابنین، ٧ كهس بهعیراقن. بۆ ھهناردهكانی ٥٥٪ی دیاربهكر تهنھا به *

كاردهكهن. ھاووتیمان ھهزار ٥٠ نزیكهی عیراقدا كوردستانی ھهرمی ئیدارهی له *ھهن. توركی شهریكهی ١٢٠٠ نزیكهی ناوچهیهدا لهم *

سهرسنووری خای له گواستنهوه ژمارهی ٢٠٠٥دا سای له به م بۆوه، كهمتر دوایتردا سانی له ھه رچه نده *بوو. ھهزار ٥٦٣ خاپوور

یهكی دهیا له خاپووردا خای به ته نھا ھهیه. گومرگیی خای ٢٧٠ و سهرسنووری خای ٩٧ توركیا *دهبن. تپهڕ ھهناردهكانی

گواستنهوهن. جیھانییهكانی كۆمپانیا به ٢٠٠ سهر كه ھهن كامیۆن ٢٠ ھهزار *توركییهكاندا. كۆمپانیا ژردهستی له دهكرن كوردستاندا ھهرمی ئیدارهی له ئاوهدانكردنهوهكانی ٩٥٪ی ئهمۆ *دن، نه وتییهكانهوه ری بۆری له كه دۆالرهی ملیار ١,٥ ئهو بازرگانی بخهینهپاڵ دۆالری ملیار شهش ئهگهر

ئهمانهشدا. لهپاڵ دۆالر. ملیار ٧,٥ دهكاته


دهن؟ چی توركیا ئامارهكانی

32

ئابووری

توركیا ئه مۆی دراوسكانی له به رئه وه ی ئیمپراتۆریه تی عوسمانی له ھه ر ھه موویان رۆژئاوای دراوسكانی توركیاش جیابوونه ته وه دراوسكانی جیاكه ره وه و ھرشكه ر و وه كو خۆی به م ھۆیه وه بینیوه ، رۆژھه تیشی وه ك خیانه تكار ھه میشه له په یوه ندییه كانی خۆیدا توشی گومان و رژه ی جیھاندا له كاتك بۆیه بۆته وه . ه ڕاوكدبازرگانیی وتك له گه ڵ دراوس نزیكه كانی له ٦٠٪ دراوسكانیدا له گه ڵ توركیا بازرگانی رژه ی ه ، ده ورووبه ری ١٠٪یه . له په یوه ندییه نونه ته وه ییه كاندا ده وه تان ھاوبه شه كانی به رژه وه ندییه سیاسه ت پچه وانه وه به ئمه الی ده كات، ده ستنیشان كراون. سیاسه ت قوربانی به رژه وه ندییه كانمان بنیاد ترس بنه مای له سه ر ئه منییه ت ده سه ت و ھه سوكه وت به ترسه وه كه وتانه ی ئه و نانرێ . ده سه تكی خاوه ن به نابن كات ھیچ ده كه ن

به ھز.

دابینكردنی بۆ وته بارترین له توركیا *ھه موو خزمه تگوزارییه كانی پداویستییه كان و ھه رمی ئیداره ی بۆ ھه موویه وه له سه روو عیراق

كوردستان.* توركیا بۆ دابینكردنی ئه و ھه موو پداویستی و كوردستان ھه رمی عیراق و خزمه تگوزارییه كانی

باشترین وته .كاره بایه ی به ئه و دابینكردنی توانای توركیا *ھه یه كه ئیداره ی ھه رمی كوردستان پویستیه تی .

* له كاتكدا عیراق ئه مینترین و له بارترین رگایه به ره و ده یكات توركیا ترانزته كانی گواستنه وه بۆ بۆ رگایه ئه مینترین توركیاش كه ندا و، وتانه ی

گه یشتنی عیراق به ئه وروپا و ده ریایی ناوه ڕاست.بازاڕ گه وره ترین كوردستان ھه رمی ئیداره ی *پكدن له ناوچه ھه ره دواكه وتوه كاندا كه باشووری

رۆژھه تی ئه نادۆه .* گه ر به ته واوی توانیمان ئه و پترۆه ی كه ئیداره ی ھه رمی كوردستان خاوه نیه تی ده ربھنین، ناوچه كه

به ته واوه تی ده بوژته وه .زۆر به كردنی ھاوكاری كه ركوك نه وتی بۆری *

ھناوه ته ئاراوه .ھه موو كه ده ده ن ئه وه نیشان ھه موو خانه ئه م په یوه ندییه بازرگانی و ئابوورییه كانی نوان ھه ردوو به ھه یه و یه كدییان ته واوكردنی توانای وته كه ئاستكی له یه كدی ھاوكاریكردنی به رده وامی ئه م ده بن، سوودمه ند بشومار ھه ردووال به رزدا، ناوچه یه گه وره ترین بازاڕمانه ، له ھه مانكاتدا ھه موو به ره وپشچوونمان پكه وه سه ره تاییه كانی مه رجه بۆ له به رده سته شتكمان ھه موو به رده ست، له ژماره و ئه و ھه موو به رزكردنه وه ی زیادكردن و پشت له ھه مانكاتدا، باسكران. له سه ره وه رژانه ی ده خاته گرنگ ھه لی چه ندین یه كتربه ستنمان، به

به رده ممان.

پویستییه كانی گه شه ی ئابووری خاه شوه یه به م ده توانین چوارچوه یه دا له م

پویستییه كانی به ئه نجامگه یاندن ریز بكه ین:له نوده وه تی فۆكه خانه یه كی كردنه وه ی *ـ ئه ربیل ھاتوچۆی خستنه گه ڕی دیاربه كر و

دیاربه كر.* پویسته ھه ر له ئورفه و دیاربه كره وه تا خاپوور

و ھكی ئۆتۆبان دروست بكرت.* پویسته ھه وبدرێ بۆ دانانی ھی شه مه نده فه ر

له نوان توركیا و حكومه تی ھه رمی كوردستاندا.* پویسته بازرگانییه سنوورییه كان، كه بۆ ھه ردوو ده وه ت گرنگه و گرنگییه كی حه یاتی ھه یه بۆسه ر ته شویق بكرێ و بۆ ئاسانكارییان ناوچه كه مان، دووه م ده روازه ی بت پویست ئه گه ر بكرن.

بكرته وه .سه رسنوور بازرگانی به ره وپشبردنی بۆ *سه ره تا پویسته خای سنووری خاپوور به ھه موو تواناكانییه وه بخرته كار و میكانیزمه بیرۆكراتییه كانی

به رده می ئه وپه ڕی كه مبكرته وه .ته نھا كامیۆن، ٣٥٠٠ ٣٠٠٠ـ كۆی له رۆژانه *ئه م ده ب زووه ھه رچی كاردان، له ١٢٠/١٠٠یان

ژماره یه زیاد بكرت.* گه ر ئه وه له به رچاوبگرین كه ته نھا به كردنه وه ی ٢٠٠ـ ده توان ته واوه تیییه وه به توانای خابوور ب پویسته كاره وه ، بخاته كارمه ند ٣٠٠ھه زار نه ھین ئاسته نگانه ئه و ھه موو به فیۆدان كات به توانای خاپوورن كردنه وه ی له به رده م كه

ته واوه تییه وه .یه ك ھاوكاری په روه رده دا بواری له پویسته *بكه ین له ئیداره ی ھه رمی كوردستاندا، خوندنگه ی بۆ دن توركیاوه له قوتابی ھه زاران توركی ھه ن.

خوندن له ئه ربیل.ھاوبه شدا، درژخایه نی داھاتوویه كی له پناو *

په یوه ندییه ئابوورییه كانی كوردستان و توركیا«تا ئه مۆ ھه میشه به ناسنامه ی سیاسییه وه بیرو بۆچوونه كانی سیاسیی خۆم ده ربیوه ، وه ك سه رۆكی ژووری بازرگانیی دیاربه كر بۆ یه كه مجار سه باره ت به بواری ئابووری بیر و بۆچوونه كانی خۆم پشكه ش ده كه م، به م

دیسانه وه سیاسه ت و ئابووری پكه وه ھه ده سه نگنم، چونكه له په یوه ندییه كانی نونه ته وه یدا ئه وه ھه ر وابووه . له په یوه ندییه بازرگانییه كانی نو توركیا و عیراق، به تایبه تیش له گه ڵ ده سه تی ھه رمی كوردستان، سیاسه ت رۆكی

كاریگه ری بینیوه .


گلپ نسارئۆگلو سه رۆكی ژووری بازرگانیی دیاربه كر


عیراقی ئاوییهكانی سهرچاوه وهزیری بۆ لدوانكیدا له رهشید جهمال عهبدوللهتیف(مونتهدای له «وتهكهی وتی: راگهیاندن كهناهكانیرابردوودا لهماوهی كه ئاو) بۆ ئهستهمبوڵ یهكهمیھاوكارییهكی كه كردووه داوای ته واوكرد خۆی كارهكانیبنهما بهرهو پشبردنی و ئاسانكاری بكرت بۆ تهواوه تیله نوان ئاو كهرتی به تایبه ت نودهوهتییه كانی یاسا وركدهخهن، ناوچهكه دا له ئاو كارووباری كه وتانه ی ئهوبه شوهیهكی ته وهرهی دابهشكردنی ئاوهكان بهتایبهتیش

دادپهروهرانه.وتیشی: عیراق ئاوییهكانی سهرچاوه وهزیری دهورووبهردا وتانی لهنوان ھاوكاری «بهرهوپشبردنیكشهی چارهسهری بهھۆیهوه تاوهكو گرنگه زۆر كاركیلهماوهی كشانهی ئهو پویستیشه بكه ین، ئاوی ببووه دروست ئاوییهكانهوه سهرچاوه به ھۆی رابردووداچارهسهر ئاشتییانه بهشوازكی و گفتوگۆ مزی لهسهرئهوهمان داوای مونتهداكهدا له لهوه ش جگه بكرت،ركخستن به تایبهت ھهرمی ركخراوكی كه كردووهبهشوهیهكی ئاو كارووبارهكانی كردنی چاودریی ووتانی سهرجهم تا دابمهزرندرت، پشكهوتوو و نوێ

دهكات ئاو دابهشكردنهوهی داوای عیراق

لهسهر كشه داھاتوودا له كه دنیابن لهوه ناوچهكه لهوهش جگه نابت، دروست ئاوییهكان سهرچاوه وردهكاری له وتهكان به تهواوهتی سهرجهم پویستهبهنداوهكان دروستكردنی و كارووبارهكان بهڕوهچوونی لك و ھاوكاریكردن رهشید د.لهتیف ئاگاداربن.بواری له ناوچهكهی وتانی سهرجهم نزیكبوونهوهیدیاریكراو ھۆكاركی چهند لهبهر ئاوییهكاندا سهرچاوهو زیادبوون ھۆكارانهش گرنگترین ئهو له گرنگزانی، به وتانی زۆری به شكی له ئاوی ب دیاردهی ھهكشانیو ملمالن به رزبوونهوهی و ناوهڕاستدا خۆرھهتیو ئاوییهكان لهسهر سهرچاوه وتان نوان كشهكانی

ئاوییهكان. سهرچاوه پیسبوونی رژه ی بهرزبوونهوهیكشتوكاڵ كهرتی ئستا ھهتاوهكو راپۆرتك بهپیبهكار عیراقدا له ئاوی سهرچاوهی رژهی زۆرترین سهرچاوه وهزیری ،٪٨٠ ده گاته كه رژهیهك به دهباتدیجله رووباری ھهردوو كه بهوهدا ئاماژهی ئاوییهكانفورات سهرچاوه ی سهرجهم لقهكانییهوه و رووباری به٪٦٨ كه ئهوانیش عیراقدا، له ئاوین سهرهكی سامانیئرانهوه له توركیاو فورات روباری ٪٩٧ و دیجله رووباریحه فتاكانهوه سای له عیراقهوه. دنه و ھهدهقون

بۆ نیشتمانی ستراتیژی پالنكی عیراقی حكومهتیرگهی له ئهمهش داناوه، ئاوییهكان سه رچاوه پاراستنی روباری ھهردوو لهسهر بهنداو چهندین دروستكردنیپویست ئاویی ھهگرتنی مهبه ستی به فورات، و دیجله٢٠٠٣یشهوه سای لهدوای كارهبا. وزهی دروستكردنی وجبهجكردنی بۆ دراوه پویست ھهوی و كار چهندینئاوو ھهگرتنی مهبهستی به دیكه پرۆژهی چهندانكشهی چارهسهری و زۆنگاوهكان ناوچه ی بوژاندنه وهیو ناوهڕاست له زهوی وشكبوونهوهی و ئاوی بئاو، ئهستهمبوڵ بۆ یهكهمی مونته دای باشووری عیراق.كشهكانی چاره سهركردنی به بوو تایبهت مونتهدایهكیوهزیری بیاره ناوهڕاستدا. خۆرھهتی له ئاو كهرتیرهشید جهمال عیراق عهبدوللهتیف ئاوییهكانی سهرچاوهبۆ جیھانی مونتهدای له ٢٠٠٩ ئازاری ١٦-٢٢ی لهئهنجام ئهستهمبوڵ له بیاره كه ئاوییهكان سهرچاوه مونتهدایهدا لهم بیاریشه و بكات بهشداری بدرت،دونیا وتانی زۆربهی ئاوییهكانی سهرچاوه وهزیریكشهكانی لهبارهی رككهوتنك بگهنه و بكهن بهشداری

جیھان. ئستای ئاوییهكانی سهرچاوهھهفتانه

ركخستنی و دابهشكردن داھاتوودا، چهند سای له دهبن جیھانییهكان مانشتی رۆژنامه گرنگترین ئاوییهكان كشه ئاووئهستهمبوڵ. دهبن له مونتهدای جیھانی دوو ئاوییه ھاوبه شهكان كاری سهرچاوه

رهشید عهبدوللهتیف جهمال

ئابووری

34Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009

به كه توركیا بھنت. بهدهست باش سهركهوتنیدهكرت، لوه باسی راكشانییهوه دیپلۆماسی لهمهڕپه یوه ندی دهبت. تر سه ربازی په یوهندی به ئستاكوردستان ھهرمی له كه ھاووتیانهی لهگهڵ ئهودهكهوته و ناكات ساز دهكهن سهرمایهگوزاری سانهیه سهد فرسهته ئهو كه رهوشكهوه ناولهسهر دهاللهت وهزعه ئه و لهده ستدهدات. بهترسه وهپویسته دهكات و توركیا سیاسهتی دواكهوتنی

خۆیدا بچتهوه. به سیاسه تهكانی توركیامای ھهرمهكهدا بازاڕهكانی له كه ئهوهی سهرهڕایبهندهرایهتی ٪٩٥ له پدهكرت و كاری زۆر توركیتوركییهكانهوهیه، كۆمپانیا بهدهست ھهرمهكه

توركیا له ھهرمهكه تائستا ناكرت كه بۆچی دهرككردۆتهوه. بایۆزخانهی

كهركوك مهسهلهیرادهوهستین لهسهری زۆر كه بابهتانه لهو یهككعیراق نه وتی سهرچاوهی نیوهی كه ركوكه. مهسهلهیدهبته زۆرتر ھشتا ھۆیهوه بهم كهركوك كهركوكه. لهله توركیا سیاسهتی من به بوای سهرنجدان. مایه یھهردووال. به گهیاندووه زهرهری كهركوك بهرامبهر بوونی ھاوتیان، ئاینی یه ك سهرهڕای دراوسیهتی وناوهڕاست خۆرھه تی له نهیتوانیوه ھشتاكه توركیائهوه سهرهڕای وهربگرت. سوود نهوت و بازرگانی له

ھهرمه سهر خستنه بۆ توركیا ئیسراری ھۆكاریشتكی بهرئهوه له نازانرت، كهركوك عهرهبییهكانیبه زهره ری ئابووری و سیاسی بواری له جۆره بهمتوركیا بهرژهوهندییهكانی دژی ئاكامی و توركیایهكه ركوك به سهبارهت من بهبوای ده رده كهوت. لوهحكومه تی لهالیه ن پویسته كه ھهیه ھهنگاو بكبواری له كوردستانهوه بھاویژرن، بهتایبهت ھهرمی بكرت دروست بارودۆخك پویسته دیمۆگرافیدا، بتوانن كه ركوك ئهتنیكییهكانی گروپه ھهمووی كهو ھمنایی تهبایی ، لهناو بهیهكسانی شارهكهدا له دیموكراتیانه به شوازكی كه كهركوك بژین. برایهتیدائیداره كوردستانهوه ھه رمی حكومهتی لهالیهنزۆری توركیا فایدهی بۆ ھهم بۆ عیراق ھهم دهكرت

ھهیه.تیدایه كه بارودۆخهی له و توركیا كه ئهوهی بۆخۆیدا بچتهوه. سیاسهتی به بت پویسته رزگاریزۆرباش دهسكهوتی ئابووریدا بواری له توركیا

لهدهستدهدات.پهیوهندییهكانمان پناسهی سهرلهنوێ دهبئهمهش گه یاندنی، ئهنجام به بۆ و بكهینهوهدهبت پ پویستیمان زۆر كه شتهكانی له یهكبكهم: بهسهرھاتك له باس حهزده كهم سهمیمیهته.رۆژھهتی پیشهیی و بازرگانی پشانگای ئهو بۆھهرمی له كردمانه وه، دیاربهكر له ناوهڕاستهوه بانگھشت كهسمان ٢٥٠٠ نزیكهی كوردستانه وهلهسهر سنوور، بهھۆی راگرتنی زۆریان بهم كردبوو،نزیكهی بوونهوه. پهشیمان بانگھشتكراوان زۆربهیسهرنجتان گهیشتن. سهلیمی و ساغ به ٤٠٠ میوانماندهكهم، دیاربهكر ـ ئهربیل نوانی باسی رادهكشم،

په كین. ـ به غداد نهكو دوبهی كوردستان پتاندهم، راشكاوانه به بهپی ئهمه داھاتوون. ئینگلته رای توركیاشپشتئهستوور بهكو دروستناكهم، تازه مهنتیقكیئهگهر وادهم، ھهلهكان و بهیه ك بهپشتبه ستنسه ركهوتن ستراتیژی تكهبوونی یه كتریو ھاندانیزۆر دوورییه كی كهمدا لهماوه یهكی ،نب بهدهستبهھزی بهڕهچهه كیو باوهڕمان دهب دهبین،تپهڕاندنی لهكاتی ب توند ناوچهیه ئه م بهھاكانیداھاتوویهكی بهڕهچههكه رابردووه ئه م ترسهكاندا،ئازیز، دهزانم كاتی بهشداربوانی بهھز دنته كایهوه.دواكهوتنكی له پاش بهم بوو، زۆر قسهكردنهكهم

بوترن. شت ھهیه ساهیی. زۆر سهدبه تایبه ت سمیناری چوارچوهی له بابهته ئه م *ھهولر له كوردستان ھهرمی توركیاو گفتوگۆی

بومانكردهوه. بابهته كه بایهخی لهبهر پشكهشكرا.

دهبوژتهوه کوردستان دهربھنین ناوچهکه پترۆی ئهگهرھهڕهشه نهبینت وهک کوردستان پویسته تورکیا،

37

باسوخواس

پویسته، له ساكی عیراقدا زیاتر بهگژاچوونهوهی گهندهی لهكارهكه چوون جهنگه، ئهو بۆ نییه بهس سایش یه ك تهنھابوبوونه وهی دهردهو ئهو رۆچوونی بهھۆی دهوت زیاتری كاتكی

دهوهتدا. دامهزراوهكانی لهیهك لهدایكبووی دهنانت بهدهستییهوه عیراق گهندهیهی ئهوبهكو نییه، دیاریكراویش كاتی یهك بهرھهمی و نییه فاكتهر زهمهنی، مهودایهكی درژایی به فاكتهركه كۆمهه دهرئهنجامیله توندوتۆی ركخستنكی زۆرو كاتكی چارهسهركردنیشی بۆیه

دهوت. رۆشنبیری ئابووریی و یاسادانهری، یاسایی، بواریبوبووبتهوه، دهوهتدا ئاستهكانی ھهموو له گهندهی ئهگهرپ دهست باكانه وه ئاسته له بهگژاچوونهوه كهی باشتره ئه وا

بكات.فهرمانبهری پگهی بهكارھنانی خراپ له خۆی گهندهی جهوھهریشوهیهك بهھهر دهبینته وه خۆی تایبهتی سوودی بۆ گشتیپایهبهرز بهرپرسی ئه وهیه بین، دنیاش لی كه ئهوهی بت.بهرژهوهندی بۆ دهسهتهكه یدا بهكاربردنی له بهرفراوانتره توانایبهپی گهندهی بۆیه پلهنزم، فهرمانبهری له خۆی تایبهتیبهگورهی پلهی گهندهی و دهوترتیش دهبت جیاوازی پلهشگهندهیهی كه ھهیه تی. ئهو كهسه كه دهبت كه دهسهته ئهوبهوهی ناكرت پی ھهدهستت بهراورد بچوكیش فهرمانبه ركیدادهنشت ھهرهمهوه لهسه رووی چونكه دهیكات، بهرپرسك كهئهو بۆ لهبه ردهستدایه زۆری تواناییهكی و دهسهت پارهو ودهوهتهوه پلهباكانی له گه ندهی چارهسهركردنی بۆیه كاره.پویستی ئهوهش كلكی. لهبری ماره سهری بینی وهكوو پهیوهستی و روشون بهزنجیرهیهك باكان پۆسته بهوهیه checks and ده وترت پی ئهوهی و بانسگیری چاودریقۆستنهوهی بهردهم ھهلی ئهوهی بۆ بت balancesتپهڕ

بهرپرسانهوه. لهالیهن كهمبكرتهوه حكومی دهسهتیبه لهوهی دانا سوننهتكی خهتاب كوڕی عومه ری خهلیفه

حكومهت ئهمۆش ده كرد. كاری بوو؟» لهكوێ «ئهمهت یاسایداوای بایانهداو بهرپرسه ئهو لهگهڵ بكات لپچینهوه دهبتمای و موك ھهروهكو بكات، ل سامانهكهیان ئاشكراكردنی

نزیكه كانیان. و ژن كوڕوكهسه بهرپرس تاوهكو دابنرت روشونك چهند ھهروهكزنجیرهیهك دهبت حكومهت دانهنت، ماف بهب خۆی نزیكهكانیو گربهست شوهی به ستنی بۆ دیاریكردنی دابنت روشونیشلهوهی بهرپرسدا لهبهردهم رگر دهبته كه ئاشكرا كهمكردنهوهیپرۆژهكهی سوودی له بهشك كه بهوهی بفرۆشت گربهستهكه

.دهداتگهنده ی بهگژاچوونهوهی دامهزراوهی دهستهو گهلك عیراقدا لهكه ھهیه گهندهی بهگژاچوونهوهی بای ئه نجومهنی ھهیه،دهستهی ئهنجومهنی وهزیرانه وه، ئهمانهی گشتیی به پهیوهنده جگه و گشتی سه رپهرشتیاری و دارایی چاودری دیوانی نهزاھه ،

ھهیه. نونهران ئهنجومهنی له نهزاھه دهستهی لهوانه شگهوره كاری دهستانه ئهم رهتبكهنهوه ئهوه ناتوانن چاودران رووماكردنی چاوی له دووره ھهونهش لهو ھه ندك دهكهن،كۆتایی و دهپورت كۆتاییه كهی به كار بهم میدیاییه وه،ئهو لیستی له ھشتا عیراق كه دهریدهخات گهندهیش كهیسیتپهڕبوونی سه رهڕای تدایه، گهندهیان زۆرترین كه دهوهتانهیه

دیكتاتۆریدا. رژمی رووخانی بهسهر ساڵ شهشقۆستنهوهی و نایاسایی دهوهمهندبوونی دهتوانن چاودران ھشتاو گربهسته كان كهمكردنهوهكان و بۆ فرۆشتنی دهوهت پگهینزیكبوون ھشتا له بهرچاوبگرن. دهوهت خزمهتگوزارییهكانییاخود كهسایهتی یان ناوچهیی یان بت حزبی چ به رپرس لهپۆستی به دهستھنانی و دامهزراندن بۆ ھه له باشترین خزمایه تی،بهرپرسه دارایی ئهستۆی ئستاش تاوهكو دهوهتی. بهرزیئاشكراكردن له دووره گشتیی) بهڕوه بهری پلهی (تا گهورهكان

وردبوونهوه . و چاودری و

شهبووت عهبدولجهبار محهمهد

گهندهی بهگژاچوونهوهی


36

ئابووری

رككه وتنك حكومه تی عیراق گه یشتۆته كۆتایی له گه ڵ حكومه تی ئیتایا كه خۆی له پدانی بی حكومه تی كه ده بینته وه قه رز یورۆ ملیۆن ٤٠٠ئیتایا بیداته عیراق و ئامر و كه لوپه لی كشتوكای

پ دابین بكات.وه زیری بریكاری نه بی د.فازڵ باره یه وه له م كه پاره یه ی به «ئه و رایگه یاند؛ عیراق دارایی له چوارچوه ی قه رزكدا له گه ڵ ئیتایا له سه ری رككه وتووین بیاره به چوار قیست بدرته عیراق، ده بت له به رامبه ر ئه و پاره دیاریكراوه شدا ئامر و

كه لوپه لی كشتوكای پ دابین بكه ین.»وتیشی : «وه زاره ته په یوه نداره كانمان راسپاردووه بۆ ئه وه ی سه ردانی ئیتایا بكه ن و پویستییه كانی ئه ندازه ی به ئه وه ی بۆ بدات به وان كشتوكاڵ پداویستی بۆ كه رتی كشتوكاڵ ئامره كان بكن». وت: ئه وه شی عیراق دارایی وه زیری بریكاره كه ی

٤٠٠ ملیۆن بۆ بوژانه وه ی كشتوكاڵ«ئامره كان به نرخكی كه م به جوتیاران ده درت بانكی كشتوكاڵ پاره به قه رز بدات به بیاره و

له و بكن ئامره كان بتوانن تا جوتیاران قه رزه كانی دته سه ر سوود ٢٪ش

جوتیاران».د.فازڵ نه بی سه باره ت به پشكی

ئاشكرایكرد كوردستان پالندانانی «وه زاره تی

ھــــه رمـمـــان ئـاگادار كردۆته وه ئه وه ی بۆ

به شی كوردستان

وه ربگــرن و بیده ن به

جوتیاران».

له سه ر گومرگ باجی زیادكردنی به ھۆی جوتیاران پاپشتیكردنی ھاورده و به رھه می خه رجی پدانی به ھه رمه وه حكومه تی له الیه ن رابردوودا سای له به رھه مه كانیان، گواستنه وه ی به رھه مه كشتوكاییه كان به ڕژه ی ٣٥٪ له ھه رمی

كوردستان زیادیكردووه .عه لی ئه حمه د به ڕوه به ری گشتی خزمه تگوزارییه

ی په ره ده سه نی خۆماكشتوكا

كشتوكاییه كان له وه زاره تی كشتوكای رایگه یاند به رھه مه كانی گشتی كۆی ٢٠٠٨ سای «له كشتوكای به ھه ردوو جۆری سه وزه و میوه كه له ناوچه جیاجیاكانی ھه رمی كوردستان به رھه مھاتوون و ره وانه ی بازاڕه كانی فرۆشتنی سه وزه و میوه له كراون، كوردستان ھه رمی شارۆچكه كانی شارو گه یشتۆته نزیكه ی ١١٦ ھه زارو ٨٧١ تۆن و ١٤٥

كیلۆگرام به رھه می سه وزه و میوه .»وتیشی: «ئه و به رھه مه كشتوكاییانه ش زیاتر له ٢٠ جۆری به رھه می سه وزه و میوه ی زستانه و ھاوینه كوردستان ھه رمی ناوچه كانی له كه ده گرته وه حكومه تی مه به سته ش ئه م بۆ به رھه مھنراون، ھه رمی كوردستان له سای ٢٠٠٨دا زیاتر له ٤ ملیار دیناری وه كو ھاوكاری و پاپشتی بۆ گواستنه وه ی به رھه مه كشتوكاییه كانی جوتیاران ته رخان كرد به پی كشتوكای به رھه مكی خاوه ن ھه ر كه بازاڕدا بك دووری شونی به رھه مھنانییه وه له

پاره ی خه رجی گواستنه وه ی بۆ خه رجكراوه ».روونیشیكرده وه : «به ھۆی زیادكردنی باجی گومرگ ئه و ھاورده كان كشتوكاییه به رھه مه له سه ر به رھه مانه ی كه له وتانی ده وروبه ره وه ھنراونه ته به ھۆی ھه روه ھا كوردستانه وه ، بازاڕه كانی له خه رجی گواستنه وه ی ھاوكاریكردنی جوتیاران به رھه می كه وایكردووه كشتوكاییه كان به رھه مه كشتوكای له كوردستان له سای ٢٠٠٨ به ڕژه ی

٣٥٪ به رزبته وه له چاو سای ٢٠٠٧دا».


39

پاشان بكهن، خۆیان ته ماشای ئاونه وهئارهزووم من بن، خۆیان مهرجی و ئارهزووبدهنگی له جۆرك كه ئهوه یه ئافره تدا لهنهبت مانایهش بهو بگومان ھهبت، تیادا

كۆمهگا». له بخاتهوه دووری كهھنا، ژنم كه كاتهی «ئه و وتیشی: بۆ پوه ر نهكرده بام و رووخسار جوانیكهسكی بهكو ئارهزووم ئهوهبوو ھهبژاردن،و له ھهمانكاتدا ب و پاكوخاون دهستهنگینھهمووی كه دخۆشیمه مایهی بت، لبوورده

دهكه م». بهدی ھاوسه رهكه مدا له

مهرجی كچان چییه؟ژنان بهتایبهتی پیانوایه و له كچان ھهندكدهستكهوتن بت ئاسان پیاوان مهرجی ئهگهرزه حمهته، كچ مهرجهكانی ئه وا گهڕانی ولهسهر دهبت زیاتریشی كاردانهوهی ھهروهھاتاكو شوندا زۆر له ژنان ھۆیهی بهو ژنان، پك خزان ناو گرنگی پایه یهكی ئستا

ناھنن.

شووی مانگكه چهند ماوهی ئیبراھیم، چیاخۆزگهكانی و خهون له بارهی كردووه،ھاوسهری ده یكهنه كه سهی ئهو بۆ كچانهوه بهالمه وه، نییه گرنگ «رووخسار وتی: ژیان،گونجاندن و تهبیعهت و شهخسییهت گرنگپاشان ھهبت، سه بری باشه وا ژن لهنوانمان،ئاسان زۆر پیاو چونكه بكات، خۆشهویستی له چونكه نهبت، دپیس پیاو دهبت نییه .ئازادییهی بهو بهراورد به و تازهدا رۆژگاریده بت بوو پیس گهر پیاو دی ھه یانه، ژنانسیفات وتیشی: «ئهو ماهوه دابنیشیت.» لهبهدی مرده كهمدا له ھهمبوو، خهونانهی و

دهكهم».«بهپی كهسهكه حهز سكا محهمهد، وتی:ئهو بۆ مهرجم تاكه دهگۆڕت، ئارهزووم وكه ھهیه بهخۆم متمانه م راستگۆییه و كهسه

ھهبژرم». شوهیه لهو كهسكی

ده زانت مهرج به ئایینمزگهوتی وتارخونی عهبدولهحمان مهال

بهپی مه رج «بگومان وتی: مهولهوی،لهسهردهمی بهتایبهتی دهگۆڕت، كهسهكانبهگشتی بهم گۆڕاون، تهواو تازهدا مهرجه كانله كهسانهی ئهو ئاینییهوه رووی له ئاشكرایهو ئاین پویسته ھه دهبژرن، یهك ئیسالمداچونكه مهرج، دوا و یه كهم بكهنه ئیماندارینهبوو، ھاوسهرگیرییهك ئاینی لهپشتهوه ھهر

ده بت». بین سهركهوتوو ناتوانین ئهوا

سهردهمدایه لهگهڵجیابوونهوهو رژهی بهرزبوونهوهینموونهیهكی ھاوسهرهكان نوان تهقیسهرنهكهوتوویی و تنهگهیشتن بهرچاویھاوسهرگیرییه، له بهر ھهسهنگاندنهكانیو ناسین بۆ تر گرنگی بواری چهندین له گهڵ

بهیهكهوه. خزانهكان ھهكردنیوتی: كۆمه یهتی، توژهری محهمهد زانا داواكاری و ویست سهردهمه كان «بهپیپیاوان جاران نموونه بۆ دهگۆڕت، كهسهكانھاوسهری به بكهن ژنك وابوو ئارهزوویانرووی له و بت ماهوه ژنی كه خۆیان و چاو بت و قههو پكھاتهی جهستهییهوهزۆربهی ئستا به م بت، رهنگك جۆره قژیمووچهخۆره، كچی له ئارهزوویان پیاوانجه ستهییان پكھاتهی و بابهرز ھهروهھاكچانیش، واتا الی شوه به ھهمان ،ب باریكخهسهتی سیفهت و گهنجان كۆمهك ئستاھهبژاردنی بۆ دادهنن جاران له جیاوازكۆمهگه كرانه وهی بهپی ئهویش ھاوسهر،كهوا دهگۆڕت، دهرهوه دنیای ناسینی وله بگهڕن كهسك بۆ دهكات گهنجان له

بینیویهتی». تهلهفزیۆنله وابوو، پشی كۆمهیهتییه توژه ره ئهوئه قی پگهیشتنی و سوسیۆلۆژی روویبۆ پوهر، بۆته ھه ردووال تگهیشتنی و زۆر تازهدا لهسهردهمی بهم ھهبژاردن، بۆ ده درت، ئابووریی الیهنی به گرنگیرۆشنبیری رووی له كه سك ئهگهر نموونهبهم نهبت، كام ئهقییهوه پكھاتهی وھاوسه رگیریی باشبت، ئابوورییهكهی الیهنیماوهیه ك لهدوای بهداخهوه كه پكدت، بۆلهنوانیاندا كشه تنهگه یشتنه وه بهھۆیدهبته تهق و جیابوونهوه و ده بت دروست

چارهنووسیان.ساح محهمهد النه - سلمانی


38

ئــاراســـتــه

بــبــــتـــه وه ». جــــگــه ی ئـــه ودا پویستییه له «یه كك وتی: ھه روه ھا پده ده م گرنگی زۆر كه سه ره كییه كانیش، ھیوام به تریشه وه له الیه كی رووخسارتی،

كه سك بت بتوانت لم تبگات».ھاوسه ر بوونه دوای كه سانه ی له و زۆر كه ده ناسن، یه كدی سیفه ته كانی زیاتر توانین و له ئه مه كاریگه ریی ته واوی ھه یه ھه سوكه وتی كه سه كان بۆ به سه ربردنی ژیانی

ھه میشه یی و ھاوسه رتی.خزانی ساه ١٥ ماوه ی كه عومه ر، یه حیا له پیاوان «پویسته وتی: پكه وه ناوه ،

پرۆسه ی ھاوسه رگیریی و ھه بژاردنی كه سك تاوه كو ببته ھاوسه ری ژیانت قورسترین بیاركه كه پی ھه ستیت، رووخسار، ره نگی قژ، شوه ی روومه ت، به رزی و نزمی با، تاچه ند كاریگه رن له دیاریكردنی ھاوسه ری ژیانتدا؟

چۆن ھاوسه ری ژیانت ھه ده بژریت؟زۆركات كه له كوڕان ده پرسیت: حه زت له چ جۆره كچكه ، له رووی رووخسار و كه ستییه وه و ئاماده یت بیكه یته ھاوسه ری خۆت، كۆمه ك سیفات و خه سه ت ده ن، كچدا یه ك له له یه ككاتدا ئه سته مه كه

كۆبته وه و كچانیش به ھه مانشوه .له باره ی (٢٤ساڵ)، ته یفور پشتیوان پویسته سیفه تانه ی ئه و و كچ ھه بژادنی دوای كات زۆر «كوڕان وتی: بت، تیدا زۆر جوانی من به م كه وتوون، جوانی به گرنگ نازانم، به كو گرنگترین شت به المه وه كه سایه تی كچه كه یه ». پشتیوان ھاوسه نگی و

ركی باش به تایبه تمه ندییه كی گرنگ وه سف په یوه ستبوونی ركپۆشی و به م ده كات، له و ته مه نی نزیكی و ئایینه وه به كچه كه به گرنگ به ھه مانشوه ھه یده بژرت كچه ی نزیك له یه ك «ته مه نمان وتیشی: ده زانت، وه ك بوانامه ی ھه روه ھا نییه ، خراپ بت

من بت».(٢٩ساڵ) ســــاـــح ســه ربـــه ســــت وتی: نــــه كـــــردووه ، ھاوسه رگیریی ھشتا به بیكه م ئاماده م كه كه سه ی «ئــــه و پویستییه كانی ئاستی له ده بت ھاوسه رم، مندا ب و خه ون و خه یاه كانم له كه ستی


www.asiacell.com

تــةنـــهـا تــؤِرى ئــاســـيـاســـَيَلـة كـة سةرانسةرى عَيراق دادةثؤشَيت

داثؤشين شاديية

www.asiacell.com خزمةتطوزاريي بةشداربووان ١١١

43

ئه گه ر له كانی دووژنه وه بۆ ته ق ته ق رێ بكه یت، یه كه م دیمه ن سه رنجت راده كشت زی بچوكه كه له ده ریاچه ی دوكانه وه دته خواره وه و چه ندین زۆرگ و پده شت ده بت به ته نیشتی ته ق ناحییه كانی سنووری به ره و شۆڕده بته وه ته قدا ئجگار دیمه نكی ھه ربۆیه پردێ ، گردكان و سجوانی به ته ق ته ق به خشیوه و ئه م شاره ی كردۆته به ھار و وه رزی س له كه گه شتوگوزار شاركی ھاوین و پایزدا ھه زاران گه شتیاری كه ركوك و كۆیه و

تده كه ن. رووی ھه ولر

مه به ستی به ربوارانیشدا ھه نگاوی یه كه م له چوونیان بۆ ته ق ته ق پ له پردی ته ق ته ق ده نن كه له سای ١٩٥٤ له الیه ن كۆمپانیای (بیتۆن مونیر باو)ی ئه مانی ده ستكراوه به دروست كردنی و له

سای ١٩٥٨ كۆتایی به كاره كانی ھاتووه .

مژوو چی ده گته وه ؟به سه رھاتی و مژوو له سه ر توژینه وه یه ك ھیچ توژینه وه ی خانه ی ناچته ته ق ته ق ناحیه ی زانستی ، چونكه ھیچ نووسین و ھیچ سه رچاوه یه كی باس له به ره به یانی دروست بوونی ته ق

ته ق ناكات و مژووه كه ی به تاریكی و لی ماوه ته وه ، ته نھا مژووی زاره كی نه بت كه پیاوه به ته مه ن و ریش سپی و خونده واره كانی ئه و شاره كه ئه وانیش شاره كه مژووی بیستویانه ، باووباپیریانه وه له له و گوایه ١٦٥٠ز ١٦٠٠ز- سانی بۆ ده به نه وه سه رده مه دا و له مه مله كه تی ئه وسای كۆیه نه خۆشی ترسی له باوكك كوڕو بوده بته وه و تاعون تووشبوون به و نه خۆشییه منداه كانیان دننه شونی به ردی یه كه م له وساوه ئیتر ته ق، ته ق ئستای بناغه ی ته ق ته ق دانراوه ، ھه ندكی تریش پیانوایه الفاوه له دوای ته ق ته ق گه وره كه ی


42

بناسه شونه ئهم

بینینی وستگهی یه كهم دهگنهوه، لـ سهیروسهمهرهی ئهفسانهیی چیرۆكی چهندین كه دووژنه بهرزاییهكانیلـ بهرزاییه كانیاوكی ئهم ته ق، بۆ تهق بیت كهركوكهوه سنووری پارزگای له كاتك (تهق تهق)ه. شارۆچكهیله لـ وهرگرتوه، سوودیان ئاوخواردنهوه حهوانهوه و بۆ گهڕیدهكان راوچی و ربوارو خۆیدا له كاتی ھهدهقوت

تهق شارۆچكه ی قه رهناوو دهشتی بهسهر دهڕوان و تهق تهق خۆرئاوای كهوتۆته كیلۆمهتر یهك تهنھا كه ئستاشدادهچهسپت. دیدا له دووژن ھنانی نیهتی بخواتهوه، كانییه لهو ئاو ھه رپیاوك گوایه تهقدا،

بچووك ئازیزهكهی زی تهق دراوس تهق


45

س بیری لـ ھه كه ندرا، به م به ھۆی ناسه قامگیری بارودۆخی سیاسی حكومه تی به غدا نه یتوانی نه وتی لـ ده ربھنت، له سه رده می كابینه ی به ڕز كاك ته رخان ئه ندازیارك و به ھیمه تی چه ند كۆسره تداو كردنی بودجه ی پویست، توانرا یه كه م بیره نه وتی خۆمای پاوگه ی له كار و بخرته كوردستان

بپاورت.له سه ر رۆژئاوایی كۆمپانیای چه ندین ئستاش نه وتی به رده وامن، كگه ی بیری نوێ ھه كه ندنی باشه كانه و جۆره له نه وته كه ی جۆری ته ق ته ق

درژی ده گاته ٢٩كم و پانییه كه شی ١٢كم ده بت.زی ئاوی به ھۆی ته ق ته ق ناحیه ی سنووری ٢ـ له نوان كه بارانبارین مامناوه ندی رژه ی بچوك و ٢٠٠ تاكو ٥٠٠ ملم دایه ، بۆته ناوچه یه كی كشتوكای سانه نۆك نیسك و جۆو گه نم و به رھه می گرنگ، ده گاته سه دان ته ن كه له پویستی ناوخۆی شاره كه زیاتره و ده نردرت بۆ شاره كانی تری كوردستان، ھه روه ھا سانه زیاتر له ١٥٠٠٠ ته ن ته ماته و ٢٦٠٠٠ ته ن خه یار و ھه زاران ته ن شوتی و باینجان و لۆبیا و ده خاته كشتوكای تری به رھه مه كانی بامیه و

بازاڕه كانی كوردستان و عیراقه وه .كه ته ق ته ق ناحیه ی سنووری دھاته كانی ٣ـ دانیشتوانیان ژماره ی پكھاتوه و گوند ٢٣ له نزیكه ی ده گاته شار) بۆ الدێ كۆچی (سه ره ڕای ٤٦٠٠ كه س جگه له كاری كشتوكای ، به ئاژه داری و تكای خه ریكن، ماتیشه وه مه ڕ و به خوكردنی ژماره ی مه ڕ و بزن و مانگا و گاو گۆتای به خه منراوی ته ق ته ق به مه ش سه ر، ٢٨٠٠٠ نزیكه ی ده گاته به شدارییه كی كاریگه ر ده كات له باشكردنی ژرخانی

ئابووری ھه رم.په له وه رو ماسی به خوكردنی ٤ـ چه ندین كگه ی سه ره ڕای ھه یه ، ته ق ته ق ناحیه ی سنووری له راوه ماسی به شوه كالسیكییه كه ی كه بژوی ده یان

خزانی دابین كردووه .

خوندن له ته ق ته قله شارۆچكه ی ته ق بۆ یه كه مجار له سای ١٩٢٣ به ڕوه به ره كه ی كه كراوه ته وه قوتابخانه ته ق مامۆستا عومه ر ساقی ھه ولری بوه ، پاشان به ھۆی ژیان په ره سه ندنی گه شه و دانیشتوان و زیادكردنی قوتابخانه یه كی دواتردا سانی له شاره داو له و تریش كراوه ته وه ، دواتر ناوه ندییه كیش كراوه ته وه ، له سای ٢٠٠٧ تكای ژماره ی قوتابخانه كانی ته ق ته ق و الدكانی گه یشتۆته سی و پنج قوتابخانه ی بنه ڕه تی و ناوه ندی و ئاماده یی كه تكای خوندكارانی

ھه موو قونابخانه كان بۆ خوندنی سای ٢٠٠٧- ٢٠٠٨ گه یشتۆته ٦٦٤٣ خوندكار كه ٢٦٥٨ خوندكاری گوڵ له جگه كوڕن خوندكاری ٣٩٨٥ كچن و خونچه كانی باخچه ی ساوایان كه ته نھا یه ك باخچه ی

ساوایان ھه یه و پویستی به زیاتر ھه یه .خوندن سه ره كییه كانی ھه ره كشه له یه كك له و شاره دا كه می بینای خوندنه ، ھه ربۆیه بینای ھه ر له ده كرت و تیا ده وامی س قوتابخانه كان

پۆلكیشدا چلوپنج خوندكاری تدا داده نیشت.

بواری رۆشنبیری له و سوودوه رگرتن وه ك ١٩٩١ سای له دوای ئازادییه ی كه له ئه نجامی راپه ڕینی كوردستان ھاته چه ندین ده رگای ته ق ته ق شارۆچكه ی به رھه م، ركخراوی چه ندین كرایه وه و بۆ رۆشنبیری بواری پیشه یی و مه ده نی دامه زرا و چه ندین تیپی ھونه ری و وه رزشی تیادامه زرا. له ته ق ته ق كتبخانه یه كی بوو ببه ش ته ق ته ق پشتر كه كرایه وه گه وره رۆژنامه ی گۆڤار و چه ندین ھه روه ھا كتبخانه ، له تدا بوكرایه وه كه دیارترینیان (چۆلی ، ھه نگاو، ته ق ته ق ، تاك، سه دا، راماو و ئه ستره ) بوو كه به رده وامه و ده رچوون له تاك رۆژنامه ی ئستاش

ده گاته زۆربه ی شار و شارۆچكه كانی كوردستان.

پرۆژه كانی ئستا و ئاینده وای ئه وه ی شارۆچكه ی ته ق ته ق ده یان پرۆژه ی خزمه تگوزاری بۆ ئه نجام دراوه ، به م به ھۆی زیاد چه ندین درووستبوونی دانیشتوان و ژماره ی بوونی گه ڕه كی نوێ ، ھشتا پویستی به پرۆژه ی تر ھه یه وه كو بینای قوتابخانه ، باخچه ی ساوایان، كۆنكرت، ئه وه شدا له گه ڵ ھتد كاره با... ئاو، تۆڕی زراب، پرۆژه ی چه ندین سه رگه رمی حكومه ت ئستا نیشته جبوون، شوقه ی دروستكردنی وه كو نویه كردن و قیرتاو گشتی ، شه قامی دووسایدكردنی فراوان زراب، له له ، كانی جاده ی نۆژه نكردنه وه ی كردنی تۆڕی ئاوی ته ق ته ق و... ھتد واش چاوه ڕوان ده كرت له ئاینده یه كی نزیكدا گرنگی زیاتر به بواری ته ق ته ق سه یرانگاكانی ركخستنی گه شتوگوزار و بدات، ھه روه ھا پشبینی ده كرت چه ندین پرۆژه ی وه كو بكرت به جج ته ق ته ق له ستراتیژی وستگه ی نه وت، پاوگه ی ته ق، ته ق به نداوی كاره بای ٢٥٠ مگاواتی ، كۆلژی كشتوكاڵ ، یه كه ی

نیشته ج بوون.ته ق ته ق ــ جومعه كانی له له یی فۆتۆ ــ شاد


44

ناحیه بۆ گونده وه لهتهق گوندی ئینگلیزهكان ١٩١٨ بهبیاركی سایدانیشتوانهكهی ژمارهی كه ناحیه به دهكرت تهقغهفوری ئاغای حهوز مهال بوهو خزان (١٥) تهنھاشوهیه بهو و ناحیه بهڕوهبهری یهكه م به دهبتلهالیهن حكومهتی سای١٩٨٨ له تاوه كو دهمنتهوهبهم دهدرت، تهق تهق ورانكردنی بیاری عیراقه وهئیمتیازی لسهندنه وهی به دهگۆڕن بیارهكه دواترلهالیهن ١٩٩٥ سای له گوند، به كردنی ناحیهو

بناسه شونه ئهم

بۆ ناحیه ئیمتیازی كوردستانهوه ھهرمی حكومهتیدهبت به نهسرهدین كاكهخان دهگنهوه و ئهو شارهدهسهتی له سهردهمی ناحیه بهڕوهبهری یهكهم

خۆمایدا.ھیچ عیراقدا سهرژمرییه رهسمییهكانی له ئهگهرچیدانیشتوانی سهبارهت به دهست نهكهوتوه زانیاریهكناڕهسمییهكانی سهرژمرییه بهم تهق، تهقبه تهق تهق دانیشتوانی ژمارهی دواییه ئهم ئهنفالدا له شاوهكانی دهخهمنن، كهس ٢٦٥٠٠بهروران تهق تهق سنووری گوندهكانی سهرجهمئاماره بهپی دهكهون، كردن سوتماك و كردنخزانی (٧٦٠) تهق تهق ناحیهی ناڕهسمییهكانیئهنفال) لـی نیشتهجن، ئهنفالكراو (پاش ماوهیپارته شهھیدی خزانی (٤٢٠) له زیاتر ھهروهھا

نیشتهجیه. لـ سیاسییهكانی

تهق تهق ناوی تهق ناوی لهسهر بۆچوونی جیاجیا توانینو گهلكپیانوایه ناوی ھه ندك ھه یه، ناولنانی تهقو ھۆیپرده ئهو ته قی تهقه دهنگی له ته ق تهق شارۆچكهیگواستنهوهی بۆ زوودا لهسهردهمی كه دت كۆنهوهكه بهكارھاتوه ، بازرگانی تری كهلوپهلی كاو توتنوگرنگ بازرگانی ھكی تهق تهق سهردهمهدا لهومهملهكه تی لهگهڵ پردێ كهركوكو لهنوان بوهھهندكی تریان بیتون، دیوی كۆیهو خۆشناوهتیوتهق قوڕینهكانی خانوه بوی پهرتو بۆ ئهو ناوهپاشان تاك تاك وتراوه پی دهگنهوهو تهقتهق ئینجا تاقو تاق بوه ناوهكه كات بوونی بهتپهڕنۆزدهدا له سه دهی دهچن بۆ تر وای ھهندكی تهق،كاتی له ئاشه ئهو بوه لـ ئاوی ئاشكی تهق تهقبۆیه ھاتوه، لـ ده نگی و تهق تهقه كاركردنیداتهق دواتر گۆڕاوه تهقه گوندی سهرهتا ناوی نراوهبوونی گهه كاتی له ھهربۆیهش تهق، تهق بۆمشتومكی دوای شارهو لهو رۆژنامهیهك دهرچوانیمام بهڕز پشنیاری لهسهر ناونانیو لهسهر زۆرئستاش كه تاكو تاك ناوی رۆژنامه كه نرا جهالل

دایه. درژبوون له رۆژنامهیه ئهو تهمهنی

ئابوورییه كهی پگهناوچهیهكی ته ق تهق شارۆچكه ی ئهوهی وایتریشدا دیوی چه ندین بهم له گرنگه، گهشتیاری

ھهیه، لهوانهش: خۆی شاره بایهخی ئهوحكومهتی لهالیهن سهدهی بیستدا ناوهڕاستی له ١ـچهند تهق به تهق ناحیهی له خۆرھهتی عیراقهوه دواتردا سانی دۆزرایه وهو له نهوتی لـ كیلۆمهترك

ناکات تهق ته ق چۆنتی درووستبوونی له باس نووسینک ھیچجیھاندا نه وته له باشهکانی جۆره له تهق تهق نهوتی

گوندی گوایه بووه، دروست ١٨١٠ز سایئهو الفاوهوه بهھۆی تهق تهق (فرنگه)ی ژووروویتهق ئستای شونی دانیشتوانهكهی و دهڕوختبهم نیشته جبوونیان، بۆ ھهدهبژرن تهقو بت كۆنتر مژووه له و زۆر تهق تهق پدهچت٨٥٠ ساڵ بت. نزیكهی شاره ئه م تهمهنی رهنگهشونی بووه و كۆندا ترانزتكی گرنگ له ته ق تهقھهرمی ئهوسای عیراقو باشووری كای ئاوگۆڕی

بووه. كوردستان


47

نهمرداو بارزانی بهڕز سهركردایهتی لهژربۆ پرۆگرامهكان پهیهوو به خۆبهستنهوهتر یهككی برایهتی. ئاشتیو دابینكردنیپهیهو ئهوهیه گهلهكهمان نهھامهتییهكی لهو كهك خۆھهكشان كینهو كردنی نه خۆشیزانینه خۆبهگه وره لبووردنو له وهرنهگرتنهعهلی بهرجهستهبوو. رۆژگارانهدا لهو كهلدراوهو پاشقولی دهمانهشدا لهو بچكۆلخوارهوه بوون له ئهمانه لنهگیراوه. گویچۆنتی باسی پاشان سهرهوه. ئاگاداری بكوردستان رهنجدهرانی كۆمههی دامهزراندنیبۆته ناوییهوهو چۆته بهنھنی كه دهكات بۆ كار خستۆته توانای ئهوپهڕی ئهندام وبۆچوونهكانی بیرو ئامانجو بوكردنهوهی ھهره سی دوای پۆیینه. ركخراوه ئهو

و ماورانی و كوله مه رگی ده رگای ١٩٧٥سهرپشت، خرایه كورد ھهموو بۆ شهرمهزاریبوون، زیادبووندا له برینهكان به ڕۆژ رۆژبرسی ھارو گهله گورگی وهكو بهعسییهكانله خۆبایی ھهسوكهوتیان دهكرد، كوشتن وئازادیخوازان بهشی دوورخستنه وه و گرتن ورگا له ھهمیشه بۆ ناتوان كهس بهم بوو،ئاشتی به ببووم بگرێ. «خوالسه تروسكاییبۆمه بوو ئهوه بۆ ھهمووشی پارچه و چواركۆمهه بۆ رابكشم خهك و ناوخهكی حه قهی له و بكه م به شانهیان شانه وھهرواشم كه پبكهم دهست رۆشنبیرییهوه ھنا.» بهدهست تدا چاكم سهركهوتنی كردو

.(٨٦) الپهڕهئهوپهڕی گه یشتبوونه شپرزهیی تهنگانهو لهشمان ھهساینهوه و خستیانین «ئهوهنده

.(٩٠) الپه ڕه ببوو.» جمناستیك فریبوو. ب بهدواوه بوونیان ئاواره تهقهالیانه ئهمدڕندهیی ناوخۆو ناپاكانی كنهی پشتیوانی وپكدهھنن. «پاش ترسناك دوژمن رۆژگاریشهش ته مهنی له زیاتر ساڵ چوار تهواوكردنیكه گشتی، بهلبووردنی دادگا بیاری سای سه ددام الدراو بهكر حهسهن ئهحمهد كاتبیاری عیراق كۆماری سهرۆك به بوودراو سیاسی زیندانی بۆ لبووردن گشتی ئازادكراین، (٨/١٨)دا له بهركهوتین ئمهشدهرهوهی ژیانی ناو گهڕاینهوه ١٩٧٩ سای

.(١٠٧) الپهڕه زیندان.»باوهشی رۆژانهدا لهو پشمهرگه بوونهدهكرایهوه. بهسهر پ ئهمهكداری سهروهریو

تواناو لهوپهڕی چكاوخۆران دوژمنانوكشهكهیداو كوردو بچوككردنهوهی فرتوفوئاسمانیو ھزو چهكی قورسی ھهموو بوون.شۆڕشو وشهی تاكو ده ھنا بهكار زهمینیانداماو ژردهستهو جهماوه ری بیر له مافوهك خۆیهوه له الی بچكۆل عهلی ببهنهوه.و ھۆشیاری رۆی سهركرده، پشمهرگهو راونانی داگیركهرانو بهگژداچوونهوهی لهناسراوییهكهی لهبهر جهنگاوه.. ناحهزانخۆیهوه الی پھناوه و بوایان خهكیشان لگرتووه. لكۆبۆتهوهو گویان كهسانیھه نگاویان گهل خاكو پارزهرانی بهشانی

بهجنه ماوه. ناوهو(ی. بهسهركردایهتی نوێ، شۆڕشیبوو، ده نگدانهوه گهورهترین ن.ك)شه ھیدو شهپۆلی بوو، جه ماوهری چونكهھهمهتهكانی و زیندانهكان سیخناخكردنیمژووی چاوهكانی كوردستان، پشمهرگهیرۆژانه ئهو به داخهوه گهشتركردهوه. كوردیبه رژهوهندی لهتاو بچوك گه ورهو دهوهتانیلقهوماوان. سكای گویان نهدهدایه خۆیانو بوون ستهمكاران یاریدهدهری ھهموان

لنه دهگرت. بیاریان و كوشتن رگهیبردهبهر پهنای فاشیست بهعسی رژمیچهكی بهكارھنانی جاشو زۆركردنیرهشی ھهمهتی كۆمهكوژو قهدهغهوگوندهكان ورانكردنی ئهنفالو پرۆسهیكوردستان. شارۆچكهكانی له بهشك وزهحمهتكشی خهكی له ونه ب زیانكیبهزهقی دهمیان برینهكان و كوردستان كهوتسهركردایهتی پشمهرگه به و تهنگ كردهوه

نهخۆش شۆڕش وتراوه وهك ھهچنرا..لهسهر حاڵ بهھهر نامرێ. بهم دهكهوێ،بینی دهستخستنه و تهنگه ژه ھهموو ئهوئهشكهوت له پارتیزانهكان كوردهوه، مرۆڤیكوردستانی كهالوهكانی پهسرو پهناو وبچكۆل عهلی مانه وه. زۆر كهمو وراندالزانانه سهركرده و پشمهرگه لهو یهككچهكداری سیاسی و بهخهباتی درژهی كهو بهعس شوندا زۆر له كاتكدا له دا. راو رووت تهراتنو خهریكی جاشه كوردهكانھهرچی جاشهكان بوون. سوكایهتیكردن وھهبوو ماهكانمان شتومهكی و ئازووقه كه لوپهلی ھه رچی یه كداو به سهر كردبوویاندارو بهسهر ب رهوشتی بۆ ھهبوو ژنانهشیالپهڕه «.ئا به كردبوویان دهوهنهكانهوه

.(١٦٢)سهرۆك دادگا بۆ راپهڕینهوه دهبوایه لهدوایدابنرایه بهوردی تاوانبارهكان ھهره و جاشنواندووه. دوژمنكارانهیان ھه وسته ئهو كهبیره وهریهكهدا له بهشهی ئهو وادیارهبه پهیوهسته تهرخانیكردووه ئهنفال بۆچونكه رۆژمرهكهیهوه، دهفتهری نووسینی لهگهڵ بهرواردا (ئهمۆ) چهندجارك وشهیقوتر روونترو دهبوو كه ،ندهھ بهكار رۆژانی پھهچنینی تهنگ بكۆیهتهوه. لیجهستهی پناكرێ. گاته ی ئهنفال رهشیلهم ھهر پدهوێ. بهرگهگرتووی باوهڕدارولهالیهن سهربهرزی نامه ی چهندان كتبهداناوچهكهوه كهسانی و ھاوڕێ و سهركردهدسۆزی له باسیان تكا نردراوه بۆكردووه . ناوبراو پزانینی و ھهوست وچیرۆك وتارو بابهتی گهلك ھهروه ھارووداوو و ھاوسهنگهران سهربوردهیی وتری نوسیوه، گرنگی له بارو شانۆییو بابه تیكه نووسهره، لوهشاوهیی نیشانهی ئهمهشفهرامۆشی و وهرگرتووه بهھهند بوارانهی ئهوئهلبومك به كۆتاییهكهشی نهكردوون. ھهرچهنده كتبه ئهم بگومان رازاوهتهوه .زمانهوانیش جارجار چاپیو ھههی لهمژووی له خۆی جگهی بهم بهدهر نییه،بهنووسین درژه ھیوادارین گرتوه و سهروهریدابهرھهمی له بداتو تری بیرهوهرییه كانی وببهش پهرۆشانی ربازه رۆشنهكهی بهپزی

بت. سهركهوتوو ھهر نهكاتئهحمهد حسن ئهحمهد ــ ھهفتانه


و خستیانین ئه وهندهلهشمان ھهستاینهوهبوو جمناستیک فره

٤٠٤ و یاسایی قهبارهی كتبه ئهمسهختی رۆژانهی شاكاری الپهڕهیه.درینی پشمه رگهیهكی تكۆشانی و خهبات١٩٧٥/١٩٦١و ئهیلول شۆڕشی ھهردووئهمۆش تا و ١٩٩١/١٩٧٦ نوێ شۆڕشی یهكك به بهرگری و راژهدایه. سهنگهری لهبه چه شتووی تا و و دیار جدهست له دادهنرێ. ربازی كوردایه تی ئاواتگهیشتوویو ئهبوغرب زیندانهكانی دیواری ژووروئاوارهیی ھهمهدان رۆژھهت و كوردستانی شاھیدی پاكستان پهندیی راوهل وزۆر قوڕی دهده ن. بۆ پشوودرژی كوردستانی دهره وهی ناوه وهو شونیملی له بهم دهستی پدا ھهپژاوه،نهترازاندووه. كۆنهدان و رهنج بووكیئهم كورتهی چاپدانی له نووسینو بهبه مهزنی كاری س بیره وهرییانهی

گهیاندووه: ئهنجامچهند خستنهسهری یهكهم:سهرمژووی بۆ الپهڕهیهكیخستنهڕووی نوێ، و ئهیلوولباس بابهتی و نھنی چهندان

نهدراو. ده رگا نهكراوولهلهسهر پداگرتن دووهم:و تكۆشان و باوهڕ بیرو

لبووردن.رهونهقداركردنی سیهم:وهك كوردی كتبخانهیپشمه رگهی برا چهندانھاوسهنگهری، تری

بهگانهوهیشۆڕش. سهربوردهكانی تهمهنی

سادهیه ساكارو زمانه بهو بچكۆل، عهلیپیدواوه، دانیشتنه كاندا كۆڕو له چۆن كهھهر دهدات. بهگانهوهكانی درژه ی ئاوهھاوتوه «راستیان ده ت: پشهكییهكهیدا لهمسۆگهر سه ركه وتن بت به خۆت بواتقوربانییهكی ئمه ش گهلی دهكهیت،

46

رونـاکـبـیـری

قۆناغهی ئهم گهیشتۆته تا داوه بونهیان دهوێ زۆری ھشتاش ئستامان، خهباتی ركوپك سیستمكی تابینای دادهمهزرنن،»

.(٣) الپهڕهبناغهی دتهسهر پاشان

ژیانم) رۆژهكانی له (ھهندك مهبهستهكهیكورهوهرییانه ی ئهو ژیاننامهو له بریتییه كهتهمهنه بهو چۆن ھه روهھا گرتوون، بهرۆكی

یان (ھهورازهڕێ ) گهنجینهی سلمانی چاپو بوكردنهوهی بهڕوهبهرتی چاپكراوهكانی كتبه له یهككھهمان دهزگای پدراوه. ٢٠٠٨ی سای ٦٠٩ی زنجیرهی كه بچكۆله، عهلی بیرهوهرییهكانی

كوردایهتی ١٩٦١ خولیای سای منداییهوهمشكهوهو ژیانی كهوتۆته چهك ھهگرتنی ومانگ رۆژ و به بایهخی ھهبژاردووه. سهختیناكۆكییهكانی له داوه. كاره ساتهكان و ساڵ وسیاسیدا مهكته بی بای و بارزانی پارتی نوانبرین بۆ دانهگرتنهوه، دهست بهچهند نهكوالندنهوهك و ا د ه ر سهدهكات. باسبای ناوبراوپهسهند (م.س)ئینجا دهكات.چۆنیهتی باسیو جیابوونهوهبۆ رۆیشتنیانو ھهمهدان شاریژیانی له كورتهیهكو ئهوێ تهنگی تاڵ ولنان پ و گهڕانهوه یانقبووڵ ھههو ھهندێ لهئهمری و قسهۆك كردنیشهڕی له نهفرهت واقیعو گرتنو بهیهك یهخه براكوژی ومژووی كه تر نهھامهتیبووه. نیگهران پی كوردكه روونكردۆتهوه ئهوهشیچهسپاندنی و تگهیشتن باریزهحمهتهو تابی راستییهكانلهو بژانه وا پدهوێ. زۆری وهك بووه تیایدا خۆی كه ناوچانهیبهشداریكردنی كادر وهك پشمهرگهخۆی وهك كردووه. شۆڕشی بهره كانی گرتووه. چاو پش بهسهرھاتهكانی رۆژی رككهوتنی باسی دتهسهر كهبوكردنهوهی ئاشتیو جاڕی ئادارو ١١یكورد، گهلی مافهكانی جبهجكردنی شۆڕشگی پارتی وهكو ئهمان پاشانجاران پارتییهكهی ناو دهچنهوه كوردستان

بچكۆلدا عه لی (ھهورازهڕێ)ی له ورهبهرزی



یان خهكانك موكی كه ئهوانهشی تهنانهتئهو ھهموو پاراستنی له جگه ترن، دامهزراوهی ئهویش ھهیبوون، بنكه كه كه دهستگایانهی ئامروعیراق دووای جهنگی روودانی پش رۆژ پنج بهكه و پارزراو و تایبهت جگای بۆ گوزرانهوه

پارزراون». و ساغن ھه موو تائستاش

سووتاندهنگوباسی ھهوانهی كه له ئاژانسهكانی ئه و لهمهڕسهبارهت بوكرانهوه عهرهبییهوه و جیھانییدهستنووس له گهوره ژمارهیهكی سووتانی بهعیراقدا، كتبخانهكانی له دهرونییهكان كتبه وئهو زانیاریی بنكهكه بهڕوهبهری عهبدو حامدیبهوهدا ئاماژهی بهم رهت نهكردهوه، ھهونهی وعیراقدا له ئهو دهستنووسانه ھهموو سهرجهمی كهبه سه ر كتبخانهكهی تهنھا پارزراون و ماون نهبت پشوو ئاینی كاروباری بۆ ئهوقاف وهزاره تیتدا دانسقهی ٧٥٠٠ دهستنووسی تیدا نزیكه ی كه

ژماره كهی سووتا لهنوانیاندا كه ئهوهی و فهوتاگهڕانداین له ئستاش بوو، دهستنووس ١٤٤٧ماون، و تیاچوون كه تر ژمارهی ئهو بهشونبهم عیراق، دهرهوه ی نهبراونهته كه ھهیه گومانكۆڕی دهستنووسه كانی به پهیوهسته كه ئهوهیھهموویان كه كردهوه لهوه جهختی عیراقی زانیاری١٩٩٧هوه سای له و سهالمه تن و پارزراوو ساغ

كۆنترۆكراوه. پارزراوهو بنكهیه لهوبه دهستنووسهكان بۆ عیراقی نیشتمانی سهنتهرینهك دادهنرت (الصروح) گرنگترین له یهككعیراق، بهكو ھهموو ئاستی ھهربه تهنھا لهسهرله بهوهی گشتی به جیھان و عهرهب وتانیو پارزراوه دهستنووس دانسقهترین خانهكانیداساڵ بۆ ھهزار ھهندكیان مژووی ھهگیراوه كه (نهج شهرحی وهك دهگهڕتهوه، ئستا پشعهباسی سهردهمی بۆ كه احلدید) ابي ابن البالغة

دهگهڕتهوه ، (٣٢٤ه) سانی دهوروبهری یهكهمكه میكانیزمهی له نرخدانه بهو شونه ئهم گرنگی

له كهلهپوور زۆر ھجگار لهگهڵ ژمارهیهكی چۆنبه كه دهكات مامهه بهبایهخ ده ستنووسی وخامه ی به زۆریان و ناكرت مه زهنده نرخك ھیچلهالیهك، ئهمه نووسراونهتهوه خۆیان نووسهراندادهنرت تایبهت جگای یهكهم به ترهوه لهالیهكی كاروباری به گرنگی و بایهخ كه عهرهبیدا نیشتمانی لهئهمهوه رگای له كه دهدات، نووسراو كهلهپووریبۆ لهو خوندكارانهی كهمكردۆته وه زۆرك ئهركیھاوكاتی بهم زانیاریدا، سهرچاوهو دووی به گهڕانیارمهتی له رگهی كراوه ب بایهخ ھشتا ئهمانهشخزمهتگوزاری بۆی كهمی به دهست دهنات دانی ودینهمۆی بوونی كاره باو دابینكردنی رووی لهزیان كه تایبهت كۆپی فۆتۆ ئامری و كارهبایی كوالتی رووی له و نه گهیهنت دهستنووسهكان بهچاككردنهوهو ھهروهھا بمنتهوه، خۆیان وهكجگایهكی بۆ شیاوبت كه بیناكه تازهكردنهوهی

وهھا.وهیس ــ ئهحمهد جه لیل ھهفتانه

48

رونـاکـبـیـری


سهنتهری ماهدا لهم ١٩٨٧ سای لهزیاتر كه كرایهوه دهستنووس بۆ نیشتمانیدانسقه ی و نایاب دهستنووسی ھهزار پهنجا لهسهردهمی بۆ مژووهكهی زۆریان كه گرتبوو لهخۆسهردهمی بهتایبهتی دهگهڕته وه عهباسییهكان

دووهم. عهباسی شونه كانی به گه ڕانمان و سهردانمان پاش بهمونهی ته نھا بنكهیه ئهم به ڕوهبهری جگایه ئهمئهو بینینی له گهڵ و نیشانداین دهستنووسییهكانیھه ندكیان مژووی كه پیرۆزانه، و نرخ به قورئانه

ئستا دهگهڕانهوه. له ساڵ بهر پنجسهد بۆلهو بوایهدا موتهفائیلهكانیش له تهنانهت زۆركعیراقییانه دهستنوسییه ئهو ژمارهی كه نهبووندهستنووس، ھهزار پنج و بیست بگاته١٩٣٥هوه سای له پرۆژهیه ئهم ئه وهی پاشژماره ئاسهواری یاسای دهرچوونی دهستیپكرد،دهستنووس به شی بهپی دانرا یاسایه ئهم ،٥٩له كهلهپوور ئاسهوارو بهڕوهبهرتی به سهر ھهموو كۆكردنهوهی له مهلهكی حكومهتیبۆ دانرا گهوره پاداشتی دانسقهكانو دهستنووسهو بت ال دهستنووسییهكیان ھهرچی كه ئهوانهی

بنكهیه. ئه م بیدهنهوهئهم پهڕاوی یهكهم سهر بچته وه ئهوه ییهكهم كه دهدۆزتهوه ئهوه بهڕوهبهرایهتییهالحموی) (یاقوت كتبه كهی یهك ژماره دهستنووس ١٩٦١ سای له البلدان)، (معجم ناونیشانی بهبنكه له و گهورهتر بهشكی بۆ بچوكه بهشه ئهممۆزهخانهی نیشتمانی بینای لهناو كۆنهكهی خۆی

خۆی به تایبهت بینایهكی بۆ گوزرایهوه عیراقیرهسافه ناوچهی له موسته نسریه قوتابخانهی لهله دهستنووسهكانی ژماره ی كاته دا لهو بهغدا، له

نهكرد. تپهڕی ٢٢٥٠

زۆربوونسه رچاوه كه ژمارهیهی ئه و بگوماندهكهن لوه باسی زه مهنهدا لهو مژووییه كانالوازه ، كزو زۆر دهردهكهوت وا بهشه ئهم بۆچۆن ئهوهیه، دهكرت كه پرسیارهشه ی ئهو له زیاتر گهیشتنه عیراقییه كان دهستنووسه كرد؟ گهشهی چۆن دهستنووس؟ ھهزار پهنجا

كرد؟ زیادی چۆنروونی بنكه كه بهڕوهبهری ئهمهش وهمی بۆگرنگی كه ژمارهیهك لهو خزانانهی كه كردهوه له زۆرك داوه رۆشنبیری فیكرو و ئهدهب بهبهشه ئهم به خشیوه ته خۆیان دهستنووسهكانیلهو بوو، زیادبوون له رووی ژماره بهمهش كهپبایهخهكانی و كۆن دهستنووسه كه مانهشی(االب بوون ئهمانه بهشه بهم بهخشی خۆیانالكركوكلی، صابر املال الكرملي، انستاسراپهڕینهكهی سهرۆكی الكیالنی عالی رشید

محمد كمونه، صادق مهله كی، دژی ١٩٤١حسین العالمة الدكتور السھروردی ، صالح

تر). زۆركی و محفوظ علي

ھهوای گوبیستی ھه موو كه كاته ی ئهومیدیاكانی له بووین سهدام رژمی رووخانینهبوو بوایهدا لهو كهسك بهم جیھانه وه،

لهو ببیست كردنه دزی و تان ھهوایرووداوانهدا. ئهو لهمیانهی وتهدا

ئستای سه رۆكی حامد عهبد ئه وهشدا لهگهڵ بهمبۆ كردهوه رگایهك له بیری نیشتمانی سهنتهریبه كه گهورهیه زۆره كهلهپووره ئهم پاراستنی كه دهستنووسهكان ئهوهی پاش ناپورت، نرخده ستنووس و حه وت ھهزار گه یشتنه چل ھهبوونئۆرجیناهكهشهوه له ئهوهی و ئۆرجینای لهبه خۆی وهك ھهر تائستاش بهم نهقكراوه،

ماونهتهوه. یهكهمجارهكهی وه ك رهونهقیدووچاری كه بۆیهی و تان ئهو ھهموو لهگهڵلهم كامك ھیچ به م بوون، جگایه ئهم چونكه نه ھاتن، زیانلكه وتن تووشی دهستنووسانهدووربوون راووروتكهران و تانكهران چاوی لهبهڕوهبهری حامد، عهبدو شارابوونهوه . وگۆڤاری بۆ دهستنووسهكان بۆ نیشتمانی بنكهیھهموو توانی بنكه یه «ئهم وتی: ئهلئسبوعیهببپارزت، خۆی به تایبهت دهستنووسهكانی

عیراقییهكان دهستنووسهبه رهسافه وه دهبهستته وه كهرخ ھهردوو ناوچهی پردهی كه دوو ئهوبۆ مژووه كهی كه دت كۆن ماكی پاشان ئهلشوھهدا)ن (ئه حراروسهرۆكایهتی بۆ بوو دانرا ماه ئهم دهگهڕتهوه، مهلهكی سهردهمی

سهرهتایی وشهیهكی چه ند ماهكهدا لهپشهوهی كه سهردهمه ئهو وهزیرانیئهو تا دهچت نیشاندهدا، لهوه ش مژوو دروستبوونهكهی كه ھهكهنراوه

ماكی كهلهپووری شونهكهی كه بت نهزانی بهوهی سهرۆك وهزیران كاتهبه كهلهپووری بایهخ كه دامهزراوه گرنترین له یهكك جوانهو دهبته وهھا

دهدات. و ئیسالمی عهرهبی و خهتی عیراقی نووسین و

51

نیشتمانپهروهرهكان رهشپسته كهفوكویله ده رهوه جموجۆی ده نگدانهوهی بهگهشتنییه كهم سیاسیینو پلهی به ئه وان زیادبووندا بوو.وتهكهیانو بیرۆكهیهكه دۆزینه وهی خهمیانھهموو وهك بكهن. رزگار پ خهكهكهی مردن له ئه وهی بۆ جیھانیش تری زیندانییه كانیداھناوه بهخۆیان تایبهت یاری بت رزگاریانكه ئهوهیه لرهدا جیاوازییهكه شهترهنج. وهك ئهشكهنجهدانكی سهرچاوهی دهبته قهدهغهیهوخۆزگه ویستو به م زانرا، پی ھاتوو ئه گهر تر،دروست كاغهز له تۆپ یه كهم نییه. سنووری دروستكردنیدا له زیندانییهكان پاشان دهكرتپهڕۆكۆن گوریس و وهك تری مادده ی چهندین لهدهبنه زیندانیش ھۆبهكانی دهكهن. داھنانسیاسیینو ئهوان لهبهرئهوهی نھنی. یاریگایفشار ھهمهتكی بادهستن، ركخستندا لهرگهیان ئهوهی بۆ ئهنجامدا، خستنهسهریانزیندان دیوارهكانی دهرهوه ی له پبدرت پۆلیس بهڕوهبهرتی بكهن. پ تۆپی یاریداوایان دووباره رهتكردهوه، ئهوانیش داواكهیانی

دهكردهوه.كردن ریكالم مهبهستی به جاركیانو

لهبهردهم ویستیان زیندان بهڕوهبهرتیكهسانكی به خۆیان سووردا خاچی موفهتیشیفهرمانكیان بدهن، نیشان پشكهوتوخواز یاریكردن فهرمی بهشوهیهكی تیدا دهركردلهسهر ھه روهك ھههیه ! بیاره ئه م پدرا. رگهیزۆر ھاتوه ، زیندانییهكانهوه له یهكك زمانینه یانزانی داگیركهران داگیركهر. له سهر دهكهوتزیاد رهشپستهكان عهزیمهتی بیارهیان بهمگۆشتیان باشدهكهنو تهندروستییان دهكهنونونهری بۆچوونهكانی بهكو دهكهن، پتهو

زیندانیشیان ناو چاالكهكانی سیاسییه پارتهتۆپی یاری بهمشوهیه نزیكخستهوه. لهیهكمردنو بهرهنگاربوونهوهی بۆ ئامرازك بووه پھهربۆیه داگیركهران سیاسیی، ئهنجامدانی كاریئهوهی بۆ دورخستهوه ل تهواوی به ماندالیانرگری بۆ بهھانه یهك نهكهنه ئهو پۆلیسهكان بكهن، یارییه ئهو تا ئهنساره كانیدا لهبهردهمبوو یاریدهده ر بوو، راست زۆر بیاركی ئهمهجیاواز سیاسیی سهركردایهتی دروستكردنی لهبوو، جیاواز شوهی تكۆشانیان كه ماندال لهئهویان نیشتمانییهكهی رهوه ھهمان بهمیارییه ئهم ھاتوو ئهگهر دهیانزانی ھهبوو،سهركردهكهیان دی ئهوا بت، فراوان تازهیهیانلهوانهیه موشهجیعهكان ھاواری دهكاتو خۆشمهترك چهند كه تاكهكهی زیندانییه بگاتهئهمهش دووربوه. ئهوانهوه زیندانییهكانی لهھشتا میللهتهكهی پدهگهیهنت ئهوهی ھهوای

له تكۆشاندا. زیندووهو بهردهوامه

تۆپكی بهفرینوهك بوو فراوان تۆپهكهیان وابوو راستییهكهش

پی ھهتا لھات، بهفرینی تۆپكی


ڕگای لهدهرھنهر فتبۆنهوه میللهتهکهی ئازاری

دهدات پیشان

50

سـیــنـهمـا

ماوهیهی ئهو بۆ دهمانباتهوه شریتهكهماندال نیلسۆن نیشتمانی سهركرده ی ناویتكۆشانی توندبوونی له گهڵ بوو ھهكشاندا لهبه كه ئینگلیزهكان داگیركهره دژی نیشتمانی رابردوودا سهدهی شهستهكانی له دیاریكراوی بریتانییهكانی بۆ ھزه پانهرك بوو ئهمهش بوو،دهستیان ھهبوو وتهكهدا به سهر دهسهتیانفراوان دهستگیركردنی ھهمهتی بكهنو توندبدهن. ئهنجام وتهكه رهسهنهكانی رۆه دژیدهگوزرانهوه ھهسوڕاوهكان چاالك و بوو ئهوهھهروه ك دورهپهرز، رۆبینی دورگهی زیندانی بۆتاوه كو گوزرایهوه، ئهوێ بۆ ماندال پشتر چۆنبهسهربهرن. دیوارهكانیدا نو له تهمهنیان ماوهیله ژیاندا ھشتا ھهبوون كهسانك نو ئهوانهدا لهبه ئهزموونهكهیان ئهوان لهبهرئهوهی مابوون،رهگهزكی وهك دهرھنهر بینیبوو، راستهقینهییئهو بردۆتهبهر پهنای فیلمهكهیدا له سهره كیدۆكیومنتاری شوه یهكی ئهوهی بۆ كهسانه،لهسه ر باسهكه شی چونكه ببهخشت، پبۆ وهرگرتووه قسهكانیان له سوودی رابردوه،له بهمهش بیھۆنتهوه. رۆمان بهشوهی ئهوهیكۆكردۆتهوه. گانهوهی دۆكیومنتو فیلمهكهیداپشهوه دنه كهس شریتهكهدا پنج لهسهرهتایباشووری پی تۆپی یهكتی دامهزرنه ری كهدامهزراندنی ئهزموونی له باس ئهفریقانویهكتی له باس ئهوان دهكهن. یهكتییهكه یان كه دهكهن جهماوهری یارییهكی وهرزشیپانتایی بهرفراوانترین له ئاساییهكهی بهشوه زیندانكی له خۆی كاتكدا له ده كرت، ئاشكرادا

دورگهیهكی چهپهكدا دامهزراوه.دهیكاته فیلمكی خرا ئهحمه د ھهربۆیه جونهیدسهرهتای خولهكهكانی له ھهر سهرسوڕھنه ر.له بارودۆخهی ئهو ونهی دهمانخاتهبهر شریتهكهئهفریقای باشووری رابردوودا سهدهی شهستهكانی ماهكانو سهر ھهدهكوتته پۆلیس بووه. تدادهكات. دهستبهسهر پیرهكان گهنجو جیاوازی بپیادهكردنی جگهیه كو ھه موو له پشكنینھیچ بهب رهشپسته كان دژی توندوتیژی

میھرهبانییهك.زیندانی بۆ دهگوزرنهوه گهنج ھهزاران بهبهرن. بهسهر حوكمهكانیان تا رۆبین) (دورگه یپارچهی بۆ بهرده لهوێ شكاندنی كاریان تهنھاویستراوه بهمه بهمشوهیه . وردتر و پاشان وردوشوهیهكی پاشان به ھیالك بكرت و جهستهیانئهمه ش به رامبهر به رن. ناویان له راسته وخۆ نا

نھنی پی تۆپیلهوهی (زیاتر فیلمه كهی له ئهحمهد جونهید ئهفریقا باشووری دهرھنهری

نهتهوهكهی تكۆشانی مژووی نهزانراوی پهڕهیهكی چهند (ب یاریبۆ بریتانییهكان كه رهگهزی جیاكاری سیاسهتی دژی ھهدهداتهوه

خه كی پشتر كه پهڕهیه ك چهند كردووه. پیادهیان سهدهیه ك له زیاترله یارییه ئهو ھهمان چۆن دهكاتو پ تۆپی یاری له باس نهیانخوندۆتهوه ،

بۆ ئازادی. ئامرازك بۆته رۆبین) زیندانی (دورگهی


53

پهنجهره

دهیانوت كه دهرئهنجامهی كردبت لهو پهلهیان ھهندك پدهچتلهسهر بهگهن پارزگاكان ئهنجومهنی ھهبژاردنهكان ئهنجامی دواوهی دهسهتی ھاتنه دهستپكردنی سهرهتای بهدواھاتن یانبۆ كهمینهیهكیش بهكو عیراقدا، له ئاینییهكان پارته قهوارهوبدهن. عهلمانییهت «سهركهوتنی» مژدهی كه چووبوون ئهوهلیستی بنیادنرا ساده حساباتكی لهسهر دهرئهنجامهش ئهمسهرۆك مالكی نوری لهالیه ن كه یاسا» دهوه تی «ئیئتیالفیله (جگه باشوور پارزگاكانی له دهكرا، پشتیوانی وهزیرانهوهئهمه دهستھنا، به یهكهمی پلهی بهغدادا پارزگای كهربه ال)ولهالیهن كه میحراب- یاحسن» لیستی «شهھیدی كه كاتكدا لهحهكیمهوه عهبدولعهزیز سهرۆكایه تی به ئیسالمی بای ئهنجومهنی

ببت. یهكهم نه یتوانی پارزگایهكدا ھیچ له دهكرا، پشتیوانیدهعوهی حزبی بت، ناونانهكهدا له ئیشكالهكه لرهدا پدهچتھهبژارد، ئهمیش لیستهكهی بۆ زیرهكانه ی ئیسالمی ناونیشانكیدهنگدهران له كۆمهه توژكی دهنگی راكشانی بۆ وهك ھهوكیاسایان» «دهوهتی چاوهڕی كه حزبهكهی سنووری دهرهوهیدابین بۆ نیزامیان ئاسایشو بتوانت شتكهوه ھهر لهپش دهكرد.بهدهستھاتو ئهوه بهشوهیهكی بهرجه سته رابردووش سای بكات،دهعوه حزبی ھهروهھا لكا. وهزیرانهوه سهرۆك ناوی به ھاتنهدیشیلهوهی بوو سهركهوتوو دهكرد، نونهرایهتی سه ركردهی مالكی كهسیاسیی گوتاركی به پشت ھهبژاردنهكاندا ھهمه تی میانی له«دهوهتی ناوی مهدهنییانهی تگهیشتنی لهگهڵ كه ببهستتبت. دهنگدهرانه ئهو ویستی دیناكهرهوهی بگونجتو یاسا»دائیسالمی بای بۆ ئهنجومهنی یهكهم وانهی بت ئهمهش پدهچتله یهكك حهمودی ھومام شخ كه حزبهی ئهو وهریگرتبت،با لیژنهیهكی بیاردراوه رایگه یاند؛ سهركردهكانی دیارترینبكات حزبهكهیان شكستی ھۆكاری دیراسهی تاوهكو پكبھنرت

بھنن. بهدهست باشتر ئهنجامی نهیانتوانیووه بۆچی كه

ھهبژاردنهكان بوترت كه لهوهی جهختكردنهوهیهك ھهر بهمجدی قسهیهكی ئاینییهكان رهوته دواھاتنی بهرهو ھۆی بوونهتهشونك ھهر سهیری ناكهن. پشتیوانی ئهنجامهكان و نییهلیستانه بهو ده نگیان دهنگدهران زۆربهی كهوا دهبینن، بكهندهكرن، شیعی پشتیوانی ئاینییهكانهوه حزبه لهالیهن كه داوه ھزی لیستی بهغدا پارزگای له نموونه بۆ سوننی. یان بنله ئاینیشیان كه ناوی ده گرتهوه ھزانهش (ئهمه ئهو ئاینییهكان٦٧٪ی ئیسالمی) حزبی سهدرو رهوتی وهك نهناوه لیستهكانیانگهورهترین دووهم كه دهستھناوهو له بهسرهش به دهنگهكانیانھناوه. لهگهڵ ئهوهی له وهیان نزیك پارزگای عیراقه رژهیهكیبتوانت كه بھنت بهدهست وا رژهیهكی نهیتوانیووه الیه ك ھیچھاوپهیمانییه بهم پكبھنت، ناوخۆیی حكومهتی تهنھا بهھزه كه نیشاندهدهن ئه وه باشوور بهغداو چاوهڕوانكراوهكانیئیدارهی بهسه ریدا، بادهست بوون یان بت تهنھا به ئاینییهكان

دهكهن. ناوخۆییانه حكومهته ئهوھهبژاردنهكان كه بوو نهخشهیه ئهو الیهنكی تهنھا باسكرا ئهوهیلهوهدا خۆی كه ھهیه تر گرنگی الیهكی بهم كشاویانه، مهرج پناچت داھاتوو تهوافوقهكانی ھاوپهیمانیو كه دهبینتهوهزیاد له پكبھنرت. تایفییهكان ئینتیما بنهمای لهسهر كه بتئاینییه ئتنیو گروپه لهسهر دهبت پویست پارزگایهكدا لهئهم كاربكهن، بۆیه یهك ئیدارهدا یهكهوهو له به جیاوازهكان كه

لكهوتهوه. جیاوازی نهخشهیهكی چونكه گرنگه، ھهبژاردنانه به زۆر ئهندازهیهكی روویدا تا كه ئهوهی ئهوهیه قسان پوختهیبوو، نهوعی ھهنگاوكی پشوودا، ھهبژاردنهكانی لهگهڵ بهراوردو ھهبژاردنانه ئهو ئایا كه بزانین تا بكهین چاوهڕێ پویستهسیاسهتمهداران دهنگدهرانو كه دهگهیهنت ئه وه ئهنجامهكانیھهبژاردنكی كه ئامادهن بوونو پگهیشتووتر حیكمهتترو به

بدهن؟ ئهنجام گرنگتر پهرلهمانی داھاتووی

قهرهداغی كامهران

میحراب" "شهھیدی یاسا" و "دهوه تی


52

بهو دهبوو، گهورهتر بیجوندایه زیندانییهكانبهكو نهبوون، رازی ھهڕهمه كییهش یارییه یارییهكهیان ئاستی بهرزكردنه وهی لهپناویھهبژاردو راھنه ریان دروستكردو تیپیانلیستكیان كۆتاییشدا له ركخست. پاهوانتییانپه یه وی نیزامو دواتر كه (مهكانا) ناوی به دانادهنرت. بنیات لهسهر تۆپی یهكتی ناوخۆییئهو چاالكی ، ژیانو سهرچاوه ی به بوو تۆپسهرچاوهی چژی به بوو شریته سینهماییهشرهشو به گرتانه ی ئهو بینهر. بۆ راستهقینه رابردوو بیرخستنه وه ی بۆ گیراون سپیكه زیندانییهكانی ئهو بارودۆخهیه دروستكردنیژیانیاندا له ھهیبووه تۆپ رۆه ی ئهو ژیاوه و تدارهنگاوڕهنگی) (به سیاسییهكانیش شایهتیبهشه بهستنهوهی له ھهیه جوانی رۆكی به ئامزهكهوه. چیرۆك به تۆماركراوهكاندهوهمهندیان گدراوهی بابهتكی قسهكانیانبهخشیوه زیندویان شوه یهكی پشكهشكردووهگاوهتهوه، خراپ شتكیان ھهموو شریتهكه. بهس پله تیپی لهنوان ملمالنیهی ئهو وهكئهو باشهكان دروستبووه، موحتهریفهكاندا ورۆژگاردا خراپترین له بووه كه زهوابیتانه قیهمو

سـیــنـهمـا


خۆڕاگرتن. بووه بۆ یاریدهدهریان الیاننهداوه لیویهكهوهو به بنن دڵ ئهوهی ھۆی بۆته تۆپهكهیاریكهرهكان گرتهیهك ھهروهھا خزانك. ببنهیاری جدهھن، گۆڕهپانی چۆن پیشاندهدات كهبه دهكهوت ماندال به چاوی یهككیان كاتكھۆكی بۆ دهیگوزنهوه گیراوهكان بهستراوهییودروست ھهرایه ئه و پاشان زیندانهكه ، تریئازادی.. بۆ بهرزبۆوه ھوتافاتیان دهبتوبه تینهی پهیوهندییه ئهو روونی به زۆر گرتهكه

یارییه ئهو خۆشهویستی نیشتمانیو خه می نوانروونی به زۆر ئهوهش دهرخست. سهیرهیدهربینی شایهتحاه كانهوه له یهكك لهالیهنبۆ یهكتییه ك دامهزراندنی وتی : كاتك لكرانهبوو تازه میراتكی زیادكردنی تهنھا به تۆپقیهمكمان چهند بناغهی بهكو نهوهكانمان، بۆزینداندا به لهناو تۆپ زیاتربوو، تۆپ له دانا كه

نهبوو. یاری تهنھاھهفتانه

55

خهلیجیدا دیالكتی له كه دۆزیمهوه دهركهوتو بۆ -ئهوهمتایبهتهكان ھهسته له گوزارشتكردن بۆ ھهیه توانایهكتوانایه ئه و كهمتر تردا دیالكتهكانی له كه چهشنك بهئهوهم ھهبوو بیرۆكهی پشوو سانی درژایی به ھهیه،ھهر كه تكست بۆیه بم، خهلیجی گۆرانی به دیالكتیئهم كردنی له نهبووم دوو دڵ چنگكهوت وام میوزیكی و

بوو. سهركهوتوش ئهزمونكی كه ئهزموونه،دهكهن؟ قبوت و وه رده گرن لت خه لیجی جهماوهری

وهك بوونم كه بوو ئاشكرا ال دۆزییهوه و -ئهوهمگرنگه، زۆر خه لیجیدا جه ماوهری نو له گۆرانیبژك

بهرزن. چژ جهماوهركی كه بم دهشمهوێھهبژاردنی له چییه ھاوسهرت عریان)ی (تارق رۆی

گۆرانییهكانتدا؟میوزیك بواری له ھه یه بهرینی و پان شارازاییه كی و -تواناله جوانانه ی شاراوه ئهو دهشتوانت كلیپدا، ڤیدیۆ وبیاندۆزتهوه. ھونهریدا ھهیه دركیان پبكات و ئیشكیدهرھنه ری تاكه ھاوسهرهكهت واته ئهو ھهر ئایا

دهبت؟ كارهكانتله كلیپ ڤیدیۆ دهرھنهرهكانی مهزنه له یهككه تارق، -تردا ئهسترهی زۆر لهگهڵ كاریشی عهربیدا، نیشتمانیجا بم، ئاشنا پشی پش ئهوهی من تهنانهت كردووه،من، گهورهیه بۆ داھاتكی ئهمه لهگهمایه لهبهر ئهوهیببمه ئهوهی بم ب سوودمهند بتوانم لی تا پویسته

تر. بۆ ھاوكاری كه سانی بهربهستھونهریی كاری له دوور عریان)دا (تارق لهگه ڵ ژیانت

گۆڕاوه؟و دهمارگیریی له بومهتهوه ھمن زیاتر گۆڕاوم -زۆرلكا پمهوه دهمكه كه توڕه بوونهی لهو بووه رزگارمپ دنیابوونی و پامدا ئیسراحهت له ئهو بوونی بوو،

بهخشیم.رۆتانایه؟ لهگهڵ ھهر تازهت ئهلبومی

كاره به ئهوان گرنگی رۆتانایه، دنیاییهوه لهگهڵ -بهبهرھهمھنان دهدهن لهسهر ئاستهكانی من ھونهرییهكانی

بهرھهمهكه . فرۆشیی بازاڕ و ریكالم ونوانتانا له كشه یهك ھیچ دهكرێ باس و دهوترێ وهك

نهداوه؟ روویرووی رۆتانادا لهگهڵ كشهیهك ھیچ شوهیهك ھیچ -بهچهند لهگهڵ گربهستك چهند ئهوهبوو تهنھا نهداوه،خاڵ، ھهندك به گۆڕینی ھهبوو سهبارهت بهرپرسكیاندا

چارهسهركران. ھهمووی ئهمانهش كهكه به رھهمھنانهی كۆمپانیای ئه و ناچیته بۆچی ئهی

خاوهنییهتی؟ ھاوسهركهتئهوهوه، كۆمپانیایهی به و بكه م پهیوهندی -نامهوتلك تایبهتیم ژیانی كاری ھونهریی و دهمهوت چونكهچوارچوهی له نییه ئیشكردن به ئیمانیشم جیابت،

تایبهت. شهراكهتكیسهبری رامی لهگهڵ دووانه(دیوت)تان گۆرانییه كی

رامی؟ سهر چووه ھهبژاردنهكهت بۆ كرد، پشكهشتارقی كۆمپانیاكهی به پهیوهنداره سهبری -رامیبه تهواوم چونكه بوای بۆیه ھهمبژارد، ھاوسه رمهوه،

لهنوانماندا. و ھهستمان ھهیه دهنگ نزیكیی ئاستیپگه ی دواییتاندا جگهو گۆرانی ئهلبومهكهی له كام

ھهبوو؟ دیاریوای چونكه بهالمهوه، بوو گرنگ زۆر -گۆرانی(نس حاله)

كهوتووه. خۆی سه ردهمی پش دادهنمخۆی سهرده می پش گۆرانییهكه چییه مهبه ستت

كهوتوه؟تا ئستا كه دابهشكردنی میوزیكهكهی -واته گۆرانییهكه

نهدیوه. بهخۆوه ئهمهی عهرهبی جیھانیباسی ئایا دهگهیهنت، چی حاله) دهستهواژهی(نس ئهی

دهكات؟ دوو ھاوسهر پهیوهندیجیھانی له پیاو و ژن له زۆر بارودۆخی گۆرانییه -ئهم


.نعهرهبیدا دهچوونه خهلیجییهكهت ئهلبومه گۆرانییهكی ھیچ بۆچی

نهگرتووه؟پویستم كاتی بهم كه وت، بابهتم چنگ -بهراشكاوی

بهشوهیهكی دروست. بهدواداچوونی نهبوو بۆنه بوو؟ پاپشت به پویستی ئه لبومهكه ئایا

ئهلبوم، بۆ نییه پاپشتك و ده سكهوت ھیچ -كلیپگۆرانییه زۆریاندا له پشكهشكرد كه ئاھه نگكم چهندئهو پاشان بهسه، ئهمهش پشكهشكرد، خهلیجییهكانم

ھهبوو. فرۆشی زۆرترین قلبی) ئهلبومه(سواھائه وهی له گهڵ ناكهیت خوری) (مهروان له گهڵ ئیش بۆ

لهگهیدا سهركهوتنت بهدهستھناوه؟ پشتروا بهم خوری، مهروان لهگهڵ كاركردن -پمخۆشه وهك خۆی ھونهریی وابهستبوونی ئهو كه دهكهم باوهڕلهگهڵ ئیشكردن بۆ بهربهستك بۆته گۆرانیبژك

تر. كهسانیھهفتانه

ھاوسهریدا عوریانی تاریق لهگهڵ ئهساه

54

ھـــونــــهر

ھناوه توڕهبوون له وازم ئهساه :دهركهوتنی یهكه م له بوو ١٣ سایدا تهمه نی له ئهو

سوری، باوكی تهلهفزیۆنی شاشهی لهسهر لهگهڵ باوكیدا،دهستی پاشان بوو، ھاندهری یهكهمین ساتهوه یهكهم لهپشخستنی، و بۆ پگهیاندنی كردووه كاری و گرتووهكۆچی ئهساه باوكی ١٦ سایدا له تهمهنی بهم

بی، تهنھا به ھونهرییه كهی كاروانه ئهساهش كردورهسهنه. سورییه لھاتووه ئهو ئهساهیه، ئهمه

بهكاری ھونهریی كرد، دهستی بوو كه ھشتا منداڵلهناو مندان گۆرانی چی.. گۆرانی مندای به

لهگهیشیدا بوو گهوره كه قوتابخانهكهی، مندانیو رووناكیی ئه مۆش بوو، گه وره ناوبانگی

لهسهره، الیهكهوه ھهموو بالجكتۆری لهلهگهڵ دیمانه یهی ئهم ھهفتانه

سازكرد.

ئامادهكردندایت لهخۆله م تازهت، ئه لبومی بۆچۆن ئامادهكردنه دا قۆناغی

لدهكهیت؟ گوزارشتی٣٠ ئاواز پاشان له گوگرتنم پاش -زۆرینهی تۆماركردنی به ھهسامدهمهوت ئهوهی ئهلبومهكهم، گۆرانییهكانیھهرگۆرانییهك كه ئهوهیه بیم كورتی بهله و ئهویش موفاجهئهیهكی گهورهیه، خۆی بۆھهموو لهگه ڵ دهكهم، پشكهشی كه شوازهیرۆمانسییهتی له پارزگاری ھه ومداوه ئهمانهشداسنوور بهب ئهلبومهمدا لهم بكهم، كارهكانلهھهسته كانمدا كشاوه رهنجم ئازارو چیوه، گۆرانیمھهستو ھهموو به داوه ، دهنگم به مهوداشم و

دهنگ. تهنھا له زیاتر وتووه گۆرانیم ئیحساسمهوهكه بكه ین ئستات ئهلبومهی ئهم لهسه ر قسه ئهگهرالت ئاستك چ تا دهرچووه، خهلیجی دیالكتی به

پهسهنده؟



رۆمانسیانهیان گۆرانییهكی خۆشهویستیدا چهند رۆژی له لوبنانداو له وتی گۆرانیی دیارهكانی ئهسترهبه ئهویش بوو، بوارهدا دهستپشخهر لهم فارس) (مریام بۆنهیهوه، بهو دیاری كردیانه تۆماركردوئهوهی بۆ گرت بهرھهمهی ئه م ونه ی پاریس له مانگك چهند پیش و الشتی) گۆرانی(أیام تۆماركردنیله اید)ی گۆرانی(لمسه عه جرهم) (نانسی شه نگ شۆخو ھونهرمهندی پاشان ئامادهبت، بۆنهكه دا لهتیدا كهنعان)ه و دهرھنهر(لیلی خانمی دهرھنانی له كه پشكه شكرد رۆمانسیدا خهونو پ كهشكی

خۆشه ویسته كهی. دووری دهبینی له عاشقك رۆی نانسی

دهچن خۆشهویستی بۆ گۆرانی

ھـــونــــهر


گۆرانییهكی چهند سهفادین مهریوانتراك (٩) له كه كردووه، ئامادهچیتر بیاریداوه بهم پكھاتووه،ئهلبوم بهشوهی گۆرانییه كانیله تائستا چونكه بونهكاتهوه،دهستهبهر یاسایه ك ھیچ كوردستاندابهرھهمه مافی پاراستنی بۆ نهكراوه،له ھونه رمهندان. ھونه رییهكانی

گۆرانیبژ ھونهرمهندی لدوانكیداله ئستا كه سهفادین مهریوانو دهبات بهسهر ژیان سوید وتیئایسلهندای مانگه وتی دوو ماوهیوته ئهو بۆ ھاتوه جھشتووهوپرۆژهی و كار دوایین دهرباره ی رایگهیاند: خۆی ھونهرییهكانیخهریكی زۆره «ماوهیه كی

گۆرانییهكم، چهند ئامادهكاریپكھاتووه، تراك (٩) له كهكردووه، بۆ كارم جوان بهشوازكی(ئهحمهد شاعیران شیعری لهحهمه ئهحمهد، گهشبیر محهمهد،كارزی، ھمن شهریف، شوانئاوازی و نه قشبهندی)یه ھمنو ھههبجه ناوچهی (فۆلكلۆریئاوازم خۆم ھهندكیشیان لوڕی)تدا مقامكیش چهند داناون، بۆ

ھهن».دیكهی بهشكی له ھونهرمهند«بیارم رایگهیاند لدوانهكهیداسیدیهكدا وهك له داوه بهرھهمه كانمنهكه مهوه، بو گۆرانی ئهلبومیله تائستا بهداخهوه چونكهبۆ نییه، یاسایه ك ھیچ كوردستانھونهرمهندانی بهرھه می پاراستنیھهموو ئهو من كاتكدا له گۆرانیبژ،خهرجم گۆرانیانه لهو خهرجیه یچهند له دواییدا كهچی كردووه ،سهنتهرك و تۆمارگا و دوكانكگیرفانی بخهنه قازانجهكه ی و خرپشووترمدا ئهلبومی دوا له خۆیان،ھیچی كرد خهرجم تیایدا پاره ی ئهو

گیرفانم». نهھاتهوه

«كتبكی ساالر ئهحمهد ناوی به گه یاند چاپ به تازهیكتبكی ھهروهھا «مینا»،كردووه ئاماده دیكهشیكورسیهكهی كتبی لهسهرقۆناغی له و بكهس شركۆ

چاپكردندایه.ھونهرمهند بارهیه وه لهمرایگهیاند: ساالر ئهحمهدكتبكی رۆژكه چهند «ماوهیگهیاند كه بریتی تازهم به چاپدوو (مینا)، شانۆگهری له بوومن وهرگدراوه، شانۆگهریدوای شانۆییهكانم كاره زۆربه ینمایشكردنیان، و بهرھهمھنانبگهیهنم چاپیان به ھهومداوه زیندوو بهشوهیه كی ئهوهی بۆوتی: ھه روهھا بمنتهوه».ماوهیهكه كتبه، لهو «جگهكتبكم نووسینی خهریكیبه ھا و (كورسی ناوی بهبریتییه كتبه ئه و درامییهكانی)زانستی لكۆینهوهیهكی لهكه وایهی چامه ئهو لهسهربكهس شركۆ شاعیر لهالیه ن

نووسراوه».

كورسییه كهی میناوالی بكهس شركۆساالره ئهحمه د

سیدییهكی زاھیر لۆكه (sms) ناونیشانی بهبو نزیكدا ئایندهیهكی له تراكی ١٠ نۆیئهلبومه ئه م بهرھهمه كانی تكستی دهكاتهوه ،دكتۆر بهرزنجی، عهبدول فهریدون (دكتۆر ئیبراھیم، سهعید حهمه عهبدولكهریم، ئاراسسهرجهمی و چهلكی) ئهدیب ھهورامی، ئهمیرھهكهوت ھونهرمهند لهالیهن ئاوازهكانمیوزیكیش كاری كراوه و بۆ كاری زاھیر)هوهئهنجامدانی به حسن) (ھمن ھونهرمهند

ھهساوه.زیوریخی وتی شاری دانیشتوی لۆكه، ئستاشاری ١٩٨٨ له سای لهدایكبووی سویسرایهوكاری ئهمهش دهبته دهستپكی سلمانی..گۆرانی ھونهری بواری له خانمه ئهم ھونهریی

میوزیكدا. و

لۆكه له ئس ئم ئسدا

بوناکهمهوه" ئهلبوم وهک "گۆرانییهکانم

59

البردنی بۆ خۆرھه تی شوازی له وانه یه باشترین و له شدا، له زیاده مووی ئه م شوازه ئستا. تا بت كاریگه رترین شواز گه رم كووی شه كری به كارھنانی به پشت (شیله ) ھه ویركی وه ده ستھنانی بۆ ده به ستزیاده كه داده نرێ رووبه رانه ئه و له سه ر لیچ مووی ل الده برێ، به و مووه زۆر بچووكانه ش كه به ھیچ شوازكی دیكه النابرن. بۆ وه ده ستھنانی ھه ویری شه كری لیچی باش، ٢٠٠ گرام له شه كر له ناو ٢٥٩ مللی ئاو بكونه . كاتك ئه م تكه ه یه


ھه ندك ره ق ده ب، بك ئاوی نیو لیمۆی ترشی بخه ره ناو، له گه ڵ كه وچككی بچووك له ھه نگون بھه به ده ستبكه وێ. نه رمت لیچ و ھه ویركی تا ئه م ھه ویره تۆزك ساردببته وه بت پش ئه وه ی له سه ر پستت دایبنیت، ئه مه ش بۆ خۆدوورگرتن بۆ گه رمییه وه . به ھۆی سووتانك ھه ر له ركوپك، باش و ئه نجامكی وه ده ستھنانی ھه ویری شه كره كه بۆ تۆپی بچووك بچووك دابه ش دیاریكراوی رووبه ركی له سه ر تۆپك ھه ر بكه . مووه كان، ره وی به درژایی پانبكه وه و له شت

.دایانبن درژ، شریتكی شوه ی له سه ر له دواییداو له خواره وه بۆ سه ره وه و به پچه وانه ی مووه كان، به یه كجار شریته كه لبكه وه . ھه ویری شه كره كه له پستت لده بته وه و له گه ڵ خۆشیدا

ھه موو زیاده مووه كان له ڕه گه وه ده رده ھنت.ھه ویری پاشماوه كانی له خۆڕزگاركردن بۆ ته نھا نووساون، پستتدا به كه شه كره كه پستت به ئاوی گه رم بشۆ تا شه كره كه به خۆی

ده تاوته وه . ئا: ھڤی رواندزی

دهكات؟ ھهراسانت موو زیاده

58

خــانــمــان

پستو لهشو الرو پاراستنی جوانی بۆ گرتۆتهبهر روشونییان چهندین لهدر زهمانهوه، خانمان ھهرشوازی چهندین دادهنرێ. خانمان ئهركهكانی سهختترین له یهكك به زیاده مووی البردنی رووخساریان.موالبردن ئامری شیرهو له یزهر، سپرای مووالبردن، موس، بهكارھنانی مۆم، وهك: ھه ن البردنی زیاده موو

دی. ئهوانی كاردهكاتو پیل یان كاره با به كه


60

مـۆدــل

مهرسیدس ماوه یهدا ھهفتهی فاشنی لهمنیویۆرك له پایز وهرزی بۆ بنزنیویۆرك له سانه كه ھهفته یه ئهم ركخرا. دیزاینهری ئهمساڵ چهندین خانهو سازدهكرێ،وهك جیھاندا، له خانمان جلوبهرگی بواری مییلو كارلۆس رۆنسنو چارلۆت كالینو كالڤنلیپۆرو نانت ولیه مسنو مانیو میچكاو بادگلیدی ئهوانی ھیلفیگه رو تۆمی رۆالندو پامال

تیاداكرد. بهشدارییانچاالكی دیكهی چهندین ھهفتهیهدا، ئهم لهمیانیبۆ قهشهنگ نمایشكی وهك: سازكرا، فاشن(باربی) بووكه شووشهی به تایبهت جلوبهرگیلهدایكبوونییهوه. ساهی ٥٠ یادی بهبۆنهی(پۆجكت كۆتایی شه شهمی وهرزیئهسترهكانی بهشداریكردنی رهنهوهی).سوور رهنگ لهنمایشكردنی جلوبهرگی سینهما

كۆلكشنی جلی سووری دی راستهقینه. لهستایلی له بوون تكههیهك جلوبهرگهكانئاستبهرز. بهشوهیه كی ھاوچه رخ كۆنوركپۆش جۆراوجۆرو رهنگهكانیش ھهروهھا

بریقهدار. زهقو رهنگی ھهبوونی بهب بوون،رواندزی ڤینیار ــ ھهفتانه

یهك له نمایش چهندینگهورهدا رووداوی

بنز مهرسیدس فاشنی



ئهو لهسه ر ھهیه سهرهكیان كاریگهریهكی ماوهییدهبتهوه. قژ رووبهڕووی كه گرفتانهی

قژ رووتانهوهیبهدهستییهوه خانمان زۆربهی كه كشه یه ئهو ئهمهو پچان له بریتییه ئهمه نیشانهكانی ده نانن،زۆربهی گیروگرفته ئهم تاهكانی قژ. كۆتایی رووتانهوهیروودهدات، شامپۆوه بهكارھنانی زۆر بهھۆی كاتو وشكی به قژ داھنانی له زیادهڕۆیی بهھۆی یانكهمی بهھۆی ئهمه كات ھهندێ موجهفیفهكردنی،

روودهدات. دهرهكییهوه غودهی بوونی و ڤیتامینله حاهته ئهم كات زۆربهی بده ین سهرنج ئهگهرقژهكهدا لهگهڵ روودهدات ھههدا مامههی ئهنجامیزیاتر وشك قژی قژ، بهستنی بهردهوامی به وهككشهیه ئهم تووشی ئهوهی بـۆ تدایه ئامادهیی

ببت.

قژی وشكزیادهڕۆیی بهھۆی قژ وشكبوونه وه ی دیاردهیقژهوه ئوتوی و موجهفیفه و لهف بهكارھنانیخراپی قژو بۆیهكردنی له زیادهڕۆیی ده دات، رووبۆیه حاه تهیه، ئهم دیكه ی ھۆكاركی خۆراكدهنانن گرفتهوه ئهم بهده ست كه كهسانهی ئهوبھنن، بهكار وشك قژی به تایبهت شامپۆی پویسته زهیتون زهیتی كهمك دهكرت ئهمه چارهسهری بۆبه ماوهیهك بۆ شامپۆكه و بكرت شامپۆكه تكه ی

بھرتهوه. قژهكهوه

چهور قژیچهوری كشه ی به دهست زۆری خهك ژمارهیه كیبه پویستی قژه جۆره ئهم دهنانن، قژهوهله رگه ئهوهی بۆ ھهیه تایبهت چاودرییهكیچهوریه ئهو چونكه بگرین، كش دروستبوونی

بۆ كرش، دروستبوونی بۆ سهرهكییه ھۆكاركیسجار ھهفتانه كهمهوه الیهنی به پویسته ئهمه زۆر دهوترت كه ھه هیه ئهوه بشۆردرت. قژهكهله پویسته رووتانه وهی. ھۆی دهبته قژ شتنی به ئاو جوان و لبدرت شامپۆی دووجار كاتی شتنداكه سانه ئهو ئامۆژگاری پسپۆڕان له ھه ندێ بشۆرتپاش ده نانن ئهم كشه یهوه دهست به كه دهكهنبۆ له قژهكهو بدهن لیمۆ ئاوی قژهكه كهمك شتنیبیشۆن، ئاو به پاشان بھنهوه پوهی ماوهیه كئهو البردنی ھۆی لیمۆیه دهبته ئاوی ئهم چونكه

سهرهوهیه. پستی به كه چهوریه

ھۆكارهكانیدهرهوه كارگهرییهكانی رووبهڕووی ھهمیشه قژكلۆرین مادهی و خۆرو تیشكی وهك دهبته وهله دهبت دروست مهلهكردنهوه بهھۆی كهكیماوییانهی ماده ئهو ھهروه ھا مهلهوانگهكاندا،ده كهون قژ بهرتاه كانی قژهوه بۆیهكردنی بهھۆیكه كارده كهنه ھهن پاكهرهوهش شامپۆ و ھهندكقژی تاهكانی كه ھهیه خانه یهك چهند سهرقژ.له دهكات ناوهوهی بهشی له پارزگاری داپۆشیوهوتایبهتی مادهیهكی به قژ تاهكانی سروشتیدا حاهتیئهمه كه (sebum) دهوترت پی داپۆشراوه و خۆر تیشكی لهوانهیه دهردهدات، چهوری مادهی ئهمه كه كلۆرین زیادبوونی ھۆی ببته ئاوهكه و خوێكه قژدا تاهكانی دروستكردنی ش له ھۆی دهبتهدواتر كه مادهی چهوری دروست كردنی ھۆی دهبته

دهگه یهنت. پ زیانی وشكبوویه وه قژهكهبۆ دهھنت بهكار چهور كرمی كهس ھهندێكرمانه جۆره ئهم نهرمكردنی قژ، كه خاوكردنهوهوكاتكدا له قژهكه دهگهیهنت بهتایبهت به زۆر زیانكیمادهی ھهندك بهرز دهكه وت. گهرمی پله یهكی بهركمیایی مادهی پكھاته كهیدا له كه ھهیه چهوری ناوهوهی پكھاتهی گۆڕینی ھۆی دهبته تدایهكه قژ تاهكانی بوونی الواز ھۆی دهبته كه قژتووشی قژهكه ده كات، وه رینی وشكبوونه وهو تووشیكاتی له ئه وهی وهك ده كات كیمیایی سووتانیئهگهر بهتایبهت روودهدات موجهفیفیهدا بهكارھنانیو موجهفیفهكردنهكه بت گهرمی بهرزدا پلهیهكی له

بتهوه. دووباره رۆژانهرۆنی دهتوانرت ھهموو ئهمانه كردنی چارهسهر بۆلهگهڵ ركوپك بهشوه یهكی بھنرت بهكار رووهكیبهھزكردنی بۆ زهیتانه بهو زهیت حهمام ئهنجامدانی

قژهكه.ھهفتانه

62

ژیـانـدۆســتـی

ئهندامهكانی فهرمانی دهن زانایانوهك یهكك قژیش جهسته فیسۆلۆجیه .پارزگاری ئهركی جهسته دیارهكانی ئهندامه لهناھت و لهئهستۆدایه سهری له كردنپستی بهر خۆر تیشكی راستهوخۆ بهشوهیهكیپلهی لهدهستدانی له رگه ھهروه ھا بكهوت، سهر

دهگرت. جهسته گهرمیھۆی ئهوه ی دهبته بریقه دار و و جوان پاك قژی

ناودری سهر بهتاجی عهرهبیش نازداران وتراوه ، قژی بۆ گۆرانی بهیتی لهوجۆره ، بهسهدان كوردیدا ئهدهبیاتی لهدهكهی. ل پارزگاری چۆن دهت پت راپۆرته بهم ھهفتانهش دهكات،

كه دهركهویت، جوان و خاون بهشوهیهكی كهو خۆشی مایهی دهبته قژ رهونهقی و جوانیدهبت به م خاوهنهكهی ، بۆ بوون سه رنج جیله قۆناغك له قژ كه بیرنهچت له ئهوهشمانجۆراوجۆر كشه ی تووشی ژیاندا قۆناغهكانیرووتانهوهی، قژو وشكبوونهوهی لهوانه دهبتموجهفیفه بهكارھنانی له زیادهڕۆیی بگومانكهرهسته یهكی جۆره ھهموو و زهیت و كرم و

رووتانهوهی و ھۆی الوازكردن ده بته قژ جوانكاریتاهكانی.

م نرو ھهردوو رهگهزی قژ تایبهت به كشهكانیگیروگرفتانهش ئهو كچان، بهتایبهت دهگرتهوهلهو باس لهوهی بهر دهگۆڕت. قژهكه جۆری بهپیدهبتهوه، قژ رووبهڕووی كه بكه ین گیروگرفتانهئاۆزی نائارامی، دوودی، ئهوه بزانین پویسته بۆ ھۆكاری و ئاووھهوا و ژینگه دهروونی، باری

دهكـــه یــــت؟ قـــژت لــه پــارــزگـــاری چــــۆن


بهالدا خستووه لولت پهرچهمی

65

و میللی كه له پووری له و نییه زیاتر ھه رمیه ك میراتی ئه ده بیدا پگه یه كی وای نییه كه شیاوی باس ژه ھراوییه كان ماده زۆری رژه یه كی له بت. خون زیانه كانیان له مرۆڤ جه سته ی تا پاكده كاته وه ھه ندكیان و ھه مه جۆرن مادانه ش ئه و بپارزت، به شوه یه كی سروشتی له میانی پرۆسه ی زینده ییدا دروست ده بن وه ك یۆریا و ترشه ۆكی میز، ھه ندكی ده بن دروست شانه كانه وه رزینی به ھۆی تریشیان وه ك ماده ی كریانتین، ھه روه ك به شكیشیان به ھۆی رگه ی له به شكیشیان ده بن، په یدا نه خۆشییه وه جگه ریش و جه سته وه ده چنه خونه وه یان ده م به شوه یه كی كیمیایی ده یانگۆڕت تا رژه ی چه وریان كه مبكاته وه ، پاشان ده یانرت بۆ گورچیله تا له گه ڵ

میزدا بیانكاته ده ره وه .تۆ ركده خات، جه سته دا له ئاو رژه ی گورچیله تر شله مه نییه كانی و ئاو بوو تینووت ھه ركاتك ده خۆیته وه ، ره نگه تینووشت نه بت وه ك ئه و كاتانه ی كه میوانیت و ئاوت بۆ دنن، حساب بۆ ئه و رژه یه گورچیله یه ئه وه توانایدایه ، له جه سته كه ناكه یت كه ئه و باره قورسه له جیاتی تۆ ھه ده گرت و بی پویست له زیاد ئه گه ر ركده خات، پویست ئاوی ئاوت خوارده وه ، ئه وا گورچیله ده رگاكانی بۆ ئه و ئاوه له بۆ میزدان و تۆش بینرت تا زیاده ده كاته وه رگه ی ده ماره كانه وه ھه ست ده كه یت كه پویستت به به تاكردنه وه ی میزدان ھه یه ، ئه گه ر ئه وه نه بت، ئه وا تۆ به ده ستی خۆت فشاری خونت به رزده كه یته وه و قورگت پده كه یت له شله مه نی و توانای ھه ناسه دانت نامنت، ئاو شانه كانی مشكت پده كات و تووشی شۆگ ده بیت و له ھۆش خۆت ده چیت، به م ئه گه ر

گورچیله ت ساغ بت ئه وا ئه م حاه تانه رووناده ن.ھایدرۆجین ئایۆنه كانی رژه ی گورچیله ھه روه ھا خون ترشه ۆكی رژه ی ئه وانیش كه ركده خه ن، (پی ئچ) دیاری ده كه ن، ھه موو خانه یه ك پویستی پرۆسه تیدا كه ھه یه كراو دیاری ترشی بك به زینده ییه كان ئه نجام ده درن، ئه گه ر ترشییه كه كه می تكده چن ئه ندامه كان فه رمانی و ئه رك ئه وا كرد له ترشیی رژه ی ئه گه ر نموونه بۆ ده وه ستن، یان ده وه ستت. دڵ ئه وا كرد، كه می یان زیاد خوندا گورچیله ئه و رژه یه له رگه ی ركخستنی ترشه ۆكی ھایدرۆجینی ئایۆنی و ده كات دیاری خونه وه ناو زیاده فرده داته ناو بۆری میزه وه ، ماده ی ئامۆنیاش و ترشی ھاوسه نگی راگرتنی بۆ ده ھنت به رھه م كه مكردنه وه ی تیژییه كه ی، ئه گه ر رژه ی ترشه ۆك له په نگ ھایدرۆجین گورچیله ئه وا كرد كه می خوندا

ده دات و ئامۆنیاش به رھه م ناھنت.


بۆئه وه ی به ویژدان بین و له به ھای ئه ندامه كانی تر كه منه كه ینه وه ، ئه وا ده بت بزانین كه ته نھا گورچیله به كو نادات، ئه نجام ترشه ۆك ركخستنی كاری چه ند ئه ندامكی تریش له و پرۆسه یه دا به شدارن وه ك كۆئه ندامی ھه ناسه كه له رگه ی ھه ناسه دانی خراوه دوانه ئۆكسیدی گازی شوه ی له زیاده ترشه ۆكی به دی نه خۆشانه دا له و ئه مه ش ده رده دات، كاربۆن خون ترشه ۆكی زۆربوونی دووچاری كه ده كرت

بوون.له كاركه وتنی گورچیله له پرۆسه ی ھاوسه نگ راگرتنی

تر ئه ندامه كانی واده كات خون ترشه ۆكی به ئسقان ئه مه ش بۆ ھه ستن، كاره به و

ئه ندامه كانی تر پشه نگی له به ر داده نرت،

ئسقان ئه وه ی گه نجینه یه كی

ماده له گه وره تفته كان له

خۆده گرت كه ماده ی له گه ڵ

كلسدا یه كی

ه و تو گر«كلس

ماده ی ره قترین مرۆڤه »، جه سته ی

ئه گه ر كاری گورچیله وه ستا و

ناته واوی نیشانه كانی ئه وا ده ركه وتن، گورچیله

ئسقان «به ره فتاركی پچه وانه ی گه نده ه كان» به رپرسه ره فتاری

له پناو به رژه وه ندی گشتیدا ده ست ده كات به توانه وی خۆی، ئه مه ش به شیكردنه وه ی ماده تفته كان و و ده ردانیان بۆ ناو خون به شوه یه كی ركوپك و پله به ند، سه ره ڕای گرنگی ئه م كاره ی گه ئسقان پی له ھه مانكاتدا له كاتی پویستدا، به م ھه ده ستت الوازبوونی ھۆی ده بته چونكه نییه ، زیانیش ب

ئسقانه كان پش پیربوون.ھه روه ھا گورچیله ھه ده ستت به ركخستنی ئاستی و پۆتاسیۆم و سۆدیۆم وه كو: جه سته دا له خوێ له م ھه ریه ك ھتد... و فۆسفۆر و مه گنیسیۆم ھه ر روودانی ھه یه ، زیندووی رۆكی كانزایانه ش ناته واویه ك له ركخستنی ئه م مادانه دا ده بته ھۆی سه رھه دانی نه خۆشییه كی تایبه ت، ئه م نه خۆشییه ش

به ھۆی ئه و ناته واویه وه په یداده بت.ناڕكییه ك ھه ر بوونی وه رگره : نموونه به سۆدیۆم تكچوونی ھۆی ده بته سۆدیۆم فرمانه كانی له په ستانی خون و به رزبوونه وه ی رژه ی سۆدیۆمیش به په ستان به رزبوونه وه ی ھۆی ده بته خوندا له نزمبوونه وه ی و به رزبوونه وه به م ھاوتا. رژه یه كی رژه ی پۆتاسیۆم راسته وخۆ كارده كاته سه ر ھه موو ماسولكه كانی جه سته و له وانه یه ببته ھۆی شه له ل، ده شت كه ددایه ماسولكه ی له ئه مه ش مه ترسی ببته ھۆی شه له ل و گۆجبوون به و مانایه ی كه دڵ له ناڕكییه ك ئه گه ر ھه روه ھا ده كه وت، له كار ئه وا روویدا، مه گنیسیۆمدا و كالیسۆم كاره كانی ده بته مایه ی روودانی باركی ته ندروستی نیمچه ھاوشوه . بجگه له مه ش گورچیله كۆمه كی زۆر دیكه ی كیمیایی ماده ی و ھۆرمۆن و ڤیتامین ھه موو كاری بۆ ده كات، دروست پویست بۆ جه سته ، ئه ندامه كانی و خانه پویست ھۆڕمۆنی گورچیله نموونه مژینی پرۆسه ی ئه نجامدانی بۆ دروست ریخۆه دا له كالسیۆم ھۆرمۆنی ھه روه ك ده كات، بۆ پویست ھۆشیاركه ره وه ی ركخستنی فشاری خون به رھه م ئۆكسجینیش ئاستی و دنت ئه مه ش ركده خات، خوندا له پویست ھۆرمۆنی ده ردانی به پرۆسه یه ئه و چاككردنی بۆ

به شوه یه كی ناڕاسته وخۆ.گورچیله ھاوشوه ی سه ربازكی ونه و چه ند ئه ركك ئه نجام ده دات كه ھه رگیز به خه یای ئه و كه سه دا نایه ت كه سه یری ئه و ئه ندامه بچكۆله به بایه خ و به به ھایه ده كات. ئه گه ر دڵ دووچاری الوازی بوو، ده كرت له رگه ی روشونكه وه گرتنه به ری چه ند و ھه ندك ده رمان الوازیه كه ی كۆنترۆڵ بكرت، به م ناتوانرت كۆنترۆی به رده وامی شتنی به ته نھا بكرت گورچیله الوازی شتنیش ھه فته یه كدا، له جار س یان دوو نه بت ده بت ناته واوه ، چاره سه ركی و قورس ھه وكی ئه مه ش پبھنرت، كۆتایی گورچیله چاندنی به ھه نگاوكه پویستی به قوربانیدانی كه سكی تره به

به خشینی یه كك له گورچیله كانی.جگه له پزیشكه كان كه سی تر دركی به گه وره یی و به ھای گورچیله نه كردووه ، ته نھا نه نكم نه بت كه پی

ده وتم «وه ره گورچیله كه م».ھه فتانه

64

تهندروستی

گورچیله؟ یان دڵ كامیان، لهدهستدانیپرسیارهكه پدهچت وا ھهدهبژریت؟ كامیان تۆ گورچیلهدا، و دڵ لهدهستدانی لهنوان بكریت سهرپشك ئهگهرفرمانهكانی دهزانن، و گورچیله گرنگی بهم تهنھا پزیشكهكان نهبت، خۆیدا له جی یان ساویلكانه بت پرسیاركی

دروست. پرسیاركی دهبته پرسیارهكه روانگهیهشهوه لهمخراپدا شتی دوو له نوان مرۆڤ ئهگهر دانهیهكیان دهبت كه كرا سهرپشكئهوهیان نییه تدا گومانی ھیچ ھهبژرت،ئهمهش كهمتره. مهترسی و زهرهر كه ھهدهبژرتمایهی بهم ئهوهی نییه، مشتوم و مایهی ناكۆكیئهوهیان دهستنیشانكردنی له بریتییه ناكۆكییهئهگهر نموونه بۆ كهمتره . مه ترسی و زهرهر كهباشه پت پویستیدا كاتی له وترا: كه سك بهبینین؟ یان بیستن ھهستی بدهیت، لهدهست كامیانلهدهستدانی ھهبژاردنی له نابت دوودڵ كهسه ئهوئهودا خهیای له بینین چونكه بیستن، ھهستیبیستن دهستدانی له راستیدا له بهم گرنگتره،الوازبوونی ژیان و خۆشی ھۆی لهدهستدانی دهبتهو كۆمهیهتی كارلكی الوازبوونی و عهق ھزیخۆیدا. بهدهوری مرۆڤ چهقبهستنی و چهقینزگماك به له دایكبووندا له كاتی كه منداك تهنانهتتوانسته و كهمه زیره كی ئاستی بهزۆری ئهوا ،كهڕبكوری كاتكدا له سنوورداره. عهقییهكانیشیتگهیشتنی ئاستی و زۆر بهزیرهكییهكی زگماكبهدهستھنانی توانای به رزی توانایهكی و بهھزچاوساغهكان له به خراتر جۆراوجۆرهكان پسپۆڕییه

جیادهكرتهوه.

بهنگ دیمهنی و كه نابینابوون ھهن جیھان كهسانی بهناوبانگی چه ندئهدهبدا. و زانست بواری له بهرز پلهی به گهیشتووشنكه كۆهكه ی دنین لهوانه یهكك ناوی نموونه بۆ

«تهھا حسین»ه. ئهویش بووه ، ئهدهبی عهرهبیتر و شوه رهنگ چهندین به دهروون چاو راستهوا به ھهه لهدهستدانیشی نییه، كه كۆتایی دهكاتترس تاریكییهكه بهرپابوونی مانای كه لكدهدرتهوهلهدهستدانی بهم دهروونهوه، دهخاته هڕاوكد وبدهنگ وای دیمهنكی دهكاته ژیان ھهستی بیستنكه ئهوهیه ئهمهش دیمهنهكان، و رهنگ ھهمهچهشنیژیان به ھهستكردن كه ده كات دروست خه مۆكی باركیگهورهش داھنانكی ھهموو به كۆتایش رادهگرت،پله یهكی مرۆڤایهتیدا مژووی له الك چ دنت:

دهستھناوه. به ھونهری یان زانستی گهورهیو گورچیله ناتهواوی به سهبارهت حاهتهش ئه م

شته. ھه مان دڵ الوازیمهترسیدارتر زۆر دڵ الوازی پده چت كه وا سهرهتاو ئهدهب و شیعر گورچیله، ناتهواوی له كاریگهرتره وكهله پووری ھونهری ھهموو و و خهیای میللی ئایینله پیانوایه و دهدهن دڵ به گهوره رۆی ئهمانهدهبینن وای و گرنگتره جهسته ئهندامكی ھهموو

لهبهرئهوهی مردنه، سهرهكی ھۆكاری دڵ الوازی كهرۆی نازانن ھونهرمهندان و ئهدیبان و شاعیران كهژیان تای پیه ش به م چییه. ژیاندا له گورچیلهلهبهرئهوهی پناكه ن، گورچیلهدا درك ناتهواوی لهگهڵدڵ كه دهزانن ئهوه تهنھا ئهوان نین، پزیشك كهكهسهكه ئهوا وهستاش ئهگه ر ژیانه ، سهرچاوهی ئهوا كهوت، كار له گورچیله ئهگهر كه نازانن دهمرت،ناخۆش ژیانكی بهم له نامرت، یهكسهر مرۆڤه كهژیان نهماندا و مان لهنوان چهرمهسه ریدا پ ویهك ئازاری تهنھا دڵ نه خۆشهكانی بهم دهباتهسهر،ناتهواوی ئازاری له په روه ردگاریان و دهچژن مردن

پاراستوونی. گورچیلهمن كهسكی وهكو كه نییه تدا ھیچ نامۆییه كی بۆیهھهبژرت. ناتهواوی گورچیله بهرامبهر به دڵ الوازیئهوا شتدا، دوو لهنوان كرا سهرپشك ئهگهر

تاترینیانه. شیرینترینیان

گورچیله فرمانهكانیچهند ئهنجامدانی به ھهدهستت ساغ گورچیلهیپزیشكی زانستی ھهندكیان ھهمه چهشنه، فرمانكینادیاری به تائستا ھهندكیشیان و كردوون ئاشكرایقهبارهی له قهبارهكهی كه ئهندامه ئهم ماونهتهوه،


67

پو بۆ كۆمپیوته ری پرۆگرامكیئهندازیاری كۆلژیله ئهمنتیس زانكۆینوی پۆگرامكی ئهمانیاكه راگهیاند كۆمپیوتهریپیو دیزاینی دهتوانت

بكات.پكھاتووه پۆگرامه ئهمكه نهخشهكشك لهدهتوانت بهكارھنه ردیزاینی خۆی بهویستی و بكات پ پیوهكهی

كردووه. دیزاینت كه دهبینیت پیوه ئهو ونهی راستهوخۆپیوهت ئه و قابهكانی ھهموو و بكه یت پرنتی دهتوانیت ئهوهیه گرنگتر ھهموو له

ببت. لهسهر و قابهكانی رایبكشیت و دواتر كاغهز به بكهوت دهستوهستاندنی شوهی و بریقه ئاسانی ونهی زۆر به لهوهدایه پۆگرامه ئهم گرنگیچهرمی بهپی تاوه كو چهرمی تدایه ھهموو جۆرهكانی دواتر ببینیت، پیوهكهت

ویستراو دیزاینی بكهیت.


بهھۆی بهكارھنهر كه گۆڕانكارییهكیش ھهر ونهكه،دهیكات، فۆتۆكانهوه كردنی دهستكاری بهرنامهیهكیزۆربهی ھهروه ھا پیسكنه، ئهم گۆڕینی بریتییه له

گشتی. بهشوهیهكی ستاندهردن نهخشانهش ئهو

زانیاری شاردنهوهیدیجیتاییهكان ونه نهخشهكانی له تر یهككیبه لهناویدا ئهمهش زانیاری له شاردنهوه ی بریتییهبریتییه رگایانه لهو یهككیش دهبت، رگایهك چهندواته پیكسهكان، ژماره به زانیارییهكان نواندنی لهئینجا و ونه یهكدا شاریتهوه زانیارییهك لهناو ئهگهرئه وا تر، شونكی بۆ بیگوزیتهوه شونكهوه لهونه كه و دواتر ده ینونت پیتك ژمارهیهك به ھهرژمارهكان وهرگرتنیدا لهكاتی دواتریش دهنریت،

پیتهكان. دهگۆڕیته وه بهده زگا له زۆركات ونهسازی الیهنهی ئهمئاسانی به زۆر و به كاردهھنن ھهواگرییهكانئهگهر تاوهكو زانیاری به گۆڕیت ونهكه دهتوانیتنهتوانت كهس نردرا ئینتهرنتهوه رگهی له

و بهكاریھنت. زانیارییهكان ببینت

ئاسان كۆپیكردنیكۆپی دهتوانرت ئاسانی به زۆر دیجیتاهكان ونهبگوزرته وه، تر شونكی بۆ شونكهوه له و بكرتیارمه تی ئاسان بهشوهیهكی كردنه كۆپی ئهمچهندهھا و نه فهوتن ونهكان ئهوهی بۆ دهركهبه پویستی دیجیتای ونهی بۆیه بكرت، ل كۆپی به بگرت، خۆ له زۆر ونهی تاوهكو گگایهكه چهندنزمتره كوالیتی لهوهی بجگه تر ونهی پچهوانهوه

ھه گرتنی. بۆ ھهیه زۆر قهبارهیهكی به پویسته

تردا لهبوارهكانیله ھهیه زۆریان گرنگییه كی دیجیتاییهكانی ونه ئهسترهناسیدا، و گه ردوونناسی بهرهوپشچوونیونهی ھهر دهستكردهكانیش مانگه ھهروهھاگهردون به ونهی مرۆڤیان ئمهی دهگرن و دیجیتای له لهوهش بجگه كردووه ، ئاشكرا ئه سترهكان وو بشكنت بهربهست زۆر توانیوتی پزیشكیدا بواری

بدرت. ئهنجام پ پزیشكییهكانی شیكاره كۆمپیوتهر و ته لهفزیۆن سیستهمی ھهموو ئستاونهی به پشت تر ئه لیكترۆنییهكانی ئامره وله چییهك ھهر تهنانهت دهبهستن، دیجیتایبهكارھنانی ئهوا دهربكهوت كۆمپیوتهرهكه شاشهی

دیجیتاییهكانه. ونه نهخشهكانیمیسری مستهفا شڤان

پاسۆرد بهرنامهی 1Password بهرنامهی Agile Web Solutions كۆمپانیای گهوره سه ركهوتنكی لهدوای

بهرنامهكه. 1Password 2.9.8 دهبته ڤرژنی بوكرده وه كه نوی یزۆربهی پاسۆردی دانانی له بریتییه كارهكهشی لهسه ره، زۆری خواستكی بهرنامهیه ئهمدادهنت بهرنامهكه پاسۆردك بۆ ئهوهش دوای بهرنامهكهدا، ئیمهیهكانت له و سایت وبپاسۆردهكانت ھهموو پویستدا لهكاتی بهرنامهكه ئهوا پاسۆردی تهنھا كردنی داغ بهتر و پداویستییهكانی بۆ ئیمهی پاسۆردك چهند واته لهجیاتی لدانی دهكات، داغ بۆده كهیت. داغ پاسۆرد یه ك تهنھاھه موو لهگهڵ پۆگرامه ئهم«Firefox» براوسهرهكانی«OmniWeb» و «Camino»وئهم كاردهكات. و«Safari»داڤرژنهكهی لهچاو ڤرژنهیتدا گۆڕانكاری 23 پشووداكردن چـاكسازی رووی له كراوه مینیۆی و بهرنامهكه لیستی له

بهرنامهكهدا.

66

ئای تی

كۆپیكردنی و خرا و ئاسان گواستنه وه ی كه ھۆكارانه ی له و تره یه ككی ئاسان، ونه له سوود داوه ، رۆژنامه گه ری بواری یارمه تی

وه رگرت به شوه یه كی باشتر.

ونه ی دیجیتای دیجیتای سیسته مكی به كه ده وترت ونانه به و پكھنه ریشی یه كه ی بچووكترین و دت به رھه م چوارگۆشه یه كی له بریتییه كه پیكس له بریتییه

وـنـه دیـجـیـتـاـیـیـه كـان


و كۆكردنه وه به ره نگه ، یه ك ھه گری و بچووك ونه یه كی پیكسه كانیش ھه موو به ستنی پكه وه

دیجیتایمان ده ست ده كه وت.

پیكسئه و یه كه بچوكه یه كه ونه ی دیجیتای پك ده ھنت ھه ر ده گۆڕت، ره نگه كان ژماره ی زۆری به پی و ده ینونن، دیجیتای ژماره یه كی چه ند پیكسك له كۆتاییدا ده بته ژماره یه كی سروشتی به گۆڕینی بۆ

سیسته می ژماره یی ده یی، زۆری ژماره ی پیكسه كانیش نیشانه ی به رزی كوالیتی ونه كه پیشان ده دات، چونكه مانای به شداری كردنی ژماره یه كی زۆرتری پیكسه ، پیكسه كانی ژماره ی كامراییه ك كاتك بۆیه ھه ر زۆربت، ئه وا ونه یه كی باشتر ده گرت، كه ژماره یه كی زۆرتریش ونه كه یان دروستكرد ده توانرت بچووكترین رووبه ری ره نگ بنونرت، ئه و ژماره یه ش كه پیكسه كه ده نونت ده توانرت زۆر به ئاسانی به پی پوستی بگۆڕت، ئه م گۆڕینانه ش ده بته ھۆی گۆڕینی گشتی

گۆڕینی زۆری سیسته مه كان بۆ سیسته مكی دیجیتای ، زۆر به رھه می كوالیتی به رزی لكه وتۆته وه ، یه ككیش له و سیسته مانه بریتییه له سیسته می ونه یی دیجیتای كه توانیوتی زۆر سه ركه وتووانه كوالیتی ونه كان و ئه رشیفكی به ھز بۆ ونه كان دروست بكات، بجگه له وه ی به ھۆیه وه چه ندین به كارھنانی تری پ ده كرت، به تایبه تی له رووی سه ربازیی

و بواری ھه واگرییه وه ، بجگه له گه ڵ توانای گونجاندنی ونه كان به پی شون و به كارھنانی ، له گه ڵ ئه مانه شدا زۆر كاریگه ری خراپی به جھشتووه كه ره نگه به ھۆیه وه كشه ی گه وره ی سیاسی و كۆمه یه تی لكه وتبته وه .

69

تۆكیۆ، ژاپۆن: (پشانگای دیناسۆره كان

له تۆكیۆ كارونوچی) وه ك ریكالمك بۆ پشانگای (دیناسۆره كانی گۆندوانا) كه له

١٤ی ئاداردا سازده كرت.

ئه مریتسار، ھیندستان: كچه خوندكاركی كۆلژ له یه كك له شوه كانی یۆگادا له كاتی به شداریكردنی له فستیڤای یارییه وه رزشییه كاندا.

ی بۆ ی ی .(

نورمبرگ، ئه مانیا: به شداریكردنی ٢٩٠٠ كۆمپانیا له ١٢٤ ده وه ت له پشانگای (بایۆفاك) بۆ خوارده مه نی سروشتی له نوان ١٩ تا ٢٢ی شوبات.


فــۆتـــۆستــۆری

بۆ (له چهپهوه ئه مانیا: بهرلین،بود ئهكتهری ئیتای بهناوبانگ راست)كاڤانیانو ریك ئهمانی ئه كته ری سپنسهروچیرنهرو نۆرا ئهمانی ئهكتهری خانمهلهیهكهمین نیرۆ فرانكۆ ئیتای ئهكتهریئهركمه، (كوشتن فیلمهكهیان نمایشیخۆشهویستهكهم).

لهكاتی سهماكهرك بۆلیڤیا: ئۆرورو،له میانی خۆر) كوڕانی (ئهنكاییهكان، سهمایبه یونسكۆ لهالیهن كه ئۆرورو كهرنهڤای

ناسراوه. جیھانیی میراتكی

ئوسترالیا: بهشداریكردنی سدنی،بۆ راھیبهكانی پهرستگای شاوولینئهندامانی چینیو جهنگی ھونهریگۆرانیو سهمای چینی شانۆی ژینگژو بۆشاوولین). (بای شانۆیی لهنمایشكردنی


71

بهشداریان دهرهوهدا پاهوانتییهكانیبهم ھهیه، كهموكوڕیش ھهرچه نده كردووه سهرجهم له به ئاستی كچان گهشبینم ھشتا

یارییهكاندا.به گرنگی كوردستان یانهكانی چهند تا

وهرزشی كچان و ژنان دهدهن؟و كچان وهرزشی له دهبینرت سستییهك ـنووسینگهی یانهكاندا لرهدا دهبت له ژنانكوردستان ئۆۆمپی لیژنهی ژنانی و كچانبن فاكتهرك دهبت ببینت، كاریگهر رۆیوهرزشی به كه سستییه ی لهم لكۆینهوه بۆسهردانی به ئهویش دیاره. ژنانهوه و كچانسهرپهرشتیارانی لهگهڵ گفتوگۆ و یانهكانسازدانی و یانهكاندا له كچان تیپهكانی لكۆینهوه بۆ بهرپرسان بانگكردنی و سیمینارئستا تاوهكو بهداخهوه بهم بارهیهوه، لهوئهم جۆره ئایندهدا له ھیوادارم ئهمه نهكراوه،كچان وهرزشی پشكهوتنی بۆ بكرت كارانهپهیوه ندیدار الیهنی پویسته ھهروهك ژنان، وتیپی بهتایبهت وهرزشییهكاندا تیپه لهگهڵو بزانن كهموكوڕییه كانیان و كۆببنهوه كچان

بكهن. چارهسهریانھهبت راستهوخۆ پهیوهندی ھهروهكئافرهتانی چاالكی نووسینگهی لهنوانپارزگادا، و كوردستان ئۆۆمپی لیژنهیدابنن میكانیزمك بتوانن ئهوهی بۆبه كچان تیپهكانی گهشهسهندنی بۆكه وهرزشی كۆمهگای و ھۆڵ دروستكردنی

تدابت. پداویستییهكانی ھهمووھاوكاری كوردستان ئۆۆمپی لیژنهی تاچهند

دهكات؟ ژنان و كچان وهرزشی له و سه رزارهكی به شوهیهكی ـئهوه بانگهشهی بهردهوام راگهیاندنهكانداو وهرزشی كچان به داوه گرنگیان ده كهن كهئستا گرنگی پنادهن. به كردار ژنان، بهمبۆ پ، ئهوهی تۆپی به گرنگی دراوه زیاترئهو ئهوهنده ی نیو به دهكرت پ تۆپی وهرزشی به بدهن گرنگی ئهگهر كهمتریش، كچان وهرزشی ئهوا دنیام كه ژنان، و كچانكچان پش دهكهوت، وهرزشی زۆر ژنان ووتهكه، بۆ شارستانییه روویهكی ژنان ویارییهكانی له و بدرت پ گرنگی پویسته

نهبت. كهمتر ترژن كادركی كه لهوه نهكراوهته بیر تائستابه شداری ئهوهی بۆ وت دهرهوهی بنرنه

بكات، ناوبژیوانیدا و راھنان خولی لهدهكهن خول بهشداری پیاو بهچه ندین بهمئۆۆمپی لیژنهی زیاتر وت. دهرهوهی لهلهوه بیر تائستا كه متهرخه من، كوردستانبه تایبهت كۆمهگایهكی كه نهكراوهتهوه

دابمهزرت. ژنانله ژنان ژمارهی بدرت ھهوڵ پویستهكۆمیتهی تهنفیزی یهكتییه وهرزشییه كان و لهله شونانهدا له و به داخهوه بهم زیادبكرت،كه مدهبته وه. بكات زیاد ژنان ژمارهی باتیھهبت تهواو ھهماھهنگییهكی پویسته و با خوندنی و پهروهرده وهزارهتی لهنوانئۆۆمپی الوان و لیژنهی و وهرزش وهزارهتیبۆ تهبابن وه رزشییهكان دامهزراوه سهرجهم و

وهرزش. پشخستنیببته توانیویهتی (ئهفرۆدت) یانهی ئایا

ژنان؟ و كچان بۆ سهركهوتوو یانهیه كییانهی ھهبسهنگنین خۆمان ناتوانین ئمه ـرهزامهندی ٢٠٠٨/١/١٦ له (ئهفرۆدت)مانگ بهشوه یهكی چوار دراوهو دوای لهسهر

ئمه ٢٠٠٨/٦/٧ له دامهزراوه رهسمیمنداڵ ھهبژاردنی و تاقیكردنهوه به دهستمانئهوه ی بۆ سهرهتاییهكاندا خوندنگا له كردیهكهم ھهنگاوی وهكو یانهكهمانه وه، بیانھنینهھهیه تیپمان چهندین ناوه، باشمان ھهنگاویدهست، تۆپی باسكه، (باله، تیپهكانی وهكوسهرمز، شمشربازی، مهلهوانی ، شهترهنج،پگهیشتووان، تازه ئاستی له جومناستیك)پگه یاندن بۆ ده وت زۆریان ماوه یه كی دیارهو فربكرت زانستییانه بهشوهیهكی ده بتژنان و كچان وهرزشی كه ئه وهیه ئامانجمانھهوی له و بچت بهره وپشهوه و بكات گهشهتیپهكانمان بتوانین ئه وهی بۆ بهردهوامداینئمه پاهوانتییه كاندا، له بكات بهشداریئهو دامهزراندنی به دهستمانكردووه زیاتر بهتایبهت نهماون سلمانیدا له كه تیپانهیله و پاهوانتییهكاندا له و یانهكاندا لهپاهوانتییه كانمان به شداری تاكهكاندا یارییهله بهدهستھناوه باشمان ئهنجامی و كردووهبهكو نییه، سهركهوتن ئامانجمان ئستادا ئهوهیه بۆ بهشداریكردنانه ئهو ئامانجمانبهر نهبهینه پهنا و پبگهیهنین یاریزانهكانیانهكانی ھیوادارین تر، یانهكانی یاریزانی

بیربكهنه وه. شوازه بهو تریشعارف ــ سامان ھهفتانه


دیده وانیدا چادرگهی له کهژاڵ

بالهدا خولکی له

له گۆڕهپاندا کهژاڵ

70

وهرزش

رهوشی ئستا گشتی بهشوهیهكی كوردستان له ژنان و كچان وهزرشی

دهبینیت؟ چۆنوهرزشی لهنوان بكهین بهراوردك ئهگهر ـدهبینین ئهوا ئستادا، وهرزشی و جارانبه م گهشه كردندایه، له ژنان وه رزشی كهبهرهو ژنان وهزرشی خهریكه ماوهیهكهنادرت، پ زۆرگرنگی و ده ڕوات سستیئهمهش دیاره سلمانی، شاری له بهتایبه تینه بوونی وهك ھهیه ، خۆی تایبهتی ھۆكاریكچان. و ژنان به تایبهت داخراوی ھۆیئهم گواستنهوه، ھۆكاری نهبوونی ھهروهھا

سهرجهم لهناو سهرهكین كشه ی ھۆكاره دووئهم ئه گهر سلمانیدا. شاری یانهكانیكه بوایهدام له و بكرت چارهسه ر كشانهپشده كهوت. و گه شهدهكات كچان وهزرشیھه وی و كردووه پشنیازمان زۆركات ئمهلهو شتك ھیچ تائستا داوه، بهم زۆرمان

نهكراوه. بارهیهوه چ له وهرزشدا له كچان كردنی به شداری

ئاستكدایه؟یاریزانی چهندین و بهرچاون بهشدارییهكان ـھهبژاردهی ئاستهكانی گهیشتۆته كچگهوره مژوویهكی وهكو ئهمهش كه عیراق،

ئهوه ش دیاره دهدرت، قههم له كورد بۆله عیراق ھهبژاردهكانی كه سهروهرییهكه

پكھاتوون. كورد یاریزانیله كه كوردانهی یاریزانه ئه و جارانپهنجهی به بوون عیراق ھهبژارده یزۆربهی له ئستا ده ژمردران، بهم دهستمهیدان، و (گۆڕهپان وهكو یارییهكانی تۆپی باسكه، پاسكیلسواری، شهتره نج،یاریزانی كاراتی) مهلهوانی، فوتساڵ، دهست،ھهبژاردهی له ھهیه زۆرباشمان كوردیده توانم دواییدا ساهی چهند له م عیراق.له و چووه بهرهوپش كچان ئاستی بم

نادرت ژنان وهرزشی به گرنگی

مهیدان، و گۆڕهپان (باله، یارییهكانی سلمانی وهرزشی یانهی له و وهرزش به دهستیكردووه ھهشتاكانهوه لهكهژای دیمانه یهدا له م ژنانه. به تایبه ت یانهیهكی كه (ئهفرۆدت)ه یانهی سه رۆكی كردووه . نیشانشكاندن)ی

دهدوت. رابوردوودا ئستا و له ژنان و كچان وهزرشی سهباره ت به كاكهحهمه


73

ناسراوه كه ئه مانی مارینی ماركۆ میسی یاخود نوێ میسی به پروسیا یانه ی یاریزانی ئه مانیا ده خوازت ئه مانی مونشنگالدباخی مه دریدی ریاڵ یانه ی ریزی له كه ئیسپانیدا یاری بكات. ماركۆ مارینی ته مه ن ١٩ ساڵ له م وه رزه دا ئاستكی باشی پشكه ش كرد له بوندیس لیگا، ریزی بچته كه كرد وای ئه مه ش ھه بژارده ی سه ره كییه كانی یاریزانه و ناوه ند له كه مارین ئه مانیاوه . نازناوی ده كات یاری راستدا ده سته (میسی ئه مانی) پبه خشراوه به ھۆی ئه وه ی كه زۆر له میسی ده چت له

شوه و ئاستی یاری كرندا.

میسی ئه مانیا


جیھانی ریزبه ندی دووه می ئازارینكای ڤیكتۆریا نوده وه تی- مه مفیسی پاه وانتی توانی پاش بكات، ده سته به ر خۆی بۆ ئه مریكا دانیماركی فۆزنیاكی له كارۆلین ئه وه ی له خولكداو پاه وان به بوو و برده وه

كۆی خه ته كانی ١,٢٢ملیۆن دۆالره .جی ئاماژه یه مانگی پشووش ئازارینكای ١٩ ساڵ توانی خولیبریسباینی فه ره نسی به ده ست بھنت، پاش ئه وه ی له یاری برده وه . بارتۆلی ماریۆن له كۆتاییدا ئه و ئاسته و به و ئازارینكای پده چت نوی شاژنی ببته ھه یه تی جوانییه ی به جگه و سه رزه وی تنسی جیھانی

شاراپۆڤا له ق بكات.

شاژنكی نوێ به ڕوه یه

وهرزش

72

سهرۆكی یهكه می جگری حهمود ناجحبهوهدا ئاماژه ی عیراقی پی تۆپی یهكتیلهسهر گفتوگۆدایه له ناوبراو یهكتی كهكردنی دیاری بۆ بیانی راھنهری ١٧ فایلیگونجاو كه لهنوانیاندا راھنهر گونجاوترینعیراق ھهبژاردهی كردنی رابهرایهتی بۆ بتبیاره كه كیشوهرهكاندا، جامی پاه وانتی لهبچت. بهڕوه داھاتوودا حوزهیرانی مانگی له«له كه روونكردهوه ئهوهشی حهمود ناجحبهغدا له كه یهكتییهكهیاندا كۆبوونه وهكانی دیاریكردنی له باس پی چو به بهڕوهدهچتراھنانی بۆ دهكرت گونجاو راھنهركیله كه پاهوانتییهدا لهو عیراق ھهبژاردهیراھنهره ده چت. به ڕوه ئهفریقا باشووریھیسبیر «جۆزف له پكھاتوون بیانییه كانیشروماو- جوسی ریدهل-نهمسا، ئه لفرید گر،یوسف فاریس-بهڕازیل، سرجۆ پرتوگال،

عیراق؟ راھنهری دهكرته ككاسبرجاك-پۆلندا، ھنریك خوجا-ئۆكرانیا،بیتهر دروب-ئهمانیا، لیدۆ ئارنس مولهرو كالوسسانتینی- جاك و ئادیموس وایت-ئینگلته را،

و موسوفیتش جهمالهدین فه رهنسا،داراجو حاجی-بۆسنه، جهمال

كوكا-یۆگسالفیا، ئو و میربلوخین-روسیا، ئولیگرۆناد تالیبی-ئران، جهاللئهمه كالوسن-ئهرژهنتین،»یهكتی كاتكدایه لهپشتر عیراقی، پی تۆپیشنیشل رازی راھنه رراھنهری ھهبژاردهی وهك

ئهویش دیاری كرد، كه عیراقیاریزانی سی پشوو ھهفتهی

بۆ سهرهتایی پكھاتهی وهكوكرد. دهستنیشان ھـــهبژاردهكه


بووه ئهرماندۆ مارادۆنا دیگۆ خیانینای كچی كاتكیانهی الوی ھرشبهری ئهگورۆی كۆن ھاوڕی سرجیۆتانگۆی ھهبژارده ی و ئیسپانی مهدریدی ئهتلهتیكۆله پ باسیان تۆپی پسپۆڕانی بواری ئهرژهنتین ھهمووكرد پ تۆپی ئهفسانهی داھاتووییهكانی كاریگهرییهباوكییهوه له خیانینا نزیكی بهھۆی سرجیۆوه بهسهرئاشكرا كاتكیش ژنهكهیدا، لهگهڵ جیابوونهوه ی پاشكۆن له ھهناوی منداهكهی و دووگیانه خیانینا كه بوودهچوون ئه وه بۆچوونهكان بۆ ئه وا ھهموو ئهگورۆیه،

ئهفسانهكانی وتی تر له تۆپی پی ئهفسانهیهكی كهوایكرد ئهمهش بوو ھهر دهبت. دایك پوه له تۆپیراگهیاندن كهناه كانی سهرجهم ھهینی رۆژی كهھهموو بگره و ئهمریكا و ئهرژهنتین و ئهوروپا لهپی تۆپی ئهفسانه ی كه كرد لهوه باسیان جیھانیشئهرژه نتین تانگۆی ھهبژاردهی راھنهری و جیھانمارادۆنا دواجار لهالیهن خیانینای كچی ئهرماندۆ دیگۆیانهی ئهتلهتیكۆ یاریزانی كۆن ئهگورۆی سرجیۆ ودایكبوونی له به باپیر كرایه ئیسپانییه وه مهدریدی

بــاپــیـــره بــه بــوو مـارادۆنــاكه بیاریدا خۆشی ئهگورۆ ھهروهك كۆرپهكهیان، ئهمهش لیۆنل»، «بنیامین ناوبنت منداهكهیپی تۆپی نوی ئهفسانهی بۆ خۆشهویستییه ك وهكئیسپانی به رشلۆنهی یانهی و جیھان و ئهرجهنتین

ھاونیشتمانی. میسی لیۆنلبه بووه مارادۆنا لهوهتهی بۆكردنه ئاماژه جیھهیبهتی توانیویهتی ئهرژهنتین ھهبژاردهی راھنهریھهردوو یاری دوو لهكۆی بگهڕنتهوهو ھهبژاردهكه

یارییهكه بباتهوه.

75

٩١١ی خزانی نوترین خستنه سهری ئهمهشواز دوو به كه تایبهتمهنده پۆرشیبزونهرهكهی كه كابریولیه یان كوپی دهخرتهڕوو؛دهستكهوتنی لهپناو عادییه . تۆربۆو جۆری لهھه ستاوه كه كۆمپانیایهی ئهو خرایدا، زۆرتریندروست نوی پۆرشی به جۆرك دروستكردنی به١٣٧٥ كگم له و ھهبت كشی كهمترین كه كردووه دروستكردنی به ھهستاون ھهروهھا ناكات. تپهڕرهسهنهكهی نموونه بنهمای سه ر له نوكهی نموونهله ھهندێ البردنی لهگهڵ تی٣، جی ٩١١ پۆرشمهبهستی به ناوهوهی بهشی ئامادهكارییهكانیكه لهوهی جگه ئهمه كشهكهی. سووككردنیكه دانه یهك به كراوه دواوهی بهشی جامه كهی بهوه ئس) (ئاڕ گروپی دروستكراوه. پالستیك لهئه نجامدا له كه عادی. (٣ تی (جی له جیادهكرته وهتی ٣). (جی له كه متره ٢٠ كگم كشهكهیبه دهرهوه رووی لهناتوانرت ئاسانی

ئۆتۆمبلهدا دوو ئهم له نوان بكرت جیاوازیبتوانن ئۆتۆمبل بواری پسپۆڕانی تهنھا مهگهر،فیرون پۆرش به رپرسانی بكهن، دیاری جیاوازییهكانبهكاردهھنن ئۆتۆمبله ئهم كیارانی ٩٠٪ی دهن:سیستمكی ھهروهھا پشوودا، رۆژانی له كشبپ بۆئاشكراكردنی لهپناو تدایه. گهورهی فنككهرهوه یگۆڕانكارییه له كه راستهقینانهی كاردانهوه ئهولهم نموونه یهكهمجار بۆ كه ئهوهی نوكهدا كراوه.بهڕوه سیستمی چاالكی نویهدا سهرنجادهكشت،كۆنترۆڵ ئاسانی به لخوڕیندا كاتی له بردنهكه یهتیپكھاتهكهی ھهروهھا توندوتۆه، زۆر و دهكرتگه خۆشه. و ئیسراحهت زۆر كه جۆركه بهھۆی بۆته ئه مه كه شه شییه دهستییهكهیمهجالهی ئهو بهھۆی ئۆتۆمبلهكه شتی زیادبوونیبهخراییه كی سوڕانهوه بۆ ھهیه بزونه رهكهیدا له كهجیاكهره وهیهك بهكارھنانی بهھۆی ئهمهش گهوره،كشهكهی. كهمكردنهوهی ھۆی بۆته كه (دهبریاج)رووی جوانی كه له لهو ئامادهكارییانهی ئهمه جگهپكھاتهی دراوه. ئهنجام تیایدا كهشخهییهوه وشوهیهكی زیاتر ده رهوهی شوهی و دهعهمییهكهیبهجۆرك دهره وهی دیزاینی ھهروهھا ھهیه، وهرزشیپشتونی ھهیه ، قهفهزی شوهیهكی كه كراوهلهگهڵ كراوه، خاڵ جگیر به شهش سهالمهتییهكهیئۆتۆمبله ئهم نرخی ئاگركوژنه وه، بوونیدهبت، ئهمریكی دۆالری ١٣٨,٠٠٠فرۆشتن پرۆسهی به پویستی پۆرشلیستی چونكه نییه ، فراوان بازاڕی وله ٧٠٠ ئۆتۆمبل تهنھا چاوهڕوانییهكهی

دهگرت. خۆیھهفتانه


74

ئۆتۆمبل

نوی (٩١١ جی پۆرشی ئهوه بت، شت (پۆرش٩١١) ئۆتۆمبلكی ئهگه رله بهكو نییه، شوهدا له ئهو شتییه تهنھا شتانهیه . زیاتر نموونهیه كی تی٣)دهگاته كاتژمردا یهك له خراییهكهی ھهیه، ته كنۆلۆژییهكانیشیدا تایبهتمه ندییه

٣١٢كلم.

شتی شتان


وشــه ی شــاراوه بـورجــه کـــان

ئه نجامی ژماره ی پشوو

شاعیركی ناوی تا بكوژنه وه ھه مه ت له تیف مامۆستا ھۆنراوه یه ی ئه م پیته كانی كۆچكردووی كوردت بۆ ده رده چت كه له شه ش ( ٦ ) پیت پكھاتووه :

گوڵ له زه ویدا نه بوو، له و شه وه وه ، من ده می تۆم ماچ كردووه ، خودا فری دروستكردنی گوڵ بووه .. ھه ر ئه و شه وه ش من تۆم تیا راموسی

وه ، گوڵ دیرۆكی له دایك بوونی خۆی نوسیوه .

ئه نجامی وشه ی شاراوه : فرانكلین رۆزفلت.

ئاسۆیی :١ـ عوسمان عه لی . ٢ـ ھه ژار و ھمن. ٣ـ........ ٤ـ دامه ، بن، رۆما. ٥ـ ونه ، ال، ناسا. ٦ـ نیكل، نه ، كه ك. ٧ـ غ م. ٨ـ گر، ھۆ، بو. ٩ـ زا، ب ف، كه وا. ١٠ـ بز، تل، خه نه .

١١ـ ھی . ١٢ـ جه مال غه مبار.

ستونی :١ـ عه بدۆ سه راج. ٢ـ وه ، كیا. ٣ـ س ژ، م ن ی ، گاز. ٤ـ ما، ھه ن، بزر. ٥ـ را. ٦ـ نۆ، غه به غه ب. ٧ـ عه دنان موفتی +ه . ٨ـ ھی . ٩ـ لم، كار، باخ. ١٠ـ ین، و س ه ، ھۆڵ.

١١ـ ماڵ، ا ه ن. ١٢ـ ڕایان كرۆكه ر.

مه سه له حسابییه كانســودۆكـــو

وشه ی یه كترب

ئا: یادگار جه بار

په یوه ندییه كانتان خزانی گرفتی ھه ندك کـــاوڕ: ئاۆز ده كات به تایبه ت له گه ڵ براكانتان یان كه سانی

ھاوسه ره كانتان.به ده ست كاركدا له باش داراییی داھاتكی گـــــــا: له زیاترتان پ ده كه ن متمانه ی ھاوكاره كانتان دنن

كاره كانتاندا. دووانه : له كاره كانتاندا سه ركه وتن به ده ست ده ھنن ژیانی كــاروباره كانی به ڕكردنی له تایبه ت به

ڕۆژانه تاندا.و ناوماڵ كاروباره كانی بۆ پالنژی قــــرژاڵ: خزانه كانتان ده كه ن، داراییتان ڕكخستنه وه ی

ھاوكاریتان ده كه ن. كه وه رده گرن گیانیانه زیانه له و په ند شــر: كارو به كردووه، گرفت تووشی ھاوڕیه كتانی

پۆژه كانتاندا ده چنه وه .داواكارییه كانی ھه موو ده سته به ری فـه ریـک:ده توانن خزان یان خۆشه ویسته كانتان بكه ن به تایبه ت له ڕووی

كۆمه یه تییه وه .سه ره كی بنه مای بكه نه راوژكردن تـه رازوو: ده سپكردنی ھه موو كاركتان كه ده تانه وت ئه نجامی

بده ن .به ده ست یان وه رگرتن له ده بن دڵ دوو دووپشک: ھنانی ئه رك و به رپرسیارییه كی نوێ له كارو باره كانی

ڕۆژانه تاندا.ده ڕه خست بۆ خۆناسینتان ھه لی زیاتر که وان: له گه ڵ كه سانی شاره زاو به ئه زمووندا دارایتان ڕوو له

باشبوونه .گیسک: گۆڕانكارییه كی كتوپ دته ژیانی ئاسایتانه وه توشی سه رسوڕمان ده بن له ئاست ھه ندك گۆڕانكاری

كه سایه تیتان. ده خه نه داواكارییه ك كه سكه وه له الیه ن :سه تـلی چونكه مه ده ن ڕه تكردنه وه ی ھه وی به رده متان

سوود مه ند ده بن. و ڕز ئه و مانه وه ی له پارزگاری نه ھه نگ: ھاوسه ره كانتان كه ده كه ن ئارامییه و خۆشه ویستیی

بۆتانی ده رده بن.

77 هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩

وشه ی یه كترب

مه سه له حسابییه كان ســودۆكـــو

ئاسۆیی:

ه كان به ژماره ته واو نه كراوه كان به ئاسۆیی و ستونی پچوار گۆشه به تابكه ره وه ، ته نھا ئه و ژمارانه به كار بھنه كه له سه روی ونه كه وه دراون. ھه ر ژماره یه ك له و ژمارانه ته نھا بۆ یه كجار به كارده ھنرت شیكاركردنی ھاوكشه ی

حسابی ھه میشه له ڕاسته وه بۆ چه پ و له سه ره وه بۆ خواره وه ده بت

ئه م چوار گۆشه یه له ٩ چوار گۆشه ی گه وره پكھاتووه (٣×٣)، ھه ر چوار گۆشه یه كی بۆ ٩ خانه ی بچووكتر دابه ش كراوه.ئامانج له و یارییه دا پكردنه وه ی چوارگۆشه بچووكه كانه چوار ھه ر یه كجارله ژماره یه ك، ھه ر مه رجك به ٩ تا ١ له پویسته كان ژماره به

گۆشه یه كی گه وره و له ھه ر ھكی ئاسۆیی وستونیدا بنوسرته وه.

ستوونی:

١ـ كچه گۆرانیبژكی كورده . ٢ـ دوو جۆر میوه ن. ٣ـ دوان له ساڵ. ٤ـ لوان لو (پ)، ئه ندامكی له شه (پ)، تكچوو. ٥ـ كاس، نیوه ی واتا، ئوتومبیلی بارھه گره (پ). ٦ـ سیان له سندی ، كاره ساتی ناخۆشی كتو پ. ٧ـ جۆره گوكه (پ). ٨ـ ب ھه ست و سۆز (پ)، جۆره شاركی كوردییه (پ)، ھه مات (پ). ڕاخه ركه (پ). ٩ـ ١٠ـ جۆره وه رزشكه (پ)، میوه یه كی ھاوینه یه . ١١ـ پخۆر. ١٢ـ كچه

ئه كته ركی سینه مایی ھۆیوده (پ).

٢ـنیوه ی ڕه گه زكه . كورده ، كۆچكردووی نواندنی ھونه رمه ندكی ١ـ یه كه . ٣ـ ئافره ت، یاریزانكی تۆپی پ ی جیھانییه . ٤ـ پیتی لكچوو، له زاخۆیه . ٥ـ نیوه ی نركه ، شاركی كوردییه . ٦ـ پایته ختكی ئه وروپییه ، باوه . ٧ـ درژترین شه وی ساڵ، میر. ٨ـ ئامرازی په یوه ندییه . ٩ـ پیتی سه ر، ب مامی ١٠ـ (پ). دخۆش (پ)، دوا ب بشه ی لكچوو، ھیر (ت)، لوا (ت). ١١ـ پیتی لكچوو، سیان له لۆگۆ، گوریس. ١٢ـ

یاریزانكی تۆپی پی جیھانیه (پ).

تبینی :(پ): پچه وانه .

(ت): تكه و. حه وتی سه رو بنی پیته كان كشه نییه

زاخاوی مشک

76Haftanaـissue 37/ 1 Mar 7 ـ Mar 2009

78

دواوـســتـگـه

و ئامانج لهو ھندك كه ١٩٩١دا، بهناوبانگهكه ی راپهڕینه لهیاسای وتدا ھهیكرد، كه له جه ژنك شنهی ھاتهدی، ئاواتانهی بۆ ھوشیاری بوو به پویستی رابوردوو له زۆرتر و شۆڕش گۆڕانببته كه ئهوتۆ جۆركی به نرخانه، به دهستكهوته ئهم پاراستنیسانی واته ئهم گهشتر. و بهھزتر قۆناغی بۆ بناغهیهكی چاكدهكرد ھهرهوهزیی ھاواری خهباتكی بوچانی راپهڕینه، سهردهمیپچهوانهی به بهم شۆخ، پتهوی كوردستانكی دروستكردنی بۆله سهردا به ھات ترش و تاڵ وه ھا كارهساتی خواسته وه ئهم سهرهڕای دهبینرت، شۆڕشگیدا به دهگمهن دابونهریتی مژوویبه باویش به بووه و پكرد دهستی له وت ئهمانهش كۆچكردنبۆ بوو جوان وهھا كه گرتهوه، تكۆشهرانیشی له ھندك رادهیه كبیابانكی كاكی له ناسكهدا كاته لهو خۆیان ئهوان كوردستانهكهی ده ستپشخهر ھهر رابوردوویان وهكو و به جنه ھشتایه كاكیدا به

خزمهتگوزاریدا. و كوردایهتی و پشهوی له بوونایهبوبۆتهوه، بكاری وت. كردۆته رووی گرانی و برستی راسته،ھهر دوژمنیش پهالماری ناكات، بهش و كهمه مانگانه مووچهیژانكی ناوخۆییش شهڕی شونهواری و دهكرت چاوهڕوانھهموو بۆ تكا بهیه و دهرد ھهموو ئهم ئایا بهم بهسویه ،رهوكهرهكانی بۆ ھهر تهنیا به یان نییه؟ گهلهكهمان جهماوهری

ھهندهرانه؟ بهرهودهستگیرده كرد، شهڕدا بهرهی له دوژمنكی پشمهرگه كه خۆی كاتیمندام دهیووت: دهكرد و بووردنی لل تكای بهزهیی و دوژمنه ئهونییه. تۆ بۆ ھهر ئه مه دهدایهوه: وهمی پشمهرگه كهش ھهیه،

به جھشتووه؟ ماهوه له توتكهسهگمان ئمه بۆچیله (١٩٧٤) سای جهژنه )، (مهرگ لهگهڵ ئاوهن دهت: پهنده كهبه درژی دهكرد، كارمان عیراق كوردستانی دهنگی له رادیۆی شاخحاجی و گهه دۆی ئهو پشووی بۆمباوه شن فۆكه ی ساه ئهوبوو، بۆردومان الیهكمانهوه ھهموو له نهدهدا، چۆمانهی و ھۆمه رانپویستی وا ماوهیهشدا لهو بخۆین، نان پاروویهك نه ده دا بواری

لهبه رئه وه ی رگاكهمدا له ته وه، بۆ بچم رۆژك چوار س من كردو ئاسوودهیی ئهو شارانه به بینیم شارهكانی ئراندا تپه ڕیم به كه دهھاته رهوانی خهكهكهشم به كاروباری و دهبه نه سهر ژیان ئارامیبه م دهكوتام، بۆ خۆی ھمنییه ك جۆره رواهت به چاو، پشلهبهر ئۆقرهم خۆمدا ناخی له كاتهدا لهو ئهوه وه پچه وانهی بهبهجم بۆردومانهكهدا لهژر كه گهلهی ئهو و ھاوڕكانم بۆ بابوو

نویان. گهیشتمهوه كه سهرخۆم ھاتمهوه كاتك ھشتبوون،ئهگهر جهماوهرهكهی . له و گهل له دابان واته خاك له دابانئهو له گهڵ ھهبهته نهبن، رایانهدا ئهو تهواوی له گهڵ كهسانكیشرۆژگارت ناسكیی كهمهوه بهالیهنی ھهر دهت: خۆ كه رایهدا دهبن

لهبهرچاوبت.لهالیه ن چاوپكهوتنیان وت سهردانی بۆ دهشھاتنهوه كه ئهمانه خۆركخراوهكاندا و گۆڤار رۆژنامه و و رادیۆ تهلهفزیۆن و پهیامنرانیكۆمه ڵ كۆڕ و و دهقۆسترایهوه قهبهكانیان تهسریحاته دهكرا و پنهزانه خه كه ئهم گوایا بیت وهكو ده بهسترا. بۆ سمیناریان وئهوهش بهب ئه مه ببت، كوردایهتی خه باتی فری لهوانهوه وخودی له دهستهتییهی كه و ب ببهزهیی لهو و بكهن رزگاریانو ھهناگرن نهوازشه و رز ئهم كه پدهكهن ھهستی خۆیاندا

دهزانی. بچووك به خۆیان كه و نییه شایستهیانده یناردنه خۆی كاركی به حكومهت ھهبوو له نوانیاندا ھهروهھائهو له مانه ھندك بهم ، دهدان زۆری پارهیهكی و پول و دهرهوه

و نهھاتنهوه. متمانهیهیان پشل كردوت، له دووركهوتنهوه مهبهستی به كۆچكردن پاساودانه وهیوزهی و توانا كه چونكه پهككهوتهیه، و گۆج پاساودانه وهیه كی نیشتمانیی زیرهكیی و بهھره و كهمبته وه وتكدا له بهشهریپشكهوتن چاوهڕوانی كهم ئیتر كرد ره وی رۆشنبیری و كرد كۆڵ

دهكرت.چهند بوكردنهوهی مافی خوالخۆشبوو دوایی، كۆچی پش *

دابوو. ھهفتانه به بابهتکی

ئهمین عهلی عومهری خوالخۆشبوو

جهژنه ئاوهن لهگهڵ مهرگ


www.asiacell.com

heftane issue 37

Documents