HandboekDialoog

HandboekDialoogoktober2015 2

INHOUDSOPGAVE................................................................................................................................................................................ 3

UtrechtinDialoog ................................................................................................................................................... 3

WatdoetUtrechtinDialoog? .............................................................................................................3

Netwerkorganisatie.............................................................................................................................3

Poolvandialoogbegeleiders ...............................................................................................................3

0verdedialoog ....................................................................................................................................................... 4

Kenmerkenvandedialoog..................................................................................................................4

Deformulevandedialoog ..................................................................................................................4

Gespreksregels ....................................................................................................................................5

Gespreksleiders....................................................................................................................................................... 6

Belangrijkevaardigheden....................................................................................................................6

Stapvoorstap .....................................................................................................................................7

Wattedoenbij..................................................................................................................................11

Randvoorwaarden.............................................................................................................................13

Praktischetips ...................................................................................................................................13

Bijlage:geefmedevijf .....................................................................................................................14

HandboekDialoogoktober2015 3

UTRECHTINDIALOOGUtrecht in Dialoog is een initiatief van mensen en organisaties in Utrecht die de dialoog een warm harttoedragenenzichhieropvrijwilligebasisvoorinzetten.

Het doel van Utrecht in Dialoog is om door inzet van een dialoog, mensen met elkaar in een inspirerend,

betekenisvolgesprektebrengen.Doorinkleinegroepenaandialoogtafelservaringen,ideeënendromenuittewisselen,ontstaaterruimtevoornieuweinzichtenenhetbenoemenvanpersoonlijkeactie.Deuiteenlopende

achtergronden van de deelnemers draagt bij aan het vergroten van inzicht en vormt de basis voor prettigsamenleven,wonenenwerken.

WATDOETUTRECHTINDIALOOG?

KernactiviteitvanUtrechtinDialoogishetjaarlijksmetvrijwilligersenpartnersorganiserenvandeWeekvan

deDialoog. Daarnaast begeleidtUtrecht inDialoog sinds 2014 de Pietendialoog en dialogen in organisaties.Voorhetbegeleidenvandialogenbinnenorganisatieswordteenvergoedinginrekeninggebracht.

NETWERKORGANISATIE

Utrecht in Dialoog is een netwerk van mensen en organisaties die met hun gezamenlijke inzet Utrecht in

Dialoogmogelijkmaken.EenwerkgroepvanUPLRensamenwerkingspartnerscoördineertenfaciliteertUtrechtin Dialoog. Deze werkgroep bestaat uit Arie Nico Verheul, Joop Kools, Wilma de Buck, Mirjam Gademan,

MirjamvanderVeenenJeannekedenBoer.SamenwerkingsparnerszijnondermeerUPLR,GemeenteUtrecht,Maliebaan45,Partagejournal,HogeschoolUtrecht,BartelomeusGasthuis,PodiumOost,HuiskamerTranswijk,

Galerie Sanaa, Vluchtelingenwerk Midden Nederland, Socratisch Cafe Utrecht, Zinneprikkels, Ontmoeting,ZininUtrecht en E-vonne. Meer weten of meedoen met Utrecht In Dialoog? Stuur een mail naar

utrechtindialoog@gmail.com.

POOLVANDIALOOGBEGELEIDERS

Aan Utrecht in Dialoog is een pool van dialoogbegeleiders en trainers verbonden. Deze pool bestaat ondermeeruitChristeltenBerge,JacobiVerheul-Vliegenthart,JeannekedenBoer,JimmyKross,LiesbethSimpelaar,

MayPenders,MirjamGademan,MirjamvanderVeen,MarijkeZoetelief,ChristineNanlohy,JoopKools,Arie-NicoVerheulenWilmadeBuck.Wil jeook indepool?Schrijf je inviawww.utrechtindialoog.nlengeefaan

waarvoorweeenberoepopjekunnendoen.

HandboekDialoogoktober2015 4

0VERDEDIALOOG

KENMERKENVANDEDIALOOG

Hetwoorddialoog is terug tevinden inhetLatijn (dialogus)enhetGrieks (dialogos). 'Dia'betekent letterlijk'door'en'logos'betekent'hetwoord'ofalgemener'debetekenis'.Dialoogiseengesprektussentweeofmeermensen, waarin eenvrije gedachtewisseling plaatsvindt, wat tot nieuwe inzichten leidt bij de betrokkenen.Kenmerkend is dat er betekenissenontstaandie zonder dialoogniet tot standhadden kunnen komen. Échtluisterenligtaandebasishiervan.

In veel culturenworden van oudsher dialogen in één of andere vorm gebruikt. DeGriekse filosoof Socratesgebruikte de dialoog omonwaarheden te ontmaskeren en zodoende dichter bij dewaarheid te komen. En,

Amerikaanse Indianenstammen gebruikten een dialoogmethode in het bestuur en de rechtspraak. Hiermeeslaagden ze er in - op democratischewijze - het eigenlijke probleem in een kwestie te benoemen en echte

oplossingenteformuleren.

Een dialoog is een onderzoekend gesprek tussen circa 6 à 8 deelnemers onder leiding van een getraindegespreksleiderovereenkwestie/onderwerpwatdedeelnemersboeitenbindt.Eendialoog isgeendebatof

discussiewinnenofovertuigenisnietaandeorde,samenantwoordenopvragenvindenwel.Eendialooggaatuitvandeeigenmogelijkhedenenverantwoordelijkheidvandedeelnemers.Hetsamenbenuttenvan ieders

afzonderlijkebijdrageisdekrachtvandedialoog.

Eendialoogiseengespreksvormdiezichonderscheidtvandebatendiscussie.Hetvoornaamsteverschilisdateendialoogeenonderzoeksgesprekis.Devoornaamsteverschillenopeenrij.

HandboekDialoogoktober2015 5

DEFORMULEVANDEDIALOOGDeformulevoordedialoogbestaatuit4stappenineenuur.

1. Kennismaking 20min

2. Ervaringenuitwisselen 50min

3. Dromen 30min

4. Watgaanwedoen?(samenofindividueel)20min

GESPREKSREGELS

o Open je hart: stel je oordeel zo langmogelijk uit. Voor een goededialoogmoetenwe een aantalnatuurlijke gespreksneigingen achterwege laten. Veel vrouwen droegen vroeger schorten over hun

rokken.Bijhetdweilenmoestenzij ‘hunrokkenopschorten’,zodatzijergeenlastvanhadden.Zoishetvooreendialooggoed‘jeoordeelopteschorten’.Jemoetjeoordeelevenopzijzetten,zodatjeer

geen last van hebt, zodat je er niet over struikelt. Alleen dan kun je verder kijken dan je eigenopvattingen.

o Weeskort:spreekeerlijkenmetdiepgangzonderlanguittewijden.Juistwanneerweietsconcreetmakenwordeninteressanteverschillenzichtbaarenwordenonzeopvattingenduidelijk.

o Open je geest, luistermet respect naar alle ingebrachte gezichtspunten.Alledeelnemersaaneen

dialoogzijngelijkwaardigenverdienenevenveelrespect.Denkniettegendeander.(jamaarhouding)Denkmetdeanderen,denksamenalséénhoofd,Stelverhelderendevragen.

o Voeljevrij:hetgaatomsamenzoekennaarantwoordenennieuwevragenennietomindividueel

presteren.Maakruimtevoornieuwdenken.Gavoorbijjeoudedenken,meningenenstandpunten.

o Laatdeanderschitteren:nodigdeanderuitomtevertellenenluister.Indialoog-gaanbetekentdat

jeaandachtigenwaarderendluistertendatjebereidbentomervaringentedelen:Neemdetijd.

o Wees nieuwsgierig: streef naar begrijpen, niet naar overtuigen. Luister actief. Verplaats je in deander,bekijkdewerelddoordeogenvandeander.Jesteltjeopenvoorhetverhaalvandeander

o Ga voor ontdekking: laat vooronderstellingen los, ga voor nieuwe inzichten. Fixeer je niet op

oplossingen.Onderzoekonderliggenderedenen,waardenennormen,envisiesachtereenprobleemofoplossing

o Weesecht:verteljepersoonlijkeervaringuitjehart,nietenkeljemening.Iedereenkanzijnmening

engevoelensuitspreken.Jespreektvanuitjezelf.Jeverteltopeneneerlijk.

HandboekDialoogoktober2015 6

GESPREKSLEIDERS

BELANGRIJKEVAARDIGHEDEN

Luisteren,naardeverbaleennon–verbale

signalen.

Luister goed naar wat er gezegd wordt,wees ook alert op zowel verbale als non-

verbalesignalen.Hoezittendedeelnemerserbij? Is er betrokkenheid zichtbaar bij de

deelnemers?Watbetekenthetthemavoorjou?”. Geef de ander ook de tijd om hier

evennatedenken,omeenantwoordopdevraagtekunnengeven.

Stiltesmogenerzijn.

Doorvragen,opinhoudengevoel.

Samenvattenvandeinhoud.

HandboekDialoogoktober2015 7

STAPVOORSTAP

Stap1:Kennismaking

Watdoeje?

Jeheet iedereenwelkom,geeft een toelichting op de gespreksregels envraagtdedeelnemers zichvoor testellendoorhetnoemenvannaamendebetekenisvanhetthemavoorhemofhaar.“welkeassociatieshebje

erbij?”Alsalternatiefkunjekiezenvoor“geefmedevijf”(ziebijlage)

Waaromdoejehet?

Dekennismakingdientalsopwarmingophetthema,alskennismakingmetdedialoogregelsennatuurlijkalskennismakingmetelkaar.

Hoedoejehet?

OmtestimulerendatdedeelnemerszichuitsprekenkunjeHet“Popcornprincipe”gebruikendegenediehet

eerst“oppopt”krijgthetwoordinplaatsvaneenrondjetemaken

HandboekDialoogoktober2015 8

Stap2:Ervaringenuitwisselen

Watdoeje?

JevraagtdedeelnemerservaringenintebrengenmeteenconcreteEIGENervaringoverhetthema.Jevraagt

doorop2à3ervaringendierelevantzijnomhetgesprekteverdiepenzodatmogelijkdieperliggendethema’smetbetrekkingtotdekwestie/onderwerpaande

ordekunnenkomen.

Opgrondvanverdiepingvandeervaringenbespreekjesamenmetdedeelnemers

overeenkomstenenverschillenindebesprokenervaringen.Waargaathetnuom,watwasdekern

indeafzonderlijkeverhalen?Watraaktjeindevoorbeelden?Watvindjeinspirerend?

Waaromdoejehet?

Heteersterondjeervaringenheeftvoornamelijktotfunctiedatmensenhunverhaalkwijtkunnen.Zemogen

vertellenwatzehebbenmeegemaakt.Nadatdegespreksleider2á3interessanteenbruikbarevoorbeeldenheeftgekozen,gaatheteromeenzovolledigmogelijkbeeldtekrijgenvandeervaring.Watiserfeitelijk

gebeurd?(zieinterview-vrageninStapvoorstap–Hoedoejehet?)

Hetgebruikvanervaringenheefttweebelangrijkefuncties.Indeeersteplaatskunjeopdiemanieronderscheidmakentussenfeitenenoordelen.Voordedeelnemersishetbelangrijkteervarenwelkdeelvan

deervaringoordelenzijnenwelkdeelfeiten.Opdiemanierwordenanderemogelijkeinterpretatiesvandesituatiezichtbaar.

Tentweedemaakthetsprekenviaconcreteervaringengrotere,abstractethema’stoegankelijk.Overcultuurin

hetalgemeenishet lastigpraten.Maardoornaarervaringentezoekendieermeesamenhangen,kunjehetonderwerptochbespreken.

Nadatdeervaringenzijnbesproken,gaathetgespreknaareengezamenlijkebeeld.Waardraaithethierom?Hoezoujeditnoemen?Daarnaastisheteenbewegingvanpersoonlijknaaralgemeen.Voorbijdepersoonlijkeconcrete ervaring, nu we die allemaal gehoord en begrepen hebben, naar een algemener thema wat danzichtbaarwordt?Consensusmetbetrekkingtotdedingenwaarwehetovereenszijn,endeconsensusoverdeverschillen.

Hoedoejehet?Laat iedereen een EIGEN voorbeeld geven. Zorg ervoor datmensen de ruimte krijgen hun verhaal te doen,maar ookdat het niet te langduurt. Vraagdaaromomkleine, concrete ervaringendiemensen zelf hebben

meegemaakt.Bruikbareervaringenkunjeherkennenaandeformuleringdiewordtgebruikt.Eenoverzichtje:

Nietbruikbaar Welbruikbaar Criteriavoordeervaring

“altijdalsik...” “toeniklaatst...” éénervaring,geenreeks

“mijnneefwaslaatst...” “vandezomerwasik...” eigenervaring,ik-vorm

“vroegergingik...” “tweewekengeleden...” recent verleden, herkenbaar voor alle

deelnemers“in de buurt zie ik wel

eens...”

“bij de slager zag ik

gister..”

concreetenprecies

HandboekDialoogoktober2015 9

Daarnakies je zelf2à3 interessanteenbruikbareervaringen.Dezekun je samenhetbest ‘uitvragen’ indevormvaneeninterview.Devolgendevragenkunnenjedaarbijhelpen:

o Watiserfeitelijkgebeurd?Probeerhetzoheldertekrijgendatjehetvoorjezietalseenfilm(pje).

o Waarenwanneerishetgebeurd?

o Wiewarenerbijbetrokken?Welkebelangen

speeldeneenrol?

o Wathebjezelfconcreetgedaan?

o Watbetekentdesituatievoorjou?(gevoel/gedachte)

o Welkevragenhebjebijhetvoorbeeld?

Stimuleerdedeelnemersdezevragentestellen.Geefiniedergevalnahetinterviewdedeelnemersdegelegenheidnogandereverhelderingsvragentestellen.

Vervolgensishetbelangrijkeengezamenlijkbeeldtekrijgenvanwaarhetnuomdraaitbijhetthema.Hetkanhelpenomiedereeneerstvoorzichzelfoptelatenschrijven(ofbedenken,alsmensennietkunnen/willenschrijven)waarhetvolgenshenomdraait,hoezijdesituatiezoudenomschrijven,hoezijditzoudennoemen.Zorgervoordatdeomschrijvingenniettelangzijn.Laatiedereenzijneigen-wijsheidaanspreken.Hetisjouwtaakervoortezorgendatzijtoteeneigendefinitiekomen–watiservolgenshenzelfaandehand?Steljeeigenoordeeluit.enstaindienstvanhetgesprek.Datkunjehetbestdoendoorsamentevattenenstructureren,deregelsinherinneringtebrengen,jedeelnemersteverleidentoteenonderzoek,maardeinhoudbijhentelaten.Helpdegroepomsamentotéénomschrijvingtekomen.

Stap3.DromenWatdoeje?

Neem een moment stilte in acht, vraag de deelnemers hun ogen even dicht te doen en stel de volgendevragen: Hoe ziet je gewenste/ ideale toekomst er uit in relatie tot het thema? Beschrijf je idealetoekomstbeeld, wat zie je, hoor je? Hoe zou het zijn als jij het voor het zeggen had, als een aantalbelemmeringen er nu even niet zijn. Als we net even wat meer lef hadden, als we onze talenten enmogelijkhedenoptimaalbenutten

Waaromdoejehet?

Dromen dient om een beetje uit de concrete

werkelijkheid te komen, de fantasie aan tespreken, ruimte temaken voor hoop, te denken

inmogelijkheden, voorbijwat zichnu inhethierennuaandient.

HandboekDialoogoktober2015 10

Hoedoejehet?Alsbegeleider ishetvanbelangomdezestapgoedtefaciliteren.Hetgaatomeenverderperspectiefaanteboren,omcreativiteit,hoopenpassieaanteboren.Ogenevendichteenkortevisualisatiewatiserals,ofwat

iserovereentijdje,watzouerkunnenzijnalsweallemaal….Laatmensendetijdnemenomhundroom/hoopte verkennen. Vervolgens moeten mensen taal vinden om hun droom te vertellen/ in de werkelijkheid te

plaatsen.Omietsvandedroomtekunnenrealiserenisookhierweervanbelangomtebenoemenwaarhetomdraait,watisdekern?

Stap4:Watkunnenwedoensamenofindividueel?

Watdoeje?

Opbasisvanverkregeninzichten(endromen)vraagjede

deelnemerswatzezelfkunnendoenomhundroomterealiseren.Watkunjijdaaraanbijdragenenwelkesteunvan

derden(wiezijndatdan?)hebjedaarbijnodig.

Zie/voel/hoorjeidealetoekomst.Watkunjijnudoenomdezedroomteverwezenlijken?Hoekunjijjedroomdichterbijhalen?

Watisnodig,vraagtnuaandacht?Welkeeersteconcretestapkunjijzetten?

Waaromdoejehet?

Hetdoelvandezelaatstestapspreektbijnavoorzich.Hetiseenvormvanoogsten.Enterugnaarhetconcrete.

Watkunnenindeechtewereldeeneerstestappenzijnomjouw/julliedroomteverwezenlijkenTegelijkertijdbiedtdezestapdekansopvervolg,opvolgingvandatwatgezegdis.

Hoedoejehet?

Wanneerjehierbentaangekomenishetbelangrijkstewerkgedaan.Alsstap2en3goedgaan,gaatdezestap

vanzelf.Wanneerweheteenszijnoverwaarhetomdraait(ofdeverschillen).Watstaatonsdantoedoen?HetenigeaandachtspuntisdathetwelbetrekkingmoethebbenopdemensenZELFkunnendoen(watligtinhun

eigencirkelvaninvloed).Watgaanzijdoen?Pasdaarnagajeinopnoodzakelijkevoorwaarden,waarzijgeeninvloedophebben.Voorkomduseenwensenlijstjevoordegemeenteofandereinstellingen.

Sluitdedialoogafopeenmanierdiebijjoupast.

HandboekDialoogoktober2015 11

WATTEDOENBIJ...

In dit deel van het Handboek staan nog een aantal tips voor situaties die zich in alle fasen van de dialoog

kunnen voordoen. Het gaat niet om regels, maar om tips en ideeën die van pas kunnen komen tijdens hetbegeleidenvangesprekken.

1. mensenblijveninhungelijkzitten

Wanneer mensen in hun eigen gelijk blijven zitten, kan het helpen om hen tevragenzichteverplaatsenineenander.Jekuntinventariserenwieallemaalbijde

ervaring of situatie betrokken zijn, deze rollen verdelen over de deelnemers enhen vanuit hun rol een standpunt te laten innemen. Doordat iedereen een rolkrijgt, is het makkelijker om op een andere manier te denken, terwijl zij

tegelijkertijd een ander perspectief vertolken. Het gaat er hier dus om op eenspeelsemanierteorganiserendatdedeelnemers“indeschoenenvaneenander

gaanstaan”.

Hetkanookzijndathetonderwerpdedeelnemerszóraaktdatzijverhithuneigenpuntblijvenherhalen.Dan

kan een ‘gevoelssamenvatting’ helpen. Een gevoelssamenvatting is het benoemen van de emotie die jewaarneemt. Bijvoorbeeld: ‘ik kan me voorstellen dat je daar heel boos van wordt’, of ‘daar zul je wel

teleurgesteldoverzijn’,of ‘datmoeteenmachteloosgevoelgeven’.Opdezemaniererken jeexplicietdat jezietwatdezepersoondwarszit.Dathelptvaak.

2. mensenluisterennietmeernaarelkaar

Wanneer mensen niet meer naar elkaar luisteren is de techniek van LSD (Luisteren, Samenvatten en

Doorvragen)vanbelang.Datgeldtvoordegespreksleideromdathijofzijeenvoorbeeldfunctieheeft.Maarjekunthenookvrageneerstsamentevattenwatdevorigesprekerzei,voordatzezelfietsnieuwsinbrengen.Dit

voelt ineersteinstantiemisschienwatkunstmatig,maarwanneerdegespreksleiderhetvoorbeeldgeeft,kanditheelgoedwerken.

Natuurlijkkunjeookbenoemendatjemerktdatmensennietmeernaarelkaarluisterenenverwijzennaardegespreksregels.Vaakvergetenmensendoorhunbetrokkenheiddegespreksregelsenhelpthethendaareven

aanteherinneren.Vragenisbelangijkerdanstellen.Begrijpenisbelangrijkedanjouwoordeel.

3. mensenlatenelkaarnietuitpraten

Wanneermensenelkaarniet latenuitpraten,geldtnetalsbijhetvorigepuntdat jedatkuntbenoemenendedeelnemerskuntherinnerenaandegespreksregels.Maar

er zijn nog een paar technieken die je kunt toepassen. Zo kun je bijvoorbeeld eenvoorwerp gebruiken om de ‘spreekbeurt’ zichtbaar te maken. De persoon met dit

voorwerpmagpraten, de anderen luisteren (talking stickmethode).Ook kun je alsgespreksleider vragen of iemand uitgesproken is. Of vragen of iemand kort kan

samenvattenwathijnetheeftgezegd.

Tochisookgoedomjeterealiserendatsommigemensenblijvenpratenomdatzenietwetenhoezijmoetenafronden.Zijzijndusgeholpenwanneerjehenonderbreekt,bedanktensamenvatwatzewildenzeggen.

HandboekDialoogoktober2015 12

4. Watdoeikalseengroepslideenandergroepslidongevraagdadviesoftipsgeeft?

Jekuntdiepersooneropwijzendatbijhetdialooggesprekdeervaringcentraalstaat,nietdeoplossingofwatjemetdieervaringzoumoetendoen.Wanneeriemandzelfaangeeftgraaginhoudelijkadviestewillen,kunnen

mensen uitgenodigd worden daar na afloop van het dialooggesprek verder over door te praten. Het kannatuurlijkheelfijnzijnomviaeendialooggesprekmensentelerenkennendiejekunnensteunen.Maarhetkan

ookheelgoedzijndatjehelemaalnietzittewachtenopadviesofsuggesties.Vaakziterookeenoordeel inadvies of tips die afbreuk kunnen doen aan de inbreng van de

ander.

5. Watdoeikalsiemandtelkensindiscussievervalt?

Jekuntdezepersoonpersoonlijkevragenstellen:waaromwasiets

zobelangrijk?Welkedingenbedoelthij/zij?Zokaniemandinzijnofhaareigenverhaalkomen,inplaatsvaninzijnofhaarmening.

6. Watdoe ikalseengroepslid steedsvanhetonderwerp

vandedialoogafdwaalt?

Jekuntdezepersoonherhaaldelijkaanhetonderwerpherinnerendoorbijvoorbeeldtevragen‘waariknunogzobenieuwdnaarben,isjouwervaringmet…’

7. Watdoeikalseengroepslidergverlegenis?

Jekuntdezepersoongedurendehetgehelegesprekdetijdgevenomtotgesprektekomen.Watbetekentdatjesomsjuistaccepteertdatiemandnognietklaarisomaanhetgesprekdeeltenemen.Dangeefjeeenander

persoon de ruimte. Door vriendelijk af en toe een gesloten vraag te stellen nodig je hem of haar uit omgeleidelijkaanmeertezeggen.

8. Watdoeikalsiemandzichafwezigopstelt?

Probeerdepersoonbijhetgesprektebetrekkendoorgerichtevragentestellenoverdeervaringofdroomvan

diepersoon.Sommigemensenvindenhetmoeilijkommethuneigenbijdrageinhetgesprektekomen.

Datwilnietzeggendatzenikstemeldenhebben. Iedersbijdrage iswaardevol.Dezemensenkunjevaakop

weghelpendoorvragentestellenendoortevragennaaraanleidingvanhetantwoord.

9. Watdoeikalseengroepslidemotioneelwordt?

Jekuntopmerkendatjezietdathetdiegeneveeldoet.Jekuntdiepersoonopzijnof haar gemak stellen door bijvoorbeeld te zeggen dat je het begrijpt dat het

vertellen vaneen verhaal of het luisterennaar verhalen vananderen veel los kanmakenbijjezelf.Jekuntvragenofdiepersoonietsnodigheeftofdatjehetgesprek

kunt voortzetten. Door het gesprek voort te zetten geef jemensen vaak de kanseventotzichzelftekomen

HandboekDialoogoktober2015 13

RANDVOORWAARDEN

o Hetisbijeendialoogbelangrijkdathijplaatsvindtineenrustigeruimtezonderalteveelafleidingenrumoer.

o Dialogenvindenplaatsingemengdsamengesteldegroepenvan6totmaximaal10personen.

o Eendialoogduurtcirca2uur

o Cruciaalvoorhetslagenvandedialogenisdatallegespreksleiderseentraininggevolgdhebben.

o Dedialogenkunnennietbijgewoondwordendoortoehoorders.

PRAKTISCHETIPS

o Zorgvantevorenvoorkoffie,theeenfrisdrankzodatditniet(storend)laterverzorgdwordt.

o Organiseerdebijeenkomstineenprettigevertrouwenwekkendeomgeving.

o Houdtmethetaanvangstijdstiprekeningmethetprogrammavandedeelnemers.

HandboekDialoogoktober2015 14

BIJLAGE:GEEFMEDEVIJF

…