1. DVAN EDEBYATIDVAN EDEBYATI DVAN SZCNN TANIMDVAN SZCNN TANIM Divan szcnn szlk bakmndan iki anlam vardr: Belli bir kalplaDivan szcnn szlk bakmndan iki anlam vardr: Belli bir kalpla yazlan ve besteyle okunan iir trne divan denir. Kalp "filtn filtnyazlan ve besteyle okunan iir trne divan denir. Kalp "filtn filtn filtn filn" eklindedir. Divan szc, ikinci olarak, divan tarznda iirfiltn filn" eklindedir. Divan szc, ikinci olarak, divan tarznda iir yazan sanatlarn eserlerini topladklar kitap anlamna gelir. Divan, klasikyazan sanatlarn eserlerini topladklar kitap anlamna gelir. Divan, klasik Trk mziinde ise en az er ktalk iirlerden bestelenen arklar tanmlar.Trk mziinde ise en az er ktalk iirlerden bestelenen arklar tanmlar. Bu ktalar birbirlerinden ara namelerle ayrlr. Her ktann banda genellikleBu ktalar birbirlerinden ara namelerle ayrlr. Her ktann banda genellikle "ah", "yr" gibi bir terennm szc eklenir. Ktalardan biri yer yer ritimsiz"ah", "yr" gibi bir terennm szc eklenir. Ktalardan biri yer yer ritimsiz okunacak ekildedir. Bir dier kta daokunacak ekildedir. Bir dier kta da "doalama""doalama" grnts vermesigrnts vermesi amacyla tmyle ritimsiz olarak bestelenir. Divan, ayn zamanda slamamacyla tmyle ritimsiz olarak bestelenir. Divan, ayn zamanda slam devletlerinde idari yarg, maliye, askerlik ve ynetimle ilgili ileri yrtendevletlerinde idari yarg, maliye, askerlik ve ynetimle ilgili ileri yrten kurul ve dairelere verilen addr.kurul ve dairelere verilen addr. Divan airlerinin eserlerini nceleri serbest, daha sonra belli bir dzenDivan airlerinin eserlerini nceleri serbest, daha sonra belli bir dzen iinde topladklar kitaplar divanlar, divaneler ve hamselerdir. Divan,iinde topladklar kitaplar divanlar, divaneler ve hamselerdir. Divan, divane ve hamseler, yazarlarnn adlaryla anlrlar. rneindivane ve hamseler, yazarlarnn adlaryla anlrlar. rnein NedmNedm DivanDivan,, Fuzul DivanFuzul Divan gibi.gibi.

2. DivanDivan airlerin iirlerini belli bir dzen iinde topladklar kitaplardr. Bir tr antoloji olarak grlebilir.airlerin iirlerini belli bir dzen iinde topladklar kitaplardr. Bir tr antoloji olarak grlebilir. Zamanla divanlarda iirler belli bir dzene gre sralanmaya balad. Bu elemeyeZamanla divanlarda iirler belli bir dzene gre sralanmaya balad. Bu elemeye "divan tertibi""divan tertibi" bubu tr divanlara datr divanlara da "mrettep divan""mrettep divan" ad verilir. Tam bir divanda srasyla, kaside (tevhid, mnacat,ad verilir. Tam bir divanda srasyla, kaside (tevhid, mnacat, na't, medhiye), tarih, musammat, gazel blmleri yer alr. En sonda da lugazlar, muammalar,na't, medhiye), tarih, musammat, gazel blmleri yer alr. En sonda da lugazlar, muammalar, mfredler, azadeler bulunur. Divanda gazeller kafiye ve rediflerinin son harfinin Arap alfabesindekimfredler, azadeler bulunur. Divanda gazeller kafiye ve rediflerinin son harfinin Arap alfabesindeki srasna gre dizilir. Yani eliften balayp ye harfine kadar. Her harften en az bir iir olmas arttr.srasna gre dizilir. Yani eliften balayp ye harfine kadar. Her harften en az bir iir olmas arttr. Ama buna uymayan airler de olmutur.Ama buna uymayan airler de olmutur. DivaneDivane Kk divan anlamndadr. Dzen ve konular divanlarla ayndr. Yine kaside, tarih, musammat, gazelKk divan anlamndadr. Dzen ve konular divanlarla ayndr. Yine kaside, tarih, musammat, gazel ve kta srasn izler. Ama bir divanede bu blmlerden en az biri eksik olur. Divane, belli trlerive kta srasn izler. Ama bir divanede bu blmlerden en az biri eksik olur. Divane, belli trleri seven airlerin bilinli bir seimi olabildii gibi, bir airin divan dolduracak kadar iir yazamadanseven airlerin bilinli bir seimi olabildii gibi, bir airin divan dolduracak kadar iir yazamadan lmesi nedeniyle de oluabilir.lmesi nedeniyle de oluabilir. FignFign veve FzlFzlnin divaneleri bu trdendir.nin divaneleri bu trdendir. HamseHamse Bir airin 5 mesnevisinin bir araya getirilmesiyle oluturulan yapttr. Hamse yazar airler hamse airiBir airin 5 mesnevisinin bir araya getirilmesiyle oluturulan yapttr. Hamse yazar airler hamse airi ya daya da hamsenvishamsenvis diye bilinir. Trk edebiyatnda 16. yzylda gelimeye balad. lk hamseyi aataydiye bilinir. Trk edebiyatnda 16. yzylda gelimeye balad. lk hamseyi aatay airiairi Ali ir NevaiAli ir Nevai yazd. Divan edebiyatnn ilk hamsesini yazan air deyazd. Divan edebiyatnn ilk hamsesini yazan air de Hamdullah HamdiHamdullah Hamdidir.dir. Hamse trne dzyaznn girii ise 17. yzylda gerekleti.Hamse trne dzyaznn girii ise 17. yzylda gerekleti. NergisiNergisi hamseye dzyazy sokan ilkhamseye dzyazy sokan ilk yazardr. ounlukla hznl aklarn konu edinildii hamselerde soyut kavramlar ileyenyazardr. ounlukla hznl aklarn konu edinildii hamselerde soyut kavramlar ileyen mesnevilere de yer verilir. Hamse sahibi divan yazarlar edebi evrelerde byk sayg grrdmesnevilere de yer verilir. Hamse sahibi divan yazarlar edebi evrelerde byk sayg grrd 3. DVAN EDEBYATININ TARHESDVAN EDEBYATININ TARHES Divan edebiyat, Trklerin, 13 ve 19uncu yzyllar arasnda AnadoludaDivan edebiyat, Trklerin, 13 ve 19uncu yzyllar arasnda Anadoluda yarattklar slam kltrnn ortak zeliklerini yanstan, geni lde Arapyarattklar slam kltrnn ortak zeliklerini yanstan, geni lde Arap ve Fars edebiyatnn etkisini tayan yazl edebiyat trdr. Ancak divanve Fars edebiyatnn etkisini tayan yazl edebiyat trdr. Ancak divan edebiyat, Trklerin slam dinini kabul ettikleri ilk dnemlerden balayarakedebiyat, Trklerin slam dinini kabul ettikleri ilk dnemlerden balayarak Orta Asya ile Azerbaycanda ortaya kan ve ayn nitelikleri tayan divanOrta Asya ile Azerbaycanda ortaya kan ve ayn nitelikleri tayan divan edebiyat ile kartrlmamaldr.edebiyat ile kartrlmamaldr. Divan edebiyat tanm tmyleDivan edebiyat tanm tmyle Anadolu'ya zgdr.Anadolu'ya zgdr. Tarihsel sreteTarihsel srete dinddind veve dini tasavvufdini tasavvuf olmak zere iki koldaolmak zere iki kolda geliti. iir ve dzyaz alanndaki en eski rnekler 13. yzyldan kalmtr.geliti. iir ve dzyaz alanndaki en eski rnekler 13. yzyldan kalmtr. Divan edebiyatnda balangcndan beri iir, dz yazdan daha ndeDivan edebiyatnda balangcndan beri iir, dz yazdan daha nde gitmi ve daha gelimitir. Bunun belki de en nemli nedeni, iiringitmi ve daha gelimitir. Bunun belki de en nemli nedeni, iirin sanatnn yaratcln ortaya koymasna daha uygun olmasdr. Divansanatnn yaratcln ortaya koymasna daha uygun olmasdr. Divan iiri, sz ve anlatm sanatlarn kullanarak, yeni manzumlar bularakiiri, sz ve anlatm sanatlarn kullanarak, yeni manzumlar bularak okuyucusunu daha kolay etkiler. Dz yaz dalnda ise ar basan, neokuyucusunu daha kolay etkiler. Dz yaz dalnda ise ar basan, ne kan zellikkan zellik "retici""retici" olmaktr. Bu nedenle anlam gz ard edilir veolmaktr. Bu nedenle anlam gz ard edilir ve belagat nem kazanr.belagat nem kazanr. Divan edebiyat yazarlarnn beslendikleri kaynaklar, bata dinselDivan edebiyat yazarlarnn beslendikleri kaynaklar, bata dinsel inanlar, yani slami inanlar olmak zere slami ilimler, slam tarihinininanlar, yani slami inanlar olmak zere slami ilimler, slam tarihinin olaylar, tasavvuf, Hint-ran kkenli sylenceler, peygamber kssalar,olaylar, tasavvuf, Hint-ran kkenli sylenceler, peygamber kssalar, evliya menkbeleri, an bilimleri, gnlk olaylar, gelenek ve grenekler,evliya menkbeleri, an bilimleri, gnlk olaylar, gelenek ve grenekler, terimler, deyimler, ataszleri ile zenginleen bir dildirterimler, deyimler, ataszleri ile zenginleen bir dildir 4. Dnyevi ve tanrsal akDnyevi ve tanrsal ak Divan iirinde ak byk yer tutar. Ama bu ak hem dnyevi hem deDivan iirinde ak byk yer tutar. Ama bu ak hem dnyevi hem de tasavvufidir. Tasavvufa balanan airin amac,tasavvufidir. Tasavvufa balanan airin amac, "mutlak gzellik""mutlak gzellik" olanolan "tanry bulmak""tanry bulmak"tr. Tanrsal ak, maddi akla balar. Bir gzele ak olantr. Tanrsal ak, maddi akla balar. Bir gzele ak olan air, duygularn daha sonra soyutlama yoluyla tanrsal aka dntrerekair, duygularn daha sonra soyutlama yoluyla tanrsal aka dntrerek tanrya kavumak iin abalar. Ak din d bir anlayla ileyen airlerintanrya kavumak iin abalar. Ak din d bir anlayla ileyen airlerin iirlerinde ise tapnlacak bir varlk olarak kadn nemlidir. Ama bu triirlerinde ise tapnlacak bir varlk olarak kadn nemlidir. Ama bu tr iirlerde kadn an srekli zmekte, yaamdan bezdirmektedir.iirlerde kadn an srekli zmekte, yaamdan bezdirmektedir. Dil konusunda Arapa ve Farsann etkisinde kalan divanDil konusunda Arapa ve Farsann etkisinde kalan divan edebiyatnda szckler ok byk nem tar. Her szck tam anlamylaedebiyatnda szckler ok byk nem tar. Her szck tam anlamyla ve yerli yerinde kullanlmaldr. Divan edebiyat, anlatm asndan "belagatve yerli yerinde kullanlmaldr. Divan edebiyat, anlatm asndan "belagat kurallarna" sk skya baldr. Sanatlar ustalklarn sergileyebilmek iinkurallarna" sk skya baldr. Sanatlar ustalklarn sergileyebilmek iin bu kurallara olabildiince zen gsterirler.bu kurallara olabildiince zen gsterirler. airler, tebih, istiare, hsn-i talil, ilham, kinaye, leff ner, tecahl-airler, tebih, istiare, hsn-i talil, ilham, kinaye, leff ner, tecahl- arif, telmih, mecaz, mecaz- mrsel, tehis intak gibi sz ve anlatmarif, telmih, mecaz, mecaz- mrsel, tehis intak gibi sz ve anlatm sanatlarn kullanarak zgn iirler oluturmaya alr. Divan edebiyatndasanatlarn kullanarak zgn iirler oluturmaya alr. Divan edebiyatnda iirin estetik kurallarna uymak, ou zaman konu ve ierikten neiirin estetik kurallarna uymak, ou zaman konu ve ierikten ne gemitir.gemitir. 5. DVAN EDEBYATINDA SANATLARDVAN EDEBYATINDA SANATLAR TebihTebih Sz daha etkili klmak amacyla ortak nitelikleri bulunan nesne ya da kavramlar arasndaSz daha etkili klmak amacyla ortak nitelikleri bulunan nesne ya da kavramlar arasnda benzerlik kurma sanatdr. rnein, "Tilki gibi kurnaz adam" bir tepihtir. nsanbenzerlik kurma sanatdr. rnein, "Tilki gibi kurnaz adam" bir tepihtir. nsan kurnazlyla bilinen tilkiye benzetilmektedir. Bir tebih'te drt e bulunur:kurnazlyla bilinen tilkiye benzetilmektedir. Bir tebih'te drt e bulunur: Mebbehn-bin (benzetilenMebbehn-bin (benzetilen): Kendisine benzetilen, birbirine benzetilen nesne ya): Kendisine benzetilen, birbirine benzetilen nesne ya da kavramlardan nitelike daha gl, daha stn olan. rneimizde "tilki".da kavramlardan nitelike daha gl, daha stn olan. rneimizde "tilki". Mebbeh (benzeyen)Mebbeh (benzeyen): Birbirine benzetilen nesne ya da kavramlardan nitelike: Birbirine benzetilen nesne ya da kavramlardan nitelike daha gsz, zayf olan. rneimizde "adam".daha gsz, zayf olan. rneimizde "adam". Vech-i ebeh (benzetme yn)Vech-i ebeh (benzetme yn): Birbirlerine benzetilen nesne ve kavramlar: Birbirlerine benzetilen nesne ve kavramlar arasndaki ortak nitelik. rneimizde "kurnazlk".arasndaki ortak nitelik. rneimizde "kurnazlk". Edat- tebih (benzetme ilgeci)Edat- tebih (benzetme ilgeci) : Nesne ve kavramlar arasnda benzetme ilgisi: Nesne ve kavramlar arasnda benzetme ilgisi kuran ilge ya da ilge ilevi gren szck. rneimizde "gibi".kuran ilge ya da ilge ilevi gren szck. rneimizde "gibi". rnein "Yol ylan gibi kvrlyor" dendiinde, "yol" benzeyen, "ylan" kendisinernein "Yol ylan gibi kvrlyor" dendiinde, "yol" benzeyen, "ylan" kendisine benzetilen, "kvrlyor" benzetme yn, "gibi" ise benzetme edatdr.benzetilen, "kvrlyor" benzetme yn, "gibi" ise benzetme edatdr. Tebih, bu elerden bir ya da bir kann kullanlp kullanlmamasna gre drdeTebih, bu elerden bir ya da bir kann kullanlp kullanlmamasna gre drde ayrlr:ayrlr: Drt enin de bulunduu tebihDrt enin de bulunduu tebih tebih-i mufassaltebih-i mufassaldr (ayrntl benzetme). rnein,dr (ayrntl benzetme). rnein, "Ahmet aslan gibi gldr"."Ahmet aslan gibi gldr". Benzetme yn bulunmayan tebihBenzetme yn bulunmayan tebih tebih-i mcmeltebih-i mcmeldir (ksaltlm benzetme).dir (ksaltlm benzetme). rnein, "Ahmet aslan gibidir". Burada "gllk" vurgulanmamtr.rnein, "Ahmet aslan gibidir". Burada "gllk" vurgulanmamtr. Benzetme ilgeci bulunmayan tebihBenzetme ilgeci bulunmayan tebih tebih-i mekkedtebih-i mekkeddir. (pekitirilmi benzetme).dir. (pekitirilmi benzetme). rnein, "Ahmet kuvvetle aslandr". Bu tebihde "gibi" ilgeci kullanlmam.rnein, "Ahmet kuvvetle aslandr". Bu tebihde "gibi" ilgeci kullanlmam. Benzetme yn ve benzetme ilgeci bulunmayan tebihBenzetme yn ve benzetme ilgeci bulunmayan tebih tebih-i belitebih-i belidir (yalndir (yaln benzetme). rnein, "Aslan Ahmet."benzetme). rnein, "Aslan Ahmet." 6. Mecaz Szckleri gerek anlamlar dnda kullanma sanatdr. Anlatm daha etkili klmak ve sze canllk kazandrmak amacyla yaplr. Mecaz, sze gzellik, gllk, canllk, zerafet, derinlik ve genilik vermek iin kullanlr. rnein: Kandilli yzerken uykularda Mehtab srkledik sularda Yahya Kemal Beyatl Bu dizelerde Kandilli'nin sularda yzmesi, mehtabn sularda srklenilmesi, sz ve szcklerin asl anlamnn dnda, gledirme, gzelletirme, anlanlamdrma, zarifletirme ve glendirme amacyla kullanlmasna rnektir. Mecaz, Szck ve fikir mecazlar olmak zere ikiye ayrlr. Szck mecaznda bir szck gerek anlam dnda, fikir mecaznda ise herhangi bir fikir kendi anlamnn dnda bir amala kullanlr. Mecaz- mrsel Bir szc benzetme amac gtmeden baka bir szck yerine kullanma sanatdr. Dz deimece ya da metonomi diye de adlandrlr. Gnlk yaamda da yaygnlkla kullanlan mecaz- mrsel, iki nesne ve kavram arasnda ok eitli ilgiler kurulmasyla gerekleir. Neden yerine sonucun (bereket yad gibi), iindeki yerine kabn (sobay yaktk gibi), zel yerine genelin (at yerine hayvan gibi), soyut kavram yerine somut adn (gzme girdi gibi), yapt yerine yazar adnn (Siham- Kaza okuyorum demek yerine Nefi okuyorum demek gibi) kullanld eitli trleri vardr. 7. TelmihTelmih Bilinen bir olay, kii, nkte, fkra, ataszn dolayl biimdeBilinen bir olay, kii, nkte, fkra, ataszn dolayl biimde anlatma sanatdr. Telmihin baarl olmas iin okuyucununanlatma sanatdr. Telmihin baarl olmas iin okuyucunun dolayl anlatma konu olan dnceyi kolayca anlayabilmesidolayl anlatma konu olan dnceyi kolayca anlayabilmesi gerekir. Divan edebiyatnda zellikle dinsel ykler, dingerekir. Divan edebiyatnda zellikle dinsel ykler, din bykleri ile kahramanlar, Kuran ayetleri ve mesnevibykleri ile kahramanlar, Kuran ayetleri ve mesnevi kahramanlar telmih konusu olmutur. rnein:kahramanlar telmih konusu olmutur. rnein: Ey nme sen ol mh-likdan m gelirsinEy nme sen ol mh-likdan m gelirsin Ey Hudhad-i mmid Saba'dan m gelirsinEy Hudhad-i mmid Saba'dan m gelirsin NbNb air, ikinci dizedeki "Saba" ile Sleyman-Belks" kssasnair, ikinci dizedeki "Saba" ile Sleyman-Belks" kssasn anmsatyor.anmsatyor. 8. Tecahl-i arifTecahl-i arif Bir anlam incelii yaratmak ya da bir nkte yapmak amacyla bilinen birBir anlam incelii yaratmak ya da bir nkte yapmak amacyla bilinen bir eyi bilmezlikten gelme sanatdr. Tecahl-i arifin zn oluturan bueyi bilmezlikten gelme sanatdr. Tecahl-i arifin zn oluturan bu nkte, drt ama iin yaplm olabilir. Neelendirmenkte, drt ama iin yaplm olabilir. Neelendirme (tenid)(tenid), uyarda, uyarda bulunmabulunma (tevbih)(tevbih), hayret ve aknlk bildirmek (, hayret ve aknlk bildirmek (tehayyr)tehayyr) , kendinden, kendinden geii belirtmekgeii belirtmek (tedellh)(tedellh) .. Bilinen ey bilinmiyormu gibi anlatlrken genellikle bir incelieBilinen ey bilinmiyormu gibi anlatlrken genellikle bir incelie dayandrlr. bu yaplrken mbalaa ve istifham sanatlarndan dadayandrlr. bu yaplrken mbalaa ve istifham sanatlarndan da yararlanlr. rnein:yararlanlr. rnein: b-gndur gnbed-i devvr rengi bilmezemb-gndur gnbed-i devvr rengi bilmezem Ya muht olmu gzmden gnbed-i devvre suYa muht olmu gzmden gnbed-i devvre su FuzlFuzl "Bilmiyorum dnen kubbe mi su rengindedir"Bilmiyorum dnen kubbe mi su rengindedir Yoksa gzyalarm m gkyzn kaplamtr"Yoksa gzyalarm m gkyzn kaplamtr" Fuzl, kubbenin, yani gkyznn mavi renkte olduunu bilmiyormuFuzl, kubbenin, yani gkyznn mavi renkte olduunu bilmiyormu gibi davranyor. Gzyalarnn gkyzn kaplayacak kadar ok olduunugibi davranyor. Gzyalarnn gkyzn kaplayacak kadar ok olduunu (mbalaa) belirtebilmek iin tecahl-i arif sanatna bavuruyor.(mbalaa) belirtebilmek iin tecahl-i arif sanatna bavuruyor. 9. stiarestiare Bir szc kendi anlam dnda kullanarak, bir eyi benzediiBir szc kendi anlam dnda kullanarak, bir eyi benzedii baka eylerin adyla anma sanat. Benzetmenin iki temel esibaka eylerin adyla anma sanat. Benzetmenin iki temel esi vardr, benzeyen ve benzetilen. stiare bunlardan birininvardr, benzeyen ve benzetilen. stiare bunlardan birinin sylenmemesiyle yaplr.sylenmemesiyle yaplr. stiare ynden ele alnr: 1. Benzetme amac bulunur, 2.stiare ynden ele alnr: 1. Benzetme amac bulunur, 2. Szck gerek anlam dndaki mecaz anlamndadr, 3.Szck gerek anlam dndaki mecaz anlamndadr, 3. Szcn asl anlamnda kullanlmamasn gerektiren bir durumSzcn asl anlamnda kullanlmamasn gerektiren bir durum (karine-i mania) vardr. rnek:(karine-i mania) vardr. rnek: "Souk ay pt beyaz enseni""Souk ay pt beyaz enseni" Yahya Kemal BeyatlYahya Kemal Beyatl "Ay pmek" deyiiyle ay canl bir varla benzetilmitir."Ay pmek" deyiiyle ay canl bir varla benzetilmitir. "pmek" szc asl anlamnn dnda mecaz anlamyla"pmek" szc asl anlamnn dnda mecaz anlamyla kullanlmtr. pmek szcnn asl anlamnn kullanlmasnakullanlmtr. pmek szcnn asl anlamnn kullanlmasna olanak yoktur nk ayn duda olmaz. air burada, istiareolanak yoktur nk ayn duda olmaz. air burada, istiare sanatyla anlatm daha etkili, daha estetik ve heyecanl halesanatyla anlatm daha etkili, daha estetik ve heyecanl hale getiriyor.getiriyor. stiare genel olarak eide ayrlr. Yalnzca benzeyeninstiare genel olarak eide ayrlr. Yalnzca benzeyenin sylendii istiareye "ak istiare"sylendii istiareye "ak istiare" (istiare-i musarraha)(istiare-i musarraha) denir.denir. 10. rnek:rnek: "Bir hill uruna yarb ne gneler batyor""Bir hill uruna yarb ne gneler batyor" Mehmet Akif ErsoyMehmet Akif Ersoy Ersoy, benzetilen gnei sylerken, benzeyen askerden szetmiyor.Ersoy, benzetilen gnei sylerken, benzeyen askerden szetmiyor. Yalnzca benzetilenin sylendii istiareye de "kapal istiare"Yalnzca benzetilenin sylendii istiareye de "kapal istiare" (istiare-i mekniye)(istiare-i mekniye) denir.denir. rnek:rnek: Her taraf krk dkkHer taraf krk dkk Dallarn boynu bkkDallarn boynu bkk "Kederliyiz" der gibi"Kederliyiz" der gibi Orhan Seyfi OrhonOrhan Seyfi Orhon Dallar boynu bkk insana benzetiliyor ama kendisine benzetilen insandanDallar boynu bkk insana benzetiliyor ama kendisine benzetilen insandan szedilmiyor. Boynu bkk szc ile insann bir zellii vurgulanyor.szedilmiyor. Boynu bkk szc ile insann bir zellii vurgulanyor. Benzetmenin temel elerinden yalnzca birisiyle ok sayda benzerlii sralayarakBenzetmenin temel elerinden yalnzca birisiyle ok sayda benzerlii sralayarak yaplan istiareye ise "yaygn istiare"yaplan istiareye ise "yaygn istiare" (istiare-i temsiliye)(istiare-i temsiliye) ad verilir. rnek:ad verilir. rnek: Bin gemle balanan at aha kalkyorBin gemle balanan at aha kalkyor Gittike ykselen ba Allah'a kalkyorGittike ykselen ba Allah'a kalkyor Son maceray dinlememi varsa anlatnSon maceray dinlememi varsa anlatn Rm etmek isteyenler o marr, sil atnRm etmek isteyenler o marr, sil atn Beyhudedir her uzvuna bir halka bulsa daBeyhudedir her uzvuna bir halka bulsa da Botur kpkl azna gemler vurulsa da...Botur kpkl azna gemler vurulsa da... Cotuka byle sel gibi barndaki hisleriCotuka byle sel gibi barndaki hisleri Bir gn banda kalmayacaktr seyisleri!Bir gn banda kalmayacaktr seyisleri! Faruk Nafiz amlbelFaruk Nafiz amlbel amlbel, milleti marur bir ata benzeterek ok sayda benzerlii sralyor.amlbel, milleti marur bir ata benzeterek ok sayda benzerlii sralyor. 11. Hsn-i talilHsn-i talil Nedeni bilinen bir olay, dsel ya da gerekd bir olaya balamaNedeni bilinen bir olay, dsel ya da gerekd bir olaya balama yoluyla yaplan edebi sanattr.yoluyla yaplan edebi sanattr. Hsn-i tevcihHsn-i tevcih olarak da bilinir. iirin ikiolarak da bilinir. iirin iki dizesi arasnda balant kurarak anlam ve anlatma incelik vermekdizesi arasnda balant kurarak anlam ve anlatma incelik vermek amacn tar. Bu sanatta ne srlen neden ile gerek neden arasndaamacn tar. Bu sanatta ne srlen neden ile gerek neden arasnda mutlaka anolojik bir ba bulunur. Nedeni bilinen olay gya, sanki, acep,mutlaka anolojik bir ba bulunur. Nedeni bilinen olay gya, sanki, acep, acaba, meer gibi szcklerle bir ihtimale dayandrlrsa bu tr hsn-iacaba, meer gibi szcklerle bir ihtimale dayandrlrsa bu tr hsn-i talil'etalil'e ibh-i hsn-i talilibh-i hsn-i talil ad verilir. rnek:ad verilir. rnek: Mzeyyen old bezendi ba- emenMzeyyen old bezendi ba- emen Meer ki baa haber geldi yrdan bu geceMeer ki baa haber geldi yrdan bu gece AhmedAhmed "Bahe, sslenmi fesleenlerle bezendi"Bahe, sslenmi fesleenlerle bezendi Meer sevgili bu gece geleceini bildirmi."Meer sevgili bu gece geleceini bildirmi." Bahenin bezenmesi, sslenmesi gerei sevgilinin gelebilmeBahenin bezenmesi, sslenmesi gerei sevgilinin gelebilme ihtimali gibi gzel bir de balanyor.ihtimali gibi gzel bir de balanyor. 12. Leff nerLeff ner Bir beyitte birbirleriyle ilgili szcklerin sralanmasyla yaplan ve divanBir beyitte birbirleriyle ilgili szcklerin sralanmasyla yaplan ve divan iirinde ok sk kullanlan edebi sanattr. iirin ikinci dizesinde birinciiirinde ok sk kullanlan edebi sanattr. iirin ikinci dizesinde birinci dizede sylenmi en az iki eyle ilgili benzerlik ve karlklar verilerekdizede sylenmi en az iki eyle ilgili benzerlik ve karlklar verilerek uygulanr.uygulanr. Szcklerin birinci ve ikinci dizede belli bir sra gzetilerekSzcklerin birinci ve ikinci dizede belli bir sra gzetilerek sylenmesinesylenmesine leff ner-i mrettebleff ner-i mretteb (dzenli leff ner) denir. rnek:(dzenli leff ner) denir. rnek: GonceGonce klmaz d gl amaz tutulmu gnlmklmaz d gl amaz tutulmu gnlm rzmendrzmend ruh-i leb-iruh-i leb-i handnnemhandnnem FuzlFuzl "Kederli gnlm gonca memnun etmez, gl sevindirmez"Kederli gnlm gonca memnun etmez, gl sevindirmez nk ben ben bunlar deil al yanan ve glen dudan istiyorum"nk ben ben bunlar deil al yanan ve glen dudan istiyorum" Gonca, yanak karl ruh ve gl dudak karl leb szckleriyleGonca, yanak karl ruh ve gl dudak karl leb szckleriyle ilgilidir. Fuzl, burada dzenli leff ner yapyor.ilgilidir. Fuzl, burada dzenli leff ner yapyor. Birinci beytin ikinci dizesinde, birinci dizede sylenenlerle ilgiliBirinci beytin ikinci dizesinde, birinci dizede sylenenlerle ilgili szcklerin ters bir sra izlenmesiyle ya da kark olarak bulunmasylaszcklerin ters bir sra izlenmesiyle ya da kark olarak bulunmasyla yaplan leff ner'e iseyaplan leff ner'e ise leff ner-i gayr'i mrettebleff ner-i gayr'i mretteb ya daya da leff ner'ileff ner'i mevvemevve (dzensiz leff ner) denilir. rnek:(dzensiz leff ner) denilir. rnek: Yrrem hsret-iYrrem hsret-i zlfzlf meh-rlar ile meh-rlar ile Gndzin gussalar ileGndzin gussalar ile gicegice kaygular ilekaygular ile 13. KinayeKinaye Bir sz ayn zamanda hem gerek hem de mecazi anlamyla kullanmaBir sz ayn zamanda hem gerek hem de mecazi anlamyla kullanma sanatdr. Szn ak sylenmesinin ho olmad durumlarda alay, aka, sitemsanatdr. Szn ak sylenmesinin ho olmad durumlarda alay, aka, sitem amacyla kullanlr. Bu kullanta szn geek anlamndan bir sonu ksa daamacyla kullanlr. Bu kullanta szn geek anlamndan bir sonu ksa da geerli olan mecazi anlamdr. rneingeerli olan mecazi anlamdr. rnein eyhlislam Yahyeyhlislam Yahynn, "Dilber gelincenn, "Dilber gelince bezme yz gld akn" dizesinde bir kiinin gerek yznn glmesinibezme yz gld akn" dizesinde bir kiinin gerek yznn glmesini anlamaya bir engel yok. Ama asl anlatlmak istenen an ok sevinmianlamaya bir engel yok. Ama asl anlatlmak istenen an ok sevinmi olmasdr (mecazi anlam).olmasdr (mecazi anlam). Trke deyimlerin ou mecazi anlamlaryla kullanld iin kinayedir.Trke deyimlerin ou mecazi anlamlaryla kullanld iin kinayedir. Kinayede szn baka bir anlama gelmesi olasl yoksa bu treKinayede szn baka bir anlama gelmesi olasl yoksa bu tre "kinaye-i"kinaye-i karibe"karibe" (yakn kinaye) denir. Eer szn anlam gizleniyorsa kinaye(yakn kinaye) denir. Eer szn anlam gizleniyorsa kinaye "kinaye-i"kinaye-i baide"baide" uzak kinaye) olarak adlandrlr. Nitelenen tek zellii belirten kinayeyeuzak kinaye) olarak adlandrlr. Nitelenen tek zellii belirten kinayeye "kinaye-i mfrede""kinaye-i mfrede" (tek kinaye), birka zellii birden belirten kinayeye de(tek kinaye), birka zellii birden belirten kinayeye de "kinaye-i mrekkebe""kinaye-i mrekkebe" (birleik kinaye) ad verilir. rnek:(birleik kinaye) ad verilir. rnek: Bulamadm dnyada gnle mekanBulamadm dnyada gnle mekan Nerde bir gl bitse etraf dikenNerde bir gl bitse etraf diken SmmanSmman Gl ve diken hem gerek hem mecazi anlamlaryla kullanlyor. Ancak aslGl ve diken hem gerek hem mecazi anlamlaryla kullanlyor. Ancak asl kastedilen mecazi anlamlar. air hem birleik kinaye hem uzak kinaye yapyor.kastedilen mecazi anlamlar. air hem birleik kinaye hem uzak kinaye yapyor. 14. TarizTariz Birini kk drmek ya da biriyle alay etmek amacyla sylenecek szBirini kk drmek ya da biriyle alay etmek amacyla sylenecek sz tam tersi bir szle nkte yaparak anlatma sanatdr. Tariz de gerek ya datam tersi bir szle nkte yaparak anlatma sanatdr. Tariz de gerek ya da mecaz anlam yerine dorudan zt bir anlam kullanlmas sz konusudur.mecaz anlam yerine dorudan zt bir anlam kullanlmas sz konusudur. Tehis- intakTehis- intak Cansz varlklar, ya da hayvanlar kiiler gibi davrandrma, canlandrma,Cansz varlklar, ya da hayvanlar kiiler gibi davrandrma, canlandrma, konuturma, onlara duygu ve hareket gibi nitelikler kazandrma sanatdr.konuturma, onlara duygu ve hareket gibi nitelikler kazandrma sanatdr. nsan dndaki cal varlk ya da hayvanlara insan zellii verilmesinensan dndaki cal varlk ya da hayvanlara insan zellii verilmesine tehistehis, onlarn konuturulmasna ise, onlarn konuturulmasna ise intakintak denir. Tehis ve intak dahadenir. Tehis ve intak daha ok fabllara kullanlr. Tehise rnek:ok fabllara kullanlr. Tehise rnek: Mahmur uyanr glgede binlerce ziylarMahmur uyanr glgede binlerce ziylar ller dnr, gn dnr, glgeler alarller dnr, gn dnr, glgeler alar Emin Blend SerdaroluEmin Blend Serdarolu air, uyandryor, ller ve gn dndryor, glgeleriair, uyandryor, ller ve gn dndryor, glgeleri alatyor. Bunlarn hepsi insan zellikleri. st ste tehis sanat yapyor.alatyor. Bunlarn hepsi insan zellikleri. st ste tehis sanat yapyor. 15. DVAN EDEBYATINDA KONULARDVAN EDEBYATINDA KONULAR Divan iiri konu bakmndan ok eitlidir. Genel tanmdanDivan iiri konu bakmndan ok eitlidir. Genel tanmdan da anlalaca gibi ncelikle din d ve dini iir olmakda anlalaca gibi ncelikle din d ve dini iir olmak zere ikiye ayrlr. Din d iirde balca trler ylezere ikiye ayrlr. Din d iirde balca trler yle sralanabilir: Bahariye, cemreviye, dariye, fahriye, iydiye,sralanabilir: Bahariye, cemreviye, dariye, fahriye, iydiye, medhiye, mersiye, gazavatname, sakiname, hamamname,medhiye, mersiye, gazavatname, sakiname, hamamname, sahilname, kyafetname, surname, lugaz, muamma,sahilname, kyafetname, surname, lugaz, muamma, hicviye, hezliyat, tarih drme ve ehrengiz. Dini-tasavvufhicviye, hezliyat, tarih drme ve ehrengiz. Dini-tasavvuf iirinin trleri de yledir: Tevhid, mnacat, na't, maktel-iiirinin trleri de yledir: Tevhid, mnacat, na't, maktel-i Hseyin, miraciye, hilye, mevlid, krk hadis, menkbname.Hseyin, miraciye, hilye, mevlid, krk hadis, menkbname. Din d dzyaz trleri: Tezkire, tarih, seyahatname,Din d dzyaz trleri: Tezkire, tarih, seyahatname, siyasetname, mneat, sefaretname.siyasetname, mneat, sefaretname. Dini-tasavvufi dz yaz trleri: Evliya tezkiresi, ksas-Dini-tasavvufi dz yaz trleri: Evliya tezkiresi, ksas- enbiya, siyer.enbiya, siyer. Divan hikayelerinde hem iir hem dzyaz rnekleriDivan hikayelerinde hem iir hem dzyaz rnekleri kullanlr. Hikayeler dinsel ve destansaldr. ift ya da tekkullanlr. Hikayeler dinsel ve destansaldr. ift ya da tek kahramanl ak hikayeleri ve temsili hikayeler de okakahramanl ak hikayeleri ve temsili hikayeler de oka yazlmtr.yazlmtr. 16. DVAN RNDE ARUZ LSDVAN RNDE ARUZ LS Divan iirinin ls "aruz"dur. Aruzda ak ve kapal heceler eitliDivan iirinin ls "aruz"dur. Aruzda ak ve kapal heceler eitli kalplarda, kendilerine zg bir dzen iinde sralanr. airler eserlerinikalplarda, kendilerine zg bir dzen iinde sralanr. airler eserlerini yazarken setikleri kalba mutlaka uymak zorundadr. Aruz, esas olarakyazarken setikleri kalba mutlaka uymak zorundadr. Aruz, esas olarak hecelerin uzunluu ksal temeline dayanan iir lsdr. lk kez Araphecelerin uzunluu ksal temeline dayanan iir lsdr. lk kez Arap dilcisidilcisi mam Halil bin Ahmedmam Halil bin Ahmed tarafndan kullanld. Trklerin slamiyetitarafndan kullanld. Trklerin slamiyeti kabul etmelerinden sonra medrese kltr ile yetien airlerin Farsaykabul etmelerinden sonra medrese kltr ile yetien airlerin Farsay edebiyat dili olarak benimsemeleri, aruzun Trk edebiyatna da girmesiniedebiyat dili olarak benimsemeleri, aruzun Trk edebiyatna da girmesini salad.salad. Aruzda heceler uzun ve ksa olarak ikiye ayrlr. Uzun heceler izgi (-),Aruzda heceler uzun ve ksa olarak ikiye ayrlr. Uzun heceler izgi (-), ksa heceler nokta (.) ile gsterilir. Uzun ve ksa heceler eitli biimlerdeksa heceler nokta (.) ile gsterilir. Uzun ve ksa heceler eitli biimlerde yan yana gelerek kalplar oluturur. Bu kalplar yan yana geli biimlerineyan yana gelerek kalplar oluturur. Bu kalplar yan yana geli biimlerine gre, filtn, filn, mefiln ve benzeri deiik adlarla anlr. Aruzgre, filtn, filn, mefiln ve benzeri deiik adlarla anlr. Aruz lsyle iir yazmak iin szckleri bu kalplara uydurmak gerekir. Aruzdalsyle iir yazmak iin szckleri bu kalplara uydurmak gerekir. Aruzda szckleri ses zelliklerini bozmadan kullanmak her zaman olanakl deildir.szckleri ses zelliklerini bozmadan kullanmak her zaman olanakl deildir. Bu yzden heceleri kimi zaman uzun, kimi zaman da ksa okumak gerekir.Bu yzden heceleri kimi zaman uzun, kimi zaman da ksa okumak gerekir. Sk rastlanan bu iki durumaSk rastlanan bu iki duruma imaleimale (uzun okuma) ve(uzun okuma) ve zihafzihaf (ksa okuma) ad(ksa okuma) ad verilir. Zihaf, aruzda kusur saylr.verilir. Zihaf, aruzda kusur saylr. Aruz lsnde hece lsndeki gibi duraklar yoktur. Dizelerdeki heceAruz lsnde hece lsndeki gibi duraklar yoktur. Dizelerdeki hece saylar eit olmayabilir. Dize sonlarndaki heceler ksa da olsa uzun kabulsaylar eit olmayabilir. Dize sonlarndaki heceler ksa da olsa uzun kabul edilir. Aruzda bir szck sessiz biter, ondan sonra gelen szck sesli harfleedilir. Aruzda bir szck sessiz biter, ondan sonra gelen szck sesli harfle balarsa, bu sesli harf birinci szcn sonundaki sessiz harfi kendisinebalarsa, bu sesli harf birinci szcn sonundaki sessiz harfi kendisine eker. Bylece birinci szcn sonundaki sesiz harfle biten uzun hece ksaeker. Bylece birinci szcn sonundaki sesiz harfle biten uzun hece ksa hece durumuna gelir. Bu duruma dahece durumuna gelir. Bu duruma da vaslvasl yaniyani ulamaulama denir.denir. 17. DVAN EDEBYATI NAZIM BMLERDVAN EDEBYATI NAZIM BMLER a. Biimlerine grea. Biimlerine gre Divan iiri, nazm biimleri bakmndan zengindir. Nazm biimleriDivan iiri, nazm biimleri bakmndan zengindir. Nazm biimleri beyit ve bend temeline dayanr. Beyit temeline dayananlar "ayn" vebeyit ve bend temeline dayanr. Beyit temeline dayananlar "ayn" ve "ayr" uyakl (kafiyeli) olmak zere ikiye ayrlr. Ayn uyakllarn"ayr" uyakl (kafiyeli) olmak zere ikiye ayrlr. Ayn uyakllarn balcalar "gazel", "kaside" ve "mstezat"tr. Ayr uyakl tek nazmbalcalar "gazel", "kaside" ve "mstezat"tr. Ayr uyakl tek nazm biimi ise "mesnevi".biimi ise "mesnevi". Bendlerden oluan nazm biimleri de tek bendli ve ok bendliBendlerden oluan nazm biimleri de tek bendli ve ok bendli olarak ikiye ayrlr. Tek bendliler "rubai" ve "tuyu", ok bendliler iseolarak ikiye ayrlr. Tek bendliler "rubai" ve "tuyu", ok bendliler ise "musammat" ana bal altnda toplanan "murabba", "ark","musammat" ana bal altnda toplanan "murabba", "ark", "muhammes", "tahmis", "tardiye", "tasdir", "mseddes", "tesdis","muhammes", "tahmis", "tardiye", "tasdir", "mseddes", "tesdis", "msebba", "tesbi", "msemmen", "tesmin", "muaer", "tair","msebba", "tesbi", "msemmen", "tesmin", "muaer", "tair", "terkib-i bend", "terci-i bend"dir. Bunun dnda "mfred" (tek beyit)"terkib-i bend", "terci-i bend"dir. Bunun dnda "mfred" (tek beyit) ve "azade" de (tek msra) anlabilir.ve "azade" de (tek msra) anlabilir. 18. Uyak (kafiye) iirde dize sonlarndaki ses benzerliidir. Trk halk iirinde ayak olarak adlandrlr. Uyakta ses asndan benzeen szcklerin anlam bakmndan farkl olmalar gerekir. iirde ses benzerlii yoluyla uyum salamak ve genellikle okuru etkilemek amacyla kullanlan uyak, szl edebiyat rnlerinde hatrlamay ve ezberi kolaylatran bir edir. Ses benzerliinin niteliine gre uyaklar eitli trlere ayrlr. Yalnzca bir nszn (sessiz) benzetii uyaklara "yarm uyak" denir. En az bir hecedeki nl (sesli) ve nszn benzedii uyaklara "tam uyak" ya da "yaln uyak" ad verilir. Birden fazla hece arasndaki ses benzerlii ise "zengin uyak"tr. Yazl ve sylenileri ayn olduu halde, anlamlar farkl olan sesiz szcklerle ya da bu szcklerin yan yana gelmesiyle yaratlan ses karmaas sonucu ortaya kan benzerlie "cinasl uyak" denir. Uyak, divan edebiyatnda aruz kadar byk nem tar. Divan iirini belirleyen temel ilkelerden biri uyak dzenidir. 19. Beyit iirde sonlar uyakl, iki dizeden oluan, kendi iinde bamsz bir yaps ve anlam btnl bulunan birimdir. Bir beytin her dizesi kendi iinde bir btn olabildii gibi, birinci dizedeki anlam ikinci dizede de srebilir. Beyit uzun iirlerde anlatm birimi olarak sk kullanlr. Gl ve zl syleyilere uygun olduu iin bamsz tek bir iir olarak da yazlabilir. Ya da baka iir biimlerinin bir paras olarak ele alnabilir. Divan edebiyat beyit temeline dayaldr. Divan edebiyatnda, bir beyitteki iki dize kendi iinde iki paraya ayrlr. Birinci dizenin ilk parasna sadr, son parasna aruz ya da harb denir. kinci dizenin ilk paras ibtida, son paras acz ya da darb'dir. Sadr ile aruz, ibtida ile acz arasnda kalan blm hav olarak isimlendirilir. Uyakl bir beyite "beyt-i musarra", uyaksz olanlara "ferd" ya da "mfred" denir. Divanlarda mfredler mfredat adyla ayr bir blmde toplanr. Uyakl beyitlerin olduu blme de "metali" denir. rnek beyit: Biz blbl-i muhrik-dem-i evk-y firaakz te kesilr gese sab gl-enimizden Selim (Padiah 2nci Selim) 20. Msra (dize) Manzum edebiyat yaptlarnn her bir satrna verilen isimdir. Bir lye uygun olarak sylenmi beytin yarsna da msra denir. En kk anlaml nazm birimi olan msra, bir iirin paras olabilecei gibi, bamsz bir btn de olabilir. Yani tek msralk iirler de olabilir. Divan edebiyatnda kendi iinde bir btn oluturan msralara msra-i azade (bamsz msra) ad verilir. Ayrca bir beyitin birbirinin anlamlarn tamamlayan ya da aralarndaki anlam ba kesin olmayan msralarna da ayn isim verilir. Yetkinlii, salam yaps, zl ve arpc anlatmyla dikkat eken, her zaman kolayca anmsanabilen, dilden dile dolaan msralara "msra-i berceste" ya da ah-msra denir. 21. Bend (kta) iirde iki ya da daha ok msradan oluan birimdir. iirin ierii ve biimine gre dzenlenir. Ktann yapsn iirin ls, uyak dzeni ve msra says belirler. ki beyitlik ktalara divan iirinde rubai, halk iirinde drtlk denir. Bu tr ktalarn uyak (kafiye dzeni) birinci ve nc msralar serbest, ikinci ve drdnc msralar kafiyelidir (yani ab cb eklinde.) Bazen birinci ve nc msralar kendi aralarnda, ikinci ve drdnc msralar da kendi aralarnda uyakl (yani ab ab) eklinde de olabilir. Birinci, ikinci ve drdnc msralar kafiyeli (yani aaba eklinde) olan ktalara nazm denir. Murabba, muhammes, ark gibi nazm biimlerinin her bendi para anlamnda kta diye adlandrlr. Divan iirinde kta mahlassz (imzasz) iirdir ve msralar arasnda anlam btnl vardr. Bir dnceyi, hikmeti, nkteyi, yergiyi, vgy, yaam anlayn konu edinebilir. Beyit says ikiden fazla olan ktalara "kta-i kebire" denir. Divanlar dzenlenirken ktalara en sonda bamsz iirler olar yer verilir. Bu blme de "mukattaat" denir. 22. KasideKaside Daha ok din ve devlet byklerini vmek amacyla yazlan iirlerdir. Kaside airlerineDaha ok din ve devlet byklerini vmek amacyla yazlan iirlerdir. Kaside airlerine kaside-gkaside-g (kaside syleyen),(kaside syleyen), kaside-serakaside-sera ya daya da kaside-perdazkaside-perdaz (kaside yazan) denir. Kaside(kaside yazan) denir. Kaside 6 blmden oluur:6 blmden oluur: Birinci blm 15-20 beyitliktir. Bu ilk blme, akane duygular yer alyorsaBirinci blm 15-20 beyitliktir. Bu ilk blme, akane duygular yer alyorsa "nesib""nesib",, bahar, doa, bayram gibi konulara deiniliyorsabahar, doa, bayram gibi konulara deiniliyorsa "tebib""tebib" ad verilir.ad verilir. kinci blmkinci blm girizgahgirizgah ya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluur ve burada airya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluur ve burada air medhiyeyemedhiyeye (vgye) geeceini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nkteli olmaldr.(vgye) geeceini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nkteli olmaldr. nc blm medhiyedir. Bu blmde asl konu anlatlr. Beyit says konuya ve airenc blm medhiyedir. Bu blmde asl konu anlatlr. Beyit says konuya ve aire gre deien medhiye blm kasidenin en sanatl beyitlerini ierir.gre deien medhiye blm kasidenin en sanatl beyitlerini ierir. Kasidenin drdnc blmKasidenin drdnc blm tegazzldrtegazzldr. Tegazzl, 5-12 beyit arasnda deiir.. Tegazzl, 5-12 beyit arasnda deiir. Kasidenin banda ya da sonunda yer alabilir. Bu blm her kasidede bulunmayabilir.Kasidenin banda ya da sonunda yer alabilir. Bu blm her kasidede bulunmayabilir. Beinci blmBeinci blm fahriyedirfahriyedir. air bu blmde de kendisini ver.. air bu blmde de kendisini ver. Kasidenin son blmKasidenin son blm duadrduadr. Bu blmde nceki beyitlerde vgs yaplan kii iin. Bu blmde nceki beyitlerde vgs yaplan kii iin dua edilir.dua edilir. Kasideler, nesib blmnde ele alnan konuya gre greKasideler, nesib blmnde ele alnan konuya gre gre kaside-i bahariyye, kaside-ikaside-i bahariyye, kaside-i ramazaniyye, kaside-i hammamiyyeramazaniyye, kaside-i hammamiyye olarak adlandrlr. Uyaklarna gre r harfi ileolarak adlandrlr. Uyaklarna gre r harfi ile bitiyorsabitiyorsa kaside-i raiyyekaside-i raiyye, l harfiyle bitiyorsa, l harfiyle bitiyorsa kaside-i lamiyyekaside-i lamiyye, m harfiyle bitiyorsa, m harfiyle bitiyorsa kaside-ikaside-i mimiyyemimiyye diye anlandrlr. Rediflerine gre de, tevhid, mnacaat, methiye diye blmlenir.diye anlandrlr. Rediflerine gre de, tevhid, mnacaat, methiye diye blmlenir. Kasidenin en gzel beyitiKasidenin en gzel beyiti "beyt-l kaside""beyt-l kaside"dir. airin adnn getii beyite isedir. airin adnn getii beyite ise "tac beyit""tac beyit" denir.denir. RNEK KASDE:RNEK KASDE: KASDE- BAHRRYE-KASDE RYYE (Bk)KASDE- BAHRRYE-KASDE RYYE (Bk) 23. Gazel Divan edebiyatnn en yaygn kullanlan nazm biimidir. nceleri Arap edebiyatnda kasidenin tegazzl ad verilen bir blm iken sonra ayr bir biim halinde gelimitir. Gazelin beyit says 5-15 arasnda deiir. Daha fazla beyitten olaan gazellere myezzel ya da mutavvel gazel denilir. Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adn alr. Matla beytinin dizeleri kendi aralarnda uyakldr (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyakl olur. Birden fazla mussarra beytin bulunduu gazel "z'l-metali", her beyti musarra olan gazel ise "mselsel" gazel adyla bilinir. lk beyitten sonraki beyte "hsn-i matla" (ilk beyitten gzel olmas gerekir), son beyitten ncekine "hsn-i makta" (son beyitten gzel olmal gerekir) denir. Gazelin en gzel beyti ise "beyt'l-gazel" ya da "ah beyit" adyla anlr. Bunun yeri ya da sras nemli deildir. Baz gazellerin matlasn oluturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasnn ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir. air mahlasn (airin takma ad, ya da tannd ad) maktada ya da "hsn-i" maktada syler. Bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anlr. airin mahlasn tevriyeli kullanmasna "hsn-i tahalls" denir. Dize ortalarnda uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemi ya da beyit says 5in altnda bulunan gazellere de "natamam" gazel denir. Baka airlerin birka dize ekleyerek bend biimine dntrd gazellere "tahmis", "terbi" ad verilir. Btn beyitlerinde ayn dncenin ele alnd gazeller "yekahenk gazel", her beyti ncekinden ustalkl biimde sylenmi gazeller de "yekavaz gazel" olarak adlandrlr. Gazeller konularna gre de eitli isimlerle tanmlanr. Aka ilikin ac, mutluluk gibi ili duygularn dile getirildii gazeller "akane", iki, yaama bo verme, yaamdan zevk alma gibi konularda yazlanlara "rindane" denir. Akane gazellere en iyi rnek Fuzlnin gazelleri, rindane gazellere en iyi rnek ise Bknin gazelleridir. Kadnlar ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, rnein Nedmin gazelleri, "uhane", retici nitelikli gazellere, rnein Nbnin gazelleri, "hakimane gazel" denir. Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. zelikle bestelenmek iin yazlm gazeller de vardr. Gazelleri makamla okuyan kiilere "gazelhan", gazel yazan usta airlere ise "gazelsera" ad verilir. RNEK GAZEL (Fuzl) Gazel, Trk mziinde ise iirin bir hanende tarafndan doatan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir. 24. Rubai Kendine zg bir ls olan 4 dizelik (msralk) nazm birimidir. Rubailerde birinci, ikinci, drdnc dizeler uyakl, nc dize serbesttir. ki beyitlik ktalar biiminde yazlm rubailer de vardr. Her dizesi birbiriyle uyakl rubailere "rubai-i musarra" ya da "terane" ad verilir. Rubainin aruzun hezec bahrinden 24 kalb bulunur. Bunlardan mef'l birimiyle balayan 12 kalba "ahreb", mef'ln birimiyle balayan br 12 kalba da "ahrem" denir. Kalplarn sonu "fal" ya da "fa" birimiyle biter. Rubainin her dizesi ayr bir lde olabildii gibi, drt dizesi de ayn lde olabilir. Trk divan iirinde daha ok ahreb kalbna rastlanr. Rubailer genellikle mahlassz iirlerdir. Ve divan airlerinin divanlarnn sonunda rubaiyyat bal altnda sralanrlar. Bu trn tartmasz en byk airi mer Hayyamdr. Trk edebiyatnda Mevlanann Farsa yazd felsefi rubiler bu trn hzla yaylmasna neden oldu. Kara Fazl, Fuzl 16. yzylda bu trn en usta rneklerini verdiler. Divan edebiyatnda 17. yzyl rubainin altn a oldu. Azamizade Halet, yazd bin kadar rubai ile en byk Osmanl rubai airi olarak tannd. Cumhuriyet dneminin en byk rubai ustas ise Yahya Kemal Beyatldr. RNEK RUBA (Kad Burhneddin) 25. Musammat Ayr bir nazm biimi olmamakla birlikte gazeil ve baz kasidelere uygulanan bir tekniktir, Bendlerden kurulu nazm biimlerine (murabba, muhammes, mseddes, msebba, msemmem, mtessa, muaer, terbi, tahmis, tadir, tesdis, tesbi, tesmin, tes-i, tair, terkib-i bend ve terci-i bend) verilen genel addr. lk bende geen dize ya da beyitlerin, br bendlerin sonunda aynen yinelenmesiyle dzenlenen musammatlara mtekerrir musammat denir. lk benddeki dize ya da beyitlerin, br br bendlerin sonundaki dize ve beyitlerle yalnzca uyak bakmndan uyumas durumunda musammat mzdevic musammat adn alr. RNEK MUSAMMAT (Nil'nin tahmisi) 26. Terci-i bend / terkib-i bend Uyaklar gazel biiminde dzenlenmi "hane" ad verilen 5-10 beyitlik iir paralarnn (genellikle 5-12 hane) "vasta" denen ve srekli yinelenen bir beyit ile birbirine balanmasndan oluan nazm biimidir. Vasta beyitinin her hanenin sonunda deimesi durumunda iir terkib-i bend olur. RNEK TERKB- BEND (Bk) Msemmem Sekiz dizeden oluan bendler halinde yazlm musammatlardr. Az kullanlmtr. Divan edebiyatnda en bilineni eyh Galib'in Esrr Dede'nin lm zerine yazd mersiyedir. RNEK MSEMMEM Tuyu Halk edebiyatndaki mani trne benzer tarzda yazlm musammatlardr. Tuyuk da denir. ounlukla her beytinin birinci ikinci ve drdnc dizeleri uyakldr. Sadece Trklere zgdr. Aruzun sadece filtn filtn filn kalbyla yazlmas nedeniyle rubai'den ayrlr. Bazen drt msra birbiriyle kafiyeli olabilir. RNEK TUYU Nesm 27. Tahmis Bir gazelin her iki dizesinin bana ayn lde dize ekleyerek oluturulan nazm biimidir. Tahmis genellikle baka bir airin gazeline yaplrsa da, kendi gazellerinden tahmis oluturan airler de vardr. Baarl bir tahmis'te asl beyit ile eklenen dizeler anlam bakmndan kaynam olmaldr. Baa eklenen er msra gazelin matlas ile ayn kafiyede olur. Dier beyitlere eklenen er msra ise o beyitlerin ilk msralar ile kafiyelidir. RNEK TAHMS Nal Tardiye Be dizelik bentlerden oluan musammat trdr. RNEK tardiye eyh Galib Tadir Tahmisin deiik bir eklidir. Tahmiste bir baka airin gazelinin her beytinin bana dize eklenirken, tairde her beytin iki msrasnn arasna msra eklenir. Tadire "mutarraf tahmis" de denir. 28. Tesdis Terb ve tahmise benzer. Ancak baka bir airin yazd bir gazelin her beytinin zerine drt dize daha ekleyerek altl beyitler haline getirilmesiyle oluur. Tesdis tek bir beyite de uygulanabilir. Divan edebiyatnda ok az kullanlmtr. Tahmis trnde olduu gibi genellikle eksik gazellere uygulanr. Tesbi Bir baka airin bir gazelin her beytinin matlasna 5 dize daha eklenerek yedili beyitler haline getirilmesiyle kurulur. Tahmis ve tesdis trnde olduu gibi genellikle eksik gazellere uygulanr. Tesbi de eklenen dizelerin kafiyesi, mevcut dizelerle ayndr. Tair kili dizelerler yazlm bir gazelin her beytine 8 dize daha ekleyerek 10'lu beyitler haline getirilmi gazel trdr. Tahmis ve tesdis trlerinde olduu gibi genellikle eksik gazellere uygulanr. RNEK Tair Talcal Yahy Bey 29. Tezmin kili dizelerler yazlm bir gazelin her beytine 6 dize daha ekleyerek 8li beyitler haline getirilmesidir. Tahmis ve tesdis trlerinde olduu gibi genellikle eksik gazellere uygulanr. Muaer Ayn lde onar dizelik bendlerden oluan nazm biimidir. lk bendin on dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin ise ilk iki dizesi ilk bend ile uyakldr. lk beytin son bendinin her bendin sonunda aynen yinelendii muaerlere "mtekerrir muaer" denir. Bendlerin son beytinin ilk bendin uyana uygun olarak her bendde deimesiyle yazlan muaerler ise "mzdevi muaer" adyla tanmlanr. Muhammes Ayn ldeki beer dizelik bendlerden olua nazm biimi. lk bendin 5 dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyakldr. Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanyorsa bu muhammese "mtekerrir muhammes", bu dizelerin ilk bend ile yalnzca uyak ynnden uyutuu muhammeslere ise "mzdevi muhammes" ad verilir. Bend says 4-8 arasnda deiir. Muhammeslerde ounlukla felsefi dnceler, tasavvuf konular ele alnr. 30. MurabbaMurabba Ayn lde drder dizelik bendlerden oluan nazm biimidir.Ayn lde drder dizelik bendlerden oluan nazm biimidir. Murabbalarda ilk bendin drt dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin sonMurabbalarda ilk bendin drt dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son dizesi ilk bendle uyakldr. Son dizenin her bendin sonunda aynendizesi ilk bendle uyakldr. Son dizenin her bendin sonunda aynen yinelendii murabbalarayinelendii murabbalara "mtekerrir murabba""mtekerrir murabba" denir. Her bendindenir. Her bendin son dizesi ilk bendle yalnzca uyak asndan benzeiyorsa murabbason dizesi ilk bendle yalnzca uyak asndan benzeiyorsa murabba "mzdevi murabba""mzdevi murabba" diye tanmlanr. Murabbalarn uzunluklar 4-8diye tanmlanr. Murabbalarn uzunluklar 4-8 bend arasnda deiir. Konular ounlukla dinsel ve didaktiktir. vg,bend arasnda deiir. Konular ounlukla dinsel ve didaktiktir. vg, yergi, manzum, mektup, mersiye gibi trlerde yazlmlardr.yergi, manzum, mektup, mersiye gibi trlerde yazlmlardr. Murabbalarda her vezin kalb kullanlabilir. Halk edebiyatmzdakiMurabbalarda her vezin kalb kullanlabilir. Halk edebiyatmzdaki komalara benzerler.komalara benzerler. MseddesMseddes Ayn lde altar dizelik bendlerden oluan nazm biimidir. lkAyn lde altar dizelik bendlerden oluan nazm biimidir. lk bendin btn dizeleri birbirleriyle, sonraki bendlerin bir ya da iki dizesibendin btn dizeleri birbirleriyle, sonraki bendlerin bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyakldr. lk bendin son ya da son iki dizesi her bendinilk bend ile uyakldr. lk bendin son ya da son iki dizesi her bendin sonunda yinelenirsesonunda yinelenirse "mtekerrir mseddes""mtekerrir mseddes", sonraki bendler ile ilk, sonraki bendler ile ilk bend yalnzca uyak ynnden benziyorsabend yalnzca uyak ynnden benziyorsa "mzdevi mseddes""mzdevi mseddes" adn alr. Mseddeslerin uzunluu 5-8 bend arasnda deiir.adn alr. Mseddeslerin uzunluu 5-8 bend arasnda deiir. Konular tasavvuf ve felsefedir.Konular tasavvuf ve felsefedir. 31. MstezatMstezat Arapa ziyade szcnden gelir. Bir gazelin her dizesine bir ksa dize ekleyerekArapa ziyade szcnden gelir. Bir gazelin her dizesine bir ksa dize ekleyerek oluturulan iir biimidir. ounlukla aruzun "meful/ mefail/ mefail/ feulnoluturulan iir biimidir. ounlukla aruzun "meful/ mefail/ mefail/ feuln kalb kullanlarak yazlrlar. Her dizeden sonra bu kalbn ilk ve son birimleri olankalb kullanlarak yazlrlar. Her dizeden sonra bu kalbn ilk ve son birimleri olan meful/ feln kalbna uygun bir ksa dize sylenir. Eklenen bu ksa dizeyemeful/ feln kalbna uygun bir ksa dize sylenir. Eklenen bu ksa dizeye ziyadeziyade denir. Ziyadeler dizeden saylmad iin iki uzun iki ksa dizeden oluan 4 dize birdenir. Ziyadeler dizeden saylmad iin iki uzun iki ksa dizeden oluan 4 dize bir beyit saylr. Ksa dizeler okunsa da okunmasa da beytin anlam bir btn oluturur.beyit saylr. Ksa dizeler okunsa da okunmasa da beytin anlam bir btn oluturur. Ziyadesi bir satrdan fazla olan mstezatlar da vardr. Tez ziyadeli mstezatlaraZiyadesi bir satrdan fazla olan mstezatlar da vardr. Tez ziyadeli mstezatlara "sade" itf ziyadeli olanlara ise "ift" ad verilir."sade" itf ziyadeli olanlara ise "ift" ad verilir. RNEK MSTEZAT NedmRNEK MSTEZAT Nedm arkark Divan iirinde bestelenmeye uygun l kalplar ile yazlan ve ounlukla 4 dizelikDivan iirinde bestelenmeye uygun l kalplar ile yazlan ve ounlukla 4 dizelik bendlerden oluan nazm biimidir. Drtlklerden kurulan musammat da denebilir.bendlerden oluan nazm biimidir. Drtlklerden kurulan musammat da denebilir. Murabbaya benzer. 5 ya da 6 dizelik bendlerden de oluabilir. nc dizeyeMurabbaya benzer. 5 ya da 6 dizelik bendlerden de oluabilir. nc dizeye meyanmeyan ad verilir. Ve bu dizenin anlam bakmndan daha zl olmasna dikkatad verilir. Ve bu dizenin anlam bakmndan daha zl olmasna dikkat edilir. Drdnc dizeye iseedilir. Drdnc dizeye ise nakaratnakarat denir. Ak, sevgili, ayrlk, iki, elence gibidenir. Ak, sevgili, ayrlk, iki, elence gibi konularda yazlr. Divan edebiyatnn ilk ark yazarkonularda yazlr. Divan edebiyatnn ilk ark yazar Nal-i KadmNal-i Kadmdir. 28 arksyladir. 28 arksyla NedmNedm de bu trn en gzel rneklerini vermitir.de bu trn en gzel rneklerini vermitir. RNEK ARKI Nl-i KadmRNEK ARKI Nl-i Kadm 32. b. Konularna gre nazm-nesir trlerib. Konularna gre nazm-nesir trleri Din d iir trleriDin d iir trleri BahariyeBahariye Baharn geliini, doadaki deiimleri, ieklerin amasn, kelebeklerin umasnBaharn geliini, doadaki deiimleri, ieklerin amasn, kelebeklerin umasn konu edinen kasidelerdir. Dnemlerindeki byk kiilere sunulup dllendirilmekkonu edinen kasidelerdir. Dnemlerindeki byk kiilere sunulup dllendirilmek iin yazlrlar. Hemen her divanda bir bahariye bulunmas gelenei vardr. Hemeniin yazlrlar. Hemen her divanda bir bahariye bulunmas gelenei vardr. Hemen her divan airinin de bir bahariyesi vardr.her divan airinin de bir bahariyesi vardr. CemreviyeCemreviye Divan airlerinin cemre dmesi nedeniyle dnemlerindeki byk kiilere sunmakDivan airlerinin cemre dmesi nedeniyle dnemlerindeki byk kiilere sunmak iin kaleme aldklar kaside trdr. rneklerine az rastlanr. Cemrenin bahariin kaleme aldklar kaside trdr. rneklerine az rastlanr. Cemrenin bahar mjdecisi olmas nedeniyle bir bahariye nitelii de tar. Cemreviyelere genelliklemjdecisi olmas nedeniyle bir bahariye nitelii de tar. Cemreviyelere genellikle tebib ile balanr. Kasidenin dier blmlerinde bir deiiklik yaplmaz.tebib ile balanr. Kasidenin dier blmlerinde bir deiiklik yaplmaz. FahriyeFahriye Divan airlerinin kendilerini ya da bir baka air ya da kiiyi vdkleri iirlerdir.Divan airlerinin kendilerini ya da bir baka air ya da kiiyi vdkleri iirlerdir. Genellikle kaside trnde yazlrlar. Fahriye ayn zamanda kasidelerde airlerinGenellikle kaside trnde yazlrlar. Fahriye ayn zamanda kasidelerde airlerin kendileriini vdkleri beyitlerin bulunduu beinci blme verilen isimdir.kendileriini vdkleri beyitlerin bulunduu beinci blme verilen isimdir. 33. MersiyeMersiye Bir lnn ardndan duyulan znt ve acy anlatmak, len kiiyi vmekBir lnn ardndan duyulan znt ve acy anlatmak, len kiiyi vmek amacyla kalema alnan dzyaz ya da iirdir. Kutsal gnlerde, lm trenlerindeamacyla kalema alnan dzyaz ya da iirdir. Kutsal gnlerde, lm trenlerinde mersiye okuyan kiiye demersiye okuyan kiiye de mersiyehanmersiyehan denir. Lirik bir anlatmn egemen olduudenir. Lirik bir anlatmn egemen olduu manzum mersiyeler genellikle terkib-i bend biiminde yazlr. Ayrca kaside vemanzum mersiyeler genellikle terkib-i bend biiminde yazlr. Ayrca kaside ve terci-i bend biiminde yazlm manzum mersiyeler de vardr.terci-i bend biiminde yazlm manzum mersiyeler de vardr. Yahy Bey, SamiYahy Bey, Sami Fnn, Rahm, Fazl, Nisyi, MdmiFnn, Rahm, Fazl, Nisyi, Mdminin,nin, Kanuni Sultan SleymanKanuni Sultan Sleymann olun olu ehzade Mustafaehzade Mustafa iin yazdklar mersiyeler gibi. Ayrca savalarda kaybedileniin yazdklar mersiyeler gibi. Ayrca savalarda kaybedilen yerler iin yazlan mersiyelereyerler iin yazlan mersiyelere "vatan mersiyesi""vatan mersiyesi" denir. Hayvanlarn lm iindenir. Hayvanlarn lm iin yazlm mersiyeler de vardr.yazlm mersiyeler de vardr. RNEK MERSYE eyh GalibRNEK MERSYE eyh Galib MedhiyeMedhiye Bir kimseyi vmek iin genellikle kaside biiminde yazlan iir ya da dzyazdr.Bir kimseyi vmek iin genellikle kaside biiminde yazlan iir ya da dzyazdr. Az olmakla birlikte gazel, mesnevi, musammad gibi nazm biimlerinde mediyelerAz olmakla birlikte gazel, mesnevi, musammad gibi nazm biimlerinde mediyeler de vardr. Padiah, vezir, eyhlislam gibi devlet ileri gelenleri ya da halifelerle,de vardr. Padiah, vezir, eyhlislam gibi devlet ileri gelenleri ya da halifelerle, baka din ve tarikat bykleri iin yazlmlardr. Bu trn en gzel rneinibaka din ve tarikat bykleri iin yazlmlardr. Bu trn en gzel rneini NefNef vermitir.vermitir. RNEK MEDHYE Nef'RNEK MEDHYE Nef' 34. GazavatnameGazavatname GazanameGazaname olarak da bilinir. Ordunun aknlarn, savalar, kahramanlklar,olarak da bilinir. Ordunun aknlarn, savalar, kahramanlklar, zaferleri anlatlan dz yaz ya da iir biimindeki edebi trdr. Arap edebiyatndazaferleri anlatlan dz yaz ya da iir biimindeki edebi trdr. Arap edebiyatnda "magazi" diye bilinir. Trk edebiyatnda ilk gazavatname rnekleri 15. yzylda"magazi" diye bilinir. Trk edebiyatnda ilk gazavatname rnekleri 15. yzylda yazlmaya balanmtr.yazlmaya balanmtr. KfiKfininnin Gazaname-i RumGazaname-i Rum u bu trn rnekleriu bu trn rnekleri arasndadr.arasndadr. SahilnameSahilname Divan airlerinin stanbul kylar ile buralardaki yerleim yerlerini, yaayDivan airlerinin stanbul kylar ile buralardaki yerleim yerlerini, yaay biimlerini anlattklar iirlerinin genel addr. rneklerine az rastlanr. Genelliklebiimlerini anlattklar iirlerinin genel addr. rneklerine az rastlanr. Genellikle mesnevi biiminde yazlmlardr.mesnevi biiminde yazlmlardr. SkinameSkiname Divan edebiyatnda gerek ya da mecaz anlamyla iki ve iki alemlerininDivan edebiyatnda gerek ya da mecaz anlamyla iki ve iki alemlerinin vlerek anlatld iir tr. Mesnevilerin blm sonlarnda bazen sakinamevlerek anlatld iir tr. Mesnevilerin blm sonlarnda bazen sakiname balyla iki beyitlik kk paralar olarak yer alr. Trk edebiyatnda 17.balyla iki beyitlik kk paralar olarak yer alr. Trk edebiyatnda 17. yzylda byk gelime gsteren sakinamelerin ilk rneiniyzylda byk gelime gsteren sakinamelerin ilk rneini retnameretname adladl yaptylayaptyla RevnRevn vermitir.vermitir. 35. KyafetnameKyafetname nsanlarn fiziksel grnmlerini esas alarak karakterlerini aklamaya alannsanlarn fiziksel grnmlerini esas alarak karakterlerini aklamaya alan eselerdir. Bu trn kyafet bilimiyle uraanlarnaeselerdir. Bu trn kyafet bilimiyle uraanlarna "kayif""kayif" ya daya da "kyafetinas""kyafetinas" ad verilir. Divan edebiyatnda kyafetnamenin ilk rneiad verilir. Divan edebiyatnda kyafetnamenin ilk rnei Hamdullah HamdiHamdullah Hamdininnin nlnl KyafetnameKyafetname adl eseridir. Bu eserde renk, boy, yanak, sa, ene, sakal,adl eseridir. Bu eserde renk, boy, yanak, sa, ene, sakal, parmak gibi 26 balk altnda karakter tahlilleri yer alr.parmak gibi 26 balk altnda karakter tahlilleri yer alr. NesmiNesmininnin Kyafet-lKyafet-l FiraseFirasesi de nemli bir rnektir.si de nemli bir rnektir. SurnameSurname ehzadelerin snnet, kadn sultanlarn evlenmeleri nedeniyle yazlan iir ya daehzadelerin snnet, kadn sultanlarn evlenmeleri nedeniyle yazlan iir ya da dzyaz biimindeki eserlerdir. Yazldklar dnemin toplumsal yaamna ilikindzyaz biimindeki eserlerdir. Yazldklar dnemin toplumsal yaamna ilikin bilgiler de verdikleri iin tarihi bir zellik tarlar. Genellikle mesnevi ya da kasidebilgiler de verdikleri iin tarihi bir zellik tarlar. Genellikle mesnevi ya da kaside trndedirler.trndedirler. FiganiFiganininnin Kanuni Sultan SleymanKanuni Sultan Sleymann oullarnn snnetinin oullarnn snnetini anlattanlatt Suriyye KasidesiSuriyye Kasidesi trn en iyi rneidir.trn en iyi rneidir. HamamnameHamamname Hamamlar, hamam elence ve sohbetlerini, hamamdaki gzelleri betimlemekHamamlar, hamam elence ve sohbetlerini, hamamdaki gzelleri betimlemek iin yazlan kaside, gazel, mesnevi gibi nazm eserlerdir. Divan edebiyatna ilkiin yazlan kaside, gazel, mesnevi gibi nazm eserlerdir. Divan edebiyatna ilk kez Deli Birader lakabyla tannankez Deli Birader lakabyla tannan GzalGzalninnin BeiktaBeiktataki bir hamam anlatantaki bir hamam anlatan iiri ile girmitir.iiri ile girmitir. 36. ehrengiz Bir kenti ve o kentin gzelliklerini anlatan eserlerdir. Daha ok klasik mesnevi biiminde kaleme alnan bu yaptlar tevhid, mnacaat, na't gibi blmlerle balar. Daha sonra kentle ilgili bilgiler verilir ve kente vg dzlr. Bazen bahar ve doa betimlemeleri yapldktan sonra kentin gzellikleriyle ilgili beyitlere geilir. Divan edebiyatnda ilk ehrengizi yazan Pritineli Mesihidir. Hicviye Bir kiiyi, kurumu, toplumsal olay, gelenei yeren sz, dzyaz ya da iir trne verilen addr. Hicviye, gazel, kaside, murabba, muhammes gibi nazm biimleriyle yazlmtr. Divan edebiyatnda en nemli hicviyelerden biri Nefnin Siham- Kazasdr. 37. RNEK:RNEK: KITAKITA imdi hayl-i suhan-vern ireimdi hayl-i suhan-vern ire Nef mnendi var m bir airNef mnendi var m bir air Szleri Seba-i MuallkadrSzleri Seba-i Muallkadr mrlkays kendidir kfirmrlkays kendidir kfir eyhslam Yahyeyhslam Yahy (air, "airler iinde Nef'nin bir ei yoktur. Onun iirleri Kabenin duvarlarna aslan iirler(air, "airler iinde Nef'nin bir ei yoktur. Onun iirleri Kabenin duvarlarna aslan iirler gibi gzeldir ve sanki o kafir, mrlkaysn ta kendisidir" diyor. Kafir ayn zamandagibi gzeldir ve sanki o kafir, mrlkaysn ta kendisidir" diyor. Kafir ayn zamanda beenmeyi ifade eder. eyhlislam Yahya, Nefyi ver gibi grnyor ama "Seba-ibeenmeyi ifade eder. eyhlislam Yahya, Nefyi ver gibi grnyor ama "Seba-i Muallka" Kabe henz putperestlerin elinde iken oraya aslan iirlerdir. mrlkays ise iirleriMuallka" Kabe henz putperestlerin elinde iken oraya aslan iirlerdir. mrlkays ise iirleri Kabede asl ve mslman olmayan bir air. Sonuta eyhlislam Yahya, NefyiKabede asl ve mslman olmayan bir air. Sonuta eyhlislam Yahya, Nefyi "kafirlikle" suluyor.)"kafirlikle" suluyor.) KITAKITA Bize kfir demi mtf efendiBize kfir demi mtf efendi Tutalm ben anca diyem MselmnTutalm ben anca diyem Mselmn Varlnca yarn Rz-i CezyaVarlnca yarn Rz-i Cezya kimiz de karz anda yalankimiz de karz anda yalan NefNef (Nefi de bu ktayla eyhlislam Yahyya yant veriyor. "Mft efendi bana kafir demi.(Nefi de bu ktayla eyhlislam Yahyya yant veriyor. "Mft efendi bana kafir demi. Tutalm ben de ona Mslman diyeyim. Ama yarn Rz-i Cezada ikimiz de yalanc karz.Tutalm ben de ona Mslman diyeyim. Ama yarn Rz-i Cezada ikimiz de yalanc karz. nk kafir olan kendisidir.")nk kafir olan kendisidir.") 38. HezliyatHezliyat Alayl bir dille kaleme alnm nazm trdr. Kaba akalara, talamalaraAlayl bir dille kaleme alnm nazm trdr. Kaba akalara, talamalara ve svglere yer verilir.ve svglere yer verilir. HezeliyatHezeliyat olarak da bilinir. Hezliyatta zarif birolarak da bilinir. Hezliyatta zarif bir nkte ya da gzel bir manzum bulunur. Konu akayla kark alayl birnkte ya da gzel bir manzum bulunur. Konu akayla kark alayl bir dille anlatlr.dille anlatlr. Nevizade AtaiNevizade Ataininnin Bahayi-i KfriBahayi-i Kfri eseri bu trn rneidir.eseri bu trn rneidir. Bayburtlu ZihniBayburtlu Zihnide hezliyatn usta airlerindendir.de hezliyatn usta airlerindendir. Tarih drmeTarih drme nem verilen bir olayn, yln gstermek zere ebced hesabyla birnem verilen bir olayn, yln gstermek zere ebced hesabyla bir cmle, biz dize ya da beyit syleme sanatdr. Tarih dizesinin btncmle, biz dize ya da beyit syleme sanatdr. Tarih dizesinin btn harfleri hesaplanarak sylenenlereharfleri hesaplanarak sylenenlere tarih-i tamtarih-i tam, yalnz noktal harfler, yalnz noktal harfler hesaplanacaksahesaplanacaksa tarih-i mcevhertarih-i mcevher, yalnz noktasz harfler esas, yalnz noktasz harfler esas alnacaksaalnacaksa tarih-i mhmeltarih-i mhmel denir. Bazen dizedeki harflerin saydenir. Bazen dizedeki harflerin say deerlerinin toplam tarihi tam olarak gstermez. Bu tr tarihlere dedeerlerinin toplam tarihi tam olarak gstermez. Bu tr tarihlere de tamiyeli tarihtamiyeli tarih denir.denir. 39. Muamma Belli kurallara gre dzenlenip zlebilen ve yant tanrnn sfatlarndan biri ya da bir insan ad olan manzum bilmecedir. Muamma beyit, kta gibi kk nazm biimleriyle yazlr. Ama mesnevi paralaryla yazlm muammalara da rastlanr. Ali ir Nevai, Fuzl, Nb, Knalzade Ali Efendi, Smblzade Vehbi ve Fitnat Hanmn yazd ok sayda muamma vardr. Edirneli Emr elebi ise 600'den fazla muammasyla bu alann en nl airidir. rnek: Bende yok sabr skn sende vefdan zerre ki yoktan na kar fikr idelim bir kerre Nb (Bu beyitte yok anlamna gelen iki edat var. Bunlar "n" ve "b". Bu edatlar bize beyitteki ismi veriyor. Yani Nb.) 40. LugazLugaz Herhangi bir nesnenin ya da varln zellikleriHerhangi bir nesnenin ya da varln zellikleri anlatlarak yazlan manzum bilmecedir.anlatlarak yazlan manzum bilmecedir. Muamma ile birlikte ok kullanlan bir szMuamma ile birlikte ok kullanlan bir sz oyunudur. Muammadan fark konusununoyunudur. Muammadan fark konusunun daha geni olmasdr. ounlukla sorudaha geni olmasdr. ounlukla soru biiminde dzenlenir. En nemli zellii iindebiiminde dzenlenir. En nemli zellii iinde zme ilikin ipularnn bulunmasdr.zme ilikin ipularnn bulunmasdr. Divanlarn son blmlerine konur. ElendiriciDivanlarn son blmlerine konur. Elendirici ve retici olanlarn yan sra retici veve retici olanlarn yan sra retici ve dinsel lugazlar da vardr. Lugazlar yazarlarnndinsel lugazlar da vardr. Lugazlar yazarlarnn imzasn tadndan halk edebiyatndakiimzasn tadndan halk edebiyatndaki bilmeceden ayrlr. Btn lugazlar, "Bir acayipbilmeceden ayrlr. Btn lugazlar, "Bir acayip nesne grdm", "Ol nedir kimdir" ya danesne grdm", "Ol nedir kimdir" ya da "Nedir ol kim" gibi kalplam szlerle balar."Nedir ol kim" gibi kalplam szlerle balar. 41. rnek:rnek: Nedir kim ol iki yzl mnfkNedir kim ol iki yzl mnfk Nmyan ihresinde levn-i kNmyan ihresinde levn-i k Gezer dnyay hem b-dest pdrGezer dnyay hem b-dest pdr Mukim-i hne-i ehl-i gndrMukim-i hne-i ehl-i gndr Tel-Allah nedir anda bu kudretTel-Allah nedir anda bu kudret Yemez imez virir dnyaya nmetYemez imez virir dnyaya nmet Gehi Mslim kyfetle be-didrGehi Mslim kyfetle be-didr Gehi ekl-i firengide nmdrGehi ekl-i firengide nmdr Krlsa pre pre olsa ammaKrlsa pre pre olsa amma Zarar gelmez ana bir trl katZarar gelmez ana bir trl kat Yatar zir-i zemnde hke yek-snYatar zir-i zemnde hke yek-sn Semda addr mihr-i dirahnSemda addr mihr-i dirahn Eer kim olmasayd kalbi fasdEer kim olmasayd kalbi fasd Cihnda olmaz idi kadri ksidCihnda olmaz idi kadri ksid Yeter vasf eyledin ol b-vefyYeter vasf eyledin ol b-vefy Yanndan gitmese virmez safyYanndan gitmese virmez safy Snblzade VehbSnblzade Vehb (air bu lgazda "altn" anlatyor.)(air bu lgazda "altn" anlatyor.) 42. DariyeDariye Divan iirinde ev ile ilgili kasidelere dariye ad verilir. Divan airlerinin caizeDivan iirinde ev ile ilgili kasidelere dariye ad verilir. Divan airlerinin caize (armaan alma) amacyla ortaya kan frsatlklar sonucu gelimi bir trdr.(armaan alma) amacyla ortaya kan frsatlklar sonucu gelimi bir trdr. Bazlar gazel tarznda da yazlmtr. Yeni yaptrlan kk, saray, yal benzeriBazlar gazel tarznda da yazlmtr. Yeni yaptrlan kk, saray, yal benzeri binalar iin yazlr. air eserden ok az bahseder hemen yaptran vmeye geer.binalar iin yazlr. air eserden ok az bahseder hemen yaptran vmeye geer. Binalar iin hazrlanan kitabeler de bir tr dariye saylr.Binalar iin hazrlanan kitabeler de bir tr dariye saylr. RahiyeRahiye Atlar iin yazlm kaside. Nesib blmnde atlar vlr.Atlar iin yazlm kaside. Nesib blmnde atlar vlr. NefNefninnin IV. MuradIV. Muradnn atlarn vd rahiyesi mehurdur. rnek:atlarn vd rahiyesi mehurdur. rnek: Brekallh zihi rah-i humyun-smBrekallh zihi rah-i humyun-sm Ki komu nmn sultn- cihan bd- sabKi komu nmn sultn- cihan bd- sab Ne sab sika dersem yarar sratteNe sab sika dersem yarar sratte Ki seirdikten ana syesi ile p-der-pKi seirdikten ana syesi ile p-der-p Brakr an dahi syesi gibi yoldaBrakr an dahi syesi gibi yolda Olsa ger tr- endie ile p-der-paOlsa ger tr- endie ile p-der-pa Dmeden sayesi hak zre eder lemiDmeden sayesi hak zre eder lemi Sehv ile rakibi gserse ihna irhSehv ile rakibi gserse ihna irh Ku yetimez der idim olmasa tayyr eerKu yetimez der idim olmasa tayyr eer Eremez gerdine zr ki ne sarsar ne sabEremez gerdine zr ki ne sarsar ne sab Nef'Nef' 43. Dini konulardaki trlerDini konulardaki trler TevhidTevhid Tanrnn birliini ve ululuunu anlatan iirlere tevhid denir. Genellikle kaside biimindeTanrnn birliini ve ululuunu anlatan iirlere tevhid denir. Genellikle kaside biiminde yazlrlar. Tevhidde tanrnn bykl, sfatlar, kudretinin sonsuzluu, tasvir ve hayalyazlrlar. Tevhidde tanrnn bykl, sfatlar, kudretinin sonsuzluu, tasvir ve hayal edilebilen eylerden soyutlanmas, hibir eyin ona e ve benzer olamay, btn kudret veedilebilen eylerden soyutlanmas, hibir eyin ona e ve benzer olamay, btn kudret ve ilimlerin ona ait oluu gibi zellikler sanatl bir slupla anlatlr. Tanr karsnda kulunilimlerin ona ait oluu gibi zellikler sanatl bir slupla anlatlr. Tanr karsnda kulun acizlii vurgulanr. En nl tevhid manzumesiniacizlii vurgulanr. En nl tevhid manzumesini NbNb yazmtr.yazmtr. MnacatMnacat Konusu tanrya yakar olan iir. Genellikle kaside, ender olarak da gazel, kta, mesneviKonusu tanrya yakar olan iir. Genellikle kaside, ender olarak da gazel, kta, mesnevi biiminde yazlmtr. Trk edebiyatna 13. yzyldan sonra girdi. Divan airlerinin genelliklebiiminde yazlmtr. Trk edebiyatna 13. yzyldan sonra girdi. Divan airlerinin genellikle divanlarnn bana koyduklar mnacatlarn temel konusu, zayf ve aresiz durumdakidivanlarnn bana koyduklar mnacatlarn temel konusu, zayf ve aresiz durumdaki insann yce ve gl tanrya yalvarp ondan yardm istemesidir.insann yce ve gl tanrya yalvarp ondan yardm istemesidir. NatNat Hazreti Muhammedi vmek amacyla yazlm iirlerdir. Hazreti Muhammedin eitliHazreti Muhammedi vmek amacyla yazlm iirlerdir. Hazreti Muhammedin eitli zellikleriyle mucizelerinin dile getirildii bu iirler daha ok kaside biimiyle yazlmtr.zellikleriyle mucizelerinin dile getirildii bu iirler daha ok kaside biimiyle yazlmtr. Natlara divanlarn banda tevhid ve mnacaatlardan sonra yer verilmitir. Nat yazmaklaNatlara divanlarn banda tevhid ve mnacaatlardan sonra yer verilmitir. Nat yazmakla nl kiilerenl kiilere nat-gnat-g, zel dinsel trenlerde nat okuyanlara ise, zel dinsel trenlerde nat okuyanlara ise nat-hannat-han denir.denir. FuzuliFuzulininnin "Su Kasidesi"Su Kasidesi divan edebiyatnn en tannm natdr. Trk tasavvuf mziindeki bir formdivan edebiyatnn en tannm natdr. Trk tasavvuf mziindeki bir form da bu adla bilinir.da bu adla bilinir. 44. Maktel-i Hseyin Hazreti Hseyinin Kerbelada ehit ediliini konu alan ve ackl bir slupla yazlan eserlerin tmne verilen isimdir. Daha ok ii yazarlar tarafndan kaleme alnmtr. Lirik-didaktik bir slupla ve yaln bir dil kullanlarak yazlmlardr. Trk edebiyatndaki en en nemli Maktel-i Hseyin, Fuzlnin yazd Hadikats-Seda adl eserdir. Miraciye Hazreti Muhammedin ge ykseliini konu alan edebi yaptlardr. Tek bana bir kitabn konusunu oluturabildii gibi, eserler iinde blmler halinde de yer alr. Genellikle kaside ve mesnevi eklinde yazlmtr. Miraciyelerde cokulu bir syleyi, didaktik zellikler ve sanatl bir slup egemendir. Cumhuriyet dneminde Abdullah Azmi Yamann yazd Miraciye bu tre rnektir. Hilye Hazreti Muhammedin fiziksel ve kiisel zellikleriyle rnek davranlarn konu alan eserlere "hilye" denir. Zamanla hilye'nin kapsam genilemi halifeler iin de hilyeler yazlmtr. Divan edebiyatnda bu trn ilk rnei Hakaninin Hilye-i Hakanisidir. Zamanla hilyelerin levhalara hattatlar tarafndan yazlmas gelenei de ortaya kmtr. 45. MevlidMevlid Hazreti Muhammedin doumunu ve ksaca yaamn vgyle anlatanHazreti Muhammedin doumunu ve ksaca yaamn vgyle anlatan yaptlardr. Dinsel Trk mziinin doalama trlerinden biri de bu isimleyaptlardr. Dinsel Trk mziinin doalama trlerinden biri de bu isimle bilinir. Mevlidler ou zaman mesnevi biiminde dzenlenmi, halknbilinir. Mevlidler ou zaman mesnevi biiminde dzenlenmi, halkn anlayabilecei yaln bir dille yazlmtr. lk zgn mevlid Ebul-Cevzianlayabilecei yaln bir dille yazlmtr. lk zgn mevlid Ebul-Cevzi tarafndan yazlmtr. lk Trke mevlid ise Sleyman elebinin eseri olantarafndan yazlmtr. lk Trke mevlid ise Sleyman elebinin eseri olan Vesiletn-Necattr.Vesiletn-Necattr. Krk hadisKrk hadis Belli bir konu erevesinde toplanm 40 hadisten oluan yaptlara verilenBelli bir konu erevesinde toplanm 40 hadisten oluan yaptlara verilen isimdir. Hadis-i erbain ya da erbaun olarak da bilinir. Hadislerin belli balisimdir. Hadis-i erbain ya da erbaun olarak da bilinir. Hadislerin belli bal konular Kurann erdemleri, slamn artlar, Hazreti Muhammed vekonular Kurann erdemleri, slamn artlar, Hazreti Muhammed ve sahabesi, zikir, dua, salat ve selam, ziyaret, bilim ve bilgin, siyaset, hukuk,sahabesi, zikir, dua, salat ve selam, ziyaret, bilim ve bilgin, siyaset, hukuk, toplumsal, ahlaki yaam ve tptr. Divan edebiyatnda hat kaygsylatoplumsal, ahlaki yaam ve tptr. Divan edebiyatnda hat kaygsyla yazlmlardr.yazlmlardr. 46. MenkbnameMenkbname Ya daYa da menakbnamemenakbname olarak adlandrlr. Kahramanlarn, din byklerinin,olarak adlandrlr. Kahramanlarn, din byklerinin, tarikat kurucularnn, ermilerin olaanst yaamlarn ve kerametlerinitarikat kurucularnn, ermilerin olaanst yaamlarn ve kerametlerini anlatan yaptlardr. Trk edebiyatnda 100 akn menkbname yazlmtr.anlatan yaptlardr. Trk edebiyatnda 100 akn menkbname yazlmtr. Bu yaptlar ierik ynnden ya bir tarikatla ilgilidir, rneinBu yaptlar ierik ynnden ya bir tarikatla ilgilidir, rnein Sakb BeySakb Bey lele Mustafa DedeMustafa Dede ninnin Sefine-i NefiseSefine-i Nefise adl eseri gibi. Ya da bir ermii konuadl eseri gibi. Ya da bir ermii konu edinir, rneinedinir, rnein Mstakimzade Sleyman SaddedinMstakimzade Sleyman Saddedin inin Menkb-Menkb- mam- Azammam- Azam gibi. gibi. KssaKssa t verici ve retici yk, fkra, masal, menkbe tr eserlere kssa adt verici ve retici yk, fkra, masal, menkbe tr eserlere kssa ad verilir. oul sylenii ksastr. Kssa anlatanlaraverilir. oul sylenii ksastr. Kssa anlatanlara kssa-hankssa-han ya daya da kssa-gkssa-g denir. En yaygn rnekleri peygamberlerle ilgili kssalar anlatandenir. En yaygn rnekleri peygamberlerle ilgili kssalar anlatan kitaplardr. Divan edebiyatndakitaplardr. Divan edebiyatnda Ahmed Cevdet PaaAhmed Cevdet Paa nnnn Ksas-Ksas- EnbiyaEnbiya veve Tevarih-i HuleyfaTevarih-i Huleyfa adl kitab nemli bir kssa rneidir.adl kitab nemli bir kssa rneidir. Divan edebiyatnda daha ok mesnevi trnde kaleme alnmlardr.Divan edebiyatnda daha ok mesnevi trnde kaleme alnmlardr. Dzyaz biimli kssalar da vardr. Bunlarda kullanlan dil ok daha sadedir.Dzyaz biimli kssalar da vardr. Bunlarda kullanlan dil ok daha sadedir. 47. TRK Zlfndedir benim baht- siyahm Sende kald gece gndz nighm ncitirmi meer ki seni hm Seni sevdim odur benim gnahm Akn saklarm gnlmde nihan Gizlice gizlice alarm heman El gibi cefadan sylemem figan Seni sevdim odur benim gnahm Mptelaym senin ahu gzne Bakp bakp ah ederim yzne Anladm uymusun eller szne Seni sevdim odur benim gnahm Keecizde zzet 48. MUHBBMUHBB Kanuni Sultan Sleyman. 1. Kasm 1494'te Trabzon'da dnyaya geldi, 7Kanuni Sultan Sleyman. 1. Kasm 1494'te Trabzon'da dnyaya geldi, 7 Eyll 1566'da yaamn yitirdi. Babas Yavuz Sultan Selim, annesi HafsaEyll 1566'da yaamn yitirdi. Babas Yavuz Sultan Selim, annesi Hafsa Sultan. Osmanl padiahlarnn onuncusu. ocukluu babasnn sancakbeyiSultan. Osmanl padiahlarnn onuncusu. ocukluu babasnn sancakbeyi olarak bulunduu Trabzon'da geti. Dedesi Saltan 2. Bayezid tarafndanolarak bulunduu Trabzon'da geti. Dedesi Saltan 2. Bayezid tarafndan 1509'da Kefe sancakbeyliine gnderilinceye kadar iyi bir renim ve eitim1509'da Kefe sancakbeyliine gnderilinceye kadar iyi bir renim ve eitim grd. Babas Yavuz Sultan Selim 1512'de tahta ktktan sonra Anadolu'dagrd. Babas Yavuz Sultan Selim 1512'de tahta ktktan sonra Anadolu'da kardeleri Korkud elebi ve ehzade Ahmet'e kar mcadele ederken,kardeleri Korkud elebi ve ehzade Ahmet'e kar mcadele ederken, Kanunu stanbul'da kalarak saltanat naiplii yapt. Ardndan ManisaKanunu stanbul'da kalarak saltanat naiplii yapt. Ardndan Manisa Sancakbeylii'ne atand. Yavuz Sultan Selim'in 1514 ran ve 1516 MsrSancakbeylii'ne atand. Yavuz Sultan Selim'in 1514 ran ve 1516 Msr seferleri srasnda Rumeli'nin muhafazas ile grevlendirildi, Edirne'de kald.seferleri srasnda Rumeli'nin muhafazas ile grevlendirildi, Edirne'de kald. Yavuz Sultan Selim'in lmnden sonra 30 Eyll 1520'de 26 yanda ikenYavuz Sultan Selim'in lmnden sonra 30 Eyll 1520'de 26 yanda iken Osmanl tahtna kt. Belgrad'n fethi (1521) ile Orta Avrupann, Rodos'unOsmanl tahtna kt. Belgrad'n fethi (1521) ile Orta Avrupann, Rodos'un fethiyle de (1522) Akdeniz hakimiyetinin kaplarn at. 1526'da Mohafethiyle de (1522) Akdeniz hakimiyetinin kaplarn at. 1526'da Moha Meydan Muharebesi'ni kazand. Ayn yl 20 Eyll'de Macaristan'n baehriMeydan Muharebesi'ni kazand. Ayn yl 20 Eyll'de Macaristan'n baehri Budin'e girdi. 1529'da Viyana'y kuatt, kent ele geirilemedi. 1532'de ktBudin'e girdi. 1529'da Viyana'y kuatt, kent ele geirilemedi. 1532'de kt Almanya seferinde Gratz, Marburg, Gunss gibi Alman kentleri ald. 1534'teAlmanya seferinde Gratz, Marburg, Gunss gibi Alman kentleri ald. 1534'te ynn Dou'ya evirdi. Badat ve Basra'y, 1535'te Tebriz'i fethetti.ynn Dou'ya evirdi. Badat ve Basra'y, 1535'te Tebriz'i fethetti. 1537'deki talya seferinde Otranto'ya kadar ilerledi. Barbaros Hayrettin1537'deki talya seferinde Otranto'ya kadar ilerledi. Barbaros Hayrettin Paa'nn gcyle Akdeniz'i nerdeyse bir i denize evirdi. HalPaa'nn gcyle Akdeniz'i nerdeyse bir i denize evirdi. Hal donanmasn 27 Eyll 1538'de Preveze'de ar bir yenilgiye uratt.donanmasn 27 Eyll 1538'de Preveze'de ar bir yenilgiye uratt. Svey'te kurduu donanma ile de Kzldeniz'i ve Arabistan sahilleriniSvey'te kurduu donanma ile de Kzldeniz'i ve Arabistan sahillerini kontolne ald.kontolne ald. 49. 1543'te Estergon, Nis ve stolni-Belgrad, 1551'de Trablusgarb'u zaptetti. 1553'te Nahcvan seferlerine kt. 1566'da Zigetvar kalesinin zapt srasnda 72 yanda vefat etti, Sleymaniye'deki trbesine defnedildi. Avrupallarn "Muhteem" dedikleri Kanuni Sultan Sleyman, askeri baarlarnn yansra sanata da byk nem verdi. Dneminde byk devlet adamlarnn yansra byk aiirler de yetiti. Sadrazam brahim Paa, Ltfi Paa, Sokullu Mehmet Paa, eyhlislam Kemal Paazade, Ebssuud Efendi, airler Baki, Fuzuli, Talcal Yahya, Lami elebi, eh Bey, Latif, k elebi, sanatkar Mimar Sinan, kaptan- derya Barbaros Hayrettin Paa gibi. Kanuni unvann, kendisinden nceki padiahlar dneminde karlm dank ve dzensiz haldeki tm kanunlar Kanunname-i Al-i Osman adyla derletip toplatmas nedeniyle ald. Byk bir air olan ve iirlerinde "Muhibb" mahlasn kullanan Kanuni'nin "Divan- Muhibb" adnda bir de divan var. Divan ilk olarak 1891'de basld, ikinci basm 1980'de yapld. kinci basm Vahit abuk hazrlad. Kanuni'nin yaam ve savalar ise "Sleymanname" adyla birok esere konu oldu. 50. BAKBAK 1526'da stanbulda dodu. 1600'de stanbul'da ld. Osmanl Divan Edebiyat'nda1526'da stanbulda dodu. 1600'de stanbul'da ld. Osmanl Divan Edebiyat'nda iire biim ve ierik asndan birok yenilik getiren ve yaarken "Sultan' ur"iire biim ve ierik asndan birok yenilik getiren ve yaarken "Sultan' ur" (airler sultan) unvann alan airi. Asl ad Mahmud Abdlbaki. Fatih Camii(airler sultan) unvann alan airi. Asl ad Mahmud Abdlbaki. Fatih Camii mezzinlerinden Mehmed Efendi'nin olu. ocukluunda bir sre esnaf yanndamezzinlerinden Mehmed Efendi'nin olu. ocukluunda bir sre esnaf yannda raklk yapt. Gl okuma istei sonucu medreseye girdi. Zamannn nlraklk yapt. Gl okuma istei sonucu medreseye girdi. Zamannn nl mderrislerinden Karamanl Ahmed ve Mehmed efendilerden ders ald. Birok nlmderrislerinden Karamanl Ahmed ve Mehmed efendilerden ders ald. Birok nl edebiyat ile tant. Hocas Mehmed Efendi iin yazd "Smbl Kasidesi" nnedebiyat ile tant. Hocas Mehmed Efendi iin yazd "Smbl Kasidesi" nn artrd. Dnemin nl airlerinden Ztnin dikkatini ekti. 18-19 yalarnda nl birartrd. Dnemin nl airlerinden Ztnin dikkatini ekti. 18-19 yalarnda nl bir air oldu. Sleymaniye Medresesi'nde Ahmed emseddin Efendi'nin derslerine devamair oldu. Sleymaniye Medresesi'nde Ahmed emseddin Efendi'nin derslerine devam etti. 1955'te Nahvan seferinden dnen Kanuni Sultan Sleyman'a sunduu kasideyleetti. 1955'te Nahvan seferinden dnen Kanuni Sultan Sleyman'a sunduu kasideyle saray evrelerine girmeyi baard. Kadlk greviyle Halep'e gnderilen hocas Ahmedsaray evrelerine girmeyi baard. Kadlk greviyle Halep'e gnderilen hocas Ahmed emseddin Efendi ile Halep'e gitti. 1560'ta stanbul'a dnnde eyhlislamemseddin Efendi ile Halep'e gitti. 1560'ta stanbul'a dnnde eyhlislam Ebussuud Efendi ile tant. Kanuni Sultan Sleyman'n lm zerine dyduuEbussuud Efendi ile tant. Kanuni Sultan Sleyman'n lm zerine dyduu znty "Kanuni Mersiyesi" ile dile getirdi. 2'nci Selim dneminde Sadrazamznty "Kanuni Mersiyesi" ile dile getirdi. 2'nci Selim dneminde Sadrazam Sokullu Mehmed Paa'nn korumasna girdi. Saray toplantlarna arlmaya baland.Sokullu Mehmed Paa'nn korumasna girdi. Saray toplantlarna arlmaya baland. 3'nc Murad dneminde de yerini korudu. Sleymaniye Mderrisi oldu.3'nc Murad dneminde de yerini korudu. Sleymaniye Mderrisi oldu. Dmanlarnn bir oyunu ile bir sre gzden dt. Edirne'ye srld. Medine veDmanlarnn bir oyunu ile bir sre gzden dt. Edirne'ye srld. Medine ve Mekke kadlklar yapt. 1581'de stanbul'a dnd. 1584'te stanbul Kads oldu.Mekke kadlklar yapt. 1581'de stanbul'a dnd. 1584'te stanbul Kads oldu. 1591'de Rumeli Kazaskerlii grevine getirildi. eyhlislam olmak istiyordu ama bu1591'de Rumeli Kazaskerlii grevine getirildi. eyhlislam olmak istiyordu ama bu grevi elde edemeden yaamn yitirdi. Zevke ve elenceye dkn, neeli, ho sohbetgrevi elde edemeden yaamn yitirdi. Zevke ve elenceye dkn, neeli, ho sohbet ve hrsl bir kiilii vard.ve hrsl bir kiilii vard. 51. Nkteci ve dedikoducu yaps yznden zaman zamanNkteci ve dedikoducu yaps yznden zaman zaman dneminin nde gelenlerini darltp zor durumlara da dt.dneminin nde gelenlerini darltp zor durumlara da dt. Hicviyeleri ile nldr. zel yaamndaki zgrlne veHicviyeleri ile nldr. zel yaamndaki zgrlne ve snrszlna ramen kadlk grevlerinde adalete dknl ilesnrszlna ramen kadlk grevlerinde adalete dknl ile dikkat ekti. Mesnevi yazmad. Baarl kasideleri de olmasnadikkat ekti. Mesnevi yazmad. Baarl kasideleri de olmasna ramen gazel airi olarak tannr. Dnyann geiciliindenramen gazel airi olarak tannr. Dnyann geiciliinden yaknan, okurlar ak ve arabn tadn karmaya aranyaknan, okurlar ak ve arabn tadn karmaya aran gazelleriyle nlendi. iirlerinde tasavvufi deil, dnyevi akagazelleriyle nlendi. iirlerinde tasavvufi deil, dnyevi aka nem verdi. Mersiye, methiye ve fahriyelerinde iten venem verdi. Mersiye, methiye ve fahriyelerinde iten ve abartsz bir anlatm kulland. Edebiyatta geleneklere bal kaldabartsz bir anlatm kulland. Edebiyatta geleneklere bal kald ama iir diline yeni bir dzen ve akclk getirdi. Nazm tekniiniama iir diline yeni bir dzen ve akclk getirdi. Nazm tekniini gelitirdi, birok byk airin "kanlmaz" olarak grd nazmgelitirdi, birok byk airin "kanlmaz" olarak grd nazm kusurlarndan kurtulmay bildi. ada airlere gre daha sadekusurlarndan kurtulmay bildi. ada airlere gre daha sade ve anlalr bir dil seti. Biim asndan kusursuz iirleri, duyguve anlalr bir dil seti. Biim asndan kusursuz iirleri, duygu ve anlam bakmndan Fuzl'ninkiler kadar derin, Nev'ninkilerve anlam bakmndan Fuzl'ninkiler kadar derin, Nev'ninkiler kadar iten bulunmaz. Eserleri, 16'nc Yzyl Osmanlkadar iten bulunmaz. Eserleri, 16'nc Yzyl Osmanl toplumunun beenisine uygun, sanat incelikleri ve hayaltoplumunun beenisine uygun, sanat incelikleri ve hayal gzellikleri ile doludur. Duru ve temiz bir stanbul lehesiningzellikleri ile doludur. Duru ve temiz bir stanbul lehesinin yansra iirlerinde halk deyimleri ve syleyileri de kulland.yansra iirlerinde halk deyimleri ve syleyileri de kulland. Divan Kanuni Sultan Sleyman dneminde hazrland. Ama buDivan Kanuni Sultan Sleyman dneminde hazrland. Ama bu divan btn iirlerini kapsamaz. Banda manacaat ve na'tdivan btn iirlerini kapsamaz. Banda manacaat ve na't bulunmayan divannda 27 kaside, 2 terkib-i bend, 1 terci-ibulunmayan divannda 27 kaside, 2 terkib-i bend, 1 terci-i bend, 7 tahmis, 619 gazel, 24 kta, bir tarih ve 38 mfred yerbend, 7 tahmis, 619 gazel, 24 kta, bir tarih ve 38 mfred yer alr. evirileri ve dinsel konularda eserleri de var.alr. evirileri ve dinsel konularda eserleri de var. 52. MEVLANA CELALEDDN- RUM 1207de Horasan yresindeki Belh ehrinde dodu. Babas Belh ehrinin ileri gelenlerinden Hseyin Hatib olu Bahaeddin Veleddir. Annesi ise Belh Emiri Rkneddinin kz Mmine Hatundur. Mevlanann babas 1212 veya 1213 yllarnda ailesiyle Belhten ayrld. nce Nibur, ardndan Badata ve Mekkeye gittiler. Dnte am, Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri, Nide yolu ile Lrendeye (Karaman) geldiler. Burada 7 yl kaldlar. Mevlna 1225te erefeddin Lalann kz Gevher Hatun ile Karamanda evlendi. Bu evlilikten Sultan Veled ve Aleddin elebi adnda iki olu oldu. Yllar sonra Gevher Hatunu kaybeden Mevlna bir ocuklu dul olan Kerra Hatun ile ikinci evliliini yapt. Bu evlilikten de Muzaffereddin ve Emir Alim elebi adl iki olu ve Melike Hatun adl bir kz dnyaya geldi. O dnem Anadolunun byk bir ksm Seluklu Devletinin egemenlii altndayd. Konya devletin baehriydi. Hkmdar Aleddin Keykubad, Mevlanann babas Veledi Konyaya davet etti ve aile Konyaya yerleti. Veled, 1231 ylnda Konyada ld. Talebeleri ve mridleri Mevlnann evresinde toplandlar. Mevlna 1244te ems-i Tebriz ile karlat. emste "mutlak kemlin varln", cemalinde de "Tanr nurlarn" grmt. Ancak beraberlikleri uzun srmedi. ems aniden ld. Mevlna, emsin lmnden sonra inzivaya ekildi. Yaamn "Hamdm, pitim, yandm" szleri ile zetleyen Mevlna 17 Aralk 1273te ld. 53. ESERLERESERLER Mesnevi: Eldeki en eski nshas 1278 tarihlidir. BeyitMesnevi: Eldeki en eski nshas 1278 tarihlidir. Beyit says 25says 25 bin 618. Dili Farsa. Tamam 6 cilt.bin 618. Dili Farsa. Tamam 6 cilt. Divan Kebir: ou Farsa ama Arapa, Rumca ve Trke iirlerDivan Kebir: ou Farsa ama Arapa, Rumca ve Trke iirler de var. 21 kk divan (Bahir) ve rubai divannn birarayade var. 21 kk divan (Bahir) ve rubai divannn biraraya getirilmesiyle oluturulmutur. Beyit says 40 binden ok.getirilmesiyle oluturulmutur. Beyit says 40 binden ok. Mektbt: Mevlanann Seluklu hkmdarlar ve dnemin ileriMektbt: Mevlanann Seluklu hkmdarlar ve dnemin ileri gelenlerine yazd mektuplar. Hepsi 147 tane.gelenlerine yazd mektuplar. Hepsi 147 tane. Fhi M Fih: (Anlam, ne varsa iinde) Dini ve dnyeviFhi M Fih: (Anlam, ne varsa iinde) Dini ve dnyevi konulardaki sohbetleri. 61 blmden oluur.konulardaki sohbetleri. 61 blmden oluur. Meclis-i Seba (7 meclis) Mevlanann 7 vaaznn birarayaMeclis-i Seba (7 meclis) Mevlanann 7 vaaznn biraraya getirilmesiyle oluturulmutur.getirilmesiyle oluturulmutur. 54. FUZLFUZL 1480de bugnk Irakta bulunan Kerbelada dodu, 1556da yine Kerbelada ld.1480de bugnk Irakta bulunan Kerbelada dodu, 1556da yine Kerbelada ld. Gerek ad Mehmed Bin Sleyman. Osmanl Divan Edebiyat'nn en bykGerek ad Mehmed Bin Sleyman. Osmanl Divan Edebiyat'nn en byk airlerinden. Dili Azeri syleyii zellii tar. zellikle Nev ve Nesmyiairlerinden. Dili Azeri syleyii zellii tar. zellikle Nev ve Nesmyi anmsatr. Kendinden sonra gelen Osmanl Divan airleri arasnda Bk, Ruh, Nil,anmsatr. Kendinden sonra gelen Osmanl Divan airleri arasnda Bk, Ruh, Nil, Neti, Nedim ve eyh Glib gibi airleri etkiledi. Kimi Alevi ozanlar tarafndan daNeti, Nedim ve eyh Glib gibi airleri etkiledi. Kimi Alevi ozanlar tarafndan da "inan ulusu" olarak sayg grd. Yaamnn ilk genlik dnemi ve renimi"inan ulusu" olarak sayg grd. Yaamnn ilk genlik dnemi ve renimi konusunda yeterli bilgi yok. Eserlerinden iyi bir eitim grd, slami ilimler, rankonusunda yeterli bilgi yok. Eserlerinden iyi bir eitim grd, slami ilimler, ran edebiyat ve tasavvufla ilgilendii anlalr. "Shhat- Maraz" isim eseri, tp bilimiyleedebiyat ve tasavvufla ilgilendii anlalr. "Shhat- Maraz" isim eseri, tp bilimiyle ilgilendiini gsterir. Farsa Divannn giriinde, "Fuzl" mahlasn, iirlerininilgilendiini gsterir. Farsa Divannn giriinde, "Fuzl" mahlasn, iirlerinin dier airlerin iirleriyle karmamas iin aldn anlatr. "e yaramaz" "gereksiz"dier airlerin iirleriyle karmamas iin aldn anlatr. "e yaramaz" "gereksiz" gibi anlamlar olan "fuzl" szcn baka airlerin kullanmayacan dnd.gibi anlamlar olan "fuzl" szcn baka airlerin kullanmayacan dnd. Ama "fuzl"nin bir dier anlam "erdem"dir. Trke, Arapa ve Farsa'nnAma "fuzl"nin bir dier anlam "erdem"dir. Trke, Arapa ve Farsa'nn inceliklerini rendi. ii mezhebine balyd. Btn yaamn Kerbela'da geirdi.inceliklerini rendi. ii mezhebine balyd. Btn yaamn Kerbela'da geirdi. Badat, Hille yrelerini gezdi. iirlerinin ounda tasavvuf konusunu iledi. HazretiBadat, Hille yrelerini gezdi. iirlerinin ounda tasavvuf konusunu iledi. Hazreti Ali'nin erdemli, olgun kiiliiyle, btn halifelerden ve peygamber yaknlarndanAli'nin erdemli, olgun kiiliiyle, btn halifelerden ve peygamber yaknlarndan stn olduunu anlatt. Hazreti Ali'ye duyduu bu sevgi sonucu ran ah 1'incistn olduunu anlatt. Hazreti Ali'ye duyduu bu sevgi sonucu ran ah 1'inci smail'e vgler yazd. "Beng Bade" isimli Trke mesnevisinde Hazreti Ali vesmail'e vgler yazd. "Beng Bade" isimli Trke mesnevisinde Hazreti Ali ve ah smail'i vd. Dneminin geleneklerine bal kalarak Kanuni Sultan Sleyman,ah smail'i vd. Dneminin geleneklerine bal kalarak Kanuni Sultan Sleyman, Rstem, Mehmet paalar ile brahim Bey, Cafer Bey gibi dnemin byklerine deRstem, Mehmet paalar ile brahim Bey, Cafer Bey gibi dnemin byklerine de vgler yazd. yer alr.vgler yazd. yer alr. 55. "ikayetname" adl mensur mektubunda saraya mensup kiiler arasna alnmamasn ineli bir dille eletirdi. iirin temelinin ilim, znn sevgi olduuna inand. iiri btnle kavuturan sevginin yanndaki ikinci e ise sevgiliden ayr kaln verdii zntdr. Sevilen insan bir ara, onun varlnda grnr hale gelen Tanr ise tek amatr. Fuzl'ye gre gerek varlk Tanr'dr. Btn nesneler ve onlar kuatan evren, Tanr'nn bir grn alandr. Varlk trlerinin en olgunu olan insan da Tanr'nn gren gz, iiten kula, konuan dilidir. Doruluk, iyilik ve erdem ahlak oluturur. Ahlakszlk, iki yzllk, baskclk ve cehalettir. Erdem iin dorulua, Kur'an'n zne bal kalmak gerekir. Oru, namaz, zekat gsteri iin deil, insann zn ktlkten arndrmak, olgunlatrmak iindir. iir, dnce ve duygular sergilemeye, insan tanmlamaya yarayan bir sanattr. iir bir yaratma esi olan anlaml ve zl szlerden kurulur. Fuzl'nin iirinde halk dilinde kullanlan szcklere, deyimler ve ataszlerine de rastlanr. Hadislerden ve Kur'an'dan ska alnt yapar. Divan iirinin btn l ve kalplarn kullanr. Ama dncelerini akc bir syleyile asl gazellerinde dile getirir. Dzyazda da "Hadikat's- Seda" (Saadete ermilerin bahesi) eseriyle dinsel lirizmin en gzel rneklerini verdi. Mesnevi tarznda yazd "Leyla v Mecnun" Osmanl edebiyatnn ba eserleri arasnda yer alr. 56. NEFNEF 1572'de Erzurum-Hasankalede (Pasinler) dodu. 27 Ocak 1635'te stanbul'da1572'de Erzurum-Hasankalede (Pasinler) dodu. 27 Ocak 1635'te stanbul'da yaamn yitirdi. Asl ad mer. Osmanl Divan iirinin kaside ve hiciv ustas. yi biryaamn yitirdi. Asl ad mer. Osmanl Divan iirinin kaside ve hiciv ustas. yi bir renim grd. Arapa ve Farsa rendi. lk iirlerinde "Zarr" mahlasnrenim grd. Arapa ve Farsa rendi. lk iirlerinde "Zarr" mahlasn kulland. "Nef" mahlasn kendisine yakn dostu Gelibolulu Mustafa Alinin verdiikulland. "Nef" mahlasn kendisine yakn dostu Gelibolulu Mustafa Alinin verdii sylenir. eitli devlet memurluklarnda bulundu. Canberg Giray'n hizmetinesylenir. eitli devlet memurluklarnda bulundu. Canberg Giray'n hizmetine girdi. Burada yoksul dt. Kuyucu Murad Paa tarafndan stanbul'a gnderildi.girdi. Burada yoksul dt. Kuyucu Murad Paa tarafndan stanbul'a gnderildi. Ksa bir sre Edirne'deki Muradiye Camii'nin mtevelliliini yapt. Daha sonraKsa bir sre Edirne'deki Muradiye Camii'nin mtevelliliini yapt. Daha sonra maden mukattacl, mukataa katiplii ve cizye muhasebecilii grevlerindemaden mukattacl, mukataa katiplii ve cizye muhasebecilii grevlerinde bulundu. Yaamnn tmn stanbul'da geirdi. Padiahlar, sadrazamlar ile devletbulundu. Yaamnn tmn stanbul'da geirdi. Padiahlar, sadrazamlar ile devlet byklerine sunduu kasidelerle maddi ve manevi destek kazand. 4'nc Muradbyklerine sunduu kasidelerle maddi ve manevi destek kazand. 4'nc Murad dneminde sanatnn ve nnn zirvesine ulat. Ama yazd hicviyeler yzndendneminde sanatnn ve nnn zirvesine ulat. Ama yazd hicviyeler yznden zor durumlarda da kald. 4'nc Murat'n Nef''nin "Sihm- Kz"sn okurkenzor durumlarda da kald. 4'nc Murat'n Nef''nin "Sihm- Kz"sn okurken yldrm dt, olay uursuzluk sayan padiahn aire hiciv yazmasnyldrm dt, olay uursuzluk sayan padiahn aire hiciv yazmasn yasaklad anlatlr. Sylendiine gre, padiahn bu uyarsna ramen bir sreyasaklad anlatlr. Sylendiine gre, padiahn bu uyarsna ramen bir sre sonra Vezir Bayram Paa'y hicvedince bodurularak ldrld. Divansonra Vezir Bayram Paa'y hicvedince bodurularak ldrld. Divan Edebiyatnda hicvin en byk airidir.