türk edebiyati tarihi

www.sunuarsivi.comwww.sunuarsivi.com

TÜRK EDEBİYATI TÜRK EDEBİYATI TARİHİTARİHİ

TÜRK EDEBİYATI TÜRK EDEBİYATI TARİHİTARİHİ

www.sunuarsivi.comwww.sunuarsivi.comSunu/Slayt Paylaşım Sunu/Slayt Paylaşım

SitesiSitesi


TÜRK EDEBİYATININ DEVRELERİTÜRK EDEBİYATININ DEVRELERİ İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatıİslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı A- Sözlü Dönem Türk Edebiyatı (…- 8.yy.)A- Sözlü Dönem Türk Edebiyatı (…- 8.yy.) B- Yazılı Dönem Türk Edebiyatı (8.yy.-11.yy.) B- Yazılı Dönem Türk Edebiyatı (8.yy.-11.yy.) İslami Dönem Türk Edebiyatı(11.yy.-1860)İslami Dönem Türk Edebiyatı(11.yy.-1860) A- İlk İslami Türk Edebiyatı EserleriA- İlk İslami Türk Edebiyatı Eserleri B- Divan EdebiyatıB- Divan Edebiyatı C- Halk Edebiyatı (1.Anonim Halk Edebiyatı, 2.Aşık Edebiyatı,3.Tekke C- Halk Edebiyatı (1.Anonim Halk Edebiyatı, 2.Aşık Edebiyatı,3.Tekke

(Tasavvuf) Edebiyatı(Tasavvuf) Edebiyatı Batı Kültürü Etkisindeki Türk EdebiyatıBatı Kültürü Etkisindeki Türk Edebiyatı A- Tanzimat Edebiyatı(1860-1895)A- Tanzimat Edebiyatı(1860-1895) B- Servet-i Fünun Edebiyatı (Edebiyat-ı Cedide) (1895-1901)B- Servet-i Fünun Edebiyatı (Edebiyat-ı Cedide) (1895-1901) C- Fecr-i Ati Edebiyatı (1909-1911)C- Fecr-i Ati Edebiyatı (1909-1911) D-Milli Edebiyat Akımı (1911-1923)D-Milli Edebiyat Akımı (1911-1923) E-Milli Mücadele Dönemi EdebiyatıE-Milli Mücadele Dönemi Edebiyatı F-Beş HececilerF-Beş Hececiler G- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı (1923-…) G- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı (1923-…) (1. Yedi Meşaleciler, 2.-Garipçiler( l.Yeni Hareketi), 3. İkinci Yeni Hareketi, (1. Yedi Meşaleciler, 2.-Garipçiler( l.Yeni Hareketi), 3. İkinci Yeni Hareketi, 4. Hisarcılar, 5. Toplumsal Gerçekçiler )4. Hisarcılar, 5. Toplumsal Gerçekçiler )


İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatıİslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı A-SÖZLÜ DÖNEM(Destanlar Dönemi):A-SÖZLÜ DÖNEM(Destanlar Dönemi):

Türklerin yazıyı henüz kullanmadıkları Türklerin yazıyı henüz kullanmadıkları dönemde oluşmuş bir edebiyattır. dönemde oluşmuş bir edebiyattır.

Yazı olmadığı için bu dönemde sadece şiirle Yazı olmadığı için bu dönemde sadece şiirle ilgili ürünler vardır.ilgili ürünler vardır.

Olağanüstü olayları anlatan destanlar bu Olağanüstü olayları anlatan destanlar bu dönemin en önemli ürünleridir.dönemin en önemli ürünleridir.


Özellikleri:Özellikleri: . . Sözlü edebiyat ürünleri din törenlerinde Sözlü edebiyat ürünleri din törenlerinde

doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir.doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir. . . Şiir söyleyen kişilere “ozan”, “kam” , ”baksı” , Şiir söyleyen kişilere “ozan”, “kam” , ”baksı” ,

“şaman” gibi adlar verilmiştir. “şaman” gibi adlar verilmiştir. ..Şairler,şiirlerini “kopuz” adı verilen saz Şairler,şiirlerini “kopuz” adı verilen saz

eşliğinde söyler.eşliğinde söyler. . Dini törenlerde söylenen şiirlere “yır” adı . Dini törenlerde söylenen şiirlere “yır” adı

verilir.Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir. verilir.Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir. . Kafiye olarak genelde yarım kafiye . Kafiye olarak genelde yarım kafiye

kullanılmıştır.Kafiye düzeni (abab-cccb-dddb….) kullanılmıştır.Kafiye düzeni (abab-cccb-dddb….) biçimindedir.biçimindedir.


Şiirlerde yalın bir dil kullanılmıştır; dil, yabancı Şiirlerde yalın bir dil kullanılmıştır; dil, yabancı etkilerden uzaktır.etkilerden uzaktır.

Şiirlerde kullanılan nazım biçimi dörtlüktür.Şiirlerde kullanılan nazım biçimi dörtlüktür. Şiirler “sığır”,”şölen”,”yuğ” denilen törenlerde Şiirler “sığır”,”şölen”,”yuğ” denilen törenlerde

söylenmiştir.söylenmiştir. Sözlü dönemin başlıca edebiyat ürünleri: Sözlü dönemin başlıca edebiyat ürünleri: koşuklar, koşuklar,

destanlar, savlar ve sagulardır.destanlar, savlar ve sagulardır. Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde

tabiattan yararlanmışlardır.tabiattan yararlanmışlardır. İşlenen konular; İşlenen konular; doğa sevgisidoğa sevgisi, , yaşama sevinciyaşama sevinci, , savaş ve savaş ve

kahramanlıkkahramanlık, , ölüm acılarıölüm acıları, , sevgisevgi vb. vb. Bu dönemin tüm ürünleri anonim özellikler taşır.Bu dönemin tüm ürünleri anonim özellikler taşır.


SığırSığır: Sürek avının bereketli olması için ava : Sürek avının bereketli olması için ava çıkmadan önce yapılan bir törendir.çıkmadan önce yapılan bir törendir.

ŞölenŞölen: Öküz avından sonra düzenlenen bir : Öküz avından sonra düzenlenen bir ziyafet törenidir.ziyafet törenidir.

YuğYuğ: : Çok sevilen bir kişinin ölümü üzerine Çok sevilen bir kişinin ölümü üzerine düzenlenen cenaze törenidir.düzenlenen cenaze törenidir.


SÖZLÜ DÖNEM EDEBİYAT ÜRÜNLERİSÖZLÜ DÖNEM EDEBİYAT ÜRÜNLERİ Koşuk:Koşuk: Genellikle yiğitlik,aşk ve doğa sevgisini işleyen, Genellikle yiğitlik,aşk ve doğa sevgisini işleyen,

hece ölçüsüyle ve dörtlükler halinde söylenen hece ölçüsüyle ve dörtlükler halinde söylenen şiirlerdir.şiirlerdir.

Sığır ve şölen törenlerinde söylenirdi.Sığır ve şölen törenlerinde söylenirdi. Kafiye düzeni aaab-cccb-dddb… şeklindedir.Kafiye düzeni aaab-cccb-dddb… şeklindedir. İlk koşuk örneklerine Kaşgarlı Mahmut’un İlk koşuk örneklerine Kaşgarlı Mahmut’un

Divan-ı Lugati’t-Türk adlı eserinde rastlanır.Divan-ı Lugati’t-Türk adlı eserinde rastlanır. Halk edebiyatındaki karşılığı ‘’Halk edebiyatındaki karşılığı ‘’koşmakoşma’’, Divan ’’, Divan

edebiyatındaki karşılığı ‘’edebiyatındaki karşılığı ‘’gazelgazel’’dir. ’’dir.


Sagu:Sagu: Eski Türklerde, ölenler için düzenlenen “Eski Türklerde, ölenler için düzenlenen “yuğyuğ” ”

törenlerinde söylenen şiirlerdir.törenlerinde söylenen şiirlerdir. Sagular, ağıt ve mersiye türlerinin ilk örnekleri Sagular, ağıt ve mersiye türlerinin ilk örnekleri

sayılabilir.sayılabilir. Sagularda sadece ölenler için duyulan ıstıraplar değil; Sagularda sadece ölenler için duyulan ıstıraplar değil;

ölenin kahramanlıkları, cömertliği ve iyilikleri de dile ölenin kahramanlıkları, cömertliği ve iyilikleri de dile getirilir. Bu yönü ile sagular destan türünün devamı getirilir. Bu yönü ile sagular destan türünün devamı gibidir.gibidir.

Nazım biçimi, kafiye düzeni ve hece ölçüsü bakımından Nazım biçimi, kafiye düzeni ve hece ölçüsü bakımından koşuğa benzerler.(Sagular aslında birer koşuktur. koşuğa benzerler.(Sagular aslında birer koşuktur. İşledikleri konular bakımından koşuklardan ayrılır.)İşledikleri konular bakımından koşuklardan ayrılır.)

Halk edebiyatındaki karşılığı “Halk edebiyatındaki karşılığı “ağıtağıt” ;” ; Divan edebiyatındaki karşılığı ise “Divan edebiyatındaki karşılığı ise “mersiyemersiye” dir. ” dir.


Sav:Sav: Eski Türklerde söylenen atasözleridir.Eski Türklerde söylenen atasözleridir. Anonim özellik taşırlar.Anonim özellik taşırlar. Savların bir gerçek anlamı , bir de yan Savların bir gerçek anlamı , bir de yan

anlamı vardır.anlamı vardır. Gerçek ( sözlük )anlamı açıktır.Gerçek ( sözlük )anlamı açıktır. Savlarda verilmek istenen mesaj; ikinci (yan) Savlarda verilmek istenen mesaj; ikinci (yan)

anlamda gizlidir.anlamda gizlidir.


Destan:Destan: Tarihin bilinmeyen dönemlerinde bir milleti Tarihin bilinmeyen dönemlerinde bir milleti

derinden etkileyen savaş, kahramanlık, göç, derinden etkileyen savaş, kahramanlık, göç, kıtlık,doğal afetler gibi olayların ağızdan kıtlık,doğal afetler gibi olayların ağızdan ağıza; nesilden nesile aktarılarak oluşmuş ağıza; nesilden nesile aktarılarak oluşmuş uzun manzum eserlere denir.uzun manzum eserlere denir.


Destanların Özellikleri:Destanların Özellikleri: Destanlar anonimdir,halkın ortak belleğinin Destanlar anonimdir,halkın ortak belleğinin

belli bir ulusun özelliklerini yansıtır.belli bir ulusun özelliklerini yansıtır. Genellikle manzum,şiir şeklindedir.Genellikle manzum,şiir şeklindedir. Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan

destanlar da vardır.Ancak bazı destanlar, destanlar da vardır.Ancak bazı destanlar, manzum şekli unutularak günümüze nesir manzum şekli unutularak günümüze nesir halinde ulaşmıştır.halinde ulaşmıştır.

Destanlarda olağan ve olağanüstü olaylar iç Destanlarda olağan ve olağanüstü olaylar iç içedir.Bu olaylar toplumun, halkın hafızasında içedir.Bu olaylar toplumun, halkın hafızasında önemli iz bırakmış olaylardır.önemli iz bırakmış olaylardır.


Destan kişileri, beden yapısı ve karakter özellikleri Destan kişileri, beden yapısı ve karakter özellikleri bakımından hem olağan hem de olağanüstü bakımından hem olağan hem de olağanüstü özellikler taşır.özellikler taşır.

Destanlarda anlatılan olayların zamanı ve Destanlarda anlatılan olayların zamanı ve meydana geldiği yerler aşağı yukarı bellidir.meydana geldiği yerler aşağı yukarı bellidir.

Dize sayıları sınırsızdır. ( Manas Destanı 400000 Dize sayıları sınırsızdır. ( Manas Destanı 400000 dizedir. )dizedir. )

Destanlarda daha çok Destanlarda daha çok “kahramanlık, yiğitlik, “kahramanlık, yiğitlik, dostluk, aşk, ölüm, yurt sevgisi vb.”dostluk, aşk, ölüm, yurt sevgisi vb.” konular konular işlenir.işlenir.

Bazı rakam ve nesneler kutsaldır.Bazı rakam ve nesneler kutsaldır.


Destanların Oluşum EvreleriDestanların Oluşum Evreleri Doğal destan 3 aşamada oluşur:Doğal destan 3 aşamada oluşur: Doğuş Safhası : Doğuş Safhası : Bu safhada milletin hayatında iz bırakan Bu safhada milletin hayatında iz bırakan

önemli tarihi ve sosyal olaylar, bu olaylar içinde önemli tarihi ve sosyal olaylar, bu olaylar içinde yüceltilmiş efsanevi kahramanlar görülür.yüceltilmiş efsanevi kahramanlar görülür.

Yayılma Safhası: Yayılma Safhası: Bu safhada, söz konusu olay ve Bu safhada, söz konusu olay ve kahramanlıklar, sözlü gelenek yoluyla yayılır.Böylece kahramanlıklar, sözlü gelenek yoluyla yayılır.Böylece bölgeden bölgeye ve nesilden nesile geçer.bölgeden bölgeye ve nesilden nesile geçer.

Derleme (Yazıya Geçirme) Safhası:Derleme (Yazıya Geçirme) Safhası: Bu safhada, sözlü Bu safhada, sözlü gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir şair, bir bütün gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir şair, bir bütün halinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir.Çoğu halinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir.Çoğu zaman bu destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya zaman bu destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya geçirildiği belli değildir.geçirildiği belli değildir.


Oluşumuna Göre Destan TürleriOluşumuna Göre Destan Türleri Oluşumuna göre destanlar ikiye ayrılır:Oluşumuna göre destanlar ikiye ayrılır: 1. Doğal destan,1. Doğal destan, 2. Yapma ( suni ) destan.2. Yapma ( suni ) destan. 1. DOĞAL DESTAN :1. DOĞAL DESTAN :

Çok eski dönemlerde milletin vicdanında derin Çok eski dönemlerde milletin vicdanında derin izler bırakan bir tarih ya da toplum olayının yine izler bırakan bir tarih ya da toplum olayının yine o devirlerde milli bir ozan ya da çeşitli saz o devirlerde milli bir ozan ya da çeşitli saz şairleri tarafından söylenen destanlardır.şairleri tarafından söylenen destanlardır.


Dünyanın Başlıca Doğal DestanlarıDünyanın Başlıca Doğal Destanları Sümer destanı : Gılgamış.Sümer destanı : Gılgamış. Yunan destanları : İlyada ve Odissea.Yunan destanları : İlyada ve Odissea. İran destanı : Şehname.İran destanı : Şehname. Fin destanı : Kalevala. Fin destanı : Kalevala. Hint destanları : Mahabharata ve Ramayana.Hint destanları : Mahabharata ve Ramayana. Alman destanı : Nibelungen.Alman destanı : Nibelungen. İngiliz destanı : Boewulf.İngiliz destanı : Boewulf. Rus destanı : İgor.Rus destanı : İgor. İspanyol destanı : Le Cid.İspanyol destanı : Le Cid. Fransız destanı : Chansen de Röland.Fransız destanı : Chansen de Röland. Japon destanı : Şinto.Japon destanı : Şinto.


2.YAPMA DESTAN:2.YAPMA DESTAN:

Yeni ve yakın çağlarda, herhangi bir tarih Yeni ve yakın çağlarda, herhangi bir tarih olayının bir ozan tarafından destan kurallarına olayının bir ozan tarafından destan kurallarına uygun olarak yazılmış destandır.uygun olarak yazılmış destandır.

Bunlar, bireysel yaratıma dayanan, sanatsal Bunlar, bireysel yaratıma dayanan, sanatsal amaçlı destanlardır.amaçlı destanlardır.

Yapma destanlarda,toplumsal katkının yeri Yapma destanlarda,toplumsal katkının yeri yoktur.yoktur.


Dünyanın Başlıca Yapma DestanlarıDünyanın Başlıca Yapma Destanları Latin edebiyatı: Aeneis ( Vergilius ).Latin edebiyatı: Aeneis ( Vergilius ). Fransız edebiyatı: Henriade ( Voltaire ).Fransız edebiyatı: Henriade ( Voltaire ). Portekiz edebiyatı: Os Lusiadas ( Camoens ).Portekiz edebiyatı: Os Lusiadas ( Camoens ). İngiliz edebiyatı: Kaybolmuş Cennet (John İngiliz edebiyatı: Kaybolmuş Cennet (John

Milton).Milton). İtalyan edebiyatı: Kurtarılmış Kudüs ( Tasso )İtalyan edebiyatı: Kurtarılmış Kudüs ( Tasso ) İtalyan edebiyatı: Çılgın Orlando ( Ariosto )İtalyan edebiyatı: Çılgın Orlando ( Ariosto ) İtalyan edebiyatı: İlahi Komedya ( Dante ).İtalyan edebiyatı: İlahi Komedya ( Dante ).


Türk Edebiyatında Yapma DestanTürk Edebiyatında Yapma Destan Kuvay-ı Milliye Destanı : Nazım HikmetKuvay-ı Milliye Destanı : Nazım Hikmet Üç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü DağlarcaÜç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü Dağlarca Çanakkale Destanı: Mehmet Akif ErsoyÇanakkale Destanı: Mehmet Akif Ersoy Satuk Buğra Han DestanıSatuk Buğra Han Destanı Cengiz-nameCengiz-name Timur ve Edige DestanlarıTimur ve Edige Destanları Seyid Battal Gazi DestanıSeyid Battal Gazi Destanı Danişmend Gazi DestanıDanişmend Gazi Destanı Köroğlu DestanıKöroğlu Destanı Genç Osman Destanı ( Kayıkçı Kul Mustafa )Genç Osman Destanı ( Kayıkçı Kul Mustafa ) Selçukname (Yazıcıoğlu Ali)Selçukname (Yazıcıoğlu Ali)


İlk Türk Destanları İlk Türk Destanları 1.Altay - Yakut 1.Altay - Yakut Yaradılış DestanıYaradılış Destanı 2.Sakalar Dönemi2.Sakalar Dönemi

a.Alp Er Tunga Destanıa.Alp Er Tunga Destanı b.Şu Destanı b.Şu Destanı 3.Hun Dönemi3.Hun Dönemi Oğuz Kağan DestanıOğuz Kağan Destanı 4.Köktürk Dönemi4.Köktürk Dönemi

a.Bozkurt Destanıa.Bozkurt Destanı b.Ergenekon Destanıb.Ergenekon Destanı

5.Siyenpi Destanı5.Siyenpi Destanı 6.Uygur Dönemi6.Uygur Dönemi

a. Türeyiş Destanıa. Türeyiş Destanı b. Göç Destanı b. Göç Destanı

c.Mani Dininin Kabulü Destanıc.Mani Dininin Kabulü Destanı


İslamiyetin Kabulünden Sonraki Türk İslamiyetin Kabulünden Sonraki Türk Destanları :Destanları :

1.Karahanlı Dönemi1.Karahanlı Dönemi Satuk Buğra Han DestanıSatuk Buğra Han Destanı 2.Kazak-Kırgız Kültür Dâiresi2.Kazak-Kırgız Kültür Dâiresi Manas Manas 3.Türk-Moğol Kültür Dâiresi3.Türk-Moğol Kültür Dâiresi Cengiz-nameCengiz-name 4.Tatar-Kırım 4.Tatar-Kırım Timur ve Edige DestanlarıTimur ve Edige Destanları 5.Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri5.Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri

a. Seyyid Battal Gazi Destanıa. Seyyid Battal Gazi Destanı

b. Danişmend Gazi Destanıb. Danişmend Gazi Destanı

c.Köroğlu Destanıc.Köroğlu Destanı

d.Genç Osman Destanı ( Kayıkçı Kul Mustafa )d.Genç Osman Destanı ( Kayıkçı Kul Mustafa )


İslamiyet Öncesi Türk destanları İslamiyet Öncesi Türk destanları şunlardır:şunlardır:

Yaratılış Destanı: Yaratılış Destanı:

Türk ulusunun, evrenin nasıl var olduğu üstüne Türk ulusunun, evrenin nasıl var olduğu üstüne düşünüşünü,inanışını ve buluşlarını efsanevi bir düşünüşünü,inanışını ve buluşlarını efsanevi bir biçimde anlatır.biçimde anlatır.

Bu destanın, Türk boylarından hangisine ait Bu destanın, Türk boylarından hangisine ait olduğu bilinmemektedir. olduğu bilinmemektedir.

W.Radloff tarafından 19.yy.da Altay W.Radloff tarafından 19.yy.da Altay Türklerinden derlenmiştir.Türklerinden derlenmiştir.


Saka destanları:Saka destanları: 1. Alp Er Tunga Destanı:1. Alp Er Tunga Destanı: Bu destan Saka Türklerinin komutanı olan Alp Er Bu destan Saka Türklerinin komutanı olan Alp Er

Tunga(?- mö.624) nın İranlılarla yaptığı savaşlar Tunga(?- mö.624) nın İranlılarla yaptığı savaşlar anlatılır.anlatılır.

Destanda Alp Er Tunga’nın kahramanlıkları, başarıları Destanda Alp Er Tunga’nın kahramanlıkları, başarıları ve ölümünden duyulan acı dile getirilmiştir.ve ölümünden duyulan acı dile getirilmiştir.

Alp Er Tunga destanının metinlerine İran destanı Alp Er Tunga destanının metinlerine İran destanı Şehname’de ve Divan-ı Lugati’t-Türk’te rastlanmıştır. Şehname’de ve Divan-ı Lugati’t-Türk’te rastlanmıştır.

Şehname’de Alp Er Tunga’danŞehname’de Alp Er Tunga’dan “ “EfrasiyabEfrasiyab” ” diye diye bahsedilir.bahsedilir.

2. Şu Destanı:2. Şu Destanı: Saka Türkleri hükümdarı Şu’nun Makedonya hükümdarı Saka Türkleri hükümdarı Şu’nun Makedonya hükümdarı

İskender’e karşı verdiği mücadeleler (mö.330) anlatılır. İskender’e karşı verdiği mücadeleler (mö.330) anlatılır. Destanın aslı bulunamamıştır.Destanın aslı bulunamamıştır. Destanla ilgili bilgileri Divan-ı Lugati’t-Türk’te Destanla ilgili bilgileri Divan-ı Lugati’t-Türk’te

bulmaktayızbulmaktayız


Hun-Oğuz Destanları:Hun-Oğuz Destanları:

1. Attila Destanı:1. Attila Destanı:

Avrupa Hun hükümdarı Attila’nın yaptığı Avrupa Hun hükümdarı Attila’nın yaptığı savaşları ve gösterdiği kahramanlıkları savaşları ve gösterdiği kahramanlıkları anlatmaktadır.anlatmaktadır.

2. Oğuz Kağan Destanı:2. Oğuz Kağan Destanı:

Bu destanda Hun hükümdarı Oğuz Kağan Bu destanda Hun hükümdarı Oğuz Kağan (Mete mö.209-mö.174)’ın Orta Asya’daTürk (Mete mö.209-mö.174)’ın Orta Asya’daTürk birliğini kurması anlatılır.birliğini kurması anlatılır.

Destanın Uygur yazısıyla yazılmış bir kopyası Destanın Uygur yazısıyla yazılmış bir kopyası Paris’tedir.Paris’tedir.


Göktürk Destanları:Göktürk Destanları: 1. Bozkurt Destanı:1. Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan nasıl türediklerini Göktürklerin dişi bir kurttan nasıl türediklerini

ve çoğaldıklarını anlatır. ve çoğaldıklarını anlatır. Bu destanla ilgili bilgiler Çin kaynaklarından Bu destanla ilgili bilgiler Çin kaynaklarından

alınmıştır.alınmıştır. 2. Ergenekon Destanı: 2. Ergenekon Destanı: Bu destanda Göktürklerin Ergenekon denilen bir Bu destanda Göktürklerin Ergenekon denilen bir

yere sığınmaları, orada 400 yıl oturup çoğalmaları, yere sığınmaları, orada 400 yıl oturup çoğalmaları, sonra da demir bir dağı delerek oradan çıkmaları sonra da demir bir dağı delerek oradan çıkmaları ve büyük bir devlet kurmaları(ms.552) anlatılır.ve büyük bir devlet kurmaları(ms.552) anlatılır.

Destan, 13.yy.da Moğol tarihçi Reşidüddin Destan, 13.yy.da Moğol tarihçi Reşidüddin tarafından yazıya geçirilmiştir.tarafından yazıya geçirilmiştir.


Uygur Destanları:Uygur Destanları:

1. Türeyiş Destanı (Dokuz Oğuz – On Uygur 1. Türeyiş Destanı (Dokuz Oğuz – On Uygur Destanı):Destanı):

Uygurların bir kurttan nasıl türedikleri ve Uygurların bir kurttan nasıl türedikleri ve çoğaldıkları anlatılır.çoğaldıkları anlatılır.

2. Göç Destanı:2. Göç Destanı:

Uygurların Kırgız baskılarına dayanamayarak Uygurların Kırgız baskılarına dayanamayarak Doğu Türkistan’a göç edişleri (ms.840) Doğu Türkistan’a göç edişleri (ms.840) anlatılmıştır. anlatılmıştır.


Satuk Buğra Han Destanı:Satuk Buğra Han Destanı: Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han X. Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han X.

yüzyılda islâmiyeti resmen devlet dini olarak yüzyılda islâmiyeti resmen devlet dini olarak kabul etmiştir.kabul etmiştir.

İslâmiyetten sonra ilk teşekkül eden destan da bu İslâmiyetten sonra ilk teşekkül eden destan da bu hükümdarın İslâmiyet’i kabul ve yaymak için hükümdarın İslâmiyet’i kabul ve yaymak için yaptığı mücadelelerin efsanelerle yaptığı mücadelelerin efsanelerle zenginleştirilerek anlatımıyla doğmuştur.zenginleştirilerek anlatımıyla doğmuştur.


Manas Destanı:Manas Destanı: Kırgız Türkleri arasında doğan Manas destanı Kazak-Kırgız Türkleri arasında doğan Manas destanı Kazak-

Kırgız Türk kültür dâiresi içinde bugün de bütün canlılığı Kırgız Türk kültür dâiresi içinde bugün de bütün canlılığı ile yaşamaktadır.ile yaşamaktadır.

Bu destanın XI. veya XII. yüzyıllarda meydana geldiği Bu destanın XI. veya XII. yüzyıllarda meydana geldiği düşünülmektedir. düşünülmektedir.

Destanın kahramanı Manas da, Oğuz Kağan destanının Destanın kahramanı Manas da, Oğuz Kağan destanının İslâmî rivayetindeki ve Satuk Buğra Han gibi İslâmiyeti İslâmî rivayetindeki ve Satuk Buğra Han gibi İslâmiyeti yaymak için mücadele eden bir kahramandır.yaymak için mücadele eden bir kahramandır.

Böyle olmakla beraber Manas destanında İslâmiyet öncesi Böyle olmakla beraber Manas destanında İslâmiyet öncesi Türk kültür , inanç ve kabullerinin tamamını görmek Türk kültür , inanç ve kabullerinin tamamını görmek mümkündür.mümkündür.

Bazı varyantları 4oo.ooo mısra olan Manas destanı Türk-Bazı varyantları 4oo.ooo mısra olan Manas destanı Türk-Bozkır medeniyetinin Kazak -Kırgız dâiresinin kültür Bozkır medeniyetinin Kazak -Kırgız dâiresinin kültür belgeseli niteliğindedir. belgeseli niteliğindedir.

Dünyanın en uzun destanıdır.Dünyanın en uzun destanıdır.


Cengiz-name:Cengiz-name: Ortaasya'da yaşayan Türk boyları arasında XIII. Ortaasya'da yaşayan Türk boyları arasında XIII.

yüzyılda doğup gelişmiştir. yüzyılda doğup gelişmiştir. Cengiznâme Moğol hükümdarı Cengiz'in hayatı, Cengiznâme Moğol hükümdarı Cengiz'in hayatı,

kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz'in kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz'in oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından meydana getirilmiştir. meydana getirilmiştir.

Orta Asya'da yaşayan Türkler özellikle de Orta Asya'da yaşayan Türkler özellikle de Başkurd, Kazak ve Kırgız Türkleri, Cengiz Başkurd, Kazak ve Kırgız Türkleri, Cengiz destanını çok severek günümüze kadar destanını çok severek günümüze kadar yaşatmışlardır. yaşatmışlardır.


Cengiz-nâme'de, Cengiz bir Türk kahramanı Cengiz-nâme'de, Cengiz bir Türk kahramanı olarak kabul edilmekte ve hikâye Türk tarihi gibi olarak kabul edilmekte ve hikâye Türk tarihi gibi anlatılmaktadır. anlatılmaktadır.

Cengiz, Uygur Türeyiş destanının kahramanları Cengiz, Uygur Türeyiş destanının kahramanları gibi gün ışığı ile Kurt-Tanrı'nın çocuğu olarak gibi gün ışığı ile Kurt-Tanrı'nın çocuğu olarak doğar. doğar.

Cengiz-nâme, Moğol Hanlarının destanî tarihi Cengiz-nâme, Moğol Hanlarının destanî tarihi olarak kabul edildiğinden tarih araştırıcılarının olarak kabul edildiğinden tarih araştırıcılarının da dikkatini çekmiştir. da dikkatini çekmiştir.

XVII. yüzyılda Orta Asya Türkçesinin değerli XVII. yüzyılda Orta Asya Türkçesinin değerli yazarı Ebü'l Gâzi Bahadır Han, “Şecere-i Türk" yazarı Ebü'l Gâzi Bahadır Han, “Şecere-i Türk" adlı eserinde "Cengiz-Nâme"nin 7 varyantını adlı eserinde "Cengiz-Nâme"nin 7 varyantını tesbit ettiğini söylemektedir.tesbit ettiğini söylemektedir.


Timur ve Edige Destanları:Timur ve Edige Destanları: Bu destanda XIII. yüzyılda Hazar denizi kıyısında Bu destanda XIII. yüzyılda Hazar denizi kıyısında

kurulan Altınordu Hanlığının XV. yüzyılda kurulan Altınordu Hanlığının XV. yüzyılda Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır. Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır.

Destanın adı, Altınordu Hanı ve bu destanın Destanın adı, Altınordu Hanı ve bu destanın kahramanı Edige Mirza Bahadır'a atfen verilmiştir.kahramanı Edige Mirza Bahadır'a atfen verilmiştir.

Edige Mirza Bahadır'ın devletini ayakta tutabilmek Edige Mirza Bahadır'ın devletini ayakta tutabilmek için yaptığı büyük mücadeleler, ölümünden sonra için yaptığı büyük mücadeleler, ölümünden sonra XV. yüzyılda destan haline getirilmiştir. XV. yüzyılda destan haline getirilmiştir.

1820'yılından itibaren yazıya geçirilen Edige 1820'yılından itibaren yazıya geçirilen Edige destanının Kazak-Kırgız, Kırım, Nogay, Türkmen, destanının Kazak-Kırgız, Kırım, Nogay, Türkmen, Kara Kalpak, Başkırt olmak üzere altı rivâyeti tesbit Kara Kalpak, Başkırt olmak üzere altı rivâyeti tesbit edilmiştir. edilmiştir.


Seyyid Battal Gazi Destanı:Seyyid Battal Gazi Destanı: Bu destanın kahramanı Türkler arasında Battal Bu destanın kahramanı Türkler arasında Battal

Gâzi adıyla benimsenmiş bir Arap savaşcısıdır.Gâzi adıyla benimsenmiş bir Arap savaşcısıdır. Asıl destan, VIII. yüzyılda, Emevî'lerin Asıl destan, VIII. yüzyılda, Emevî'lerin

Hristıyanlarla yaptıkları savaşlarda büyük Hristıyanlarla yaptıkları savaşlarda büyük kahramanlıklar göstermiş olan Abdullah isimli kahramanlıklar göstermiş olan Abdullah isimli bir kişiyle ilgili olarak doğmuştur.bir kişiyle ilgili olarak doğmuştur.

Battal Arapça kahraman demektir, Battal Gâzi, Battal Arapça kahraman demektir, Battal Gâzi, Arap kahramanına verilen unvanlardır.Arap kahramanına verilen unvanlardır.

Türklerin Müslüman olmalarından sonra Battal Türklerin Müslüman olmalarından sonra Battal Gâzi destan tipi Türkleştirilmiş önceki destan Gâzi destan tipi Türkleştirilmiş önceki destan epizotlarıyla zenginleştirilmiş ve anlatım epizotlarıyla zenginleştirilmiş ve anlatım geleneği içine alınmıştır. geleneği içine alınmıştır.


XII. ve XIII. yüzyıllarda Battal-Nâme adı ile XII. ve XIII. yüzyıllarda Battal-Nâme adı ile ve nesir biçiminde yazıya geçirilmiştir. ve nesir biçiminde yazıya geçirilmiştir.

Hikâyeci âşıkların repertuarlarında da yer Hikâyeci âşıkların repertuarlarında da yer almıştır.Seyyid Battal adıyla da anılan bu almıştır.Seyyid Battal adıyla da anılan bu kahraman hem çok bilgili, çok dindar ve kahraman hem çok bilgili, çok dindar ve cömerttir.cömerttir.

Müslümünlığı yaymak için yaptığı Müslümünlığı yaymak için yaptığı mücadelelerde insanların yanında büyücü, mücadelelerde insanların yanında büyücü, cadı ve dev gibi olağanüstü güçlerle de cadı ve dev gibi olağanüstü güçlerle de savaşır.savaşır.

““Aşkar Devzâde" isimli atı da kendisi gibi Aşkar Devzâde" isimli atı da kendisi gibi kahramandır. kahramandır.


Danişmend Gazi Destanı:Danişmend Gazi Destanı: Anadolu’nun fethini ve bu mücadelenin Anadolu’nun fethini ve bu mücadelenin

kahramanlarını anlatan, X11. yüzyılda sözlü kahramanlarını anlatan, X11. yüzyılda sözlü olarak şekillenen X111. yüzyılda yazıya geçirilen olarak şekillenen X111. yüzyılda yazıya geçirilen İslâmî Türk destanıdır. İslâmî Türk destanıdır.

Danişmendnâme'de hikâye edilen olayların Danişmendnâme'de hikâye edilen olayların tarihi gerçeklere uygunluğu, kahramanlarının tarihi gerçeklere uygunluğu, kahramanlarının yaşamış Türk beyleri olmalarından, Anadolu yaşamış Türk beyleri olmalarından, Anadolu coğrafyasının gerçek isimleriyle anılmasından coğrafyasının gerçek isimleriyle anılmasından dolayı, Danişmendnâme, uzun süre tarih kitabı dolayı, Danişmendnâme, uzun süre tarih kitabı olarak nitelendirilmiştir. olarak nitelendirilmiştir.


Köroğlu Destanı:Köroğlu Destanı: Köroğlu metni destan adıyla anılmakla ve bazı Köroğlu metni destan adıyla anılmakla ve bazı

destanî niteliklere de sahib olmakla birlikte XX. destanî niteliklere de sahib olmakla birlikte XX. yüzyılda Anadolu'dan derlenen örnekleri daha çok yüzyılda Anadolu'dan derlenen örnekleri daha çok halk hikâyesi geleneğine yakındır. halk hikâyesi geleneğine yakındır.

Bazı kökleri Orta Asya ve Kafkaslara bağlansa da Bazı kökleri Orta Asya ve Kafkaslara bağlansa da esas biçimi Anadolu’da oluşturulmuş bir destandır.esas biçimi Anadolu’da oluşturulmuş bir destandır.

Acımasız Bolu Beyi’ne karşı Köroğlu’nun verdiği Acımasız Bolu Beyi’ne karşı Köroğlu’nun verdiği mücadeleler işlenir.mücadeleler işlenir.

Destanın Anadolu, Azerbaycan, Türkmenistan ve Destanın Anadolu, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan’da söylenmiş 24 ayrı biçimi vardır. Özbekistan’da söylenmiş 24 ayrı biçimi vardır. Bunların her biri değişik şairlerce söylenmiştir.Bunların her biri değişik şairlerce söylenmiştir.

16.yy.ın yazılı kaynaklarına göre Köroğlu’nun asıl 16.yy.ın yazılı kaynaklarına göre Köroğlu’nun asıl adı Ruşen’dir.adı Ruşen’dir.


YAZILI DÖNEM TÜRK EDEBİYATIYAZILI DÖNEM TÜRK EDEBİYATI

ÖZELLİKLERİ:ÖZELLİKLERİ: Yazılı Türk edebiyatı 8. yy.da başlar.10.yy.a Yazılı Türk edebiyatı 8. yy.da başlar.10.yy.a

kadar devam eder.kadar devam eder. Türklerin en eski yazılı eserleri 6.yy.a ait olan Türklerin en eski yazılı eserleri 6.yy.a ait olan

Yenisey Yazıtları’dır;ancak okunamadığı için Yenisey Yazıtları’dır;ancak okunamadığı için belge niteliği taşımazlar.belge niteliği taşımazlar.

Bu bakımdan Türk tarihi ve edebiyatının ilk Bu bakımdan Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı ürünleri Göktürk Yazıtları’dır. yazılı ürünleri Göktürk Yazıtları’dır.


Dönem ürünleri Göktürkçe ve Uygurca ile Dönem ürünleri Göktürkçe ve Uygurca ile verilmiştir.verilmiştir.

Hem halk diline dayalı bir anlatım ( Tonyukuk Hem halk diline dayalı bir anlatım ( Tonyukuk Anıtı), hem de sanatlı bir söylev diliyle yapılan Anıtı), hem de sanatlı bir söylev diliyle yapılan anlatım (Kültigin ve Bilge Kağan anıtları) anlatım (Kültigin ve Bilge Kağan anıtları) kullanılmıştır.kullanılmıştır.

Hem dini hem de din dışı ürünler verilmiştir.Hem dini hem de din dışı ürünler verilmiştir. Bazı atasözleri ve destanlar ( Oğuz Kağan Bazı atasözleri ve destanlar ( Oğuz Kağan

Destanı) bu dönemde yazıya geçirilmiştir.Destanı) bu dönemde yazıya geçirilmiştir.


Şiirlerde hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi Şiirlerde hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi kullanılmıştır.kullanılmıştır.

Göktürkçe ile ortaya konan ürünlerde dil, Göktürkçe ile ortaya konan ürünlerde dil, yabancı etkilerden uzaktır.Uygurca eserlerde ise yabancı etkilerden uzaktır.Uygurca eserlerde ise yabancı etkiler görülür.yabancı etkiler görülür.

““Bağımsızlık, yurt ve millet sevgisi, komşularla Bağımsızlık, yurt ve millet sevgisi, komşularla olan ilişkilerolan ilişkiler” anlatılmıştır.” anlatılmıştır.

Anlatımda bir içtenlik ve açıklık vardır. Anlatımda bir içtenlik ve açıklık vardır. Dolambaçlı yollara kaçılmamıştır. Dolambaçlı yollara kaçılmamıştır.

Bu dönemi Göktürk edebiyatı ve Uygur edebiyatı Bu dönemi Göktürk edebiyatı ve Uygur edebiyatı olmak üzere iki bölümde inceleyebiliriz:olmak üzere iki bölümde inceleyebiliriz:


A-GÖKTÜRK EDEBİYATIA-GÖKTÜRK EDEBİYATI Bu devrin ele geçen yazılı metinleri daha çok mezar

taşlarıdır. Bunlardan başka dikili taşlar, aynalar, paralar ve kâğıt

üzerine yazılmış metinler de vardır. Ancak Göktürk devrinin ele alınan ve gerçekten edebî ve tarihî değer taşıyan metinleri Orhun Âbideleri’dir.

Orhun Irmağının eski yatağı ile Koşu Çaydam Gölü havâlisinde olan ve Göktürk tarihini aydınlatan bu kitabeler Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına dikilmişlerdir.

İlteriş Kağan ile Kapagan Han zamanında baş vezir ve büyük devlet müşaviri olan Tonyukuk’un adına dikilen kitabe, Tonyukuk Yazıtı olarak adlandırılmıştır.


Tonyukuk Yazıtı, 720 tarihlerine doğru, Tonyukuk Yazıtı, 720 tarihlerine doğru, ölümünden önce, kendisi tarafından yazdırılmış ölümünden önce, kendisi tarafından yazdırılmış bir âbidedir.bir âbidedir.

Âbide’de İlteriş ile Kapagan Kağan devirlerinde Âbide’de İlteriş ile Kapagan Kağan devirlerinde devletin durumu anlatılmış ve bazı öğütler devletin durumu anlatılmış ve bazı öğütler verilmiştir.verilmiştir.

Bilge Kağan’ın da kayınbabası olan Bilge Bilge Kağan’ın da kayınbabası olan Bilge Tonyukuk, bu itibarla Türk tarihini ilk defa Tonyukuk, bu itibarla Türk tarihini ilk defa kaleme almış ve edebiyatımızda tarih şuurunun kaleme almış ve edebiyatımızda tarih şuurunun hakim olduğu bir hâtırât da yazmıştır. hakim olduğu bir hâtırât da yazmıştır.


Kültigin Yazıtı, bu devir edebiyatının ikinci Kültigin Yazıtı, bu devir edebiyatının ikinci mühim eseri durumundadır.mühim eseri durumundadır.

20 günde yazılan bu âbide, 732 yılında dikilmiştir.20 günde yazılan bu âbide, 732 yılında dikilmiştir. Kültigin adına yazılan âbidedeki sözler, Bilge Kültigin adına yazılan âbidedeki sözler, Bilge

Kağan ağzından verilmiş ve ikinci Türk tarihçisi Kağan ağzından verilmiş ve ikinci Türk tarihçisi Yulug (Yollug) Tigin tarafından yazılmıştır. Yulug (Yollug) Tigin tarafından yazılmıştır.

Bilge Kağan Yazıtı’na gelince, bu âbide, Göktürk Bilge Kağan Yazıtı’na gelince, bu âbide, Göktürk Kitabeleri içinde en mühim mevkii işgal eder. Kitabeleri içinde en mühim mevkii işgal eder.

Yulug Tigin tarafından yazılan ve 735 tarihinde Yulug Tigin tarafından yazılan ve 735 tarihinde dikilen Bilge Kağan Yazıtı, kısa cümlelerle dikilen Bilge Kağan Yazıtı, kısa cümlelerle yazılmıştır. yazılmıştır.


Bilhassa tekrir sanatını ihtiva etmekte; tarih, dil Bilhassa tekrir sanatını ihtiva etmekte; tarih, dil ve edebiyat bakımından üstün bir değere sahip ve edebiyat bakımından üstün bir değere sahip bulunmaktadır.bulunmaktadır.

Bu âbidelerde Bu âbidelerde TürkçeTürkçenin bir hayli işlenmiş nin bir hayli işlenmiş olduğu görülmektedir.olduğu görülmektedir.

Âbideleri ilk defa Danimarkalı Âbideleri ilk defa Danimarkalı Wilhelm Wilhelm ThomsenThomsen, 1893 yılında okumuş, ondan iki yıl , 1893 yılında okumuş, ondan iki yıl sonra 1895’te de aslen bir Alman olan meşhur sonra 1895’te de aslen bir Alman olan meşhur Rus araştırmacısı Rus araştırmacısı Wilhelm RadloffWilhelm Radloff çözmüştür. çözmüştür.


Her iki araştırmacı da yazının okunmasında, Her iki araştırmacı da yazının okunmasında, âbidelerdeki Çince tercümeden âbidelerdeki Çince tercümeden faydalanmışlardır.faydalanmışlardır.

Bizde ise ilk olarak Necib Asım, daha sonra Bizde ise ilk olarak Necib Asım, daha sonra Hüseyin Nâmık Orkun, Nihal Atsız, Talat Tekin, Hüseyin Nâmık Orkun, Nihal Atsız, Talat Tekin, Osman Nedim Tuna, Osman Fikri Sertkaya ve Osman Nedim Tuna, Osman Fikri Sertkaya ve Prof. Dr. Muharrem Ergin, âbideler üzerinde Prof. Dr. Muharrem Ergin, âbideler üzerinde çalışmalar yapmışlar ve gerek dil incelemesi, çalışmalar yapmışlar ve gerek dil incelemesi, gerekse metin neşri olmak üzere yayınlarda gerekse metin neşri olmak üzere yayınlarda bulunmuşlardır. bulunmuşlardır.


GÖKTÜRK YAZITLARININ ÖZELLİKLERİGÖKTÜRK YAZITLARININ ÖZELLİKLERİ

Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleridir. Yazıtlarda, dağılan Göktürklerin, Bilge Yazıtlarda, dağılan Göktürklerin, Bilge

Kağan ve kardeşi Kültigin tarafından bir Kağan ve kardeşi Kültigin tarafından bir araya getirilişi ve Göktürk devletinin yeniden araya getirilişi ve Göktürk devletinin yeniden kuruluşu anlatılmaktadır.kuruluşu anlatılmaktadır.

Anıtların yazarı Anıtların yazarı Yuluğ(Yollug) TiginYuluğ(Yollug) Tigin’ dir.’ dir.


Dil, yabancı etkilerden uzak ve yalın bir Dil, yabancı etkilerden uzak ve yalın bir Türkçedir.Türkçedir.

Yazıtlarda yer yer gerçekçi bir tarih dili, yer yer Yazıtlarda yer yer gerçekçi bir tarih dili, yer yer eleştiri cümleleri, yer yer de güçlü bir söylev dili eleştiri cümleleri, yer yer de güçlü bir söylev dili kullanılmıştır.kullanılmıştır.

Yazıtlarda, Türk ulusunun benliğini Yazıtlarda, Türk ulusunun benliğini unutmaması ve birlik olması gerektiği, unutmaması ve birlik olması gerektiği, düşmanların tatlı sözlerine ve hediyelerine düşmanların tatlı sözlerine ve hediyelerine aldanmayıp uyanık olması gerektiği aldanmayıp uyanık olması gerektiği vurgulanmıştır.vurgulanmıştır.


Yazıtların varlığından ilk kez, 13.yy.da İlhanlı Yazıtların varlığından ilk kez, 13.yy.da İlhanlı dönemi tarihçisi dönemi tarihçisi CüveyniCüveyni “ “Tarih-i Cihan-GüşaTarih-i Cihan-Güşa” ” adlı eserinde bahsetmiştir.adlı eserinde bahsetmiştir.

Orhun yazıtlarını, bilim dünyasına ilk kez, Orhun yazıtlarını, bilim dünyasına ilk kez, İsveçli bir subay olan İsveçli bir subay olan StrahlanbergStrahlanberg tanıtmıştır. tanıtmıştır.

Anıtlar üzerindeki yazıları ise ilk kez Anıtlar üzerindeki yazıları ise ilk kez Danimarkalı bilgin Danimarkalı bilgin ThomsenThomsen 1893’te 1893’te okumuştur. okumuştur.

Yazıtların tamamının okunması 1922’de Yazıtların tamamının okunması 1922’de tamamlanabilmiştir.tamamlanabilmiştir.


B-UYGUR EDEBİYATIB-UYGUR EDEBİYATI Göktürk DevletiGöktürk Devleti'nin yıkılışından sonra idareyi ellerine 'nin yıkılışından sonra idareyi ellerine

alan Uygurlar devrinde Türk Edebiyatı, eskiye nispetle alan Uygurlar devrinde Türk Edebiyatı, eskiye nispetle gelişme göstermiş ve birçok mevzuda eserler yazılmıştır.gelişme göstermiş ve birçok mevzuda eserler yazılmıştır.

İlk devri 745-840 yıllarında olmak üzere iki kısımda ele İlk devri 745-840 yıllarında olmak üzere iki kısımda ele alınan Uygur devri dil yadigârları, bir hayli zenginlik alınan Uygur devri dil yadigârları, bir hayli zenginlik gösterir.gösterir.

Bu metinler, Uygurların mensup olduğu dinlere göre;Bu metinler, Uygurların mensup olduğu dinlere göre;

1. Mani, 1. Mani,

2. Burkan (Buda) 2. Burkan (Buda)

3. İslâm muhiti eserleri olmak üzere üç kısımda ele 3. İslâm muhiti eserleri olmak üzere üç kısımda ele alınabilir.alınabilir.


Bu devirde Türk Edebiyatında; Bu devirde Türk Edebiyatında; koşug, kojang “şarkı, koşug, kojang “şarkı, türkü,koşma,”türkü,koşma,” taşkut “beyit”, taşkut “beyit”, takmak “türkü, takmak “türkü, bulmaca”;bulmaca”; ır, yır “şarkıcı”,ır, yır “şarkıcı”, küg “aheng”,küg “aheng”, şlok, soluka şlok, soluka “manzume”,“manzume”, padak “mısra”;padak “mısra”; kavi, kavya “şiir”,kavi, kavya “şiir”, baş, baş, başik “ilâhi”başik “ilâhi” gibi bir kısmı Sanskritçe'den alınmış edebî gibi bir kısmı Sanskritçe'den alınmış edebî terimleri de görmek mümkündür.terimleri de görmek mümkündür.

Bundan başka Bundan başka Aprınçur TiginAprınçur Tigin, , Kül TarkanKül Tarkan, , Sınku Seli Sınku Seli TutungTutung, , Ki-KiKi-Ki, , Pratyaya-ŞiriPratyaya-Şiri, Asıg Tutung, , Asıg Tutung, Çisuya Çisuya TutungTutung, , Kalım KeyşiKalım Keyşi, , ÇuçuÇuçu ve ve Yusuf Has Yusuf Has HacibHacib gibi gibi şairler, eserleriyle görülürler.şairler, eserleriyle görülürler.

Bunlardan son ikisi İslâmî devirdeki Türk edebiyatı Bunlardan son ikisi İslâmî devirdeki Türk edebiyatı içine girmektedir.içine girmektedir.

Çuçu adındaki şaire, Çuçu adındaki şaire, KaşgarlıKaşgarlı MahmudMahmud, Dîvânü , Dîvânü Lügâti’t-Türk adlı eserinde yer vermiştir. Lügâti’t-Türk adlı eserinde yer vermiştir.


9. ve 10.yüzyıllarla 11. yüzyılın ilk yarısını içine 9. ve 10.yüzyıllarla 11. yüzyılın ilk yarısını içine alan Uygur Türk Edebiyatı da, yazıtlara yer alan Uygur Türk Edebiyatı da, yazıtlara yer vermiştir.vermiştir.

Bunlardan ilki, Uygurların ikinci hükümdarı Bunlardan ilki, Uygurların ikinci hükümdarı MoyuncurMoyuncur adına dikilmiştir. adına dikilmiştir.

Moğolistan’ın Moğolistan’ın Şine Usu GölüŞine Usu Gölü civarında bulunan civarında bulunan yazıt, yazıt, Kutlug Bilge KülKutlug Bilge Kül ve ve MoyunçurMoyunçur devirlerinden devirlerinden bahsetmektedir.bahsetmektedir.

8. yüzıla ait olan bu yazıt, daha çok 8. yüzıla ait olan bu yazıt, daha çok Şine UsuŞine Usu adıyla anılmıştır.adıyla anılmıştır.


Maniheizm'in kabulüyle Maniheist olan Maniheizm'in kabulüyle Maniheist olan Soğdların yazısı alınmış, fakat Göktürk yazısı az Soğdların yazısı alınmış, fakat Göktürk yazısı az da olsa kullanılmıştır.da olsa kullanılmıştır.

İkinci bir sebep, 840 yılından sonra Uygurlar, İkinci bir sebep, 840 yılından sonra Uygurlar, yerleşik bir medeniyete geçmişlerdir. yerleşik bir medeniyete geçmişlerdir.

Dil, gerek sentaks bakımından, gerekse yabancı Dil, gerek sentaks bakımından, gerekse yabancı kelimelere açıldıkları için, bozulmuş ve açıklığını kelimelere açıldıkları için, bozulmuş ve açıklığını kaybetmiştir. kaybetmiştir.

Bu devirde Nesturiliğe ait metinler de olmakla Bu devirde Nesturiliğe ait metinler de olmakla birlikte, daha çok birlikte, daha çok Budizm Budizm ve ve Maniheizm Maniheizm dinlerine ait eserler ağır basarlar.dinlerine ait eserler ağır basarlar.


Bu kitabe de dil ve yazı bakımından Göktürk Bu kitabe de dil ve yazı bakımından Göktürk Âbidelerine benzemektedir.Âbidelerine benzemektedir.

Eser, Eser, Ramstedt Ramstedt ve ve Hüseyin Nâmık OrkunHüseyin Nâmık Orkun tarafından neşredilmiştir.tarafından neşredilmiştir.

Uygurların ikinci devresinde ortaya konan Uygurların ikinci devresinde ortaya konan eserlerde, mühim değişiklikler görülür.eserlerde, mühim değişiklikler görülür.

Her şeyden önce Göktürk yazısı bırakılmış, Her şeyden önce Göktürk yazısı bırakılmış, Soğd Soğd alfabesiylealfabesiyle eserler verilmiştir. Bunun sebebi eserler verilmiştir. Bunun sebebi dindirdindir. .


Ayrıca hukuk, tıp, tarih ve coğrafya ile ilgili Ayrıca hukuk, tıp, tarih ve coğrafya ile ilgili kitapların bulunduğunu zikretmek gerekir. Bu kitapların bulunduğunu zikretmek gerekir. Bu eserlerin bazıları tercümedir.eserlerin bazıları tercümedir.

Belirli bölgelerde parça parça bulunan metinler, Belirli bölgelerde parça parça bulunan metinler, toplama olarak belirli isimlerde, eser olarak ele toplama olarak belirli isimlerde, eser olarak ele geçenlerse, taşıdıkları adlarla neşredilmişlerdir.geçenlerse, taşıdıkları adlarla neşredilmişlerdir.

Prof. W. Bang, V. Gabain ve büyük Türk filologu Prof. W. Bang, V. Gabain ve büyük Türk filologu Prof. Dr. Reşit Rahmeti Arat’ın birlikte Prof. Dr. Reşit Rahmeti Arat’ın birlikte çalışmalarının sonucu;çalışmalarının sonucu;

On cüzden meydana gelen ve Berlin Prusya On cüzden meydana gelen ve Berlin Prusya Akademisi yayınları arasında yer alan Turfan Akademisi yayınları arasında yer alan Turfan Türk Metinleri;Türk Metinleri;

Turfan’da Bulunan İki Kazık Üzerindeki Yazılar;Turfan’da Bulunan İki Kazık Üzerindeki Yazılar;


Hoça’da Bulunan Türkçe Mani Metinleri;Hoça’da Bulunan Türkçe Mani Metinleri; Dört cüzden meydana gelen ilk üçü Müller, Dört cüzden meydana gelen ilk üçü Müller,

dördüncüsü Gabain tarafından hazırlanan ve Prusya dördüncüsü Gabain tarafından hazırlanan ve Prusya Akademisince neşredilen Akademisince neşredilen UyguricaUygurica;;

Radloff’un hazırlamaya başladığı ve Prof. Malov’un Radloff’un hazırlamaya başladığı ve Prof. Malov’un 1928 yılında neşrettiği yedisi Buda, ikisi Mani ve biri 1928 yılında neşrettiği yedisi Buda, ikisi Mani ve biri Hıristiyanlığa ait olan Hıristiyanlığa ait olan Uygur Dili Yadigârları;Uygur Dili Yadigârları;

Von le Cog’un 1910 yılında Berlin Akademisi yayınları Von le Cog’un 1910 yılında Berlin Akademisi yayınları içinde neşrettiği "içinde neşrettiği "Mani Dinine Âit Bir Metin ParçasıMani Dinine Âit Bir Metin Parçası";";

Bang ve Reşit Rahmeti’nin birlikte 1932 yılında Bang ve Reşit Rahmeti’nin birlikte 1932 yılında neşrettikleri "neşrettikleri "Eski Turfan ŞarkılarıEski Turfan Şarkıları“;“;

Reşit Rahmeti Arat tarafından neşredilen tıbba dâir Reşit Rahmeti Arat tarafından neşredilen tıbba dâir eserler, parça parça eserlerdir.eserler, parça parça eserlerdir.


Bunlardan başka Bunlardan başka Altun YarukAltun Yaruk ile ile İki Kardeş İki Kardeş HikâyesiHikâyesi, başlı başına eser olarak Uygur Türk , başlı başına eser olarak Uygur Türk Edebiyatı içinde, hususî bir değere sahiptir.Edebiyatı içinde, hususî bir değere sahiptir.

Altun Yaruk(Altın Işık), 1697 yılında istinsah Altun Yaruk(Altın Işık), 1697 yılında istinsah edilen, Budist Sarı Uygurlara ait olan bir edilen, Budist Sarı Uygurlara ait olan bir eserdir. eserdir.

Prof. Malov tarafından bulunan eser, Budizm’e Prof. Malov tarafından bulunan eser, Budizm’e ait olup, bu dinin akide ve ahlâkla ilgili ait olup, bu dinin akide ve ahlâkla ilgili esaslarından bahsetmektedir.esaslarından bahsetmektedir.

1908 yılında Kansu vilayetinde bulunan İki 1908 yılında Kansu vilayetinde bulunan İki

Kardeş Hikâyesi’nin aslı Paris’te Bibliothèque Kardeş Hikâyesi’nin aslı Paris’te Bibliothèque Nationale’dedir.Nationale’dedir.


Eser ilk önce Cl. Huart, 1914 yılında da Pelliot Eser ilk önce Cl. Huart, 1914 yılında da Pelliot tarafından neşredilmiştir.tarafından neşredilmiştir.

Türkiye’de Hüseyin Namık Orkun, Pelliot neşrine Türkiye’de Hüseyin Namık Orkun, Pelliot neşrine dayanarak Prens Kalyanamkara ve Papamkara dayanarak Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesinin Uygurcası adıyla, Dil Kurumu yayınları Hikâyesinin Uygurcası adıyla, Dil Kurumu yayınları arasında bastırmıştır.arasında bastırmıştır.

Turfan Türk Metinleri adlı eserin bunlar içinde ayrı bir Turfan Türk Metinleri adlı eserin bunlar içinde ayrı bir yeri vardır.yeri vardır.

Bilhassa 8. cüzde yer alan Bilhassa 8. cüzde yer alan Sekiz Yükmek(Sekiz Yığın)Sekiz Yükmek(Sekiz Yığın) adını taşıyan metin, kelime zenginliği bakımından adını taşıyan metin, kelime zenginliği bakımından dikkati çeker.dikkati çeker.

Ayrıca açık bir ifadenin hakim olduğu metinde yer alan Ayrıca açık bir ifadenin hakim olduğu metinde yer alan mefhumların Türkçe'de karşılanışı, esere ayrı bir değer mefhumların Türkçe'de karşılanışı, esere ayrı bir değer katar. katar.


Uygurların edebiyatlarının bir devamı olarak Uygurların edebiyatlarının bir devamı olarak teşekkül eden İslâmiyet'ten sonraki eserlerde, teşekkül eden İslâmiyet'ten sonraki eserlerde, Uygur yazısı, kendisini uzun müddet korur.Uygur yazısı, kendisini uzun müddet korur.

İslâmiyet'in kabulüyle alınan İslâmî Türk İslâmiyet'in kabulüyle alınan İslâmî Türk yazısıyla atbaşı yürüyen ve ikili bir yazısıyla atbaşı yürüyen ve ikili bir alfabealfabenin nin içine giren Türklük âlemi, eserlerinde her ikisine içine giren Türklük âlemi, eserlerinde her ikisine de yer verir.de yer verir.

Uygur yazısını bilen kâtipler “Uygur yazısını bilen kâtipler “bahşıbahşı” adıyla ” adıyla anılır ve Uygur yazısı, paralarda da görülürdü.anılır ve Uygur yazısı, paralarda da görülürdü.

Hakâniye (Hakâniye (KarahanlılarKarahanlılar) Devletinde, Moğol ) Devletinde, Moğol İmparatorluğunda, İlhanlılar zamanında, İmparatorluğunda, İlhanlılar zamanında, TimurlularTimurlular ve ve AltınorduAltınordu Devleti Devleti'nde İslâmî Türk 'nde İslâmî Türk yazısına yer verilmekle birlikte, resmî kitabette yazısına yer verilmekle birlikte, resmî kitabette daima Uygur yazısı kullanılmıştır.daima Uygur yazısı kullanılmıştır.


Hattâ Anadolu Türkleri de bu yazıyı bilip kullanmışlar ve Hattâ Anadolu Türkleri de bu yazıyı bilip kullanmışlar ve bu durum Fatih zamanına kadar kendini korumuştur.bu durum Fatih zamanına kadar kendini korumuştur.

Bilindiği üzere Bilindiği üzere Fatih Sultan Fatih Sultan MehmedMehmed Han zamanında Han zamanında bazı yarlıklar, bu harflerle yazılmıştır.bazı yarlıklar, bu harflerle yazılmıştır.

Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügâti’t-TürkKaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügâti’t-Türk adlı eseri bir adlı eseri bir tarafa bırakılırsa, İslâmî Türk Edebiyatının başlangıcında tarafa bırakılırsa, İslâmî Türk Edebiyatının başlangıcında yer alan eserler; “yer alan eserler; “KutadguKutadgu BiligBilig”, “”, “Atabetü’l-HakâyıkAtabetü’l-Hakâyık”, ”, “ “ BahtiyarnâmeBahtiyarnâme”, “”, “MiracnâmeMiracnâme”,” ”,” Tezkiretü’l-EvliyâTezkiretü’l-Evliyâ” ve ” ve Mîr Haydar’ın “Mahzenü’l-Esrâr TercümesiMîr Haydar’ın “Mahzenü’l-Esrâr Tercümesi” Uygur ” Uygur yazısıyla yazılan eserlerin başında gelmektedir.yazısıyla yazılan eserlerin başında gelmektedir.

Fakat bu eserlerin İslâmî Türk yazısına yer veren Fakat bu eserlerin İslâmî Türk yazısına yer veren nüshalarını da zikretmek gerekir. nüshalarını da zikretmek gerekir.


İSLAMİ DÖNEM TÜRK EDEBİYATIİSLAMİ DÖNEM TÜRK EDEBİYATI

Türkler, 8.yy.dan itibaren Müslümanlığın Türkler, 8.yy.dan itibaren Müslümanlığın etkisinde kalarak yeni dini kabul etmeğe etkisinde kalarak yeni dini kabul etmeğe başlamışlardır.başlamışlardır.

10.yy.dan itibaren İslamiyet, Türkler arasında 10.yy.dan itibaren İslamiyet, Türkler arasında tam anlamıyla yayılmıştır.tam anlamıyla yayılmıştır.

10.yy.da 10.yy.da Abdülkerim Satuk Buğra HanAbdülkerim Satuk Buğra Han ilk ilk Müslüman Türk devleti olan Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar Karahanlılar devletini kurmuştur.devletini kurmuştur.


11.yy.dan itibaren Türkler 11.yy.dan itibaren Türkler Arap alfabesiniArap alfabesini kullanmaya başlamışlardır.kullanmaya başlamışlardır.

İslam dini, Türklerin sosyo-ekonomik yapısını, İslam dini, Türklerin sosyo-ekonomik yapısını, sanatını derinden etkilemiştir.sanatını derinden etkilemiştir.

Türk kültürü, İslam dininin etkisiyle yeni bir Türk kültürü, İslam dininin etkisiyle yeni bir görünüm kazanmıştır.görünüm kazanmıştır.

İslam inancının izlerini taşıyan destanlar,halk İslam inancının izlerini taşıyan destanlar,halk hikayeleri oluşmaya başlamıştır.hikayeleri oluşmaya başlamıştır.


Bu dönemde İslam’ı yerinde öğrenmek için Arap Bu dönemde İslam’ı yerinde öğrenmek için Arap ve Fars bölgelerine giden Türk aydınları bu ve Fars bölgelerine giden Türk aydınları bu ülkelerin edebiyatlarından etkilemişlerdir.ülkelerin edebiyatlarından etkilemişlerdir.Yalnız Yalnız bu etkilenme körü körüne bir taklit değildir.bu etkilenme körü körüne bir taklit değildir.

Edebiyatımızda Arap ve Fars edebiyatlarından Edebiyatımızda Arap ve Fars edebiyatlarından etkilenme sonucu etkilenme sonucu Divan edebiyatıDivan edebiyatı;;

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı geleneğinden İslamiyet öncesi Türk edebiyatı geleneğinden Halk edebiyatıHalk edebiyatı ortaya çıkmıştır. ortaya çıkmıştır.


İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler, İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler, iki lehçe ile eserler ortaya koymuşlardır:iki lehçe ile eserler ortaya koymuşlardır:


A- Doğu Lehçesi (Hakaniye Türkçesi):A- Doğu Lehçesi (Hakaniye Türkçesi): Karahanlılar, Müslümanlığı kabul eden ilk Türk Karahanlılar, Müslümanlığı kabul eden ilk Türk

devletidir.devletidir. 10.-12.yy.larda Karahanlılar döneminde konuşulan 10.-12.yy.larda Karahanlılar döneminde konuşulan

Türkçe’dir.Türkçe’dir. 14.yy.dan itibaren 14.yy.dan itibaren Çağatayca Çağatayca adını alan bu lehçe adını alan bu lehçe

aslında aslında UygurcaUygurcanın devamıdır. nın devamıdır. Bugünkü Bugünkü ÖzbekçeÖzbekçe ise ise Çağataycanın Çağataycanın devamıdır.devamıdır. Karahanlılar döneminde yazılan en ünlü eserler; Karahanlılar döneminde yazılan en ünlü eserler;

““Kutadgu BiligKutadgu Bilig”, “”, “Divan-ı Lügati’t-TürkDivan-ı Lügati’t-Türk” ve ” ve ““Atabetü’l-HakayıkAtabetü’l-Hakayık” tır.Bunların dışında bir diğer eser ” tır.Bunların dışında bir diğer eser ise ise Satuk Buğra Han Tezkiresi(Destanı)Satuk Buğra Han Tezkiresi(Destanı) ‘dır. ‘dır.


B- Batı Lehçesi (Oğuzca):B- Batı Lehçesi (Oğuzca): Göktürkçenin devamıdır.Göktürkçenin devamıdır. Selçuklu İmparatorluğu döneminde Batıya Selçuklu İmparatorluğu döneminde Batıya

doğru yayılmıştır.doğru yayılmıştır. 14.yy.dan itibaren 14.yy.dan itibaren Azeri TürkçesiAzeri Türkçesi ve ve Anadolu Anadolu

TürkçesiTürkçesi olarak ikiye ayrılmıştır. olarak ikiye ayrılmıştır. Anadolu TürkçesininAnadolu Türkçesinin yerini bugünkü yerini bugünkü Türkiye Türkiye

TürkçesiTürkçesi almıştır. almıştır.


İslami Dönem Türk Edebiyatı 2 bölümde İslami Dönem Türk Edebiyatı 2 bölümde incelenir:incelenir:

A- Divan EdebiyatıA- Divan Edebiyatı

B- Halk EdebiyatıB- Halk Edebiyatı 1. Anonim Halk edebiyatı,1. Anonim Halk edebiyatı,

2. Aşık edebiyatı,2. Aşık edebiyatı,

3. Tekke (Tasavvuf) edebiyatı3. Tekke (Tasavvuf) edebiyatı


İLK İSLAMİ TÜRK EDEBİYATI ESERLERİİLK İSLAMİ TÜRK EDEBİYATI ESERLERİ

1. 1. Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib - 1070)Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib - 1070)

2. Divan-ı Lügati’t- Türk (Kaşgarlı Mahmut - 2. Divan-ı Lügati’t- Türk (Kaşgarlı Mahmut - 1072/1074)1072/1074)

3. Atabetü’l-Hakayık (Edib Ahmet Yükneki - 12.yy.)3. Atabetü’l-Hakayık (Edib Ahmet Yükneki - 12.yy.)

4. Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi - 12.yy.)4. Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi - 12.yy.)


KUTADGU BİLİGKUTADGU BİLİG 11. yy’da (1069-1070) 11. yy’da (1069-1070) Yusuf Has HacipYusuf Has Hacip tarafından tarafından

yazılmıştır.yazılmıştır. İslam kültürü etkisindeki İslam kültürü etkisindeki ilk edebi eserdirilk edebi eserdir.. Karahanlı hükümdarı Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’aTabgaç Buğra Han’a

sunulmuştur.sunulmuştur. Kutadgu Bilig ‘Kutadgu Bilig ‘’saadet veren bilgi, ilim’’’saadet veren bilgi, ilim’’ anlamına anlamına

gelir. gelir.


Didaktik bir eserdir. Didaktik bir eserdir. Edebiyatımızın ilk Edebiyatımızın ilk mesnevisidir.mesnevisidir.

Mesnevi şeklinde aruz vezniyle 6645 beyit olarak Mesnevi şeklinde aruz vezniyle 6645 beyit olarak yazılmıştır.yazılmıştır.

Eserde 173 tane de dörtlük vardır.Eserde 173 tane de dörtlük vardır. Eserde amaç,toplum hayatındaki bozuklukları Eserde amaç,toplum hayatındaki bozuklukları

düzeltecek,insanı mutlu edecek yollar bulmak;bu düzeltecek,insanı mutlu edecek yollar bulmak;bu yolları,devrin hükümdarına öğütler halinde yolları,devrin hükümdarına öğütler halinde göstermektir. göstermektir.

Ahlak,dinin önemi,devlet idaresi gibi konulara Ahlak,dinin önemi,devlet idaresi gibi konulara da değinilmiştir.da değinilmiştir.

Eser Eser ilk siyasetnameilk siyasetname kitabı olma özelliği de taşır. kitabı olma özelliği de taşır.


Eserde dört sembolik şahsiyet yer alır:Eserde dört sembolik şahsiyet yer alır:

-- Gündoğdu Gündoğdu: Adaleti temsil eden hükümdar,: Adaleti temsil eden hükümdar,

- - AytoldıAytoldı: Mutluluğu temsil eden vezir,: Mutluluğu temsil eden vezir,

- - ÖgdülmüşÖgdülmüş: Vezirin aklı temsil eden oğlu,: Vezirin aklı temsil eden oğlu,

- - OdgurmuşOdgurmuş: Akıbeti temsil eden bir dindar. : Akıbeti temsil eden bir dindar. Hakaniye lehçesiyle yazılan eserde Arapça ve Hakaniye lehçesiyle yazılan eserde Arapça ve

Farsça sözcükler de kullanılmıştır.Farsça sözcükler de kullanılmıştır.


DİVAN-I LUGATİ’T-TÜRKDİVAN-I LUGATİ’T-TÜRK

11.yy’da (1072-1074)11.yy’da (1072-1074) Kaşgarlı MahmutKaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. tarafından yazılmıştır.

Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur.Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur. Eser Eser Türk dilinin ilk sözlüğü, ilk dilbilgisi kitabıTürk dilinin ilk sözlüğü, ilk dilbilgisi kitabı

olma özelliği taşır. olma özelliği taşır. Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır. Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.


7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir. verilmiştir.

Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla yazılmıştır.Bu nedenle Arap Alfabesiyle kaleme yazılmıştır.Bu nedenle Arap Alfabesiyle kaleme alınmıştır.alınmıştır.

Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını halk Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını halk dilinden derlediği örneklerle delillendirmiştir. dilinden derlediği örneklerle delillendirmiştir.

Eserde kelimelerin anlamlarının yanında; Eserde kelimelerin anlamlarının yanında; kelimenin türü, yapısı,cümledeki kullanımı, kelimenin türü, yapısı,cümledeki kullanımı, sözcüğün, değişik Türk boyları arasındaki sözcüğün, değişik Türk boyları arasındaki kullanımı da verilmiştir.kullanımı da verilmiştir.


Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır.gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır.

Devrinin Türk dünyasını gösteren bir harita da Devrinin Türk dünyasını gösteren bir harita da vardır. vardır.

Hakaniye lehçesi kullanılmıştır. Hakaniye lehçesi kullanılmıştır. Eser,ansiklopedik bir özellik taşır.Tarih, Eser,ansiklopedik bir özellik taşır.Tarih,

coğrafya, folklor vb. bilimler açısından temel bir coğrafya, folklor vb. bilimler açısından temel bir kaynaktır.kaynaktır.


ATABETÜ’L-HAKAYIKATABETÜ’L-HAKAYIK

12.yy.da ‘12.yy.da ‘’Edip Ahmet Yükneki’Edip Ahmet Yükneki’’ tarafından kaleme ’’ tarafından kaleme alınmıştır. alınmıştır.

Eser Eser Dad Sipehsalar Mehmet BeyDad Sipehsalar Mehmet Bey adlı birine adlı birine sunulmuştur.sunulmuştur.

Atabet’ül Hakayık ‘Atabet’ül Hakayık ‘’hakikatler eşiği’hakikatler eşiği’’ anlamına gelir. ’’ anlamına gelir. Aruz vezniyle(Kutadgu Bilig’in kalıbıyla) mesnevi Aruz vezniyle(Kutadgu Bilig’in kalıbıyla) mesnevi

tarzında yazılmıştır. tarzında yazılmıştır. Ayet ve hadislere dayanarak İslam ahlakını öğretmeye Ayet ve hadislere dayanarak İslam ahlakını öğretmeye

çalışan didaktik bir eserdir. çalışan didaktik bir eserdir. Cömertlik,doğruluk,ilim, cahilliğin zararı,dünyanın Cömertlik,doğruluk,ilim, cahilliğin zararı,dünyanın

geçiciliği, alçakgönüllülük, kibirlilik gibi konular geçiciliği, alçakgönüllülük, kibirlilik gibi konular işlenmiştir.işlenmiştir.


Eserde 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana Eserde 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir.gelmiştir.

46 beyitlik bölüm, eserin giriş kısmı (Allah’ın, 46 beyitlik bölüm, eserin giriş kısmı (Allah’ın, Peygamberimizin ve dört halifenin övüldüğü Peygamberimizin ve dört halifenin övüldüğü bölüm) olup gazel biçiminde kafiyelenmiştir.bölüm) olup gazel biçiminde kafiyelenmiştir.

101 dörtlükten oluşan bölüm ise asıl konuyu 101 dörtlükten oluşan bölüm ise asıl konuyu anlatır.Dörtlükler manilerdeki gibi anlatır.Dörtlükler manilerdeki gibi aaxa aaxa şeklinde şeklinde kafiyelenmiştir.kafiyelenmiştir.

Eserin dili biraz ağırdır.Arapça ve Farsça Eserin dili biraz ağırdır.Arapça ve Farsça kelimelere rastlanır.kelimelere rastlanır.

Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.


DİVAN-I HİKMETDİVAN-I HİKMET

12.yy’da 12.yy’da Hoca Ahmet YeseviHoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. tarafından yazılmıştır. Hikmet: Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verdiği isimdir.Hikmet: Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verdiği isimdir. Eserin dili sadedir.Eserin dili sadedir. Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet'i hikmetli bir şekilde Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet'i hikmetli bir şekilde

öğretmektir. öğretmektir. Dörtlüklerle(koşma nazım biçimi) ve hece vezniyle Dörtlüklerle(koşma nazım biçimi) ve hece vezniyle

yazılmıştır.yazılmıştır. Gazel ve mesnevi biçiminde yazılmış hikmetler de vardır.Gazel ve mesnevi biçiminde yazılmış hikmetler de vardır. Hakaniye lehçesi kullanılmıştır. Arapça ve Farsça sözcükler Hakaniye lehçesi kullanılmıştır. Arapça ve Farsça sözcükler

azdır.azdır. Eser, başta Yunus Emre olmak üzere, birçok tasavvuf Eser, başta Yunus Emre olmak üzere, birçok tasavvuf

şairini etkilemiştir.şairini etkilemiştir.


DİVAN EDEBİYATIDİVAN EDEBİYATI Türklerin İslam kültüründen etkilenmeleri sonucu Türklerin İslam kültüründen etkilenmeleri sonucu

oluşturdukları bir edebiyattır.oluşturdukları bir edebiyattır.

““Klasik Türk Edebiyatı”, “Klasik Türk Edebiyatı”, “Yüksek Zümre Yüksek Zümre EdebiyatıEdebiyatı”, “”, “Havas EdebiyatıHavas Edebiyatı” adları ile de anılır.” adları ile de anılır.

Belirli ilkeler çevresinde gelişen bu edebiyat; Belirli ilkeler çevresinde gelişen bu edebiyat; şairlerin, şiirlerini “şairlerin, şiirlerini “DivanDivan” denilen yazma ” denilen yazma kitaplarda toplamalarından dolayı daha çok kitaplarda toplamalarından dolayı daha çok “Divan Edebiyatı” adıyla ifade edilmektedir. “Divan Edebiyatı” adıyla ifade edilmektedir.


Divan edebiyatının ilk ürünleri olan Kutadgu Divan edebiyatının ilk ürünleri olan Kutadgu Bilig, Atabetü’l- Hakâyık gibi eserler daha Orta Bilig, Atabetü’l- Hakâyık gibi eserler daha Orta Asya’da iken(11.ve 12 .yy.da) verilmiştir.Asya’da iken(11.ve 12 .yy.da) verilmiştir.

Anadolu’ya göçen Türkler, Divan edebiyatını Anadolu’ya göçen Türkler, Divan edebiyatını burada da sürdürmüşler, yeni eserler burada da sürdürmüşler, yeni eserler vermişlerdir.vermişlerdir.

Divan edebiyatı 11.yy.dan 1860’a kadar ürünler Divan edebiyatı 11.yy.dan 1860’a kadar ürünler vermiştir.vermiştir.

Bu edebiyatta hem şiir hem düzyazı alanında Bu edebiyatta hem şiir hem düzyazı alanında eserler vardır; ancak Divan edebiyatı, şiir ağırlıklı eserler vardır; ancak Divan edebiyatı, şiir ağırlıklı bir edebiyattır.bir edebiyattır.


DİVAN EDEBİYATININ KAYNAKLARIDİVAN EDEBİYATININ KAYNAKLARI İslam inançları (ayetler ve hadisler),İslam inançları (ayetler ve hadisler), İslami bilimler(tefsir, kelam, fıkıh),İslami bilimler(tefsir, kelam, fıkıh), İslam tarihi,İslam tarihi, Tasavvuf felsefesi ve terimleri,Tasavvuf felsefesi ve terimleri, İran mitolojisi( kişiler ve olaylar ),İran mitolojisi( kişiler ve olaylar ), Peygamberlerle ilgili öyküler, mucizeler, efsaneler, Peygamberlerle ilgili öyküler, mucizeler, efsaneler,

söylentiler…söylentiler… Tarihî, efsanevî, mitolojik kişiler ve olaylar,Tarihî, efsanevî, mitolojik kişiler ve olaylar, Çağın bilimleri,Çağın bilimleri, Türk tarihi ve kültürü,Türk tarihi ve kültürü, Dönemin edebiyat anlayışı,Dönemin edebiyat anlayışı, Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalar.Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalar. Yunan mitolojisiYunan mitolojisi


DİVAN ŞİİRİNİN ÖZELLİKLERİDİVAN ŞİİRİNİN ÖZELLİKLERİ

Şiirde aruz ölçüsü kullanılmıştır.Şiirde aruz ölçüsü kullanılmıştır.

Nazım birimi beyittir.Dörtlük ve bentlerle yazılan Nazım birimi beyittir.Dörtlük ve bentlerle yazılan şiirler de vardır.şiirler de vardır.

Konular oldukça sınırlıdır: “Konular oldukça sınırlıdır: “İslam mitolojisi, İslam mitolojisi, klasik aşk öyküleri,kadın, şarap, din ve tasavvufla klasik aşk öyküleri,kadın, şarap, din ve tasavvufla ilgili konular ile bazı felsefi düşüncelerilgili konular ile bazı felsefi düşünceler” en çok ” en çok işlenen konulardır.işlenen konulardır.


Tüm şairlerin kullandığı mazmunlar Tüm şairlerin kullandığı mazmunlar (klişeleşmiş,kalıplaşmış sözler) aynıdır. (klişeleşmiş,kalıplaşmış sözler) aynıdır. “servi”_”boy” yerine; “ok”_ “kirpik” yerine “servi”_”boy” yerine; “ok”_ “kirpik” yerine kullanılır.kullanılır.

Dil süslü ve sanatlıdır.Arapça ve Farsça kelime Dil süslü ve sanatlıdır.Arapça ve Farsça kelime ve tamamlamalara sıkça yer verilir.ve tamamlamalara sıkça yer verilir.

Şiirde konu bütünlüğü aranmaz.Beyit bütünlüğü Şiirde konu bütünlüğü aranmaz.Beyit bütünlüğü esastır.Her beyit ayrı bir konuyu işler. esastır.Her beyit ayrı bir konuyu işler.

Anlamdan çok söyleyiş önemlidir.Ne söylediği Anlamdan çok söyleyiş önemlidir.Ne söylediği değil nasıl söylediği önemlidir. değil nasıl söylediği önemlidir.

Kafiye, göz içindir. Genellikle tam ve zengin Kafiye, göz içindir. Genellikle tam ve zengin kafiye kullanılmıştır.kafiye kullanılmıştır.


Şiire başlık konmaz.Her şiir, redif veya türünün Şiire başlık konmaz.Her şiir, redif veya türünün adı ile anılır. adı ile anılır.

İnsanın iç dünyasına yönelik, soyut ve kitabî bir İnsanın iç dünyasına yönelik, soyut ve kitabî bir edebiyattır. edebiyattır.

Özgün değil taklitçidir.(Arap ve Fars edebiyatları Özgün değil taklitçidir.(Arap ve Fars edebiyatları etkisindedir. etkisindedir.

Nazım biçimi olarak gazel, kaside, rubai gibi Arap Nazım biçimi olarak gazel, kaside, rubai gibi Arap ve Fars edebiyatlarından alınan nazım şekilleri ve Fars edebiyatlarından alınan nazım şekilleri kullanıldığı gibi kullanıldığı gibi tuyuğ tuyuğ ve ve şarkışarkı gibi; divan gibi; divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı nazım şekilleri edebiyatına Türklerin kazandırdığı nazım şekilleri de kullanılmıştır. de kullanılmıştır.


Divan şiiri, kuralcı bir şiirdir. Divan şiirinde Divan şiiri, kuralcı bir şiirdir. Divan şiirinde konudan çok konunun işlenişi ( üslup, anlatım ) konudan çok konunun işlenişi ( üslup, anlatım ) önemlidir. Aynı konu, birçok şair tarafından önemlidir. Aynı konu, birçok şair tarafından değişik biçimlerde anlatılmıştır.değişik biçimlerde anlatılmıştır.

Şiirde en küçük nazım biçimi tek dizeden Şiirde en küçük nazım biçimi tek dizeden oluşur.Bir manzum parça içinde yer almayan oluşur.Bir manzum parça içinde yer almayan böyle dizelere “böyle dizelere “mısra-ı azâdemısra-ı azâde” denir.” denir.

Şiirde, tasavvuf, Sebk-i Hindî ve Mahallîleşme Şiirde, tasavvuf, Sebk-i Hindî ve Mahallîleşme akımlarının etkileri görülür.akımlarının etkileri görülür.

Divan şiirinde Âşık Paşa, Nedim ve Şeyh Galip Divan şiirinde Âşık Paşa, Nedim ve Şeyh Galip heceyle birer şiir denemesi yapmışlardır.heceyle birer şiir denemesi yapmışlardır.


DİVAN DÜZYAZISININ (NESRİNİN) DİVAN DÜZYAZISININ (NESRİNİN) ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

Divan edebiyatında düzyazı ikinci plandadır.Divan edebiyatında düzyazı ikinci plandadır. Divan düzyazısı “Divan düzyazısı “inşâinşâ”; düzyazıyla uğraşan ”; düzyazıyla uğraşan

kişiler “kişiler “münşîmünşî”; düzyazıdan oluşan eserler de ”; düzyazıdan oluşan eserler de ““münşeâtmünşeât” olarak adlandırılmıştır.” olarak adlandırılmıştır.

Divan düzyazısında bir düşünceyi anlatmaktan Divan düzyazısında bir düşünceyi anlatmaktan çok, onu süslü bir biçimde ifade etmek önemli çok, onu süslü bir biçimde ifade etmek önemli sayılmıştır.sayılmıştır.

Cümleler oldukça uzun ve sanatlıdır.Cümleler oldukça uzun ve sanatlıdır.


Yer yer çok ağır bir dil kullanılmıştır.Yer yer çok ağır bir dil kullanılmıştır. Süslü nesirde “Süslü nesirde “seciseci” adı verilen “” adı verilen “içuyakiçuyak”lara yer ”lara yer

verilmiştir.verilmiştir. Noktalama işaretleri yoktur.Noktalama işaretleri yoktur. Divan edebiyatında düzyazı 3 bölümde incelenir:Divan edebiyatında düzyazı 3 bölümde incelenir:

1- Sade nesir,1- Sade nesir,

2- Orta nesir,2- Orta nesir,

3- Süslü nesir3- Süslü nesir


A-SADE NESİRA-SADE NESİR Halk için, sade bir dille yazılır, temelde konuşma Halk için, sade bir dille yazılır, temelde konuşma

dili özelliğini kaybetmemiştir.dili özelliğini kaybetmemiştir. Sade nesir, “Sade nesir, “kolay anlaşılır olmakolay anlaşılır olma”yı”yı esas almıştır. esas almıştır. Din ve tasavvuf konulu bazı eserlerde, ahlâk Din ve tasavvuf konulu bazı eserlerde, ahlâk

kitaplarında ve tarihle ilgili kitaplarda halkın kitaplarında ve tarihle ilgili kitaplarda halkın anlayacağı bir dil kullanılmıştır.anlayacağı bir dil kullanılmıştır.

Sade nesirde yabancı sözcükler az kullanılmıştır.Sade nesirde yabancı sözcükler az kullanılmıştır. Evliya Çelebi’nin “Evliya Çelebi’nin “SeyahatnameSeyahatname”si, Mercimek ”si, Mercimek

Ahmet’in “Ahmet’in “KâbusnameKâbusname”si, Kul Mesut’un “”si, Kul Mesut’un “Kelile Kelile ve Dimneve Dimne” çevirisi ile Kâtip Çelebi’nin bazı eserleri ” çevirisi ile Kâtip Çelebi’nin bazı eserleri sade nesrin örnekleridir.sade nesrin örnekleridir.


B-ORTA NESİRB-ORTA NESİR

Halkın konuştuğu dilden ayrılmış, yer yer süslü Halkın konuştuğu dilden ayrılmış, yer yer süslü nesrin niteliklerini taşımakla beraber anlatmak nesrin niteliklerini taşımakla beraber anlatmak istediğini anlaşılır bir şekilde ortaya koyan istediğini anlaşılır bir şekilde ortaya koyan nesirdir.nesirdir.

Bu nesir türüne daha çok tarihle ilgili kitaplarda, Bu nesir türüne daha çok tarihle ilgili kitaplarda, Divan şairlerinin yaşamlarından söz eden Divan şairlerinin yaşamlarından söz eden tezkirelerde ve vakanüvistlerin eserlerinde tezkirelerde ve vakanüvistlerin eserlerinde rastlanır.rastlanır.

Âşıkpaşazade, Naimâ, Peçevî…gibi tarih Âşıkpaşazade, Naimâ, Peçevî…gibi tarih yazarlarının eserlerinde orta nesir özellikleri yazarlarının eserlerinde orta nesir özellikleri görülür.görülür.


C-SÜSLÜ NESİRC-SÜSLÜ NESİR

Ustalık göstermek amacıyla yazılmış, yabancı Ustalık göstermek amacıyla yazılmış, yabancı kelimeler ve tamamlamalarla yüklü şekillerin kelimeler ve tamamlamalarla yüklü şekillerin kullanıldığı söz ve anlam sanatlarıyla dolu, kullanıldığı söz ve anlam sanatlarıyla dolu, bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle örülmüş,güç bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle örülmüş,güç anlaşılır bir nesirdir.anlaşılır bir nesirdir.

Süslü nesirde “seci”lere çok yer verilmiş,şiirsel Süslü nesirde “seci”lere çok yer verilmiş,şiirsel bir dil kullanılmıştır.bir dil kullanılmıştır.

Sinan Paşa’nın “Sinan Paşa’nın “TazarrunameTazarruname”si süslü nesrin ”si süslü nesrin tipik bir örneğidir.tipik bir örneğidir.

Bunun yanında Bunun yanında Veysî, Veysî, NergisîNergisî gibi sanatçılar bu gibi sanatçılar bu nesrin ünlü temsilcileridir.nesrin ünlü temsilcileridir.


Nesirle Yazılmış Ünlü Eserler:Nesirle Yazılmış Ünlü Eserler:

Kâbusname : Mercimek AhmetKâbusname : Mercimek Ahmet Tazarrûname : Sinan Paşa Tazarrûname : Sinan Paşa Seyahatname : Evliya ÇelebiSeyahatname : Evliya Çelebi Keşfü’z-Zünûn : Katip ÇelebiKeşfü’z-Zünûn : Katip Çelebi Naimâ Tarihi : Naimâ Naimâ Tarihi : Naimâ ““Münşeat”: Süslü nesir örneklerinden Münşeat”: Süslü nesir örneklerinden

oluşan kitaplara denir. oluşan kitaplara denir.


Nesir Alanında İlklerNesir Alanında İlkler

Edebiyatımızda ilk tezkire: Edebiyatımızda ilk tezkire: Mecalisü’n-Nefais Mecalisü’n-Nefais – Ali Şir Nevai– Ali Şir Nevai

İlk Osmanlı tezkiresi: İlk Osmanlı tezkiresi: Heşt Behişt – Sehi BeyHeşt Behişt – Sehi Bey Edebiyatımızdaki ilk rapor örneği:Edebiyatımızdaki ilk rapor örneği: Koçi Bey Koçi Bey

Risalesi 4.Murat’a sunuldu.Risalesi 4.Murat’a sunuldu. Divan nesrinin son örneği:Divan nesrinin son örneği: Sefaretname – Sefaretname –

Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi(18.yy.)Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi(18.yy.)


DİVAN EDEBİYATINDA NESİR TÜRLERİDİVAN EDEBİYATINDA NESİR TÜRLERİ

TEZKİRE:TEZKİRE: Ünlü kişilerin hayat öykülerinin toplandığı Ünlü kişilerin hayat öykülerinin toplandığı

eserdir.eserdir. İlk kez İran’da ortaya çıkmıştır.İlk kez İran’da ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatının ilk tezkiresi, Ali Şir Nevai’nin Türk edebiyatının ilk tezkiresi, Ali Şir Nevai’nin

Mecalisü’n-Nefais’tir.Mecalisü’n-Nefais’tir. Şairlerin hayat hikayelerini anlatan tezkirelere Şairlerin hayat hikayelerini anlatan tezkirelere

““Tezkiretü’ş-ŞuaraTezkiretü’ş-Şuara”; din adamlarının hayat ”; din adamlarının hayat hikayelerini anlatan tezkirelere “hikayelerini anlatan tezkirelere “Tezkiretü’l-Tezkiretü’l-EvliyaEvliya” denir.” denir.


TARİH:TARİH: Geçmiş olayları, geçmiş belli bir dönemi anlatan Geçmiş olayları, geçmiş belli bir dönemi anlatan

sanatlı düzyazıdır.sanatlı düzyazıdır. ““Peçevî Tarihi, Naimâ Tarihi”Peçevî Tarihi, Naimâ Tarihi”

SEFARETNAME:SEFARETNAME: Siyasi bir görevle yurt dışına gönderilen Siyasi bir görevle yurt dışına gönderilen

elçilerin, devlet adamlarının gittikleri yerin elçilerin, devlet adamlarının gittikleri yerin durumuna ilişkin izlenimlerini, görüşlerini durumuna ilişkin izlenimlerini, görüşlerini anlatan eserlerdir.anlatan eserlerdir.

Bu tür eserlerin en önemlisi, Bu tür eserlerin en önemlisi, Yirmi Sekiz Çelebi Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet’in “Sefaretname”Mehmet’in “Sefaretname” adlı eseridir. adlı eseridir.


SEYAHATNAME:SEYAHATNAME: Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri

izlenimleri anlatan eserlerdir.izlenimleri anlatan eserlerdir. En önemlisi, En önemlisi, Evliya Çelebi’ninEvliya Çelebi’nin “ “SeyahatnameSeyahatname” ”

adlı eseri ve adlı eseri ve Pirî Reis’inPirî Reis’in “ “Kitab-ı BahriyeKitab-ı Bahriye” adlı ” adlı eseridir.eseridir.

Türk edebiyatında Türk edebiyatında ilk ilk seyahatname örneği, seyahatname örneği, Ahmet Ahmet Fakih’in “Kitab-ı Evsaf-ı Mesacid-i Şerife”Fakih’in “Kitab-ı Evsaf-ı Mesacid-i Şerife” (Peygamberimizin mescidinin güzellikleri (Peygamberimizin mescidinin güzellikleri anlatılır) adlı eseridir.anlatılır) adlı eseridir.


SİYASETNAME:SİYASETNAME: Devlet adamlarına, yöneticilik sanatına ilişkin Devlet adamlarına, yöneticilik sanatına ilişkin

bilgiler veren edebi eserlerdir.bilgiler veren edebi eserlerdir. Genellikle padişahlar için kaleme alınmıştır.Genellikle padişahlar için kaleme alınmıştır. Siyasetnamelerde padişahların sahip olması Siyasetnamelerde padişahların sahip olması

gereken nitelikler, saltanatın koşulları ve kuralları, gereken nitelikler, saltanatın koşulları ve kuralları, ideal devlet örgütünün nasıl olması gerektiği, kötü ideal devlet örgütünün nasıl olması gerektiği, kötü yönetimin zararları anlatılır.yönetimin zararları anlatılır.

En ünlüsü;En ünlüsü; Selçuklu veziri Selçuklu veziri NizamülmülkNizamülmülk’ ün ’ ün Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı ““SiyasetnamesiSiyasetnamesi”dir.”dir.

İlk siyasetname örneği; İlk siyasetname örneği; Yusuf Has HacibYusuf Has Hacib ’in ’in ““Kutadgu BiligKutadgu Bilig” adlı eseridir.” adlı eseridir.


MÜNŞEAT:MÜNŞEAT: Sanatlı nesir türünde yazılan bir edebi türdür.Sanatlı nesir türünde yazılan bir edebi türdür. Münşeatlarda konu birliği yoktur.Münşeatlarda konu birliği yoktur. Resmi yazılardan oluşan münşeatlar, genellikle Resmi yazılardan oluşan münşeatlar, genellikle

devlet büyüklerince kaleme alınmıştır.devlet büyüklerince kaleme alınmıştır. Şairlerin mektuplarından oluşan münşeatlar da Şairlerin mektuplarından oluşan münşeatlar da

vardır: vardır: En önemlisi En önemlisi FuzuliFuzuli’nin ’nin ŞikayetnameŞikayetname adlı adlı eseridir.eseridir.

Veysî Veysî ve ve Nergisî Nergisî münşeatlarıyla ünlüdür.münşeatlarıyla ünlüdür.


KISAS-I ENBİYA:KISAS-I ENBİYA: Peygamberlere ait kıssaları içeren eserlerdir.Peygamberlere ait kıssaları içeren eserlerdir. Türk edebiyatında Türk edebiyatında ilkilk kısas-ı enbiya Çağatay kısas-ı enbiya Çağatay

hükümdarı Termaşir’in emiri Nasuriddin hükümdarı Termaşir’in emiri Nasuriddin Tokboğa’nın emri üzerine Tokboğa’nın emri üzerine Rabguzi’nin kaleme Rabguzi’nin kaleme aldığı “Kısas-ı Enbiya”aldığı “Kısas-ı Enbiya” adlı eserdir. adlı eserdir.

Tanzimat dönemindeTanzimat döneminde Ahmet Cevdet PaşaAhmet Cevdet Paşa’ nın’ nın Kısasü’l-EnbiyaKısasü’l-Enbiya veve Tevarih-i HülefaTevarih-i Hülefa adlı eserleri adlı eserleri önemlidir.önemlidir.

SURNAME:SURNAME: Sünnet, düğün, şenlik gibi sevinçli olayları Sünnet, düğün, şenlik gibi sevinçli olayları

anlatan eserlerdir.anlatan eserlerdir.


DİVAN ŞİİRİ NAZIM BİÇİMLERİDİVAN ŞİİRİ NAZIM BİÇİMLERİ

DİVAN ŞİİRİ NAZIM BİÇİMLERİ

Araplardan Gelen Biçimler

1. Gazel2. Kaside3. Kıta4. Musammat

Farsların Kattığı Biçimler

1. Mesnevi2. Rubai

Türklerin Kattığı Biçimler

1. Tuyuğ2. Şarkı


Divan şiiri nazım biçimleri – mısraların dizilişi ve Divan şiiri nazım biçimleri – mısraların dizilişi ve uyak örgüsü bakımından – üç ana grupta uyak örgüsü bakımından – üç ana grupta incelenir:incelenir:

Beyitlerle kurulan nazım biçimleriBeyitlerle kurulan nazım biçimleri

Dörtlüklerle kurulan nazım biçimleriDörtlüklerle kurulan nazım biçimleri

Bentlerle kurulan nazım biçimleriBentlerle kurulan nazım biçimleri


BEYİTLERLE KURULANLAR:BEYİTLERLE KURULANLAR:

GAZEL:GAZEL:

Aşk, ayrılık, hasret,felsefi ve didaktik düşünceler, Aşk, ayrılık, hasret,felsefi ve didaktik düşünceler, ölüm gibi lirik konuların işlendiği şiir türüdür. ölüm gibi lirik konuların işlendiği şiir türüdür.

Konu yönünden Halk şiirindeki “koşma”ya Konu yönünden Halk şiirindeki “koşma”ya benzer.benzer.

Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiştir.Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiştir. Aruzun her kalıbıyla yazılabilir.Aruzun her kalıbıyla yazılabilir. İlk beytine‘İlk beytine‘matlamatla’ son beytine ‘’ son beytine ‘maktamakta’denir. ’denir.


En güzel beyite “En güzel beyite “beytü’l-gazelbeytü’l-gazel” denir.” denir. Son beyitte şairin mahlası yer alır.Makta Son beyitte şairin mahlası yer alır.Makta

beytine “beytine “Tac-beyitTac-beyit” de denir. ” de denir. Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu

işleniyorsa buna “işleniyorsa buna “yek-ahenk gazelyek-ahenk gazel” denir.” denir.


Genellikle gazelin beyitleri arasında konu Genellikle gazelin beyitleri arasında konu birliği yoktur.birliği yoktur.

Bütün beyitleri aynı güzelliğe sahipse Bütün beyitleri aynı güzelliğe sahipse ““yek- avaz gazelyek- avaz gazel” denir.” denir.

Beyit sayısı 5-15 beyit arasındadır. Beyit sayısı 5-15 beyit arasındadır. İlk beyit kendi arasında kafiyelidir.Diğer İlk beyit kendi arasında kafiyelidir.Diğer

beyitlerin ikinci beyitleri birinci beyit ile beyitlerin ikinci beyitleri birinci beyit ile kafiyelidir.Yani aa,ba,ca,da,ea şeklindedir.kafiyelidir.Yani aa,ba,ca,da,ea şeklindedir.


Aşkın verdiği mutluluğu,sıkıntıyı,sevgiliden Aşkın verdiği mutluluğu,sıkıntıyı,sevgiliden yakınmayı,sevgiliye karşı yakarışları, içli ve yakınmayı,sevgiliye karşı yakarışları, içli ve duygulu olarak anlatan gazellere duygulu olarak anlatan gazellere ““âşıkâne(garami,lirik)gazelâşıkâne(garami,lirik)gazel”” adı verilir.Divan adı verilir.Divan edebiyatında bu alanın tek temsilcisi edebiyatında bu alanın tek temsilcisi FuzûliFuzûli’dir.’dir.

Genellikle içkiyi, içki zevkini, içki ile ilgili Genellikle içkiyi, içki zevkini, içki ile ilgili düşünceleri, hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan düşünceleri, hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı konu olarak işleyen gazellere zevk almayı konu olarak işleyen gazellere ““rindâne gazelrindâne gazel” denir.Bu türde en başarılı sanatçı ” denir.Bu türde en başarılı sanatçı BâkiBâki’’dir.’’dir.


Kadını ve aşkın güzelliklerini konu alan, zarif ve Kadını ve aşkın güzelliklerini konu alan, zarif ve çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellere “çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellere “şûhâne şûhâne gazelgazel” denir.” denir.NedimNedim bu yoldaki gazelleriyle bu yoldaki gazelleriyle tanınmıştır.Bu tür gazellere tanınmıştır.Bu tür gazellere Nedimâne gazelNedimâne gazel de de denir.denir.

Ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat Ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere “sözlerin ağır bastığı gazellere “Hikemî gazelHikemî gazel” ” denir. denir. NâbiNâbi bu tarz gazelleriyle ün kazanmıştır. bu tarz gazelleriyle ün kazanmıştır.


KASİDE:KASİDE: Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli

kurallar içinde yazılan uzun şiirlere denir. kurallar içinde yazılan uzun şiirlere denir. Arap edebiyatından geçmiştir.Arap edebiyatından geçmiştir. Kafiye düzeni gazelin kafiye düzeniyle aynıdır.Kafiye düzeni gazelin kafiye düzeniyle aynıdır. İlk beytine “İlk beytine “matla”matla”; son beytine “; son beytine “maktamakta” denir ” denir Şair matla beytini kasidenin her hangi bir Şair matla beytini kasidenin her hangi bir

yerinde yineleyebilir.yerinde yineleyebilir. Birden fazla matla beyti olan kasidelere “Birden fazla matla beyti olan kasidelere “zatü’l- zatü’l-

metalimetali” denir.” denir.


Kimi kasidelerde fahriye ve tegazzül bölümleri Kimi kasidelerde fahriye ve tegazzül bölümleri olmayabilir.Ama diğer bölümlerin bulunması olmayabilir.Ama diğer bölümlerin bulunması zorunludur.zorunludur.

Şair mahlasının bulunduğu beyte Şair mahlasının bulunduğu beyte taç beyittaç beyit denir. denir. En güzel beytine “En güzel beytine “beytü’l - kasidbeytü’l - kasid “ denir. “ denir. En az 31(33)en fazla 99 beyit olur. En az 31(33)en fazla 99 beyit olur. Kasidelerin özel bir adı yoktur. Adlandırma Kasidelerin özel bir adı yoktur. Adlandırma

nesib bölümünde işlenen temaya, uyağın son nesib bölümünde işlenen temaya, uyağın son harfine ya da rediflere göre yapılır: harfine ya da rediflere göre yapılır: “Bahariye,ramazaniye,şitaiye,….”vb.“Bahariye,ramazaniye,şitaiye,….”vb.

Kimi zaman kasideyi oluşturan beyitlerin dize Kimi zaman kasideyi oluşturan beyitlerin dize ortalarında uyaklı olduğu görülür. Bunlara ortalarında uyaklı olduğu görülür. Bunlara ““musammat kasidemusammat kaside” denir.” denir.


Kaside belli bölümler halinde yazılır.Kaside belli bölümler halinde yazılır.

a) Nesib ya da Teşbib:a) Nesib ya da Teşbib: Kasidenin ilk bölümüdür. Kasidenin ilk bölümüdür. Bahar mevsimi , kış manzaraları betimlenir ya da Bahar mevsimi , kış manzaraları betimlenir ya da kurban ve ramazan bayramı anlatılır.Genellikle kurban ve ramazan bayramı anlatılır.Genellikle kasidenin en uzun ve sanatlı bölümüdür. kasidenin en uzun ve sanatlı bölümüdür. Kasidelere ismini veren bölümdür. Kasidelere ismini veren bölümdür.

b) Girizgah:b) Girizgah: Nesib bölümünden asıl konuya geçişi Nesib bölümünden asıl konuya geçişi ifade eden bir veya birkaç beyittir . Nükteli, ince ifade eden bir veya birkaç beyittir . Nükteli, ince sözlerin söylendiği bölüm.sözlerin söylendiği bölüm.

c) Medhiye :c) Medhiye : Asıl anlatılmak, övülmek istenen kişi Asıl anlatılmak, övülmek istenen kişi için ne denecekse açıklanır .Asıl bölümdür. için ne denecekse açıklanır .Asıl bölümdür.


d)Fahriye:d)Fahriye: Şairin kendini övdüğü ve diğer şairlerle Şairin kendini övdüğü ve diğer şairlerle

karşılaştırdığı bölümdür. karşılaştırdığı bölümdür.

e)Tegazzül :e)Tegazzül : Kasideyle ayni ölçüde ve uyakta gazel yazılır. Kasideyle ayni ölçüde ve uyakta gazel yazılır.

f)Dua :f)Dua : Şair övdüğü kişinin başarılarının devamlı olması, Şair övdüğü kişinin başarılarının devamlı olması,

ömrünün uzun olması için dualar eder iyi ömrünün uzun olması için dualar eder iyi dileklerde bulunur.dileklerde bulunur.


Kasideler Konularına Göre de Değişik Adlar Alır. Kasideler Konularına Göre de Değişik Adlar Alır. Bunlara Bunlara Divan edebiyatı nazım türleriDivan edebiyatı nazım türleri de denir. de denir.

Tevhid:Tevhid: Allah’ın birliğini anlatan kasideler.Allah’ın birliğini anlatan kasideler. Münacaat:Münacaat: Allah’a yalvarmak,dua etmek amacıyla yazılan Allah’a yalvarmak,dua etmek amacıyla yazılan

kasideler. kasideler. Naat:Naat: Peygamberimizi övmek için yazılan kasideler.Peygamberimizi övmek için yazılan kasideler. Medhiye:Medhiye: Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılan Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılan

kasideler.kasideler. Hicviye:Hicviye: Devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılan Devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılan

kasideler. kasideler. Mersiye:Mersiye: Devlet büyüklerinin ölümünden duyulan Devlet büyüklerinin ölümünden duyulan

üzüntülerin anlatıldığı kasideler.üzüntülerin anlatıldığı kasideler. Fahriye:Fahriye: Şairlerin kendilerini övmek amacıyla yazdıkları Şairlerin kendilerini övmek amacıyla yazdıkları

kasidelerdir.kasidelerdir.


KIT’A:KIT’A:

Belli bir uyak düzeniyle yazılmış olan,dizeleri arasında Belli bir uyak düzeniyle yazılmış olan,dizeleri arasında ölçü birliği bulunan;herhangi bir düşünce ya da duyguyu ölçü birliği bulunan;herhangi bir düşünce ya da duyguyu en az ikiden başlamak üzere,en çok on iki beyitte anlatan en az ikiden başlamak üzere,en çok on iki beyitte anlatan nazım biçimine denir. nazım biçimine denir.

Aruzun her kalıbıyla yazılır.Aruzun her kalıbıyla yazılır. İki beyitten fazla olan biçimine “kıta-i kebire” denir.İki beyitten fazla olan biçimine “kıta-i kebire” denir. Kıtada genellikle şairin mahlası yoktur.Kıtada genellikle şairin mahlası yoktur. Genelde beyitler arasında anlam birliği vardır.Genelde beyitler arasında anlam birliği vardır. Gazelden farklı olarak matla ve makta beyitleri yok. Gazelden farklı olarak matla ve makta beyitleri yok. Kafiyelenişi xa,xa,xa...Kafiyelenişi xa,xa,xa... Daha çok felsefi ve toplumsal düşünceler, eleştiriler, Daha çok felsefi ve toplumsal düşünceler, eleştiriler,

hicivler kıta biçimiyle anlatır.hicivler kıta biçimiyle anlatır.


MESNEVİMESNEVİ : :

Mesneviler öğüt verici bir olayı anlatan uzun Mesneviler öğüt verici bir olayı anlatan uzun şiirlerdir. (savaş, aşk, tarihi olaylar, evlenme ve şiirlerdir. (savaş, aşk, tarihi olaylar, evlenme ve sünnet törenleri, didaktik konular, din ve sünnet törenleri, didaktik konular, din ve tasavvuf…)tasavvuf…)

İran edebiyatından geçmiştir. İran edebiyatından geçmiştir. Mesneviler, Divan edebiyatında, bir bakıma Mesneviler, Divan edebiyatında, bir bakıma

günümüzdeki roman ve hikayenin yerini günümüzdeki roman ve hikayenin yerini tutuyordu. tutuyordu.

Beyit sayısı sınırsızdır. Divan şiirinin en uzun Beyit sayısı sınırsızdır. Divan şiirinin en uzun nazım biçimidir.nazım biçimidir.


Beyitler arasında anlamca bağlılık vardır.Beyitler arasında anlamca bağlılık vardır. Her beyit kendi arasında kafiyelidir. Her beyit kendi arasında kafiyelidir.

(aa,bb,cc,dd...) (aa,bb,cc,dd...) Aruzun kısa kalıpları ile yazılır. Aruzun kısa kalıpları ile yazılır. Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “hamsehamse” ”

oluşur.oluşur. Divan edebiyatındaki hamse sahibi ilk şairimiz Ali Divan edebiyatındaki hamse sahibi ilk şairimiz Ali

Şir Nevai’dir.Şir Nevai’dir. Türk edebiyatının Türk edebiyatının ilk mesnevisiilk mesnevisi Yusuf Has Yusuf Has

Hacib(11.yy.)’in yazdığı Hacib(11.yy.)’in yazdığı Kutadgu BiligKutadgu Bilig’ ’ dirdir. . Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin 25700 beyit olan Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin 25700 beyit olan

ve 6 cilt tutan ünlü eseri de mesnevi adıyla bilinir.ve 6 cilt tutan ünlü eseri de mesnevi adıyla bilinir.


Mesnevinin bölümleri şunlardır:Mesnevinin bölümleri şunlardır:

1.1. Mensur ya da manzum dibace,Mensur ya da manzum dibace,2.2. Tevhid,Tevhid,3.3. Münacaat,Münacaat,4.4. Naat,Naat,5.5. Miraciye (Kimi mesnevilerde bu bölüm yoktur).Miraciye (Kimi mesnevilerde bu bölüm yoktur).6.6. Medh-i Çehar-ı Yar-i Güzin(Dört halifeye övgü)Medh-i Çehar-ı Yar-i Güzin(Dört halifeye övgü)7.7. Eserin sunulduğu kişiye medhiye,Eserin sunulduğu kişiye medhiye,8.8. Sebeb-i telif ya da sebeb-i nazm-ı kitab,Sebeb-i telif ya da sebeb-i nazm-ı kitab,9.9. Ağaz-ı destanAğaz-ı destan10.10. Hatime Hatime


MÜSTEZATMÜSTEZAT::

Gazelin özel bir biçimine denirGazelin özel bir biçimine denir Bir uzun bir kısa dizeden oluşan nazım şeklidir.Bir uzun bir kısa dizeden oluşan nazım şeklidir. Kısa dizelere Kısa dizelere ziyadeziyade denir. denir. Aruzun bir tek kalıbıyla yazılır. Aruzun bir tek kalıbıyla yazılır. Kafiyelenişi gazel gibidir.Kafiyelenişi gazel gibidir. Makta beyti yokturMakta beyti yoktur..


Nazım Birimi Dörtlük OlanlarNazım Birimi Dörtlük Olanlar RUBAİ:RUBAİ: İran edebiyatından geçmiştir. İran edebiyatından geçmiştir. Dört dizeden oluşur.Dört dizeden oluşur. Kafiye düzeni aaxa şeklindedir.Kafiye düzeni aaxa şeklindedir. Şarap,dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma,hayatın Şarap,dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma,hayatın

anlamı ve hayat felsefesi ve ölüm gibi konular işlenir.anlamı ve hayat felsefesi ve ölüm gibi konular işlenir. Dizeler arasında anlam birliği vardır. Dizeler arasında anlam birliği vardır. Kendine özgü 24 kalıbı vardır.Kendine özgü 24 kalıbı vardır. Rubai biçiminin en büyük şairi, İranlı Ömer Hayyam Rubai biçiminin en büyük şairi, İranlı Ömer Hayyam

(12.yy.)’ dır.(12.yy.)’ dır. Divan edebiyatında rubai yazmayı meslek edinmiş tek şair Divan edebiyatında rubai yazmayı meslek edinmiş tek şair

Azmizade Haleti(17.yy.)’dir.Azmizade Haleti(17.yy.)’dir. Cumhuriyet döneminde Y.Kemal Beyatlı rubaileriyle Cumhuriyet döneminde Y.Kemal Beyatlı rubaileriyle

tanınmıştır.tanınmıştır.


TUYUĞ:TUYUĞ: Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir. Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir. Dört dizeden oluşur. Dört dizeden oluşur. Kafiyelenişi rubai gibidir(aaxa).Tüm dizeleri uyaklı Kafiyelenişi rubai gibidir(aaxa).Tüm dizeleri uyaklı

tuyuğlar da vardır. tuyuğlar da vardır. Aruzun Failatün,Failatün,Failün kalıbıyla yazılır.Aruzun Failatün,Failatün,Failün kalıbıyla yazılır. Konu sınırlaması yoktur.Rubaide işlenen konular tuyuğda Konu sınırlaması yoktur.Rubaide işlenen konular tuyuğda

da işlenir.da işlenir. Halk şiirindeki maninin karşılıdır.Halk şiirindeki maninin karşılıdır. Azeri ve Çağatay edebiyatlarında gelişmiştir.Azeri ve Çağatay edebiyatlarında gelişmiştir. Nesimi, Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai… tuyuğlarıyla Nesimi, Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai… tuyuğlarıyla

tanınmıştır. tanınmıştır.


Bentlerle KurulanlarBentlerle Kurulanlar MURABBA:MURABBA:

Dörder dizelik bentlerden oluşur.Dörder dizelik bentlerden oluşur. En az 3, en çok 7 bent halinde yazılır.En az 3, en çok 7 bent halinde yazılır. İlk dörtlük kendi arasında kafiyelidir.Diğer dörtlüklerin 4. İlk dörtlük kendi arasında kafiyelidir.Diğer dörtlüklerin 4.

dizeleri 1. dörtlük ile kafiyelidir.(aaaa,bbba,ccca,)dizeleri 1. dörtlük ile kafiyelidir.(aaaa,bbba,ccca,) Murabbalarda övgü, yergi, dini ve öğretici konular işlenir.Murabbalarda övgü, yergi, dini ve öğretici konular işlenir. Bizde bu türün en başarılı şairi Namık Kemal’dir.Bizde bu türün en başarılı şairi Namık Kemal’dir.


Murabbanın en yaygın türleri şunlardır:Murabbanın en yaygın türleri şunlardır:

1.1. TERBİ ( DÖRTLEME):TERBİ ( DÖRTLEME):

Bir şairin bir gazelinin her beytinin üstüne başka bir Bir şairin bir gazelinin her beytinin üstüne başka bir şairin ikişer dize eklenmesiyle oluşan murabbadır.şairin ikişer dize eklenmesiyle oluşan murabbadır.

Eklemelerin ölçüye ve uyağa uyma zorunluluğu Eklemelerin ölçüye ve uyağa uyma zorunluluğu vardır.vardır.


2.2. ŞARKI:ŞARKI:

Besteyle okunmak için yazılan,dörder dizelik Besteyle okunmak için yazılan,dörder dizelik bentlerden oluşan nazım biçimidir.bentlerden oluşan nazım biçimidir.

Halk edebiyatındaki türkünün etkisiyle oluştuğu Halk edebiyatındaki türkünün etkisiyle oluştuğu söylenebilir.söylenebilir.

Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Birinci dörtlükte 2. ve 4.;diğer dörtlüklerde ise 4. Birinci dörtlükte 2. ve 4.;diğer dörtlüklerde ise 4.

dize tekrarlanır.Bu dizelere nakarat denir.dize tekrarlanır.Bu dizelere nakarat denir.


Kafiye örgüsü abab,cccb,dddb veya aaaa,bbba,ccca Kafiye örgüsü abab,cccb,dddb veya aaaa,bbba,ccca gibi gibi

Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. Günlük hayat,aşk,sevgi gibi konular işlenir. Günlük hayat,aşk,sevgi gibi konular işlenir. Şarkı türünün en büyük şairi Nedim’dir.Şarkı türünün en büyük şairi Nedim’dir. Cumhuriyet döneminde Yahya Kemal de bu türde Cumhuriyet döneminde Yahya Kemal de bu türde

şiirler yazmıştır.şiirler yazmıştır. Lale Devri’nde(18.yy.) gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Lale Devri’nde(18.yy.) gelişmiş ve yaygınlaşmıştır.


MUHAMMES:MUHAMMES:

Beşer dizelik bentlerle kurulan bir nazım biçimidir.Beşer dizelik bentlerle kurulan bir nazım biçimidir. Kafiye düzeni aaaaa,bbbba,cccca… biçimindedir.Kafiye düzeni aaaaa,bbbba,cccca… biçimindedir.

BAŞLICA TÜRLERİ:BAŞLICA TÜRLERİ: Tahmis(Beşleme):Tahmis(Beşleme): Bir gazelin üstüne üçer dize Bir gazelin üstüne üçer dize

eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.

Taştir:Taştir: Bir gazelin her beytinde iki dize arasına üçer dize Bir gazelin her beytinde iki dize arasına üçer dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.

Tardiye:Tardiye: İlk iki bendinin son dizesi, diğer dizeleriyle İlk iki bendinin son dizesi, diğer dizeleriyle uyaklı olmayan muhammestir. Şeyh Galib Türk uyaklı olmayan muhammestir. Şeyh Galib Türk edebiyatının en güzel tardiyelerini yazmıştır.edebiyatının en güzel tardiyelerini yazmıştır.


TERKİB-İ BENT:TERKİB-İ BENT: Bentlerde kurulan bir nazım şeklidir. Bentlerde kurulan bir nazım şeklidir. Her bent 7 ile 10 beyit arasında değişir. Her bent 7 ile 10 beyit arasında değişir. Bent sayısı 5 ile 10 bent arasında değişir. Bent sayısı 5 ile 10 bent arasında değişir. Gazeldeki gibi kafiyelenir.Gazeldeki gibi kafiyelenir. Her bent arasında vasıta beyti bulunur.Her bent arasında vasıta beyti bulunur.


Vasıta beytinin üstündeki beyitlerin tümüne Vasıta beytinin üstündeki beyitlerin tümüne ““terkibhaneterkibhane” denir. ” denir.

Talihten,hayattan şikayet;dini , tasavvufi ve felsefi Talihten,hayattan şikayet;dini , tasavvufi ve felsefi düşünceler anlatılır. düşünceler anlatılır.

Terkib-i bentlerde her bentten sonra vasıta beyti Terkib-i bentlerde her bentten sonra vasıta beyti değişir.değişir.

Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu nazım biçiminin Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu nazım biçiminin usta şairlerindendir. usta şairlerindendir.


TERCİ-İ BENT:TERCİ-İ BENT:

Biçim ve uyak yönüyle Terkib-i Bende benzer. Biçim ve uyak yönüyle Terkib-i Bende benzer. Terkib-i Bentte değişen vasıta beyti Terci-i Bentte Terkib-i Bentte değişen vasıta beyti Terci-i Bentte

değişmez. değişmez. Vasıta beytinin aynen tekrarlanması bütün Vasıta beytinin aynen tekrarlanması bütün

bentlerde aynı konuyu işlemeyi zorunlu kılar.bentlerde aynı konuyu işlemeyi zorunlu kılar. Her bent terci-hane ve vasıta olmak üzere iki Her bent terci-hane ve vasıta olmak üzere iki

bölümden oluşur. bölümden oluşur. Felsefi konular,Allah’ın kudreti, kainatın sırları, Felsefi konular,Allah’ın kudreti, kainatın sırları,

tabiatın zıtlıkları gibi konular işlenir.tabiatın zıtlıkları gibi konular işlenir. Ziya Paşa terci-i bentleriyle ünlüdür.Ziya Paşa terci-i bentleriyle ünlüdür.


NOTNOT

Ünlü bir şairin şiirine başka bir şair tarafından Ünlü bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı ölçü ve kafiye ile yazılan benzerlerine aynı ölçü ve kafiye ile yazılan benzerlerine ““nazirenazire” denir.” denir.

Ünlü bir şiire, aynı ölçü ve kafiye ile şaka yollu Ünlü bir şiire, aynı ölçü ve kafiye ile şaka yollu ve alay edilerek yazılmış nazirelere “ve alay edilerek yazılmış nazirelere “tehziltehzil” ” denir.denir.

Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasına herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasına ve bu şekilde oluşturulmuş şiirlereve bu şekilde oluşturulmuş şiirlere “ “tanzimtanzim” ” denir.denir.


DİVAN EDEBİYATI DİVAN EDEBİYATI ŞAİRLERİŞAİRLERİ


MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ (1201-1273):MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ (1201-1273): Tasavvuf edebiyatının en önemli sanatçısıdır.Tasavvuf edebiyatının en önemli sanatçısıdır. Mevlevi tarikatını kurmuş, “Mevlevi tarikatını kurmuş, “MesneviMesnevi” adlı ” adlı

eseriyle İslam dünyasını etkilemiştir. Mesnevi eseriyle İslam dünyasını etkilemiştir. Mesnevi Farsça yazılmıştır.Farsça yazılmıştır.

Mesnevisinde tasavvufun açıklanması ile ilgili Mesnevisinde tasavvufun açıklanması ile ilgili hikayeler, semboller, öğütler vardır.hikayeler, semboller, öğütler vardır.

Mevlana sanatı mabede sokar, sanatı ibadetten Mevlana sanatı mabede sokar, sanatı ibadetten sayar.sayar.


Onun için hayatın her anı, her davranış; şiir, Onun için hayatın her anı, her davranış; şiir, müzik, sema ve bütün güzel sanatlarla müzik, sema ve bütün güzel sanatlarla uğraşmaktan ibarettir.uğraşmaktan ibarettir.

Allah’a ulaşmanın tek yolu,insandaki nefsi Allah’a ulaşmanın tek yolu,insandaki nefsi yenmek, üstün insan olmaktır.yenmek, üstün insan olmaktır.

Ölümü “Ölümü “şeb-i arusşeb-i arus” (düğün gecesi) olarak ” (düğün gecesi) olarak telakki eder.telakki eder.

Eserlerini dönemin edebiyat dili olan Farsça ile Eserlerini dönemin edebiyat dili olan Farsça ile yazmıştır.yazmıştır.


ESERLERİ: ESERLERİ: ““Mesnevi”:Mesnevi”: ““Divan-ı Kebir”:En coşkun olduğu dönemlerde Divan-ı Kebir”:En coşkun olduğu dönemlerde

söylediği gazel ve rubailerinin toplandığı eser.söylediği gazel ve rubailerinin toplandığı eser. ““Fih-i Mafih”:Mevlana’nın bazı düşünce ve Fih-i Mafih”:Mevlana’nın bazı düşünce ve

sözlerinin toplandığı eseri.sözlerinin toplandığı eseri. ““Mektubat”: Selçuklu büyüklerine yazılmış 147 Mektubat”: Selçuklu büyüklerine yazılmış 147

mektubu içerir. mektubu içerir. ““Mecalis-i Seba”: Yedi hutbe yer alır.Hutbelerden Mecalis-i Seba”: Yedi hutbe yer alır.Hutbelerden

sonra açıklayıcı öykülere geçilir.sonra açıklayıcı öykülere geçilir. ““Rubailer”Rubailer”


SULTAN VELED (1226-1312):SULTAN VELED (1226-1312): Mevlana’nın oğludur.Mevlana’nın oğludur. Ömrü boyunca Mevlevilik tarikatını yaymaya Ömrü boyunca Mevlevilik tarikatını yaymaya

çalışmıştır.çalışmıştır. Farsça şiirlerin yanında Türkçe şiirler de Farsça şiirlerin yanında Türkçe şiirler de

yazmıştır.yazmıştır. ESERLERİ: ESERLERİ: ““İbtida-name”,İbtida-name”, ““İntiha-name”, İntiha-name”, ““Rübab-name”Rübab-name”


HOCA DEHHANİ (13.YY.):HOCA DEHHANİ (13.YY.): Divan şiirinin ilk temsilcisi, din dışı divan Divan şiirinin ilk temsilcisi, din dışı divan

şiirinin kurucusu sayılır.şiirinin kurucusu sayılır. Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Konya’da Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Konya’da

Selçuklu sarayına girmiş, 3.Alaaddin’in emriyle Selçuklu sarayına girmiş, 3.Alaaddin’in emriyle “Selçuklu Şehnamesi”“Selçuklu Şehnamesi” ni yazmıştır. ni yazmıştır.

Vatan hasretini yansıtan şiirlerini Divan’ında Vatan hasretini yansıtan şiirlerini Divan’ında toplamıştır.toplamıştır.

Arapça, Farsça ve Türkçe’ye aynı değeri verir.Arapça, Farsça ve Türkçe’ye aynı değeri verir.


GÜLŞEHRİ (1250? – 1335)GÜLŞEHRİ (1250? – 1335) Esas adının Şeyh Ahmet olduğu sanılmaktadır.Esas adının Şeyh Ahmet olduğu sanılmaktadır. Gençliğinde tasavvuf ve edebiyat öğrenmiştir.Gençliğinde tasavvuf ve edebiyat öğrenmiştir. Arapça ve Farsça öğrenmiş;ancak şiirlerini Arapça ve Farsça öğrenmiş;ancak şiirlerini

Türkçe yazmıştır.Türkçe yazmıştır. Türkçeyi sanat dili haline getirmeye çalışmıştır.Türkçeyi sanat dili haline getirmeye çalışmıştır. Düşüncesi ve edebi kimliği bakımından bir Düşüncesi ve edebi kimliği bakımından bir

tasavvuf şairi olmakla birlikte, Türkçeyi idealist bir tasavvuf şairi olmakla birlikte, Türkçeyi idealist bir görüş ve duyuşla kullanmıştır.görüş ve duyuşla kullanmıştır.

ESERLERİ:ESERLERİ: Mantıku’t-Tayr, Mantıku’t-Tayr, Felekname (Farsça olarak kaleme Felekname (Farsça olarak kaleme

almıştır.) ,almıştır.) , Aruz Risalesi,Aruz Risalesi, Kudûri TercümesiKudûri Tercümesi


AŞIK PAŞA (1272-1333):AŞIK PAŞA (1272-1333): Kırşehir doğumludur.Kırşehir doğumludur. Anadolu Türkleri arasında tasavvufu yaymak için Anadolu Türkleri arasında tasavvufu yaymak için

uğraşmıştır.uğraşmıştır. Türkçenin gelişmesi ve yayılmasında hizmetleri Türkçenin gelişmesi ve yayılmasında hizmetleri

bulunan ilk Türkçeci şairlerimizdendir.bulunan ilk Türkçeci şairlerimizdendir. Yunus Emre’nin etkisinde kalan, hem hece hem de Yunus Emre’nin etkisinde kalan, hem hece hem de

aruzla şiirler yazmıştır.aruzla şiirler yazmıştır. En önemli eseri En önemli eseri “Garibname”“Garibname” adlı eseridir.(Bu adlı eseridir.(Bu

eserinde devrin aydınlarından, Türkçeye gereken eserinde devrin aydınlarından, Türkçeye gereken önemi vermemelerinden dolayı sitemle bahseder.önemi vermemelerinden dolayı sitemle bahseder.


AHMEDİ (1334-1413):AHMEDİ (1334-1413): 14.Yüzyıl’ın en önemli şairidir.14.Yüzyıl’ın en önemli şairidir. İran edebiyatının tüm güzellik ve zenginliklerini İran edebiyatının tüm güzellik ve zenginliklerini

edebiyatımıza aktarmaya çalışmıştır.edebiyatımıza aktarmaya çalışmıştır. Zekaya dayanan ölçülü şiirleriyle divan Zekaya dayanan ölçülü şiirleriyle divan

edebiyatının gelişmesine katkıda bulunmuştur.edebiyatının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Tamamen din dışı konularda şiirler yazmıştır.Tamamen din dışı konularda şiirler yazmıştır. Dili, kendinden önce yetişen sanatçılardan Dili, kendinden önce yetişen sanatçılardan

ağırdır.ağırdır. ESERLERİ: ESERLERİ: ““İskendername” adlı mesnevisi önemlidir.İskendername” adlı mesnevisi önemlidir. Bunun dışında “Cemşid ü Hurşid”, Bunun dışında “Cemşid ü Hurşid”, ““Divan”.Divan”.


KADI BURHANEDDİN(1344-1398):KADI BURHANEDDİN(1344-1398): Kayseri kadısının oğludur.Macera dolu bir hayat Kayseri kadısının oğludur.Macera dolu bir hayat

sürmüş,kendisi de kadılık yapmıştır.sürmüş,kendisi de kadılık yapmıştır. 1381’de Sivas’ta tahta çıkmış ve 18 yıl Sivas 1381’de Sivas’ta tahta çıkmış ve 18 yıl Sivas

sultanlığı yapmıştır.sultanlığı yapmıştır. Çoğunu aruz, bir kısmını da hece ile yazdığı Çoğunu aruz, bir kısmını da hece ile yazdığı

Türkçe şiirlerinde Azeri şivesini kullanmıştır.Türkçe şiirlerinde Azeri şivesini kullanmıştır. Gazel ve tuyuğlarıyla tanınmıştır.Gazel ve tuyuğlarıyla tanınmıştır. Arapça ve Farsça şiirlerinin yanında Türkçe Arapça ve Farsça şiirlerinin yanında Türkçe

Divan’ı vardır.Divan’ı vardır.


NESİMİ(?-1404):NESİMİ(?-1404): Bağdat doğumlu olan Nesimi için üslubundan dolayı Bağdat doğumlu olan Nesimi için üslubundan dolayı

“Divan şiirinin Yunus Emresi” denir.“Divan şiirinin Yunus Emresi” denir. Hurufilik tarikatini yaymaya çalışmıştır.Hurufilik tarikatini yaymaya çalışmıştır. Halep’te derisi yüzülerek öldürülmüştür.Halep’te derisi yüzülerek öldürülmüştür. Şiirlerini Azeri Türkçesi’yle yazmıştır.Şiirlerini Azeri Türkçesi’yle yazmıştır. Şiirlerinde düzgün bir anlatım, coşkulu bir lirizm vardır.Şiirlerinde düzgün bir anlatım, coşkulu bir lirizm vardır. Ölümünden sonra özellikle Bektaşiler arasında Ölümünden sonra özellikle Bektaşiler arasında

kutsallaştırılmıştır.kutsallaştırılmıştır. Tuyuğlarıyla tanınır.Tuyuğlarıyla tanınır. ESERLERİ: ESERLERİ: Farsça Divan, Farsça Divan, Türkçe DivanTürkçe Divan


ŞEYHİ (1371-1431): ŞEYHİ (1371-1431): Germiyanoğulları ve Osmanlı saraylarında Germiyanoğulları ve Osmanlı saraylarında

bulunmuş devlet büyüklerine kasideler sunmuştur. bulunmuş devlet büyüklerine kasideler sunmuştur. İran’da tasavvuf ve tıp eğitimi almıştır.İran’da tasavvuf ve tıp eğitimi almıştır. Padişahtan aldığı tımarın verilmemesi üzerine Padişahtan aldığı tımarın verilmemesi üzerine

“Harname”yi yazmıştır.İkinci Murat’a sunduğu “Harname”yi yazmıştır.İkinci Murat’a sunduğu söylenir.söylenir.

““HarnameHarname” 126 beyitlik küçük bir mesnevidir. ” 126 beyitlik küçük bir mesnevidir. Fabl türünün bir örneğidir.Didaktik ve alegorik Fabl türünün bir örneğidir.Didaktik ve alegorik bir eserdir.bir eserdir.

Divan şiirinin ortak malzemesini derli toplu Divan şiirinin ortak malzemesini derli toplu kullanan kullanan ilk şairdirilk şairdir. .

““Harname” Harname” dışında dışında “Hüsrev ile Şirin” “Hüsrev ile Şirin” adlı adlı mesnevisi vemesnevisi ve Divan’ıDivan’ı vardır.vardır.


AHMET PAŞA ( ? – 1497):AHMET PAŞA ( ? – 1497): Fatih Sultan Mehmet’in yol arkadaşı,hocası ve Fatih Sultan Mehmet’in yol arkadaşı,hocası ve

veziridir.veziridir. Gazel, kaside ve murabbalarıyla ün kazanmıştır.Gazel, kaside ve murabbalarıyla ün kazanmıştır. Din dışı konularda şiirler yazmıştır.Din dışı konularda şiirler yazmıştır. Kendinden sonraki Türk şairlerini etkilemiştir.Kendinden sonraki Türk şairlerini etkilemiştir. Tek eseri Türkçe yazdığı Divan’dır.Tek eseri Türkçe yazdığı Divan’dır.


ALİ ŞİR NEVAİ (1441-1501):ALİ ŞİR NEVAİ (1441-1501): Büyük bir devlet adamı ve büyük bir edebiyatçıdır. Büyük bir devlet adamı ve büyük bir edebiyatçıdır. Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü ortaya koymaya Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü ortaya koymaya

çalışmıştır. çalışmıştır. ““Muhakemet’ül LügateynMuhakemet’ül Lügateyn” adlı eserinde Türkçeyle ” adlı eserinde Türkçeyle

Farsçayı karşılaştırarak Türkçenin daha üstün bir dil Farsçayı karşılaştırarak Türkçenin daha üstün bir dil olduğunu söyler.olduğunu söyler.

Sanatıyla birçok Divan şairini etkilemiş bilinçli bir Türk Sanatıyla birçok Divan şairini etkilemiş bilinçli bir Türk milliyetçisidir. milliyetçisidir.

Türk dil birliğini kurmaya çalışmış ve bu amaçla şiirleri Türk dil birliğini kurmaya çalışmış ve bu amaçla şiirleri yazmıştır. yazmıştır.

Çağatay lehçesini kullanmıştır. Çağatay lehçesini kullanmıştır. 5 Mesneviden meydana gelen hamse sahibidir. 5 Mesneviden meydana gelen hamse sahibidir. Düz yazıları da vardır. Düz yazıları da vardır.


ESERLERİ:ESERLERİ: Mahzenü’l –Esrar (Sırlar Hazinesi)Mahzenü’l –Esrar (Sırlar Hazinesi) Mantıku’t-Tayr (Kuşların dili) Mantıku’t-Tayr (Kuşların dili) İlk şairler tezkiresi olan Mecalisü’n-Nefais,İlk şairler tezkiresi olan Mecalisü’n-Nefais, Mizanü’l-Evzan (Vezinlerin terazisi “aruz Mizanü’l-Evzan (Vezinlerin terazisi “aruz

ölçüsünü sistemleştirmeye çalışmıştır.”) ,ölçüsünü sistemleştirmeye çalışmıştır.”) , Türkçe şiirlerini 4 divanda; Türkçe şiirlerini 4 divanda; Farsça şiirlerini bir divanda toplamıştır.Farsça şiirlerini bir divanda toplamıştır. Muhakemet’ül Lügateyn(Türkçe ile Farsçayı Muhakemet’ül Lügateyn(Türkçe ile Farsçayı

karşılaştırmış Türkçenin Farsçadan üstün karşılaştırmış Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu belirtmiştir.olduğunu belirtmiştir.


NECATİ(BEY)( ?- 1509):NECATİ(BEY)( ?- 1509): Ahmet Paşa’dan sonra 15.yy.ın en ünlü divan Ahmet Paşa’dan sonra 15.yy.ın en ünlü divan

şairidir.şairidir. Şiirlerinde atasözlerine ve halk söyleyişlerine yer Şiirlerinde atasözlerine ve halk söyleyişlerine yer

vererek Divan edebiyatında “vererek Divan edebiyatında “MahallileşmeMahallileşme” ” akımını başlatmıştır.akımını başlatmıştır.

Divan şiirine yerli ve milli bir özellik katmış, yön Divan şiirine yerli ve milli bir özellik katmış, yön vermiştir.vermiştir.

Derin anlamları çağındaki herkesin anlayabileceği Derin anlamları çağındaki herkesin anlayabileceği bir şekilde dile getirmiştir.bir şekilde dile getirmiştir.

Türkçeyi, Arapça ve Farsçanın etkisine karşı Türkçeyi, Arapça ve Farsçanın etkisine karşı korumaya çalışmıştır.korumaya çalışmıştır.

Divan sahibidir. Divan sahibidir.


FUZULİ(1495-1565):FUZULİ(1495-1565): Asıl adı Mehmet’tir.Tüm yaşamını Irak Asıl adı Mehmet’tir.Tüm yaşamını Irak

topraklarında geçmiştir.topraklarında geçmiştir. Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biridir.Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biridir. Şiirlerini Azeri Türkçesiyle yazmıştır.Şiirlerini Azeri Türkçesiyle yazmıştır. Divan şiirinin en lirik şairidir.Divan şiirinin en lirik şairidir. Aşkı kendine özgü bir üslupla ve bütün Aşkı kendine özgü bir üslupla ve bütün

boyutlarıyla işlemiştir.boyutlarıyla işlemiştir.


Şiirlerinde özellikle tasavvufu işlemiştir.Şiirlerinde özellikle tasavvufu işlemiştir. Şiirlerinde aşk acısıyla kıvranırken, bu acılardan Şiirlerinde aşk acısıyla kıvranırken, bu acılardan

duyduğu mutluluğu dile getirir.duyduğu mutluluğu dile getirir. ““Bilimsiz şiir temelsiz duvar gibi olur” Bilimsiz şiir temelsiz duvar gibi olur”

düşüncesindedir.düşüncesindedir. Gazel ve kasideleriyle tanınmıştır.Gazel ve kasideleriyle tanınmıştır. Kendinden sonra gelen divan şairleri, şiirde Kendinden sonra gelen divan şairleri, şiirde

onun seviyesine yaklaşabilmek için şiir yazmaya onun seviyesine yaklaşabilmek için şiir yazmaya çalışmışlardır.çalışmışlardır.


ESERLERİ:ESERLERİ: ““Beng ü Bade”(Şarap ve Esrar)-Beng ü Bade”(Şarap ve Esrar)-Şah İsmail’e takdim Şah İsmail’e takdim

edilmiştir.edilmiştir. Leyla ile Mecnun” –Leyla ile Mecnun” – İlahi aşk anlatılmış, en güzel İlahi aşk anlatılmış, en güzel

şekilde yazılmıştır. şekilde yazılmıştır. ““Hadikatü’s-Süeda”(Kutlu Kişiler Bahçesi) –Hadikatü’s-Süeda”(Kutlu Kişiler Bahçesi) – Kerbela Kerbela

olayı anlatılmıştır. olayı anlatılmıştır. ““Rind ü Zahid”,Rind ü Zahid”, ““Sıhhat ü Maraz”(Sağlık ve Hastalık), Sıhhat ü Maraz”(Sağlık ve Hastalık), ““Şah ü Geda”(Şah ve Kulları),Şah ü Geda”(Şah ve Kulları), ““Enisü’l-Kalb”(Gönül Dostu),Enisü’l-Kalb”(Gönül Dostu), ““Terceme –i Hadis-i Erbain”, Terceme –i Hadis-i Erbain”, ““Şikayetname”, Şikayetname”, ““Türkçe Divan”, Türkçe Divan”, ““Arapça Divan”, Arapça Divan”, ““Farsça Divan” Farsça Divan”


SÜLEYMAN ÇELEBİ(15.YY.):SÜLEYMAN ÇELEBİ(15.YY.): Çağına göre sade bir Türkçe ile yazmıştır.Çağına göre sade bir Türkçe ile yazmıştır. Edebiyatımızdaki en güzel mevlidi yazmıştır.Edebiyatımızdaki en güzel mevlidi yazmıştır. ““Vesiletü’n-Necat” ( Kurtuluş Yolu ) adlı Vesiletü’n-Necat” ( Kurtuluş Yolu ) adlı

mesnevisi ünlüdür.mesnevisi ünlüdür.


BAKİ (1521-1600)BAKİ (1521-1600) : : İyi bir Medrese eğitimi görmüş ve çeşitli İyi bir Medrese eğitimi görmüş ve çeşitli

medreselerde müderrislik yapmıştır. medreselerde müderrislik yapmıştır. 16.yy.da “16.yy.da “Sultanu’ş-ŞuaraSultanu’ş-Şuara” adıyla anılmıştır.” adıyla anılmıştır. Şiirlerde tasavvufa yer vermiştir.Genellikle din Şiirlerde tasavvufa yer vermiştir.Genellikle din

dışı konuları işlemiştir.dışı konuları işlemiştir. Baki’ye göre insan Dünya nimetlerinden zevk Baki’ye göre insan Dünya nimetlerinden zevk

almasını bilmelidir.almasını bilmelidir. Aşk,tabiat ve devrinin ihtişamı şiirlerinde yer Aşk,tabiat ve devrinin ihtişamı şiirlerinde yer

alan başlıca konulardır. alan başlıca konulardır.


Gazel türünün tanınmış şairlerindendir.Gazel türünün tanınmış şairlerindendir. Dili kullanmada başarılıdır.Şiirlerinde İstanbul Dili kullanmada başarılıdır.Şiirlerinde İstanbul

Türkçesini kullanmıştır.Türkçesini kullanmıştır. Divan şiirinin tüm kurallarını, edebi sanatları Divan şiirinin tüm kurallarını, edebi sanatları

şiirde ustaca kullanmıştır.şiirde ustaca kullanmıştır. Ahenkli,akıcı,zevkli bir dili vardır. Ahenkli,akıcı,zevkli bir dili vardır. Söz sanatlarını başarıyla kullanır.Söz sanatlarını başarıyla kullanır. Türkçe DivanıTürkçe Divanı ile nesir türünde ile nesir türünde Fezailü’l-Mekke Fezailü’l-Mekke

adlı eseri vardır. adlı eseri vardır. Divan’daki Divan’daki Kanuni MersiyesiKanuni Mersiyesi önemlidir. önemlidir.


BAĞDATLI RUHİ( ? – 1605):BAĞDATLI RUHİ( ? – 1605): Daha çok sosyal konuları işlemiştir.Daha çok sosyal konuları işlemiştir. Terkib-i bendinde ve gazellerinde yer yer Terkib-i bendinde ve gazellerinde yer yer

tasavvufun etkileri görülür.tasavvufun etkileri görülür. Bilgili, çok gezen, rind açıksözlü bir şairdir.Bilgili, çok gezen, rind açıksözlü bir şairdir. Ömrünün sonuna doğru yazdığı terkib-i bendiyle Ömrünün sonuna doğru yazdığı terkib-i bendiyle

ün kazanmıştır.ün kazanmıştır. Bu şiirinde döneminin insanlarını, Bu şiirinde döneminin insanlarını,

ikiyüzlülüklerini, ahlakça düşük taraflarını ikiyüzlülüklerini, ahlakça düşük taraflarını eleştirmiştir. Bu nedenle bir çok şair bu esere eleştirmiştir. Bu nedenle bir çok şair bu esere nazire yazmıştır.Eserindeki dil sade ve nazire yazmıştır.Eserindeki dil sade ve sanatlardan uzaktır.sanatlardan uzaktır.

Şairin bir Divan’ı vardır.Şairin bir Divan’ı vardır.


NEFİ (1582-1636)NEFİ (1582-1636):: Erzurumludur.İyi bir eğitim görmüştür.Erzurumludur.İyi bir eğitim görmüştür. Padişahlara ve ileri gelenlere yazdığı kasideleri Padişahlara ve ileri gelenlere yazdığı kasideleri

ve hicivleriyle tanınır.ve hicivleriyle tanınır. Divan şiirinin Divan şiirinin en büyük övgü ve yergi şairidiren büyük övgü ve yergi şairidir.. Ölçüsüz birimidir. Övdüğünü göklere;Ölçüsüz birimidir. Övdüğünü göklere;

kötülediğini yerin dibine sokar. kötülediğini yerin dibine sokar. Kasideleriyle tanınır. Kasideleriyle tanınır. Dili süslü ve sanatlıdır.Dilini çok iyi kullanır.Dili süslü ve sanatlıdır.Dilini çok iyi kullanır. Hicivlerini “Hicivlerini “Siham-ı KazaSiham-ı Kaza” isimli eserinde ” isimli eserinde

toplar. toplar. Bunun dışında Türkçe ve Farsça divanları Bunun dışında Türkçe ve Farsça divanları

vardır. vardır.


NABİ (1642-1712)NABİ (1642-1712)::

Divan edebiyatında Divan edebiyatında didaktik şiirin en büyük didaktik şiirin en büyük ustasıdırustasıdır..

““Şeyhü’ş-Şuara”Şeyhü’ş-Şuara” ünvanına sahiptir.ünvanına sahiptir. Şiir ile düşünceyi birleştiren şair olarak görülür. Şiir ile düşünceyi birleştiren şair olarak görülür. Şiirlerde hikmetli sözlere,atasözlerine yer Şiirlerde hikmetli sözlere,atasözlerine yer

verilmiştir.verilmiştir. Dili akıcı ve pürüzsüzdür. Dili akıcı ve pürüzsüzdür. Şiirlerde toplanan düzensizlikleri hayatın kişiyi Şiirlerde toplanan düzensizlikleri hayatın kişiyi

kötülüklere götüren yönlerini göstermeye kötülüklere götüren yönlerini göstermeye çalışmıştır.çalışmıştır.

Amacı iyiye ve doğruya ulaşmaktır. Amacı iyiye ve doğruya ulaşmaktır.


ESERLERİ:ESERLERİ: ““Hayriyye”Hayriyye” Didaktik bir mesnevidir.Oğluna Didaktik bir mesnevidir.Oğluna

öğütler verir, deneyimlerini anlatır.öğütler verir, deneyimlerini anlatır. ““Hayrabat”Hayrabat” adlı eseri de didaktik mesnevidir. adlı eseri de didaktik mesnevidir. ““Tühfetü’l-Harameyn”Tühfetü’l-Harameyn” de hac yolculuğunu de hac yolculuğunu

anlatır. anlatır. ““Münşeat”Münşeat” adlı kitapları da vardır. adlı kitapları da vardır. ““Surname” Surname” sinde ise 4.Mehmet’in sinde ise 4.Mehmet’in

şehzadelerinin sünnet törenlerini anlatır. şehzadelerinin sünnet törenlerini anlatır. Bunların dışındaBunların dışında Türkçe ve Farsça DivanıTürkçe ve Farsça Divanı

vardır.vardır.


NEDİM (1681-1730)NEDİM (1681-1730)::

Lale devrini yaşamış ve şiirlerinde yansıtmıştır.Lale devrini yaşamış ve şiirlerinde yansıtmıştır. Şiirlerdeki zevk,sefa,eğlence,nükte,musiki bir Şiirlerdeki zevk,sefa,eğlence,nükte,musiki bir

aradadır. aradadır. Şiirdeki inceliğe büyük önem verilir. Şiirdeki inceliğe büyük önem verilir. Divan edebiyatının kuralları dışına Divan edebiyatının kuralları dışına

çıkmıştır.Kendine özgü bir dil oluşturmuştur. çıkmıştır.Kendine özgü bir dil oluşturmuştur. Edebiyatımızda mahallileşme cereyanı Nedim’le Edebiyatımızda mahallileşme cereyanı Nedim’le

başlamıştır. başlamıştır. İstanbul Türkçesini şiire getirmiştir. İstanbul Türkçesini şiire getirmiştir.


Şiirde İstanbul’un mesire yerlerini anlatır.Şiirde İstanbul’un mesire yerlerini anlatır. Dini konulara hiç yer vermemiştir. Dini konulara hiç yer vermemiştir. Dili açık,yalın,ahenklidir. Dili açık,yalın,ahenklidir. ““ŞarkıŞarkı” türünün bulucusu ve önemli bir ismidir.” türünün bulucusu ve önemli bir ismidir. Soyut bir dünyası olan Divan şiirine somutu Soyut bir dünyası olan Divan şiirine somutu

sokmayı başarmış, kendine özgü mecazları, sokmayı başarmış, kendine özgü mecazları, mazmunları ve sade bir İstanbul Türkçesiyle mazmunları ve sade bir İstanbul Türkçesiyle Divan şiirinde önemli bir yer edinmiştir. Divan şiirinde önemli bir yer edinmiştir.

Gazelleriyle ünlüdür. Divanı vardır. Gazelleriyle ünlüdür. Divanı vardır. Divanda hece vezniyle yazılmış bir de türkü Divanda hece vezniyle yazılmış bir de türkü

vardır. vardır.


ŞEYH GALİP (1757-1799)ŞEYH GALİP (1757-1799) : : Divan edebiyatının son büyük şairidir.Divan edebiyatının son büyük şairidir. Mevlevi tarikatının üyesi olmuş, Galata Mevlevi tarikatının üyesi olmuş, Galata

Mevlevihanesi’nde şeyhlik yapmıştır.Mevlevihanesi’nde şeyhlik yapmıştır. Divan şiirinin daralan ufkunu yeni imajlarla Divan şiirinin daralan ufkunu yeni imajlarla

genişletmiştir.genişletmiştir. Tasavvuf düşüncesini şiirleştirmiş,Allah aşkını dile Tasavvuf düşüncesini şiirleştirmiş,Allah aşkını dile

getirmiştir. getirmiştir. Süslü ve çeşitli söz sanatları ile yüklü,ağır bir dili Süslü ve çeşitli söz sanatları ile yüklü,ağır bir dili

vardır. vardır. Sebk-i Hindi adı verilen üslubun edebiyatımızdaki Sebk-i Hindi adı verilen üslubun edebiyatımızdaki

temsilcisidir. temsilcisidir.


Düşünce ve tasvirlerdeki örülü yoğun bir hayal Düşünce ve tasvirlerdeki örülü yoğun bir hayal gücü vardır. gücü vardır.

Şiirlerinde musiki önemlidir. Şiirlerinde musiki önemlidir. Tardiyye biçimini ustaca kullanmıştır.Tardiyye biçimini ustaca kullanmıştır. Şairin hece ile yazılmış bir türküsü de vardır.Şairin hece ile yazılmış bir türküsü de vardır. ESERLERİ:ESERLERİ: ““Hüsn üAşk”:Hüsn üAşk”: Nabi’nin “Hayrabad” adlı Nabi’nin “Hayrabad” adlı

mesnevisinden daha güçlü bir eser mesnevisinden daha güçlü bir eser yazabileceğini kanıtlamak için bu eseri yazar.yazabileceğini kanıtlamak için bu eseri yazar.

Eserde ilahi aşk yolunda, kişilerin katlanması Eserde ilahi aşk yolunda, kişilerin katlanması gereken zorlukları işler.Alegorik bir eserdir. gereken zorlukları işler.Alegorik bir eserdir.

Sanatçının bir de Divan’ı vardır. Sanatçının bir de Divan’ı vardır.


DİVAN EDEBİYATI YAZARLARIDİVAN EDEBİYATI YAZARLARI

SİNAN PAŞA(15.YY.):SİNAN PAŞA(15.YY.): 15.yy. Divan edebiyatının süslü nesir yazarıdır.15.yy. Divan edebiyatının süslü nesir yazarıdır. En önemli eseri “En önemli eseri “TazarrunameTazarruname”dir.”dir. Bu eser secilerle ve söz oyunlarıyla sanat Bu eser secilerle ve söz oyunlarıyla sanat

göstermek amacıyla yazılmıştır.göstermek amacıyla yazılmıştır. Cümlelerin bağlaçlarla bağlanması; uzun Cümlelerin bağlaçlarla bağlanması; uzun

cümlelere yer verilmesi eserin dikkati çeken önemli cümlelere yer verilmesi eserin dikkati çeken önemli özelliklerindendir. özelliklerindendir.


MERCİMEK AHMET(15.YY.):MERCİMEK AHMET(15.YY.):

15.yy. sade nesir örnekleri veren sanatçıdır.15.yy. sade nesir örnekleri veren sanatçıdır. En önemli eseri “En önemli eseri “KabusnameKabusname”dir.”dir. Eser didaktik nitelikli olup hemen herkesin Eser didaktik nitelikli olup hemen herkesin

anlayacağı biçimde kaleme alınmıştır.anlayacağı biçimde kaleme alınmıştır. Eser aslında bir çeviridir. 2.Murat tarafından açık Eser aslında bir çeviridir. 2.Murat tarafından açık

bir anlatımla tercüme edilmesi istendiği için bir anlatımla tercüme edilmesi istendiği için dilimize çevrilmiştir.dilimize çevrilmiştir.


KATİP ÇELEBİ(1609-1657):KATİP ÇELEBİ(1609-1657): İstanbul doğumludur.İstanbul doğumludur. Uzun yıllar divan katipliği yapmış,çeşitli Uzun yıllar divan katipliği yapmış,çeşitli

seferlere çıkmıştır.seferlere çıkmıştır. Arapça,Farsça,Fransızca ve Latince bilir.Arapça,Farsça,Fransızca ve Latince bilir. Tarih, coğrafya, bibliyografya, toplumbilim Tarih, coğrafya, bibliyografya, toplumbilim

alanlarında yazılmış güçlü eserleri vardır.alanlarında yazılmış güçlü eserleri vardır. Daha çok didaktik amaçlı eserler vermiştir.Daha çok didaktik amaçlı eserler vermiştir. Eserlerinin bazılarında sade nesir; bazılarında Eserlerinin bazılarında sade nesir; bazılarında

ise orta nesir özellikleri görülür.ise orta nesir özellikleri görülür.


““CihannümaCihannüma“ adlı coğrafya eserinde “ adlı coğrafya eserinde Japonya’dan Irak sınırına kadar olan ülkelerin Japonya’dan Irak sınırına kadar olan ülkelerin coğrafyasını, kısa tarihini, bitkiler ve hayvanlar coğrafyasını, kısa tarihini, bitkiler ve hayvanlar dünyasını anlatır.dünyasını anlatır.

““FezlekeFezleke” adlı eserde 17.yy.ın tarihi olaylarını ” adlı eserde 17.yy.ın tarihi olaylarını işler.işler.

““Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-BiharTuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar” da Türk ” da Türk denizcilik tarihinden söz eder.denizcilik tarihinden söz eder.

““Keşfü’z-ZünunKeşfü’z-Zünun” bibliyografya sözlüğüdür.” bibliyografya sözlüğüdür. ““Mizanü’l-Hak fi İhtiyari’l-AhakkMizanü’l-Hak fi İhtiyari’l-Ahakk” ta dönemin ” ta dönemin

tartışma konularını aktarır.tartışma konularını aktarır.


EVLİYA ÇELEBİ:EVLİYA ÇELEBİ: Babür Şah’ın “Babürname” ve Seydi Ali Reis’in Babür Şah’ın “Babürname” ve Seydi Ali Reis’in

“Mir’atü’l-Memalik” adlı eserlerinden sonra “Mir’atü’l-Memalik” adlı eserlerinden sonra edebiyatımızda gördüğümüz, adıyla anılan önemli bir edebiyatımızda gördüğümüz, adıyla anılan önemli bir seyahatname örneğini Evliya Çelebi yazmıştır.seyahatname örneğini Evliya Çelebi yazmıştır.

Osmanlı topraklarının hemen her yerini dolaşmıştır. Osmanlı topraklarının hemen her yerini dolaşmıştır. Bunun yanında komşu ülkeleri, Kuzey Afrika’yı, Bunun yanında komşu ülkeleri, Kuzey Afrika’yı, Avrupa’nın bir bölümünü dolaşmıştır.Avrupa’nın bir bölümünü dolaşmıştır.

Eserinde 17.yy. toplumlarının yaşayışlarını, gelenek, töre, Eserinde 17.yy. toplumlarının yaşayışlarını, gelenek, töre, kültür ve uygarlıklarını anlatması bakımından önemlidir.kültür ve uygarlıklarını anlatması bakımından önemlidir.

Söyleyeceklerini çoğunlukla açık, anlaşılır,ama abartılı Söyleyeceklerini çoğunlukla açık, anlaşılır,ama abartılı bir anlatımla hikaye etmiştir.bir anlatımla hikaye etmiştir.

Yabancı sözcükler kullandığı uzun cümleleri de vardır. Yabancı sözcükler kullandığı uzun cümleleri de vardır.


HALK EDEBİYATIHALK EDEBİYATI

A – ANONİM HALK EDEBİYATIA – ANONİM HALK EDEBİYATI

B – AŞIK TARZI HALK EDEBİYATIB – AŞIK TARZI HALK EDEBİYATI

C – TEKKE (Dini-Tasavvufi Halk)EDEBİYATIC – TEKKE (Dini-Tasavvufi Halk)EDEBİYATI


Halk Edebiyatının Genel Özellikleri:Halk Edebiyatının Genel Özellikleri: Hem şiir hem düzyazı alanında ürünler verilmiştir; Hem şiir hem düzyazı alanında ürünler verilmiştir;

ancak şiir ağırlıktadır.ancak şiir ağırlıktadır. İslamiyet’in kabulünden önceki dönemden büyük İslamiyet’in kabulünden önceki dönemden büyük

izler taşır.izler taşır. Halk hikayelerinde eski destanların; şiirlerde ise Halk hikayelerinde eski destanların; şiirlerde ise

koşuk ve saguların etkileri açıkça görülür.koşuk ve saguların etkileri açıkça görülür. Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir. Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir. Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer

verilir. verilir.


Şair, şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler. Şair, şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler. Nazım birimi dörtlüktür. Nazım birimi dörtlüktür. Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7’li,8’li ve Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7’li,8’li ve

11’li). 11’li). Yarım kafiye kullanılır.Rediften yararlanılmıştır. Yarım kafiye kullanılır.Rediften yararlanılmıştır. Az da olsa benzetmelerden faydalanılmıştır.Az da olsa benzetmelerden faydalanılmıştır.

(Boy serviye, yüz aya, (Boy serviye, yüz aya,

kaş kaleme, diş inciye, kaş kaleme, diş inciye,

yanak güle vb. benzetilir.) yanak güle vb. benzetilir.)


İşlenen konular;İşlenen konular;

““Aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,toplum,din,Aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,toplum,din,

zamandan şikayet”zamandan şikayet” sık sık işlenen konulardır. sık sık işlenen konulardır. Şiirlerin başlığı yoktur. Nazım şekilleri ile Şiirlerin başlığı yoktur. Nazım şekilleri ile

adlandırılır. adlandırılır. Divan şiirinden etkilenmeler sonucu bazı Halk Divan şiirinden etkilenmeler sonucu bazı Halk

şairleri aruz ölçüsü de kullanmışlardır.şairleri aruz ölçüsü de kullanmışlardır. Halk edebiyatında anlatım içten, canlı ve yalındır.Halk edebiyatında anlatım içten, canlı ve yalındır. Masal ve destanlardaki bazı olağanüstülükler Masal ve destanlardaki bazı olağanüstülükler

dışında, genelde somut ve gerçekçi konular dışında, genelde somut ve gerçekçi konular işlenmiştir. işlenmiştir.


HALK ŞAİRLERİNİN GRUPLANDIRILMASIHALK ŞAİRLERİNİN GRUPLANDIRILMASI

Halk şairleri, halk şiirinin yerleşmiş kurallarına Halk şairleri, halk şiirinin yerleşmiş kurallarına bağlı kalmakla birlikte, türlü kültürel nedenlerle bağlı kalmakla birlikte, türlü kültürel nedenlerle dil, anlatım, ölçü kullanımı bakımından farklı dil, anlatım, ölçü kullanımı bakımından farklı yönelişler içine girebilmektedirler. yönelişler içine girebilmektedirler.

Ayrıca yaşadıkları çevre de onların sanat Ayrıca yaşadıkları çevre de onların sanat anlayışlarını farklılaştıran bir etmen olarak anlayışlarını farklılaştıran bir etmen olarak karşımızı çıkmaktadır. karşımızı çıkmaktadır.

Halk şairlerini, işte bu gibi noktaları dikkate Halk şairlerini, işte bu gibi noktaları dikkate alarak şöyle ayırıyoruz:alarak şöyle ayırıyoruz:


GÖÇEBE(GEZGİN) ŞAİRLER GÖÇEBE(GEZGİN) ŞAİRLER Bir yere bağlı kalmadan gezerler. Bir yere bağlı kalmadan gezerler. Genellikle eğitim görmedikleri için, Divan Genellikle eğitim görmedikleri için, Divan

Edebiyatı’ndan etkilenmezler. Edebiyatı’ndan etkilenmezler. Dilleri sadedir. Dilleri sadedir. Hece ölçüsüne bağlıdırlar. Hece ölçüsüne bağlıdırlar. Geleneksel şiir anlayışını sürdürürler.Geleneksel şiir anlayışını sürdürürler.


YENİÇERİ ŞAİRLER YENİÇERİ ŞAİRLER Osmanlılar zamanında askerlik, hayat boyu Osmanlılar zamanında askerlik, hayat boyu

süren bir meslekti. süren bir meslekti. Orduda görev arasında şairler yetişmiştir. Orduda görev arasında şairler yetişmiştir. Bunlar, katıldıkları savaşlarla ilgili yiğitlik Bunlar, katıldıkları savaşlarla ilgili yiğitlik

şiirleriyle dikkati çekerler. şiirleriyle dikkati çekerler. Dil, anlatım, ölçü bakımından, göçebe şairler Dil, anlatım, ölçü bakımından, göçebe şairler

gibi geleneksel şiir anlayışına bağlıdırlar.gibi geleneksel şiir anlayışına bağlıdırlar.


KÖYLÜ ŞAİRLERKÖYLÜ ŞAİRLER Hayatları köylerde, kasabalarda geçer. Hayatları köylerde, kasabalarda geçer. Büyük kentlerle ilgileri olmadığı için, kent Büyük kentlerle ilgileri olmadığı için, kent

kültüründen, Divan Edebiyatı’ndan kültüründen, Divan Edebiyatı’ndan etkilenmeden, halk şiiri geleneklerine bağlı etkilenmeden, halk şiiri geleneklerine bağlı kalmışlardır.kalmışlardır.


KENTLİ ŞAİRLERKENTLİ ŞAİRLER Genellikle Divan Edebiyatı’nın etkisinde Genellikle Divan Edebiyatı’nın etkisinde

kalırlar. kalırlar. Hem Halk, hem de Divan Edebiyatı tarzında Hem Halk, hem de Divan Edebiyatı tarzında

şiirler söylerler. şiirler söylerler. Dillerinde Arapça ve Farsça sözcüklerin oranı Dillerinde Arapça ve Farsça sözcüklerin oranı

yüksektir. yüksektir. Hece ölçüsüyle birlikte aruza da yer verirler.Hece ölçüsüyle birlikte aruza da yer verirler.


TASAVVUF (TEKKE ) ŞAİRLERİTASAVVUF (TEKKE ) ŞAİRLERİ Tekkelerde yetiştikleri, din ve tasavvuf Tekkelerde yetiştikleri, din ve tasavvuf

konusunda eğitim gördükleri için, dilleri, konusunda eğitim gördükleri için, dilleri, göçebe, yeniçeri ve köylü şairlere göre bazen göçebe, yeniçeri ve köylü şairlere göre bazen daha ağırdır. daha ağırdır.

Zaman zaman Divan Edebiyatı’nın dil, anlatım, Zaman zaman Divan Edebiyatı’nın dil, anlatım, biçim, ölçü özelliklerini taşıyan şiirler söylerler. biçim, ölçü özelliklerini taşıyan şiirler söylerler.

Örneğin Örneğin Yunus EmreYunus Emre bile, aruz ölçüsü ve bile, aruz ölçüsü ve mesnevi düzeniyle mesnevi düzeniyle Risaletü’n-NushiyyeRisaletü’n-Nushiyye adlı bir adlı bir eser vermiştir.eser vermiştir.


ANONİM (ORTAK) HALK EDEBİYATI:ANONİM (ORTAK) HALK EDEBİYATI:

Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır. malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır.

Sözlü geleneğe dayanır. Sözlü geleneğe dayanır. Dili yalın,akıcı bir halk Türkçesidir.Dili yalın,akıcı bir halk Türkçesidir. Şiirde hece ölçüsü kullanılır. En çok 11’li hece Şiirde hece ölçüsü kullanılır. En çok 11’li hece

ölçüsü kullanılmıştır.ölçüsü kullanılmıştır. Nazım birimi Türkçedir.Nazım birimi Türkçedir.


Somut ve gerçeklerle iç içe bir edebiyattır. Somut ve gerçeklerle iç içe bir edebiyattır. Anonim halk edebiyatı ürünleridir; Anonim halk edebiyatı ürünleridir; ““Mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, Mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece,

masal,atasözleri,halk hikayeleri, karagöz ve orta masal,atasözleri,halk hikayeleri, karagöz ve orta oyunu” vb. oyunu” vb.

Bu ürünlerde “Bu ürünlerde “ölüm, aşk, hasret, yiğitlik,sıla ölüm, aşk, hasret, yiğitlik,sıla özlemi, toplumsal aksaklıklarözlemi, toplumsal aksaklıklar” gibi tüm ” gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir.insanlığı ilgilendiren konular işlenir.

Mecazlara ve diğer söz sanatlarına fazla yer Mecazlara ve diğer söz sanatlarına fazla yer verilmez. verilmez.


A-ANONİM HALK EDEBİYATI NAZIM A-ANONİM HALK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİBİÇİMLERİ

MANİ:MANİ: Tek dörtlükten oluşan, çok çeşitli konuları işleyebilen ve Tek dörtlükten oluşan, çok çeşitli konuları işleyebilen ve

genelde “aaxa” biçiminde uyaklanan nazım biçimidir.genelde “aaxa” biçiminde uyaklanan nazım biçimidir. Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm

gibi temaları işleyen bir türdür. gibi temaları işleyen bir türdür. Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir. Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir. Bir dörtlükten oluşur. Bir dörtlükten oluşur. İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır. İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır. Asıl maksat son iki dizelerde söylenir. Asıl maksat son iki dizelerde söylenir. Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir. Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir. Dört dizeden fazla olan maniler de vardır.Dört dizeden fazla olan maniler de vardır. İki kişinin karşılıklı söyledikleri manilere “deyiş” denir. İki kişinin karşılıklı söyledikleri manilere “deyiş” denir.


NİNNİNİNNİ Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi

ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür. ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür. Hece ölçüsü ile söylenir.(7’li 8’li ve 9’lu).Hece ölçüsü ile söylenir.(7’li 8’li ve 9’lu). Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini,

kendi sevincini, üzüntülerini anlatır.kendi sevincini, üzüntülerini anlatır.


TÜRKÜTÜRKÜ Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir. Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir. Daha çok hecenin 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenir. Daha çok hecenin 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenir. İki bölümden oluşur.Birinci bölüm türkünün asıl İki bölümden oluşur.Birinci bölüm türkünün asıl

sözlerinin bulunduğu bölümdür.Buna sözlerinin bulunduğu bölümdür.Buna bent bent denir. İkinci denir. İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridir.Bunlara da bölümleridir.Bunlara da kavuştakkavuştak denir. denir.

Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir. Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir. Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,hasret,sevgi ve güzellik gibi Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,hasret,sevgi ve güzellik gibi

konular işlenmiştir. konular işlenmiştir. Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye

değişir. değişir. AĞITLAR:AĞITLAR: Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile

getiren ve her zaman bir ezgiyle söylenen şiirlerdir.getiren ve her zaman bir ezgiyle söylenen şiirlerdir. Ağıtlar, aslında bir türkü çeşididirAğıtlar, aslında bir türkü çeşididir


B)AŞIK TARZI HALK EDEBİYATIB)AŞIK TARZI HALK EDEBİYATI

ÖZELLİKLERİ:ÖZELLİKLERİ: Bu edebiyatın yaratıcıları usta – çırak ilişkisiyle Bu edebiyatın yaratıcıları usta – çırak ilişkisiyle

yetişen gezgin aşık (ozan)lardır.yetişen gezgin aşık (ozan)lardır. Din dışı konuları işleyen ve “Din dışı konuları işleyen ve “aşıkaşık” denen saz ” denen saz

şairleri tarafından oluşturulan Halk edebiyatı şairleri tarafından oluşturulan Halk edebiyatı türüdür.türüdür.

15.yy.ın sonlarına doğru halk, Anadolu’da 15.yy.ın sonlarına doğru halk, Anadolu’da göçebe hayattan yerleşik hayata geçmeye göçebe hayattan yerleşik hayata geçmeye başlamış; böylece Halk şiirinde “başlamış; böylece Halk şiirinde “ozanozan”ın yerini ”ın yerini ““aşıkaşık”; “”; “kopuzkopuz”un yerini “”un yerini “sazsaz” almıştır.” almıştır.

Aşık adı verilen halk şairleri tarafından Aşık adı verilen halk şairleri tarafından oluşturulmuştur. oluşturulmuştur.


Aşıklar genellikle okur yazar değillerdir. Aşıklar genellikle okur yazar değillerdir. Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında

yetişir.yetişir. Konu,“Konu,“genellikle doğal güzellikler, aşk, sosyal genellikle doğal güzellikler, aşk, sosyal

olaylar, ayrılık, özlem, ölüm, yoksulluk vb.olaylar, ayrılık, özlem, ölüm, yoksulluk vb.” ” Hece ölçüsünün 7,8,11’li kalıpları çok Hece ölçüsünün 7,8,11’li kalıpları çok

kullanılmıştır.kullanılmıştır. Daha çok yarım kafiye kullanılmıştır. Cinaslara Daha çok yarım kafiye kullanılmıştır. Cinaslara

yer verilmiştir.yer verilmiştir.


Şiirlerin son dörtlüğünde şairin mahlası(veya Şiirlerin son dörtlüğünde şairin mahlası(veya adı) kullanılmıştır.adı) kullanılmıştır.

Kullanılan dil halk dilidir.Söyleyiş yalın, sade ve Kullanılan dil halk dilidir.Söyleyiş yalın, sade ve özlüdür.özlüdür.

Aşık edebiyatına ait şiirler, meraklı dinleyiciler Aşık edebiyatına ait şiirler, meraklı dinleyiciler tarafından “tarafından “cönkcönk” adı verilen defterlerde ” adı verilen defterlerde toplanmıştır.toplanmıştır.

Cönkler, bir çeşit şiir antolojisi sayılabilir.Cönkler, bir çeşit şiir antolojisi sayılabilir. Aşık edebiyatı nazım biçimleri: “Aşık edebiyatı nazım biçimleri: “KoşmaKoşma, , semaisemai, ,

varsağıvarsağı, , destandestan”” Aşık edebiyatı nazım türleri: “Aşık edebiyatı nazım türleri: “GüzellemeGüzelleme, ,

koçaklamakoçaklama, , taşlamataşlama, , ağıtağıt””


Aşık TÜRK Halk Edebiyatında XVI yy'ın başından itibaren görülen şair tipidir.

Aşığın şairlik gücünü rüyasında. pirin sunduğu "aşk badesini" içmekle ve "sevgilisinin hayalini" görmekle kazandığına inanılır.

Rüya da genellikle aşık adayının karşısına bir sevgili veya saz çıkmaktadır.

Rüyaların süsü ak sakallı bir derviş ve bazen bir bazen üç dolu bardaktır. Bardağın rüyada tas halinde görülmesine de sık sık rastlanır. Ozanlara rüyada sunulan tasların içindeki mayilere "aşk dolusu" denir.

Fars Edebiyatı'nın etkisiyle bade adını da almaktadır. Bunlar;erlik, pirlik ve aşk badesi diye adlandırılır. Aşıklarımız genellikle bir usta aşığın yanında yetişirler.


• Ondan hem usta deyişlerini hem de sanatın icrasına ilişkin yol ve yöntemleri öğrenirler.

• Aşık meclislerinde, kahvelerde bu ustaların sanatlarını icra ediş biçimlerini yeterince kavradıktan sonra, ustalaşan ozanlar da kendilerine çırak alırlar ve gelenek bu şekilde devam eder.


Aşık, bilgi, duygu ve becerisini gösterir. Atışmalardaki amaç; .yarışmak ve kazanmaktır. Atışmalarda (deyişme) en az iki aşık karşı karşıya

gelir. Mecliste bulunan saygın bir kişinin ya da usta bir ozanın ayak söylemesiyle atışma başlar. Ayağa (uyak) uygun dörtlük söyleyemeyen aşığın yenilgisiyle atışma sona erer.

Aşık edebiyatının başlıca unsurlarından birisini hikaye anlatımı oluşturur.

Saz şairleri içerisinde geleneğe bağlı olanların çoğu aşık meclislerinde hikaye anlatırlar.

Bir kısım usta saz şairleri ise, bir yandan usta malı halk hikayeleri anlatırken bir yandan da kendi düzdükleri, ürettikleri hikayeleri anlatırlar.


Aşık edebiyatı, kökü çok eskilere dayanan bir gelenekler zinciridir. Bu edebiyatın içinde yer alan isimlerin geleneğe göre uymaları gereken bir takım kurallar vardır. Bunu yerine getirmeyen kişi, aşık sayılmaz ve dolayısıyla saz çalıp şiir söyleme hakkını kazanamaz.

>Mahlas alma >Rüya sonrası aşık olma (Bade içme) >Usta - Çırak ilişkisi >Aşık karşılaşmaları Aşıklık geleneğini şu şekilde sıralamak mümkündür: >Leb – değmez tarzı söyleyiş >Askı (muamma) >Dedim – dedi tarzı söyleyiş >Tarih bildirme >Nazire söyleme >Saz çalma


1.Mahlas alma Mahlas, şairlerin yazdıkları şiirlerde asıl adlarının

yerine kullandıkları takma ada denir. Halk edebiyatında mahlas, geleneğe bağlı

uygulanan bir kuraldır. Aşıkların çoğunun asıl ismi unutulmuş, mahlasları

isim olarak kullanılır olmuştur. Dadaloğlu'nun asıl adı Veli, Sümmani'nin

Hüseyin, Gevheri'nin Mehmet vb.dir


Rüya motifi Türk Halk Edebiyatında sıkça karşımıza çıkan bir motiftir.

Genellikle halk hikayelerinde yer alan bu motif bazı aşıkların hayat hikayeleri içinde de görülmektedir.

Aşıklar aşıklığa başlamayı ya da yetişip usta aşık olmayı geleneksel bir unsur olarak gördükleri iki önemli yol, usta yanında yetişme ya da rüyada bade içerek badeli aşık olmaya bağlarlar.

İnanışa göre aşık olmak için ya usta ya da mutlaka “pir” elinden bade içmesi gerekir.bade, şerbet, su gibi içilecek bir içecek olabileceği gibi elma, nar, ekmek, üzüm gibi herhangi bir yiyecek de olabilir.

Bade aşığa; bir pir, üçler, beşler, yediler, kırklar tarafından verilir

2.Rüya Sonrası Aşık Olma(Bade İçme)


3.Usta – Çırak• Aşık edebiyatında yüzyıllar boyu yaşatılan

geleneklerin en önemlilerinden biri de usta-çırak geleneğidir.

• Aşıklar genellikle bir usta aşığın yanında onun çırağı olarak yetenekler ölçüsünde olgunlaşırlar.

• Gelenek gereği icracılık ve aşığın şairlikteki ustalığı için üstat da denilen bir aşığın yanında ders almaları gerekmektedir.

• Genç aşığın ustasının yanında çok büyük bir sabır göstermesi gerekmektedir.

• Sabrın sonunda çırak ustasının hayır duasını alarak tek başına halk önüne çıkma iznine kavuşur.


4. Aşık Karşılaşmaları Atışma, aşıkların dinleyenler karşısında, deyişme

sırasında birbirini iğneleyici fakat mizah çerçevesi içinde söyleşmeleridir.

Karşılama, aşıkların rakibine üstün gelmek için soru cevaplı tarzı seçmesi ya da onu mat etmenin yollarını aramasıdır.

Aşıkların doğaçlama, karşılıklı olarak belirli bir kural çerçevesinde söyleşmelerine "atışma" denir.

Atışma, en az iki aşığın dinleyici huzurunda karşı karşıya gelerek birbirlerini sazda ve sözde belli kurallar çerçevesinde denemeleri esasına dayanır


5. Leb-Değmez Aşıkların ustalıklarını sergilemek için bir nevi söz

hüneri olarak başvurdukları bir biçimdir. İçinde (b, p, m, v,n)”dudak ve diş-dudak sesleri

bulunmadan söylenilen şiir demektir. Aşıkların dudakları arasına iğne koyarak

yarıştıkları bir atışma biçimidir


6. Askı (Muamma) Muamma, Halk şiirinde bir kimsenin ya da

varlığın adını gizleyen şiir demektir. Aşık edebiyatında muammanın özel bir önemi

vardır. Aşıklarca muamma düzenlemek ya da bir

muammayı çözmek bilgi ve zeka ister.


7.Dedim – Dedi Tarzı Söyleyişi

Halk şiirinde yaygın olarak kullanılan bir biçim olup koşma ve semailerdeki aşık ve sevgilinin karşılıklı söyleşmeleridir.


8.Tarih Bildirme Aşık, kıtlık, yangın, sel, felaketleri, salgın hastalık,

önemli savaşlar vb. toplumu yakından ilgilendiren sosyal hayatla ilgili olaylarla kendi doğum tarihini şiirlerinde tarihi bir belge olmasını istemiş ve genellikle ilk ya da son dörtlükte bazen de ara yerde tarih belirtmiştir


9. Nazire Söyleme

Nazire, bir şairin şiirini diğer bir şair tarafından aynı uyak ve ölçüde benzer bir biçimde yazma, söyleme demektir


10. Saz Çalma

• Saz aşık için ilhamı kamçılayan bir alet olup aşıklık geleneğinin en önemli unsurlarından biridir.


AŞIK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİAŞIK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

KOŞMAKOŞMA ““Sevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlikSevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlik” ”

gibi konuları işleyen bir türdür.gibi konuları işleyen bir türdür. Genellikle lirik konularda söylenir.Genellikle lirik konularda söylenir. 11’li hece ölçüsüyle söylenir.(6+5 ve 4+4+3). 11’li hece ölçüsüyle söylenir.(6+5 ve 4+4+3). Nazım birimi dörtlüktür. (en az 3,en fazla 5). Nazım birimi dörtlüktür. (en az 3,en fazla 5). Son dörtlükte ozanın adı yer alır. Son dörtlükte ozanın adı yer alır. Kafiye düzeni abab,cccb,dddb.... şeklindedir.Kafiye düzeni abab,cccb,dddb.... şeklindedir.


Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir.Bunlara Halk şiiri nazım türleri de isimlendirilmiştir.Bunlara Halk şiiri nazım türleri de denir: denir:

a) Güzelleme:a) Güzelleme: Sevilen herhangi bir şeyin(kadın, at doğa,ördek…) Sevilen herhangi bir şeyin(kadın, at doğa,ördek…)

güzelliklerini övmek için söylenen lirik koşmadır. güzelliklerini övmek için söylenen lirik koşmadır. En ünlü şairi Karacaoğlan’dır. En ünlü şairi Karacaoğlan’dır. b) Taşlama:b) Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini

eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir.eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir. Divan edb .nda karşılığı; “hicviye”, Divan edb .nda karşılığı; “hicviye”, Batı edb.nda; “satir”,Batı edb.nda; “satir”, Çağdaş edb.ta ise “yergi”dir. Çağdaş edb.ta ise “yergi”dir.


c) Koçaklama:c) Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri

anlatan şiirlerdir.anlatan şiirlerdir. En başarılı sanatçıları Köroğlu ve Dadaloğlu’dur. En başarılı sanatçıları Köroğlu ve Dadaloğlu’dur. d) Ağıt:d) Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir. Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir. Belli bir ezgi ile söylenir. Belli bir ezgi ile söylenir. Ağıt, bir nazım biçimi değil bir şiir türüdür.Koşma Ağıt, bir nazım biçimi değil bir şiir türüdür.Koşma

biçiminde söylendiği gibi türkü biçiminde de biçiminde söylendiği gibi türkü biçiminde de söylenebilir.söylenebilir.

Divan şiirinde karşılığı; ”mersiye”, Divan şiirinde karşılığı; ”mersiye”, Eski Türk şiirinde ise “sagu”dur.Eski Türk şiirinde ise “sagu”dur. Batı edebiyatında ise “dramatik şiir” dir.Batı edebiyatında ise “dramatik şiir” dir.


SEMAİ:SEMAİ: Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir. Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir. Koşma gibi kafiyelenir.Koşma gibi kafiyelenir. En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur.En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur. Kendine özgü bir ezgisi vardır. Kendine özgü bir ezgisi vardır. Koşmada işlenen temaların ve konuların Koşmada işlenen temaların ve konuların

hepsi,semai de kullanılır.hepsi,semai de kullanılır. Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük

sayılır.sayılır. Halk şiiri nazım türleri semailerde de kulanılır.Halk şiiri nazım türleri semailerde de kulanılır. Halk şiirinde aruzla söylenmiş semailer de Halk şiirinde aruzla söylenmiş semailer de

vardır.Bunlar Divan şiirine özenmiş şairler vardır.Bunlar Divan şiirine özenmiş şairler tarafından söylenmiştir.tarafından söylenmiştir.


VARSAĞIVARSAĞI:: İlk olarak Toroslarda yaşayan Varsak boyundaki ozanlar İlk olarak Toroslarda yaşayan Varsak boyundaki ozanlar

tarafından kullanılmıştır. tarafından kullanılmıştır. Kendine özgü bir bestesi vardır. Kendine özgü bir bestesi vardır. Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan,babacan, erkekçe Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan,babacan, erkekçe

bir hava duyulur. bir hava duyulur. Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir. Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir. Diğer nazım şekillerinden farklı “bre,behey,hey” gibi Diğer nazım şekillerinden farklı “bre,behey,hey” gibi

ünlemlere yer verilmesidir. ünlemlere yer verilmesidir. Hayattan ve talihten şikayet işlenir.Koşma ve semailerde Hayattan ve talihten şikayet işlenir.Koşma ve semailerde

işlenen konuların aynısı işlenir.işlenen konuların aynısı işlenir. Karacaoğlan’ın varsağıları ünlüdür.Karacaoğlan’ın varsağıları ünlüdür.


DESTAN:DESTAN: ““Yiğitlik,savaş,deprem,yangın gibi toplumsal açıdan Yiğitlik,savaş,deprem,yangın gibi toplumsal açıdan

önemli konular”ın işlendiği bir türdür. önemli konular”ın işlendiği bir türdür. Nazım birimi dörtlüktür.(En uzun 100 dörtlük olanları Nazım birimi dörtlüktür.(En uzun 100 dörtlük olanları

vardır. vardır. Genellikle 11’li hece ölçüsü ile yazılır.Genellikle 11’li hece ölçüsü ile yazılır. Son dörtlükte şair mahlasını söyler.Son dörtlükte şair mahlasını söyler. Kendilerine özgü bir söyleyişi vardır. Kendilerine özgü bir söyleyişi vardır. Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır. Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır. Halk şiirinin en uzun nazım biçimidir.Halk şiirinin en uzun nazım biçimidir. Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı ‘’en Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı ‘’en

ünlüsüdür’’.ünlüsüdür’’. NOT: NOT: Aşık edebiyatındaki destanla “epope” anlamındaki Aşık edebiyatındaki destanla “epope” anlamındaki

destan birbiriyle karıştırılmamalıdır.destan birbiriyle karıştırılmamalıdır.


AŞIK EDEBİYATI SANATÇILARIAŞIK EDEBİYATI SANATÇILARI

KÖROĞLUKÖROĞLU 16.yy’li halk şairlerimizdendir. 16.yy’li halk şairlerimizdendir. Bolu Beyi ile yaptığı mücadele ile tanınır.Bolu Beyi ile yaptığı mücadele ile tanınır. Köroğlu’nun şiirleri, onun adının çevresinde Köroğlu’nun şiirleri, onun adının çevresinde

oluşturulan halk hikayeleri arasına oluşturulan halk hikayeleri arasına serpiştirilmiştir.serpiştirilmiştir.

Hikayelerin 24 farklı söylenişi vardır. Hikayelerin 24 farklı söylenişi vardır. Şiirleri arasında yiğitçe,coşkun bir seslenişle Şiirleri arasında yiğitçe,coşkun bir seslenişle

söylenmiş koçaklamaları önemli bir yer tutar. söylenmiş koçaklamaları önemli bir yer tutar. Aşk,tabiat gibi konuları işlediği şiirleri de vardır. Aşk,tabiat gibi konuları işlediği şiirleri de vardır.


KARACAOĞLAN:KARACAOĞLAN: 17.yy halk şairidir. 17.yy halk şairidir. Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir.Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir. Şiirlerinden yola çıkarak onun Anadolu’nun birçok Şiirlerinden yola çıkarak onun Anadolu’nun birçok

yerini,Mısır, Rumeli ve Trablusgarb’ı gezdiğini anlıyoruz.yerini,Mısır, Rumeli ve Trablusgarb’ı gezdiğini anlıyoruz. Aşk ve tabiat şairidir. Aşk ve tabiat şairidir. Dili sadedir arı ve duru bir Türkçe’dir. Dili sadedir arı ve duru bir Türkçe’dir. Süsten gösterişten uzak bir anlatımı vardır.Süsten gösterişten uzak bir anlatımı vardır. Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir. Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir. Şiirlerini hece ölçüsü ile yazmıştır. Şiirlerini hece ölçüsü ile yazmıştır. Sevgililerin gerçek isimleri ilk kez onun şiirlerinde Sevgililerin gerçek isimleri ilk kez onun şiirlerinde

söylenmeye başlanmıştır.söylenmeye başlanmıştır.


KAYIKÇI KUL MUSTAFA: KAYIKÇI KUL MUSTAFA: 17.yy.ın ilk yarısında üne kavuşmuştur.17.yy.ın ilk yarısında üne kavuşmuştur. Yeniçeri Ocağı’ndan yetişmiştir.Yeniçeri Ocağı’ndan yetişmiştir. Divan şiirinin etkisinden uzak, halk zevkine bağlı, doğal Divan şiirinin etkisinden uzak, halk zevkine bağlı, doğal

bir söyleyişi vardır.bir söyleyişi vardır. Kahramanca bir eda ile söyleyişi, nazım kusurlarını Kahramanca bir eda ile söyleyişi, nazım kusurlarını

kapatır.kapatır. 2. Osman’ın şehit edilişi, 4.Murat’ın Bağdat’ı kuşatması 2. Osman’ın şehit edilişi, 4.Murat’ın Bağdat’ı kuşatması

gibi tarihsel olayları işleyen şiirler, destanlar söylemiştir.gibi tarihsel olayları işleyen şiirler, destanlar söylemiştir. Şiirleri uzun süre yeniçeriler arasında, sınır boylarında Şiirleri uzun süre yeniçeriler arasında, sınır boylarında

sevilerek okunmuştur.sevilerek okunmuştur. ““Genç Osman Destanı” en tanınmış şiiridir.Genç Osman Destanı” en tanınmış şiiridir.


AŞIK ÖMER( ? – 1707):AŞIK ÖMER( ? – 1707): Konya doğumlu olan Aşık Ömer gençliğinde bir Konya doğumlu olan Aşık Ömer gençliğinde bir

çok yerleri gezmiş,savaşlara katılmıştır.çok yerleri gezmiş,savaşlara katılmıştır. 17.yy. şairlerince “üstad” sayılmıştır.17.yy. şairlerince “üstad” sayılmıştır. Saz şairleri arasında en çok şiiri olan şairdir. Saz şairleri arasında en çok şiiri olan şairdir.

(1500 civarı).(1500 civarı). Şiirlerinde Şiirlerinde Divan şiirinin etkisi açıkçaDivan şiirinin etkisi açıkça görülür. görülür. Hem aruz hem de heceyle şiirler yazmıştır. Hem aruz hem de heceyle şiirler yazmıştır. Heceyle yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır.Heceyle yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır. Dili diğer halk şairlerine göre biraz ağırdır. Dili diğer halk şairlerine göre biraz ağırdır.


DERTLİ(1772-1845):DERTLİ(1772-1845): Aşk yüzünden usturayla kendini öldürmeye Aşk yüzünden usturayla kendini öldürmeye

kalkışmış ve yara izinden ötürü “Dertli” kalkışmış ve yara izinden ötürü “Dertli” mahlasını almıştır.mahlasını almıştır.

Halk, Tekke ve Divan edebiyatlarını yakından Halk, Tekke ve Divan edebiyatlarını yakından tanımış; bu alanda şiirler söylemiştir.tanımış; bu alanda şiirler söylemiştir.

Şiirlerini hem aruz hem de heceyle söylemiştir. Şiirlerini hem aruz hem de heceyle söylemiştir. Sanatçı kişiliğini ve başarısını, lirik koşma ve Sanatçı kişiliğini ve başarısını, lirik koşma ve

semailerinde görürüz.semailerinde görürüz. Şiirlerini Dertli Divanı’ında toplamıştır.Şiirlerini Dertli Divanı’ında toplamıştır.


GEVHERİ ( ? – 1737?):GEVHERİ ( ? – 1737?): 17.yy sonu ve 18.yy başında yaşamıştır. 17.yy sonu ve 18.yy başında yaşamıştır. Şiirden Şam’a, Arabistan’a gittiğini bir Şiirden Şam’a, Arabistan’a gittiğini bir

kaynaktan da Rumeli’de bulunduğunu ve bir kaynaktan da Rumeli’de bulunduğunu ve bir paşanın yanında katiplik yaptığını öğreniyoruz. paşanın yanında katiplik yaptığını öğreniyoruz.

Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır. Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır. Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır.Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır. Heceyle yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır.Heceyle yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır. Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı

mazmunlarına yer vermiştir.mazmunlarına yer vermiştir.


ERZURUMLU EMRAH( ? – 1860):ERZURUMLU EMRAH( ? – 1860): Erzurum’un köylerinde doğduğu için “Erzurumlu Erzurum’un köylerinde doğduğu için “Erzurumlu

Emrah” olarak anılan şair, Anadolu’nun çeşitli Emrah” olarak anılan şair, Anadolu’nun çeşitli yerlerini gezmiştir.yerlerini gezmiştir.

Saz şairleri içinde Divan şiirini en iyi bilenlerdenSaz şairleri içinde Divan şiirini en iyi bilenlerden biridir.biridir.

Heceyle yazdığı koşma ve semaileri yanında aruzla Heceyle yazdığı koşma ve semaileri yanında aruzla yazılmış gazel, murabba ve muhammesleri vardır.yazılmış gazel, murabba ve muhammesleri vardır.

Heceyle yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır. Heceyle yazdığı şiirlerinde daha başarılıdır.


SEYRANİ(1807-1866):SEYRANİ(1807-1866): Kayseri’nin Develi kasabasında doğmuştur. Kayseri’nin Develi kasabasında doğmuştur. İstanbul’a gelmiş ancak devrin büyüklerini İstanbul’a gelmiş ancak devrin büyüklerini

hicvettiği için memleketine dönmek zorunda hicvettiği için memleketine dönmek zorunda kalmıştır. kalmıştır.

Hicivleriyle tanınır.Hicivleriyle tanınır. Çağın aksaklıkları, yetersiz Çağın aksaklıkları, yetersiz yöneticileri, bilgisiz sofuları taşlamalarıyla yöneticileri, bilgisiz sofuları taşlamalarıyla yermiştir. yermiştir.

Aruzlar da yazmakla birlikte asıl şöhretini hece Aruzlar da yazmakla birlikte asıl şöhretini hece ölçüsüyle bulmuştur.ölçüsüyle bulmuştur.


DADALOĞLU(1785?-1868?):DADALOĞLU(1785?-1868?): Toroslardaki göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan Toroslardaki göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan

Dadaloğlu’nun hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur. Dadaloğlu’nun hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur. Şiirlerinde yiğitçe bir sesleniş olduğu gibi içli söyleyiş de Şiirlerinde yiğitçe bir sesleniş olduğu gibi içli söyleyiş de

vardır.vardır. Şehir yaşamından uzak olduğu için Divan şiirinden hiç Şehir yaşamından uzak olduğu için Divan şiirinden hiç

etkilenmemiştir.etkilenmemiştir. Semai, varsağı,koşma, destan yazmakla beraber asıl Semai, varsağı,koşma, destan yazmakla beraber asıl

sanatçı kimliğini türkülerinde gösterir.sanatçı kimliğini türkülerinde gösterir. Dili, halkın konuştuğu Türkçedir;halk söyleyişini Dili, halkın konuştuğu Türkçedir;halk söyleyişini

şiirleştirmiştir. şiirleştirmiştir. İçinde bulunduğu tarih ve toplum olaylarını şiirlerine İçinde bulunduğu tarih ve toplum olaylarını şiirlerine

yansıtmıştır. yansıtmıştır.


RUHSATİ(19.YY):RUHSATİ(19.YY): Lirik bir saz şairidir.Lirik bir saz şairidir. Tasavvufa bağlı bir şair olarak aruzla didaktik şiirler Tasavvufa bağlı bir şair olarak aruzla didaktik şiirler

yazmıştır.yazmıştır. Hece ile yazdığı şiirllerinde daha başarılıdır.Hece ile yazdığı şiirllerinde daha başarılıdır. SÜMMANİ(1860-1915):SÜMMANİ(1860-1915): Doğu Anadolu’da aşık geleneğine bağlı olarak aşık olmuş, Doğu Anadolu’da aşık geleneğine bağlı olarak aşık olmuş,

şiirler söylemiştir.şiirler söylemiştir. Hayali sevgilisi Gülperi’yi bulmak için pek çok ülkeyi Hayali sevgilisi Gülperi’yi bulmak için pek çok ülkeyi

gezmiştir.gezmiştir. Destanlarında sosyal konuları, deprem ve yangın gibi acıları Destanlarında sosyal konuları, deprem ve yangın gibi acıları

dile getirir.dile getirir. Koşma ve semailerinde aşk, doğa ve insan sevgisini işlemiştir.Koşma ve semailerinde aşk, doğa ve insan sevgisini işlemiştir. Orijinal buluşlarıyla halk söyleyişinin en güzel örneklerini Orijinal buluşlarıyla halk söyleyişinin en güzel örneklerini

vermiştir.vermiştir.


BAYBURTLU ZİHNİ(1802-1859):BAYBURTLU ZİHNİ(1802-1859): Medrese öğrenimi görmüş,divan katipliği Medrese öğrenimi görmüş,divan katipliği

yapmış,memurluk yapmıştıryapmış,memurluk yapmıştır Hece ve aruzla şiirler yazmıştır.Kaside, gazel ve Hece ve aruzla şiirler yazmıştır.Kaside, gazel ve

tahmisler yazmıştır.tahmisler yazmıştır. Asıl ününü, hece ile yazdığı,Divan’ına bile Asıl ününü, hece ile yazdığı,Divan’ına bile

almadığı yergi ve taşlama türündeki şiirleriyle almadığı yergi ve taşlama türündeki şiirleriyle kazanmıştır.kazanmıştır.

Şiirlerini topladığı bir Şiirlerini topladığı bir DivanDivan’ı ve “’ı ve “SergüzeştnameSergüzeştname” ” adlı bir mesnevisi vardır.adlı bir mesnevisi vardır.


AŞIK VEYSEL ŞATIROĞLU(1894-1973):AŞIK VEYSEL ŞATIROĞLU(1894-1973): Sivas’ın Sivrialan Köyü’nde doğmuştur.Sivas’ın Sivrialan Köyü’nde doğmuştur. Aşık şiirinin son büyük ustasıdır.Aşık şiirinin son büyük ustasıdır. Yedi yaşındayken bir çiçek salgınında gözlerini kaybetmiş, Yedi yaşındayken bir çiçek salgınında gözlerini kaybetmiş,

babasının avunsun diye verdiği kırık sazla çalıp söylemeye babasının avunsun diye verdiği kırık sazla çalıp söylemeye başlamıştır.başlamıştır.

Bir arkadaşı ile birlikte 3 ay yaya yürüyerek Ankara’ya Bir arkadaşı ile birlikte 3 ay yaya yürüyerek Ankara’ya gelmiş ve Cumhuriyet’in 10.yıl törenlerine katılmıştır.gelmiş ve Cumhuriyet’in 10.yıl törenlerine katılmıştır.

Şiirlerinde aşk, yurt, sevgisi, toprak sevgisi dikkati çeker.Şiirlerinde aşk, yurt, sevgisi, toprak sevgisi dikkati çeker. Gözlerinin dış dünyaya kapalı olması, ona zengin bir iç Gözlerinin dış dünyaya kapalı olması, ona zengin bir iç

dünya kazandırmıştır.dünya kazandırmıştır. Şiirlerinde sade bir Türkçe görülür.Şiirlerinde sade bir Türkçe görülür. Şiirleri Ümit Yaşar Oğuzcan tarafından “Dostlar Beni Şiirleri Ümit Yaşar Oğuzcan tarafından “Dostlar Beni

Hatırlasın” adlı kitapta toplanmıştır.Hatırlasın” adlı kitapta toplanmıştır.


C-TEKKE EDEBİYATIC-TEKKE EDEBİYATI

ÖZELLİKLERİ:ÖZELLİKLERİ: Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle

gelişen bir edebiyattır. gelişen bir edebiyattır. Bu edebiyatın konusu; “Bu edebiyatın konusu; “Allah aşkı ve Vahdet-i Allah aşkı ve Vahdet-i

VücudVücud” düşüncesidir. ” düşüncesidir. Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır.Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır. Dili halkın anlayabileceği bir dildir. Dili halkın anlayabileceği bir dildir. Tekke şairlerinin çoğu, tarikatlardan yetişmiş şeyh Tekke şairlerinin çoğu, tarikatlardan yetişmiş şeyh

ve dervişlerdir.ve dervişlerdir.


Tekke şairleri, cehennemden korkutmayı değil;aşk Tekke şairleri, cehennemden korkutmayı değil;aşk yoluyla Allah’ı sevdirerek, insanları Allah’a yoluyla Allah’ı sevdirerek, insanları Allah’a yaklaştırma yolunu seçmiştir.yaklaştırma yolunu seçmiştir.

““Tevhid inancı, peygamber sevgisi, ahlak, iyilik, Tevhid inancı, peygamber sevgisi, ahlak, iyilik, dinle ilgili konular,ölüm vbdinle ilgili konular,ölüm vb.” temalar işlenmiştir..” temalar işlenmiştir.

Bu edebiyatın kendine has nazım şekli yoktur. Bu edebiyatın kendine has nazım şekli yoktur. Hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım Hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım şekilleri kullanılmıştır. “şekilleri kullanılmıştır. “Gazel, mesnevi ve koşmaGazel, mesnevi ve koşma” ” tarzını sıkça kullanmışlardır.tarzını sıkça kullanmışlardır.

Tekke edebiyatı nazım türlerinin başlıcaları Tekke edebiyatı nazım türlerinin başlıcaları şunlardır: “şunlardır: “İlahi, nefes, nutuk, deme, tapuğ, İlahi, nefes, nutuk, deme, tapuğ, şathiye, devriyeşathiye, devriye””


Saz şairlerine ve divan şairlerine göre daha geniş Saz şairlerine ve divan şairlerine göre daha geniş kitlelere seslenirler. Amaçları saraydaki kitlelere seslenirler. Amaçları saraydaki padişahtan dağdaki okumayan çobana kadar padişahtan dağdaki okumayan çobana kadar herkese Allah sevgisini aşılamaktır.herkese Allah sevgisini aşılamaktır.

Şiirlerin besteli olması etki alanını genişletir.Şiirlerin besteli olması etki alanını genişletir. Halkın ruh yükselişinde, irfan ve hüner sahibi Halkın ruh yükselişinde, irfan ve hüner sahibi

olmasında, nefis ve karakter eğitiminde büyük olmasında, nefis ve karakter eğitiminde büyük emekleri vardır. Bu yüzden halk tarafından çok emekleri vardır. Bu yüzden halk tarafından çok sevilirler.sevilirler.

Tekke şairleri çoğunlukla bilgin kişilerdir.Çağın Tekke şairleri çoğunlukla bilgin kişilerdir.Çağın bütün ilimlerini bilirler.bütün ilimlerini bilirler.

Din ve tasavvufla ilgili tüm kahramanlar, Din ve tasavvufla ilgili tüm kahramanlar, efsaneler, timsaller sık kullanılır.efsaneler, timsaller sık kullanılır.


İLAHİ:İLAHİ: Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan

şiirlere denir. şiirlere denir. Özel bir ezgiyle okunur. Özel bir ezgiyle okunur. Hecenin 7’li 8’li 11’li kalıbıyla söylenir.Hecenin 7’li 8’li 11’li kalıbıyla söylenir. Divan şiirindeki tevhid ve münacaatın Halk Divan şiirindeki tevhid ve münacaatın Halk

şiirindeki karşılığıdır. şiirindeki karşılığıdır. İlahiye Mevleviler “ayin”; İlahiye Mevleviler “ayin”; Bektaşiler “nefes”;Bektaşiler “nefes”;

Gülşeniler “tapuğ”;Gülşeniler “tapuğ”; Halvetiler “durak”;Halvetiler “durak”; diğer diğer tarikatlar “cumhur” adı verir.tarikatlar “cumhur” adı verir.

En ünlü şairi Yunus Emre’dir.En ünlü şairi Yunus Emre’dir.


NEFESNEFES Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir. Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir. Allah’a ulaşma yolları, mürşide duyulan Allah’a ulaşma yolları, mürşide duyulan

hayranlık, müridliğin adabı gibi konularda yazılır.hayranlık, müridliğin adabı gibi konularda yazılır. Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır. Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır. Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de söyler.Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de söyler. Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslup vardır.Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslup vardır.

NUTUKNUTUK Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren

dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir. öğretmek için söyledikleri şiirlerdir.


DEVRİYEDEVRİYE Devir kuramını anlatan şiirlere denir. Devir kuramını anlatan şiirlere denir. Yaradılış felsefesini işler.Yaradılış felsefesini işler.

ŞATHİYEŞATHİYE İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder

gibi yazılan şiirlerdir. gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu şiirler, gerçekte Görünüşte saçma sanılan bu şiirler, gerçekte

tasavvuf ile ilgilidir.tasavvuf ile ilgilidir.


HİKMETHİKMET İnsanlara Allah inancını aşılamak ve İslam’ı İnsanlara Allah inancını aşılamak ve İslam’ı

öğretmek amacıyla Ahmet Yesevi’nin yazmış öğretmek amacıyla Ahmet Yesevi’nin yazmış olduğu tasavvufi şiirlerdir.olduğu tasavvufi şiirlerdir.

DEMEDEME Alevi tarikatiyle ilgili temaları işleyen şiirlerdir.Alevi tarikatiyle ilgili temaları işleyen şiirlerdir.


NOT:NOT: Halk şiirinde aruz ölçüsüyle düzenlenmiş şiirler Halk şiirinde aruz ölçüsüyle düzenlenmiş şiirler

de vardır. de vardır. Bunlar Divan edebiyatının Halk edebiyatına Bunlar Divan edebiyatının Halk edebiyatına

etkisiyle oluşmuştur. etkisiyle oluşmuştur. Halk edebiyatında özel bir adla anılan ve aruzla Halk edebiyatında özel bir adla anılan ve aruzla

oluşturulan bu yoldaki nazım biçimleri oluşturulan bu yoldaki nazım biçimleri şunlardır:şunlardır:

Divan(divani), Divan(divani), selisselis, , semaisemai, , kalenderikalenderi, , satrançsatranç, , vezn-i aharvezn-i ahar


TEKKE EDEBİYATI SANATÇILARITEKKE EDEBİYATI SANATÇILARI AHMET YESEVİ:AHMET YESEVİ: Tekke şiirinin kurucusudur.Tekke şiirinin kurucusudur. Yesevi tarikatini kurmuştur.Yesevi tarikatini kurmuştur. Halk dilini coşkulu bir lirizmle, özentisiz bir söyleyişle Halk dilini coşkulu bir lirizmle, özentisiz bir söyleyişle

kullanır.kullanır. Tasavvuf prensiplerine sıkı sıkıya bağlıdır.Tasavvuf prensiplerine sıkı sıkıya bağlıdır. Şairlik iddiası içinde değildir.Şairlik iddiası içinde değildir. İnançla ilgili fikir ve duygularını halka daha iyi İnançla ilgili fikir ve duygularını halka daha iyi

duyurabilmek için şiir söyler.duyurabilmek için şiir söyler. Şiirlerini hece ölçüsü ve halk edebiyatı nazım biçimleriyle Şiirlerini hece ölçüsü ve halk edebiyatı nazım biçimleriyle

yazar.yazar. ””Divan-ı Hikmet” adlı eseri vardır.Divan-ı Hikmet” adlı eseri vardır.


MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ (1201-1273):MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ (1201-1273): Tasavvuf edebiyatının en önemli sanatçısıdır.Tasavvuf edebiyatının en önemli sanatçısıdır. Mevlevi tarikatını kurmuş, “Mevlevi tarikatını kurmuş, “MesneviMesnevi” adlı eseriyle ” adlı eseriyle

İslam dünyasını etkilemiştir. Mesnevi Farsça İslam dünyasını etkilemiştir. Mesnevi Farsça yazılmıştır.yazılmıştır.

Mesnevisinde tasavvufun açıklanması ile ilgili Mesnevisinde tasavvufun açıklanması ile ilgili hikayeler, semboller, öğütler vardır.hikayeler, semboller, öğütler vardır.

Mevlana sanatı mabede sokar, sanatı ibadetten Mevlana sanatı mabede sokar, sanatı ibadetten sayar.sayar.


Onun için hayatın her anı, her davranış şiir, müzik Onun için hayatın her anı, her davranış şiir, müzik sema ve bütün bütün güzel sanatlarla sema ve bütün bütün güzel sanatlarla uğraşmaktan ibarettir.uğraşmaktan ibarettir.

Allah’a ulaşmanın tek yolu,insandaki nefsi Allah’a ulaşmanın tek yolu,insandaki nefsi yenmek, üstün insan olmaktır.yenmek, üstün insan olmaktır.

Ölümü “şeb-i arus” (düğün gecesi) olarak telakki Ölümü “şeb-i arus” (düğün gecesi) olarak telakki eder.eder.

Eserlerini dönemin edebiyat dili olan Farsça ile Eserlerini dönemin edebiyat dili olan Farsça ile yazmıştır.yazmıştır.

ESERLERİ: “ESERLERİ: “MesneviMesnevi”, “”, “Divan-ı KebirDivan-ı Kebir”, “”, “Fih-i Fih-i MafihMafih”, “”, “MektubatMektubat”, “”, “Mecalis-i SebaMecalis-i Seba”, ”, ““RubailerRubailer””


HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270):HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270): 13.yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde 13.yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde

doğmuştur.doğmuştur. Ahmet Yesevi’den ders almıştır.Ahmet Yesevi’den ders almıştır. A.Yesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir.A.Yesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir. Orhan Gazi’ye düzenli ordu kurma fikrini benimsetmiştir.Orhan Gazi’ye düzenli ordu kurma fikrini benimsetmiştir. Yenilikçi ve yol göstericidir.Yenilikçi ve yol göstericidir. Ondaki sevginin kaynağı Allah sevgisidir.Ondaki sevginin kaynağı Allah sevgisidir. Bilinen en önemli eseri “Bilinen en önemli eseri “MakâlâtMakâlât” tır. “” tır. “Sohbetler, sözlerSohbetler, sözler” ”

anlamına gelir. anlamına gelir. Eserde “Eserde “Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler,

Allah’ın birliğiAllah’ın birliği” gibi konuları ele alınmıştır.” gibi konuları ele alınmıştır.


YUNUS EMRE (1249-1322): YUNUS EMRE (1249-1322): Eskişehir’de doğup öldüğü söylenir.Eskişehir’de doğup öldüğü söylenir. Şiirlerindeki bilgilerden ümmî olduğu çağrışımı Şiirlerindeki bilgilerden ümmî olduğu çağrışımı

anlaşılmaktadır.Bazı kaynaklarda ise iyi bir anlaşılmaktadır.Bazı kaynaklarda ise iyi bir eğitim aldığı söylenir. eğitim aldığı söylenir.

Hayatı efsanelerle örülmüştür.Hayatı efsanelerle örülmüştür. Tekke edebiyatının en güçlü, en büyük şairidir.Tekke edebiyatının en güçlü, en büyük şairidir. Halk dilini özentisiz, coşkulu bir şekilde Halk dilini özentisiz, coşkulu bir şekilde

kullanmıştır.kullanmıştır. Türk diline dinamik bir anlatım yeteneği Türk diline dinamik bir anlatım yeteneği

katmıştır.katmıştır.


Şiirlerinin özünde derin bir Allah ve insan sevgisi, Şiirlerinin özünde derin bir Allah ve insan sevgisi, tasavvufa bağlılık görülür. tasavvufa bağlılık görülür.

Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır.Lirik bir Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır.Lirik bir şairdir. şairdir.

Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır. kullanılmıştır.

İşlediği konular yönüyle evrenseldir. Her sınıfı, İşlediği konular yönüyle evrenseldir. Her sınıfı, ırkı; her dini sınırsız bir hoşgörüyle kucaklar.ırkı; her dini sınırsız bir hoşgörüyle kucaklar.

Şiirlerinde “Şiirlerinde “Allah aşkı,sevgi,ölüm, varlık-yoklukAllah aşkı,sevgi,ölüm, varlık-yokluk” ” kavramlarını işler.kavramlarını işler.

Eserleri:Eserleri:DivanDivan, , Risaletü’n- NushiyeRisaletü’n- Nushiye


HACI BAYRAM VELİ(1352-1429):HACI BAYRAM VELİ(1352-1429): Güçlü bir medrese eğitimi görmüştür.Güçlü bir medrese eğitimi görmüştür. Bayramiye tarikatinin kurucusudur.Bayramiye tarikatinin kurucusudur. Mutasavvıf bir halk şairidir.Mutasavvıf bir halk şairidir. Hece ölçüsüyle söylediği manzum “Hece ölçüsüyle söylediği manzum “NutukNutuk”u ”u

önemlidir.önemlidir. Şiirlerinde Yunus Emre’nin söyleyiş özelliği Şiirlerinde Yunus Emre’nin söyleyiş özelliği

görülür.görülür.


AŞIK PAŞA(13.-14.YY.):AŞIK PAŞA(13.-14.YY.): 13. ve 14. yy. Tekke şairidir.13. ve 14. yy. Tekke şairidir. Bilim dilinin Arapça; şiir dilinin Farsça olduğu bir Bilim dilinin Arapça; şiir dilinin Farsça olduğu bir

dönemde bilinçli bir Türkçecilik anlayışıyla şiir dönemde bilinçli bir Türkçecilik anlayışıyla şiir yazmıştır.yazmıştır.

Hece ile yazdığı şiirlerinde Yunus Emre’nin Hece ile yazdığı şiirlerinde Yunus Emre’nin etkisindedir.Aruzla da şiirler yazmıştır.etkisindedir.Aruzla da şiirler yazmıştır.

Anadolu Türklerine tasavvufu öğretmek amacıyla Anadolu Türklerine tasavvufu öğretmek amacıyla yazdığı “yazdığı “GaribnameGaribname” adlı eseri ünlüdür.” adlı eseri ünlüdür.


KAYGUSUZ ABDAL(15.YY.):KAYGUSUZ ABDAL(15.YY.): Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu sayılır.Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu sayılır. Yunus Emre’nin etkisinde hem hece hem de aruzla şiirler Yunus Emre’nin etkisinde hem hece hem de aruzla şiirler

yazmış; bunları “yazmış; bunları “Kaygusuz Abdal DivanıKaygusuz Abdal Divanı” nda toplamıştır.” nda toplamıştır. Nükteli ve iğneli bir dili vardır.Nükteli ve iğneli bir dili vardır. Şiirlerinde hicivli,mizahlı, yer yer sembollerle tekerlemeli Şiirlerinde hicivli,mizahlı, yer yer sembollerle tekerlemeli

bir övgü içerisinde hem sofularla hem de insanlık bir övgü içerisinde hem sofularla hem de insanlık kusurlarıyla alay eder.kusurlarıyla alay eder.

İyi bir öğrenim görmüştür.İyi bir öğrenim görmüştür. Kimi şiirlerinde “Kimi şiirlerinde “SarayiSarayi” mahlasını kullanmıştır.” mahlasını kullanmıştır. Nesirle yazılmış eserleri de vardır: “Nesirle yazılmış eserleri de vardır: “BudalanameBudalaname”. Diğer ”. Diğer

eserleri: eserleri: Mugalaatname/Mu(i)glataname,Mugalaatname/Mu(i)glataname, Esrar-ı HurufEsrar-ı Huruf, , Cefriyye-i Kaygusuz (fal kitabı)Cefriyye-i Kaygusuz (fal kitabı)


EŞREFOĞLU RUMİ( ? -1409):EŞREFOĞLU RUMİ( ? -1409): 15.yy. tasavvuf şairlerindendir.15.yy. tasavvuf şairlerindendir. Hacı Bayram Veli’ye derviş ve damat olmuştur.Hacı Bayram Veli’ye derviş ve damat olmuştur. Yunus Emre’nin izinde yürümüş, hem aruz hem Yunus Emre’nin izinde yürümüş, hem aruz hem

heceyle şiirler yazmıştır.heceyle şiirler yazmıştır. Bir divanda topladığı şiirlerinde tasavvuf Bir divanda topladığı şiirlerinde tasavvuf

ilkelerini yaymaya çalışmıştır.ilkelerini yaymaya çalışmıştır.


PİR SULTAN ABDAL (?-1560):PİR SULTAN ABDAL (?-1560): 16.yy!da yaşamış bir Bektaşi şairidir.Bektaşilerin en 16.yy!da yaşamış bir Bektaşi şairidir.Bektaşilerin en

büyük şairidir.büyük şairidir. Sivas’ın Banaz köyünde doğmuştur.Hızır Paşa tarafından Sivas’ın Banaz köyünde doğmuştur.Hızır Paşa tarafından

Sivas'ta öldürülmüştür. Sivas'ta öldürülmüştür. Tasavvuf,tabiat,aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili Tasavvuf,tabiat,aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili

konular işler. konular işler. Divan edebiyatında etkilenmemiştir. Bütün şiirlerini hece Divan edebiyatında etkilenmemiştir. Bütün şiirlerini hece

ile söylemiştir.ile söylemiştir. Şiirlerinde sade bir halk dili vardır.Şiirlerinde sade bir halk dili vardır. Şii-Batıni inanışları coşkun bir lirizmle dile getirmiş, Şii-Batıni inanışları coşkun bir lirizmle dile getirmiş,

nefesleri çok geniş coğrafyada sevilerek okunmuştur.nefesleri çok geniş coğrafyada sevilerek okunmuştur. Şiirlerinde derin bir tasavvufa rastlanmaz.Şiirlerinde derin bir tasavvufa rastlanmaz.


HALK EDEBİYATINDA NESİRHALK EDEBİYATINDA NESİR BİLMECE:BİLMECE: Tabiat,insan,hayvan,bitki,eşya gibi çeşitli varlıkların bazı Tabiat,insan,hayvan,bitki,eşya gibi çeşitli varlıkların bazı

özellikleriyle ilgili ipuçları verilerek bunların bilinmesine özellikleriyle ilgili ipuçları verilerek bunların bilinmesine yönelik sorulardır.yönelik sorulardır.

Hem düzyazı hem de şiir şeklinde olabilir.Hem düzyazı hem de şiir şeklinde olabilir.

MENKIBE:MENKIBE: Tarihi şahsiyetler ve din büyüklerinin hayatları etrafında Tarihi şahsiyetler ve din büyüklerinin hayatları etrafında

oluşturulan olağanüstü hikayelerdiroluşturulan olağanüstü hikayelerdir

EFSANE:EFSANE: İnsanın dünyaya gelişiyle, çeşitli kavimler arasında doğup İnsanın dünyaya gelişiyle, çeşitli kavimler arasında doğup

gelişen gelenek ve göreneklerin oluşumunda az çok etkisi gelişen gelenek ve göreneklerin oluşumunda az çok etkisi olan olağanüstü anlatımlardır.olan olağanüstü anlatımlardır.


HALK MASALLARI:HALK MASALLARI: Olağanüstü kişi ve olayların görüldüğü bu ürünler, halk Olağanüstü kişi ve olayların görüldüğü bu ürünler, halk

yaşayış ve bakış açısını anlatır.yaşayış ve bakış açısını anlatır.

ATASÖZLERİ:ATASÖZLERİ: Uzun deneyim ve gözlem ürünü olan, topluma öğüt Uzun deneyim ve gözlem ürünü olan, topluma öğüt

vererek doğru yolu göstermeye çalışan kısa, özlü sözlerdir.vererek doğru yolu göstermeye çalışan kısa, özlü sözlerdir. İslamiyet öncesi edebiyatta “İslamiyet öncesi edebiyatta “savsav” adı ile bilinen ” adı ile bilinen

atasözlerinin çoğu hece ölçüsüne uygun ve sanatlıdır.atasözlerinin çoğu hece ölçüsüne uygun ve sanatlıdır.

FIKRALAR:FIKRALAR: İnsanı güldürürken çoğu kez düşündürmeyi de amaçlayan İnsanı güldürürken çoğu kez düşündürmeyi de amaçlayan

kısa, nükteli öykücüklere denir.kısa, nükteli öykücüklere denir. Nasreddin Hoca, Bektaşi, İncili Çavuş… fıkraları halkın Nasreddin Hoca, Bektaşi, İncili Çavuş… fıkraları halkın

ortak malı olmuştur.ortak malı olmuştur.


HALK TİYATROSU:HALK TİYATROSU: Türklerin eski çağlardan bugüne dramatik seyirlik Türklerin eski çağlardan bugüne dramatik seyirlik

oyunları yaşayagelmiştir.oyunları yaşayagelmiştir. Bunlar; “Bunlar; “KaragözKaragöz”,“”,“OrtaoyunuOrtaoyunu” , “” , “Kukla oyunuKukla oyunu” ”

ve “ve “MeddahMeddah”tır.”tır. Halk oyunları hem göze hem kulağa seslenir.Halk oyunları hem göze hem kulağa seslenir. Sözlü tiyatro örneğidirler.Sözlü tiyatro örneğidirler. Şive (ağız) taklitlerinden yararlanılır.Şive (ağız) taklitlerinden yararlanılır. Güldürü öğesine yer verilir.Güldürü öğesine yer verilir. Halk söyleyişine ve deyimlere yer verilir.Halk söyleyişine ve deyimlere yer verilir.


KARAGÖZ:KARAGÖZ: Seyirlik halk oyunlarından biri olan Karagöz, bir Seyirlik halk oyunlarından biri olan Karagöz, bir

gölge oyunudur.gölge oyunudur. İki temel tip vardır:İki temel tip vardır: Karagöz:Karagöz: Cahil,saf, temiz yaratılışlı halkı temsil Cahil,saf, temiz yaratılışlı halkı temsil

eder.eder. Hacivat:Hacivat: Okumuş, ukala, kibar geçinen,aydın Okumuş, ukala, kibar geçinen,aydın

tipini temsil eder.tipini temsil eder. Bunların dışında, Bunların dışında, BeberuhiBeberuhi, , ZenneZenne, , TiryakiTiryaki, ,

SarhoşSarhoş, , Bekri MustafaBekri Mustafa gibi tipler yer alır. gibi tipler yer alır. Oyun cinaslı ve nükteye dayalı sözler ve komedi Oyun cinaslı ve nükteye dayalı sözler ve komedi

öğeleriyle oluşturulur.öğeleriyle oluşturulur.


MEDDAH:MEDDAH: Tek kişilik oyundur.Tek kişilik oyundur. Meddah,Meddah, bütün kişileri küçük değişiklerle(kostüm bütün kişileri küçük değişiklerle(kostüm

değiştirerek, konuşma ağzını değiştirerek,jest ve değiştirerek, konuşma ağzını değiştirerek,jest ve mimiklerini değiştirerek) canlandırır, oynar.mimiklerini değiştirerek) canlandırır, oynar.

Türk halk zekasının ve halkın, hikayeleri Türk halk zekasının ve halkın, hikayeleri karikatürize ederek anlatma yeteneğinin karikatürize ederek anlatma yeteneğinin ürünüdür.ürünüdür.


ORTAOYUNU:ORTAOYUNU: Dekorsuz ve metinsiz bir tiyatro oyunudur.Dekorsuz ve metinsiz bir tiyatro oyunudur. Temeli diyalogdur.Temeli diyalogdur. Oyunlarda nükte ve cinasa büyük önem verilir.Oyunlarda nükte ve cinasa büyük önem verilir. İki tip vardır:İki tip vardır: Kavuklu: Kavuklu: Hacivat’ın özelliklerini gösterir.Hacivat’ın özelliklerini gösterir. Pişekar: Pişekar: Karagöz’ün özelliklerini gösterir.Karagöz’ün özelliklerini gösterir. ““Zenne” ise bir diğer tiptir.Zenne” ise bir diğer tiptir.


HALK HİKAYELERİ:HALK HİKAYELERİ: Destanların zaman içinde değişime uğramış Destanların zaman içinde değişime uğramış

biçimleri sayılır.biçimleri sayılır. Destanlara göre gerçeğe daha yakındır.Destanlara göre gerçeğe daha yakındır. Hikayeleri destanlardan ayıran en önemli Hikayeleri destanlardan ayıran en önemli

özellik; hikayelerin mitolojiye özellik; hikayelerin mitolojiye dayanmamalarıdır.dayanmamalarıdır.

Halk hikayelerinde şiirle düzyazı iç içedir.Halk hikayelerinde şiirle düzyazı iç içedir.


Hikayelerin anlatımı iki şekilde olur:Hikayelerin anlatımı iki şekilde olur: - Aşık,bizzat kendisi aşık olmuştur. Kendi - Aşık,bizzat kendisi aşık olmuştur. Kendi

başından geçenleri anlatmaya başlar.başından geçenleri anlatmaya başlar. - Aşık, başkalarına ait hikayeleri toplayıp söyler.- Aşık, başkalarına ait hikayeleri toplayıp söyler. Hikayelerdeki kişiler gerçek yaşamdakilere Hikayelerdeki kişiler gerçek yaşamdakilere

yakındır; olağanüstülükler sınırlıdır.yakındır; olağanüstülükler sınırlıdır. DİKKAT:DİKKAT: Masal ve destandan farklı bir anlatımı Masal ve destandan farklı bir anlatımı

vardır;masalda aşk konusu yoktur. Hikayede ise vardır;masalda aşk konusu yoktur. Hikayede ise “aşk” ana konudur.“aşk” ana konudur.

Destanların konusu bütün toplumu ilgilendirir, Destanların konusu bütün toplumu ilgilendirir, hikayedeki konular ise belli bir kesime hitap hikayedeki konular ise belli bir kesime hitap eder.eder.


Hikayelerdeki kahramanlar, diğer türlerdekinden Hikayelerdeki kahramanlar, diğer türlerdekinden farklı olarak ayrıntılı bir şekilde verilir.farklı olarak ayrıntılı bir şekilde verilir.

Halk hikayeleri oluştukları çağdaki sosyal yapıyı Halk hikayeleri oluştukları çağdaki sosyal yapıyı ve iç mücadeleleri yansıtır.ve iç mücadeleleri yansıtır.

Olaylar düzyazı biçiminde anlatılır. Araya Olaylar düzyazı biçiminde anlatılır. Araya serpiştirilen manzum parçalar ise aşığa sazı ve serpiştirilen manzum parçalar ise aşığa sazı ve sözüyle sanatını gösterme imkanı verir.sözüyle sanatını gösterme imkanı verir.


Halk hikayeleri konuları yönünden ikiye ayrılır:Halk hikayeleri konuları yönünden ikiye ayrılır: 1-“Aşk” konusunu işleyen halk hikayeleri;1-“Aşk” konusunu işleyen halk hikayeleri; ( (Kerem Kerem

ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber, Ferhat ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber, Ferhat ile Şirin…)ile Şirin…)

2-“Kahramanlık” konusunu işleyen halk 2-“Kahramanlık” konusunu işleyen halk hikayeleri;hikayeleri; (Köroğlu hikayeleri, Battalgazi (Köroğlu hikayeleri, Battalgazi hikayeleri)hikayeleri)

Hikayelerde genellikle “mutlu son” yoktur.Hikayelerde genellikle “mutlu son” yoktur. Yapı bakımından 3 bölüme ayrılır: Yapı bakımından 3 bölüme ayrılır: ““DöşemeDöşeme”(Kalıplaşmış 3-5 cümleden oluşur.) ”(Kalıplaşmış 3-5 cümleden oluşur.) ““OlayOlay”(Olay anlatılır) ”(Olay anlatılır) ““DilekDilek” (Aşıklara rahmet okunur)” (Aşıklara rahmet okunur) En eskisiEn eskisi Dede Korkut Hikayeleridir. Dede Korkut Hikayeleridir.


DEDE KORKUT HİKAYELERİDEDE KORKUT HİKAYELERİ **Destandan halk hikayesine geçiş döneminin ürünüdür. Destandan halk hikayesine geçiş döneminin ürünüdür. **12 hikayeden oluşur. 12 hikayeden oluşur. **Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç

içedir. içedir. **Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında

İslam dini ile ilgili özelliklerde vardır. İslam dini ile ilgili özelliklerde vardır. **Eserde geçen ‘’Dede Korkut’’meçhul bir halk ozanıdır. Eserde geçen ‘’Dede Korkut’’meçhul bir halk ozanıdır. **Hikayelerde oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki Hikayelerde oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki

savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır. savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır. **Hikayelerin konuları;aşk,yiğitlik gösterisi, karamanlık, Hikayelerin konuları;aşk,yiğitlik gösterisi, karamanlık,

boylar arasındaki savaştır. boylar arasındaki savaştır. **15. yy’da kaleme alınmıştır. 15. yy’da kaleme alınmıştır. **Eserin yazarı belli değildir. Eserin yazarı belli değildir.


**Nazım ile nesir iç içedir. Nazım ile nesir iç içedir. **Hakaniye lehçesi kullanılmıştır.Hakaniye lehçesi kullanılmıştır. **Dil oldukça yalındır.Dil oldukça yalındır. **Hikayelerin yazarı belli değildir.Her hikayenin Hikayelerin yazarı belli değildir.Her hikayenin

sonunda bilge bir kişi olan Dede Korkut’un sonunda bilge bir kişi olan Dede Korkut’un yaptığı değerlendirme ve dua yer alır.yaptığı değerlendirme ve dua yer alır.

**Eserde aliterasyonlara sıkça yer verilmiştir.Eserde aliterasyonlara sıkça yer verilmiştir. **Eserin yazma nüshaları Vatikan ve Dresten Eserin yazma nüshaları Vatikan ve Dresten

kitaplıklarındadır.kitaplıklarındadır.www.sunuarsivi.comwww.sunuarsivi.comSunu/Slayt Paylaşım Sunu/Slayt Paylaşım

SitesiSitesi

türk edebiyati tarihi

Sports