biotech guide (turkish) - ific foundation · süt, laktoz intoleransı veya duyarlılığı olan...

Gıda BiyoteknolojisiAnlayışı Geliştirici İletişim Rehberi 3. BASKI

3. BASKI

Gıda BiyoteknolojisiAnlayışı Geliştirici İletişim Rehberi

Bu rehberi gözden geçiren ve/veya bu rehberin geliştirilmesine katkıda bulunanlara teşekkür ederiz.

Katkıda BulunanlarMary Lee Chin, MS, RD Lindsey Field, MS, RD, LD Jennifer Schmidt, MS, RDRebecca Scritchfield, MA, RD, ACSM HFS Cheryl Toner, MS, RD

Gözden GeçirenlerChristine M. Bruhn, PhD, Kaliforniya Üniversitesi, Davis Lowell B. Catlett, PhD, New Mexico Eyalet Üniversitesi Mary Lee Chin, MS, RD, Nutrition Edge Communications Marsha Diamond, MA, RD, M. Diamond, LLCConnie Diekman, MEd, RD, LD, FADA, Washington Üniverstesi, St. Louis Terry D. Etherton, PhD, Pensilvanya Eyalet ÜniversitesiMartina Newell-McGloughlin, DSc, Kaliforniya Üniversitesi, Davis

Türkçe’ye ÇevirenlerDoç. Dr. Remziye Yılmaz, Gıda Mühendisliği Bölümü, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, TürkiyeDr. Didem Lenz, Gıda Mühendisi, VA, ABD

Çeviri EditörüNadir Fayazoff, Uzman Tercüman

Tasarım: Boomerang Studios, Inc.

©Nisan 2013, Uluslararası Gıda Bilgi Konseyi Vakfı

Bu doküman ABD Tarım Bakanlığı (USDA) Yabancı Tarım Servisi (FAS) ile Uluslararası Gıda Bilgi Konseyi (IFIC) Vakfı arasında, gıda biyoteknolojisi konuşmacılarına önemli bilgiler sağlamak üzere yapılan ortaklık anlaşması kapsamında hazırlanmıştır. Bu ortaklık anlaşması IFIC veya IFIC Vakfını destekleyen herhangi bir ürün veya organizasyonu onaylamak amacı taşımamaktadır.

İçindekiler Tablosu

BÖLÜM

BÖLÜM

BÖLÜM

BÖLÜM

BÖLÜM

BÖLÜM

BÖLÜMGİRİŞ

Giriş ve Program Hakkında Özet Bilgiler

DİL

Mesajınızı Geliştirirken

Kilit Mesajlar

Kelimeler

SUNUM

Sunumun Hazırlanması

Etkili Bir İletişim İçin İpuçları

Zor Soruların Cevaplanması

DİNLEYİCİLERE DAĞITILACAK MATERYALLER

Gida Biyoteknolojisi Gerçekleri

Gıda Biyoteknolojisinin Tarihçesi

MEDYA İPUÇLARI

Medya Temasları İçin Öneriler

Kamuoyu Anlayışının İyileştirilmesi: Beslenme, Gıda Güvenliği ve Sağlık Konusunda

Yeni Bilimsel Gelişmelerin Aktarılması İçin Öneriler

EK KAYNAKLAR

Gıda Biyoteknolojisi Kaynaklarına sahip Profesyonel Bilim, Sağlık ve Devlet Kurumları Rehberi

GIDA VE TARIM BİYOTEKNOLOJİSİ TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

44

40

36

28

26

24

19

18

17

13

5

4

3

3

GİRİŞ

• Giriş ve Program Özeti

Değerli Meslektaşlarım: Çiftçiler ve diğer gıda üreticilerinin Gıda Biyoteknolojisinin sunduğu fırsatları keşfetmesiyle birlikte, bu gıdaların güvenliği ve sürdürülebilirliği hakkında giderek artan bir merak oluşmuştur. Biyoteknoloji yoluyla üretilen ürünler 15 yıldan fazla bir süredir güvenli bir şekilde tüketilmelerine rağmen hâlâ dünyada tartışma konusu olmaya devam etmekte ve bunların güvenilirliği, çevresel etkileri ve tabi olacakları düzenlemeler bazı kişilerce sorgulanmaktadır.

Konunun karmaşıklığını çözebilmek için, Gıda Biyoteknolojisi hakkında güncel, sağlam bilimsel temellere dayalı ve tüketici dostu bilgilere ihtiyaç vardır. Genellikle kafa karıştırıcı ve tartışma yaratıcı nitelikteki bu konuda sağlıklı iletişim kurmaya yardımcı olmak üzere Uluslararası Gıda Bilgi Konseyi (IFIC) Vakfı gıda, tarım, beslenme ve sağlık camialarının önderleri ve diğer sözcülerine kapsamlı bir kaynak sunmak üzere Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı’yı hazırlamıştır.

İster bilime genel bir bakış sunuyor ister medya sorularına cevap veriyor olun, bu Rehber gıda biyoteknolojisi hakkındaki mesajınızı kilit gerçekler ve kaynaklar aracılığıyla muhataplarınızın niteliklerine en uygun şekilde iletmenize yardımcı olacaktır. Bu rehberde en son bilimsel gerçekler ve tüketici dostu bilgiler konuşma noktaları, dinleyicilere dağıtılacak materyaller, sözlük, Power Point sunumu, medya ile iletişim için ipuçları ve daha birçok şekilde sunulmaktadır.

Biyoteknolojinin gıda üretiminde kullanımı birçok kimse için genellikle duygulara dayalı kişisel bir mesele haline geldiğinden, önemli görüş farklılıkları ortaya çıkmaktadır. Bu konudaki görüşmelerin hararetli tartışmalara dönüşebildiğini bildiğimizden, bu gibi durumlara hazırlıklı olmanız ve biyolojinin güvenilirliği ve faydaları hakkındaki zorlu sorulara kendinizden emin şekilde cevap verebilmeniz için bu rehberi bilgilerinize sunuyoruz.

Umuyoruz ki bu rehber gelecek nesillerin faydalanması adına Gıda Biyoteknolojisinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için çalışmalarınızda faydalı bir kaynak olacaktır. Rehbere ve ek kaynaklara internet üzerinden ulaşabileceğiniz adres: www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx.

David B. SchmidtBaşkan ve CEO

Marianne Smith Edge, MS, RD, LD, FADA Kıdemli Başkan Yrd., Beslenme ve Gıda Güvenliği

4

Mesajınızı Geliştirirken

Bu bölümde öncelikle güvenlik, tüketici açısından faydalar, sürdürülebilirlik ve dünya nüfusunun beslenmesi üzerine odaklanan gıda biyoteknolojisi hakkında dört Kilit Mesajdan bahsedilmektedir.

• Kilit Mesajlar hakkında unutulmaması gereken bir kaç husus:

• Kilit Mesajlar ve Destekleyici Konuşma Konuları senaryo değildir. Sunumun Hazırlanması Bölümünde de tartışıldığı üzere (ayrıca bu bölümdeki etkili İletişim İçin ipuçları başlıklı kenar çubuğunu da inceleyiniz) ifade şeklinizi durumunuza gore ayarlamanız gerekmektedir.

• Destekleyici Konuşma Konuları, Kilit Mesaja derinlik ve anlam katmaya yardımcı olan belirli gerçekler ve örnekler arasından seçebileceğiniz bir mesaj menüsüdür.

• Destekleyici Konuşma Konusu, küçük uyarlamalarla birden fazla Kilit Mesaj için de faydalı hale gelebilir. Örneğin, IFIC tarafından yapılan 2012 anketine göre, pestisit kullanımını azaltması esas olarak biyoteknolojinin sürdürülebilirlik açısından faydalarına bir örnek olmakla beraber, tüketicilerin dörtte üçünden fazlası (%77) biyoteknoloji sayesinde daha az pestisit kullanılarak gıda üretiliyorsa onu tercih edeceklerini söylemektedirler. Bu da bir tüketici mesajıdır!!!

• Saygılı bir biçimde dinleyicilerin kaygılarını gidermeye çalışırken aynı zamanda mesajınızı tekrarlamalarla güçlendirmeniz de faydalı olacaktır.

• Gıda biyoteknolojisinin çiftçilerin ve gıda üreticilerinin güvenli, ekonomik, verimli, lezzetli, besleyici, pratik ve sürdürülebilir bir gıda

Gıda Biyoteknolojisi* konusu karmaşık ve kafa karıştırıcı olabilir. Gıdalar hakkında köklü kişisel kanaatleri olanlar içinse çok duygusal bir konu haline gelebilir. Bu nedenle tartışmalarda ne söylediğiniz kadar nasıl söylediğiniz de çok önemlidir.

*Terimlerin açıklamaları ve Kilit Mesajları kullanırken sizin veya dinleyicilerinizin faydalı

bulabilecekleri ek detaylar için Sözlüğü inceleyiniz.

DİL

• Mesajınızı Geliştirirken

• Kilit Mesajlar

• Kelimeler

“Benim bugün burada vardığım sonuç açıkça: GM (Genetik Modifikasyon) tartışmasının bittiğidir. Bir gök taşına çarpma olasılığınız GM gıdadan zarar görme ihtimalinden daha yüksektir”.

Mark Lynas, İngiliz Yazar ve Çevreci. Oxford Tarım Konferansı, Oxford Üniversitesi, 3 Ocak 2013.

Gerçeklerin açık vekısa şekilde aktarılması

5

Kilit Mesajlarüretmek için kullanabilecekleri birçok araçtan sadece biri olduğunu kabul edin.

• Araştırma, yasal düzenlemeler, ürün geliştirme, ürün erişilebilirliği konularında güncel bilgilere ulaşmak için IFIC Vakfı internet sitesini http://www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx kullanabilirsiniz.

İkinci olarak, tüketici tarafından test edilmiş gıda biyoteknolojisi de dahil olmak üzere seçilen kelimelerin önemi ele alınmıştır. Kullanılacak ve Kullanılmayacak Kelimeler.

MESAJ BİR:>> Gıda Güvenliği

Şu an mevcut olan biyoteknoloji ürünü gıdalar hem insanların hem de gezegenimizin sağlığı için güvenli olup, bu teknoloji bazı durumlarda güvenliğin arttırılması amacıyla da kullanılabilir.

Destekleyici Konuşma Konuları

• Son otuz yılda yapılan çok sayıda çalışma, biyoteknoloji vasıtasıyla üretilen gıdaların güvenliğini desteklemektedir 1-7

• Tüketiciler 1996’dan beri biyoteknolojik gıdaları tüketmekte olup, dünyanın hiçbir yerinde bunların zararlı olduğu yönünde herhangi bir kanıta rastlanmamıştır.5

• ABD Tarım Bakanlığı (USDA), Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) ve Çevre Koruma Kurumu (EPA) biyoteknoloji ile üretilen tarımsal ve hayvansal ürünlerin ve bunlardan türetilen gıdalara dair mevzuatı koordine eder ve güvenlik testlerine ait prensipleri belirler. Bu da ABD’de gıda arzının güvenliğini garanti etmektedir. Bu düzenlemeler, insan gıdaları, hayvan yemleri ve çevre üzerindeki etkiler dikkate alınarak yapılmaktadır. 1,4,8

• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) gibi uluslararası bilim örgütleri, Gıda Biyoteknolojisinin güvenliği ve faydalarıyla alakalı kanıtları değerlendirmiş olup her iki teşkilat da günümüzde ve gelecekte gıda temin ve yetersiz beslenme sorunlarının giderilmesi ve sürdürülebilirliğin sağlanması konularındaki olumlu etkileri sebebiyle biyoteknolojinin sorumlu şekilde kullanılmasını desteklemektedirler.7,9

(İpuçlarıyla ilgili detaylı tartışma için Bölüm 3’ü inceleyiniz.)

1. Hem bir pofesyonel gibi hem de bir birey gibi iletişim kurun.

2. Diğerlerine empati gösterirken konuya hakim olduğunuzu da belli edin.

3. Dinleyici grubunuzu tanıyın ve ona gore hazırlanın.

4. Sade, açık ve net olun.

5. Soruları cevaplandırırken kendinizden emin olun.

“AMA biyomühendislik mahsüllerinin ve gıdalarının sunduğu birçok potansiyel faydayı da kabul etmekte, biyomühendislik mahsüllerine ekim yasağı getirilmesini desteklememekte ve gıda biyoteknolojisinde devam eden araştırma geliştirme çalışmalarını teşvik etmektedir.”

Amerikan Tıp Derneği (AMA), Biyomühendislik (genetik mühendisliği) ürünü mahsüller ve Gıdalar Politikası, 2012.

“Şu anda genetik modifikasyon gıdaların insanlar için riskli olduğunu gösteren kanıtlar bulunmamaktadır. Genetik modifikasyon tohum üreticileri ve diğerleri tarafından yürütülen gıda güvenliği testlerinde alerjik reaksiyonlar da dahil olmak üzere herhangi bir zarar kanıtı bulunmamıştır.”

Greg Jaff e, Halkın Yararına Bilim Merkezi Rapor: “Genetik olarak tasarlanmış Gıdalar üzerine doğrudan konuşma: Sık Sorulan Soruların Cevapları”, Nisan 2012.

Etkili İletişim İçin İpuçları

DİLGıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

6

• Biyoteknoloji ile üretilen gıdalar çok sayıda düzenleyici merci, bilim insanı, sağlık uzmanı ve ABD ve tüm dünyadan diğer uzmanlar tarafından detaylı şekilde incelenmiş ve güvenli oldukları sonucuna varılmıştır.1-5,7,8

• Amerikan Tıp Birliği gibi güvenilir sağlık örgütleri gıda üertimini arttırmak için biyoloteknolojinin sorumlu kullanımını onaylamıştır.2,7,9

• Biyoteknolojik gıdaların çocuklar ve hamile veya emziren kadınlarca tüketilmesi güvenlidir.1

• Gıda alerjisi olan kişilerin biyoteknoloji ürünü gıdaları tüketmesi başlı başına alerjik reaksiyona veya yeni bir gıda alerjisine sabep olma potansiyelini arttırmaz. Tüketicilerin alerjik oldukları maddelerden kaçınmaları için kullanabilecekleri en iyi rehber gıda etiketleridir.

o Biyoteknoloji kullanılarak geliştirilen yeni gıdalarda yedi büyük gıda alerjeninin (süt, yumurta, buğday, balık, kabuklu deniz ürünü, ağaç fıstıkları, soya veya yerfıstığı) bir veya birkaçından gen aktarımı yapılmışsa FDA tarafından yürütülen kapsamlı incelemeler esnasında gıdanın alerjik reaksiyona yol açma potansiyeli de test edilir.1

o Gıda biyoteknoloji ile üretilmiş olsun veya olmasın, başlıca gıda alerjenlerinden bir veya birkaç protein mevcutsa, FDA bu gıdanın özel etiket taşımasını şart koşmaktadır.1

• Hayvansal biyoteknoloji et, süt ve yumurta üretimi için güvenli bir tekniktir.

o Arka plan: Hayvansal biyoteknoloji, genetik mühendislik ve klonlamanın yanısıra süt ineklerine verilen rekombinant

sığır somatotropin hormonu (rbST) gibi ürünleri ve birçok ileri yetiştiricilik uygulamasını içermektedir.

o Genetik mühendislikle üretilmiş hayvanlardan sağlanan gıdalar henüz ABD’de pazarlanmamaktadır. Bu yolla üretilen hayvanlardan elde edilen yeni ürünler pazara sunulmak istendiğinde federal düzenleyici makamların bunların güvenilirliklerini müstakil olay bazında değerlendireceği prosedürler oluşturulmuştur.10,11

o FDA damızlık inek, keçi ve domuzlarda klonlamanın güvenli bir tarımsal uygulama olduğu ve bu gibi hayvanlardan alınan et ve sütün diğer hayvanlardan alınanlarla aynı olduğu sonucuna varmıştır.12,13

o rbST verilen ineklerden elde edilen süt ve süt ürünlerinin güvenliği kanıtlanmış ve onlarca yıldır yapılan araştırmalarla teyit edilmiştir.14

Biyoteknolojik mahsuller içeren hayvan yemleri, geleneksel mahsuller içeren yemlerle aynı olup, hayvan ister biyoteknolojik ister geleneksel yemlerle beslenmiş olsun et, süt ve yumurtaları da aynıdır.1

• Biyoteknoloji, belirli gıdalarda doğal olarak bulunan toksinleri ve alerjenleri minimize ederek gıda güvenliğini iyileştirmeye yardımcı olabilir.

o Bilim adamları biyoteknolojiyi kullanarak, ısıtıldığında veya pişirildiğinde daha az akrilamid açığa çıkaran bir patates geliştirdiler. Bu ürün hâlen ABD düzenleyici mercileri tarafından incelenmektedir.15

o Biyoteknoloji türevi enzimler sayesinde artık daha verimli şekilde üretilen düşük laktozlu süt, laktoz intoleransı veya duyarlılığı olan kişiler için önemli bir fayda sağlayacaktır.16

o Gelecekte bilim adamları soya, süt ve yerfıstığı gibi besin alerjilerine neden olan proteinleri ortadan kaldırıp, gıdaları alerjik kişiler için daha sağlıklı hale getirebilecekler.17-19

• 2012 IFIC Anketine göre, ABD’de tüketicilerin büyük çoğunluğu (%69) ABD gıda arzının güvenli olduğundan eminler.20

o Tüketicilere gıda güvenliği konusundaki endişeleri sorulduğunda, biyoteknoloji aslında çok sık duyulan bir cevap değildir. Tüketicilerin sadece %2’si biyoteknolojiyi bir endişe kaynağı olarak görmekte, buna mukabil neredeyse üçte biri (%29) besin yoluyla bulaşan hastalıklar ve kontaminasyondan korkmakta, yaklaşık üçte biri de (%21) besinlerin işlenme ve hazırlanmasındaki kusurlardan rahatsızlık duymaktadır.20

o Tüketcilerin neredeyse yarısı (%53) belirli gıdalar veya bileşenlerden kaçınmaktayken hiçbiri biyoteknoloji ile üretilen gıdalardan kaçındıklarını belirtmemiştir.20

DİL Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

7

MESAJ İKİ:>> Tüketicinin Kazançları

Gıda Biyoteknolojisi, beslenmeyi geliştimek, gıda güvenliğini ve kalitesini arttırmak ve sürekli, ekonomik ve sağlıklı gıda arzının tehlikeye girmemesi için mahsul ve hayvanları hastalıklardan korumak amacıyla kullanılmaktadır.


• Biyoteknoloji sayesinde mahsullerin hastalıklardan korunması, tüm tüketiciler için sürekli ve ekonomik gıda arzını garanti eden daha emin bir hasat sağlamaktadır.21-25

o Bitkilerin doğal savunma mekanizmaları biyoteknoloji ile geliştirilebilir. Bu da daha dayanıklı bitkiler ve artan verim demektir. Örnekler arasında halkalı leke virüsüne dirençli Papaya (halen pazardadır), şarka virüsüne dirençli erik, altın mozaik virüsüne dirençli fasulye (ikisi de şu an resmi değerlendirme sürecindedlr) sayılabilir.26-29

o Zararlı böceklere karşı korunan mısır aynı zamanda bunların açtığı deliklerde oluşan ve gıda

güvenliğini tehdit eden toksinler üreten küflere karşı da korunmuş olur. Dolayısıyla bu avantajı pirinç ve şeker kamışı gibi diğer temel ürünlere de kazandırmak için araştırmalar devam etmektedir.24,30

o 1990’larda Hawaii’nin papaya üretimi halkalı leke virüsü yüzünden neredeyse sıfırlanmıştı. Bu da ABD’nin tek papaya kaynağını yok edecekti. Bu virüsle mücadele için alınan diğer tedbirler başarısız olurken, biyoteknoloji virüse dirençli bir papaya geliştirerek ürünü ve Hawaii papaya sektörünü kurtardı.31

• İleri ıslah çalışmaları sayesinde bilim insanları kalp, beyin ve bağışıklık sistemini desteklemeye yardımcı sağlıklı yağ içeriği daha yüksek olan gıdalar ve katkı maddeleri geliştirdiler. Diğer gıdalar ve katkı maddeleri halen geliştirilme aşamasındadır.

o Trans yağlar üretmeyen kanola, soya fasülyesi ve ayçiçek yağının geliştirilmesi için ileri ıslah ve modern gıda üretim yöntemleri kullanılmıştır.32-36

DİLGıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

“Bence gerçekten büyüleyici .Bir dakikalık bir cevap değil. Teknoloji burada işte. Eğer bize bundan daha iyi bir domates verebileceklerse ben varım.”

Julia Child, Toronto Star, 27 Ekim, 1999.

“Daha güvenli ve sağlıklı meyveler ve sebzeler yiyebilmek için binlerce yıldır bitki yetiştiriyoruz. Ancak şimdi onları çok daha güvenli yapmak için en yeni jenerasyonu, biyoteknolojiyi kullanıyoruz.”

Ronald Kleinman, Massachusetts Tam Teşeküllü Çocuk Hastanesi Başhekimi, 2012.

8

DİL

o Kalp sağlığı için çok faydalı olan spesifik omega 3 yağlarının elde edilmesi için biyoteknoloji yoluyla soya ve kanola yağları geliştirilmektedir. Mevcut soya fasülyesi ve kanola çeşitleri zaten yüksek omega 3 içeriklidir. Bu ilerlemeler yeni kalp dostu bitkisel gıda alternatifleri sağlamaya dönüktür.33,35-37

o Araştırmacılar klonlama ve genetik mühendislik yoluyla eti daha yüksek seviyelerde omega 3 yağı içeren domuz ve inekleri başarıyla ürettiler. Bu ürünler pazara sunulduğunda tüketiciler bu sağlıklı diyet yağlarını takviye edecek ek alternatiflere sahip olabilecekler.38,39

o 2012 IFIC anketine göre tüketicilerin çoğu daha iyi beslenme (%69), daha sağlıklı yağ (%71) ve daha az doymuş yağ (%68) sağlamak üzere geliştirilmiş biyoteknolojik gıdaları satın alabileceklerini belirtmektedir.20

• Biyoteknoloji dünyadaki ciddi yetersiz beslenme problemine bir çözüm getirmek için birçok farklı gıda ürününün besin değerlerini geliştirmek amacıyla kullanılmaktadır.40 (Bkz. Dünyanın Beslenmesi Mesajı sayfa 10)

• Hepsinin ötesinde tüketiciler lezzetli gıdalar ister. Daha lezzetli ve daha uzun süre taze kalacak gıdalar geliştirmeye dönük biyoteknoloji araştırmaları devam etmektedir.

o Bilim adamları tüketiciye daha taze ve lezzetli ürünler sunmak üzere biyoteknolojiden yararlanarak doğru zamanda olgunlaşan domates, kavun ve papaya geliştirdiler (henüz satışta değildir).16,41

o Araştırmacılar, dilimlendikten sonra veya sert muameleye rağmen orijinal renklerini daha uzun sure koruyan (kolay berelenmeyen) ve geleneksel muadillerinden daha uzun süre taze kalan elma ve patatesler geliştirdiler. Kahverengileşmeye neden olan gen bu ürünlerde devreden çıkarılmış veya “susturulmuş” tur. Bu da bu ürünleri hem tedarikçiler hem de tüketiciler için daha çekici kılmaktadır.6,42 Elma halen USDA tarafından inlecelenmektedir.

o 2012 IFIC anketine göre tüketicilerin çoğu (%69) biyoteknolojik yollarla lezzeti geliştirilmiş gıdaları satın alalabileceklerini söylemişlerdir.20

“Gıda üretiminde modern biyoteknolojiden yararlanılması insan sağlığı ve gelişimi için yeni fırsatlar ve yeni güçlükler doğurmaktadır. Artan kalite ve geliştirilmiş beslenme ve işleme özellikleri insan sağlığına ve gelişimine doğrudan katkıda bulunabilir.

Gıda Güvenliği Departmanı ,Dünya Sağlık Örgütü, 2005.

“Genetik mühendislik ürünü bitkiler Amerikalı çiftçilere muazzam faydalar sağlamaktadır.”

Barack Obama, ABD Başkan Adayı. Bilim Tartışması. 2008.

Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

9

DİL

MESAJ ÜÇ:>> Sürdürülebilirlik

Biyoteknoloji tarımın sosyal, ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliğini desteklemektedir.


• Biyoteknoloji, pestisitlerin güvenli ve etkin kullanımını geliştirmek, mahsuller üzerinde kullanılan insektisit miktarını düşürmek, sera gazı emisyonlarını azaltmak, toprak kalitesini koruyup arttırmak ve hem tarlada hem de hasat sonrası mahsul kaybını azaltmak suretiyle çevresel sürdürülebilirliğe katkıda bulunmaktadır.21,25,43-48

• Biyoteknoloji ve diğer hassas tarımsal teknolojiler (örn. koruyucu toprak işleme, entegre zararlı mücadelesi, otomasyonlu tarım makine sistemleri, GPS konumlama sistemi) birim arazi veya hayvan başına elde edilebilen gıda miktarını arttırarak gideren büyüyen nüfusu besleyebilmek için sürekli yeni tarım arazileri açılması ihtiyacını azaltmaya yardımcı olmaktadır.

o Herbisit toleranslı ürünler çiftçilerin zararlı ot mücadelesine yardımcı olarak daha yüksek verim alınmasını sağlar.21

o Zararlılara karşı dirençli mahsuller sayesinde çiftçiler birim arazi başına daha sağlıklı ve firesiz mahsuller elde edebilmektedir.43

o rbST kullanımı ve uygun yönetim teknikleriyle evvelce altı inekten alınanla aynı miktarda süt şimdi beş inekten alınabilmektedir. Bu süt inekleri için daha az yem tüketimi ve daha az metan gazı (sera gazı) emisyonu demektir.49

o Biyoteknoloji daha az ve daha isabetli pestisit kullanımına ve daha çevre dostu herbisitlerin benimsenmesine imkan veren çok önemli bir rol oynamıştır.44,45

o 1996-2011 arasında biyoteknolojik mahsuller dünya genelinde toplam pestisit uygulamalarını aktif bileşen bazında 472 milyon kg azaltmıştır.50

o Bacillus thuringiensis (Bt) özellikli mahsuller bal arılarını veya zararlıları yiyen doğal predatörleri değil sadece bu mahsulleri yiyen zararlı böcekleri hedef alarak geliştirilmiştir. Bu da eko sistem için faydalıdır.46

o Bt mahsullerde daha az böcek ilacı kullanıldığından çiftçiler kazayla zehirlenme riskine karşı da korunmaktadırlar.51,52

o Geniş ölçüde ekilen Bt mısır sayesinde Avrupa Mısır kurdu (en önemli mısır zararlısıdır) bir tehdit oluşturamayacak şekilde bastırılmıştır. Hatta artık yakın tarlalardaki Bt-olmayan mısırlar için bile bir tehdit değildir.53

o Herbisit toleranslı mahsüllerin benimsenmesiyle birlikte çiftçilerin sürdürülebilir yabani ot mücadelesinde kullanabileceği seçenekler çoğalmıştır. Daha hızlı parçalanan herbisitler tercih edilebilmekte ve böylece çevresel etkiler eski herbisitlere nazaran azalmaktadır.21

o Mahsuller yüz yıllar önce evcilleştirildiğinden ister organik, ister geleneksel, ister biyoteknolojik yolla yetiştirilsinler zararlı böcekler, yabani otlar ve bitki hastalıkları çiftçilerin geliştirdiği mücadele yöntemlerine adapte olmuşlardır. Geliştirilen herbisit toleranslı yeni mısır ve soya çeşitleri, belirli yabani otların herbisit direnci kazanması şeklindeki süregelen problemlerin çözümüne yardımcı olmaktadır.54

• Biyoteknoloji ve iyi tarımsal uygulamalar çiftçilerin toprağı daha az sürerek veya hiç sürmeden ürün yetiştirmelerini sağlayarak toprak kalitesini arttırmakta ve kirliliği azaltmaktadır.25,48

o Arka Plan Notu: Ekim veya yabani ot mücadelesi için toprağın sürülmesi işlemi toprağın humus tabakasının kaybına veya sertleşmesine neden olabilir. Sert topraklar suyu tam olarak ememez ve bu da çökeltilerin,


10

DİL

gübrelerin ve kimyasalların yeraltı sularına karışmasına neden olur. Aşırı toprak işleme sağlıklı mahsul üretimi için de uygun değildir. Zira aşırı sürme, toprağın içinde barındırdığı faydalı böcekleri ve mikro organizmaları destekleme yeteneğini azaltır.25

o Toprağa daha az zarar veren koruyucu toprak işleme tekniği yaygın şekilde benimsenmiş olup ABD tarım alanlarının %63’ünde bu teknikle işlenmektedir. 25,47,48,55

o 2009 yılından itibarıyla soya ekiminin üçte ikisi (%65) koruyucu toprak işlemesi yoluyla yapılmıştır. Böylece toprak erozyonu %93 azaltılmış ve neredeyse 1 milyar ton humuslu toprak korunmuştur.47

o Toprağın sürülmesi işlemini ortadan kaldıran ve “toprak işlemesiz tarım” oadıyla bilinen uygulama

biyoteknolojinin kullanıma girmesinden sonra %35 artmıştır. Herbisit toleranslı ürünlerin yabani ot mücadelesi için toprak işlemesi ihtiyacını ortadan kaldırması veya çok azaltması bu metodun çok rahat benimsenmesini sağlamıştır.

o Herbisit toleranslı soyanın devreye girmesiyle birlikte ABD’de sıfır toprak işlemeyle soya yetiştirilen tarlalarının yüzdesi %27’den %39’a çıkmıştır.25

o Biyoteknolojik ürünlerin daha az pestisit uygulaması gerektirmesi sayesinde çiftçiler traktörle tarlaya eskisi kadar sık girmek zorunda kalmıyor ve böylelikle toprağın sıkışması ve sertleşmesi riskinden kaçınılmış oluyor.25

o Biyoteknoloji sayesinde arttırılan birim arazi başına verim, tarıma çok elverişli olmayan alanlarda ekim yapma ihtiyacını da azaltmaktadır (mesela engebeli

arazi gibi). Böylece bu gibi arazi ve ormanlar birer yabani yaşam habitatı olarak korunabilir.

• Biyoteknoloji tarımın “karbon ayak izini” azaltırken, havaya daha az karbon salınmasını ve toprakta daha fazla karbon tutulmasını sağlamaktadır.

o Herbisit toleranslı ürünlerin sağladığı üstün yabani ot mücadelesi, anızın tarlada bırakılarak ve toprağın karbonu tutmasına imkan verir.47

o Yakıt kullanımından kaynaklı karbon emisyonu, biyoteknolojiyi benimseyen çiftliklerde daha düşük olmaktadır. Zira daha az ilaçlama ve toprağın daha az sürülmesi sayesinde tarlada daha az traktör kullanılır. 2011 yılında bu yolla sağlanan CO

2 emisyonu azalması

tahminen 1.9 milyon tondur ve bu da 800,000 aracın trafikten çekilmesine denktir.25,47,50

o Biyoteknoloji tarafından da desteklenen toprak işlemesiz tarım ve koruyucu toprak işlemesi uygulamaları, 21 milyon ton karbon dioksitin topraktan atmosfere salınmasını engellemiştir. Bu da 9.4 milyon aracın trafikten çekilmesine eşdeğerdir.50

• Biyoteknoloji ve modern çiftçilik uygulamaları, büyüklüğüne bakılmaksızın ABD’deki ve dünyadaki aile çiftliklerinin sürdürülebilirliklerini

“Kuraklık, sıcaklık ve sel gibi iklimsel streslere dayanıklı mahsuller yetiştirilmesi için yeni bilim ve teknolojilere ihtiyaç duyulacaktır. Bu gibi araştırmalar aynı zamanda global ısınmanın gelecekte üretim üzerine yapacağı tahmin edilen etkilere hazırlanılmasına da katkıda bulunacaktır.”

Norman Borlaug, bitki bilimci ve Nobel Barış Ödülü Sahibi, Wall Street Dergisi, 2007.

“Biyoteknolojinin özellikle de iklimsel değişiklikler ışığında tarımsal verimliliğin arttırılmasında kritik bir rol oynayacağına inanıyoruz. Ayrıca temel gıdaların besinsel değerlerini arttırmaya da yardımcı olacağına inanıyoruz..”

Hillary Rodham Clinton, 67. ABD Dışişleri Bakanı ve eski New York Senatörü. Dünya Gıda Günü Konferans Çağrısı, 16 Ekim 2009.


11

DİL

güçlendirmektedir.21

o Biyoteknoloji, işçilik, zirai ilaçlar, yakıt ve gübre de dahil olmak üzere çiftlik maliyetlerinin azaltılmasına olanak sağlamaktadır. Aynı zamanda hastalık yüzünden yaşanan rekolte kayıpları ile nakliye ve depolamada oluşan kirliliğe bağlı fireleri azaltarak birim arazi başına verim artışı ve hastalıktan ari mahsuller sayesinde çiftçiye daha fazla gelir sağlamaktadır.21

o Gelişmekte olan ülkelerdeki çiftçiler daha düşük üretim maliyetleri ve daha güvenilir hasat gibi avantajları sayesinde biyoteknolojiden ekonomik açıdan fayda sağlamışlardır.43

o Tarımsal biyoteknoloji girişimleri, olumlu bir sosyal etki sağlamak üzere yerel topluluklarla yapılan işbirlikleri ve rehberlik çalışmaları aracılığıyla gelişmekte olan ülkelerde başarıyla devam ettirilmektedir.52,56-59

o Bir ülkenin genel istikrarı için gıda güvecesi (yani gıdaya kesintisiz erişim imkanı) çok önemlidir. Biyoteknoloji gıda güvencesi katkıda bulunarak okula katılımın arttırılmasına yardımcı olur. Zira daha az çocuk çiftlikte çalışmak zorunda kalacak ve bunun yerine okula gitmeye teşvik edilecektir. Böylece biyoteknolojinin ülkenin tüm altyapısının ve istikrarının artırılmasına katkıda bulunacağı düşünülmektedir.52

o Kuraklığa dayanıklı mısır (WEMA) ve Afrika Biosorghum projesi gibi projeler gelişmekte olan ülkelerdeki kıt kaynaklı çiftçi ve ailelerin ihtiyaçlarına cevap veren biyoteknoloji projelerine birer örnektir.58,60

MESAJ DÖRT:>> Düyanın Beslenmesi

Büyüyen dünya nüfusunun artan ihtiyaçlarının karşılanması için, güvenli ve verimli gıdaların mevcut tarım alanlarında yetiştirilmesinde biyoteknoloji önemli bir rol oynamaktadır.


• Biyoteknoloji çiftçilere artan dünya nüfusunun beslenmesi için elzem olan mevcut tarım arazilerini kullanarak daha fazla gıda üretme olanağı sunmaktadır.

o Dünya nüfusunun 2050 yılı itibariyle 9 milyar olacağı tahmin edilmektedir. Bu da, gıda üretiminde de global anlamda %70’lik bir artış ihtiyacını doğuracaktır. 61,62 Mevcut tarım arazilerinin ve suyun daha verimli şekilde kullanılması ve diğer alanların doğal yaşam için korunması çok önemlidir. 63

o 1996 – 2010 yılları arasında biyoteknoloji 97.5 milyon ton daha fazla soya fasulyesi ve 159.4 milyon ton daha fazla mısır hasat edilmesini sağlamıştır. Bu artış küresel gıda taleplerinin karşılanması hayati önem taşımaktadır. 21

o Herbisit toleranslı ve zararlılara karşı korumalı biyoteknolojik

çeşitler kullanılması sayesinde zararlılar tarafından ziyan edilen mahsul miktarı düşürülerek birim araziden daha fazla verim alınmasına olanak sağlanmıştır.62

o Gelişmekte olan ülkelerde artan temel gıda ürünü verimleri, dünyadaki en zor koşullarda yaşayan insanların bile gıdaya daha kolay ulaşımını sağlanması açısından kritik bir öneme sahiptir. 18,63

• Biyoteknoloji mahsullerin aşırı sıcaklıklara, kuraklığa ve zayıf toprak koşullarına karşı dirençli olmalarını sağlayacak potansiyele sahiptir. Bu ilerlemeler, mahsul kaybının sağlık ve ekonomik açıdan yıkım olabileceği gelişmekte olan ülkeler için çok kritiktir.

o Yetiştirme şartlarında iklim değişikliğinin neden olduğu olumsuzluklara dirençli dirençli mısır, buğday ve pirinç çeşitleri geliştirmek üzere çalışmalar yapılmaktadır. Bundan maksat söz konusu olumsuzlukların üretim ve arzda yol açabileceği daralmalardan korunmaktır.18

o Dünya nüfusunun beşte biri su kıtlığı çekerken, dörtte biri ise ihtiyaç duyulan suyu nakledecek altyapıdan yoksundur.64 Toplam küresel tatlı suyun %70’i tarımda kullanılmaktadır.65


12

DİL

Biyoteknoloji, suyun kıt olduğu zamanlarda bile gıda üretimini iyileştirecek kuraklığa dirençli soya fasülyesi, mısır ve pirinç geliştirmek için kullanılmaktadır.66

o Çiftlik arazilerinin 10 milyon hektarı kötü sulamanın neden olduğu yüksek tuzluluk (tuz içeriği) şartları nedeniyle kaybedilmiştir. Biyoteknoloji, tuzlu topraklarda da yetişebilecek tuz-toleranslı mahsullerin geliştirilmesi amacıyla da kullanılmaktadır. 66,67

o Biyoteknoloji alanında çalışan bilimadamları genel halk sağlığının geliştirilmesi için toplumların besin alımında önemli yer tutan temel gıda ürünerini zaruri besinlerce zenginleştirmek üzere yollar araştırmaktadırlar.19

o Temel Bilgi: WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 190 milyon okul öncesi çağındaki çocuğun ve 19 milyon genç hamile kadının Vitamin A eksikliği (VAD) çektiğini rapor etmektedir. Söz konusu oran Asya’da daha yüksek olup okul öncesi çağındaki çocukların üçte birinde (%33.5) vitamin A eksikliği bulunmaktadır. 59

o Şiddetli A vitamini eksikliğinin neden olduğu körlüğe ve ölüme çözüm bulmak adına daha fazla beta karoten (vücut Vitamin A almak için kullanır) sağlayacak

genetik olarak tasarlanmış bir mısır ve iki “Altın Pirinç” çeşidinin geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. 40,55,68 Altın Pirincin 2014 yılı itibariyle Filipinler’de onaylanması beklenmekte olup Çin, Vietnam ve Bangladeş’te de inceleme sürecindedir. 50

o Afrika Biyo-Takviyeli Sorgum Projesi, Afrika’nın en önemli temel besin kaynaklarından olan sorgumun besin açısından iyileştirilmesi için çalışmalar yapmaktadır. Geleneksel sorgum A Vitamini içermeyip emilimi çok düşük olan minimum oranlarda demir ve çinko içermektedir. Sorgum aynı zamanda protein kalitesi açısından da diğer tahıllardan daha fakirdir. Sorgumun A vitamini, demir ve çinko içeriğini, protein kalitesini ve besin emilimini artırmak için genetik mühendislik ve diğer ileri ıslah teknikleri başarıyla kullanılmıştır.58

“Fakir çiftçilere, hem kendilerini hem de ailelerini besleyebilecekleri şekilde verimliliklerini sürekli olarak attırabilmeleri yönünde yardımcı olabiliriz”.

Bill Gates, The Bill & Melinda Gates Kuruluşu Kurucu Ortağı 2012 Yıllık Yazı, Ocak 2012.


13

DİL

Biyoteknoloji tartışmaları genellikle ortalama tüketiciler için tamamen teknik olan bilimsel terimler kullanılarak yapılmaktadır. Doğru olmasına rağmen teknik dil, halkın geneli için ürkütücü ve kafa karıştırıcı olabileceği gibi, biyoteknolojinin amaçlarının, kullanımının ve faydalarının yanlış anlaşılmasına da sebep olabilmektedir. Bu nedenle, tüketicilerle biyoteknoloji hakkında konuşurken, gıda ve insan arasındaki ilişkinin ve biyoteknoloji ile üretilen gıdaların da aynı diğer gıdalar gibi toprakta yetiştirildikleri ve gerçek gıdalar olduklarının ve bunların hem çiftçiler hem de tüketiciler için ek faydalar sağlamak adına geliştirildiklerinin vurgulanması çok önemlidir. Konuşmacıların, dinleyicilerinin güvenini kazanıp inandırıcı olabilmelerinin en önemli yollarından biri de basit, doğru ve anlatımı güçlü bir dil kullanmalarıdır. Tüketicilerin yeni bir fikri anlama ve kabul etme seviyeleri önemli ölçüde kullanılan dile göre değişmektedir. Örneğin, yeni bir konu olan Gıda Biyoteknolojisinin bir tüketicisi olduğunuzu farz edin: Tahıllarınızın içinde “genetik olarak değiştirilmiş organizmalar” olmasının iyi bir fikir olacağına ikna olur muydunuz? Kesinlikle hayır. Ancak, tahıllarınızın vitamin içeriğinin biyoteknoloji kullanımıyla arttırılacağı ve böylece daha gelişmiş ve iyileştirilmiş besinler sağlanacağı size söylenmiş olsaydı, fikri kabullenmeniz daha kolay olabilirdi.

Gıda Biyoteknolojisi konusunda konuşma yaparken kullanmanız ve kullanmamanız gereken kelimeler aşağıda liste halinde verilmiştir. Bu listede, IFIC’ın ve diğer kurumların biyoteknoloji hakkında şüpheleri olanlar da dahil olmak üzere tüketiciler üzerinde yaptıkları araştırmaların sonuçları kullanılmıştır. Kullanılmaması gereken kelimeler, teknik kelimeler veya bilimsel kelimeler, kulağa tanıdık gelmeyen kelimeler ve belirsizlik, risk veya tehlike yaratan kelimelerdir. Kullanılması gereken kelimeler ise, kulağa tanıdık gelen, güven telkin eden ve bireysel bağlantı kuran kelimelerdir. Verilen listede, Kullanılması Gereken Kelimeler, Kullanılmaması Gereken Kelimelerin yanında yer almaktadır. Terimler ve ifadeler ayrıca, kolay bulunmaları açısından kelime gruplarına ayrılmıştır (örn. isimler, fiiller, sıfatlar, vb.)

“Dünya, zamanın sonundaki açlığa karşı muazzam bir potansiyel olan biyoteknolojiden faydalanmalıdır.”

George W. Bush, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı,G-7/8 Zirvesi, 22 Temmuz 2001.

Kelimeler


14

DİL

KELİMELERE ÖRNEKLER

Kullanılmaması gereken kelimeler yerine, mümkün olan ve doğru zamanda kullanılması gereken kelimeler seçilmelidir. Kullanılmaması gereken kelimelerin kullanılması gereken durumlarda, anlaşılmayı sağlamak adına gerekli açıklamalarla anlatmak istediğiniz hususu destekleyin.

Not: Daha etkili bir iletişim kurmak için (Bkz. Etkili İletişim Kurmak İçin İpuçları, Bölüm 3), kullanacağınız kelimeler özellikle size ait

kelimeler olmalıdır. Bu listelerin amacı, tüketiciler tarafından olumlu ve olumsuz reaksiyon alınmış olan kelimeler hakkında sizlere

ipuçları vermektir. Kullanılmaması gereken kelimeler bazen kullanılmak zorunda kalınsa da, belirli gruplar üzerindeki potansiyel

etkilerini anlamak, bu gibi gruplarla çalışmalarınızda daha verimli iletişim kurmanıza rehberlik edecektir.

sıfatlar

Kullanılması gereken kelimeler Kullanılmaması gereken kelimeler

Kesinlikle Muhtemelen, belki

Daha iyi, iyi Genetik, mükemmel

Geliştirilmiş Genetik olarak değiştirilmiş

Mahsul koruyucu Pestisit

Yüksek kalitede, daha uzun süre taze Kimyasal, gen aktarımlı, daha uzun raf ömrü, daha uzun süre korunmuş

Doğal, yeşil Bilimsel, kimyasal

Besleyici, çocuk gıdası, sağlıklı, besin değeri Vitamin arttırılmış/kuvvetlendirilmiş

Verimli, organik Böcek/kuraklık-dayanımlı, tarım ilaçları

Güvenli, yüksek kalitede Sahip olabilir, içerebilir

Sürdürülebilir, sorumlu Karlı, ekonomi, istifadeci

ideal, geliştirilmiş, geleneksel tarım tekniklerini kullanarak Deneysel, devrimsel, iyileştirilmiş

isimler

Atalar, gelenek DNA, değişiklik

Biyoteknoloji, biyoloji GDO, genetik olarak değiştirilmiş

Bolluk, hasat ürün verimi, dayanım/direnç

En iyi tohumlar, mahsuller, tarım Bitki ıskahı, özellik seçimi, pestisit, organizmalar

Tercihler, sürdürülebilirlik Maliyet tasarrufl arı, etkinlik

Azim, esinlenme Bilimsel ilerlemeler, teknoloji

Toplum, biz Müşteriler, tüketiciler, siz

Çiftlikler, çiftçilik, yetiştiriciler, çiftçiler/üreticiler Teknoloji, bilim adamları, endüstri

Meyveler, sebzeler, taze üretim organizmalar

fiiller

Özen göstermek, gayret etmek Mâl olmak

Keşfetmek, yetiştirmek Deney yapmak, gen kombinasyonu

Desteklemek, kuvvetlendirmek, tercih etmek Ayırmak

temalar

Tüm gıdalar hem dünya hem de sizin için en iyisi olsun diye üretilir yetiştirilmektedir Ölçek ekonomisi, kârlı, büyük ölçekli

Dünyayı beslemek, gelişmekte olan ülkeler Genetik mühendislik, “üçüncü dünya” ülkeleri

Daha yeşil bir dünyayı desteklemek için tercihler sunar Çevre için tehlikeli

Güvenli, sağlıklı ve sürdürülebilir mahsuller sağlar İnsan sağlığı için doğrudan bir tehlike yaratmaz; araştırmal-arın çoğunda herhangi bir olumsuz etki saptanmamıştır

Daha sağduyulu şekilde daha güvenli zirai ilaçlar kullanılmaktadır Gen aktarımlı, tasarım/mühendislik, böcek dirençli

Sağlığı destekler, açlık sorununu çözer, yetersiz beslenmeyi azaltır Daha karlı gıdalar sağlar

Hep beraber, bizim, dünyamız için Sen/siz, ben

Not:


15

DİL

REFERANSLAR

1. U.S. Food and Drug Administration (FDA). Genetically engineered plants for food and feed. 2012; http://www. fda.gov/Food/GuidanceRegulation GuidanceDocumentsRegulatoryInformation/ Biotechnology/ucm096126.htm.

2. American Medical Association. Bioengineered (genetically engineered) crops and foods. 2012;

3. Center for Science in the Public Interest. Straight talk on genetically engineered foods. 2012.

4. U.S. Environmental Protection Agency (EPA). United States Regulatory Agencies Unified Biotechnology Website. 2012; https://usbiotechreg.epa.gov/usbiotechreg/.

5. Massengale RD. Biotechnology: Going beyond GMOs. Food Technology. November 2010:30-35.

6. United States Department of Agriculture (USDA), Animal and Plant Health Inspection Service (APHIS). Questions and answers: Okanagan Specialty Fruits’ non-browning apple (Events GD743 and GS784). 2012; http://www.aphis.usda.gov/publications/ biotechnology/2012/faq_okanagan_apple.pdf.

7. World Health Organization (WHO). Modern Biotechnology, Human Health, and Development: An evidence-based study. 2005; http://www.who.int/foodsafety/publications/modern-food-biotechnology/en/

8. USDA, APHIS. Biotechnology. 2012; http:// www.aphis.usda.gov/biotechnology/.

9. Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations. FAO statement on biotechnology. 2000; http://www.fao.org/ biotech/fao-statement-on-biotechnology/en/.

10. FDA. Genetically engineered animals. 2012; http://www.fda.gov/AnimalVeterinary/ DevelopmentApprovalProcess/ GeneticEngineering/ GeneticallyEngineeredAnimals/default.htm.

11. FDA. Regulation of genetically engineered animals. 2012; http://www.fda.gov/ ForConsumers/ConsumerUpdates/ucm048106. htm.

12. FDA. Guidance for industry: Use of animal clones and clone progeny for human food and animal feed. 2008; http://www. fda.gov/downloads/AnimalVeterinary/ GuidanceComplianceEnforcement/ GuidanceforIndustry/UCM052469.pdf.

13. FDA. Animal cloning. 2010; http://www. fda.gov/AnimalVeterinary/SafetyHealth/ AnimalCloning/default.htm.

14. FDA. Bovine Somatotropin. 2011; http:// www.fda.gov/AnimalVeterinary/SafetyHealth/ ProductSafetyInformation/ucm055435.htm.

15. Rommens C, Yan H, Swords K, Richael C, Ye J. Low-acrylamide French fries and potato chips. Plant Biotechnol Journal. 2008;6(8):843-853.

16. International Food Information Council (IFIC) Foundation. Questions and answers about Gıda Biyoteknolojisi. 2011; http:// www.foodinsight.org/Resources/Detail. aspx?topic=Questions_and_Answers_About_ Food_Biotechnology.

17. Lehrer SB, Bannon GA. Risks of allergic reactions to biotech proteins in foods: Perception and reality. Allergy. 2005;60(5):559-564.

18. Newell-McGloughlin M. Nutritionally improved agricultural crops. Plant Physiology. 2008;147:939–953.

19. United Nations University, Institute of Advanced Studies. Food and nutrition biotechnology: Achievements, prospects and perceptions. 2005.

20. IFIC. Consumer Perceptions of Food Technology Survey. 2012; http://www. foodinsight.org/Resources/Detail.aspx?topic= 2012ConsumerPerceptionsofTechnologySurvey.

21. Brookes G, Barfoot P. Global impact of biotech crops: Environmental effects, 1996– 2010. GM Crops and Food: Biotechnology in Agriculture and the Food Chain. 2012;3(2):129-137.

22. Gianessi L, Sankula S, Reigner N. Plant biotechnology: Potential impact for improving pest management in European agriculture. The National Center for Food and Agricultural Policy, Washington, DC: 2003.

23. Giddings LV, Chassy BM. Igniting agricultural innovation: Biotechnology policy prescriptions for a new administration. Science Progress. 2009; http://scienceprogress. org/2009/07/igniting-agricultural-innovation/.

24. Brookes G. The impact of using GM insect resistant maize in Europe since 1998. International Journal of Biotechnology. 2008;10:148-166.

25. Conservation Technology Information Center (CTIC). Facilitating conservation farming practices and enhancing environmental sustainability with agricultural biotechnology. CTIC, West Lafayette, IN: 2010.

26. Mendoza EMT, Laurena AC, Botella JR. Recent advances in the development of transgenic papaya technology. In: El-Gewely MR, ed. Biotechnology Annual Review. Vol 14: Elsevier; 2008:423-462.

27. Scorza R, Ravelonandro M. Control of plum pox virus through the use of genetically modified plants. OEPP/EPPO Bulletin. 2006;36:337–340.

28. USDA, Agricultural Research Services (ARS). HoneySweet plum trees: A transgenic answer to the plum pox problem. 2009; http:// www.ars.usda.gov/is/br/plumpox/.

29. Tollefson J. Brazil cooks up transgenic bean.Nature. 2011;Oct 12;478(7368):168.

30. Rajasekaran K, Cary JW, Cleveland TE. Prevention of preharvest aflatoxin contamination through genetic engineering of crops. Mycotox Res. 2006;22(2):118-124.

31. Gonsalves D. Virus-resistant transgenic papaya helps save Hawaiian industry. California Agriculture 2004; 58(2):92-93.

32. Crawford AW, Wang C, Jenkins DJ, Lemke SL. Estimated effect on fatty acid intake of substituting a low-saturated, high-oleic, low- linolenic soybean oil for liquid oils. Nutrition Today. 2011;46(4):189-196.

33. Mermelstein NH. Improving soybean oil.Food Technology. August 2010; 72-76.

34. Tarrago-Trani MT, Phillips KM, Lemar LE, Holden JM. New and existing oils and fats used in products with reduced trans-fatty acid content. Journal of the American Dietetic Association. 2006;106(6):867-880.

35. Damude H, Kinney A. Enhancing plant seed oils for human Nutrition Plant Physiology. 2008;147(3):962-968.

36. DiRienzo MA, Lemke SL, Petersen BJ, Smith KM. Effect of substitution of high stearic low linolenic acid soybean oil for hydrogenated soybean oil on fatty acid intake. Lipids. 2008;43(5):451-456.


16

DİL

37. Lichtenstein AH, Matthan NR, Jalbert SM, Resteghini NA, Schaefer EJ, Ausman LM. Novel soybean oils with different fatty acid profiles alter cardiovascular disease risk Gerçekors in moderately hyperlipidemic subjects. American Journal of Clinical Nutrition. 2006;84(3):497-504.

38. Lai L, Kang JX, Li. R., et al. Generation of cloned transgenic pigs rich in omega-3 fatty acids. Nature Biotechnology. 2006;24(4):435-436.

39. Wu X, Ouyang H, Duan B, et al. Production of cloned transgenic cow expressing omega-3 fatty acids. Transgenic Research. 2012;21(3):537-543.

40. Floros JD, Newsome R, Fisher W, et al. Feeding the world today and tomorrow: The importance of food science and technology. An IFT scientific review. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. 2010;9:572-599.

41. International Service For the Acquisition of Agri-Biotech Applications (ISAAA). Pocket K No. 12: Delayed ripening technology. ISAAA, Manila: 2004.

42. Petition for determination of nonregulated status: ArcticTM Apple (Malus x domestica); Events GD743 and GS784. 2012; http://www. aphis.usda.gov/brs/aphisdocs/10_16101p.pdf.

43. Park JR, McFarlane I, Phipps RH, Ceddia G. The role of transgenic crops in sustainable development. Plant Biotechnology Journal. 2011;9:2-21.

44. Osteen C, Gottlieb J, Vasavada U, (eds.). Agricultural resources and environmental indicators, 2012. EIB-98, USDA, Economic Research Service (ERS), August 2012.

45. USDA, Economic Research Service (ERS). Pesticide use & markets. November 2012; http://www.ers.usda.gov/topics/farm- practices-management/chemical-inputs/ pesticide-use-markets.aspx.

46. National Research Council. Impact of genetically engineered crops on farm sustainability in the United States. The National Academies Press, Washington, DC: 2010.

47. Council for Agricultural Science and Technology. U.S. soybean production sustainability: A comparative analysis. Special Publication 30. April 2009.

48. Fawcett R, Towery D. Conservation tillage and plant biotechnology: How new technologies can improve the environment by reducing the need to plow. CTIC, West Lafayette, IN:2002.

49. Capper JL, Castañeda-Gutiérrez E, Cady RA, Bauman DE. The environmental impact of recombinant bovine somatotropin (rbST) use in dairy production. PNAS. 2008;105(28):9668-9673.

50. James C. Global status of commercialized biotech/GM crops. ISAAA Brief No. 44. Ithaca, NY: ISAAA; 2012.

51. Pray CE, Huang J., Hu R., Rozelle S. Five years of Bt cotton in China—the benefits continue. The Plant Journal. 2002;31(4):423-430.

52. Bill & Melinda Gates Foundation. Agricultural Development: Strategy Overview. 2013; http://www.gatesfoundation. org/What-We-Do/Global-Development/ Agricultural-Development.

53. Hutchison WD, Burkness EC, Mitchell PD, et al. Areawide suppression of European corn borer with Bt maize reaps savings to non-Bt maize growers. Science 2010;330(6001):222-225.

54. National Research Council of the National Academies. National Summit on Strategies to Manage Herbicide-Resistant Weeds: Proceedings of a Symposium. The National Academies Press, Washington, DC: 2012.

55. USDA, Agricultural Research Services (ARS). Improving rice, a staple crop worldwide. Agricultural Research Magazine. May/June 2010; 58(5):4-7.

56. African Agricultural Technology Foundation. 2012; http://www.aatf-africa.org/.

57. International Institute of Tropical Agriculture. 2012; http://www.iita.org/.

58. Africa Biofortified Sorghum (ABS) Project. ABS project: Technology development. 2012; http://biosorghum.org/abs_tech.php.

59. World Health Organization (WHO). Global prevalence of vitamin A deficiency in populations at risk 1995–2005: WHO global database on vitamin A deficiency. 2009; http://www.who.int/vmnis/database/vitamina/ x/en/index.html.

60. African Agricultural Technology Foundation. Water Efficient Maize for Africa (WEMA). http://wema.aatf-africa.org/ about-wema-project.

61. Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations. Feed the world, eradicating hunger. Paper presented at: World Summit on Food Security. 2009.

62. Godfray H, Beddington J, Crute I, et al. Food security: The challenge of feeding 9 billion people. Science. 2010;327(5967):812-818.

63. Edgerton MD. Increasing crop productivity to meet global needs for feed, food, and fuel. Plant Physiology. 2009;149(1):7-13.

64. United Nations Department of Economic and Social Affairs (UNDESA). Water scarcity. 2010; http://www.un.org/waterforlifedecade/ scarcity.shtml.

65. Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations. Coping with water scarcity: An action framework for agriculture and food safety. FAO, Rome:2012.

66. Newell-McGloughlin M. Transgenic Crops, Next Generation. In: Meyers RA, ed. Encyclopedia of Sustainability Science and Technology. Vol 15. New York: Springer Science + Business Media, LLC; 2012:10732-10765.

67. Owens S. Salt of the Earth: Genetic engineering may help to reclaim agricultural land lost due to salinisation. EMBO Reports. 2001;2(10):877-879.

68. International Rice Research Institute (IRRI). Golden Rice Project. 2012; http://www.irri.org/goldenrice/.


17

“Açıktır ki artık genetik mühendislik ürünlerinin ve ekolojik tarım uygulamalarının birlikte kullanılabileceği yönünde bir ortak karar vardır. Eğer gelecekte sürdürülebilir bir tarım istediğimiz konusunda ciddiysek, zaten öyle olmak zorundadır”.

Pam Ronald, eş yazar: “Tomorrow’s Table (Yarının Sofrası) Organik Tarım, Genetik ve Gıdaların Geleceği.” Biyoteknoloji hakkında Ekonomist Tartışması, 2010.

Sunumun Hazırlanması

Buna ilaveten, halkla yapacağınız gıda Biyoteknolojisi tartışmalarında size yardımcı olması amacıyla “Biyoteknolojinin Gıda Arzındaki Rolü” isimli bir sunum geliştirilmiştir. Bu sunumda en güncel bilgiler verilmekte olup, sunum dinleyicilerinizle iletişiminizde faydalı olacak görsel materyallerle desteklenmiştir. PowerPoint dosyasının Notlar Başlıklı Sayfasında, her bir slayt için sunumunuz sırasında kullanacağınız kilit noktaları bulacaksınız (Bkz. Websitesi adresi için yan çubuk).*

Biyoteknoloji hakkında başarılı bir sunum, görüşme hatta bir tartışma, size yöneltilen soruları etkin bir şekilde cevaplamadığınız sürece bitmiş sayılmayacaktır. Düşündürücü sorularla da karşılaşabilirsiniz ve hatta bazen dinleyiciler tarafından duygusal yönden veya kişisel değerleriniz ve inançlarınız yönünden zorlanabilirsiniz. Bu bölümde, Etkili İletişim İpuçları da kullanılmak suretiyle Zorlayıcı Soruları cevaplamanız için birkaç öneride bulunulmuştur.

Bu Bölümde sadece mesajlarınızı nasıl ifade edeceğiniz yönünde değil, aynı zamanda gıda biyoteknolojisiyle alakalı medya görüşmelerinizi, sunumlarınızı ve diğer diyaloglarınızı nasıl hazırlayacağınız yönünde de size rehberlik edecek Etkili İletişim İpuçları sunulmaktadır.

*“Biyoteknolojinin Gıda Arzındaki Rolü” sunumumuzun bazı slaytlarını kendi sunumunuza

eklemek isteyebilirsiniz. Bunu yapmayı seçerseniz sunumunuzda bilgi kaynağı olarak IFIC

Kuruluşuna atıfta bulunmanızı ve slaytta geçen bilgileri değiştirmemenizi rica ediyoruz.”

SUNUM

• Sunumun Hazırlanması

• Etkili İletişim İçin İpuçları

• Zorlayıcı Soruların Cevaplandırılması

• PowerPoint Sunumuna sadece aşağıdaki adresten ulaşılabilir: www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

18

SUNUM

Etkili İletişim İçin İpuçları

1. Hem bir profesyonel gibi hem de bir birey gibi iletişim kurun.

Kendinizi tanıtırken, sadece kariyerinizden değil, aynı zamanda ilgi alanları, vb. olan bir insan olduğunuzdan da bahsedin. Buna aileniz, hobileriniz, ilgi alanlarınız, vb. dahildir. Mesleki uzmanlığınızı da paylaşın, çünkü bu da kendini anlatan bir birey olarak sizin bir parçanızdır.

2.Diğerlerine empati gösterirken konuya hakim olduğunuzu da belli edin.

Sadece gerçeklerden ve istatistiklerden bahsetmeyin. İnsanlar, onlar sizin ne bildiğinizi umursamadan önce umursandıklarını bilmek isterler. Seyircilerin güvenlerini ve beğenilerini kazanmak için dürüst ve açık olun.

3. Seyirci grubunuzu tanıyın ve hazırlıklarınızı ona göre yapın. Bilgilerinizi dinleyicileriniz için anlamlı kılın ve onlara hitap edecek benzetmelerle destrekleyin. Dinleyicilerinizin sorabilecekleri soruları sezmeye çalışın.

Sunumunuzu sorulara yol açabilecek hususlar konusunda tekrar gözden geçirin ve sunumunuz içinde bu hususları çürütecek bilgiler verdiğinizden emin olun.

4. Düz, açık ve net olun. Soruları cevaplarken olumsuz terimleri veya ifadeleri tekrarlamamaya dikkat edin.Söylediğiniz herhangi bir şey yanlış yorumlanırsa veya paylaşmadığınız bir varsayım olursa bunları düzeltin.

5. Soruları cevaplandırırken kendinizden emin olun. Tüm katılımcılara tartışmaya katılmak için eşit fırsat tanıyın. Bunun için kısa ve özlü bir cevap verip soru soranla göz temasını kesin ve biraz uzaklaşıp başkalarının sorularını cevaplayın. Kilit sunum noktalarınız hakkında soru sormaya ve sorulan soruları cevaplamaya hazırlıklı olun. Soru-cevap bölümünü sonlandırmak için en uygun zamanı belirleyin ve başka sorusu olan varsa sunumdan sonra yanınıza gelip sorabileceklerini söyleyin.

“Biyoteknolojinin gelişmekte olan dünyada gıda üretimini hızlandıracağına, açlıkla ve fakirlikle mücadele edebileceğine tutkulu bir şekilde inanıyorum.”

Dr. Florence Wambugu, Afrika Hasat Zamanı Kurucusu ve bitki pantolojisti. ABD Tarım Temsilcileri Komitesine Sunulmuştur, 26 Mart 2003.


19

SUNUM

Zorlayıcı Soruların Cevaplandırılması Gıda Biyoteknolojisi hakkında sorulabilecek en zorlayıcı sorulara ve bu sorular için önerilen cevaplar ile bu cevapları detaylandırıp destekleyecek argümanlar bu bölümde örnekleriyle verilmiştir. Cevabınızı uzmanlığınızla, kişisel tecrübelerinizle ve geçmişinizle birleştirip destekleyin. Bilgilerinizin kaynağını bilmek isteyen dinleyicilerinize bilimsel temelli referanslar verin.

Not: Aşağıdaki sorular agresif veya meydan okur tarzda kelimeler kullanılarak sorulmuş olsa da, Etkili İletişim İçin İpuçları üzerinde odaklanmanız önemlidir. Tahrik edici bir dil kullanmamanız da çok önemlidir.

ZORLAYICI SORU: Gıdaları doğada olmayacak bir şekilde genetik değişime uğratmak bizatihi tehlikeli değil midir?

CEVAP: Endişenizi anlıyorum. Normal gibi görünmese de, tüm ürünler aslında binlerce yıldır evcilleştirme, seleksiyon ve geleneksel ıslah yoluyla zaten orijinal hallerinden “genetik olarak değiştirilmiştir”. Çiftçiler tercih edilen özelliklere sahip ürünlerin tohumlarını seçip bunları bir sonraki sezon ekmek için ayırarak selektif ıslah yapmıştır. Bilimsel becerilerin artmasıyla birlikte, çiftçiler de daha sulu, daha lezzetli çeşitler ve daha iyi verim elde etmek için bitkileri melezlemeye başlamıştır. Biyoteknoloji sadece ıslah yöntemlerinde sağlanan en son ilerlemedir ve gıda geliştirme alanında geleneksel ıslah metotlarına kıyasla ürünlere daha cazip özellikleri daha hızlı ve isabetli şekilde kazandırmaya dönüktür.1

ÖRNEK: Mısırın yabani atası teosinte diye adlandırılan bir Meksika otudur. Bu ot taş gibi sert bir kılıf içinde tek sıra halinde dizili bir düzine kadar daneden ibarettir. Zaman içinde selektif ıslah ve melezleme yoluyla koçan boyu, sıra adedi, sululuk, dane iriliği, nişasta içeriği arttırılıp farklı iklim ve toprak koşullarında yetiştirilmeye müsait modern mısır çeşitleri elde edilmiştir. 2,3

ZORLAYICI SORU: GDO gıdaların, tüketicilerin içinde ne olduğunu bilmelerini sağlayacak şekilde etiketlenmesi gerekmez mi?

CEVAP: Gıdaların besin değeri ve güvenlik bilgilerine erişim imkanına sahip

olmak benim de bir (ebeveyn / torun sahibi / sağlığıyla ilgili bir kişi) olarak çok ilgi duyduğum bir konu. Çok şükür ki FDA biyoteknolojik gıdalar da dahil tüm gıdalarla ilgili etiketleme kuralları koymuştur. Biyoteknolojik bir ürünün besin içeriği veya bileşimi değiştirilmişse veya alerji potansiyeli gibi gıda güvenliğine dair bir uyarı gerekiyorsa etiketleme zorunluluğu vardır. Etiketleme tüm besinsel değişiklikleri veya gıda güvenliği hususlarını kapsamalıdır. Uluslararası Gıda Bilgi Konseyinin yaptığı anketin sonuçlarına göre tüketicilerin büyük çoğunluğu FDA politikasından memnun olduklarını belirtmektedir. Biyoteknoloji kullanılarak üretilen gıdalar geleneksel gıdalardan ayırt edilemediğinden (yukarıdaki kriterlere uymadığı takdirde) hangi metotla üretildiğini etikette belirtmek (örn. Biyoteknoloji), tüketicilerin dikkatini daha önemli bir husus olan besin değeri ve gıda güvenliği bilgisinden çok etiketin üstündeki üretim metodu bilgisine çekebilir.4,5

ÖRNEK:Üreticiler bir ürünü, gıda biyoteknolojisi ile üretilen herhangi bir bileşene sahip olmadığı sürece “Genetik Mühendislik Ürünü Değildir” şeklinde etiketleyebilirler. Ayrıca, USDA onaylı organik ürünler de %95 veya daha fazla oranda organik bileşen içermek zorundadır. Doğası gereği, organik ürünler genetik tasarımlı bileşenler içermemektedir. Bu nedenle, biyoteknolojik gıdalardan kaçınmak isteyenlere bu opsiyonlar sağlanmıştır.


20

SUNUM

ZORLAYICI SORU: Genetik modifikasyon mahsullerin dünyada açlık sorununun hafifletilmesindeki rolünden bahsederken biraz abartmıyor musunuz?

CEVAP: Dünyada açlık sorununu çözecek bir sihirli değeneğim olmasını çok isterdim ama maalesef böyle bir şey yok. Fakat şunu biliyoruz: biyoteknoloji dünyada açlık ve yetersiz beslenme sorununu çözmeye yardımcı olabilecek birkaç araçtan biridir.

ÖRNEK: 2050 yılında ulaşılacak 9 milyarlık dünya nüfusunun gıda ihtiyaçlarının karşılanması için tüm mevcut gıda üretimi teknolojilerinin kullanılması çok önemlidir. Verimliliğimizi arttırmak ve aynı miktarda arazi üzerinde daha fazla gıda yetiştirmek için teknolojik imkânlardan yararlanmazsak büyüyen talep fiyatları arttıracak ve bu da özellikle gelişmekte olan ülkelerde gıda kıtlığına kadar varan vahim sonuçlar doğuracaktır. 6-8

ZORLAYICI SORU: Biyoteknoloji çevreye yardımcı olmanın aksine çevre üzerinde öngörülemeyen zararlara neden olmayacak mı?

CEVAP: Görüyorum ki çevrenin korunması sizin için önemli. Bu benim için de, biyoteknolojik tohumları geliştiren bilim adamları için de ve onları eken çiftçiler için de çok önemli. Tarımsal biyoteknoloji hakkında sahip olduğumuz bilgiler biyoteknolojinin böcek ilacı kullanımını ve toprak erozyonunu azaltmaya yardımcı olduğunu, tarım arazilerindeki su kalitesini arttırdığını ve bunların

da bir bütün olarak çevreya yarar sağladığını göstermektedir. Ayrıca, mevcut tarım arazilerinde sağlanan verim artışı sayesinde yeni tarım arazileri açmak içln yağmur ormanları gibi yerlere yayılma ihtiyacı azalmış ve dolayısıyla biyo-çeşitlilik ve doğal habitat kayıpları sınırlandırılmıştır.

ÖRNEK:Biyoteknoloji fosil yakıt kullanımını azaltmak suretiyle tarımsal kaynaklı sera gazı emisyonlarını çoktan beri ciddi şekilde kısıtlamıştır. Çiftliklerde daha az fosil yakıt kullanılması sayesinde 2011 yılında karbon dioksit salımının 1.9 milyon ton azaldığı tahmin edilmektedir (bu da 800,000 aracın trafikten çekilmesine eşittir). Ayrıca, ineklere verilen genetik tasarımlı rbST hormonu sayesinde evvelce altı inekten alınanla aynı miktarda süt şimdi beş inekten alınabilmektedir. Bu da daha az yem tüketimi ve daha az metan gazı emisyonu anlamına gelir.9,10

ZORLAYICI SORU: Biyoteknolojik mahsuller organik ve geleneksel mahsullere bulaşarak tohum saflığına zarar vermez mi?

CEVAP: Bu bir sorun gibi gözükse de aslında bunun olmaması için tohum üreticileri kalite kontrolü ve tohum

saflığının garanti altına alınması için iyi uygulama prose-dürleri ve kılavuzlar geliştirmişlerdir. Bitkilerin üreme vasıtası olan polenin rüzgâr ve böcekler vasıtasıyla taşınması,bitkilerin üremesinde polenin nasıl kullanıldığı, muhtemel yabani ot mevcudiyeti, ekim, hasat ve tohum nakliyesinde kullanılan ekipmanlar gibi hususlar bu prosedür ve kılavuzların hazırlanmasında dikkate alınır. Çiftçiler mahsul saflığını garanti etmek için mahsullerini düzenli olarak testlerden geçirir.11-13

ÖRNEK:Farklı tipte mahsullerin bir arada yetiştirilmesi akılcı tarım uygulamaları yoluyla sağlanmaktadır. Bu uygulamalara örnek olarak farklı tipte mahsulleri birbirlerinden belli uzaklıkta yetiştirmek, spesifik üretim dönemlerine sadık kalmak için doğru ekim zamanlamasına dikkat etmek ve en önemlisi de komşu çiftçilerle iletişim halinde olmak gösterilebilir.13

ZORLAYICI SORU: Genetiği değiştirilen gıdaların sağlık üzerindeki etkileri hakkında uzun dönemli çalışmalar yapıldı mı? Ben bu gıdaların yeterince test edilmediklerini düşünüyorum.

CEVAP: İnsanların ailelerini veya kendilerini potansiyel bir risk içine sokmak istememeleri tabi ki anlaşılır bir durum. Bir ebeveyn / torun sahibi / sağlığına özen gösteren bir fert olarak gıdalarımızın güvenilirliği benim için de en önemli konu. Ama unutmayalım ki insanoğlu mağaralardan çıktığı zamandan beri bitki ve hayvan ıslahında seleksiyona dayalı yöntemler kullanmış, bunların genetiklerini zaten sürekli değiştirmiş ve bundan ötürü herhangi bir olumsuz etkiyle karşılaşmamıştır. Tam aksine şu anki


21

SUNUM

gıdalarımız bundan 2000 yıl önce olduklarından çok daha güvenli ve besleyicidir. Şu anda piyasada bulunan biyoteknolojik gıdaları tüketmenin güvenli olduğu konusunda geniş bir bilimsel görüş birliği vardır. Gıda biyoteknolojisi ile üretilen ürünler, bugüne kadar ve hatta neredeyse yirmi yıldır hiçbir gıdanın tabi tutulmadığı kadar çok sıkı resmi, akademik ve endüstriyel teste tabi tutulmuş olup, şu anda satışta olan biyoteknoloji türevi gıdaların hiçbirinin sağlık, güvenlik veya çevre üzerinde herhangi bir zararı saptanmamıştır.14-17

ÖRNEK:Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve ABD Tabipler Birliği gibi uluslararası bilim toplulukları biyoteknoloji türevi mahsulleri sağlık ve çevre açılarından detaylı şekilde incelemiş olup bu gıdaların hem insan hem de hayvan tüketimi için güvenli olduğu sonucuna varmışlardır.14-17

ZORLAYICI SORU: Genetik mühendislikle türetilmiş somon balığı okyanuslarımız ve suyollarımız için tehlikeli ve yabani somonlar için de bir tehdit değil mi?

CEVAP: Ben de aynen sizler gibi doğanın titizlikle korunduğundan emin olmak isterim. Biyoteknoloji türevi hızlı büyüyen balık satışına izin verilirse bu

üretim karadaki havuzlarda yapılacak ve bu balıkların kaçmasını engelleyecek biyolojik, fiziksel ve çevresel bariyerler oluşturulacaktır.

İlave bir önlem olarak bu somonların tamamı kısır dişiler olarak üretilmiştir. Bunlar yerel yabani somonlardan uzakta yetiştirilir ve yabani somon türlerine bir tehdit teşkil etmez. Karada kurulu somon yetiştirme tesislerinin çevresel ayak izi denizlerdeki geleneksel kafesli çiftliklerden daha küçüktür. Önerilen biyoteknolojik somon diğer özellikleri etkilenmeden satış boyutuna çok daha kısa zamanda ulaşmaktadır. Bu da geleneksel somondan daha az yem kullanarak daha çok balık yetiştirmek anlamına gelmektedir. Şu anda ABD’den ticari onay beklemekte olan bu somonlar, somon yetiştiriciliği alanında çevresel anlamda daha sürdürülebilir bir yoldur.18

Somon gibi yüksek oranda sağlıklı Omega-3 yağı içeren balıkların yenmesinin sağlık açısından faydaları çok iyi bilinmektedir. Doğal kaynaklardan elde edilen somonun azalmasıyla birlikte, severek tükettiğimiz bu kalp dostu gıdanın en önemli kaynağı uzun zamandan beri zaten geleneksel balık çiftlikleridir.19

“Özellikle Afrika’da bu kadar çok aç ve acı çeken insan olması bilime ve biyoteknolojiye yapılan saldırıları daha da tahripkâr kılmaktadır”.

Jimmy Carter, Eski ABD Başkanı, Wall Street Journal, 14 Ekim , 2005


22

SUNUM

REFERANSLAR

1. Wieczorek AM, Wright MG. History of agricultural biotechnology: How crop development has evolved. Nature Education Knowledge. 2012;3(10):9.

2. International Rice Research Institute and International Maize and Wheat Improvement Center. Teosinte– Maize’s wild ancestor.

3. Wang H, Nussbaum-Wagler T, Li B, Zhao Q, Vigourous Y, et al. The origin of the naked grains of maize. Nature. 2012;436:714-19.

4. McHughen, A. Labeling genetically modified (GM) foods. Agricultural Biotechnology website. June 22, 2008;

5. International Food Information Council. Consumer Perceptions of Food Technology Survey. May 2012; http://www.foodinsight.org/ Resources/Detail.aspx?topic=2012ConsumerP erceptionsofTechnologySurvey.

6. Alexandratos N, Bruinsma J. World agriculture towards 2030/2050: The 2012 revision. Food and Agriculture Organization of the United Nations. June 2012; http://www.fao. org/docrep/016/ap106e/ap106e.pdf.

7. Chassy B, Hlywka J, Kleter G, Kok E, Kuiper H, et al. Nutritional and Safety Assessments of Foods and Feeds Nutritionally Improved through Biotechnology. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. 2008;7:50-113.

8. Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations. The State of Food Insecurity in the World. 2012; http://www.fao. org/docrep/016/i3027e/i3027e00.htm.

9. Brookes G, Barfoot P. GM crops: Global socio-economic and environmental impacts 1996-2010. PG Economics Ltd. May 2012; www.pgeconomics.co.uk/ pdf/2012globalimpactstudyfinal.pdf.

10. International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications, SEAsia Center. Agricultural biotechnology (a lot more than just GM crops).

11. August 2010; http://www. isaaa.org/resources/publications/agricultural_ biotechnology/download/agricultural_ biotechnology.pdf.

12. U.S. Department of Agriculture (USDA), Agricultural Marketing Service, National Organic Program. Organic Production and Handling Standards. Updated February 5, 2013; http://www.ams.usda.gov/AMSv1.0/nop.

13. American Seed Trade Association. Existing U.S. Seed Industry Production Practices that Address Coexistence. June 2011. http://www.amseed.org/pdfs/ASTA- CoexistenceProductionPractices.pdf

14. USDA Advisory Committee on Biotechnology and 21st Century Agriculture (AC21). Enhancing Coexistence: A Report of the AC21 to the Secretary of Agriculture.November 19, 2012; www.usda.gov/documents/ ac21_report-enhancing-coexistence.pdf

15. U.S. Food and Drug Administration (FDA). Genetically engineered plants for food and feed. 2012; http://www.fda.gov/Food/ FoodScienceResearch/Biotechnology/.

16. American Medical Association. Bioengineered (genetically engineered) crops and foods. 2012;

17. World Health Organization. Modern Biotechnology, Human Health, and Development: An evidence-based study. 2005; http://www.who.int/foodsafety/publications/ biotech/biotech_en.pdf.

18. FAO of the United Nations. FAO statement on biotechnology. 2000; http://www.fao.org/ biotech/fao-statement-on-biotechnology/en/.

19. FDA, Center for Veterinary Medicine. AquAdvantage® Salmon Draft Environmental Assessment. May 4, 2012; http://www. fda.gov/downloads/AnimalVeterinary/ DevelopmentApprovalProcess/ GeneticEngineering/ GeneticallyEngineeredAnimals/UCM333102. pdf.

20. Kris-Etherton P, Harris W, Appel L. Fish Consumption, Fish Oil, Omega-3 Fatty Acids, and Cardiovascular Disease. Circulation. 2002;106:2747-57.


23

“Yirmi birinci asrın en büyük buluşları biyoloji ve teknolojinin kesişmesinden doğacaltır. Yeni bir devir başlıyor.” Steve Jobs’ın Biyografi yazarı Walter Isaacson’a sözü, 2011.”

Dinleyicilere Dağıtılacak Materyaller

Bu bölüm sunumunuzdan sonra dinleyicilere dağıtabileceğiniz materyalleri kapsamaktadır. Bu materyaller sunumda aktardığınız fikirleri pekiştirecek, kilit noktaları güçlendirecek ve değinmeye vaktinizin olmayabileceği daha geniş kapsamlı konuları anlatacaktır. Lütfen bu Rehber’in sözlük bölümünün ve/veya sunumun amacına göre lazım olabilecek diğer bölümlerinin de çıktılarını dağıtın.

Bu materyallerin biyoteknoloji konusunda sorular yönelten hastalar veya öğrencilerle konuşurken veya diğer camia üyeleriyle yapacağınız toplantılarda da için faydalı olacağını unutmayın.

Bu dağıtım materyallerinin çıktlarını almak ve referansların direkt linklerini görmek için www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx adresini ziyaret edin.


• Gıda Biyoteknolojisi Gerçekleri • Gıda Biyoteknolojisinin Tarihçesi

“Son 50 yıl küresel tarım tarihinin en verimli zaman dilimi olmuş bu sayede dünya açlığı da şu ana kadar görülmemiş ölçüde azaltılmıştır… Buna rağmen tarım bilimi giderek hız kazanan bir saldırıyla karşı karşıyadır.

Jimmy Carter, Eski ABD Başkanı, Wall Street Journal, 14 Ekim 2005.


24

GERÇEK: Biyoteknoloji kullanılarak üretilen gıdaların tüketilmesi güvenlidir. Son otuz yılda biyoteknoloji ile üretilen gıdaların güvenilirliğini destekleyen çok sayıda çalışma yapılmıştır. Tüketiciler 1996 yılından beri biyoteknolojik gıdaları tüketmektedirler. Şu ana kadar herhangi bir zararları olduğuna dair dünyanın hiçbir yerinde hiçbir bir kanıt bulunmamıştır. Biyoteknoloji ile üretilen gıdaların çocuklar tarafından veya hamile veya emziren kadınlar tarafından tüketilmesinde herhangi bir sakınca yoktur. Buna ilaveten, bilim adamlarının, düzenleyici mercilerin, sağlık uzmanlarının ve sağlık örgütlerinin büyük çoğunluğu biyoteknoloji ile üretilen gıdaların güvenli şekilde kullanılabileceği konusunda hemfikirdir. Bunlar arasında Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Amerikan Tıp Derneği (AMA), ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), ABD Çevre Koruma Kurumu (EPA) ve ABD Tarım Bakanlığı’nı (USDA) sayabiliriz.

GERÇEK: Biyoteknoloji de dahil olmak üzere tarım teknolojileri şu anda dünya genelinde tüketicilere, çiftçilere ve çevreye fayda sağlamaktadır. Daha dayanıklı, hastalıklardan ari mahsuller tüketici fiyatlarını sabit tutmakta ve besinlerin ve besin değeri yüksek ürünlerin güvenilir şekilde temin edilmesini sağlamaktadır. Kötü bir rekoltenin çiftçilerin kendileri ve aileleri için açlık ve yokluk anlamına gelebileceği gelişmekte olan ülkelerde, biyoteknoloji mahsul kalitesini ve sürekliliğini geliştirmeye yardımcı olmuştur. Buna ilaveten, herbisit toleranslı mahsuller daha iyi bir yabani ot mücadelesi sağlamakta ve çiftçilerin seçim sansı ve esnek tanımaktadır. Ayrıca çiftçilerin toprak işleme ihtiyacını azaltarak

toprak kalitesini korumakta, su kirliliğini azaltmakta ve gelecek nesiller için tarımın karbon ayak izini küçültmektedir. Biyoteknoloji sayesinde çiftçiler daha az pestisit kullanmaktadırlar.

GERÇEK: Biyoteknoloji yoluyla üretilen gıdalar ABD’de gıda arzının güvenliğinin sağlanması için FDA, EPA ve USDA tarafından koordineli olarak düzenlemeye tabi tutulmaktadır. FDA 1993 yılında piyasada mevcut biyoteknoloji türevi gıda ve yemlerinin güvenli olduğunu saptamıştır. Bu gıdalar, tüm diğer gıdaların tabi tutulduğu aynı titiz güvenlik standartlarına tabi tutulmaltadır. Ayrıca, ön gıda güvenliği değerlendirmesi, tarla denemeleri, etiketleme ve daha birçok husustaki düzenlemeler FDA, EPA ve USDA tarafından koordine edilmektedir.

GERÇEK: Biyoteknoloji bazı gıda mahsullerinin zararlılar veya hastalık nedeniyle tamamen tahrip olmasını engellemiştir.Erik ve Hawaii papayasını mahveden hastalıklar karşısında çaresiz kalındığı bir anda biyoteknoloji yoluyla bu meyvelerin bütün rekolteyi tehdit eden virüslerden korunması sağlanmıştır. Bilim adamları iklim değişikliği nedeniyle giderek artan bir endişe kaynağı olan kuraklık gibi ekstrem çevre koşullarına karşı biyoteknolojinin sunduğu imkanlardan yararlanmaya çalışmaktadır.

GERÇEK: Tüketiciler, biyoteknolojiyle üretilenler de dahil olmak üzere tüm gıda mamüllerinde etiketleme yoluyla bilgilendirilmektedir. FDA gıdaların nasıl üretildiklerinden ziyade besin içeriği ve güvenlik bazında etiketlenmesini şart koşmaktadır. Bir gıdaya temel gıda alerjenlerinden biri aktarılmışsa,gıdanın besin içeriği değiştirilmişse ya

da gıdanın bileşiminde başka herhangi bir önemli değişiklik yapılmışsa özel etiket taşıması şarttır.

GERÇEK: Bitki biyoteknolojisi yoluyla üretilen gıdalar hem ABD’de hem de dünya genelinde geniş çapta üretilmekte ve tüketilmektedir. 2012 yılında, 28 ülkede, 17.3 milyon çiftçi 170 milyon hektardan fazla bir arazide biyoteknolojik mahsul yetiştirmiştir. Bu çiftçilerin 15 milyonundan fazlasının gelişmekte olan ülkelerdeki küçük ve kıt kaynaklı çiftçiler olması dikkate değer. ABD çiftçileri neredeyse 70 milyon hektarda soya fasulyesi, mısır, pamuk, şeker pancarı, kanola, kabak, papaya ve yonca gibi çeşitli biyoteknolojik ürünler yetiştirmiştir. Biyoteknolojik mahsullerden türetilen gıda mamülleri ve gıda bileşenleri 1990’lardan beri ABD’de kullanıma sunulmuştur. Biyoteknolojik soya fasulyesi, mısır ve kanola gibi mahsullerden gelen bileşenler içeren gıdaların ABD’deki market raflarının %70’ini doldurduğu tahmin edilmektedir. Zararlı böcekler dirençli tatlı mısır ve halkalı leke virüsüne dirençli papaya da dahil olmak genetik mühendislik türevi tam gıdalar da piyasada satılmaktadır.

GERÇEK: Biyoteknoloji kullanımı başlı başına gıda alerjisine sebep olmaz ya da gıdanın alerjik reaksiyona neden olma potansiyelini arttırmaz veya yeni bir gıda alerjisi yaratmaz. Yeni bir biyoteknolojik gıda ürünün FDA tarafından yapılan kapsamlı incelemesinde önemli gıda alerjenlerinin varlığı (süt, yumurta, buğday, balık, kabuklu deniz ürünü, ağaç fıstıkları, soya veya yerfıstığı) saptanırsa çok titiz alerji testleri yaptırılır. Böyle bir ürünün gıda zincirine girmesine izin verilirse, alerjik tüketicileri uyarmak üzere özel alerjen etiketlemesi şart koşulur.


www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

Gıda Biyoteknolojisi Gerçekleri

25

GERÇEK: Biyotekonolojik gıdalar da geleneksel gıdalar kadar besleyicidir hatta bazıları belirli besin maddeleri açısından daha da zengindir. Hem bağımsız hakem denetimli araştırmalar hem de resmi merci araştırmaları halen mevcut biyoteknolojik gıdaların geleneksel muadilleriyle aynı besinsel değerlere sahip olduklarını teyit etmiştir. Örneğin daha sağlıklı yağ asitleri sunan yemeklik yağlar gibi besin içeriğini iyileştirmek amacıyla geliştirilmiş olanlar ise daha da üstündür.

GERÇEK: Genetik mühendislik ve klonlama gibi hayvan biyoteknolojisi yöntemleri balık, et, süt veya yumurta üretimi için güvenli bir yoldur. Hayvansal biyoteknoloji, genetik mühendislik ve klonlamanın yanısıra süt ineklerine verilen rekombinant sığır somatotropin hormonu (rbST) gibi ürünler ve birçok ileri yetiştiricilik uygulamasını içermektedir. rbST verilen ineklerden elde edilen süt ve süt ürünlerinin güvenliği kanıtlanmış ve onlarca yıldır yapılan araştırmalarla teyit edilmiştir. Klonlanmış hayvanlardan alınan et ve sütün diğer hayvanlardan alınanlarla nitelik ve güvenlik açısından eşit olduğu FDA tarafından saptanmıştır. Genetik mühendislikle üretilmiş hayvanlardan sağlanan gıdalar henüz ABD’de pazarlanmamaktadır. Bu yolla üretilen hayvanlardan elde edilen yeni ürünler pazara sunulmak istendiğinde federal düzenleyici makamların bunların güvenilirliklerini müstakil olay bazında değerlendireceği prosedürler oluşturulmuştur. Bu ürünlere örnek olarak daha çabuk gelişen somon (halen FDA incelemesinin son aşamalarındadır) ve eti daha fazla omega-3 içeren hayvanlar sayılabilir.

GERÇEK: Hayvancılıkta antibiyotik kullanımı konusunda yaşanan yoğun

tartışmalar bağlamında, biyoteknoloji türevi üretilen gıdalar ile antibiyotik direnci arasında bir bağlantı olmadığı unutulmamalıdır. Çiftlik hayvanlarında hastalıkların önlenmesi ve tedavi edilmesi için veteriner hekimler aracılığıyla temin edilebilecek FDA-onaylı antibiyotikler mevcuttur. Çiftliklerde antibiyotik kullanımı hem hayvanların hem de et, süt ve yumurta tüketicilerinin güvenliği için sıkı düzenlemelere tabi tutulmuştur. Buna ilaveten etlik hayvanları gıda arz zincirine girmeden önce antibiyotikten tamamen arınmalarını temin için uygulanan mecburi bekleme süreleri vardır.

GERÇEK: Biyoteknolojik, geleneksel ve organik mahsuller bir arada yetiştirilebilir.Polenlerin bir bitkiden diğerine taşınıp özellik aktarma potansiyeli biyoteknolojik, geleneksel ve organik tarım sistemlerinin hepsinde aynıdır. Farklı mahsullerin ve tarım tekniklerinin kendilerine özgü niteliklerinin korunması için biyoteknolojik ve diğer mahsuller arasındaki kabul edilebilir mesafelerin belirlenmesi için özel sektör, resmi kurumlar ve üniversitelerden birçok araştırmacı tarafından çeşitli tarla testleri yapılmıştır. Komşu çiftlikler de aralarında konuşarak çapraz polinasyonu önlemek için gerekli planlamayı yapmaktadır.

GERÇEK: Biyoteknoloji “süper otların” yayılmasını arttırmaz. Zararlı böcekler ve yabani otlar ister biyoteknolojik, ister geleneksel veya organik tarımda kullanılsın her türlü mücadele tekniğine karşı direnç geliştirebilir. Zararlı böcek ve otların direnç geliştirmesini engellemek ve başgösteren bu tip problemleri çözmek için ürün ve çeşit münavebesinden entegre zararlı mücadelesine kadar birçok çok sistem mevcuttur.

GERÇEK: Biyoteknoloji, aynı miktarda arazi üzerinde üretilebilecek gıda miktarını arttırmaktadır. Dünya nüfusunun 2050 yılı itibariyle 9 milyara ulaşacağı ve bunun da gıda ihtiyacını %70 arttıracağı tahmin edilmektedir. Yenilenemeyen kıymetli kaynakların korunması için sürdürülebilir tarım uygulamalarını teşvik etmesi itibarıyla biyoteknolojinin bu çözümde bir payı olması gerekir. Ayrıca, herbisit toleranslı, böcek ve hastalıklara dirençli mahsuller daha üstün ot ve böcek mücadelesi sayesinde çiftçilerin daha bol, daha sağlıklı ve hasarsız hasatlar sağlar. Suyun kıt olduğu veya toprak ve suyun yüksek derecede tuz içerdiği alanlarda bile yetişebilen mahsuller de geliştirilmektedir.

SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR

AMA. Position: Bioengineered (genetically engineered) crops and foods. 2012; www.ama-assn.org.

Bill & Melinda Gates Foundation. Why the Foundation funds research in crop biotechnology. 2012; www.gatesfoundation.org.

Brookes G, Barfoot P. Global impact of biotech crops: Environmental effects, 1996–2010.GM Crops and Food: Biotechnology in Agriculture and the Food Chain. 2012;3(2):129-137.

FAO of the United Nations. FAO statement on biotechnology. 2012; www.fao.org.

U.S. Regulatory Agencies Unified Biotechnology Website. 2012; https://usbiotechreg.epa.gov/usbiotechreg/

WHO. Modern Biotechnology, Human Health, and Development: An evidence-based study. 2005; www.who.int.

National Academy of Sciences. Impact of genetically engineered crops on farmsustainability in the United States. The National Academies Press, Washington, DC: 2010.

Referanstaki makalelerin linkleri için www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx for adresine ziyaret ediniz.



26

Aşağıdaki zaman çizelgesi Gıda Biyoteknolojisinin ilerleyişini göstermektedir. Bu zaman çizelgesi bitki ve hayvanların ilk evcilleştirilmesinden, en istenen özelliklere sahip bitki ve hayvanları seçip üreten etkin modern ıslah yöntemlerine kadar biyoteknolojinin geçirdiği evreleri göstermektedir. Bu tarihler bilimsel ve yönetsel anlamda çığır açan yeniliklere dikkat çekerek mahsul, gıda ve hayvanları geliştirmenin modern bir yolu olan Gıda Biyoteknolojisinin önemli rolünü vurgulamaktadır.



Gıda Biyoteknolojisinin Tarihçesi

Milattan önce 8500–5500 İnsanlar yerleşik yaşama geçerek bitki ve hayvan yetiştirmeye başladı. Mahsullerinin en iyileri bir sonraki sene için tohumluk olarak saklandı.

1863 Ünlü bilim adamı Mendel, bir bahçedeki bezelye bitkilerini gözlemleyerek, özellikleri öngörülebilir bir şekilde atadan evlada aktaran “görünmeyen tanecikler” (bunlara daha sonra “gen” adı verildi) olduğu sonucuna vardı – kalıtım yasaları anlaşılmaya başlanıyordu!

1953 DNA’nın yapısı Watson ve Crick tarafından tanımlandı.

1875 İlk yüksek verimli ve dayanıklı buğday-çavdar melezi tahıl yaratıldı.

1973 Bilim insanları Cohen ve Boyer bir organizmadan diğerine başarılı bir şekilde genetik materyal transferi gerçekleştirdi.

1986 ABD Çevre Koruma Dairesi EPA ilk genetik mühendislik türevi mahsul olan mozaik virüsüne dirençli tütünün ticari olarak yetiştirilmesini onayladı.

1992 FDA, biyoteknoloji yoluyla üretilen gıdaların, diğer gıdalarla aynı düzenlemelere tabi tutulması prensibini benimsemiştir. Gıda sektöründeki uygulamalar doğrultusunda FDA ile pazar öncesi istişareler teşvik edilmiştir.

1961 ABD Tarım Bakanlığı Bacillus thuringiensis (Bt) ilk biyo-pestisit olarak tescil etti.

Milattan önce 1800 Babilliler, dişi ağaçları istenen özelliklere sahip erkek ağaçların polenleriyle dölleyerek hurma ağaçlarının kalitesini geliştirdiler.

27



1993 İneklerde doğal olarak bulunan somatotrofin hormonunun biyoteknolojik yollarla elde edilen tıpkısı olan ve süt verimini arttırmak için kullanılan rekombinant bovin somatotrofin (rbST) ABD’de onaylanmıştır.

1994 Biyoteknoloji kullanılarak üretilen ilk tam gıda olan FlavSavr® domates, güvenli olduğuna dair FDA’nın verdiği olumlu görüşe istinaden pazara sunulmuş, ayrıca virüse dirençli kabak yetiştirilmiştir.

1996 Arjantin, Avustralya, Kanada, Çin, Meksika ve ABD’de 1.8 milyon hektar araziye biyoteknolojik soya, pamuk, mısır, kanola, domates ve patates çeşitleri ekilmiştir.

2008 Hayvan klonlaması üzerinde yaptığı risk değerlen-dirmesinin sonuçlarını açıklayan FDA, klonlardan elde edilen gıdaların diğerleri kadar güvenli olduğu sonucuna varmıştır.

2011 Kalp için sağlıklı tekli doymamış yağlar açısından zengin “yüksek oleik” soya çeşitleri ABD’de piyasaya çıkmıştır.

2011 Kararmayan elma ve düşük akrilamit içerikli patates de dahil olmak üzere biyoteknolojik yollarla iyileştirilmiş yeni tam gıdalar da resmi incelemeye sunulmuştur.

2012 28 ülkede, 17.3 milyon çiftçi 170 milyon hektardan fazla bir arazide biyoteknolojik mahsul yetiştirmiştir. Bu çiftçilerin 15 milyonundan fazlası gelişmekte olan ülkelerdeki küçük ve kıt kaynaklı çiftçilerdir.

1998 Hawaii’de mahsulü yok olmaktan kurtarmak için virüse dirençli biyoteknolojik papaya çeşidine geçilmiş ve ayrıca böceğe dirençli tatlı mısır ekilmiştir.

2012 Araştırmacılar, insanlarda süt alerjisini tetikleyen bir proteini devreden çıkarmak üzere genetik mühendislikle geliştirilen ilk “hipoalerjenik” inek olan Daisy’yi tanıtmıştır.

1999 Salyasına yemden fosfor alımını arttıracak bir enzim kazandırmak amacıyla Kanada’da Enviropig™ adıyla genetik mühendislik türevi domuz üretilmiştir. Bunun amacı su kaynaklarına karışan atık fosfor miktarını azaltmaktadır.

2008 Biyoteknoloji yoluyla üretilen şeker pancarları ticari kullanıma sunulmuştur.

1996 Klonlanmış ilk hayvan olan ve Dolly adı verilen koyun doğdu.

28

Medya Temasları İçin Öneriler

UZMAN SİZ OLABİLİRSİNİZ Kendinizi konuda uzman birisi olarak pozisyonlandırmanızın en iyi yolu etkin medya ilişkileri kurmanızdır. Uygun medya temsilcileri ile güçlü ilişkiler ayrıca mesajınızın veya aktaracağınız bilgilerin basında yer alma olasılığını arttıracak ve hedef kitlenize, yani halka ulaşmanıza yardımcı olacaktır. Gıda Biyoteknolojisinde bir otorite olarak medyayı en son ilerlemeler hakkında bilgilendirebilme, yanlış anlamaları düzeltebilme ve efsaneleri ve söylentileri giderebilme olanağı sağlayacaktır.

Basılı ve online gazeteler ve dergiler, televizyon ve radyo, önemli bilgileri direkt olarak hedef kitlenize aktarma gücüne sahip geniş ağlardır. Kilit nokta, mesajınızı iletmek için hangi mecranın en iyi olduğunu ve hangi medya “kalecisinin” bir anlatıyı halkın belirli bir kesimine aktarmak için uzmanlığınıza ihtiyacı olduğunu bilmektir. İLK KAYNAK SİZ OLABİLİRSİNİZ Eğer bir medya kuruluşunun veya bireysel bir röportajcının bir anlatı üzerinde çalıştığı hakkında duyum alırsanız, onlar bilgi almak için

başkalarına başvurmadan önce siz proaktif şekilde direkt olarak temas kurarak ve uzmanlığınızı teklif ederek sahip olduğunuz bilgilerin söz konusu anlatıya dahil edilmesini sağlama şansınızı attırabilirsiniz.

KİMLERE ULAŞMALISINIZ • Haberler yapımcıları ve sunucuları

(editörler, araştırmacılar ve yazılı basın yazarları/röportajcıları, radyo televizyon yapımcıları, araştırmacıları ve röportajcıları); ve

• Kamu programlarını geliştiren ve kamu hizmeti spotlarını yöneten kişiler (kamu hizmeti direktörleri).

Gıda ilginç ve karmaşık bir konu olup biyoteknoloji hakkındaki mevcut ve potansiyel uygulamalar gazete, radyo, televizyon, internet, sosyal medya, vb. gibi tüm mecralarda sürekli yer almaktadır. Gazeteciler anlatılarını geliştirirken, sorularına cevap bulmak, daha detaylı bilgi almak ve/veya biyoteknoloji ile üretilen gıdalara karşı itirazlara cevaplarını almak amacıyla sıklıkla konu hakkında uzman kişilere başvurmaktadır. Bu uzman yetkililer sadece ihtiyaç duyulan bilgiyi vermekle kalmayıp, aynı zamanda anlatıya denge ve güvenilirlik katmaktadır. Uzmanlar, bilimsel yenilikleri ve teknikleri halkın geneli tarafından daha anlaşılır bir yolla açıklayarak karmaşık bir konu olan Gıda Biyoteknolojisini daha tüketici-dostu bir hale getirmeye yardımcı olabilmektedir.

Gıda Biyoteknolojisi Hakkında Medya Anlatıları Yapan Uzmanların Önemi

MEDYA İPUÇLARI

• Medya Temasları İçin Öneriler

• Halk Algısının Geliştirilmesi: Beslenme, Gıda Güvenliği ve Sağlık Hususunda Yeni Geliştirilen Bilimin Aktarılması İçin Öneriler

29

Medya kuruluşunun türüne ve kullanmaya karar verdiğiniz faaliyetlere bakılmaksızın, medya profesyonelleriyle ihtiyaçlarını anlayacak ve karşılayacak bir ilişki geliştirmeniz çok önemlidir.

ANLATINIZIN KAPSAMASI GEREKENLER İster haberlere, ister kamu hizmeti programlarına veya reklam medyasına çıkın, röportajcılar ve yapımcılar benzer anlatı unsurlarını ararlar:1. Dinleyicilere/seyircilere başvurulması

ve okuyucularla ilgililik, 2. Tartışmayı, ihtilafları ve hatta

çatışmaları tahrik eden hususlar, kısaca “drama”,

3. Geniş çapta popüler olan anlatılar, 4. Bir konuda daha önce görülmemiş

bakış açıları ve ters açılar, 5. Yeni veya sıcak hikayelerle/

anlatılarla zamanındalık

MEDYAYLA YAKIN İLİŞKİ KURULMASI Gazeteciler, muhabirler ve tüketiciler bilgi edinmek için düzenli şekilde sosyal medyayı kullanmaktadırlar. Buna ilaveten, daha önce ulaşılmamış bir mesajınızın dinleyicilerle/seyircilerle paylaşılması için farklı sosyal medya platformlarıyla ilişki kurulması çok önemlidir.

SOSYAL MEDYAGeleneksel “ana akım” medya kanallarına ilaveten sosyal medya, halk ve medya üyeleriyle direkt iletişim kurulması için etkin bir araç haline gelmiştir. İyi kurulmuş bir sosyal medyanın varlığında, mesajınızı dakikalar içinde geniş bir dinleyici/seyirci kitlesine ulaştırabilirsiniz.

Sosyal medya insanlarla iletişim kurmak ve ilişki yaratıp ilerletmek için bir alandır. Birçok toplulukta olduğu gibi, sosyal medya da bu ilişkileri beslemek için bir yol sağlamaktadır.

Sosyal medya, internet bağlantınız olduğu sürece gece gündüz istenilen her saat ulaşılabilir bir medya aracı olup, sizin için uygun olan her zamanda kullanabileceğiniz bir medyadır.

Sosyal medyanın bir zorluğu, bilginin kaynağının ve doğruluğunun teyit edilmesidir. Sonuç olarak, yanlış bir bilgi de kontrol altına alınamayan bir yangın gibi hızla yayılabilir.

Bununla birlikte, sosyal medyanın varlığı size sohbetlere iştirak edebilme, söylentileri giderebilme ve/veya ek bilgileri paylaşabilme ve diyaloglarda önemli bir denge sağlayabilme imkanı vermektedir.

Uygulama / Pratik Yapın

Şeff af Olun

Sosyal Medya için Zaman Ayırın

Açıklamalarınızı Yapın

Sosyal Medyaya

Katılım İçin İpuçları

MEDYA İPUÇLARI Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

30

MEDYA İPUÇLARI

Sosyal Medya Stratejiniz

Henüz başlayan birisi için çok bunaltıcı olabilecek bir sürü sosyal medya çeşidi vardır. İlk başta bir veya birkaç çeşit sosyal medya üzerinde odaklanmanız hem sizi rahatlatacak hem de bu alanlarda daha etkin olmanızı sağlayacaktır. Eğer bir strateji geliştirirseniz, hangi sosyal medya çeşidi üzerinde odaklanacağınız ve vaktinizi bu alanlarda nasıl etkili şekilde geçireceğiniz hususunda daha iyi kararlar verebilirsiniz. Kendinize sorun: Sosyal medya kullanmaktaki amacım ne?

Amacınız:• Medya veya popüler online

etkileyicilere anlatıları için uzmanlık sunmak mı?

• Biyoteknoloji alanındaki yeni araştırmaları ve bilgileri paylaşmak mı?

• Belirli konulardaki sohbetleri ve düşünceleri izlemek ve yanlış bilgileri düzeltmek mi?

• Biyoteknolojik gelişmeler hakkında düzenli tartışmalar organize etmek mi?

•Sosyal medyayı kullanarak hedef kitlenizi etkilemek mi?

Sosyal medyada takılmak çok kolay olsa da, stratejik bir yaklaşım oluşturmak ve sosyal medyayı tüm iletişim planlamalarına dahil etmek için bu soruları cevaplamak çok önemlidir.

SOSYAL MEDYAYA KATILMAK İÇİN İPUÇLARI Pratik yapın: Sosyal medyaya ne kadar çok katılırsanız o kadar

rahat hissetmeye başlayacaksınız. Hesaplar açmakla ve bunları test etmekle başlayın. Hazır hissettiğinizde varlığınızı “ilan edebilirsiniz”.

Şeffaf Olun: Hangi platformu kullandığınız hiç fark etmez. Önemli olan güçlü bir online profiliniz olmasıdır. İlk izlenimi yaratmak ve insanları bloğunuzu “takip etmek” veya “arkadaş olmak”, “beğenmek” veya “abone olmak” gibi seçenekleri kullanmaya ikna etmek için sadece birkaç kelimeniz olacak. Mümkünse profesyonel bir fotoğraf veya logo kullanın ve kimliğiniz, eğitiminiz, tecrübeleriniz, hobileriniz ve/veya organizasyondaki pozisyonunuz hakkında bilgi verin. Diğerlerine karşın nasıl dik ve farklı durabileceğinizi düşünün ve ardından stratejinize devam edin.

Sosyal Medyaya Zaman Ayırın: Etkin bir sosyal medya varlığı oluşturmak zaman alır. Sosyal medya kullanma alışkanlığını kazanmak için, her gün ajandanızdan belirli saatleri sosyal medya için ayırıp işaretleyin ve böylece bu sizin günlük rutin bir alışkanlığınız haline gelsin. Sosyal medyada zaman kazanmanıza yardımcı olacak araçlar vardır. Örneğin, Tweetlerinizin, blog gönderilerinizin ve mesajlarınızın zamanlanması için Hoot-Suite (www.HootSuite.com) isimli ücretsiz programı kullanabilirsiniz. Teknoloji hızlı biçimde geliştiği için, sizin için en iyi yol internette sürekli araştırma yapmanız ve App store (uygulamalar merkezini) yeni çıkan araçlar için takip etmeniz olacaktır. Farklı çeşitlerde sosyal medyaları entegre edebilirsiniz. Böylece bir bilgiyi bir kere yayınlar ve tüm sayfalarınızda görüntülenmesini sağlayabilirsiniz.

Bilgileri Açıklayın: Bir organizasyon adına paylaşımlarda bulunuyorsanız, organizasyonun sosyal medya politikasına uygun hareket ettiğinizden emin olun. Organizasyonunuzun bilgilerin sosyal medyada açıklanması hususunda

muhtemel bir politikası vardır. Temel kural olarak, öne çıkan potansiyel konulara ve tartışmalara ağırlık verin. Ancak, yaptığınız medya çalışmalarının yasal sonuçları konusunda bilinçli olun.

Tartışmalı Konuların Yönetilmesi: Gıda Biyoteknolojisi konusunda çeşitli gruplar ve bireyler tarafından ortaya atılan birçok farklı düşünce vardır. Bu nedenle, Gıda Biyoteknolojisi haberleri yeni haberler olduğundan sosyal medyada muhtemelen çekişmeli tartışmalar olacaktır. Bu da size halkla diyalog kurma ve tüketicilere bilim-bazlı bilgiler aktarma fırsatı tanıyacaktır. Bazı noktalarda sizinle aynı fikirde olmayan kişilerle karşı karşıya gelebilirsiniz. Olumsuz yorumlarla başa çıkmanın en iyi yolu, sorulara profesyonel ve kibar bir şekilde cevaplamak ve cevapları linkler ve referanslar vererek desteklemektir. Halen bir çözüme ulaşamamış iseniz, aynı fikirde olmamayı kabul edin. Bazı bireylerin tek amacı sizin reaksiyonunuzu ölçmek veya sizi kötülemek olabilir. Bu gibi insanların sizi anlamaları için zaman harcamanız iyi bir yöntem değildir. “Damarınıza basıldığını hissettiğinizde”, cevap vermek için birkaç saat bekleyin ve/veya bir arkadaşınızdan veya meslektaşınızdan vereceğiniz yanıtı okuyup yorum yapmalarını isteyin. Bu “fevri şekilde” hareket etmenizi ve hararetli cevaplar vermenizi engelleyecektir. Unutmayın ki geleneksel medyada olduğu gibi sosyal medyada da verdiğiniz cevaplar/yorumlarınız kolaylıkla silinmez.

Sosyal Medyada “Özele” girmekSosyal medya ilişki paylaşımı ve ilişki kurulması için var olsa da, bazı insanlar ne kadar paylaşımın uygun olduğu konusunda kafa karışıklığı yaşarlar. Sadece uygun olduğunu düşündüğünüz kadarını paylaşmalısınız. Bazı “kişisel” bilgilerin paylaşımı da (çok fazla olmamalı) insanlarla ilişki kurmanıza yardımcı olabilir.


31

SOSYAL MEDYA UYGULAMALARI Twitter (www.Twitter.com), düşüncelerin ve fikirlerin hızlı ve ateşli bir şekilde verilip alınması amacıyla tasarlanmıştır. Bu nedenle gönderiler 140 karakterle sınırlıdır. Bu kısa gönderiler” tweet” olarak adlandırılmaktadır. Kullanıcılar resimlere linkler ve diğer içerikler ekleyebilmekte ve “#” işareti kullanmak suretiyle “etiketlemeler” yapabilmektedir. Bu etiketleme mesajları kategorilemekte ve sohbetler içinde yer almaktadır (örneğin: #gıdabiyoteknolojisi veya #sürdürülebilir, vb.). Önemli ve son haberlerin paylaşımında medya genellikle Twitter kullanmaktadır. Eğer başka birisinin tweet’ini beğenirseniz bu bilgiyi “re-tweet” seçeneği ile yayabilirsiniz. Eğer diğerleri sizin verdiğiniz bilgileri re-tweet yolu ile yayarlarsa, takipçiler de sizi takip etmeye karar verebilirler. Bu da takipçilerinizin temelini oluşturduğunuz yoldur. Bir Twitter hesabı açabilirsiniz, burada yapmanız gereken önemli şeylerden biri de, Twitter kullanıcı adı seçimidir. Tüm twitter isimleri “@” işareti ile başlar. Twitterdaki birisiyle sohbet etmek istediğinizde, tweet’inize o kişinin twitter ismini yazmanız yeterlidir. Örneğin “@JoeSmith #gıda #biyoteknolojisi (link) hakkındaki bu gönderi dikkatinizi çekebilir”

Facebook (www.Facebook.com). Facebook’ta, hem bireyler hem de organizasyonlar “arkadaşları” veya “fanları” ile “Durum Güncellemesi” aracılığıyla bilgi, soru, eğlenceli

gerçekler, videolar ve fotoğraflar paylaşabilecekleri sayfalar oluşturabilmektedir. Şahıslar birbirlerinin arkadaşı olmakta, organizasyonların/şirketlerin vb. ise sayfaları beğenilmektedir.

Pinterest (www.Pinterest.com) mantar pano stili fotoğraf paylaşım sitesidir. Kullanıcılara, olaylar/festivaller, yerler veya şeyler, ilgi alanları, tarifler, vb. gibi tema bazlı koleksiyonlar oluşturma ve yönetme imkanı sunmaktadır. Pinterest’in görevi “insanların ilginç buldukları “şeyler” aracılığıyla birbirleriyle bağlantı kurmasıdır. Kullanıcılar ilham almak için diğerlerinin pin-boardlarını (mantar panolarını) gözden geçirebilmekte, resimleri kendi koleksiyonlarına “re-pin” seçeneği ile ekleyebilmekte ve resimleri “beğenebilmektedir”. Siz de ilgi alanı temelli olarak “pano” yaratabilirsiniz. Örneğin “Gıda Biyoteknolojisi” gibi. İçinde resim/imaj olduğu sürece, ağdaki herkesle videolar ve linkler ve blog gönderileri paylaşabilirsiniz.

Bloglar: Blog, bir birey veya grup tarafından ters kronolojik sırayla web’te yayınlanan bir düzenli girişi veya “gönderi” serisidir. Takipçi kazanmakta başarılı blog yazarları bir veya daha fazla konuda düzenli gönderim yapan ve gönderimleri özgün, kişisel ve ilginç olanlardır. Kendi kişisel bloğunuza sahip olabilir veya organizasyonunuzun bloğuna dahil edilebilirsiniz. Blog gönderimleri istenen uzunlukta olabilir. Ancak unutmamanız gereken, insanların meşgul oldukları ve kısa gönderimlerin daha çok okunduğudur. Daha kısa ve öz bir şekilde yazabilir veya kısa gönderimlerden oluşan bir konu “serisi” oluşturabilirsiniz. Genellikle 500-700 kelime idealdir ve size kilit noktalarınızı aktarmak, okuyuculara değerli ipuçları vermek ve ek bilgilere bağlantı/ linkler sağlamak için yeterlidir.

Kişisel Web sayfaları Hakkında Not: Birçok insan “Hakkımda” “İletişim”,

vb. ek sayfalar eklemek suretiyle bloglarını, kendi web siteleri gibi kullanmaktadır. Kendi bloğunuzu/web sitenizi yaratmanıza olanak tanıyan birçok ücretsiz site vardır (www.wordpress.com). Veya kendi şahsi web sitenizi satın alabilir (domain ismi) ve blog ekleyebileceğiniz bir web sitesi dizayn ettirebilirsiniz.

Sosyal Medya Kullanımı İçin Fikirler• Medyayla, meslektaşlarınızla ve düşüncelerinizden etkilenenlerle

bağlantı kurun.• Sıklıkla bağlantı kurarak ve faydalı

bilgiler paylaşarak ilişkiler yaratın. • Blog gönderilerinizi paylaşmak

ve araştırma makalelerine, fotoğraflara veya sizin güvenilir bir uzman olduğunuzu gösterecek diğer şeylere bağlantılar (linkler) vermek için tüm sosyal medya platformlarını kullanabilirsiniz. Siz gıda biyoteknoloji hakkında ne kadar çok konuşur ve saygı duyulan araştırma kuruluşlarına ne kadar çok atıfta bulunursanız, insanlar da konuyla ilgili daha rahat ve güvenli hissedeceklerdir.

• Yaptıklarınız hakkında konuşun, katıldığınız organizasyonları, konferansları, vb. belirtin. Söz konusu olayla (organizasyon, konferans, vb.) ilgili “hashtag”/etiketi bulun ve onu da konuşmanıza/blog gönderinize ekleyin.

• İlgi alanınıza giren konuya erişmek için, insanları ve Twitter’daki hashtagleri / etiketleri takip edin ve bloglara üye olun.

• Yeni insanlarla “tanışmak” ve uzmanlığınızı paylaşmak için Twitter’da veya Facebook’ta sohbetler açın veya açılmış olanlara katılın.

• Gıda Biyoteknolojisi veya modern tarım üzerine makaleler veya yorumlar yazın. Bunlara linkler /bağlantılar ve resimler, kişisel anekdotlar (yakın zamanda bir çiftlikteki tecrübenizi) ekleyerek okuyucu ile bağ kurun.

• Diğer blogları/gönderileri de okuyun ve bunlara yorum yapın. İltifatta bulunmayı ve denk bilgi paylaşımında


32

MEDYA İPUÇLARI

bulunmayı ihmal etmeyin. Yanlış olduğunu düşündüğünüz fikirleri sadece düzeltmeye çalışmayın, iyi iş çıkartan kişileri teşvik edip yüreklendirmeyi ve böylece yaptıkları işe devam etmelerini sağlamayı unutmayın!.

MEDYA İLE İLİŞKİ KURULMASI Medya ile ilişki kurarken akılda tutulması gereken önemli gerçeklerden biri de, önceden tanımlanan adımlardan sadece birisinin atılmasının basında yer almayı garanti etmeyeceğidir. Basında yer almak veya bu şansı kaybetmek, medya profesyonelleriyle siz onlarla ilişki kurmadan önce önemli bir anlatıyla yaklaşmanız gerekir ilişki kurmak adına ne yaptığınız veya ne yapmadığınızdır. Medya ile ilişkileriniz ortaklık formatında olmalıdır. Siz halka ulaşmak istiyorsunuz ve medya da size halka ulaşma fırsatı sunuyor. Aynı şekilde, medya da halkın ilgisini çekmek ve yakalamak istiyor ve siz de onları bu isteklerine kavuşturacak önemli bir bilgiye sahipsiniz.

Aşağıda medya ile ilişki kurarken ve devamında size yardımcı olacağı düşünülen ipuçları verilmiştir. Bununla birlikte unutmayın ki, organizasyonunuzun prosedürleri önceliklidir. Yani, öncelikle organizasyonunuzun halkla ilişkiler ve medya ilişkileri yönündeki politikaları ve medya açıklamalarında tercih ettikleri yöntemler hakkında bilgi sahibi olmalısınız. • Her bir organizasyonda bir ilgili

haber kontağı tanımlayın: Gıda Biyoteknolojisinde yerel bir kaynak olarak, gıda/tarım biyoteknolojisi hikayesi/anlatısıyla alakalı bir anlatı fikri veya yanıtı oluşturacak şekilde uygun bir kontağınız olmalı (örn. Sürekli olarak gıdaları, sağlığı veya tüketici anlatılarını yayınlayan bir muhabir). Medya alanında belirli bir etkisi olan muhabirler düzenli olarak değişebilir bu nedenle bu ilişkileri sürekli olarak geliştirin.

• İlişkiler kurun: Medya ile olumlu ilişkiler geliştirmek için fırsatları değerlendirin. Onlara, Gıda Biyoteknolojisi konusunda iyi bir kaynak olduğunuzu hatırlatmak adına periyodik olarak yeni bilgiler veya ilgilerini çekecek yeni gelişmeler aktarın.

• İletişimde Kalın: Sizin için öncelik taşıyan bir konuda doğru ve tam bir anlatı yayınladıklarında onlara övgülerinizi ve iltifatlarınızı iletin. Eğer bir muhabirler anlatısında sizden veya organizasyonunuzdan bahsederse, çok iyi bir iş çıkardığını belirten bir teşekkür notu gönderin.

• Uyumlu Olun: Organizasyonunuz içinde medyayla iletişimde olan kişilerin de Gıda Biyoteknolojisinin önemi hakkında sizinkiyle uyumlu bilgiler vermesini sağlayacak şekilde kilit mesaj noktaları geliştirin. Medyada sürekli olarak tanıdık bir kişi olması için, organizasyonunuzdan bir kişiyi organizasyonunuzun sözcüsü olarak belirleyin.

• Diğer kontakları da tavsiye edin: Organizasyonunuzdan sizin uzmanlık alanınıdaki başka kişileri de tavsiye ederek değerli bir medya kaynağı olduğunuzu gösterin.

• Medyaya uyarı verin: Muhabirler anlatılarını geliştirmek için ipuçları almayı sevseler de, bunu yapmak için önceden bilgilendirilmeleri gerekir. Eğer bir duyurunun veya bir organizasyonun (konferans, vb.) yapılacağı duyumunu alırsanız, medyaya “uyarılar” verin. Böylelikle anlatınızı ortaya çıkarmak için vakitleri olacaktır. Uygun ve hazır olduğunuzda, konferans bağlantılarında ve internet yayınları sırasında temel ambargo kuralları kullanın. Haber kesinleştikten sonra, sayfanın üst köşesine “ambargo koyulmuş (tarihi), (saati) belirtin ki muhabirler o tarihe kadar bilginin halka resmen açıklanamayacağını bilsinler. Ne olursa olsun, erken açıkladığınız (ipucu verdiğiniz) şey konusunda seçici ve dikkatli olun.

Her bir organizasyonda ilgili bir haber

kontağı belirtin

İlişkiler Kurun

İletişimde Kalın

Uyumlu Olun

Diğer kontakt kişilerini önerin

Medyaya ipuçları verin

Muhabirlerin işlerini yapmalarına

yardımcı olun

Proaktif olun

Ödevinizi yapın

Öncelikli ve önemli hale gelin

Medya ile İlişki Kurun


33

• Muhabirlerin işlerini yapmalarına yardımcı olun: Unutmayın ki, bir dereceye kadar, muhabirler genellikle de kısıtlı süresi olan konularda görüşmeler yapmak için anlatı fikirleri, vaktinde bilgilendirme gibi konularda sizin gibi gıda uzmanlarına güvenirler. Bu nedenle, etkin ve verimli ilişkiler kurmanın en iyi yollarından biri de, muhabirlere hedeflerine ulaşmada yardımcı olmaktır. Eğer iyi hazırlanmışsanız ve muhabirin hayatını kolaylaştırabiliyorsanız, Gıda Biyoteknolojisi anlatıları için yardımcı ve güvenilir bir kaynak olarak hatırlanırsınız.

• Proaktif Olun: Görüşmeden önce arka plan bilgilerini edinin. Muhabirlerin çoğu, biran önce görüşme konusuna girebilmek için özet ve can alıcı noktalara girilmesinden hoşlanırlar.

• Ödevinizi Yapın: Bir anlatıya başvurmadan önce, muhabirin bu konuda daha önceki anlatılarını araştırın ve daha öncekilere çok benzer anlatılara girmekten kaçının. Böylelikle, gazetecinin konudaki özel pozisyonunu belirleme fırsatınız da olacaktır.

• Öncelikli ve Önemli Hale Gelin: Muhabirler sizi bir kere Gıda Biyoteknolojisinde değerli bir kaynak olarak tanır ve kabul ederlerse, sizin önerilerinize ve yönlendirmelerinize de daha çok dikkat edeceklerdir. Öncelikli ve önemli pozisyona gelmenin yollarından birisi de, kendinizi Gıda Biyoteknolojisi dalında bir uzman veya uzmanlara ulaşabilecek bir kişi olarak tanıtmanızdır. Örneğin, en çok derlenen biyoteknoloji istatistiklerini araştırıp bir araya getirin ve bunları bir önsözle birlikte muhabirlere gönderin. Diğer bir yol da bilgilendirilmiş konuşmacıların ve hızlı bir şekilde temin edilebilecek ortak şekilde talep edilen eldeki gerçeklerin bir listesini tutmaktır.Yeni bir muhabirle çalışmaya başladığınızda bunların hepsini

tekrar yapmaya hazır olun. • Yeni bir muhabirle çalışmaya

başladığınızda bunların hepsini tekrar yapmaya hazır olun.

MEDYA İLE ETKİLEŞİMDE YAPILMASI VE YAPILMAMASI GEREKENLER

YAPILMASI GEREKENLER:• Kısa ve Öz Olun: Yeni anlatılar

kolalıkla kısa konuşmaya ve kısa notlara dönüştürülebilecek kısa mesajlar gerektirir.

• İlişkilendirilebilir Olun: Tevazu ve sorumluluk, medya kuruluşu

okuyucuları veya izleyicileri ile ilişkilendirilebilecek çekici niteliklerdir. Hata yaptığınızda bunu kabul etmek güven telkin edecektir.

• Yanıtlayıcı Olun: Tüm medyanın sıkı süre sınırlamaları olduğunun bilincinde olun. Bilgi veya görüşme taleplerine hızlı şekilde yanıt verin. Mümkünse, bir saat içerisinde dönüş yapın. Medyanın size ulaşabilirliği güvenilirliğiniz ve değerli bir medya kaynağı olmanız açısından kritik bir husustur.

• Dürüst Olun: Eğer bir yanıtınız veya verecek bir cevabınız yoksa bunu söyleyin ve bulmayı önerin. Eğer bulamazsanız bunu da söyleyin.

• Hazırlıklı Olun: Muhabirlerin ilgisini çektiğinizde, bilgi vermeye ve soruları cevaplamaya hazırlıklı olun.

YAPILMAMASI GEREKENLER: • Tek başınıza öne çıkmaya

çalışmayın: Uzmanlık bilgisi ve farklı bakış açılarına erişimi yaymak için network/ağ kullanın ancak önce iyi hazırlanmış olmalısınız. Ağdaki meslektaşlarınız sürprizlerden hoşlanmaz ve medyayla birlikte çalıştığınız anlatılarda isimlerinin geçmesinden hoşlanırlar.

• Eski haberleri sunmayın: Derme çatma, dünün haberleri olan anlatı fikirlerinden ve konulardan uzak durun.

• Kendinizin internette veya Youtube’da görmek istemeyeceğiniz şeyleri söylemeyin: Sohbet mahiyetinde konuşuyor olsanız bile, konu hakkında spesifik sorulara cevap verirken hiçbir şeyin kayıt dışı kalmayacağını farzedin.

• “Hayır”ı tek başına bir cevap olarak kabul etmeyin: Eğer bir gazeteci bir anlatı fikrinizi reddeder ise, kendisine bir anlatıda hangi tür bilgileri kullanmayı tercih ettiğini sorun ve öğrenmeye çalışın.

• Bir görüşmede veya özel bir haber anlatısında ispatlayamayacağınız veya yapamayacağınız şeyler için söz vermeyin.


34

MEDYA İPUÇLARI

HABER YAYIN ORGANLARININ FARKLARI Bir anlatı için medyayı hedefliyorsanız, tüm medya kuruluşlarının kendi formatlarının ve seyirci kitlelerinin olduğunu ve bir anlatının her hedef kitle için uygun olmadığını unutmayın. Aşağıda medya kuruluşu tipine göre formatlar, roller ve standart zaman sınırları verilmiştir.

Yayın Aracı• Televizyon • Radyo

Basılı ve Online gazeteler/magazinler• Gazeteler (ulusal, bölgesel, yerel)• Dergiler ve Bültenler (eğlence,

eğitim, mesleki)

Yayın Araçları

TELEVİZYONTelevizyon, anlatıyı daha ilgi çekici veya daha anlaşılır kılamak için resimler/imajlar üretilmesini gerektiren çok görsel bir araçtır. Anlatının türüne bağlı olarak aşağıdaki yayın alanı seçeneklerine sahip olacaksınız:

• Yerel ve ulusal haber sektörleri• Ağ içi ve kablolu sohbet programları

ve tartışma programları• Ödemeli sektörlerde röportajlar• Kamu hizmeti duyuruları (10-, 30-,

veya 60-saniyelik spotlar)

Televizyonda bir anlatı şansı için aşağıdaki hususları bilmek yardımcı olacaktır:

• Her bir haber bülteni için program sırasını kontrol eden program yapımcısı/araştırmacısı (örn. Yapımcı/araştırmacı Gıda Teknolojisi haberlerinin beslenme ve sağlık üzerine diziler halinde yayınlanması gereken bir konu olduğunu düşünebilir).

• Hangi anlatıların kapsama alınıp hangilerinin alınmayacağı

konusunda günlük olarak karar alan haber seçme editörü.

Anlatının seçme editörüne sunulup sunulmayacağına karar veren muhabirle direkt temas kurabilir ve anlatınızla ilgilenip ilgilenmediğini de kendisinden öğrenebilirsiniz.

• Yeni anlatıları ciddi şekilde geliştiren ve yönlendiren düzenli yerel haber sunucuları.

Televizyon habercileriyle çalışırken aklınızda bulunması gereken ipuçları:

• TV yapımcıları izleyicilerin bölümde verilen bilgileri daha iyi anlamaları için sıklıkla video basın bültenleri, B-roll ve diğer grafikleri kullanırlar. Elinizde bunlardan varsa yapımcılara vermeyi önerin.

• Televizyon haberleri kısa tutulur ve konular genellikle 30 saniyeyi aşmayan bölümler halinde verilir. Bir kamera önü röportajına hazırlanıyorsanız, kısa ve öz olmanın en iyisi olduğunu unutmayın. (önceden kaydedilen ropörtajlar genellikle bölüm içine yerleştirilmiş bir veya iki kısa açıklama haline getirilmektedir. Naklen veya canlı yayın ropörtajları genellikle üç dakika veya daha az süreyle sınırlı olmaktadır).

• Televizyon görsel bir araçtır. Ropörtajınıza mümkün olduğunca ilgi çekici görsellikler ekleyin.

Zaman Sınırı: Son dakika haberleri için mümkün olan kısa süre, genellikle saat 10:00 ile 18:00 haberleri. Kamu spotları radyo /TV rotasyon döngüsüne girmek için genellikle iki – dört haftalık bir süre gerektirir. Sohbet programlarının hazırlık süresi ise maksimum 2 ay olmak üzere bir veya iki hafta arasıdır.

RADYORadyo formatı sabit ancak haberlerin ve bilgilerin akışına göre değişebilen bir formattır. Bu da size aşağıdakiler de dahil olmak üzere mesajınızı ulaştırabileceğiniz birçok fırsat sunmaktadır:

• Haberler• Dinleyicilerin bağlanabildikleri

programlar• Sabah ve akşam “sürüş saatleri”

radyo programları• Kamu spotları (10-, 30-, veya

60-saniyelik spotlar)

Radyoda bir anlatı yapacaksanız, aşağıdakileri bilmek size fayda sağlayabilir:

• Üst düzey konumda olan haber direktörü ve ayrıca üst düzey haber editörü.

• Sizi bir sohbet programı kontağına yönlendirebilecek veya anlatınız uygunsa sizi sunabilecek olan program direktörü.

• Anlatı fikirlerini üreten, sohbet programı yapımcılarıyla veya haber direktörleriyle teması olan, haber bültenlerine çeşitlilik eklemek için farklı açılar ve özellikler bulan haber seçme editörü.

• Anlatıları yerinde aktaran muhabir.

Anlatılarınızı radyo istasyonları aracılığıyla aktarmayı düşünüyorsanız aşağıdaki ipuçlarını da aklınızda tutun:

• Sürüş saatleri yayın bölgesi hedefi için uygun saatlerdir (06:00-09:00 ve 15:00-18:00).


35

• Televizyonda olduğu gibi kasede alınmış ropörtajlar için ise, “kısa anlatılarla” kısa ve öz konuşmak zorundasınız (10-15 saniye). Radyo konuşmacının sadece bir ölçüsünü verdiği için -sadece sesi- sorulara cevap verirken ve mesajı iletirken kullanılan ses tonu, sertliği ve kesinliği güven yaratacaktır.

• İster telefonla olsun ister şahsen olsun, ses kalitesini temin etmek adına ropörtajın duyulabilir parazitler (karıştırılan kağıtların sesi, ofis çalışanlarının konuşmaları veya cep telefonu parazitleri veya zemin sesleri, vb.) içermediğinden emin olun.

Süre sonu: Anlatıya bağlı olarak, yeni haberler genellikle “gün sonu” haberlerinde verilmektedir. Öncelikle son birkaç gün içindeki halkı ilgilendiren başlıklara kısaca değinildikten sonra yeni haberler geçilmektedir. Televizyon gibi sohbet programları için ara sıra daha da uzayabilse de genellikle bir- iki hafta hazırlık süresi olmaktadır.

Basılı ve Online Gazeteler/Dergiler

Ropörtajlar ciddi ölçüde düzenlense de, hem basılı hem online gazeteler bir konu hakkında çok daha detaylı bilgi içermektedir. Haber basınındaki dengeyi devam ettirmek için topluluk haberleri bir gereklilik olarak görülmektedir. Bu da bilgilerinizin basılması için size şans tanımaktadır.

Gazetelerin ve dergierin sizin vereceğiniz haberlere ihtiyacı vardır. Gıda Biyoteknolojisi yayın alanı fırsatı aşağıdakileri kapsamaktadır:

• Gıda/besin haberleri ve özellikleri• Bilimsel haberler ve özellikler• Tarımsal haberler • Bölge/kent haberleri• Tüketici haberleri • Editöre mektuplar • Serbest kürsü sayfaları

Bir gazetede veya dergide ropörtaj vermeye hazırlanıyorsanız aşağıdaki kişileri tanımak size yardımcı olabilir:

• Topluluk içinde lokal anlatıları derleyen ve sizin olaylarla (konferans, cv.) ilgili muhtemelen ilk temas kuracağınız kişi olan bölge/kent bölüm editörüdür.

• Editörlerden seçenekler alan ve belirli “konuları” (topluluk olayları, beslenme ve sağlık, gıda, bilim ve tıbbi konular) işleyen, anlatınızı yazacak olan ve ropörtaj talep edebilecek olan muhabirler.

• İlgi çekici görseller ve iyi fotoğraflar sunan olaylara (konferans, vb.) katılmak isteyebilecek foto bölümü editörü

Aşağıdaki ipuçlarını da aklınızda bulundurun:

• Anlatınıza açıklama ve derinlik katacak basit grafikler ve fotoğraflar eklemeyi önerin.

• Temas kurduğunuz kişinin ne tür grafiklere ihtiyacı olduğunu öğrenin ve kolay erişim imkanı sunun.

Süre sonu: Gazete ve dergilerin güncellik süreleri değişiklik gösterse de, gazetenin yaşam döngüsü çok çabuk bitmektedir. Bir gazetenin güncelliği birkaç saatten birkaç haftaya kadar değişebilir.

Dergilerin güncelliği daha uzun süreli olup genelde yaklaşık altı aydır.

BİLGİNİN YAYILMASI Ne kadar güncel ya da ne kadar ilginç olduğu fark etmeksizin, sahip olduğunuz bilgi birileri tarafından görülmedikçe veya okunmadıkça hiçbir yere ilerlemez. Ne yazık ki, tercih edilir temas kurma yolu (örn. E-posta, telefon, vb.) kuruluştan kuruluşa muhabirden muhabire farklılık göstermektedir. Bununla birlikte, en basit ve tatmin edici yol bireysel tercihlerinizi oluşturmanızdır.

Geniş yelpazede medya kuruluşlarıyla temas kurduğunuzda bu sorunun üstesinden gelmenin en mantıklı yolu, tek br dağıtım yolu seçmeniz, bilgiyi yaymanız ve izleme amaçlı aramalarda muhabire bilgiyi alıp almadığını ve diğer bir yolla temas kurmayı tercih edip etmediğini sormanızdır. Muhabirin tercihini not alın ve gelecek sefer için hazırlıklı ve organize olun.

Medya ilişkilerinin diğer tüm yönlerinde olduğu gibi, ilişki kurulması kilit noktadır. Kendi alanızda medya ile birlikte çalışırken tüm kontakt kişilerini not edin ve onların ihtiyaçlarını anlayabilmenize yardımcı olacak kişisel ilişkiler geliştirin.


36

MEDYA İPUÇLARI

Halk gıdaları hakkında ciddi bir ilgi duyuyor. Bireysel ve duygusal doğası gereği gıda anlatıları zorlayıcı haberler haline gelmiştir.

Bununla birlikte, gerçek şu ki yeni geliştirilen bilim kafa karıştırıcı olabilir. IFIC Kuruluşunun 2012 yılı Gıda ve Sağlık Araştırmasına göre dört tüketiciden üçü (%76) beslenme rehberindeki değişikliklerin neye inanılacağını zorlaştırdığını hissetmektedir. Yeni gelişen bilimin aktarılma yolu ve kimlere aktarıldığı halkın algısı, tavrı ve esenliği üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir.

Bu konuların değerlendirilmesi ve aktarılması için, 1998’de Harvard Kamu Sağlığı Okulu ve IFIC tarafından, ülke çapında sekiz yuvarlak masadan serisi için önde gelen uzmanlardan, 60’dan fazla diğer besin araştırmacıları, gıda bilimcileri, dergi editörleri, üniversite basın sözcüleri, basın ve yayın muhabirleri, tüketici grupları ve gıda endüstrisi yöneticilerinden oluşan bir danışman grubu bir araya getirilmiştir. Grubun girdileri baz alınarak, yeni gelişen bilimin aktarılması için bir rehber bilgiler serisi geliştirilmiştir. Bu prensiplerin kalbinde gıdaya yönelik bilimin, kamu algısını iyileştirecek bir yolla etkin şekilde aktarılması inancı vardır.

Temel kurallar, sesli bilimin ve iyileştirilmiş algının neyi ne nasıl aktarması gerektiğine ışık tutması ve iletişimcilerin yeni çalışmalarına sorular sormak yoluyla içerik eklemelerine ve halkın bilgilendirilmesi için en önemli ve iyi yolun belirlenmesine yardımcı olmaları amacıyla tasarlanmıştır.

Harvard Kamu Sağlığı Okulu ve IFIC Vakfı tarafından toplanan bir danışma grubunun çalışmaları temel alınmıştır.

İlk defa Oxford Üniversitesi tarafından Ulusal Kanser Enstitüsü Dergisinde yayınlanmıştır (4 şubat 1998, Cilt 90, Sayı 3). Bu dokümanın tamamını veya herhangi bir kısmını çoğaltırken lütfen orijinal atıfları kullanın.

Bkz. Ayrıca: “Direkt Beslenme Üzerine Anlatı”, “Amerikan Tıp Derneği (AMA)”, 11 Şubat 1998.

Yirmi beş yıl önce gıda ve sağlık hakkında bir araştırma akşam haberlerinde asla yer bulamazdı. Şimdi ise, yediğimiz gıdalarla ilgili haber yapılmayan bir gün yok.

Kamu Anlayışının İyileştirilmesi: Beslenme, Gıda Güvenliği ve Sağlık Konusunda Gelişen İletişim Üzerine Genel Kurallar GAZETECİLER, BİLİM ADAMLARI VE DİĞER TÜM İLETİŞİMCİLER İÇİN

“Bu rehber prensipler ancak raftan indirilip kullanılırsa işe yarayabilir. Bu tavsiyelerin uygulamaya koyulması halkın diyet ve sağlık konusundaki algısında bir fark yaratabilir. Bunları okumanızı, paylaşmanızı, hatırlamanızı ve kullanmanızı ısrarla tavsiye ederim. Sonuç olarak, ben halkın bizden istediği şeyin yaptığımız araştırmaların her aşamasında dürüst olmamız ve bunu bir perspektife oturtmamız olduğunu düşünüyorum. Ama en önemlisi de halka şunu hatırlatmaktır: Asıl ilgilenmeleri gereken şey ortaya çıkarılan kanıtlar bütüdür”.

Timothy Johnson, MD, MPH, Tıp Editörü, ABC Good Morning America (ABC Günaydın Amerika).


37

İLETİŞİM SÜRECİNDE OLAN TÜM TARAFLAR İÇİN GENEL KURALLAR 1. İletişiminiz halkın diyet ve sağlık konusundaki algısını iyileştirecek mi? Çalışma halkın dikkatini sağlamaya yetecek kadar güvenilir mi?

Sağladığınız bilgilerle halk bulguların önemini değerlendirme olanağı bulacak mı? Yoksa gıda tercihleri konusunda acil bir tavır almalılar mı? Bireysel gıda katkı maddelerinin veya bütünleyicilerin iyi veya kötü şeklinde karakterize edilmelerini önleyecek basit bir yaklaşımınız var mı? Halka gıdaların, bileşenlerinin veya katkı maddelerini sağlıklı bir diyetin bir parçası olarak tüketebileceklerini veya neden tüketmeleri gerektiğini anlamalarına yardımcı oldunuz mu?

Çalışmanızın tam sonuçlarını uygun şekilde sundunuz mu? Yanlış anlaşılmalara neden olacak seçici bulguların altını çizmekten kaçındınız mı? 2. Araştırma bulgularını da kapsama dahil ettiniz mi? Eğer bulgular ön ve neticesiz bulgularsa, bunları netleştirdiniz mi?

Eğer bulgularınız daha önceki çalışmalardan farklı ise, bunun nedenini açıkladınız mı? Eğer sonuçlar daha önceden yayınlanan sonuçları çürütüyorsa, önceki bulgularla karşılaştırılabilir bir kanıtların ağırlığı sağladınız mı?

Bulgularınızın kime uygulanacağını belirlediniz mi? Çalışmanız belirli bir yaş veya cinsiyetle veya spesifik bir genetik, çevresel veya diğer predispozan koşullarla sınırlandırılmış ise, etkileri genelleştirmekten kaçındınız mı? Belirli gıdaların, bileşenlerin veya katkı maddelerinin tüketilmesi veya tüketilmemesinin risk/fayda dengesi hakkındaki bilgileri kapsama dahil ettiniz mi?

Bu riskleri ve faydaları sağlığa da katkıda bulunabilecek diğer etmenlerle (örn. Fiziksel aktivite seviyesi, genetik geçmiş, vb.) karşılaştırarak açıkladınız mı? Diyetsel bir riski açıklarken geniş nüfus tahminleri ve bireysel riskler arasında ayrım yaptınız mı? Sadece ilgili riskleri değil de (örn. “üç katı risk” yerine “bir milyondan üç milyona” oranındaki artışı belirtmek ) kesin riskler üzerindeki istatistikleri andınız mı?

3. Çalışma veya bulgular dikkatlice gözden geçirildi mi? Çalışma bağımsız bilim adamları tarafından dikkatlice gözden geçirildi mi veya dikkatlice gözden geçirilmiş bir dergide yayınlandı mı? Aynı zamanda, dikkatli gözden geçirmeler önemli bir standart olsa da, bunların bulgularınızı garanti etmediğinin farkında mısınız?

Eğer çalışma dikkatlice gözden geçirilmediyse (örn. Bir toplantıda veya konvansiyonda sunulan bir kağıt), bulgular dikkatli gözden geçirme öncesinde halka aktarılması

gereken kadar önemli mi?

Gerçek çalışma bulguları ile çalışma hakkında yazılmış olabilecek başyazılar veya yorumlamalar arasında karşılaştırma yaptınız mı? Başyazının kişisel görüşlerin bir ifadesi olduğunu ve henüz dikkatlice gözden geçirilmediğini açıkladınız mı? Bu görüşlerin nasıl ele alındığını veya başyazının dar bir düşünceyi belirtip belirtmediğini araştırdınız mı?

4. Çalışmayla ilgili önemli gerçekleri açıkladınız mı?Çalışmanın orijinal amacı, araştırma tasarımı ve veri toplama ve analiz yöntemleri hakkında yeterli bilgi verdiniz mi?

Çalışmada olabilecek herhangi bir sınırlamayı veya eksik yönleri kabullendiniz mi?

5. Çalışma finansmanı hakkında tüm kilit bilgileri açıkladınız mı? Çalışmanın tüm finansman kaynaklarını resmen açıkladınız mı?

Çalışmanın tarafsızlığı ve bağımsızlığı konusunda kendinizden emin misiniz?

Finansçıların çalışmanın sonuçlarından ne kazanacağını veya kaybedeceğini göz önünde bulundurdunuz mu?

Finansmandan bağımsız olarak, bilimin konuşmasına izin verdiniz mi?


38

MEDYA İPUÇLARI

BİLİM ADAMLARI İÇİN İLETİŞİM REHBERİ 1.Yazılı bulgularınızda veya gazetelerin veya diğerlerinin talebi üzerine çalışmanızın asıl arka planını anlaşılabilir bir dille belirttiniz mi? Amaçlarınız, hipotezleriniz, konuların tipi ve sayısı, araştırma tasarımı, veri toplama yöntemleri ve analizler ve ön bulgular da dahil olmak üzere çalışmanızın tüm detaylarını açıkladınız mı?

Çalışma bulgularınızın orijinal veri toplama amaçlarıyla uyumlu olduğunu rapor ettiniz mi? Uygun spesifik anket yöntemleri kullanıldı mı? Veri toplama yöntemleri de dahil olmak üzere çalışmanın eksikliklerini veya sınırlamalarını açıkladınız mı? Raporları teyit etmek için objektif sağlık ölçümleri kullandınız mı? Çalışma hayvanlar üzerinde mi insanlar üzerinde mi yapıldı? Hayvan modellerinin insanlar için uygulanabilirliği konusundaki sınırlamalar not edildi mi? Sonuçları rapor etmek için, çalışma bağımsız ve dikkatlice gözden geçirilmesini beklediniz mi? Eğer hayırsa, bulguların ön bulgular olduğunu ve henüz dikkatli gözden geçirmeye tabi tutulmadığını medyaya açıkladınız mı?

2. Diyetsel riskleri ve faydaları açıkladınız mı? Sağlık sonucuna bağlanabilecek bileşen, gıda veya katkı maddesi miktarının dozajını açıkladınız mı? Bu miktar makul surette ortalama bireylerce tüketilmekte midir? Orijinal hastalık geliştirme riski neydi? Yeni risk seviyesini kesin ve bağıl riskler olarak açıkladınız mı?

3. Medyanın beklentilerini karşıladınız mı?

Yayının bir gün öncesinde veya bir gün sonrasında medya röportajı yapmaya hazır mısınız? Medya başvurularını hemen cevaplandırmak için tüm girişimleri yaptınız mı? Çalışma için hazırlanan basın duyurusu ön bulguları adil ve abartısız şekilde aktarıyor mu? Enstitünüzün basın duyurusunun son versiyonunu gözden geçirip onayladınız mı?

DERGİ EDİTÖRLERİ İÇİN REHBER 1. Ambargo politikanız kamu iletişimini iyileştiriyor mu? Derginin ambargo koyulmuş kopyalarını, sadece muhabir grubu için değil ambargoya saygı göstermek konusunda hemfikir olan gazeteciler için ulaşılabilir kıldınız mı? Ambargolu yayın ulaşılabilir hale geldiğinde, çalışmaları muhtemelen basının dikkatini çekecek bilim adamlarını bilgilendirdiniz mi? Ambargolu derginin ilgili kısımlarının yazarlar tarafından incelenecek durumda olmasını sağladınız mı? (böylece bu konudaki diğer ilgili çalışmaları gözden geçirebilir ve soruları cevaplamalarına yardımcı olabilirler).

2. Çalışma bulguları konusunda sorumlu medya raporlamalarını teşvik ediyor musunuz? Derginizdeki bir makalede yeni bir yayım yayınlayacaksanız, bu altta yatan araştırma için adil mi? Bu yeterli arka plan bilgisi sağlamaya yeterli mi?

3. Çalışma bulgularının tüketiciler üzerindeki etkilerini göz önünde bulundurdunuz mu?Çalışma bulgularının genel halk üzerindeki olası etkilerini dikkate aldınız mı?

Çalışma başyazarın bulguları içeriğe

dahil etmesine yardımcı olacağını garanti ediyor mu? Eğer öyleyse, başyazı içeriği basın açıklamasına dahil edildi mi?

4. İbraz politikanız bilim adamlarının, medyaya yapılan özet sunum sonuçlarını netleştirmesine olanak sağlıyor mu? İbraz politikanız özeti sunan bilim adamlarının tam raporu dikkatli gözden geçirmesi gerektiğini açıklıyor mu? Çalışmanın tam raporunun, şekillerin veya tabloların kopyalarını, dikkatlice gözden geçirilmiş dergide yayınlanmadan önce medyaya açıklanmayacağını vurguladınız mı?

GAZETECİLER İÇİN REHBER 1. Anlatınız kesin ve dengeli mi? Birincil kaynağınızın güvenilirliğini sağladınız mı?

Diğer hatırı sayılır bilim adamlarına ve diğer üçüncü şahıs sağlık kaynaklarına, çalışmanın güvenilirliğine ve önemine inanıp inanmadıklarını sordunuz mu? Bu kişiler çalışmanızı gözden geçirdiler mi? Belirttiğiniz üçüncü şahıs kaynaklar söz konusu hususta bilimsel ana görüşlerini sundular mı? Eğer hayırsa, bu gibi düşünceler veya yorumların bu konudaki en bilimsel perspektiflerden farklı olduğunu belirttiniz mi?

Eğer sadece bir veya iki birey bu gibi karşı bakış açılarını vurgulamış ise, bunlara yansıma veren yayın alanı miktarı azınlık düşünceleri mi?

Çalışma yayınının bir kopyasını aldınız ve incelediniz mi (gözden geçirilmiş özetler, yeni basın duyuruları, mesaj raporları veya ikincil bilgi kaynakları)?

Çalışma sonuçları ve sınırlamaların


39

gözden geçirilmesinden sonra, hala basın duyurusu için uygun olduğunu düşünüyor musunuz?

Çalışmanın kapsam olasılığını objektif olarak göz önünde tuttunuz mu? Bulguları tanımlamak için kullanılan kelimelerin araştırmanın türü için uygun mu? Sebep ve etki, deney ve kontrol grubu arasındaki modifiye edilen tek değişkenin müdahale olduğu çalışmada direkt olarak gösterilebilir mi?

Haber rapor tonu uygun mu?Bulguları abartan kelimeleri kullanmaktan kaçındınız mı (örneğin. “belki”, “-edecek” ve “bazı” insanlar “tüm” veya “çoğu” insan anlamına gelmez)?

Manşetler, fotoğraf imajları ve grafikler bulgularla ve makalenizin içeriğiyle uyumlu mu?

2. Raporlamanıza sağlıklı bir şüpheci tavır uyguladınız mı?Kaynaklara konuşurken ve basın duyurularını okurken karşı duygularla veya yorumlarla gerçekleri ayırdınız mı? Çalışma bulguları makul görünüyor mu? Başlıkta veya rapor metninde abartılı veya “hileli” terimler kullandınız mı (örn. “bilimsel yenilikler” veya “tıbbi mucizeler”, vb.)?

Rapor dolaylı yoldan bir hapı, tedaviyi veya sihirli yaklaşım olan diğer bir yaklaşımı öneriyor mu?

Aynı kritik standartları tüm bilgi kaynaklarına (bilim adamlarından), halkla ilişkilere ve basın ofislerine, dergilere, endüstriye, tüketicilere ve özel ilgi gruplarına uyguladınız mı? Eğer bakış açısı sunulmuşsa, bilgi kaynağınızın kazanması gereken nedir?

Geniş ölçüde çıkar çatışması olasılıklarını dolar bazında göz önünde bulundurdunuz mu? 3. Anlatınız tüketicilere pratik tavsiyeler sağlıyor mu? Bulgularınızı günlük tüketici tavsiyesine çevirdiniz mi? Örneğin, eğer bir çalışma beslenme üzerindeki etkileri rapor ediyor ise, bu durumun en çok geçerli olduğu gıdaları tanımladınız mı?

Eylem adımları mevcut diyet rehberlerinin daha geniş içerikleriyle nasıl ilişkilendirilebilir (Örn. Amerikalılar İçin Diyet Rehberi, USDA Gıda Rehberi Piramidi, denge, çeşitlilik ve ölçülülüğün önemi)?

Tüketicilerin diyet veya sağlık konularında daha detaylı bilgi veya yardım alabilecekleri broşür, ücretsiz yardım hatları veya online kaynaklar gibi hatrı sayılır ulusal, eyalet veya yerel kaynakları belirttiniz mi? (özellikle de eğer bulgular halk sağlığını ve güvenliğini tehdit eden bir durumu sunuyorsa – örn. Gıda kaynaklı veya su kaynaklı salgın hastalıklar)?

4. Raporlamanız bilimsel prensiplerin temel anlayışı üzerine mi hazırlandı?Kanıtla fikir arasındaki farkı biliyor musunuz? Eğer bilmiyorsanız, bilgi edinebileceğiniz kaynaklara başvurdunuz mu?

Bilimsel araştırma yöntemi ve hipotez testi, kontrol grupları, rastgeleleştirme ve çift bilinmeyenli çalışma gibi çeşitli terimler hakkında bilgi sahibi misiniz? Bilimin doğasının devrimci değil evrimci olduğunu anlıyor ve paylaşıyor musunuz? Farklı çalışma tipleri, neden kullanıldıkları ve bunların her birinin

sınırlamaları hakkında bilgi sahibi misiniz? Diyet ve sağlık tavsiyelerine uyuyor musunuz? Böylece yeni bulguların gerçek önemini tanımlamaya yardımcı olabilirsiniz?

ENDÜSTRİ, TÜKETİCİ VE DİĞER ÇIKAR GRUPLARI İÇİN REHBER 1. Medyaya doğru bilgi ve geri bildirim sağladınız mı? Bulgulara dayalı çalışmanız üzerindeki basın açıklaması, bulgularınızı abartıyor veya fazla basitleştiriyor veya önemsizleştiriyor veya duygusallaştırıyor mu? Çalışma sonuçlarına yeni bir bakış açısı sağlıyor veya kamu algısını iyileştirmeye yardımcı oluyor mu?Medyadaki yanlış bilgileri nazikçe düzelttiniz mi? Sadece birkaç bireyin düşüncelerini veya kararlarını aktarmak yerine anlatının neden doğru olmadığı konusunda bilimsel açıklamalar yaptınız mı? Anlatının doğruluğunu ve kesinliğini kabul etmek için gazetecinizle irtibat halinde oldunuz mu?

2. Diyet ve sağlık hakkında bilgiler verirken etik standartlarına uygun davrandınız mı? Haberleri “ilk duyuran” olmak yerine çalışma üzerinde uygulanan ambargoya saygı duyuyor musunuz? Henüz detaylı gözden geçirmeye tabi tutulmamış çalışmalar hakkında basın duyurusu yapmaktan kaçındınız ve bunları teşvik etmediniz değil mi? Henüz bilimsel olarak gözden geçirilmeyen çalışma sonuçlarının ön bulgular olduğunun ve davranışta herhangi bir değişiklik gerektirmeyeceğinin farkında mısınız? Organizasyonunuzun bakış açısını ve finansman kaynaklarınızı tanımladınız mı?


40

DEVLET KAYNAKLARI VE ULUSLARARASI KAYNAKLAR TARIM AĞI BİLGİ MERKEZİ (AGnIC)Milli Tarım Kütüphanesi, arazi bağışlanmış üniversiteler ve diğer enstitüler tarafından seçilen tarım bilgilerinin niteliklendirilmesi için bir rehber. (301) 504-6780http://www.agnic.org Twitter: @agnicalliance

HASTALIK KONTROLÜ VE ÖNLEME MERKEZLERİ (CDC)(800) 232-4636 or (404) 639-3311TTY: (888) 232-6348http://www.cdc.govTwitter: @CDC_ehealth

A.B.D. ÇEVRE KORUMA KURUMU (EPA)(202) 260-2090 or (202) 272-0167TTY: (202) 272-0165http://www.epa.govTwitter: @EPAgovBiyoteknoloji Bilgileri: http://www.epa.gov/oppt/biotech/index.htm

FEDERAL TİCARET KOMİSYONU (FTC)(877) 382-4357 or (202) 326-2222(Tüketici Hizmetleri Merkezi) http://www.ftc.govTwitter: @FTC

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GIDA VE TARIM ÖRGÜTÜ (FAO)+39 06 57051http://www.fao.org Twitter: @FAOnews

Biyoteknoloji üzerine yaygın araştırma raporları:http://www.fao.org/biotech/en/

A.B.D. GIDA VE İLAÇ İDARESİ (FDA)Telefon: (888) 463-6332(301) 796-4540 (Kamu Bilgilendirme Ofisi/ Basın Ofisi)http://www.fda.gov Twitter: @US_FDA

Gıda Güvenliği Uygulamalı Beslenme Merkezi,(CFSAN)(888) SAFE-FOOD / (888) 723-3366http://www.fda.gov/Food/default.htm Twitter: @FDArecalls

Arka plan bilgileri, soru ve cevaplar ve geçmiş raporlar ve daha fazlası için: http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/GEPlants/default.htm

A.B.D. TARIM BAKANLIĞI (USDA)(202) 720-2791 (Anında Bilgi Hattı)(202) 720-4623 İletişim Ofisi http://www.usda.govTwitter: @USDA

Biyoteknoloji ile alakalı düzenleyici faaliyetler, haberler ve arka plan bilgileri için: http://www.usda.gov/wps/portal/usda/usdahome?navid=BIOTECH

EK KAYNAKLAR

• Gıda Biyoteknolojisi Kaynakları İle İlgili Profesyonel Bilim, Sağlık ve Devlet Organizasyonları Rehberi*

• Gıda Biyoteknolojisi Akademik ve Bilimsel Uzmanlara online ulaşılabilecek adres: www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

41

EK KAYNAKLAR

Hayvan ve Bitki Sağlığı Denetleme Hizmetleri (APHIS)(202) 720-3668(301) 851-3877 (Biyoteknoloji Düzenleyici Hizmetler) http://www.aphis.usda.gov Twitter: @USDA_APHIS

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www. aphis.usda.gov/biotechnology/

Gıda ve Besin Bilgilendirme Merkezi (FNIC)(301) 504-5719https://fnic.nal.usda.gov/ Twitter: @Nutrition_gov

Biyoteknoloji Bilgileri: https://fnic.nal.usda.gov/professional-and-career-resources/food-science-and-technology

Gıda Güvenliği Denetleme Servisi (FSIS)(202) 720-5604 or (800) 535-4555Et ve Kümes Hayvanları Anında Bilgi Hattı (888) MPAnında Bilgi Hattı (674-6854)http://www.fsis.usda.govTwitter: @FSIS

Milli Tarım Kütüphanesi (NAL)(301) 504-5755http://www.nal.usda.govTwitter: @National_Ag_Lib

DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO)+41 22 791 21 11http://www.who.intTwitter: @WHO

Biyoteknoloji Bilgileri: www.who.int/entity/foodsafety/publications/report-biotech/en

ARAŞTIRMA VE PROFESYONEL ORGANİZASYON/ÖRGÜT KAYNAKLARI

BESLENME VE DİYET UZMANLIĞI AKADEMİSİ(800) 877-1600 or (312) 899-0040http://www.eatright.orgTwitter: @EatRight

AG-WEST BIOTECH, InC. (KANADA)(306) 975-1939http://www.agwest.sk.caTwitter: @agwestbio

AMERİKAN ALERJİ, ASTIM VE BAĞIŞIKLIK BİLİMİ AKADEMİSİ (AAAAI)(800) 822-2762 veya (414) 272-6071http://www.aaaai.org

AMERİKAN AİLE HEKİMLERİ AKADEMİSİ (AAFP)(800) 274-2237 or (913) 906-6000http://www.aafp.orgTwitter: @aafp

AMERİKAN TIP DERNEĞİ (AMA)(800) 621-8335 veya (312) 464-5000http://www.ama-assn.orgTwitter: @AmerMedicalAssn

Biyoteknoloji ile üretilen mahsuller hakkında resmi bildiri: http://www.ama-assn.org/resources/doc/csaph/a12- csaph2-bioengineeredfoods.pdf

GIDA ENTEGRASYONU MERKEZİ (CFI)(816) 880-5360http://www.foodintegrity.org/Twitter: @foodintegrity

Daha fazla bilgi için: http://www.bestfoodfacts.org

TARIM BİLİMİ VE TEKNOLOJİLERİ KONSEYİ (CAST) (515) 292-2125http://www.cast-science.orgTwitter: @CASTagScience

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www.cast-science.org/news/?ethical_ perspectives&show = news&newsID = 9906 DONALD DANFORTH BİTKİ BİLİMİ MERKEZİ(314) 587-1000http://www.danforthcenter.orgTwitter: @DanforthCenter

BİYOTEKNOLOJİ BİLGİ SİSTEMLERİ (ISB)http://gophisb.biochem.vt.edu

GIDA TEKNOLOJİSTLERİ ENSTİTÜSÜ (IFT)(800) 438-3663 or (312) 782-8424http://www.ift.orgTwitter: @IFT

ULUSLARARASI GIDA BİLGİSİ KONSEYİ (IFIC) KURULUŞU(202) 296-6540http://www.foodinsight.orgTwitter: @FoodInsight

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www.foodinsight.org/Resources/Detail.aspx?topic=Food_Biotechnology_Resources

ULUSLARARASI GIDA POLİTİKASI ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ (IFPRI) (202) 862-5600http://www.ifpri.org/Twitter: @ifpri


42

ULUSLARARASI FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (ILSI)(202) 659-0074http://www.ilsi.orgTwitter: @ILSI_Global

Uluslar arası Gıda Biyoteknolojisi Komitesi (IFBIC) http://ilsirf.org/

Biyoteknoloji Bilgileri http://ilsi.org/publication/safety-of-gm-crops-compositional-analysis/

MİLLİ BİLİM AKADEMİSİ (NAS)Milli Araştırma Konseyi Gıda ve Besin Kurulu, Tıp Enstitüsü (IOM)(202) 334-2000http://www.nas.eduTwitter: @NASciences

Biyoteknoloji Bilgileri: http://dels.nas.edu/Report/Impact-Genetically- Engineered-Crops/12804

National Summit on Strategies to Manage Herbicide-Resistant Weeds: Proceedings of a Symposium (2012): Division on Earth and Life Studies

http://www.nap.edu/catalog.php?record_ id=10418

http://www.nap.edu/catalog.php?record_ id=12216

MİLLİ EYALET TARIM DEPARTMANLARI KURUMU (NASDA)(202) 296-9680http://www.nasda.orgTwitter: @NASDAnews

KUZEY KAROLİNA BİYOTEKNOLOJİ MERKEZİ(919) 541-9366http://www.ncbiotech.orgTwitter: @ncbiotech

SANAYİ VE ÜRÜN GRUBU KAYNAKLARI

GELECEĞİN BESLENMESİ İTTİFAKIwww.alliancetofeedthefuture.orgTwitter: @AllianceToFeed

AMERİKAN ÇİFTÇİLİK BÜROSU FEDERASYONU(202) 406-3600http://www.fb.orgTwitter: @FarmBureau

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www. fb.org/issues/docs/biotech13.pdf

AMERİKAN ÇİFTLİK ALANI TRÖSTÜ(202) 331-7300http://www.farmland.orgTwitter: @Farmland

Çevresel Tarım Merkezi(815) 753-9347http://www.aftresearch.org

AMERİKAN SOYA FASULYESİ KURUMU(800) 688-7692 or (314) 576-1770www.soygrowers.comTwitter: @ASA_News2

Daha fazla bilgi için:https://soygrowers.com/issues-pages/biotechnology/

• Gıda Biyoteknolojileri ve diğer web siteleri ve uzmanların listesi hakında bilgi almak için: www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

EK KAYNAKLAR Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

43

EK KAYNAKLAR

BİYOTEKNOLOJİ ENDÜSTRİSİ ORGANİZASYONU (BIO)(202) 962-9200http://www.bio.org/category/food-agriculture Twitter: @IAmBiotech

Biyoteknolojinin faydaları hakkında bilgi almak için: https://www.bio.org/press-release/report-shows-gm-crops-favored-world%E2%80%99s-farmers

BİYOTEKNOLOJİ BİLGİLERİ KONSEYİ (CBI)(202) 962-9200http://www.whybiotech.comTwitter: @agbiotech

CROPLIFE AMERICA (CROPLIFE AMERİKA)(202) 296-1585http://www.croplifeamerica.orgTwitter: @CropLifeAmerica

CROPLIFE INTERNATIONAL (CROPLIFE Uluslar arası)+32 2 542 04 10http://www.croplife.org/Twitter: @CropLifeIntl

Biyoteknoloji delegeleri hakkında bilgi almak için: https://croplife.org/plant-biotechnology/stewardship-2/

GIDA PAZARLAMA ENSTİTÜSÜ (FMI)(202) 452-8444http://www.fmi.orgTwitter: @FMI_ORG

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www.fmi.org/docs/default-source/policy-statements/board-policy-regarding-genetically-modified-food-and-biotechnology2D4B3841ECC3

GIDA İMALATÇILARI KURUMU (GMA)(202) 639-5900http://www.gmaonline.orgTwitter: @GroceryMakers

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www.gmaonline.org/issues-policy/product-safety/plant-and-animal-biotechnology/

MİLLİ MISIR YETİŞTİRİCİLERİ KURUMU (NCGA) (636) 733-9004http://www.ncga.com/Twitter: @NationalCorn

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www. ncga.com/topics/biotechnology

MİLLİ BALIKÇILIK ENSTİTÜSÜhttp://www.aboutseafood.com/

MİLLİ DENİZ BALIKÇILIĞI SERVİSİ(301) 713-2239http://www.nmfs.noaa.gov/Twitter: @NOAAFisheries

MİLLİ RESTORANLAR KURUMU (202) 331-5900http://www.restaurant.orgTwitter: @WeRRestaurants

A.B.D. ÇİFTÇİLER VE ÇİFTLİK SAHİPLERİ (USFRA)(636) 449-5086http://www.fooddialogues.com/Twitter: @USFRA

Biyoteknoloji Bilgileri: http://www.fooddialogues.com/foodsource/topics/biotech-seeds

A.B.D. HUBUBAT KONSEYİ (202) 789-0789http://www.grains.orgTwitter:@USGC

AKADEMİK ENSTİTÜ KAYNAKLARI

TARIM GÜVENLİĞİ, NEBRASKA ÜNİVERSİTESİ - LINCOLNhttp://agbiosafety.unl.edu

BOYCE THOMPSON BİTKİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ (BTI)Cornell Üniversitesi ve Milli Tarım Biyoteknolojileri Konseyi’ne bağlıdır. (607) 254-1234http://bti.cornell.edu

KALİFORNİYA ÜNİVERSİTESİ, DAVIS BİYOTEKNOLOJİ PROGRAMI(530) [email protected] http://www.biotech.ucdavis.edu/

KALİFORNİYA ÜNİVERSİTESİ, DAVIS: TÜKETİCİ ARAŞTIRMALARI MERKEZİ (CCR)(530) [email protected]://ccr.ucdavis.edu/

MİNESOTA ÜNİVERSİTESİ, GIDA, TARIM VE DOĞAL KAYNAK BİLİMLERİ KOLEJİ (CFANS)(612) 624-1234(Öğrenci/Akedemik araştırmaları) http://www.cfans.umn.edu/Twitter: @CFANS

WISCONSIN ÜNİVERSİTESİ BİYOTEKNOLOJİ MERKEZİ -Gıda Biyoteknolojisi Online Kursuhttp://www.biotech.wisc.edu


44

ABD Tarım Bakanlığı (USDA)ABD’de güvenli, düşük maliyetli, sağlıklı ve ulaşılabilir gıda temininin sağlanmasını yönetmekle görevli bir devlet kuruluşudur.USDA, ABD nüfusunun yaşam kalitesini arttırmak için çalışmaktadır. Bunu sağlamak için, tarım ürünlerinin üretimini desteklemekte, tarım, orman ve çiftlik arazileriyle ilgilenmekte, kırsal topluluklarımızın gelişimini desteklemekte, çiftlik ve kırsal sakinlerine ekonomik fırsatlar sağlamakta, tarım ve orman ürünleri ve hizmetleri için global pazarları genişletmekte ve hem ABD’de hem de dünyadaki açlığı azaltmaya çalışmaktadır.

AkrilamitBazı gıdaların pişirme anında (örn. Kızartma, kavurma veya haşlama) ısının şekerle etkileşimi nedeniyle ortaya çıkan bir bileşim maddesidir ve bazı gıdalarda doğası gereği bulunan bir kimyasal maddedir.

Alerjik reaksiyonVücudun bağışıklık sisteminin bir alerjene, sıklıkla bir proteine maruz kalınması halinde verdiği tepkidir. Gıdalar bağışıklığın yanıt vereceği

proteinler içerebilmektedir. Alerjik belirtiler, kızarıklık, kaşıntı ve bazı aşırı durumlarda solunum zorluğu veya bilinç kaybı olabilmektedir. Bkz. Ayrıca: USDA Sözlüğü

Bacillus thuringiensis (Bt)Çiftçiler, organik tarımcılar ve hobi bahçecileri tarafından böcekleri minimum çevresel etkiyle kontrol altında tutmak için kullanılan biyoteknolojik böcek ilaçlarında bulunan yaygın bir toprak mikro organizmasıdır. Bkz. Ayrıca: biyoteknolojik böcek ilacı. Bkz. Ayrıca: USDA Sözlüğü

Birden fazla özellikBirden fazla genin transfer edildiği ve bitkinin iki veya daha fazla transgenik özelliğe sahip olmasıyla sonuçlanan biyoteknolojik işlemdir. Genellikle farklı transgenlere sahip iki transgenik bitkinin çaprazlanmasının sonucudur. Bkz. ayrıca: genler, genetik tasarım, bitki biyoteknolojisi, transgenik.

Bitki kimyasalı Çiftliklerde ve ormanlarda yabani otları kontrol altında tutmak için kullanılan mahsul koruyucu sınıfta özel kimyasallardır. Bu kimyasal ayrıca golf sahaları, kamu mülkleri ve bahçe

SÖZLÜK

Gıda ve Tarım Biyoteknolojisi Terimleri Sözlüğü Burada yer alan terimler sadece gıda ve tarım biyoteknolojisi alanında ifade ettikleri anlamlarıya tanımlanmıştır. Bu terimlerin diğer sektörlerde ifade edebilecekleri anlamlara (örn. Eczacılık, vb.) burada değinilmemiştir.

Detaylı açıklama ve tanımlamalar için, lütfen (www.usda.gov). adresinde verilen USDA Glossary of Agricultural Biotechnology Terms (USDA Tarım Biyoteknolojisi Terimleri Sözlüğünü) inceleyiniz.

A

B

45

SÖZLÜK

çimleri gibi tarımsal olmayan alanlarda da kullanılmaktadır. Bkz. ayrıca: böcek ilacı, yabani ot.

Bitki kimyasalı-toleranslı mahsullerÖzellikler de belli genlerle birleşen belirli bitki kimyasallarına karşı yaşamaya devam edebilecek şekilde geliştirilen mahsuller. Bu mahsuller genetik tasarım da, geleneksel yetiştiricilik yöntemleriyle yetiştirilmiş de olabilmektedir. Bu nedenle yabani ot kontrolünde kullanılan bitki kimyasalı, bu mahsullerin bulunduğu alanlarda mahsule zarar vermediğinden uygulanabilmektedir. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Bitki zararlıları Bitkilere, bitkilerin bazı kısımlarına veya işlenmiş bitki materyallerine direkt veya dolaylı olarak zarar veren, hastalanmalarına neden olan veya kurutan organizmalar. Yaygın örnekleri: belirli böcekler, kurtlar, iplik kurtları, küf, mantar, virüs ve bakterilerdir. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Biyoteknoloji Bitkilerin, hayvanların ve diğer organizmaların niteliklerini geliştirmek veya gıda üretimi yöntemlerini iyileştirmek için kullanılan biyolojik bilim uygulamasıdır. Buna fermantasyon, enzim arıtımı ve bitki ve hayvan yetiştirme (özellikle de rekombinant DNA teknolojisi) gibi yöntemler de dahildir. Bkz. Ayrıca: DNA, genetik tasarım, rekombinant DNA (rDNA) teknolojisi. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü.

Biyoteknolojik böcek ilacıBakteri, bitki hücresi veya hayvan hücresi gibi canlı organizmalardan türetilen ve böcek kontrolünde

kullanılan bir materyaldir. Örnekler, böcek kontrolü için kullanılan Bacillus thuringiensis (Bt), protein (bakteriden) ve pireotu (belirli krizantem türlerinin kurutulmuş başlarından yapılır) kapsar. Bkz. Ayrıca: Bacillus thuringiensis (Bt).

Böcek ilacıGeniş yelpazede mahsul koruma ürünleridir. Dört ana çeşidi vardır: böcekleri kontrol altında tutan böcek ilaçları; yabani otları kontrol etmek için kullanılan bitki kimyasalları; kemirgenleri kontrol etmek için kullanılan kemirgen öldürücüler; ve küf ve mantar kontrolü için kullanılan mantar ilaçları. Hem çiftçiler hem de tüketiciler hem tarlalarda hem de ev bahçelerinde akkarınca ve hamam böceği kontrolü için, duş perdelerini küften arındırmak için, bahçelerdeki yabani otları yok etmek için, evcil hayvanların üstündeki pireleri ve keneleri temizlemek için, yüzme havuzlarını dezenfekte etmek için, vb. kullanmaktadırlar. Bkz. ayrıca: bitki kimyasalı, böcek ilacı, yabai ot, vb.

Böcek ilacı direnci Bir böcek nüfusunda, böcek ilacına maruz kalmalarına karşın yaşamalarını sağlayan kalıtsal genlerin gelişmesi. Böceklerde böyle bir direncin olması, zararlı böcek nüfusunun kontrolünde böcek ilacı kullanımını faydasız kılmaktadır. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Böcek-korumalı mahsullerBöceklere karşı dayanıklı veya böcekleri püskürtme ve böceklerin yapraklarından beslenmesini önleme yeteneğine sahip bitkilerdir. Direnci belirleyen genler, bitki yetiştiricileri tarafından aynı bitkinin diğer türleriyle çapraz çiftleştirme yamak veya genetik tasarım kullanarak Bacillus thuringiensis (Bt) gibi genleri

tanıtmak suretiyle seçilebilmektedir. Bkz. ayrıca: Bacillus thuringiensis (Bt). Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Çeşit, bitki Tekdüze, sabit ve aynı cinsteki diğer bireysel gruplardan genetik olarak farklı bireysel bitki grubudur. Aynı zamanda kültür bitkisi olarak da adlandırılmaktadır. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Çevre Koruma Kurumu (EPA)Görevi insan sağlığını korumak ve yaşamın bağlı olduğu doğal çevreye- hava, su ve arazi- bekçilik yapmak olan bir A.B.D. devlet ajansıdır. EPA tarım biyoteknolojisinin yeni ürünlerini denetleyen, bitkiye yönelik böcek ilaçlarını (Bt) ve böcek ilaçlarının biyoteknoloji ile geliştirilen yeni mahsul türlerinde kullanımını denetleyen üç ajanstan biridir. Bkz. ayrıca: USDA, FDA

Deoksiribonükleik asit (DNA)Yaşayan sistemlerin büyük çoğunluğu için genetik bilgi taşır. DNA molekülü kendi karakteristik heliks özelliği ile birbirine bağlı düzenlenmiş dört temel bazdan (adenin, sitozin, guanin ve timin) ve şeker- fosfat omurgasından oluşur. Organizmanın karakterini tek bir DNA molekülü değil genom (yaşayan bir organizma içindeki tüm genetik bilgi) belirler. Bkz. ayrıca: kromozom, gen, heliks.

Entegre zararlı böcek yönetimi (IPM) Zararlı böcek zararının kabul edilemez seviyelere gelmesini önlemek


Ç

D

E

46

amacıyla, koordine, güvenli ve ekonomik yollarla mevcut zararlı böcek kontrol yöntemlerinin çevresel bilgilerle de birleştirilerek uygulanması.

GenKalıtımın vazgeçilmez birimi. Gen, bir bitkinin, hayvanın veya diğer organizmaların özelliklerini belirleyen özel formda proteinleri inşa eden ve bu karakterlerin bir jenerasyondan diğerine nasıl geçeceğini belirleyen şablonları içerir. Tipik olarak kromozomun özel bir segmentidir. Bkz. ayrıca: kromozom, DNA. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

GenomBelirli bir organizmanın tüm kromozomlarındaki tüm genetik materyallerdir.

Genom bilimi Bir organizma genomunun sıralanışının ve her bir genin özel fonksiyonlarının ve genlerin nasıl bir araya geldiklerinin incelendiği genom çalışması.

Genetik özellikGenetik bir bireyin kimliğidir. Genetik özellik dış özelliklerle kanıtlanır ancak gözle görülmeyen ve güç algılanan biyokimyasal yollarla da yansıtılabilir.

Genetik tasarımBir organizmanın genlerinde modern moleküler biyoloji, özellikle de rekombinant DNA teknikleri kullanılarak yapılan dikkatli, planlı ve ölçülü değişikliktir. Kullanılan diğer terimler, gen zincirlemesi, gen manipülasyonu, rekombinant DNA (RDNA) teknolojisi veya transgenik (gen aktarımlı) teknoloji, vb. kapsar. Bkz. ayrıca: rekombinant DNA

(rDNA) teknolojisi. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Genetik değişiklikBelirli kullanımlar için bitkilerde veya hayvanlarda, genetik tasarım veya diğer daha geleneksel yöntemler kullanmak suretiyle kalıtsal iyileştirmelerin yapılması. ABD dışındaki bazı ülkelerde bu terim özellikle genetik tasarımı ifade etmektedir. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü.

Gıda ve İlaç İdaresi (FDA)Et, kümes hayvanı eti ve yumurta dışında (bunlar ABD Tarım departmanı kontrolü altındadır), devletlerarası ticaretle satılan tüm gıdaların güvenliğinin ve sıhhatliliğinin temin edilmesinden sorumlu ABD düzenleme kuruluşudur. Gıda temininde kullanılması planlanan biyoteknoloji ile geliştirilen yeni mahsul türlerini denetleyen ajanslardan biridir. Bkz. ayrıca: USDA, EPA

Gıda güvencesiGüvenli ve yeterli miktarda besinin garanti edilmesi için gıdaların seçilmesi ve hazırlanması konusunda bilgi ve yeterliliğe sahip olma ve yeterli miktarda ve sağlıklı gıdalara istikrarlı şekilde ulaşılabilme ve müsaitlik durumu. Karşıt anlamlısı: gıda güvencesizliği.

GlifosatTicari mahsullerle rekabet edenler gibi yabani otları öldürmek için kullanılan bir bitki kimyasalıdır. Aynı zamanda Roundup® ticari ismiyle de bilinir. Hem birçok türde yabani otu kontrol edebilme hem de diğer bitki kimyasallarına oranla daha düşük zehirliliğe sahip olma özelliklerinden dolayı çiftçiler tarafından tercih edilmektedir. Bkz. ayrıca: bitki kimyasalı, yabani ot.

Hayvan ne Bitki Sağlığı Denetleme Servisi (APHIS)Tarımda kullanılan bitkilerin ve hayvanların sağlığını koruyan ve teşvik eden ve tarım biyoteknolojisi mahsullerin saha testlerini yürüten A.B.D. Tarım Bakanlığı (USDA) içindeki bir devlet kurumudur.

Hayvansal antibiyotiklerHayvanlardaki enfeksiyona bağlı hastalıkları, hastalığa neden olan mikro organizmaları veya gelişmelerini engelleyen veya tedavi eden ilaçlardır. Antibiyotik hayvanlarda insanlarda olduğu gibi; hastalığın tedavi edilmesi ve yayılmasının önlenmesi amacıyla kullanılmaktadır.

Heliksİki eş zamanlı işlemler (rotasyon ve çevrim) tanımlanan, tekrar eden bir forma sahip spiral, merdiven benzeri bir yapıdır. Bkz. ayrıca: DNA

HormonVücut tarafından doğası gereği üretilen kimyasal bir bileşendir. 3 temel fonksiyona sahiptir: 1) normal gelişimi sağlar ve destekler, 2) performans seviyesinin ayarlanmasını sağlar ve destekler ve 3) belirli psikolojik fonksiyonların dengede tutulmasında büyük rol oynar.

HububatBuğday, mısır, yulaf, arpa, çavdar ve pirinç gibi tahıl otlarının tohumlarıdır. Hububat gıdalar ekmek, mısır gevreği, pilav ve pasta, vb. kapsar.

İklim değişikliğiBu terim genellikle iklimsel koşulların birinden diğerine ciddi şekilde

SÖZLÜK Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

İ

H

G

47

SÖZLÜK

değişmesiyle ifade edilse de, “iklim değişikliği” “küresel ısınma” terimine alternatif olarak kullanılmakta ve bu kullanımda toprak iklimi ve hava modellerindeki geniş ve uzun dönemli değişiklikleri ifade etmektedir. Bkz. ayrıca: karbon ayak izi.

Karbon ayak iziBelirli bir zamanda bireyler, şirketler veya ülkeler (örn. İnsan faaliyetleri veya ürün imalatı ve taşıması, vb.) tarafından salınan sera gazı (özellikle de karbon dioksit veya diğer karbon bileşenlerinin) miktarıdır. Kuruluşların çevresel etkilerinin ölçülmesi için hava kalitesi göstergesi sıklıkla kullanılmaktadır. Bkz. ayrıca: iklim değişikliği

Klonlama Bir DNA bölümünün veya tüm organizmanın, cinsel bir üreme olmaksızın, genetik bir kopyasını yaratmak için kullanılan bir süreçtir. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Koruyucu toprak işlemeGeleneksel toprak işlemenin havalandırma faydalarını sağlayan ancak toprağın genelde alt üst edilmediği bir uygulamadır. Traktörün ekim öncesi zemin üzerinde atması gereken tur sayısı da azalmaktadır. Toplamda bakılacak olursa hem zaman hem de paradan tasarruf edilmiş ve çevresel etkiler de azaltılmış olmaktadır (örn. Üst toprak kalitesi muhafaza edilmiş ve geliştirilmiş, böceklerin yer altı sularına sızma ihtimali azaltılmış ve fosil yakıt kullanımı da azaltılmış olmaktadır).

Kromozom Proteinlerden ve uzun moleküllü DNA’lardan oluşan kromozom nitelik

kalıtımını belirler. Bkz. ayrıca: DNA, gen. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Modern tarım uygulamalarıToprak ve su kaynaklarını muhafaza ederken, birim başına (dönümbaşına veya hayvan başına) üretim miktarını maksimize eden tarım uygulamalarıdır. Onaydan önce sıkı güvenlik testlerine tabi tutulan modern hükümet onaylı yöntemleri de içerebilir (örn. Gübreler, böcek ilaçları, bitki kimyasalları ve antibiyotikler, vb.). Bkz. ayrıca: hayvansal antibiyotikler, bitki kimyasalı, böcek ilacı.

Nanoteknoloji Aşırı küçük ölçekli (nanoölçek olarak adlandırılır; bir metrenin milyarda biri veya toplu iğne başının milyonda biri ebadında) yapıların, cihazların ve sistemlerin tasarımı ve uygulamalarını kapsayan bir bilim dalıdır. Gıdayla alakalı potansiyel kullanım alanları, gıda paketlemesi ve gıda güvenliğini ve kalitesini arttıracak, sağlığa faydalı daha sağlıklı besinler ve katkı maddeleri geliştirmek amacıyla gıdaların işlenmesi.

Organik tarımSuni böcek kimyasalı veya gübre kullanmadan yapılan tarımsal üretim. USDA Organik Standartları, organik mahsul üretiminde kullanılabilecek onaylı böcek kimyasalları (mantar ilaçları, böcek ilaçları ve bitki kimyasalları) ve diğer katkı maddelerinin bir listesini yayınlamaktadır. Ancak şu anda genetik tasarım tohumların kullanılmasına izin verilmemektedir.

Bkz. ayrıca: ürün, böcek kimyasalı. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

ProteinVücut dokularının yapısında büyük rol oynayan amino asitlerden oluşan bir moleküldür. Vücutta enzim, hormon ve çeşitli sıvılar ve salgılar ve bazı bileşenler şeklinde ortaya çıkar. Protein, bu fonksiyonları yerine getiren farklı proteinleri oluşturmak için vücut tarafından gıdalarla alınır, parçalanılır ve kullanılır. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Ractopamine hidroklorür Hayvan yemlerinde bulunan ve et kalitesini ve etteki protein içeriğini arttırmaya yönelik bir katkı maddesidir. Etin yağsız şekilde kesilmesi için bazı domuz, sığır ve hindi çiftçileri tarafından kullanılmaktadır. Ractopamine, et üretimi için gerekli yem ve tahıl miktarını azaltarak yem verimliliğini arttırır. Ractopamine FDA onaylı bir hayvan yemi katkı maddesidir. Ractopamine bir hormon, antibiyotik veya genetik tasarım bir madde değildir.

Rekombinant sığır somatotrofini (rbST)Biyoteknoloji ile üretilen, ineklerde doğaları gereği bulunan bir protein olan sığır somatotrofini (BST) ile aynı genetik özelliğe sahip bir proteindir. Somatotrofin ayrıca insanlar ve hayvanların bir çoğu tarafından da üretilmekte olup, doku sağlığını ve gelişimini destekler. rbST’nin etkinliği ve güvenilirliği FDA tarafından onaylanmıştır. Üretim yöntemine bakılmaksızın sütlerin tamamı güvenli olup, aynı besinsel faydaları


P

R

M

N

K

O

48

sağlamaktadır. Bkz. ayrıca: biyoteknoloji, FDA, gen.

Rekombinant DNA teknolojisi (rDNA)Bir veya daha fazla gen içeren bir DNA parçası kopyasının organizmalar arasında transfer edilmesi veya diğer organizma içinde “yeniden birleştirilmesi” tekniği. Bkz. ayrıca: biyoteknoloji, DNA. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

Saha testi veya deneyiBiyoteknoloji ile türetilenler de dahil olmak üzere, yeni mahsul türleri üzerinde, laboratuarlar dışında belirli yer, arsa boyutu, metodoloji, vb. şartları ile yürütülen bir testtir.

SerbestleşmeBitki yetiştiriciliği, ithalatı ve/veya ihracatı üzerindeki devlet kısıtlamalarının veya düzenlemelerinin kaldırılması işlemi veya eylemidir. Bitkisel ürünler, gıda, tohum ve insan sağlığı ve çevreye olacak minimum etki bilimsel açıdan araştırıldıktan ve bu araştırma sonuçları devletin eline geçtikten sonra serbestleştirilmiştir. Bkz. ayrıca: ürün

Sürdürülebilir tarımUzun dönemde: insanların gıda ve lif ihtiyaçlarını karşılayacak, çevresel kaliteyi ve tarım ekonomisinin dayandığı doğal kaynakları geliştirecek, yenilenemez kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını sağlayacak, doğal biyolojik döngüleri ve kontrolleri entegre edecek, tarım işlerinin ekonomik yaşayabilirliğini devam ettirecek ve hem çiftçiler hem de toplum için yaşam kalitesini arttıracak olan bitki ve hayvan üretim uygulamalarının entegre sistemidir.

TarımMahsul üretme ve besi hayvanı yetiştirme bilimi, sanatı ve ticaretidir.

Temel gıda ürünleriPirinç, buğday ve darı (mısır) gibi, insanların diyetlerinde kullanılan ve dünya gıda enerjisi alımının %60’ını oluşturan en yaygın temel gıda ürünleridir. Temel gıda ürünleri tipik olarak yetiştikleri iklime çok iyi adapte olmakla birlikte, birçoğu kuraklığa, zararlı böceklere veya besini düşük topraklara toleranslıdırlar.

Toprağın sürülmesiZeminin bitki ekimi için hazırlanması ve ekimler arasındaki yabani ot kontrolünün yapılması için toprağın alt üst edilmesi veya havalandırılması uygulaması. Geleneksel toprak işleme, erozyon riskini arttırabilmektedir. Bu nedenle, toprağın ve yenilenemez kaynakların muhafaza edilmesi için koruyucu toprak işleme artarak benimsenmektedir.

Toprak işlemesiz tarım/doğrudan ekim sistemiMahsullerin direkt olarak bir önceki yılın mahsullerinin kalanlarının içine ekilmesidir. Buna ilaveten, koruyucu toprak işlemenin faydalarını kuvvetlendirmek için, mahsul kalıntılarının ellenmeden yerlerinde bırakılması da topraktaki karbonun (sera gazı) müsadere edilmesine yardımcı olmaktadır.

Transgenik organizmaAtasal organizmalarından farklı özelliklere sahip bitkiler, hayvanlar veya diğer organizmalar. Bu organizmalar başka bir organizmadan genetik bir materyal eklemek için rekombinant DNA teknikleri kullanımının bir sonucudur. Bkz.

ayrıca: biyoteknoloji, DNA, gen, genetik tasarım. Bkz. ayrıca: USDA Sözlüğü

ÜrünBir tarım ürünüdür. Tarımsal ürünlerin örnekleri: buğday, pirinç, pancar, mısır, biftek, soya fasulyesi ve kahvedir.

VerimBir sezonda üretilen, tahıl, meyve veya sebze gibi tarım mahsullerinin miktarıdır. Bu miktar dönümbaşına pound, bushel (4/5 kile) veya kilogram veya hektar başına metrik ton cinsinden ölçülebilmektedir.

VirüsSadece diğer organizmaların canlı hücrelerinin içinde üreyen basit, gözeneksiz parazitlerdir. Virüsler bitkilerde, hayvanlarda ve insanlarda büyük çapta ve önemli hastalıklara neden olabilirler.

Virüs direnci (mahsuller)Geleneksel yetiştirme yöntemleri veya genetik tasarımla geliştirilen viral bitki hastalıklarına karşı dirençli, bitkiler. (örn. Papaya halka çürüğü virüsüne dirençli ). Bkz. ayrıca: yetiştirme

Yabani otİstenmeyen bir alanda yetişen ve aşırı yayılma, topraksal besinleri ve nemi tüketme gibi yollarla diğer bitkileri zayıflatan bir bitkidir.

Yuvarlak kurtlarBazıları bitkilerin tepe/taç kısımlarında beslenen mikroskobik, ince kurtçuklar.

SÖZLÜK Gıda Biyoteknolojisi: Anlayışı Geliştirici İletişim Rehberi, 3. Baskı www.foodinsight.org/foodbioguide.aspx

S

T

Ü

V

Y

Bu doküman ABD Tarım Bakanlığı (USDA) Yabancı Tarım Servisi (FAS) ile Uluslararası Gıda Bilgi Konseyi (IFIC) Vakfı arasında yapılan ortaklık anlaşması kapsamında hazırlanmıştır. Bu ortaklık anlaşması, IFIC veya IFIC Vakfını destekleyen herhangi bir ürünü veya organizasyonu onaylamak amacı taşımamaktadır.

© Nisan 2013 IFIC Foundation