Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINERYakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı

serkan.sayiner@neu.edu.tr

KARBONHİDRATLAR

Karbonhidratlar (KH), canlı materyalde bulunan

proteinler ve lipidlerle birlike üç büyük organik madde

grubundan, doğada en yaygın olarak bulunandır.

Şekerler adı verilen KH’ler büyük molekül halinde iken

tatlı değildir. • Örneğin bir polisakkarit olan Nişasta tatlı değil iken, bir

monosakkarit olan glikoz tatlıdır.

Genel Bakış

Bitki ve hayvanların tamamında bulunur.• Bitki’de en yayın olan Sellüloz ve sonrada nişastadır. Sellüloz destek ve

koruyucu iken nişasta besin deposudur. Aynı görevi insan ve hayvanlarda

glikojen üstlenir.

Sindirim sisteminde kendini kuran en basit şekerlere

parçalandıktan sonra emilirler.

Metabolizma için gerekli enerji başlıca Glikoz

parçalanmasından sağlanır.

Genel Bakış

Karbonhidratlar, genel olarak C, H ve O elementlerinden

oluşmuştur.

H ve O atomları oranı genel olarak suda olduğu gibidir. Bu

nedenle karbonlu su anlamına gelir. • Latince olarakda karbonlu hidrat. Ancak zamanla yapılan

araştırmalarda tüm karbonhidratların bu formüle uymadığı

görüldü veya formüle uyupda karbonhidrat olmayan maddelerin

varlığı tespit edildi.

Tanımı

CnH2nOn Cn(H2O)n C2H4O2 C6H15O5Asetik asit Ramnoz

C, H ve O atomları yapı içerisinde aslında bazı grupların

yapısı içinde bulunur. Bunlar aldehit, keton, birincil

alkol ve ikincil alkol gruplarıdır.

Bunlardan aldehit ve keton gruplarından sadece bir

tanesi yapı içinde yer alır. İkisi birden bulunamaz.

KH’lerin diğer karbonlarınıda birincil ve ikincil alkol

grupları tamamlar. Çok alkollü aldehit veya çok alkollü

ketonlardır.

Tanımı

H C O

Aldehit grubu

C O

Keton grubu

H C OH

2.cil alkol grubu

H C OH

H1.il alkol grubu

KH’ler; • Polihidroksilli alkollerin aldehit veya keton türevleri

(monosakkaritler),

• Bunların polimerleri (di, oligo ve polisakkaritler),

• Oksidasyon ürünleri (şeker asitleri),

• Redüksiyon ürünleri (şeker alkolleri),

• Substitüsyon ürünleri (amino şekerler) ile sülfatlı ve

fosfatlı esterleri olarak tarif edilir.

Tanımı

Monosakkaritler veya basit şekerler

Di-oligosakkaritler• 2-10 monosakkarit ünitesinden kurululur. 2 ise Di, 3-10 ise

oligosakkarit denir.

Polisakkaritler• Çok sayıda monosakkaridin polimerize olması ile oluşurlar.

Basit zincirli olabileceği gibi, dallı kompleks şekillere kadar

değişik yapılar gösterirler.◦ Homopolisakkaritler

◦ Heteropolisakkaritler

Karbonhidratların Sınıflandırılması

Polihidroksi alkollerin aldehit veya ketonlu

türevleridir ve hidrolize edildiklerinde daha basit

moleküllere ayrılması mümkün değildir.

Yapılarında bir adet aldehit veya keton grubu vardır. Bu

gruplara karbonil grubu da denir.

-oz ? • Monosakkaritleri latince olarak isimlendiriken adının sonuna «–

oz» eki getirilir.

Monosakkaritler

Aldoz ve Ketoz ?• Aldehit grubu içeren monosakkaritlere Aldoz, keton grubu

içerenlere Ketoz ismi verilir.

Monosakkaritler içerdikleri karbon atomu sayısına göre

de isimlendirilirler. Örneğin 3 C atomu içeriyorsa trioz

adını alır.

3C ‘lu aldehit grubu içeren bir monosakkarit ise

Aldotrioz denir.

Monosakkaritler

Doğada ve organizmada

en yaygın olarak

bulunan

monosakkaritler 3, 5 ve

6 karbonlulardır.

4 ve 7 karbonlu olanlar

ise ara metabolizmada

sentez edilir, seyrek

rastlanır.

Monosakkaritler

C sayısı Aldoz Ketoz

C3 Trioz Gliseraldehit Dihidroksiaseton

C4 Tetroz Eritroz Eritruloz

C5 Pentoz Riboz Ribuloz

Ksiloz Ksiluloz

C6 Heksoz Glikoz Fruktoz

Mannoz

Galaktoz

C7 Heptoz Sedoheptuloz

Kapalı Formülleri

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

C6H12O6 CH2OH-(CHOH)4-CHO

Bu formüle göre 6 karbonun;

• 4’ünün ikincil alkol grubu,

• 1’inin birincil alkol grubu olduğu,

• 1’ininde aldehit grubu olduğunu (-

CHO) olduğunu anlayabiliriz.

Yani bir Aldoheksozdur.

Bu formüle göre 6 karbonlu

olduğu için karbonhidratın

sadece bir Heksoz olduğunu

söyleyebiliriz.

Yapı Formülleri• Kapsadıkları grupların uzayda diziliş sırlarını

gösteren formüldür.

• Aldehit grubunu taşıyan C atomu 1. C atomu,

birincil alkol grubunu taşıyan C atomu ise 6.

C atomu olarak tanımlanır.

• Bu formülünde hangi KH tanımladığı belli

değildir. Sadece Aldoheksoz diyebiliriz.

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

C

C

C

C

C

C

OHH

OHH

OHH

OHH

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

Konfigürasyon Formülleri• Yapıda yer alan C atomlarının

taşıdıkları H ve OH gruplarının uzaydaki konumlarını gösteren şeklidir. H ve OH gruplarının uzaydaki dizilişine göre bir çok KH oluşabilir. Glikoz, mannoz, galaktoz gibi.

• Bir hidroksil (OH) grubunun uzaydaki durumunun farklılığından kaynaklanarak diğerinden ayrılan monosakkaride EPİMER denir.

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

HO

Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

OHH

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

Fruktoz

CH2OH

C

C

C

C

C

O

HHO

OHH

OHH

H2OH

1

6

2

3

4

5

Herman Emil Louis Fischer• 1902 Nobel Kimya Ödülü sahibi.

Bu formülasyona göre;• C1 en yukarda C6 en aşağıda olacak şekilde C

zinciri dikey düzlemde çizilir.

Fischer Formülasyonu

9 Ekim 1852 - 15 July 1919

• Aldoz ise aldehit grubu C1 de yer alır. Ketoz ise keton grubu

mümkün olan en küçük C numarasına verilir (genelde C2).

• Bu projeksiyonda ayrıca L- ve D- yapıların ayırımı yapılır.

• Başlıca Monosakkaritlerin olmak üzere amino asitler ve başka

organik bileşiklerin de gösterilmesinde kullanılır.◦ Özellikle Stereokimya’da kiral moleküllerin enantiomerlerinin

gösterilmesinde.

C

C

C

C

C

CH2OH

O

H

OH

H

OH

H

H

HO

HO

H

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

Mannoz GalaktozGlikoz

Fis

cher

form

üla

syonu C

C

C

C

C

CH2OH

O

H

H

OH

OH

H

HO

HO

H

H

C

C

C

C

C

CH2OH

O

H

OH

OH

OH

H

H

HO

H

H

1

6

2

3

4

5

1

6

2

3

4

5

1

6

2

3

4

5

Halka Formülleri (Howarth Projeksiyonu) • Bu formülasyon şekli sadece pentoz ve heksozlar için söz

konusudur.

• Asimetrik Karbon Atomu: C atomunun 4 valansına dört farklı

atom bağlanırsa bunlara asimetrik karbon atomu denir.

• Monosakkaritlerin 1. ve 6. C atomlarının asimetrik olmadığı,

2.cil alkol gruplarından oluşan geri kalan 4 C atomunun da

asimetrik olduğu görülür. Asimetrik karbon atomuna sahip

maddeler Stereoizomerizm gösterir.

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

• 2n= Stereoizomer sayısı

• Stereoizomerim ile ilgili; Aynı yapı formülüne sahip olmalarına rağmen farklı moleküller oluşturmalarıda bunun kanıtıdır.

• Stereoizomerlerde asimetrik C atomu arasında bir ilişki vardır. ◦ Buna göre 4 asimetrik karbon atomu varsa, steroizomer sayısı

24=16’ dır.

◦ Ancak yapılan araştırmalar heksozların 16 değil 32 izomeri olduğunu göstermiştir.

◦ Yani 25=32’ dir.Bu durumda 5. asimetrik karbon atomu olması gerekiyor. Peki nerde ?

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

• Asimetrik karbon atomuna sahip maddeler, polarize ışığı sağa

yada sola çeviriler. Buna spesifik rotasyon denir.

• Mutorotasyon nedir ??• Toz glikoz oda ısısında çözeldikten sonra polarimetrede spesifik

rotasyonu +112º bulunur. Aynı glikoz 90º C de çözülürse spesifik

rotasyonunun +19º olduğu saptanır. Her iki çözeltide bir süre sonra +

52,5º de dengeyi bulur. Bu olaya mutorotasyon denir.

• Glikoz iki farklı rotasyon veriyorsa demekki iki farklı biçimde

bulunuyor. Bu da 5. bir asimetrik C atomu sayesinde olur. Bu

aldehitlerin hemiasetal oluşturmaları ile mümkündür.

Monosakkaritlerin formüle edilişleri

Sir. Walter Norman Haworth• 1937 Nobel Kimya Ödülü sahibi

Bu formülasyona göre;• Monosakkaritlerin siklik (halka) yapıları gösterilir (5 ve

6 karbonluların).

• C atomları örtülü olarak gösterilir. C1 anomerik karbon atomudur.

• H atomları da örtülüdür.

• Kalın çizgiler, atomların gözlemciye yakın tarafta olduğunu gösterir.

• Halkanın altındaki atomlar Fischer formülasyonuna göre sağ tarata olanlardır.

Howarth Projeksiyonu

19 Mart 1883 –19 Mart 1950

Halka şekilleri oluşurken 5. bir asimetrik karbon atomu

oluşur.

Buda aldehit grububunun yarı-asetal (hemiasetal) yapıya

dönüşmesi ile mümkündür.

Asimetrikleşen C atomu 1. C atomudur. • 1. C atomunun 4 valansında 4 farklı grup bağlanırken,

bunlardan biride OH grubudur.

Howarth Projeksiyonu

α-Glikoz+ 112 º

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

β-Glikoz+ 19 º

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

HO

Glikoz+ 52,5 º

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

OHH

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

1. C atomuna bağlı OH grubunun uzaydaki konumu;• Sağda ise ALFA,

• Solda ise BETA heksoz yada pentozlar meydan gelir.

Karbonhidratların; • ALFA ve BETA biçimlerine anomer,

• Bu formların oluşumunu sağlayan C atomuna anomerik C atomu adı verilir.

• 1. C atomuna bağlı OH grubuna ise serbest hidroksil grubu denir ki, bu grup aynı zamanda karbonhidratlara indirgen özelliğini de veren gruptur.

• Serbest OH grubuna sahip karbonhidratlar indirgen özellik gösterirler.

Howarth Projeksiyonu

β-Glikoz α-Glikoz

1

23

4

5

6

1

23

4

5

6

Howarth Projeksiyonu

Howarth Projeksiyonu

Piranoz hemiasetal yapının oluşması ve beta-D-glikopiranoz

Howarth Projeksiyonu

Piranoz hemiasetal yapının oluşması ve beta-D-fruktofuranoz

Asimetrik karbon atomuna ya da atomlarına sahip olan

maddeler, taşıdıkları grupların farklı dizilişlerinden

dolayı çoğu zaman birbirilerinin aynada ki hayalleri

gibidir.

Böyle iki bileşiğe geometrik izomerler veya

stereoizomerler adı verilir. Böyle bileşiklerin ilişkileri

de stereoizomerizm olarak ifade edilir.

Optik İzomerizm

Stereoizomer maddeler aynı zamanda optik aktif maddelerdir. Optik aktif maddeler polarize ışığı sağa yada sola çevirebilen maddelerdir.

Stereoizomeri olan iki optik madde-enantiomerler-polarize ışığı aynı derecede, fakat zıt yönlerde (sağa ve sola) çevirirler.• Adi bir ışık demeti nikol prizmasından geçirilirse bir kısım ışığın kırıldığı,

bir kısmınıda kırılmadan yoluna devam ettiği görülür. Kırılmadan geçen bu ışığa polarize ışık denir. Polarize ışığın yolu üzerine optik aktif bir maddenin çözeltisi (ör. Glikoz çözeltisi) bir tüp içerisinde konursa ışık sapar. Işığın sapma derecesi ve yönü polarimetrelerle saptanabilir.

Optik İzomerizm

Işığı sağa çevirene D-

gliseraldehit, sola çevirene

L-gliseraldehit denir. Yani

bunlar özelliklerden dolayı

dekstrarotator ve

levarotatordur.

Optik İzomerizm

D ve L harflerinden sonra gelen (+) ve (-) işaretleri

ışığı sağa ve sola çevirme özelliğini belirtir.

D (+) Gliseraldehit

C OH

C

CH2OH

OHH

C OH

C

CH2OH

HHO

L (-) Gliseraldehit

Gliseraldehit 1 tane asimetrik C atomu içerdiği için ışığı sağa yada sola çevirme özelliği rahatlıkla belirlenir.

Ancak birden fazla asimetrik karbon atomu taşıyanlarda D –L şekillerinin sağa ve sola çevirme ile alakası yoktur.

3 C atomundan fazla C atomu içeren şekerlerde D ve L formları gliseraldehite benzerliğine göre isimlendirilir ve sonrada ışığı kırma yönleri saptanarak (+) ve (-) işareleri konur. • Örneğin D (+) glikoz, glikozun birincil alkol grubuna en yakın

asimetrik karbon atomu olan 5. C atomuna bağlı grupların D-gliseraldehite benzediğini, ışığı sola kırdığını ifade eder.

Optik İzomerizm

D (+)L (-)

Su ve sulu ortamlarda rahatlıkla çözünürler.

Çözündükleri sulu ortamların nötralliği, alkaliliği ve

asitliğine göre değişik özellikler gösterirler ve farklı

reaksiyonlar verirler.

Suda ve nötral sulu ortamlarda, yavaş bir mutorotasyon

gösterirler.

Çok hafif alkali ortamda, mutorotasyon hızlanır.

Hafif alkali ortamda (0,05 N düzeyinde) belirli

monosakkaritler enol biçimleri üzerinden birbirilerine

dönüşürler. Bu olaya enolizasyon denir.

Monosakkaritlerin Çözünürlükleri

Enolizasyon, aldehit ve ketonların genel bir

fenomenedir.

Bir C atomundan, komşu karbonil grubunun (aldehit

veya keton grubu) oksijenine bir protonun göç etmesi

ile doymamış alkol, yani bir enol oluşturması olayına

enolizasyon denir.

Bu olay sonrası meydana gelen ürünlerede enodiol denir.

Monosakkaritlerin Çözünürlükleri

Kuvvetli alkali ortamlarda, enediol formların tepkime

yetenekleri çok yükselir.

Yoğun alkali ortamlarda, monosakkarit çözeltiler, iyice

karıştırıldıktan sonra kaynatılırsa, kırmızı

kahverengi biçimde renk değişmesi görülür.

Renk değişimi sonunda reçine özelliğinde maddeler

oluşur. Bu sırada da karamel kokusu duyulur.

Monosakkaritlerin Çözünürlükleri

Ası T. Tablolarla Biyokimya Cilt I

MOORE Deneyi

Asit ortamlarda, ilk görülen reaksiyon mutorotasyon hızlanmasıdır. Şiddetli asit ortamlarda ısı da kaynar dereceye yükseltilirse monosakkaritler kömürleşirler.

Aromatik bileşiklerin bazıları monosakkaridler ile verdikleri renk reaksiyonları özeldir ve bu şekilde o monosakkaridlerin tanınmasında kullanılır.

Yoğun asit ortamlarda, kaynatılmak suretiyle monosakkarit molekülü 3 M su kaybaderek dehidratasyona uğrar. Bunun sonucunda pentozlardan furfural, heksozlardan 5-hidroksi-metil furfural meydana gelir.

Monosakkaritlerin Çözünürlükleri

Bunların en önemli özelliği orsin, floroglusin, rezorsin,

alfa-naftol gibi bazı aromatik bileşiklerle kondanse

olarak renk reaksiyonları vermesidir.

Pentozlar orsin ile yeşil, floroglusin ile kırmızı renk

verirler ve pentozların tanınmasında yardımcı olur.

Seliwanoff (Rezorsin, pembe, ketoheksoz) , Molisch

deneyi (alfa-naftol, menekşe, genel KH tanıma deneyi).

Monosakkaritlerin Çözünürlükleri

Monosakkaritlerin Tatlılığı

Fruktoz 173,3

Sakkaroz 100,0

Glikoz 74,3

Ksiloz 40,0

Maltoz 32,5

Galaktoz 31,1

Laktoz 16,0

Monosakkaritlerin Tatlılığı

Tatlı maddelerdir. Tatları

taşıdıkları alkol gruplarından

alırlar.

Sakkarozun tadı 100 olarak kabul

edilir ve diğer şekerlerin tatları

derecelendirilir.• Şeker terimi de tatlarından gelir.

Aslında şeker dediğimiz sakkarozdur.

Çay veya sofra şekeri. Bir disakkarittir.

Monosakkaritler ve bazı

disakkaritler özellikle

yüksek pH’da yani alkali

ortamlarda güçlü

indirgen maddelerdir.

Bu özellikleri taşıdıkları

serbest aldehit ve keton

gruplarından ileri gelir.

Monosakkaritlerin İndirgenliği

Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

OHH

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

Fruktoz

CH2OH

C

C

C

C

C

O

HHO

OHH

OHH

H2OH

1

6

2

3

4

5

Ag+, Hg+++, Bi+++, Cu++ gibi iyonları kolayca indirgerler.

Bu arada kendileride oksitlenir ve asit karışımları

meydana getirirler.

Bu reaksiyonlar, renkli oksitleyici madde katılarak

yapılırsa, monosakkaritler tarafından redüklenince renk

değişikliği olacağından, indirgenmede görülür hale gelir.

Monosakkaritlerin İndirgenliği

Glikozid Oluşumu• Monosakkaritlerin halka yapıları katalizör olarak HCl

kullanılarak, alkol yada fenol gruplarıyla birleşirse glikozid’

ler meydana gelir.

• Bir monosakkaritin aldehit grubu ile glikozidin oluşmasını

sağlayacak diğer bir monosakkaritin alkol grubu arasında

oluşan bağa glikozid bağ denir. ◦ Çoğu doğal glikozidler bitkilerde bulunur.

◦ Ör. Salisin (Söğüt ağacı; aspirin ilişkili glikozid), Oleandrin (Zakkum;

kardiyak glikozid)

Monosakkaritlerin -OH Gruplarına ilişkin özellikleri

Eter Oluşumu • -OH gruplarında bulunan H’ nin alkil grupları ile yer

değiştirmesi sonucu oluşurlar.

Ester Oluşumu • -OH gruplarının asitlerle esterleşmesi sonucu şeker esterleri

oluşur.

• Fosforik asitle oluşturdukları fosfat esterleri biyolojik

yönden önemlidir. KH Metabolizması ve nükleik asit

bileşiminde yer alırlar.

Monosakkaritlerin -OH Gruplarına ilişkin özellikleri

Ester Oluşumu

Monosakkaritlerin -OH Gruplarına ilişkin özellikleri

Monosakkarit Ester Reaksiyonu Fosfat Esteri Türevleri

Glikoz 1. C’ daki -OH grubu’ nun H3PO4 ile esterleşmesi Glikoz-1-Fosfat (G-1-P)(Cori esteri)

Glikoz 6. C’ daki -OH grubu’ nun H3PO4 ile esterleşmesi Glikoz-6-Fosfat (G-6-P)(Robinson esteri)

Fruktoz 6. C’ daki -OH grubu’ nun H3PO4 ile esterleşmesi Fruktoz-6-Fosfat (F-6-P)(Neuberg esteri)

Fruktoz 1. ve 6. C’ daki -OH grubu’ nun H3PO4 ile esterleşmesi Fruktoz-1,6-diFosfat (F-1,6-P)(Harden-Young esteri)

Amino Şekerler• Monosakkaritlerdeki, çoğunlukla ikinci C atomuna alkolik OH

grubu yerinen NH2 grubunun girmesiyle meydana gelirler.

• Hangi monosakkarit’e amin grubu bağlanmışsa ona göre

isimlendirilir. Örn. Glikoz ise glukozamin, galaktoz ise

galaktozamin.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

Amino şekerler Katıldığı yerler Bulunduğu yerler

GlikozaminHyalüronik Asit, Heparin, Mukoproteinler,

kan grubu maddeleri

Kitin, mantarlarda hücre

duvarı

Galaktozamin Kondroitin sülfatlarKıkırdak, kemik, tendo,

kornea

Amino Şeker Asitler • Doğada bulunan amino asitlerin çoğu asetilleşmiş haldedir.

Başka bir deyişle amino şekerlerin N-asetil türevleri

halindedir. Yani amin grubu üzerinden asetik asit ile

bağlanmışlardır. Ör. N-asetil-glikozamin gibi.

• Amino şekerler ve amino şeker asitleri genellikle KH

polimerlerinin, katılımında yer alırlar.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

• Fizyolojik olarak önemli olan amino şeker asitleri

nöyraminik asit, sialik asit ve mumarik asittir. ◦ Nöyraminik asit, 3 C’lı pirüvik asit ile 6 C’lu mannozamin’in

kondenzasyonu ile oluşmuş 9 C’ lı bir şeker asididir.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

Amino şeker asitleri Katıldığı yerler Bulunduğu yerler

Nöyraminik AsitPirüvik asit + Mannozamin,

Mukopolisakkaritler, glikoproteinlerİnsan sütü

N-asetil-Nöyraminik AsitPirüvik asit + N-asetil Mannozamin,

Bakteri enzimleri

Bakteri, kan grubu,

seröz salgılar

Sialik AsitNöyraminik asitin N- ve O- açil türevleridir.

Bazı lipid, polisakkarit ve mukoproteinlerdeDokularda

Mumarik AsitLaktik asit + N-asetil Glikozamin,

HeteropolisakkariterBakteri zarları

Nöyraminik Asit N-asetil-Nöyraminik Asit

Sialik Asit

Deoksi Şekerler• Genellikle 2. veya 6. karbon atomlarında Oksijen

bulunmayan şekerlerdir.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

Deoksi şekerler Katıldığı yerler Bulunduğu yerler

Deoksi-riboz Nükleik asitler Hücrelerde

RamnozBazı oligosakkaritlerde, kan grubu maddeleri,

mukopolisakkaritlerdeSüt, bakteri zarı

Fukoz Değişik bileşiklerde Bitkiler

Ribonükleotid redüktaz

Şeker Alkolleri • Monosakkaritlerin, aldehit yada keton gruplarının alkol

gruplarına indirgenmesiyle oluşurlar. Glikozdan sorbitol,

mannozdan mannitol, gliseraldehitden gliserol oluşur.

◦ Aldozların 1. karbonunu oluşturan aldehit gruplarının, birincil alkol

grubuna değişmesi.

◦ Ketozların 2. karbon atomlarındaki keton gruplarının ikincil alkol

grubuna değişmesiyle meydana gelirler.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

Biyolojik Yönden Önemli Şeker TürevleriŞeker alkolleri Monosakkaridi Katıldığı/kullanıldığı yerler

Sorbitol Glikoz, FruktozPoliol Geçidi, Gıda katkı,

laksatif, kozmetik

Gliserol Gliseraldehit, Dihidroksiaseton Lipidler (Trigliseritler)

Mannitol Mannoz Terapötik ?

Dulsitol (Galaktitol) Galaktoz Katarakt nedeni ?

Ribitol Riboz Riboflavin (B2)

Eritrol Eritroz Gıda katkısı

Şeker Asitleri• Monosakkaritlerin oksidasyon ürünleridir. Biyolojik yönden çok

önemli üyeleri vardır. 3 çeşit şeker asidi meydana gelir.

Aldonik, Sakkarik ve Üronik Asitler.

• Aldonik Asitler ◦ Aldozların 1. karbon atomunda aldehit grubu oksitlenir ve COOH

grubuna değişir.

◦ Heksozlarınki Heksonik Asitlerdir. Glikoz glukonik asit, galaktoz

galaktonik asit.

◦ *Glukonik asit pentozların sentezinde önemli bir ara metabolittir.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

• Sakkarik Asitler (Aldarik Asitler) ◦ Aldozların 1. karbonundaki aldehit grupları ile 6. karbonlarındaki

birincil alkol gruplarının oksitlenerek COOH grubuna değişmesiyle olur.

◦ Glikozun bu oksidasyonu ile glukarik asit oluşur.

◦ Mannoz Mannarik asit.

◦ Galaktoz Galaktarik (Musik) asit.

◦ Riboz Ribosakkarik Asit

◦ Biyolojik önemleri yoktur.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

• Uronik Asitler ◦ Aldozun sadece birincil alkol grubunun oksitlenerek COOH grubuna

değişmesiyle oluşurlar.

◦ Glikozun ürünü glukuronik asittir.– Heksozlarınki heksüronik asit denir ve en yaygını glukuronik asittir.

– Glikoproteinlerin ve mukopolisakkaritlerin yapısında bulunur.

– Detoksifikasyon olaylarında görev alır. Zehirli maddelerin uzaklaştırılmasında

görev alır.

◦ Mannoz Mannuronik asit.

◦ Galaktoz Galakturonik asit.

Biyolojik Yönden Önemli Şeker Türevleri

İki monosakkarit molekülünün, bir molekül suyun

çıkması ile meydana getirdikleri karbonhidratlara

disakkaritler denir.

Genel formülleri Cn(H2O)n-1’ dir.

Disakakrit oluşurken, monosakkaritlerin bağlanması

glikozid bağı ile olur. İki monosakkaritin birleşmesi ile

oluşan oksijen köprüsüne glikozid bağ denir.

Disakkaritler

Monosakkarit molekülü birbiri ile glikozid oluşturmak

üzere iki şekilde birleşir.• Maltoz Tipi Bağ: Bir monosakkaritin karbonil grubunun

(aldehit veya keton grubu) diğer bir monosakkaritin alkol

grubu ile bağlanması ile olur. ◦ Örneğin Maltoz ve laktoz.

• Trehaloz Tip Bağ: Bir monosakkarit molekülün karbonil

grubunun (aldehit veya keton grubu) diğer bir monosakkarit

molekülünün karbonil grubu ile bağlanması ile olur. ◦ Örneğin Sakkaroz.

Disakkaritler

Maltoz tip bağlanmada;• Monosakkaritlerin en az birinin aldehit veya keton grubu

serbest olduğundan, bu tipli bağlantıya sahip disakkaritler

indirgen özelliğide sahip olurlar.

Trehaloz tipli bağlantıya sahip disakkaritlerde;• Her iki monosakkaritin karbonil grupları bağlantı için

kullanıldıklarından dolayı indirgeyici özellik bulunmaz.

Disakkaritler

α-Glikozid bağ ve β-Glikozid bağ• OH gruplarının konfigürasyonuna göre alfa ve beta

monosakkaritler oluşur.

• Glikozid bağda α-monosakkaritin OH grubu kullanılmışsa α -

glikozid bağ,

• β-monosakkaritin OH grubu kullanılmışsa β-Glikozid bağ adını

alır.

Disakkaritler

• Glikozid bağ gösterilirken, bağlantı hangi karbon atomları arasında gerçekleşmişse o da gösterilir.

• Bağlantı α-monosakkaritin 1. karbonundaki OH grubu ile diğer monosakkaritin 4. karbonundaki ikincil alkolü arasında olmuşsa bu bağlantı α; 14 glikozid bağlantı şeklinde gösterilir.

• Bağlantının α- ve β- şeklinde olmasının önemi büyüktür. Çünkü aynı monosakkaritler ve aynı karbon atomları arasında meydana gelen bağlantının alfa veya beta olmasına göre değişik disakkaritler meydana gelir. Buna Maltoz ve Sellobiozörnek verilebilir.

Disakkaritler

Disakkarit Oluşturan Monosakkaritler Glikozid bağı

α – Maltoz α – Glikoz + α – Glikoz α ; 1 4

β – Maltoz α – Glikoz + β – Glikoz α ; 1 4

Sellobioz α – Glikoz + β – Glikoz β ; 1 4

α – Laktoz α – Glikoz + β – Galaktoz β ; 1 4

β – Laktoz β – Glikoz + β – Galaktoz β ; 1 4

Sakkaroz α – Glikoz + β – Fruktoz α ; 1 2

Disakkaritler

Malt şekeri adı da verilir.

İki glikoz molekülünün α; 1 4 glikozid bağı ile

bağlanmalarıyla oluşur. Glikoz moleküllerinin her ikiside

α-glikoz olabileceği gibi birisi α-glikoz, diğeri β-glikoz da

olabilir. Sonuç olarak α- ve β-maltoz olmak üzere iki

şekli oluşur.• α-Maltoz: İki molekül α-glikoz’ un birleşmesiyle meydana gelir.

• β-Maltoz: Bir molekül α-glikoz ile bir molekül β-glikoz’un

birleşmesiyle meydana gelir.

Maltoz

α-Maltoz ve β-maltoz’ da glikoz bağ 1 ve 4. karbonlar

arasında olur. Bağlantı α;14 glikozidik bağ şeklindedir.

Aldehit gruplarından biri serbest kaldığı için indirgen

özelliğe sahiptir.

Doğada serbest bulunmaz. Nişasta ve glikojenin

disakkarit birimidir. Tatlıdır ve suda kolay erir.

Maltoz

α-Maltoz

O

α-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

α-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

α; 14 Glikozidbağı

α-Glikoz α-Glikoz

O

α-Maltoz

α; 14 Glikozid bağı

1

23

4

5

6

1

23

4

5

6

β-Maltozα-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

β-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

HO

α; 14 Glikozidbağı

α-Glikoz β-Glikoz

O

β-Maltoz

α; 14 Glikozid bağı

1

23

4

5

6

1

23

4

5

6

İki glikoz molekülün β; 14 glikozid bağı ile bağlanmalarıyla oluşmuş bir disakkarittir. • Bir α-Glikoz ile bir β-Glikoz’ dan oluşmuştur.

Bitkisel kaynaklı olup, doğada serbest halde bulunmaz.

Sellüloz polisakkaritinin disakkarit birimidir.

Yapısındaki α-Glikoz’ un serbest aldehit grubu olduğu için indirgen özellik gösterir.

Sellobioz

α-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

β-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

HO

O

Sellobioz

β; 14 Glikozidbağı

α-Glikozβ-Glikoz

O

Sellobioz

β; 14 Glikozid bağı

1

23

4

5

6

1

23

4

5

6

Önemli miktarda yanlız sütte bulunduğu için süt şekeri adı da verilir.

Meme bezlerinden sentezlenir. • Fazla miktarda laktoz üretilirse veya süt yeteri kadar hızlı

sağılmaz ise kana geçer. Organizma hidrolize olmamış disakkariti kullanamaz. Kullanılmayan laktoz idrar ile atılır. Bu olaya laktozüri denir.

Doğada sakkarozla birlikte serbest olarak bulunan iki disakkaritten birisidir.

Laktoz

Glikoz ve galaktoz monosakkaritlerinin β; 14

glikozid bağı ile bağlanmalarıyla oluşmuş bir

disakkarittir.

α-Laktoz ve β-Laktoz olmak üzere iki şekli vardır.• Galaktoz her iki laktozda da β- konumundadır.

• Glikozun α- veya β- konumunda olmasına göre α-Laktoz ve β-

Laktoz meydana gelir.

Laktoz

Yapısındaki glikozun serbest aldehit gruplarından dolayı

indirgen özelliğe sahiptir.

Sütte % 5 oranında bulunur.

Sütte bulunan çeşitli mikroorganizmalar, laktozu laktik

asite çevirebilir. Buda sütün ekşimesine, kaynatıldığında

kesilmesine neden olur.

Laktoz

O

α-Laktozβ-Galaktoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

HHO

O

H

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

HO

α-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

β; 14 Glikozidbağı

α-Glikozβ-Galaktoz

O

α-Laktoz

β; 14 Glikozid bağı

1

23

4

5

6

1

23

4

5

6

O

β-Laktozβ-Galaktoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

HHO

O

H

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

HO

β-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

HO

β; 14 Glikozidbağı

β-Glikozβ-Galaktoz

O

β-Laktoz

β; 14 Glikozid bağı

1 4

Sofra şekeri de denir. Sükroz ve kamış şekeri olarak da bilinir.

Glikoz ve fruktoz monosakkaritlerinin α;12 Glikozid bağı ile bağlanmalarıyla oluşmuş bir disakkarittir.

Bitkisel kaynaklıdır. Doğada en çok şeker kamışı ve pancarda bulunur. Meyve ve şekerlerin çoğunda bulunur. Oldukça tatlı bir maddedir.

Serbest aldehit ve keton grubuna sahip olmadığından dolayı indirgen özelliğe sahip değildir.

Sakkaroz

Sakkaroz’un asitlerle hidrolizi diğer bütün

disakkaritlerden daha hızlı olarak gerçekleşir.• Laktozun asitle hidrolizi 100 ise, maltozun 127, sakkarozun

1240 olur.

• Sakkaroz normal olarak polarize ışığı +66.5º sağa çevirir. Fakat

sakkaraz adı verilen özel bir enzim tarafından hidrolize

edildikten sonra, polarize ışığı -39.5º sola çevirir.

• Bu olay sakkarozun hidrolizinden sonra ortaya çıkan glikoz ve

frutkozdan, fruktozun polarize ışığı sola çevirme derecesinin,

glikozun sağa çevirme derecesinden daha yüksek oluşundandır.

Fruktoz sola -92,5ºçevirir. Glikoz ise sağa +52,8º çevirir.

Sakkaroz

200º C kadar ısıtılrsa, su kaybeder ve kahverengi amorf bir kütle halini alır. Buna karamel denir.

Ancak ağız yolu ile verildiği zaman vücut tarafından kullanılabilir.

Sakkaroz ve glikoz besinlerimizdeki en önemli şekerdir. Hidrolize olan sakkarozun monosakkaritlerini vücut kolaylıkla absorbe eder ve çeşitli amaçlar için kullanır.• Disakkaritler (laktoz, sakkaroz dahil) direkt kana verildikleri zaman

vücut bunlardan faydalanamaz ve yabanci bir madde gibi idrarla dışarı atılırlar.

Sakkaroz

O

α-Glikoz

C

C

C

C

C

C

OHH

HHO

OHH

O

H

OH

H2OH

1

6

2

3

4

5

H

Sakkaroz

α; 12 Glikozid bağı

β-Fruktoz

CH2OH

C

C

C

C

C

OHHO

OHH

HO

H

H2OH

1

6

2

3

4

5

α-Glikoz β-Fruktoz

Sakkaroz

α; 12 Glikozid bağı

1 2

Birbirine α; 11 Glikozid bağı ile bağlanmış iki α-D-

glikoz ünitesinden meydana gelmiştir.

Pek çok böceğin hemolimfinde bulunmaktadır.

İki anomerik C atomu glikozid bağın yapısına girdiği için

indirgeyici değildir.

Trehaloz

α-Glikoz α-Glikoz

Birkaç (2’den fazla, 10 dan az) monosakkaritin glikozid bağı ile

polimerizasyonu ile oluşan karbonhidratlardır.

Galaktoz, glikoz ve fruktozdan oluşan bir trisakkarittir.

Doğada, şeker pancarında ve pek çok yüksek organizasyonlu bitkilerde bulunur.

Sakkaroza 1 mol galaktoz bağlanması ile oluşur.

Bitkilerde, sakkarozdan sonra en fazla bulunan oligosakkarittir.

Raffinoz

Bitki özü içen bir çok böcekler tarafından sentezlenen, indirgeyici özelliği bulunmayan bir trisakkarittir.

Böceklerdeki ozmozun yarattığı stresin azaltılmasında görev alır.

Melezitoz yaprak biti tarafından salgılanan yaprak özsuyunun (honeydew) içeriğinde bulunur. Bu özsu oldukça tatlıdır ve karıncalar için çekim kaynağıdır. Aynı zamanda arılar için de besin kaynağıdır.

Melezitoz

Raffinozun galaktoz ünitesine (α;1-6) glikozid bağı ile bir

mol daha galaktoz molekülü bağlanması ile oluşur.

Bitkilerde bulunan bir tetrasakkarittir.

Oligosakkaritler ya doğal olarak meydana gelmekte ya

da polisakkaritlerin asit veya enzimatik hidrolizi ile veya

transglikolizasyon reaksiyonu ile meydana gelmektedir.

Stakioz

En az ondan fazla monosakkarit molekülünün glikozid

bağıyla birbirilerine eklenmesi ile meydana getirdikleri

karbonhidratlara polisakkaritler denir.

Tatlı maddeler değildirler.

Molekül ağırlıkları yüksektir.

Şekilleri düz zincirli, dallı budaklı veya halka biçiminde

olabilir.

Polisakkaritler

Polisakkaritlere glikanlar adı da verilir. İki grupta

incelenirler.• Homopolisakkaritler veya homoglikanlar

• Heteropolisakkaritler veya heteroglikanlar

Yapısına türev monosakkaritlerde girebilir. • Kitin: Aminoşeker olan glikozamin birimlerinden oluşan bir

homopolisakkarittir.

• Hyalüronik Asit: Glikozamin ve gliküronik asit birimlerinden oluşmuş bir

heteropolisakkarittir.

Polisakkaritler

Homopolisakkaritler Heteropolisakkaritler

Glikojen Kan grubu maddeleri

Nişasta Hyalüronik Asit

Sellüloz Kondroitin sülfat

İnulin Heparin, Heparan sülfat

Kitin Arap zamkı

Dekstranlar Pektin

Dekstrinler Mürein

Agar-agar

Polisakkaritler

Hidrolize edildikleri zaman tek bir çeşit monosakkarit

veya monosakkarit türevi veren polisakkaritlere

homopolisakkarit veya homoglikan denir.

İsimlendirmede ‘-oz’ takısı yerine ‘-an’ takısı kullanılır. • Tüm birimler glikoz ise homopolisakkaritine glikan denir.

• Tüm birimler ksiloz ise homopolisakkaritine ksilan denir.

• Tüm birimler mannoz ise homopolisakkaritine mannan denir.

• Tüm birimler galaktoz ise homopolisakkaritine galaktan denir.

Homopolisakkaritler

Pentoz birimleri ise pentozan, heksoz birimleri ise

heksozan olarak da genel isimlendirme yapılabilir.

Biyolojik yönden önemli bazı homopolisakkaritlerin özel

isimleri vardır. Nişasta, Glikojen, Sellüloz gibi.• Üçüde glikoz birimlerinden oluşur.

• Yani glikandırlar, heksozandırlar.

• Her zaman özel adları ile anılırlar.

Homopolisakkaritler

Karbonhidratların bitkilerde depo edilmiş şeklidir. Doğada

buğday, patatas, prinç, mısır, bakla, fındık, fıstık, meyve ve

sebzelerde bol miktarda bulunur.

İnsan ve hayvanlar bol miktarda nişasta alır.

Hidrolize edildiğinde glikoz monosakkarit birimlerini verir.

Molekül yapısı bazı özellikleri yönünden farklılıklar

gösteren iki kısımdan kurulmuştur. Amiloz ve Amilopektin.

Nişasta

Amiloz• Düz zincir halindedir.

• Molekülün yaklaşık % 28-30’unu oluşturur. 250-300 glikoz

ünitesi içerir.

• Glikoz birimleri α; 14 glikozid bağlarıyla birbirine

bağlanmıştır.

• Spiral oluşturmaya yatkın uzun zincirler halindedir.

Nişasta

Amilopektin• İkinci molekül şeklidir ve dallanmış bir yapı gösterir.

• Nişasta’ nın % 70’ ini oluşturur.

• Yapısında en az 1800 glikoz birimi bulunur.

• Glikoz birimleri α; 14 ve α; 16 glikozid bağları ile

birbirilerine bağlanmıştır.

Homopolisakkaritler; NİŞASTA

1 4

1

6

• Glikoz birimleri α; 14 glikozid bağı ile bağlanarak düz bir

zincir oluşturduktan sonra her 24 ile 30’uncu glikoz

biriminde α; 16 glikozid bağı ile yan zincir oluşturular.

Böylece dallanmış bir yapı ortaya çıkar.

• Binlerce glikoz ünitesinin α; 14 ve α; 16 glikozid bağları ile

birleşmeleriyle amilopektin molekülü ortaya çıkar.

Homopolisakkaritler; NİŞASTA

Amiloz

Amilopektin

Kaynak: Eberly College of Science

Nişastanın hidrolizini gerçekleştiren enzimlere amilaz’

lar denir. α-amilaz ve β-amilaz olmak üzere iki çeşit

amilaz vardır.

α-amilaz, pankreas salgısı ve tükürükte bulunur.• Maltozun glikozid bağlantısı hariç, α; 14 glikozid bağlantıları

rastgele koparır.

• Ortamda glikoz ve maltoz karışımı meydana gelir.

Nişasta

β-amilaz, bitkilerde bulunur, polisakkarit zincirinin

indirgeyici olmayan, yani zincirin serbest aldehit grubu

olmayan birinci glikoz molekülünden başlamak üzere,

nişasta molekülünü birbiri ardı sıra ikişer glikoz

molekülünden bölmek üzere maltoz moleküllerine

parçalar. Bu enzime maltoz-hidrolaz da denir.

Bu iki enzim amilopektini etkilerler ancak düz zincirleri

dallanma noktalarına kadar çözerler ve etkileri α; 16

glikozid bağına gelince son bulur.

Nişasta

Amiloz, α-amilaz’ın etkisi altında kaldığı zaman amiloz

zinciri gelişi güzel parçalanır. Son ürün olarak glikoz,

maltoz karışımı kalır.

Amiloz, β-amilaz’ların etkisinde kalınca, son ürün

olarak, hemen hemen sadece maltoz meydana gelir.

Etkisini indirgeyici olmayan uçtan başlamak üzere

gösterir.

Nişasta

Amilopektin, β-amilaz’ların etkisinde kalınca molekülün indirgeyici olmayan uçlarından başlamak üzere, bir biri arkasından parçalanarak maltoz moleküllerine ayrılır. Dallanma noktasına ulaşınca parçalanma durur. Çünkü α; 16 glikozid bağına etki etmez.

β-amilaz’ların etkisini gösteremediği için parçalanmadan kalan yani başka bir deyişle enzim hidrolizi sonraında geriye kalan nişasta kısmına Sınır Dekstrin adı verilir.

Nişasta

Ası T. Tablolarla Biyokimya Cilt I

Bu dallanma noktaları ancak özel bir enzim tarafından

çözülebilir. Bu enzimin adı dallanmayı bozan enzim

yada α; 16 glikozidaz’ dır.

Sınır dekstrinlere limit dekstrin adı da verilir. Yaklaşık

700 glikoz ünitesi taşırlar. Nişasta suda erimediği halde

suda eriyebilir özellik gösterirler. • Limit dekstrin çözeltileri müsilaj olarak kullanılır. Kolay

sindirildiği ve mide de süt pıhtılaşmasını önlendiği için

çocukların beslenmesinde kullanılır.

Nişasta

Amilopektin, α-amilaz’ ın etkisi ile hidrolize olduğu

zaman, zincir rasgele parçalanır.

Son ürün olarak dallı veya dalsız, irili ufaklı moleküller

karışımı oluşur.

Bu karışımda, fazla miktarda α; 16 glikozid bağa sahip

oligosakkaritler bulunur. Bunların yanı sıra maltoz

molekülleride karışımda bulunur.

Nişasta

Gerek nişasta, gerekse parçalanma ürünleri, iyot

çözeltisiyle karakteristik renkler verirler. • Amiloz, mavi-siyah,

• Amilopektin mor-kırmızı,

• Sınır dekstrinler kırmızı,

• Daha küçük moleküllü dekstrinler renksiz çözelti verirler.

Bu renkler ısıtılınca kaybolur, soğutulursa yeniden ortaya

çıkarlar.

Nişasta

İnsan ve hayvanların yedek karbonhidrat deposudur.

Tüm hücrelerde bulunsada daha çok karaciğer ve kasta

bulunur. Hücrelerde sitoplazmaya dağılmış tanecikler

halinde bulunur.

Glikojen, glikoz birimlerinden yapılmış bir

homopolisakkarittir. Hidrolize edildiğinde sadece glikoz

birimleri verir. Çok dallı ve büyük moleküllü bir

amilopektine benzer.

Glikojen

Moleküller arası bağlantılar amilopektine benzer. α; 14

glikozid bağlar ve dallanma noktalarında α; 16 glikozid

bağları vardır.

Sıcak alkalilere çok dayanıklıdır. Suda çözeltildiği zaman

kolloidal çözeltiler verir.

Seyreltik asitlerle hidrolize edildiğinde, glikoz birimlerine

ayrılır. α-amilaz ve β-amilaz’ın etkisi ile hidrolize

olduğunda maltoz ve sınır dekstrinler karışımı ortaya çıkar.

Glikojen

Glikojenin glikoza parçalanması ve glikozun glikojen molekülüne eklenmesi organizmanın gereksinimlerine bağlı olarak sürekli yön değiştirerek devam eder. Bir çok polisakkaritte olduğu gibi molekül ağırlığı sabit değildir. Sürekli değişir.

İyotla kırmızı-kahverengibazen de mor-menekşe renk verir.

Glikojen

Glikojenin

Bitkilerin en önemli maddelerinden olup, bitki dokuların destekleyici yapısını oluşturur.

Doğada en yaygın bulunan organik bileşikdir. Kağıtta bol miktarda bulunur.

Glikoz birimlerinden oluşmuş düz zincirli bir polisakkarittir.

Nişasta ve glikojen’den farklı olarak sellülozda glikoz molekülleri β; 14 glikozid bağları ile bağlanmışlardır.

Sellüloz

Hidrolize olduklarında dissakkarit birimi olarak maltoz değil sellobioz disakkaritlerini verirler.

İnsanlar için besinsel değeri yoktur. Sadece ruminantlar faydalanabilir. • Ruminantların sindirim kanalında bulunan mikroorganizmalar,

sellülozu parçalayan bir enzim olan sellülaz’ı salgılarlar. Bu şekilde ruminantlar tarafından sellüloz kullanılabilir.

Suda çözünmez. Bakır tuzlarının amonyaklı çözeltilerinde, yoğun HCl, H2SO4 ve HNO3’ de çözülürler. İyot ile karakteristik renk tepkimesini vermez.

Sellüloz

Kaynak: Wiki

GlikojenNişasta Sellüloz

Amilopektin

Amiloz

Fruktoz ünitelerinden kurulu bir homopolisakkarittir.

Fruktoz birimleri düz bir zincir tarzında β; 12 glikozid

bağ ile bağlanmışlardır.

Doğada çeşitli bitkilerin köklerinde, enginar, soğan,

sarımsak gibi bitkilerin yumrularında bol miktarda

bulunur.

Gıda sanayisinde ve medikal alanda kullanılır.

İnulin

N-asetil-glikozamin’lerin birbirine α; 14 glikozid bağları ile bağlanmasıyla oluşmuş bir polisakkarittir. Kitin’in hidrolizi sırasında açığa çıkan disakkarite kitobioz denir.

Eklem bacaklılarda dış iskeletin yapı maddesidir. Yengeç, ıstakoz gibi kabukluların ve böceklerin dış iskeletlerinden başka göz merceklerinin, tendoların, sindirim, solunum ve boşaltım sistemlerinin önemli bir maddesini oluşturur.

Sellüloz bitkiler için ne ise, kitin de omurgasızlar için odur.

Kitin

Galaktoz ünitelerinden oluşan galaktan’lar,

Mannoz ünitelerinden oluşan mannan’lar,

Pentoz ünitelerinden oluşan pentan’lar,

Galaktüronik ve mannüronik polimerlerini saymak mümkündür.

Dekstranlar, mikroorganizmaların sakkaroz üzerine etkileri sonucu meydana gelen polisakkaritlerdir. Glikoz birimlerinden oluşur.

Dekstranlar hekimlikte kan kayıplarından sonra plazma yerini tutan yada plazma hacmini genişleten maddeler olarak, özellikle şok gibi olaylarda şok giderici olarak önem taşırlar.

Diğer Homopolisakkaritler

Çeşitli şekillerde hidrolize edildikleri zaman, birden

fazla monosakkarit veya monosakkarit türevi çeşidi

veren polisakkaritlere heteropolisakkaritler veya

heteroglikanlar denir.

Önemli gruplarından birinide mukopolisakkaritler

(glikozaminoglikanlar) oluşturur. Biyolojik yönden

önemli maddeler olup, yapılarında temel maddeler

olarak amino şekerler ve üronik asitler bulunur.

Heteropolisakkaritler

Mukopolisakkaritler ait oldukları dokularda kısmende

olsa proteine bağlı bir şekilde ve mukoprotein halinde

bulunurlar.

Yapılarında bulunan üronik asitler ve asit karakterleri

dolayısıyla bunlara asit mukopolisakkarit’ de denir.

Başlıca örnekleri hayvansal dokularda yaygın olarak

bulunan, hyalüronik asit, heparin ve kondroitin sülfat’

dır. Hepsinin yapısında N-asetil-heksozamin bulunur.

Heteropolisakkaritler

Gliküronik asit ve N-asetil-glikozamin birimlerinin β;13 ve β;14 glikozid bağları ile birleşmeleriyle oluşan heteropolisakkarit’lerdir.

Eklem boşluğu sıvısı sinovia’ nın, korpus vitreum’ un, göbek kordununun yapısına katılır. • Vizkozitleri çok yüksektir. Bu nedenle eklem düzeylerinin ıslak ve

kaypak kalmasını sağlar.

Bağ doku ve başka dokuların jel benzeri ana maddesinin yapısına katılır.

Hiyaluronik Asit

Sıvılarda hem serbest hemde proteinlere bağlı olarak

bulunabilir.

Dokularda metabolizma maddelerinin geçmesini

sağlayan, ancak bakteriler ve başka enfeksiyon

etkenlerinin geçmesini önleyici bir set oluşturur.

Hiyaluronidaz adı verilen enzimle hidrolize edilerek

parçalanır. Molekül ağırlığı 3-8 milyon arasındadır.

Hiyaluronik Asit

Glikuronik asit N-asetil-glikozamin

Hiyaluronik Asit

Glikuronik asitN-asetil-glikozamin

Hiyaluronik Asit

Glikuronik asitN-asetil-glikozamin

Hiyalüronik asite benzerlik gösterirler.

3 çeşittirler• Kondroitin sülfat A

• Kondroitin sülfat B

• Kondroitin sülfat C

Genellikle proteinlere bağlı vaziyette bulunurlar.

Kondroitin sülfat A ve Kondroitin sülfat C yapı olarak birbirine benzer.

Kondroitin Sülfatlar

Gliküronik asit ve N-asetil-galaktozamin ünitelerinin

tekrarlanmasıyla oluşur.

Her ikisinde de N-asetil-galaktozamin’ler sülfat taşırlar.

Aralarındaki fark sülfatların bağlandıkları karbon

atomunun farklılığından kaynaklanır.

Monosakkarit birimleri birbirine bir β;13, bir β;14

glikozid bağlarının tekrarlanmasıyla bağlanırlar.

Kondroitin Sülfatlar

Kondroitin sülfat B’ yi ise yapı olarak birbirinden ayıran

gliküronik asit yerine idüronik asit taşımasıdır.

Hayvansal dokuların temel yapısıdır.• Kondroitin sülfat A, kıkırdaklarda, yetişkinlerin kemiklerinde

ve korneda bulunur.

• Kondroitin sülfat B, ciltte, kalp kapakçıklarında ve

tendolarında bulunur.

• Kondroitin sülfat C ise kıkırdaklarda ve tendolarda bulunur.

Kondroitin Sülfatlar

Eritrositlerde, tükürük ve mide müközü gibi salgılarda

ayrıca kist sıvılarında ve yeni doğmuş yavruların

dışkısında bulunan polisakkaritlerdir. • Ufak oranlarda süt, sperma ve idrarda bulunur.

Genellikle glikozamin veya galaktozamin’ den birisi ile

basit şekerin tekrarlanır biçimde β;13 ve β;14

glikozid bağlarıyla birleşmesi sonucu oluşmuş

heteropolisakkaritlerdir.

Kan Grubu Maddeleri

Bazen glikozamin ve galaktozamin birlikte bulanabilir.

Bu yapı içerisinde çoğunlukla sialik asit ve fukozda yer

alır.

Proteinlerle birleştiklerinde A, B, O, Rh vb. gibi

eritrosit antijenlerini oluştururlar ve kan gruplarının

farklılaşmasını sağlarlar.

Kan Grubu Maddeleri

Kaynak: Biosiva

Heparin glikuronik asit ve glikozamin-2,4-SO4’ ın α;13 ve α;14 glikozid bağlarıyla birleşmesi sonucu oluşmuş bir heteropolisakkarittir.• Gliküronik asidin, glikozamin-2,4-SO4’le α;13, glikozamin-

2,4-SO4’ ün, glikoüronik asidle α;14 şeklindedir.

Kanın pıhtılaşmasını önleyici bir maddedir, yani antikoagülandır.

Karaciğer, akciğer, timus, dalak, geniş çeperli damarların duvarları ve kanda bulunur.

Heparin

Bitkisel kaynaklı bir heteropolisakkarittir.

Hidrolize edildiğinde galaktoz, arabinoz ya da ksiloz

bazen de bunların bir karışımını verir. Bunların dışında

ramnoz ve gliküronik asit’ te bulunur.

Farmasötik maddelerin hazırlanmasında, şekercilikte ve

ofset baskı tekniklerinde yaygın olarak kullanılır.

Arap Zamkı

Doğada bitkilerde çok yaygın olarak bulunurlar.

Özellikle turunçgillerin meyvalarında, elma, pancar ve

havucun hücre duvarlarında sellüloz ile birleşmiş olarak

yer alırlar.

Sıcak seyreltik asitle hidroliza edildiğinde pektik asit ve

metanole ayrılır.

Pektinler

Aşağıdaki monosakkaritlerden hangisi ketoheksozdur?

a- Glikoz

b- Fruktoz

c- Mannoz

d- Riboz

e- Sedoheptuloz

Soru 1Cevap : B

Aşağıdaki monosakkarit çiftlerinden hangisi maltoz

disakkaritini meydana getirir?

a- Glikoz + Fruktoz

b- Glikoz + Galaktoz

c- Glikoz + Glikoz

d- Glikozamin + Glikozamin

e- Galaktoz + Fruktoz

Soru 2Cevap: C

Nişastanın hidrolizini gerçekleştiren enzimlere ........lar

denir.

a- Glikozidaz

b- Amilaz

c- Lipaz

d- Sükraz

e- Pepsin

Soru 3Cevap: B

Ası T (1999). Tablolarla Biyokimya I ve II, Nobel Tıp Kitapları Dağıtım,

Ankara.

Engelking LR (2014). Textbook of Veterinary Physiological Chemistry. 3rd

Edition. Academic Press.

Lehninger AL, Nelson Dl, Cox MM (2012). Principles of Biochemistry, 6th

Edition, United States of America.

Rodwell V, Bender D, Botham KM, Kennelly PJ, Weil PA (2015). Harpers

Illustrated Biochemistry. 30th Edition. McGraw-Hill Education

Sözbilir Bayşu N, Bayşu N (2008). Biyokimya, Güneş Kitabevi.

Kaynaklar

Lipidler