T.C.

ANKARA NVERSTES

TRK NKILAP TARH ENSTTS

ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ANABLM DALI

AVRUPA BRLNN TARHSEL GELM

(1951- 1995)

Yksek Lisans Tezi

Emin TATOLU

Ankara- 2006

T.C.

ANKARA NVERSTES

TRK NKILAP TARH ENSTTS

ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ANABLM DALI

AVRUPA BRLNN TARHSEL GELM

(1951- 1995)

Yksek Lisans Tezi

Emin TATOLU

00510102

Tez Danman

Prof. Dr. Cemalettin TAKIRAN

Ankara- 2006

NDEKLER

GR1

BRNC BLM

1. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN OLUUM SREC

1.1. AVRUPA BTNLEME SRECNE KATKIDA BULUNAN

YAKLAIMLAR.3

1.1.1. Federalist Yaklam...3

1.1.2. Kurumsalc Yaklam.4

1.1.3. Konfederal Yaklam.4

1.1.4. Bamllk Yaklam.....5

1.1.5. Fonksiyonel Yaklam...5

1.1.6. Neo-Fonksiyonel Yaklam...5

1.1.7. Farkllklar Yaklam6

1.2 AVRUPA EKONOMK TOPLULUU NCESNDE AVRUPADA

SYASAL DURUM..........................7

1.2.1. Birinci Dnya Sava ncesi Dnemde Avrupadaki Siyasal Durum7

1.2.2. Birinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal

Durum......9

1.2.3. kinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal Durum

....10

KNC BLM

2. AVRUPA BRLNE GDEN SRETEK TOPLULUKLAR VE

KURUCU ANTLAMALARIN TARHSEL GELM

2.1. AVRUPA KMR ve ELK TOPLULUU (AKT).13

2.1.1. Siyasi Faktrler15

iii

2.1.2. Ekonomik Faktrler.15

2.2. ROMA ANTLAMASI ...16

2.3. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET)...17

2.3.1.Avrupa Ekonomik Topluluunun Deerlendirmesi....18

2.4. AVRUPA ATOM ENERJS TOPLULUU (EURATOM)...21

2.4.1. Avrupa Ekonomik Topluluu ve Euratomun Ortak Deerlendirilmesi

21

2.5. BRKSEL (FZYON) ANTLAMASI..22

2.6. AVRUPA TEK PAZARI SRECNDEK AVRUPA TEK SENED.22

2.7. MAASTRCHT ANTLAMASI..30

2.7.1. Maastricht Antlamasna Getiren Sre.....30

2.7.2. Maastricht Antlamasnn Oluumu...31

2.7.3. Maastricht Antlamas Metninin Yaps..31

2.7.4. Maastricht Antlamas Amalar..32

2.7.5. Maastricht Antlamasnn Getirdii Deiiklikler ve Yenilikler....33

2.7.5.1. Stun Teorisi.33

2.7.5.2. Avrupa Vatandal Hakk....34

2.7.5.3. Ekonomik ve Parasal Birlik....35

2.7.5.4. Eitim ve Yeni Yetitirme Alannda Yeni Dzenlemeler..36

2.7.5.5. Kltr Alanndaki Yeni Dzenlemeler...36

2.7.5.6. Kalknmada birlii...36

2.7.5.7. Adalet ve ileri Alannda birlii...37

2.7.5.8. Tketicinin Korunmas...37

2.7.5.9. Trans-Avrupa ebekeleri ...38

2.7.5.10. Yeni rgtsel Dzenlemeler39

2.7.5.11. Parlamentonun Yeni Yetkileri ve Karar Alma Usullerinde

Deiiklikler40

2.7.5.12. nsan ve Aznlk Haklarndaki Dzenlemeler...41

2.7.5.13. kame Etme Prensibi (Subsidiarity)..41

2.7.5.14. Sanayi Alanndaki Dzenlemeler.42

iv

NC BLM

3. AVRUPA BRLNE GDEN SRETE ORTAK POLTKALARI

3.1.ORTAK TARIM POLTKASI.43

3.1.1. Karar Mekanizmas..45

3.1.2. Ortak Piyasa Dzenlemeleri45

3.1.3. Pazar ve Fiyat Mekanizmalar.46

3.1.4. Yapsal Politikalar47

3.1.5. Finansman Mekanizmas.48

3.1.5.1. 1968-1989 Dnemi..49

3.1.5.2. 1990-1995 Dnemi..50

3.2. ORTAK REKABET POLTKASI..52

3.3. ORTAK SANAY POLTKASI..52

3.4. ORTAK ENERJ POLTKASI...53

3.5. ORTAK SOSYAL POLTKA.54

3.6. ORTAK DI ve GVENLK POLTKASI....55

DRDNC BLM

4. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNDAN AVRUPA BRLNE

GENLEME

4.1. BRNC GENLEME: NGLTERE, RLANDA ve DANMARKA

(1973)...57

4.2. KNC GENLEME: YUNANSTAN (1981)..60

4.3. NC GENLEME: SPANYA ve PORTEKZ (1986)..61

4.3.1.spanya..61

4.3.2. Portekiz63

4.4. K ALMANYANIN BRLEMES..64

4.5. DRDNC GENLEME : AVUSTURYA, SVE ve FNLANDYA

(1995)...65

v

BENC BLM

5. AVRUPA BRLNN ORGANLARI

5.1. AVRUPA KONSEY ......................................................................................67

5.2. AVRUPA KOMSYONU ...............................................................................74

5.3. AVRUPA PARLAMENTOSU .......................................................................77

5.4. AVRUPA TOPLULUKLARI ADALET DVANI (ATAD) ve LK DERECE

(BDAYET) MAHKEMES ..................................................................................83

5.5. AVRUPA EKONOMK ve SOSYAL KOMTES ........................................89

5.6. AVRUPA BLGELER KOMTES ..............................................................91

5.7. SAYITAY......................................................................................................93

5.8. AVRUPA YATIRIM BANKASI ...................................................................95

5.9. AVRUPA PARA ENSTTS ve AVRUPA MERKEZ BANKASI ...........96

5.10. AVRUPA OMBUDSMANI (AVRUPA KAMU HAKEM).98

SONU.100

EKLER..102

KAYNAKA....184

vi

KISALTMALAR

AAET : Avrupa Atom Enerjisi Topluluu

AB : Avrupa Birlii

AET : Avrupa Ekonomik Topluluu

AETR : Accord Europeen sur les Transports Routiers (Avrupa Kara

Tamacl Anlamas

AEA : Avrupa Ekonomik Alan

a.g.e. : Ad Geen Eser

a.g.m. : Ad Geen Makale

AGK : Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans

AKCT : Avrupa Kmr ve elik Topluluu

AMB : Avrupa Merkez Bankas

AMBS : Avrupa Merkez Bankalar Sistemi

ASEAN : The Association of Southeast Asion Nations (Gneydou Asya

Milletler Topluluu)

APE : Avrupa Para Enstits

ASF : Avrupa Sosyal Fonu

AT : Avrupa Topluluklar

ABA : Avrupa Birlii Antlamas (Maastricht Antlamas)

ATA : Avrupa Topluluu Antlamas

ATAD : Avrupa Topluluklar Adalet Divan

ATS : Avrupa Tek Senedi

AURATOM : Avrupa Atom Enerjisi Topluluu

AYB : Avrupa Yatrm Bankas

vii

COREPER : Committee des Representans Permanents des Etats Members

(Daimi Temsilciler Komitesi)

DT : Dnya Ticaret rgt

ECU : European Currency Fund. (Avrupa Para Birimi)

EEC : European Economic Community (Avrupa Ekonomik Topluluu)

EFTA : European Free Trade Area. (Avrupa Serbest Ticaret Blgesi)

EMC : European Monetary System (Avrupa Para Sistemi Ticaret Birlii)

EPB : Ekonomik ve Parasal Birlik

ERDF : European Regional Develepment Fund (Avrupa Blgesel

Kalknma Fonu)

ESF : European Social Fund (Avrupa Sosyal Fonu)

ESK : Ekonomik ve Sosyal Komite

EUROPOL : European Police Office (Avrupa Polis Tekilat)

FAO : Food and Agriculture Organization (Gda ve Tarm Tekilat)

FEDER : Avrupa Blgesel Kalknma Fonu

FEOGA : Funds Europeen dOrientation et de Garantie Agricole

(Tarmsal Ynlendirme ve Garanti Fonu)

GATT : The General Agreement on Tariffs and Trade (Gmrk

Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlamas)

GSYH : Gayri Safi Yurt i Hasla

IATA : International Atomic Energy Agency (Uluslar aras Atom

Enerjisi Dernei)

ILO : International Labour Organization (Uluslar aras alma rgt)

KOMSYON : Avrupa Komisyonu

KONSEY : Avrupa Konseyi

KOBI : Kk ve Orta Boylu letmeler

viii

LEADER : Krsal ekonomilerin eitlendirilmesi ve sosyo-ekonomik

yaplarnn gelitirilmesine ynelik topluluk program

md : Madde

NATO : North Atlantic Treaty Organization

OECD : Organization for Economic Co-Operation and Development

(Ekonomik birlii ve Kalknma rgt)

OEEC : Organization for European Economic Cooperation (Avrupa

Ekonomik birlii rgt)

NATO : North Atlantic Treaty Organization

OGT : Ortak Gmrk Tarifesi

ODSP : Ortak D ve Gvenlik Politikas

OTP : Ortak Tarm Politikas

PARLAMENTO : Avrupa Parlamentosu

PASOK : Panhelenic Socialist Movement (Birleik Yunan Sosyal

Hareketi simli Parti)

PHARE : Pologne-Hongrie; Assistance a la Restructuration des

Economies (Polonya Macristan Ekonomilerinin Yeniden

Yaplanmasna likin Yardm)

UEF : Union of European Federalists (Avrupa Federalistler Birlii)

UNCTAD : United Nations Conference on Trade and Development

(Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans)

ix

GR

Avrupada bir Birlik kurmaya ynelik dnceler, bu ktada milli devletlerin

ortaya kmas ile e zamanldr. Kta Avrupasndaki lkelerin kendi aralarndaki

sava sonucunda imzalanan bar antlamalarnda, Avrupada bir Birlik veya

Federasyon kurma dnceleri gndeme gelmitir.

Ancak, Avrupada bir Birlik yaratma dncesi, ciddi olarak ancak

kinci Dnya Sava iinde ortaya kmtr. nk Avrupadaki milli devletler

arasndaki kar atmalar, Avrupada yeni bir genel savan kmasna yol

amtr. Sava sonrasnda Fransa Planlama Tekilatnn Bakan Jean MONNET,

Avrupa Kmr ve elik Topluluu isimli rgt kurma dncesini gndeme

getirmitir. Avrupa Birliinin kurulmasnda fikir babal yapan MONNETin

dncelerinden esinlenen dnemin Fransz Dileri Bakan Robert SCHUMAN, 9

Mays 1950 tarihinde, Fransa ile Almanya arasndaki kmr ve elik kaynaklarnn

birletirilmesini, sava sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin retim ve

kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluuna braklmasn nermi ve

Avrupa Birliinin maceras bylece balamtr.

Avrupa Birlii zaman ierisinde gelimi, nceleri ekonomik bir nitelik

tayan rgt, zamanla siyasi bir kimlie brnmtr. Bu sre ierisinde Topluluk,

akademisyenlerin ift vitesli bisiklet hareketi olarak nitelendirdikleri bir hareket tarz

izlemi, sorunlar kendi ierisinde almaya allmtr.

Avrupa Birliinin balangtan itibaren tarihsel geliimi incelemek

istediimizde, aslnda Avrupa Topluluklarn oluturan kurumlarn ve Topluluun

var oluunu, devamn salayan antlamalarn incelenmesi gerekmektedir.

Balangta kurucularnn bile bu kadar gelieceini tahmin edemedikleri Topluluk,

gnmzde bu kadar yol kat etmesine ramen yine de yetersiz kabul edilmektedir.

Avrupa Birliinin gelecei; aslnda tarihsel sre ierisindeki geliimi ile

dorudan ilgilidir. nk Avrupa Birlii ne kadar kendi ierisinde sorunlar yaam

olsa da; dnyada, halihazrda Avrupa Birlii ats altnda btnleme abalarna en

iyi rnek olma konumunu srdrmektedir.

1

Trkiyenin de yesi olmak iin gayret gsterdii ve tam yelik

mzakerelerini srdrd Avrupa Birlii aslnda geriye dnlp bakldnda ;

gerek kurumsal bazda, gerekse ekonomik ve siyasi btnlk abalar ierisinde ok

byk yol almtr.

MONNET ve SCHUMANn balangta hayal ettikleri bir Avrupa

Ekonomik Topluluu olmutur. Ancak, bu Topluluun, gnmzdeki Avrupa Birlii

olup olamad konusunda tahminde bulunmak zordur. Ayrca, gnmzn Avrupal

liderleri de; bu Topluluun ne amala yola kt konusunda o gnk artlar

ierisinde objektif deerlendirmelerde de bulunamaz. Deerlendirilebilecek tek

somut gelime, Avrupa Birliindeki kurumsal ilerlemeler ve genilemesidir.

Tarihsel geliimi kapsamnda incelenmeye allan Avrupa Ekonomik

Topluluu, belki de gemile gnmz arasnda bir kpr kurmamz salayacak,

yesi olmak istediimiz Avrupa Birliinin bir stunu olarak bizim Avrupa Birliini

tanmamza yardmc olacaktr.

Maastricht Antlamas ile birlikte Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa

Birlii olarak yeni bir ekil alm ve ekonomik birlikten siyasi birlie geen sre

balamtr. Bu nedenle, anlan srenin tam olarak tamamland 1995 ylna kadar

olan sre bu tezde ele alnmtr.

Sonu olarak, bu tez Trk nklap Tarihi Enstit bnyesinde yaplm bir

alma niteliinde olup, okuyucularna; balangta Avrupa Ekonomik

Topluluunun,1991 yl ve sonrasnda ise Avrupa Birliinin tarihsel gelimelerini

kronolojik olarak ortaya koyarak gnmzdeki Avrupa Birliinin 1995 yl sonu

itibariyle varm olduu aamalar sistematik bir tarihsel btnlk ak iinde ifade

etme amacn tamaktadr.

Unutulmaldr ki, 1995 yl sonras Avrupa Birliinin tarihsel geliimi

incelendiinde, Avrupa Topluluklar olarak ye olamadmz Avrupa Birliinin

zet geliimine bu kronolojiden faydalanarak ulamak mmkn olacaktr.

2

BRNC BLM

1. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN OLUUM SREC

1.1. AVRUPA BTNLEME SRECNE KATKIDA BULUNAN

YAKLAIMLAR

Avrupa Birliinin tarihsel geliimini incelemeden nce, Avrupada

btnleme srecine ivme kazandran yaklamlar incelemekte fayda vardr. Avrupa

Ekonomik Topluluu terimi kullanldnda, genel olarak siyasi balamda

anlalmas gerekenin ne olduuna ilikin deiik temel yaklamlar mevcuttur.

Bunlar aada ana hatlar ile incelenmeye allmtr.

1.1.1. Federalist Yaklam

Bu yaklamda, federal dzenleme; ulus-devletlerin baz politika belirleme

haklarnn kendilerinde kalmak zere merkezdeki ynetime balanmalarn ngrr.

Federal yaklamda yetki devri anayasal temellidir. Federal yaklamda ama, federe

devletlerin karlarn gzetmek kaydyla Birliin belirlenmi olan yasalara dayal bir

mekanizmasnn olumasn salamaktr. Federasyon yanls yaklam; yerel,

blgesel, ulusal ve Avrupa leindeki g odaklar arasnda diyaloga ve

tamamlayc bir iliki kurulmasna dayanr. Yasama organ, btnlemi federe

birimlerin temsil edildii bir ortak yaplanma eklindedir. Yrtme gc ise, ye

lkelerin katlmlar ile ortaya kmaktadr.

Federalist yaklam, ulus-devlet modeline bir alternatif olarak sunulmaktadr.

Federalistler, Amerika Birleik Devletlerini rnek olarak gstererek Avrupa Birleik

Devletlerinin de olabileceini savunmaktadrlar. Buna gre, Avrupada savalar

3

ancak bu ekilde bir btnleme ile sona erecektir. Bu yap; dengeli katlm,

demokratik temsil, sosyal oulculuk ve siyasi dzen zerine kurulmutur.1

1.1.2. Kurumsalc Yaklam

Kurumsalc teoride, ulus-devletlerin korunmas ve glendirilmesi esas

alnmaktadr. Bu modelde, ulus-devletlerin uluslararas politika belirleyicisi olduu

kabul edilmektedir. Bu modeli savunanlara gre, ulus-devletlerin tek bir btnleme

sreci ile yetkilerinin kstlanmas uygun olmayacaktr.

Bunlara gre Avrupa Ktas tarihsel olarak zaten oulcu bir yapya sahiptir.

Bu modele gre btnleme, farkl siyasi topluluklarn kendi varlklarn ve

zerkliliklerini koruduu bir iliki biimidir.2

Bu model, Avrupa Topluluklarnn mekanizmalarn 1960l yllarn

sonlarndan itibaren youn olarak etkilemeye balamtr.

1.1.3. Konfederal Yaklam

Sz konusu yaklam, federal yaklamn kart grn ifade etmektedir.

Bu model, hukuki temeli ulus-devletlerce uygun bulunan antlamalara dayandrlr.

Egemen bamsz devletler, nceden belirlenmi usuller ierisinde etkileim

halindedirler. Konfederal tartmann Avrupa entegrasyonunun merkezine oturmas,

birlik organlarnn etkinliklerini artrma abalarn gndeme getirmitir. Konsey

Bakanl kurumunun oluturulmas, Avrupa siyasi i birlii kavramlar Topluluun

uluslararas konumuna kayda deer katklar salamtr.

Siyasi birlii salayacak sert bir oluum, geiken tarihsel sreci olumsuz

etkileyebileceinden; sz konusu teori, bu noktada esnek geiinin hazrlaycs

olarak dnlmelidir.3

1Bertil Emrah Oder, Avrupa Birliinde Anayasa ve Anayasaclk, Anahtar Yaynlar, stanbul, 2004,s.459. 2Beril.Dedeolu, Adm Adm Avrupa Birlii, nar Yaynlar, stanbul, 1996,s.28. 3 a.g.e., s.140.

4

1.1.4. Bamllk Yaklam

Bu yaklam, Avrupa btnleme srecinin kontrol ve ynetiminin ulus-

devletler baml ilikiler sistematii merkezli olduu varsaymna dayanmaktadr.

Modele gre, devletlerin ulusal tercihlerini gerekletirme serbestisi konusunda

mutlak zerklikleri snrlandrlmtr. Buna gre, yaklamn; ekonomik verilerinin

kresel dngnn sonular ile birlikte yorumlamas ve siyasi entegrasyon srecine

dahil etmesi nemlidir. 4

1.1.5. Fonksiyonel Yaklam

Bu model, ye lkeler arasnda siyasi uyumlatrma ve etkin ibirlii amal

bir modeldir. ncelikleri; siyasi anlamalar ve kurumsal yaplanmalar yerine,

btnleme idealine ynelik rgtl ilevsel uygulamalarla mevcut ihtiyalarn

karlanmasna ilikin ortaklklarn kurulmasdr.

Modele gre, uluslararas rgtler deiken artlara uygun grevler stlenerek

kapsaml dzen ve istikrarn gerekletirilmesini salayacaklardr.

Fonksiyonalist teorinin Avrupa btnlemesi tarihinde en gzel rneini

Avrupa Kmr ve elik Topluluu oluturmutur. Avrupa Kmr ve elik

Topluluunda yetkiler; ancak grevlerin yerine getirebilecei oranda tutulmu,

ulus-devlet tesi nitelik belli bir kesim (kmr ve elik) ile snrl tutulmutur.5

1.1.6. Neo-Fonksiyonel Yaklam

Bu model, srdrlebilir kalknma ve ekonomik refah iin pozitif

entegrasyonu gerekli grmektedir. Modele gre, entegrasyon; Topluluk ats altnda

birbirleriyle elien karlarn dengelendii, sosyal farklklarn uzlatrld siyasi

sretir. Federalizmin aksine, ncelikte; anayasal dzenleme deil, etkili siyasal

yaplanmann bulunduu ilevsel ortaklklar amalanmaktadr. Bu modeli

savunanlara gre, her karar aamasnda ortak bir deerlendirme yaplmaldr.

4 Yusuf Karaka, Avrupa Birliinde Siyasal Entegrasyon, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2002.s.34. 5 Armaan Emre akr, Avrupa Btnlemesinin Siyasal Kuramlar, Beta, stanbul, 2001, s.27-28.

5

Neo-Fonksiyonalizm Avrupa btnlemesinin farkl dinamiklerini ortaya koymasnn

yan sra, hem var olan durumu aklamakta hem de ilerisi iin yol gstermektedir.6

1.1.7. Farkllklar Yaklam

Bu yaklam, son dnem Avrupa Birlii entegrasyonunun gndemini

oluturmaktadr. Bu modeli savunanlar, Kta devletlerinin byklk, tarihi deneyim,

siyasi sistem ve ekonomik ynetim farkllklar nedeni ile Avrupann tmne

ynelik tek dzen bir entegrasyon modeli gereki olamayacaktr. Avrupa iin

ngrlen btnleme biimleri; la carte Avrupa, ki Vitesli Avrupa,

Derecelendirilmi Entegrasyon, Deiebilir Geometri, Ortak Merkezli Daireler

yaklamlar olarak snflandrlabilir.

la carte Avrupa modelinde, yaygnlatrlacak ortak politikalar devletlerin

tercihlerine braklmaktadr.7

ki vitesli Avrupada ise; Birlik yesi lkeler ekonomik durumlar ve

gelimilik esasna gre snflandrlmakta, ye lkelerin benzer geliim dzeylerine

gre snflandrlmalar ibirlii alannda ortaya kan farkllklarn engelleyici olma

risklerini ortadan kaldrmaktadr.8

Derecelendirilmi entegrasyonda ama; Topluluk temel politikalarna zarar

vermeden bunlarn korunmalarn salamaktr. Birlik kurallarnn devlet gruplar

dikkate alnarak derecelendirilmesi ve farkl younluk dzeylerinde hayata

geirilmesi entegrasyon iin gereklidir.

Deiebilir geometri anlaynda ama; zellikle enerji, endstri ve teknoloji

politikalarnda Topluluun artan siyasi sorumluluklar edinebilmesidir.

Ortak merkezli daireler anlayna gre; Topluluk i birliinin merkezi

konumundadr. Bunun iin en gzel rnekler Avrupa Para Birlii oluumu ve ye

olmayan devletlerle ilikilerdir. 9

6 a.g.e, s.39. 7 S.Rdvan Karluk, Avrupa Birlii ve Trkiye, Beta, stanbul, 2002, s.35. 8 a.g.e., s.36. 9Sanem Baykal, Avrupa Birliinin Gelecei:Meruiyet Sorunu, Anayasalama Sreci ve Btnlemenin Nihai Hedefi zerine, Uluslararas likiler, Cilt 1,Say:1,2004.s.130.

6

Avrupa entegrasyon teorileri deerlendirildiinde, hibirinin tek bana

belirleyici olmad grlmektedir. Deiik modeller; farkl entegrasyon modelleri

ile aklanmaktadr. Federal teori bunlarn en kapsaycs ve en son eklini almas

dnlen halidir.

1.2. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU NCESNDE AVRUPADA

SYASAL DURUM

1.2.1 Birinci Dnya Sava ncesi Dnemde Avrupadaki Siyasal Durum

Ekonomik ve askeri g merkezlerinin eitliliine bal olarak, Avrupada

her zaman bir siyasal blnmlk grlmtr. Avrupadaki bu siyasal oulculuk

ya da eitlilik, sz konusu blgenin corafi koullarnn da bir sonucu olmutur.10

Ancak buna karlk, Avrupann birletirilmesi ve ktasal tek bir devlet

olmas dncesi, tarihin zamanlarnda var olmu ve gelierek gnmze kadar

gelmitir. Bu dncenin kkeni Eski Yunana kadar uzanmaktadr.11

Orta ada Avrupa iin birletirici etki Hristiyanlk dini ve bunun temsilcisi

olan Papalk olmakla birlikte, o dnemin siyasal niteleri olan dkalklar, prenslikler

ve kale-kentler btnyle papalarn denetiminde deildi. Ancak, tm yerel

yneticiler Papann temsilcisi ve Avrupada Manga Civitas Christiana (Byk

Hristiyan Vatanda) olarak kabul ediliyordu.

Orta ada Avrupadaki siyasal ynetim birimlerinin i ve d tehditlere kar

korunmalar amacyla oluturulan askeri rgtlenmeler; daha sonra Kilisenin bu

ynetim birimleri zerindeki etkisinin zayflamas ile birlikte, yerini yava yava

modern devlet sistemine hazrlayacaktr.12

10brahim S.Canbolat, Uluslarst Sistem Avrupa Birlii, Alfa, stanbul, 1998, s.41. 11Enis Cokun, Btnleme Srecinde Avrupa Birlii ve Trkiye, Beta,stanbul,2001, s.15. 12Mehmet Gen, Avrupa rgtlenmesindeki Evreler, Uluda niv.ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt:X, Say,1-2,Nisan-Kasm 1989, s.90.

7

15. yzyl Avrupas iin byk bir tehdit olarak grlen Osmanl Devletine

kar Bohemya Kral Podebrad ile Papa II. Pius birleme ars yapm ve Kral

Podebrad stanbulun geri alnmas iin bir Konfederasyon oluturulmasn

nermitir. 13

1618-1648 yllar arasnda yaanan Otuz Yl Savalar, Fransz Devrimi

ncesinde Avrupay etkileyen nemli bir gelime olmutur. Westphalia Antlamas

ile Avrupada savaanlar arasnda ilk kez bir konferans dzenlenmitir. Bu Antlama

ile Avrupa devletlerinin snrlar belirlenmitir. Westphalia Antlamas, Avrupa

tarihinde egemen devlet esasna dayal ktasal diplomatik dzen kuran ilk baarl

giriimi oluturmutur.14

18. yzylda, ok sayda yazar, dnr ve politikac Avrupada Birlik

projeleri retmilerdir. Avrupann eitli kentlerinde, Avrupada birlik iin ok

sayda irili ufakl toplantlar yaplmtr. Bunlarn en nlleri; 1848de Brkselde,

1849ta Pariste, 1850de Frankfurtta, 1851de Londrada yaplmtr. Avrupa

Birleik Devletleri Konferanslar ad altnda yaplan bu toplantlarda Avrupada

birlik iin almalar yapl, planlar tartlmtr.15

19. yzylda, Avrupa Birlii dncesinde en etkili isim Victor Hugo

olmutur. Victor Hugo, Avrupa Parlamentosu, Alman Dietinin, Fransz Yasama

Meclisinin ve ngiliz Parlamentosunun yerini alacak ve ulusal oylarn sz konusu

olduu bir yasama organ oluturulacaktr. ngrsnde bulunmutur.16

20. yzyla kadar Avrupada Birlik dncesi fikri uygulamaya

geirilememitir. Buna karlk, 1861de talya, 1871de Almanya bir araya gelerek

birliklerini salamlardr.

1870-1914 dneminde Avrupa devletleri kendi ilerine kapanmtr. 17

13Dedeolu, a.g.e, s.26. 14brahim S.Canbolat, Avrupa Birlii: Uluslarst Bir Sistemin Tarihsel, Teorik, Kurumsal ve Jeopolitik Analizi ve Genileme Srecinde Trkiye ile likiler, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002,s.63 15 Haydar akmak, Avrupa Birlii Trkiye likileri, Platin Yaynlar, Ankara, 2005,s.15. 16Cokun, a.g.e,s.20. 17 Karluk, a.g.e, s.2.

8

1.2.2. Birinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal

Durum

Avrupa btnlemesini hazrlayan koular incelendiinde, Avrupadaki

btnleme abalarnn; savalarn, atmalarn ve ekonomik krizlerin sonrasnda

hz kazand grlmektedir.18

Avrupada iki sava arasndaki dnem; glenme yar, bunalmlar ve

ekonomik kriz kavramlar ile nitelendirilebilir. Bu dnemde, toprak dzenine ilikin

deiiklikler meydana gelmi, Almanyann stratejik ve ekonomik neme haiz

kayplar olmutu.19

Fransa; nce Belika, Polonya ve daha sonra baz orta ve dou Avrupa

lkeleri ile Almanyann olas bir saldrsna kar antlamalar imzalad.20

1919 sonrasnda Avrupa devletleri abucak bozulabilir bir yap zerinde

bulunuyorlard. Avrupada ekonomik byme durmu, retim endstrisi ve tarm

retimi gerilemiti.

Birinci Dnya Sava sonrasnda Avrupada Almanyaya kar ittifak

politikas yrtlm, Almanyada uzlac politika izlememitir.

Birinci Dnya Savann hemen ardndan BRLEK AVRUPA fikri,

siyasiler tarafndan dile getirilmeye balanmtr. Bunun nde gelen rnekleri

unlardr:

- Avusturya Kontu ve Pan-Avrupa Hareketinin Lideri Caudenhove- Kalergi.

- Fransa Dileri Bakan Anistide Briand (1925 - 32).

- Alman Dileri Bakan Gustav Streseman (1923-29).

1923 ylnda Pan-Avrupa hareketi ile btnleme giriimleri tekrar

balamtr. Kont Richard Coudenhove-Kalergi (1894-1972) Pan-Avrupa isimli

kitab yaynlam ve Avrupada bir birliin olumas iin projeler nermitir. Pan

Avrupa rgtlenmesi, 1932de Fransa Babakan Briandn lmesiyle kapanmtr.

18Beril Dedeolu, Avrupa Birliinin Btnleme Sreci I, Tarihsel Birikimler, Dnden Bugne Avrupa Birlii, Boyut Kitaplar, stanbul, 2001,s.41. 19Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.53. 20Fahir Armaolu,20.Yzyl Siyasi Tarihi, Trkiye s Bankas Kltr Yay., Ankara, 1983,s.154.

9

1930lu yllarn sonunda Avrupa tekrar gergin bir dneme girmitir. Her ne

kadar ngiltere, Almanya ile Fransa arasnda uzlatrc bir rol oynamaya alsa da;

Hitlerin iktidara gelmesinden sonra kendisinin de olaylarn iine ekilmemesini

arzulamtr.

ki sava arasnda 1922de Mussolininin, 1933de de Hitlerin iktidar olmas

Avrupada birlik fikrinin askya alnmasna neden olmutur.21

1.2.3. kinci Dnya Sava ve Sonras Dnemde Avrupadaki Siyasal

Durum

1940 ylnda Fransz Jean Monnet ve ngiliz Toynbee, Fransa ile ngilterenin

egemenliklerini birletirmelerini, savunma ve ekonomilerini ortak yrtmelerini ve

Avrupa vatandaln tesis etmelerini teklif etmilerdir.

talyan Federalist Altiero Spinelli; 1941 ylnda Ventonete Manifestosu adyla

bir Federal Avrupa tasla yaynlamtr.

Ardndan, talyan Federalistlerin Cenevrede yaptklar toplantlar ve

srdrdkleri dier faaliyetler; 1944 ylnda Avrupa Direni Hareketleri Taslak

Deklarasyonunu ortaya karmtr. Bu deklarasyon, bir supranational (ulus-st)

hkmeti, tek bir federal ordusu ve bir sper federal mahkemesi olan sava sonras

bir Federal Avrupa Birliinin kurulmasn nermekteydi.

kinci Dnya Sava sonras, Avrupaclk hareketi zel bir ivme kazanmtr.

Avrupaclk tartmas bu defa geni bir kamuoyu desteini arkasna almaya

balamtr. Souk sava sonras Avrupadaki yaygn anlay; Avrupada kurulacak

lkeler st federal bir yap ya da federal bir hkmet ile Avrupa lkeleri arasnda

ok teden beri devam ede gelen savalara ve dmanla bir son verecei

dncesiydi. Ancak tartmalarn yn daha ok belirsiz bir havada idi.22

Hollanda, ngiltere, Belika, talya, Lksemburg, svire ve Fransadaki

federal hareket temsilcileri, Aralk 1946 tarihinde Avrupa Federalistleri Birlii

21akmak, a.g.e.,s.17. 22a.g.e., s.17-18.

10

(UEF)ni oluturdular. UEFnin amac bir Federal Avrupa kampanyas yrtmekti.

Ayrca Eyll 1946da ise Uluslararas Avrupa Sorunlar alma Komitesi

kuruldu. Komiteyi, Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda ve Norveten

gelen parlamenterler oluturdu. Komite bir rapor yaynlayarak ekonomik iyilemeyi

hzlandracak ve Sovyet Komnizmine kar kalkan olacak ekilde iki amaca hizmet

eden "Gevek Bir Konfederal Avrupa Birliinin" kurulmasn nerdi.

Belki bunun da etkisiyle dnemin ngiltere Babakan, Winston Churchill,

Eyll 1946 tarihinde Zrihte yapt mehur konumasnda Bir eit Avrupa

Birleik Devleti nerisini yapmtr. yle ki, bu tarihten itibaren Avrupa

entegrasyonu srecinde bu neri srekli olarak temel bir referans olarak

gsterilmektedir.23

Avrupaclk hareketleri artarak devam etti. Birleik Avrupa iin federalist ve

fonksiyonalist birok rgt ortaya kt. Bunlar;

- Avrupa Federalistler Birlii

- Churchill Birleik Avrupa Hareketi,

- Birleik Avrupa iin Fransz Konseyi,

- Sosyalist Avrupa Birleik Devletleri,

- Avrupa Ekonomik birlii Ligi,

- Hristiyan Demokrat Hareket (Les Nouvelles Equipes Internationates). Daha

sonra bu rgtler 1947de birleerek Avrupa Birlii Hareketi Uluslararas

Komitesini kurmulardr.24

Bu oluumlar ortak olarak, 7-11 Mays 1948 ylnda Hollandann Lahey

ehrinde Avrupa Kongresini topladlar. Bu kongreye 800 delege katld.

23Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.67. 24Veysel Bozkurt, Avrupa Birlii ve Trkiye, Uluda niversitesi Glendirem Vakf Yaynlar, Yayn No:177. Bursa, 2001, s.56.

11

Kongreye katlanlar;

- Avrupa lkelerinin siyasi ve ekonomik btnlemelerine ynelik hazrlklar

yapmakla grevli bir Avrupa Danma Meclisi ve Avrupa zel Konseyinin

oluturulmasn,

- nsan haklar artnn kabul edilmesini ve bunun iin bir Adalet Divan

kurulmasn nerdiler.25

Sonu bildirgesindeki nerileri uygulamak zere hemen ardndan, Ekim 1948

tarihinde bu Avrupa Kongresi dorultusunda 4 devlet bakannn bakanlnda bir

yrtme komitesi oluturuldu.

Komite almalarnda; Fransz, talyan ve Belika Bakanlar bir ulus-st

Avrupa organizasyonu isterken, ngilizler bir hkmetler aras oluumu istemitir.

Sonuta, ngilizlerin nerisine yakn olan bir Avrupa Konseyi Mart 1949da

kuruldu. Avrupa Konseyi, federal bir yap olmayp, hkmetlerin gnll ibirliine

dayanan bir oluumdur.

Avrupa Konseyi, Avrupal devletlerin istedikleri sonucu vermemi, istenildii

gibi bir birlik iin gerekli artlarn salanabilmesinde yetersiz kalmtr.26

25 Devlet Planlama Tekilat , Avrupa Birlii Kronolojisi 1946-2002, Douum Matbaaclk, Ankara, 2002, s.4. 26 Taner Berksoy-A.Kadir Ik, Avrupa Birlii zerine Yazlar, SPK Yaynlar No 177,Ankara, 2006,s.17.

12

KNC BLM

2. AVRUPA BRLNE GDEN SRETEK TOPLULUKLAR VE

KURUCU ANTLAMALARIN TARHSEL GELM

2.1. AVRUPA KMR ve ELK TOPLULUU (AKT)

Bugn Avrupa Birlii olarak bilinen yapy oluturan ve Topluluktan ilki

olan Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmas ynndeki ilk giriim, 9

Mays 1950 tarihinde Fransz Dileri Bakan Robert Schumandan gelmitir.

Avrupa lkelerine yaplan arda, sava sanayinin ana maddeleri olan kmr

ve eliin retim ve kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluunda

ynetilmesi teklif edilmitir.27

Schuman Plan esas alnarak yaplan grmeler sonucunda, Topluluk;

Federal Almanya, talya, Lksemburg, Hollanda, Belika ve Fransa arasnda 18

Nisan 1951 tarihinde Pariste bir antlama imzalanmtr.28

1951 tarihli Paris Antlamas ile kurulan AKTnin asl amac; Avrupadaki

gler ve bunlar arasndaki ihtilaflar ve Fransa ile Almanya arasndaki

anlamazlklar zmek, bunlarn sahip olduklar kmr ve elik gibi stratejik

endstri alanlarn ortak kontrol altna almak ve sava olasln ortadan

kaldrmaktr. Ekonomik entegrasyon, siyasi entegrasyona giden yolda en nemli

basamak olduu dnldnde; AKTyi oluturan asl nedenin siyasi olduu

sonucunu karmak olasdr. 29

27Babakanlk D Ticaret Mstearl, Avrupa Birlii Genel Mdrl, Avrupa Birlii ve Trkiye,Douum Matbaaclk, Ankara, 1999, s.10. 28 Berksoy-Ik, a.g.e., s.17. 29Enver Bozkurt-Mahmut zcan-Arif Kkta,Avrupa Birlii Hukuku, Asil Yaynlar, Ankara, 2004.,s.15.

13

AKT kurulduunda be organa sahipti Bunlar; Yksek Otorite, Bakanlar

Konseyi, Danma Komitesi, Ortak Meclis ve Adalet Divandr. Gnmzde

AKTnin sadece Danma Meclisi bulunmaktadr.30

ngiltere bu antlamay imzalamaya davet edildii halde katlmad. Bunun

iin u sebepler ileri srlmektedir.

-ngiltere, kinci Dnya Savandan Fransa ve Almanyann aksine

glenerek kt. Bu ise, ngiltere hkmeti ve halknn milli gururunu daha da

artrd.

-ngilterede Churchillin erevesini izdii d politika hakimdi. Buna gre;

ngilterenin d politikas, i ie gemi 3 halkadan oluuyordu.

* ABD ile olan yakn ilikiler,

* Bamsz Devletler Topluluunun glendirilmesi.

* Avrupa ile etkin ilikiler.

Churchillin kendi ifadesine gre "ngiltere Avrupa ile beraberdir, ancak

Avrupann iinde deildir". Dolaysyla bu anlay, ngilterenin, Avrupada byle

bir antlamay imzalamasna engel tekil ediyordu.31

AKTnin sahip olduu ulus-st yaps ve hukuki yaptrm yetkileri, ona

esiz bir zellik kazandryordu. AKTnin en nemli hedefi, ye lkeler arasnda

kmr ve elikte ortak bir pazar oluturmak, etkili gmrk tarifelerini kaldrmak,

miktar kstlamalarn kaldrmak, karlkl kontrolleri yapmak ve ifte

fiyatlandrmay ortadan kaldrmakt. Bu ise ye lkelerin sanayi politikalarnn

harmonizasyonu ve koordinasyonunu gerektiriyordu.32

Robert Schuman, AKTnin kurulmasn, Avrupada bar gerekletirecek

olan bir Avrupa Federasyonunun kurulmasnda ilk somut adm olarak nitelemitir.

30Karluk, a.g.e, s.8. 31 Canbolat, Uluslarst Sistem Avrupa Birlii, s.67. 32Mustafa Fine, Avrupa Birliinin Douu ve Geliimi, Avrupa Birlii Ortak Politikalar ve Trkiye, Der:Muhsin Kar ve Harun Arkan, Beta, stanbul, 2003, s.59.

14

Schuman, AKT ile i birliini deil, birlikte ynetmeyi teklif

etmitir.33

Topluluun kurulmasnda, birok nemli faktr rol oynamtr. Ancak

bunlarn belli ballarn, siyasi ve ekonomik faktrler eklinde ikiye ayrmak

mmkndr.

2.1.1.Siyasi Faktrler

Ykc kinci Dnya Sava, Dnyada ve zellikle Avrupada nemli bir

gereklii dourmutur.

Dnyada, 1944 ylnda Birlemi Milletler kurulmutur. Avrupada ise 1949

ylnda Avrupa Konseyi kurulmutur. Ayn tarihte NATO kurulmutur.

Demir Perde ve Souk Savan ortaya kmas; dou ve bat arasnda

kamplamalarn netlemesine neden olmutur.

ABD, Avrupann kalknmas iin Marshall yardm gibi yardmlar yapmtr.

ABD, Avrupann; ekonomik ynden kalknmasn salayacak ve Sovyetlere kar

gvenlii artracak derin bir ibirlii iine girmesini istemitir.

Fransa-Almanya ekseninde bar temin etmek, Avrupada teden beri kavgal

olan ve byk sonulara nclk eden Almanya ve Fransann bir eksende

dengelenmesi ve uyumlu hale gelmesi ncelik arz eden bir problem olarak ortaya

kmtr.34

2.1.2. Ekonomik Faktrler

Avrupada ekonomik geliimin salamas iin 1948 ylnda OEEC (Avrupa

Ekonomik birlii rgt) kurulmutur. Hkmetler aras ibirliini ngren bu

kurulu, beklentileri ve byk projeleri gerekletirecek yapda deildi. Avrupada

ortaya kan problem, beklenti ve gereksinimleri karlamaktan uzak olmutur.

33 V.Bozkurt, a.g.e, s.63. 34 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e. s.36.

15

Paris Antlamas sonunda oluan AKT, baz ekonomik alanlarla snrl

kalm olsa da; Antlamay imzalayan ye lkelerin ksmen de olsa

bamszlklarndan vazgeerek uluslar st bir otoritenin ynetimi ve denetimini

kabul etmeleri ynnden ileriki yllarda Avrupa Birliine doru atlm nemli bir

adm olmutur. ye devletler, egemenlik anlaylarn rahatsz etmeyecek ekilde

kk bir alanda baarl bir btnleme rnei ortaya koymular, bu durumla

sonraki yllarda daha geni birlemelerin gereklemesi amalanmtr.

AKTnin baarl olmasndan sonra, Avrupa Savunmas kapsamnda

balatlan Avrupa Savunma Topluluu kurulmasna ilikin Fransz Parlamentosunun

ret karar; bir dnem Avrupada btnleme konusunda hayal krkl yaratmtr.35

2.2. ROMA ANTLAMASI

AKTnin kurulmasndan sonra AKTye taraf olan lkeler; ekonomik

btnlemeyi gerekletirmeden siyasi btnleme abalarnn baarszla

urayacan anlamlar ve bu dorultuda ekonomik btnleme abalar younluk

kazanmtr.36

1955 ylnda Messinada toplanan AKTye ye alt lkenin Dileri

Bakanlar, kendi aralarnda bakanln Belika Dileri Bakan Paul Henry

Spaakn yapt bir komiteyi kurarak; Avrupa inasnda yeni admlarn atlmas iin

almalar yaplmasn kararlatrdlar.

AKTnin Danma Komitesi; 1956 ylnda Spaak Raporu diye bilinen

stratejisini aklad. Spaak Raporu, iki alanda daha entegrasyona gidilmesini nerdi.

1) Nkleer Enerji retimi.

2) Ortak bir pazarn oluturulmas.37

Hazrlanan rapor, bu lkeler tarafndan olumlu olarak karland. Bunun

sonucunda AKTye ye alt lke 25 Mart 1957 tarihinde talyann bakenti

Romada bir araya gelerek, Roma Antlamasn imzaladlar.38

35Mehmet zcan, Avusturya Seimleri Inda Avrupa Birlii Btnlemesi Hakknda Bir Deerlendirme, Yeni Trkiye Dergisi, Say 35, Eyll-Ekim 2000), s.561. 36 Bozkurt-zcan-Gkta, a.g.e, s.17-18. 37 www.ikv.org.tr/pdf/kronoloji1.pdf

16

Bu konferansta alnan kararlar nda, 1957 yl Mart aynda Roma

Antlamalar olarak bilinen, biri Avrupa Ekonomik Topluluunu (AET), biri

Avrupa Atom Enerjisi Topluluunu (EURATOM) yaratan antlamalar

imzalanmtr. 248 madde ve protokollerden oluan Roma Antlamas

1 Ocak 1958'de yrrle girdi ve AET'ye hukuken uluslar st bir kurulu olma

nitelii kazandrd.39

2.3. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET)

AET'nin hedefi; mallarn, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolat bir

ortak pazarn kurulmas idi. Nihai hedef ise, AET'nin siyasi btnle ulamasyd.

Roma Antlamas'nn 2. maddesi AET'nin hedefini u ekilde aklar:

'Topluluun grevi, ortak pazarn kurulmas ve ye lkelerin ekonomik

politikalarnn giderek yaknlatrlmas suretiyle Topluluun btn ierisindeki

ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak gelimesini, srekli ve dengeli bir yaylmay,

yaam dzeyinin hzla ykseltilmesini ve birletirdii devletler arasnda daha sk

ilikileri gerekletirmektir.40

AETnin amac, zetle; ulam, enerji, ticaretin nndeki engellerin kaldrlp

ortak pazarn kurulmasn, ekonomik politikalarn harmonizasyonunu, Avrupa

yatrm fonunun kurulmasn, baz sosyal politikalarn (alma saatleri, fazla mesai,

cretli tatiller) harmonizasyonunu gerekletirmekti.

AET Antlamas, Paris Antlamas'na olduka benzer bir yaklam zerine

ina edilmitir.

Topluluun hedef ve grevleri ise unlardr:41

- Bir ortak Avrupa Pazarn kurmak,

- yelerin ekonomi politikalarn yaklatrmak,

38 Berksoy-Ik,a.g.e, s.17. 39 http://www.ikv.org.tr/sozluk2.php?ID=1260 40http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=0&pId=3&fId=12&prnId=2&hnd=1&docId=334&ord=1&fop=0 41 http://www.foreigntrade.gov.tr/ab/AB%20Sayfasi/tarhsel.htm

17

- yeler arasndaki ilikilerin ve yaam dzeylerinin dengeli ve devaml

gelimesini salamak,

- Ekonomik ve parasal birlik oluturmak,

- Birlik vatandal kavramn oluturmak,

- Hukuk ve i ileri alannda daha sk ibirliini gerekletirmek,

- nsan haklarn topluluk hukukunun genel ilkesi olarak kabul etmek.

Topluluun Faaliyetleri:

Hedeflere ulaabilmek zere;

- ye lkeler arasndaki ticarette vergi ve resimlerden arnmak;

- Miktar kstlamalarn kaldrmak;

- Bir ortak gmrk tarifesi (OGT) tesis etmek;

- retim faktrlerinin serbest dolamn salamak.

- Tarm, balklk, ulatrma, evre alanlarnda ortak politika belirlemek,

- Ortak pazarda rekabet ortam yaratmak,

- Ulusal mevzuatlarn uyumunu salamak,

- Bir Avrupa Yatrm Bankas kurmak,

- ye lkelerin ekonomi politikalarnda sk koordinasyonu salamak

amalanmtr.

2.3.1.Avrupa Ekonomik Topluluunun Deerlendirmesi

AET Antlamas'nda ekonomik amalarn alt izilirken, politik hedefler;

ulusalc engellere taklmamak kaygsyla olsa gerek, st kapal geitirilmeye

allmtr. Ancak buna ramen yine de, federalistlerin topyas, birlik fikrinden

sz etmeden de durulamamtr. Antlama'nn Dibacesi'nde; tm taraflar "Avrupa

halklar arasnda her zamankinden daha yakn bir birlik oluturmann temellerini ina

etmek" kararln da kabul etmilerdir. Gerekte ise bu hedef, bu Antlamay

hazrlayanlar iin; sadece byle bir atfla geitirilemeyecek kadar nemlidir.

18

Bu konuyu, P. Henry Spaak daha sonra ok ak bir biimde dile getirir.

Spaak'a gre, "Roma Antlamasn hazrlayanlar bunu esas olarak ekonomik belge

olarak dnmediler. Onlar iin, bu politik birlik yolunda sadece bir aama idi".

Onlar byle bir antlamann yaplmas ve yrrle konulmas ile, ekonomik

entegrasyonun yaylma iletkisi (spill-over effect) sayesinde, nihayetinde politik

birlie ulalacan dnmekteydiler.42

Fakat, tm bu abalar balangcndan beri yakn bir ilgiyle takip eden dier

Avrupa lkeleri ise aslnda olduka kayglydlar. zellikle de, bylesi bir

organizasyona hi katlmay dnmeyen baz lkeler AET'nin kendi konumlarna

olas etkileri konusunda pek de rahat deillerdi. Dou bir kenara, Bat Avrupa;

aslnda ta AKT'nin kurulmas ile birlikte kendi iinde de ayrmaya balamt.

1951'de Paris Antlamas'nn imzalanmasyla da resmen Altlar ve dierleri olmak

zere ikiye paralanmt. Fakat, AKT Antlamas ile oluturulan 1951'deki

organizasyon; daha nce de ifade edildii zere hem ok snrl bir alan iermekte,

hem de biraz fazla ie dnk bir yap arz etmekteydi. Oysaki 1957 Roma

Antlamalar; sadece entegrasyonun ieriini deitirmekle kalmyor, alann ve

boyutlarn da geniletiyordu. En bata da gmrk birlii oluturmakla, ortak gmrk

ve ticaret politikas takip etmeye ynelmek; pratikte Altlar ile dierleri arasnda ak

bir ayrmclk yapmay da kanlmaz olarak gndeme getirmiti.

zellikle bu konudan Altlar dnda kalan dier OEEC lkeleri rahatsz

olmular ve daha Roma Antlamalar henz imzalanmadan da bu konuyu ele almak

zere 1956 ylnda OEEC bnyesinde bir alma Grubu oluturmulard. Bu Grubu

oluturmann amac da; kurulmas dnlen, o dnemin tabiri ile Mterek Pazar'n

(Common Market) muhtemel etkilerini aratrmak ve Altlarla dierleri arasnda

ilerlik kazanabilecek bir ibirlii forml bulmakt.

Bu balamda, ne Altlara katlan, ne de serbest kalmaya niyetli olmayan

ngiliz Hkmeti; ba eken giriimlerde bulunmaya balamt. Neticede de

ngiltere, Londrada Altlar da dahil olmak zere tm OEEC lkelerini iine alacak

bir Avrupa Serbest Blgesi (Eurapean Free Trade Area-EFTA) kurulmas teklifinde

bulundu. Fakat ngilizlerin bu giriimleri iin banda baarszla mahkum bir 42aban H. al, Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Kimlik Aray, Politik Aktrler ve Deiim, Nobel Yaynlar, Ankara, 2006, s.45.

19

teebbs olarak grnyordu. nk, teklifi yapanlarn bu hareketlerinde hi de

samimi olmadklar ve bu teklifin de zaten Altlarn giriimlerini baltalamak amacna

ynelik olduu iin bandan beri bilinen bir hakikatti. Samimiyetin yannda,

projenin iinin de bo olduu akt, ngilizlerin teklif ettikleri ey; uluslar st tm

zelliklerinden syrlm, kurumsal ve ilevsel ynleri bertaraf edilmi AET

Antlamas'nn ok kt bir kopyesi idi aslnda. Eer OEEC yesi lkeler bu teklife

itibar edip de EFTA'y kurmu olsalard byle bir rgtn olabileceinin en iyisi,

herhalde Avrupa Konseyi benzeri bir rgt olurdu.43

Bu yzden de bu teklife ilk kar kanlar; o dnemlerde en ateli entegrasyon

savunucusu lkelerden Fransa, talya ve Almanya'da da etkili bir evre oluturan

Federalist Pan-Avrupaclar oldu. Elbette Fransa'nn entegrasyon yolunda ngiltere'ye

liderlii kaptrmama gibi bir kaygyla hareket ettii iddia edilebilirdi. Fakat o

dnemlerde, etkili pek ok evrede; Londra'nn ii sulandrmaktan baka bir ama

tamad kanaati hakimdi. te yandan, sadece Altlarn iinde yer alan lkeler

deil, AET'nin dnda kalan dier lkeler de EFTA teklifine, kendilerine hi

sorulmad ve sadece ngiliz karlarna uygun grnd iin ok da scak

bakmadlar.

Sonuta da OEEC erevesinde yaplan grmelere Aralk 1958 ylnda son

verilmek zorunda kalnd. Bu arada da Altlar hi duraksamadan yollarna devam

etmi ve 1957'de Roma Antlamalarn imzalamlard. Antlamalar 1958'de

yrrle girdi. AET'nin 1 Ocak 1959 ylnda ilk defa olmak zere gmrk indi-

rimlerine balamas EFTAya son darbeyi vurdu.

Bu tarihten sonra ise, Marshall Yardm'ndan bu yana birlikte olan OEEC

lkeleri arasnda; bir tarafta "Altlar", dier tarafta da ngiltere'nin ban ektii

"dardaki yediler" adyla kesin bir ikilik domu oldu. AET karsndaki ikinci grup

da daha fazla dayanamayp kendi aralarnda gmrk indirimleri uygulamay

amaladklar bir rgt, (EFTA) ayn yln Kasm aynda Stockholm'de kurdular. 44

43 a.g.e. s.46-47. 44 a.g.e. s.48.

20

2.4. AVRUPA ATOM ENERJS TOPLULUU (EURATOM)

Paris Antlamasn imzalayan alt lke arasnda, Avrupa Kmr ve elik

Topluluu ile snrl bir alanda balatlan btnleme abalarn eitli alanlara

yaygnlatrma giriimleri kapsamnda, dier bir giriim de Avrupa Atom Enerjisi

Topluluunu kurma giriimi olmutur. Topluluk, atom enerjisinin bar amalar

iin kullanlmasn amalamtr.

Messinada, 1-2 Haziran 1955 tarihlerinde dzenlenen konferansta Avrupa

Ekonomik Topluluunun yan sra, kurulmas kararlatrlan ikinci topluluk olan

EURATOMun kuruluu; uzun sre grmeler ve teknik almalardan sonra 25

Mart 1957 tarihinde bu kez Romada imzalanan Antlama ile salanmtr.

EURATOMun amac, atom enerjisinin barl amalar ile kullanmn gelitirmek

olarak belirlenmitir. Antlamann 1 nci maddesi erevesinde EURATOMun temel

hedefi, nkleer endstrinin sratle kurulmas ve gelimesi iin gerekli artlarn

gerekletirilmesi yolu ile ye lkelerin hayat seviyelerinin ykseltilmesi ve dier

lkeler ile ilikilerin gelitirilmesi olarak zetlenmektedir.45

2.4.1. Avrupa Ekonomik Topluluu ve Euratomun Ortak Deerlendirilmesi

AET ve EURATOMun kurumsal yaps, AKTye benzemekle birlikte tek

bir nemli fark getirmitir. AKTdeki Yksek Otorite yerine Komisyon

kurulmutur. Bu komisyon, bugnk komisyonun zn tekil etmektedir.

Paris Antlamas ile iki Roma Antlamas, Avrupa Ekonomik Topluluklar

(AET)nin kurucu antlamalardr. Bu antlamalar bugn bile genel olarak geerlidir

ve etkindirler.

Avrupa Federalistleri; AKT, AET ve EURATOM kurumlarnn ulus-st

yaplarndan etkilenerek daha ileri ve kapsaml bir entegrasyon iin cesaretlendiler.

Bu antlamalara; anayasal yapnn gelitirilmesi, metinlerin basitletirilmesi,

akla kavuturulmas, geniletilmesi, demokratikletirilmesi, glendirilmesi

amacyla sre ierisinde dzenlemeler ve ilaveler yaplmtr.

45 Treaty Establishing the European Atomic Energy Community.

21

2.5. BRKSEL (FZYON) ANTLAMASI

8 Nisan 1965 tarihinde Brkselde AET kurumlarnn birletirilmesine

ilikin bir antlama imzalanmtr. Bu antlama sonucunda, AKT, AET ve

EURATOM birletirilerek halihazrda kullanlan tek bir AET Konseyi, AET

Komisyonu ve AET Parlamentosu ihdas edilmitir.

Bu antlama ile ayrca, Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER-I,

COREPER-II) kurulmutur. Bu kurum, AET Konseyinin almalarna son eklinin

verilmesi grevini srdrmektedir.46

2.6. AVRUPA TEK PAZARI SRECNDEK AVRUPA TEK SENED

Avrupa Tek Pazarnn oluum seyri ile ilgili hukuki anlama, belge ve

raporlar srasyla;

- Roma Anlamas (25 Mart 1957, imzalanmas)

- Beyaz Kitap (28-29 Haziran 1985, onaylanmas)

- Avrupa Tek Senedi (1 Temmuz 1987, yrrle girmesi)

- Cecchini Raporu (1988de yaynland)

- Avrupa Komisyonu Raporu (1997de yaynland) dur.47

Tezde, Avrupa Tek Senedi bu geliim seyri ierisinde detayl olarak

incelenmitir.

ABnin gemideki en byk sorunu; milli pazarlarnn blnml ve bu

durumun maliyetlere olan arttrc etkisidir. Avrupada bir i pazarn yaratlmas,

Avrupa Topluluklarn kuran Roma Antlamasnn 2nci maddesinde (sayfa 17de)

belirtilmesine ramen, amaca hemen ulaamamtr.48

Avrupa Topluluklar, 1 Temmuz 1968de Roma Antlamasnda nceden

ngrlen takvimden 18 ay nce gmrk vergilerini ye lkeleri arasnda kaldrm,

nc lkelere kar da ortak gmrk tarifesini (OGT) uygulamaya koymutur.49

Balangta belirlenen programdan daha hzl ilerleme salanrken, 1970li

yllarda Avrupa Topluluklarnn ekonomilerinde belirgin yavalamalar olmutur.

46 Cokun, a.g.e, s.62. 47 Dura-Atk a.g.e. s.46 48 Karluk a.g.e., s.43. 49 Devlet Planlama Tekilat Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, Avrupa Kronolojisi (1946-2002), Ankara, 2002, s.32.

22

1973 ylndaki petrol krizi, skntl Avrupa Topluluklar ekonomisinin daha da

geriye gitmesine ve ye lkelerin birbirlerinden yaptklar ithalatlarn; endstrilerini

korumak amacyla nleme yoluna gitmeleri, kurduklar gmrk birliini olumsuz

etkilemitir.

Dier taraftan, sadece ABDnin rekabeti ile kar karya kalan Topluluk;

1970lerden sonra Japonya ile de rekabet etmek zorunda kalmtr.

Avrupa Topluluklarnda verimliliin artmamas, hzla gelien ve katma

deeri yksek olan elektronik donanm ve iletiim gibi sektrlerde pazar payn

koruyamamas, ABD ve Japonyaya gre eitli lkelerden olumasnn dezavantaj

da eklendiinde; 1980li yllara gelindiinde Avrupa Topluluklar ekonomik olarak

rakiplerinin gerisinde kalmtr. Avrupa Topluluklar, ayn zamanda da kendi i

pazarlarn ABD ve Japonyaya kar koruyamamtr.

Bu durumda yaplacak ncelikli ve etkili bir karar; blnm 12 ye lkenin

piyasalarn btnletirmek suretiyle Topluluk ekonomisine hz kazandrmak

olacaktr. Avrupa Tek Pazar gerekletirildii takdirde; 12 ye lkenin 320 milyon

nfusu iin byk lekte retim yaplacak, ayn zamanda rekabet asndan

Topluluk i pazarna sahip kacaktr.

Avrupa Topluluklarnn ekonomik skntlarn gidermede yetersiz kalan

Roma Antlamasnn gnn art ve ihtiyalarn karlayacak ekilde

uyumlandrlmas ve uygulanmas zorunluluu ortaya km, bu durum ise Avrupa

Tek Pazarnn ana amacn oluturmutur. Bu kapsamda, hukuki bir belge olan

Avrupa Tek Senedi (ATS) ile ilgili faaliyetler; zmn bir aamas olarak takip

eden aamada aklanacaktr.50

1981den itibaren Almanya ve talya Genscher/Colombo nsiyatifi olarak

bilinen Avrupa Siyasi birliini canlandrmaya alrlar. Bu giriim Avrupa

Senedini gndeme getirir. Ama, Avrupa Siyasal birlii araclyla Avrupa

btnlemesinin temellendirilmesidir. Giriim olumlu sonu verince Avrupa

Topluluu yesi lkeler, Avrupa Birliine ynelik olarak 1983de Stuttgart

Deklarasyonu ile; d politika, iktisat ve para politikas, kltr, ye lkeler arasnda

ilgili Topluluk mevzuatlarnn uyumlatrlmas ve gvenlik alanlarnda daha sk

ibirlii yapacaklarn ilan ederler. 14 ubat 1984de Avrupa Parlamentosu; ABnin

50 Dura-Atik, a.g.e., s. 41-45.

23

Kurulmasna Ynelik Antlama Taslan onaylar. Spinelli nisiyatifi diye

adlandrlan bu taslak Avrupa Anayasasnn temeli olarak grlr.51

Akabinde 4 ay sonra, 7 Haziran 1984de Konsey ve ye devletlerin hkmet

temsilcileri; kiilere uygulanan snr kontrollerinin azaltlmasna ilikin bir ilke

kararn kabul ederler. Devamnda, snr kontrollerinin aamal olarak kaldrlmasna

ilikin Antlama; Saarbrckende (Almanya), Fransa ve Almanya arasnda 13

Temmuz 1984de imzalanr.52

pazarn oluturulmas gerei ilk defa 1983 Stuttgart Zirvesinde gndeme

gelmitir. pazar, bu zirvede alnan ekonomik reform programnn en nemli

unsurlarndan biri idi. Bu kararla, Avrupa Topluluklar Konseyi, Komisyondan i

pazarn 1992 yl sonuna kadar gerekletirilmesi iin somut nerilerde bulunmasn

istemitir. Komisyon, bu istek zerine; 14 Haziran 1985 tarihinde i pazarn

tamamlanmas ile ilgili olarak Komisyondan Avrupa Konseyine Beyaz Kitap

balkl raporunu Avrupa Konseyine (zirve) sundu.53

Ayn tarihte, snr kontrollerinin kaldrlmasna ilikin Schengen Antlamas;

Belika, Almanya, Fransa, Lksemburg ve Hollanda tarafndan Schengende

(Lksemburg) imzaland.

Komisyonun i pazarn oluumu ile ilgili Beyaz Kitap 28-29 Haziran

1985te Milanoda (talya) toplanan Avrupa Konseyindeki devlet ve hkmet

bakanlar zirvesinde onayland. Zirvede, bu konuda yaplacak kurumsal reform iin

Hkmetleraras Konferans toplanmas kararlatrld. 54

Beyaz Kitap olarak bilinen rapor ile; Avrupa Topluluuna ye lkeler

arasnda i snrlardan tamamen arndrlm gerek bir Topluluk i pazarnn 1992

yl sonuna kadar oluturulmas amacyla mal, hizmet, kii ve sermayenin serbest

dolam nndeki;

- Fiziki engellerin (Topluluk i snrnda kiiye uygulanan pasaport, bagaj ve

polis kontrolleri ile mallara uygulanan saysal kstlamalar; bunlarn zaman almas,

maliyetleri ykselterek rekabet gcn olumsuz etkilemesidir.),

51 Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.93-94. 52 Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, a.g.e., s.76-77. 53 Karluk, a.g.e., s.45. 54 Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, a.g.e., s. 80.

24

- Teknik engellerin (Mallarn, kiilerin, hizmetlerin, sermayenin serbest

dolamn engelleyen ye lkelerin farkl milli standartlardr.),

- Mali engellerin (ye lkelerin katma deer vergisi, zel tketim vergisi gibi

dolayl vergileme sistemleri arasndaki farkllklardan kaynaklanan engellerdir.)

kaldrlmasna ynelik 300 civarnda yasa nerisi (sonra 279a drlmtr)

hazrlanm, i pazar oluumu dorultusunda kaydedilen ilerlemeleri lmek iin de;

her bir yasa nerisinin Komisyon tarafndan Konseye sunuluu ve Konsey

tarafndan kabul edilii ile ilgili bir takvim belirlenmitir.

Avrupa Topluluklar Komisyonu, Beyaz Kitaptan sonra; 26 Mays 1986, 11

Mays 1987, 21 Mart 1988, 20 Haziran 1989 ve 28 Mart 1990 tarihlerinde olmak

zere her yl i pazarn oluum srecindeki ilerlemeleri gsteren be rapor daha

yaynlanmtr. 55

pazarn oluumu asndan en az Beyaz Kitap kadar nem tayan bir baka

belge de Avrupa Tek Senedi (ATS) dir.

2-4 Aralk 1985 tarihinde Lksembourgdaki Avrupa Konseyi Zirvesinde, on

ye devlet; Avrupa entegrasyon srecinin canlandrlmas konusunda Roma

Antlamasnda deiiklik yaplmas ve bir Avrupa Tek Senedi hazrlanmas

konusunda anlamaya vardlar.

Roma Antlamasna deiiklik getiren ATS; 17-28 ubat 1986 tarihleri

arasnda Lksemburg ve Laheyde imzaland.

29-30 Haziran 1987de Brkselde yaplan Avrupa Konseyi Zirvesinde; ATS

ile ilgili bildirimin eitli ynleri ele alndktan sonra 1 Temmuz 1987 tarihinde

Avrupa Tek Senedi yrrle girdi.

4-5 Aralk 1987de Kopenhagda yaplan Avrupa Konseyi Zirvesinde,

ATSnin uygulamaya geirilmesi kapsamnda ngrlen plann eitli alardan

incelenmesine ubat 1988de devam edilmesi ynnde karar alnmtr.

11-13 ubat 1988de Brkselde yaplan Avrupa Konseyi Zirvesinde de;

Tek Senet: Yeni Bir Avrupa Perspektifi dosyas ile ilgili konularn tamam

zerinde anlama saland.56

55 Karluk, a.g.e., s. 43-45. 56 Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl, a.g.e., s.81-86.

25

Avrupa Topluluklarn kuran Roma Antlamas, genileyen Topluluun

salkl ilemesi asndan yetersiz kalmtr. Roma Antlamas, Avrupa Tek

Senedinde dzenlenen maddeler ile Topluluun ihtiyalarna uygun hale

getirilmitir.

Bu kapsamda, ATS ile birlikte aada belirtilen dzenlemeler ve

deiiklikler yaplmtr;

Avrupa Tek Pazarnn (i pazar) tamamlanmas ve ekonomik

btnleme ile ilgili dzenlemeler;

Roma Antlamasnn 236nc maddesine dayanlarak, Avrupa Tek Senedi

ile i pazarn 31 Aralk 1992ye kadar tamamlanmasnn hukuki yaps ve srkleyici

gc oluturulmutur.

Avrupa Tek Senedi; Roma Antlamasnn 8A, 8B ve 8C (ATS; madde

13,14,15) maddelerini deitirerek i pazarn tanmn yapm, pazarn kuruluu ile

ilgili prensipleri dzenlemitir.57

ATSnin 13nc maddesinde; Topluluun amacnn 31 Aralk 1992

tarihinde sona erecek dnem ierisinde Avrupa Tek Pazarnn (i pazar) aamal

olarak kuruluunu salamak olduu ifade edilmi ve Tek Pazarn; Mal ve

hizmetlerin, insan gc ve sermayenin serbest dolamna kavuturulduu i

snrlardan arndrlm bir alan olduunun tanm yaplmtr. ATSnin 14 ve

15inci maddelerinde ise; Komisyondan belirli tarihten nce bu tarihe kadar olan

gelimeler hakknda Konseye rapor sunmas istenmitir.58

Konseyde nitelikli ounlukla karar alma ilkesi kapsamnda baz

konularda yaplan deiiklikler;

Belirlenen hedeflerin gerekletirilmesi maksadyla Konsey tarafndan alnan

kararlarda oybirlii art;

- Tam yelik,

- Mali Konular,

- Kiilerin serbest dolam,

- ye lkelerde alanlarn hak ve karlar,

57 Karluk, a.g.e., s. 46. 58 Dura-Atik, a.g.e., s. 47-48.

26

konular dnda kalan alanlarda kaldrlarak nitelikli ounluk kural

getirilmitir.59

Roma Antlamasnn i pazar, sosyal politika, ekonomik ve sosyal birleme,

aratrma ve teknolojik gelime ve evre ile ilgili konularn ieren ilgili maddeleri

zerinde; ATS ile yaplan deiiklikle, artk Konseye bu konularda da nitelikli

ounlukla karar alma yolu almtr.60

Burada hedeflenen ama, genileyen Toplulukta Konsey tarafndan alnacak

kararlarda; oybirlii ynetimi yerine, kolay olmasa da nitelikli ounluk yntemini

kullanarak Topluluun karar alma srecini daha hzl bir ekilde etkinletirmektir.

Avrupa Parlamentosu ve Konsey arasnda yeni bir ibirlii srecinin

balatlmas ve Avrupa Parlamentosunun Topluluk mevzuatnn

yaratlmasndaki etkinliinin arttrlmas;

Her iki topluluk organ arasndaki ibirlii; i pazarn sorgulanmas, sosyal,

siyasal, ekonomik ve sosyal birleme, aratrma ve teknolojik gelime zerinedir.

Avrupa Parlamentosunun grev alannn geniletilmesi, yetkilerinin

arttrlmas,

Tek Senet Parlamentonun Konsey zerindeki yetkilerini artrmtr. Buna

gre, Konsey baz konularda Parlamento ile ibirlii ierinde bulunacak, baz

konularda Parlamentonun onayn alacaktr.

Konsey, iilerin serbest dolam konusunda Parlamento ile ibirlii iinde

bulunacak, tam yelik bavurularnda ise Parlamentonun mutlak ounluunun

onayn olacaktr.61

ATS ile getirilen deiiklikler kapsamsnda;

Roma Antlamasnn 237inci maddesi kapsamndaki, Topluluun

geniletilmesi ve 238inci maddesi kapsamndaki ortaklk antlamalar konularnda;

Konseye kesin karar almadan nce, Parlamentonun grn almas art

getirilmitir.62

D Politika konusunda Avrupa ibirliinin salanmas;

59 Dura-Atik, a.g.e., s. 46. 60 Karluk, a.g.e., s. 53. 61 Dura-Atik, a.g.e., s. 47. 62 Karluk, a.g.e., s. 52.

27

ATSnin Roma Antlamasna getirdii dzenlemeler kapsamnda; Topluluk

yelerinin Avrupann d politikasnn oluturulmas ve uygulanmasnda ortaklaa

hareketlerinin tevik edilmesini (md. 30/1) gndeme getirilmitir. Bunun iin

danma ve enformasyon hkmleri belirlenmitir. Bu konuda ortak ama ve ilkeler

gelitirilecektir. ye lkelerin Dileri Bakanlar ile bir Komisyon yesi; Avrupa

Siyasi birlii konusunda ylda 4 defa toplanacaktr. Konsey Bakan ve Komisyon

uygulamalardan sorumludur. Bu ortak politika; uluslararas konferans ve kurulularla

olan ilikilerde de izlenecektir.

Tek Senet, siyasi ibirlii konusunda bir Bakanlk yaratm ve Konseye liderlik

eden lkenin bunu gerekletirmesini benimsemitir. yenin talebi zerine Siyasi

Komite (gerekirse bakanlar) talebin yapld andan itibaren 48 saat iinde toplanacaktr.

Brkselde bakanla yardm edecek bir sekreterya kurulacaktr.63

Sz konusu senedin 30uncu maddesinin 4nc paragraf; Avrupa

Parlamentosunun d politika alannda Avrupa ibirliine katlmasn ngrmektedir

(Yksek akit taraftarlar Avrupa Parlamentosunun Avrupa Siyasal birliine etkin

bir biimde katlmasn salar).

Bu amala Bakanlk, Avrupa Siyasal birlii erevesinde incelenen d politika

ile ilgili konularda Avrupa Parlamentosunu dzenli olarak bilgilendirir ve Avrupa

Parlamentosunun grlerini bu almalarda gerei gibi dikkate alnmasn salar.

Avrupa Siyasal birlii erevesi iinde; Parlamentonun d politika

alannda grlerini bildirmesi ve bu grlerin Avrupa Siyasal birlii (Kurulu)

tarafndan dikkatle gzetileceinin belirtilmi olmas; Parlamentonun ulusal

parlamentolara benzeme ynnde ve onlarn stnde bir adm daha ilerlemesini

gstermektedir.64

Genel olarak zetlersek, ATS ile alt yeni alanda yeni hedeflere ulalmas

amalanmtr. Bunlar;

- Snrlarn serbest bir pazar ierisinde kaldrlarak mal, hizmet ve sermaye

gibi alanda serbest dolamn salanmas,

- Ekonomik ve sosyal btnlemenin gerekletirilmesi,

- ilerin salk ve gvenlik artlarnn iyiletirilmesi,

- evrenin korunmas, 63 Karluk, a.g.e., s. 53. 64 Canbolat, Uluslararas Sistem Avrupa Birlii, s.95.

28

- Aratrma ve teknolojik gelimelerin hzlandrlmas,

- Ekonomik ve parasal birliin salanmasdr.

ATSnin getirdii uygulamalar kapsamnda ye lkelerin snrlarn

birbirlerine amalarndan dolay balca drt yararn gereklemesi beklenmektedir.

- Tm tarife ve tarife d engellerin kaldrlmasndan doan kazanlar,

- Optimum iletme byklklerinin oluturulmas dolaysyla lek

ekonomilerine salad yararlar,

- Rekabetin artmas ile tekel karlarnn azalmasndan ortaya kan tketicilere

ilikin faydalar,

- Toplam retimi etkileyen engellerin kaldrlmas sayesinde ekonomide

meydana gelecek refah artlar.65

1988 ylnda, Paola Cecchini Tek Pazardan beklenen yukardaki yararlar

mikro ekonomik adan beklenen kazanlar olarak analiz etmitir. Paola Cecchini

ayrca;

- Topluluun haslasndaki art,

- Tketici genel fiyatlarndaki dmeyi,

- Topluluktaki toplam istihdam artn,

- Topluluun D Ticaret dengesindeki iyilemeyi,

makro ekonomik adan beklenen kazanlar olarak ATSne ait uygulamalarn

salad imkanlar ortaya koyan bir rapor hazrlamtr.

Ayrca, Avrupa Komisyonu; ileriki tarihte, Tek Pazarn onuncu yl sonunda,

1997de, elde edilen kazanlar ortaya koyan bir aratrma raporu hazrlamtr.

Aratrmada elde edilen bulgular; makroekonomik faydalar, tketicilere salanan

faydalar ve iletmelere salanan faydalar balklar altnda toplanmtr.66

Bu kapsamda, tek para birimi EUROnun uygulamaya geecei 1 Ocak 1999

tarihine kadar; Tek Pazarn ileyiini iyiletirmek iin gerekli olan ncelikli

eylemlerin ayrntlarn ieren ve 4 Haziran 1997 tarihindeki Avrupa Komisyonu

toplantsnda kabul edilen eylem plannn hazrlanmasnda67; Avrupa

Komisyonunun bu aratrma raporundan faydaland deerlendirilmektedir.

65 Karluk, a.g.e., s. 53. 66 Dura-Atik, a.g.e., s. 48-49. 67 Karluk, a.g.e., s. 54.

29

2.7. MAASTRCHT ANLAMASI (AVRUPA BRL ANTLAMASI)

AETnin drdnc kurucu antlamas, ABnin Tarihsel Geliimi (1951-

1995) konulu bu tezin son antlamas olmas ve stun teorisinin birinci

stunu kapsamnda daha nceki AKT, AET ve EURATOM ile ilgili antlamalarn

daha salam temellere oturtularak gelitirilmesi ve Topluluk mevzuatna ilave dier

yenilikler getirmesi, Avrupa Birliini Kuran Antlama olmas nedeniyle

Maastricht Anlamas daha kapsaml incelenmitir.

2.7.1. Maastricht Antlamasna Gtren Sre

Topluluu Maastricht Anlamasna gtren nemli neden vardr.

Bunlardan ilki, Avrupann btnletirilmesi kapsamnda; Avrupa

Topluluklarnn kurumsal ve siyasal bakmdan yeniden canlandrlmasna ynelik

1980lerin ortalarndan sonra balatlan giriimlerdir. Akabinde, Berlin Duvarnn

yklmasndan sonra iki Almanyann 3 Kasm 1990da birden birlemesi, merkezi ve

dou Avrupa lkelerinin Sovyet denetiminden kurtularak demokratiklemeleri,

Aralk 1991de Sovyetler Birliinin zlmesi Avrupann siyasi yapsn batan

aa etkilemitir. ye lkeler arasnda ekonomik ve siyasal btnlemeleri ieren

Avrupa Tek Senedi bylece yetersiz kalmtr. Avrupada meydana gelen bu

gelimeler karsnda, Toplulua ye devletler ileri derecede btnleme iin siyasal

basklarn artrmaya balamlardr.

kincisi, 1980lerin ortalarnda Avrupa Topluluklarnn ekonomisi istikrarl

ve nemli gelimelere sahne olduysa da; Tek Pazarn tanmlanmas iin mali ve

sosyal koordinasyona ihtiya duyulduu ye lkeler tarafndan belirtiliyordu.

Bylece, ekonomik ve mali birlik alannda Hkmetleraras Konferans

gerekletirilmesi fikri dodu.

ncs ise, ye lke vatandalarnn gelinen aamadan memnun

olmamalar, daha baarl sonular veren bir btnlemeden yana tavr koyarak

hkmetlerine kamuoyu basks yaratmalardr.68

68 Bozkurt- zcan-Kkta, a.g.e. s.25-26.

30

2.7.2. Maastricht Anlamasnn Oluumu

Maastricht Anlamasn oluturan ilkeler, 1991 yl boyunca sren topluluk

yesi lkelerin katld hkmetler aras konferanslarda belirlenmitir. Bunlardan

biri Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB), dieri siyasi birliktir. Hkmetleraras

Konferanslar, hukuki adan; ye devletlerarasnda yaplan ok tarafl mzakereler

eklinde gerekletirilmi, Avrupada btnlemenin ilerlemesi dorultusunda ulusal

karlar arasnda uzlama noktalar belirlenmeye allmtr. 1984 ylnda Altiero

Spinellinin giriimiyle Avrupa Parlamentosunda kabul edilen Avrupa Birlii

Projesi bir yana braklrsa, Avrupa Birliinin gelimesi konusunda en nemli unsur

Bakan Delorsun nderliindeki Topluluklar Komisyonu olmutur.69

10 ubat 1991 tarihinde kabul edilen ve 7 ubat 1992 tarihinde ABne ye

lkelerin Dileri ve Maliye Bakanlar tarafndan imzalanan Maastricht Antlamas,

1 Kasm 1993 tarihinde yrrle girmitir. Anlan Antlama; tek bir Avrupa

parasnn hayata geirilmesinin takvim ve koullarn saptamtr. Antlama da

ayrca, Avrupa Topluluklarnn bundan sonra da Avrupa Topluluu olarak

anlmas, ancak Antlama ile balatlan politik entegrasyon sreci vurgulanmak

istenildiinde, sz konusu kavramn Avrupa Birlii olarak ifade edilmesi

kararlatrlmtr. Avrupa Birlii Antlamas olarak da anlan Maastricht Antlamas,

drdnc kurucu antlama olarak kabul edilmektedir.70

2.7.3. Maastricht Antlamas Metninin Yaps

Antlama metni, bir ynden Roma ve Paris Antlamalarnda mevcut

hkmlerde yaplan deiiklikleri, dier yandan eklenen yeni blmleri ve hkmleri

iermektedir.

Anlama DBACEsinde;

- 1. Balk; A-F maddeleri; Bu ilk alt madde de antlamann bir tr zetini

veren genel hkmler yer almaktadr. Burada, Avrupa Birliinin; bu

antlama ile getirilen politikalar ve ibirlii trleriyle mkemmelletirilmi

69mer Bozkurt, Maastricht Antlamas ve Avrupa Btnlemesi, Amme daresi Dergisi Cilt 26, Say 1, Ankara, 1993, s. 9-10. 70 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s.9-13.

31

Avrupa Topluluklar zerine kurulduu belirtilmekte, tek paraya

kavuacak ekonomik ve parasal birlik, ortak bir savunma politikas ve d

politika, Avrupa Birlii yurttal, adalet ve iileri alannda ibirlii

saptanmakta, ilk kez ATS de yer alm olan Avrupa Kuruluna (Zirve)

birliin genel siyasi yneliini saptama ve gerekli ivmeyi kazandrma

grevi vermektedir.

- II. Balk, G Maddesi; 86. Fkra ile AET Antlamasnn yeniden

dzenlenmesini,

- III. Balk, H Maddesi; 21 fkra ile AKT Antlamasnn yeniden

dzenlenmesini,

- IV. Balk, I Maddesi; 29 fkra ile EURATOM Antlamasnn yeniden

dzenlemesini iermektedir.

- V. Balk, J Maddeleri (J1-J11); lk kez ATS ile 1987 de ortaya konulan

d politika alannda Avrupa Birliine ait hkmleri ortadan kaldrmakta,

yerine Ortak D ve Gvenlik Politikasna ilikin hkmleri

getirmektedir.

- VI Balk, K Maddeleri (K1-K9); 9 madde ile adalet ve iileri alannda

ibirlii sreci dzenlenmektedir.71 Bunlar; iltica politikas, kiilerin

serbest dolam, Avrupa Birliinin d snrlarnn korunmas, g

politikas, uyuturucu baml ve uluslar aras sahtecilikle mcadele, ye

devletlerarasnda adli, gmrk ve polis yetkilileri arasnda ibirliini

yapmay kapsar.72

- VII Balk, L-S Maddeleri; son hkmleri iermektedir.

2.7.4. Maastricht Anlamasnn Amalar

Maastrich anlamasndan sonra topluluun amalarn yle sralayabiliriz.

- Dengeli ve srdrlebilir ekonomik ve sosyal ilerlemeyi salamak, bunun

iin zellikle i snrlardan arndrlm bir alan yaratmak, ekonomik ve 71 .Bozkurt, a.g.m., s. 10-11. 72 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 29.

32

sosyal kaynamay glendirmek ve sonunda tek para birimini ierecek

ekonomik ve parasal birlii kurmak.

- Ortak bir d politika ve gvenlik politikas uygulayarak sonunda ortak bir

savunma politikas oluturmak ve bu konuda Avrupa Birliinin

uluslararas alana kendi kimlii ile kmasn salamak.

- Avrupa Birlii yurttal ile; ye devletlerde yaayanlarn hak ve

karlarnn daha gl biimde korunmasn salamak.

- Adalet ve iilerinde daha sk ibirliini gelitirmek.

- Topluluk mktesabatn eksiksiz muhafaza etmek ve gelitirmek.73

2.7.5. Maastricht Anlamasnn Getirdii Deiiklikler ve Yenilikler

2.7.5.1. Stun Teorisi

Maastricht Anlamasnn ortaya kard Avrupa Birliinin temelini Avrupa

Topluluklar oluturmasna ramen; Avrupa Birlii stun zerine oturtulmutur.

Avrupa Birlii; mevcut olan AKT, AET ve EURATOMu ortadan kaldrp onlarn

yerine gememi, aksine topluluun oluturduu stn ve ilave iki yeni stn

zerine kurulmutur. Buna stun teorisi denir.74

Bu stunlar;

1. Stun; Topluluk kurumlar olan ve ilgili politikalarn yrten AKT, AET

ve EURATOMun daha salam temellere oturtulmas, bunlara ilave olarak ekonomik

ve parasal birlik (EPB) konular eklenmitir.

2. Stun; ye devletler arasnda ortak bir d politika ve gvenlik politikas

(ODGP) zerinde ibirliinin gerekletirilmesi belirtilmitir. Bu politika ile, Avrupa

Birlii; kendi savunmasn salamada Bat Avrupa Birliinin glendirilmesini,

ilaveten d politikasn NATO ile birlikte yrtmeyi ilke edinmitir. ODGP ile ilgili

bilgiler tezin 3. blmnde aklanmtr. 73 Ayn yer. 74 Tekinalp/Tekinalp, Avrupa Birlii Hukuku, Beta Yaynlar, 2 Bask, stanbul, 2000, s. 15.

33

3. Stun; Adalet ve iileri konusunda ye devletler arasnda ibirliinin

gerekletirilmesi belirtilmitir.75

2.7.5.2. Avrupa Vatandal Hakk

Maastricht antlamasna gre AB vatandaln kazanabilmek iin ye devlet

vatandalna sahip bulunmak (bamllk ilkesi) gerekli ve yeterlidir. Bu

antlamann md 17(1)in ikinci cmlesinde Birlik vatandal, ulusal vatandal

tanmlar, fakat onun yerine gemez eklinde ifade edilmitir. Bu ilke, AB

vatandalnn; bamsz nitelikte olmadn, ulusal vatandalktan soyutlanm

birlik vatandalnn mmkn olmadn, yani sadece AB vatandalna sahip

olunamayacan gstermektedir.76

AB vatandal ile kiilere;

- ye lkeler arasnda serbeste dolama ve baka lkeye yerleme hakk

(md. 18)

- Baka lkelerde yaayanlara, yerel ve Avrupa Parlamentosu seimlerinde

ev sahibi lke vatandalar ile ayn koullarda aday olma ve oy kullanma

hakk. (Md. 19)

- AB vatanda olan bir kiinin yaad veya bulunduu lkede; kendi

lkesinin diplomatik temsilcisi yoksa, o lkedeki herhangi bir ye lkenin

diplomatik veya konsolosluk korumasndan yararlanma hakk (m. 20). Bu

hak tzel kiileri de kapsar.

- Toplulukla ilgili gerek ve tzel kiilerin dorudan menfi etkilendii

durumlarda, Avrupa Parlamentosu Ombudsmanna bavuru hakk

getirilmitir.77

75 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 29-30. 76 Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s. 21. 77 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 31

34

2.7.5.3. Ekonomik ve Parasal Birlik

Maastricht Antlamasnn 105-109 uncu maddeleri para politikasn

dzenlemektedir. Para politikasnn temel hedefi fiyat istikrarn salamaktr.78

Para birliinin 1999 sonuna kadar aamada gerekletirilmesi

ngrlmtr.

- 1990-1993 yllarn kapsayan ilk aamadan itibaren, lkeler parasal

politikalarnda uyumlatrma kriterlerine uygun tedbirlerini almlar, Avrupa Merkez

Bankas (AMB) etrafnda bamsz ulusal merkez bankalarndan oluan sistemi

kurmulardr.

- Ekonomik ve parasal birliin 1994-1998 yllarn kapsayan ikinci aamas 1

Ocak 1994te balamtr. lk i olarak; nc aama iin gerekli koullar

oluturmak iin merkezi Frankfurtta bulunan Avrupa Para Enstitsn (APE)

kurulmutur. APE; bir yandan milli merkez bankalar arasndaki ibirliini

glendirmek, dier taraftan ye lkelerin para politikalarn koordine etmek ve

Avrupa Para Sistemi (European Manetary System-EMS)nin ileyiini denetlemek,

ECUnun kullanm ve banknot haline getirilmesi hazrlklarn devam ettirmek,

danmanlk yapmak, zellikle ylda bir defa nc aamaya geile ilgili almalar

hakknda Avrupa Konseyine rapor sunmak, nc aama iin AMBSnin ve tek

para biriminin oluturulmas iin gerekli hazrlklar yapmakla grevlendirilmitir.

- Ekonomik parasal birliin 1996 yl sonundaki nc aamasna geilip

geilmeyeceine hkmetleraras konferanslarda alnan kararlar nda yaplan

deerlendirmeler ile karar verilecek, bundan sonra parasal birliin ileriki

aamalarnda, 1999 tarihinden itibaren; 11 ye lke EURO olarak adlandrlacak

ortak paray; kayd deer olarak ulusal paralarnn yannda 31.12.2002 tarihine kadar

kullanacak ve bu tarihten sonra EUROnun madeni para ve banknot olarak tedavle

kmas salanacaktr.79

78 rfan Kaya lger, Avrupa Birliinin ABCsi, Sinemis Yaynlar, Ankara, 2003, s.39. 79 Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s. 18-20

35

2.7.5.4. Eitim ve Yetitirme Alanndaki Yeni Dzenlemeler

Evvelce, Roma Antlamasnda; Avrupa Sosyal fonu (ASF) erevesinde

mesleki eitim ve iilerin yeniden eitimi konusunda hkmler vard.

Maastricht Antlamasnn 126 ve 127 nci maddeleri, eitim, mesleki

yetitirme ve genlik balklar altnda yeniden dzenlenmitir. Buna gre Avrupa

Birlii;

- Yksek nitelikli eitimin gelimesine katkda bulunacak,

- Bunun iin ye devletler arasndaki ibirliini destekleyecek,

- Gerekirse retimin ierii ve eitim sisteminin rgtlenmesi kapsamnda

dil ve kltr farkllklarna btnyle saygl kalarak ye lkelerin faaliyetlerini

destekleyecek,

- renci ve reticilerin corafi hareketliini eitim kurumlar arasnda

kolaylatracaktr.80

2.7.5.5. Kltr Alanndaki Yeni Dzenlemeler

Maastricht Antlamasnn yeni 128. maddesi, kltr alanna baz hkmler

getirmektedir. Buna gre, Avrupa Birlii; ortak kltrel miras vurgularken ulusal ve

blgesel eitlilie sayg gstererek ye devletlerin kltrlerinin geliimine katkda

bulunur ve bu konudaki faaliyetlerine destek olur.

- Avrupa halklarnn tarih ve kltrlerinin daha iyi renilmesi ve yaylmas,

- Avrupa apnda nemli kltrel mirasn saklanmas ve korunmas,

- Ticari olmayan kltrel deiimlerin, sanatsal ve edebi eserlerin yaratlmas;

bu konuda Avrupa Birlii faaliyetlerinin ynelecei alanlar belirtilmitir.81

2.7.5.6. Kalknmada birlii

Maastricht Antlamas, kalknmada ibirliine ait alandaki AB politikasnn;

ayn alandaki ye devletlerin politikalarn tamamladn belirterek, bu politikann

80 . Bozkurt, a.g.m., s.14. 81 Ayn Yer.

36

kalknmakta olan lkelerde; srekli bir ekonomik ve toplumsal kalknmay, bu

lkelerin dnya ekonomisiyle btnlemelerini, bu lkelerde fakirlikle mcadeleyi

desteklemeye ynelecei hkmn getirmektedir.82

2.7.5.7. Adalet ve ileri Alannda birlii

Bu alandaki faaliyetlerde, ye devletler; zellikle kiilerin serbest dolam

asndan, baz alanlarn kendilerini ortaklaa ilgilendirdiini kabul etmektedirler.

Bunlar unlardr.

- Snma politikas.

- Topluluun d snrlarndan kiilerin geiine ve bu geilerin denetimine

ilikin kurallar.

- ABnin nc lke uyruklarna uygulayaca g politikas.

- Zehirleyici madde alkanl ile mcadele.

- Uluslararas boyutta kaaklkla mcadele.

- Medeni hukuk alannda adli ibirlii.

- Ceza hukuku alannda adli ibirlii.

- Gmrk konusunda ibirlii.

- Birlik leinde, EUROPOL (Avrupa Polis rgt) bnyesinde bir bilgi

alveri sistemi kurulmas, gerekiyorsa gmrk ibirliinin baz ynleri de

dahil, terrizm, uyuturucu kaakl ve dier nemli uluslar aras

sularn nlenmesi ve bunlarla mcadele iin polis ibirlii (md. K.1).83

2.7.5.8. Tketicinin Korunmas

Roma Antlamasnda tketiciyi koruyan hkm bulunmamaktadr. AETde

tketicinin korunmasnda en nemli adm 1972 Paris Zirvesinde alnm, yaynlanan

bildiride ekonomik gelimenin temel amacnn hayat seviyesini ykseltmek olduu

82 a.g.m., s. 15 83 a.g.m., s. 17-18

37

bildirilmitir. Daha sonra 1975de Tketiciyi Korumaya Ynelik Eylem Program

kabul edilmi, 1981 ylnda benzer ikinci eylem plan da kabul edilmitir. 7 ubat

1992de kabul edilen Maastricht Antlamasnn 129/a maddesi ile tketicilerin

korunmas belirli bir ekilde korunmas ngrlmtr.

1993de i pazarn tamamlanmas ile birlikte tm mallarn AB iinde

dolam fiili olarak serbest hale gelmitir. pazarn oluumu, tketicilerin

korunmasnda en nemli fiili aamay simgelemektedir.84

2.7.5.9. Trans-Avrupa ebekeleri

Daha nceki antlamalarda, Avrupadaki ortak ulatrma politikas;

- ye devletlerin topraklarndan geen uluslararas tamalarda ortak

kurallarn tesisini,

- lke yurtta olmayan tamaclarn i tamalarda grev almalarn,

- Navlun fiyatlar trnden dzenlemeleri kapsamaktayd.

Maastricht Antlamas ile, Avrupa Birliinin; i snrlar kaldrlm bir

ekonomik alanda Trans-Avrupa ebekelerinin fiziki yapsna artk mdahalesi sz

konusu olacaktr. Maastricht Antlamasnn 129 B/1-2 maddesi gereince, AB;

ulatrma, haberleme ve enerji altyap alanlarnda Trans-Avrupa alarnn

kurulmasna ve gelitirilmesine katkda bulunmay stlenmekte, bu amala ulusal

sistemlerin birbirine balanmasn ve birlikte ileyebilirliklerini kolaylatrmay

hedeflemektedir.

Bunu gerekletirmek iin, AB; Maastricht Antlamasnn 129 C maddesi

kapsamnda, bir yandan ortak karlara hizmet eden hedef ve ncelikleri

belirleyecek, dier taraftan ye devletlerin bu tr profilleri iin mali abalarn

destekleyecek, bir sre sonra kurulacak Uyum Fonu kanalyla ye lkelerin

ulatrma altyapsnn finansmanna katlacaktr.85

84 lger, a.g.e., s.50-51. 85 . Bozkurt, a.g.m., s. 15

38

2.7.5.10. Yeni rgtsel Dzenlemeler

Maastricht Anlamasyla topluluun rgtsel yapsnda aadaki baz

deiikliklere gidilmitir.

lk olarak Hesap Divan (Saytay); Maastricht Anlamas ile birlikte Avrupa

Parlamentosu, Konseyi, Komisyonu ve Adalet Divanna ilaveten Topluluk

kurumlarnn beinci organ olmutur. Bu, ye devletlerden bazlarnn ABnin

faaliyetleri zerinde daha etkin bir denetim istediinin bir sonucudur.

Ayrca, Konsey ve Komisyona yardmc olmak zere bir Blgeler Komitesi

kurulmaktadr.

Avrupa vatandalar iin; bireysel ve tzel olarak ABnin kurumlar ve

ynetimi hakknda ikayette bulunma olana salayan bir ombudsman sistemi

kurulmu, Avrupa Parlementosu seildikten sonra kendi grev sresi boyunca bir

ombdusmann atanmasn salamtr.

Dier yeni rgtsel yap unsurlarndan bir de Adalet ve ileri Alannda

ibirlii ile ilgili kurulan Egdm Komitesidir. Bu komite, Avrupa Konseyi veya

kendi tarafndan; ye devletlerin ortak ilgi alanna giren konuda Avrupa Konseyi

almalar iin hazrlk yapmakla grevlidir.

Maastricht Antlamas ile AB Komisyonunda da baz deiiklikler olmutur.

Komisyonun Bakan Yardmclarnn says azaltlmakta (6 dan 1 veya 2ye

indirilmekte), Komisyonun grev sresi be yla karlarak Parlamentonun grev

sresiyle uyumlatrlmaktadr. Bu konudaki en nemli deiiklik Komisyonun

bakan ve yelerinin atanmasnda Parlamentoya verilen yetkilerdir. Bu kapsamda,

nce ye devletlerin hkmetleri; aralarnda anlaarak Komisyon Bakanlna

atamay ngrdkleri kiiyi Parlamentoya dantktan sonra belirleyecekler,

ardndan hkmetler tarafndan belirlenmi Bakana danarak Komisyona

atayacaklar dier yeleri belirleyeceklerdir. Bylece, Bakan ve yeler bir btn

halinde Parlamentonun onayna tabi olacaklardr.86

86 a.g.m., s. 19-21.

39

2.7.5.11. Parlamentonun Yeni Yetkileri ve Karar Alma Usullerinde

Deiiklikler

Maastricht Antlamas ile yetkilerinde nemli art olan kurum Avrupa

Parlamentosudur.

AET Antlamasnn kendisine verdii oylama ve denetim yetkilerine sahip

olan Parlamento, Maastricht Antlamasnn kendisine tand ilave yetkilerle; kural

koymaya katlma, mevzuatn yaratlmasnda yasamaya katlma eklinde bu

yetkilerini kullanacaktr.

Parlamentonun; Ombudsman, Komisyon Bakann ve yelerini

atamasnda elde ettii yeni yetkilerine bir nceki maddede deinilmitir.

Maastricht Anlamas ile; bir yandan Konsey-Parlamento ibirlii ile

dzenlenen alanlar geniletilmekte, dier yandan da Konsey-Parlamento ile birlikte

karar alma usul tesis edilmektedir.

Ayrca Parlamento, Komisyondan; antlamalarn tatbik edilebilmesi

kapsamnda gerekli grd konularda AB mevzuat yaratlmas iin teklif

hazrlanmasn isteyebilecek yetkiye kavumutur. Byle, Parlamento; yasamaya

katlmann yannda, giriim talebinde bulunma yetkisini de elde etmitir.

Maastricht Antlamas kapsamnda Parlamentoya salanan, Konsey-

Parlamento ortak karar alma usul kapsamnda, Parlamento Konseyin kural koyma

yetkisini belli koullarda kesin olarak snrlamakta, paylaabilmekte, dier yandan

Konsey'in kendi iradesine uymad durumlarda oybirlii ile karar alarak AB

iindeki yerini glendirmektedir.

Bu Anlama ile Parlamentoya salanan dier bir yenilik, ODGP konusunda

Topluluk Konseyine soru sorma ve tavsiyede bulunma yetkileri verilmesidir.

Bylece Maastricht Anlamas sayesinde Parlamentonun yetkileri artrlm,

Avrupa Birlii dzeyindeki demokratik ak biraz daha kapatlm saylmaktadr.87

87 a.g.m., s. 21-23.

40

2.7.5.12. nsan ve Aznlk Haklarndaki Dzenlemeler

Maastricht Antlamasnn F(2) maddesi gereinde; insan haklar Avrupa

Birlii Hukukunun genel ilkesi olarak kabul edilmi ve ye lkelerin ortak anayasal

geleneklerinden kaynakland hali ile insan haklarna sayg gsterilecei

belirtilmitir.

nsan ve aznlk haklar soyut bir kavram olarak ele alnmakta, bunlara

Avrupa Birlii vatandalarnn haklar gz ile baklmaktadr.88

2.7.5.13. kame Etme Prensibi (Subsidiarity)

Subsidiarty (ikame etme) ilkesi, esas olarak kararlarn vatandaa en yakn

ynetsel dzlemde alnmas ilkesidir.89

Bu kelimenin sfat olarak anlam; bir kiiyi, kurumu glendirmeye yaryan,

ona destek ve yardmc olan; yerel, yedek, ikincil kavramlarla zdetir.

Bu ilke, AET bnyesinde 1970 ylnda ortaya kmasna ramen, ancak

Maastricht anlamas ile Avrupa Birlii Hukuku ierisinde tam anlamyla kendine

yer bulmutur.90

Maastricht Antlamasyla eklenen ve Subsidiarity lkesini tanmlayan

Avrupa Topluluu Antlamasnn 3B maddesinin 2 ve 3nc maddeleri aadadr.

- Topluluk, mnhasran kendi yetkisine girmeyen alanlarda, Subsidiarity

lkesine uygun olarak; tasarlanan eylemin hedefleri ye devletler

tarafndan yeterince gerekletirilemeyecekse, tasarlanan eylemin

boyutlar ve sonular Topluluk dzeyinde daha iyi

gerekletirilebilecekse mdahalede bulunur.

- Topululuun hedefi, bu Antlamann hedeflerine ulamak iin gerekli

olan dzeyi aamaz.

Hedeflerin yeterli bir biimde ye lkeler tarafnda gerekletirilebilmelerinin

belirgin bir lsnn olmamas, hangi eylem hedeflerinin hangi dzlemde 88 Tekinalp/Tekinalp, a.g.e., s. 20. 89 . Bozkurt, a.g.m., s. 23. 90 Bozkurt-zcan-Kkta, a.g.e., s. 32.

41

(Topluluk veya ye devlet dzlemlerinde) en etkin sonucu verecei, genel alan ile

blgesel ya da yerel alan arasndaki ayrmn nereden getii konularndan dolay bu

ilkenin yeterince ak saylmad ve allmadk kadar esnek olduu sylenebilir.91

2.7.5.14. Sanayi Alannda Yaplan Dzenlemeler

Maastricht Anlamasndan nce, Avrupa Topluluklarnda dorudan sanayi

alanna ilikin hkmler yoktu. Sanayi konusu, rekabet ve devlet yardmlarnn

denetimi balklar altnda ele alnmaktayd.

Maastricht Antlamasnn 130 uncu maddesi kapsamnda, Topluluk ve ye

devletler; Topluluk sanayisinin rekabeti iin gerekli artlarn salanmasn

gzetlemekle grevlendirilmitir. Bu erevede;

- Sanayinin yapsal deiikliklere uyumunun hzlandrlmas,

- KOBler bata olmak zere tm sanayi ve topluluk iletmelerinin

desteklenmesi,

- letmeler aras ibirliine uygun ortamlarn hazrlanmas,

- Teknolojik yeniliklerin, aratrma ve kalknma faaliyetlerinin ve sanayi

potansiyelinin harekete geirilmesi iin tevikler verilmesi gndemdeki

yerlerini almtr.92

Sonu olarak Maastricht Antlamas ile Topluluun derinlii hissedilir

biimde artmakta, eylem alan genilemektedir.

Evvelce ye devletler dzeyinde Topluluk tarafndan korunan ve kollanan

demokratik yap, bu kez uluslarst dzeyde korunur ve kollanr hale geldi. stelik

Avrupa Parlamentosunun da Avrupa Konseyi karsndaki yetkileri, ncesine gre

daha da artrlarak; uluslarst dzeydeki demokratik ak biraz daha kapatlm

oldu. AB kurumlarnda; Blgeler Komitesi, Hesap Divan (Saytay), Ombudsman,

Egdm Komitesi gibi yeni kurumlar yerlerini yasal olarak aldlar.

91 . Bozkurt, a.g.m., s. 19-20. 92 lger, a.g.e., s.46.

42

NC BLM

3. AVRUPA BRLNE GDEN SRETE ORTAK POLTKALAR

Avrupa Ekonomik Topluluuna ye lkeler, entegrasyona geii

kolaylatrabilmek amac ile ortak politikalar gelitirmilerdir. Bu konudaki esaslar

Roma Antlamas ile ortaya koyulmutur. ye lkeler, ortak politika

uygulamalarnda bir takm egemenlik haklarn devretmeyi kabul etmek zorunda

kalmlardr.

ye lkeler, bir anlamda ortak politikalar benimseyerek; uluslar st hukuk

kurallarnn geerli olduunu kabul etmilerdir93

Bu blm ierisinde ortaya koyulmaya allan ve ABnin tarihsel geliimi

ierisindeki ortak politikalarndan nemli olanlar;

Ortak Tarm Politikas, Ortak Rekabet Politikas, Ortak Sanayi Politikas,

Ortak Enerji Politikas, Ortak Sosyal Politika, Ortak D ve Gvenlik Politikas vb.

olarak nitelendirilebilir.

Tarm arlk bir lke olmamz ve Avrupa Birlii Tam yelik

Mzakerelerinde, karmza kacak en ciddi konulardan biri olacandan hareketle;

Ortak Tarm Politikasnn (OTP) tarihsel geliimine daha geni deinilmitir.

3.1. ORTAK TARIM POLTKASI

25 Mart 1957 tarihinde AETyi kuran Roma Antlamasnn 38 ile 47 nci

maddeleri, OTPye ilikin hkmleri ierir.94

Avrupa Birlii yesi lkelerin tarm politikalarnn; gerek ekonomik gerek

siyasi anlamda ortak bir erevede ynetilmesi esasna dayanan Ortak Tarm

Politikas (OTP), AET'nin ilk ortak politikasdr. Halen Birlik btesinin yarsn

oluturan OTP'nin, Avrupa Birlii'nin en nemli politikalarndan biri olduunu

93 a.g.e., s.38. 94 a.g.e., s.42.

43

sylemek mmkndr. Tarm giderleri, Topluluk btesinin % 45ini

olutur