PRAVO EVROPSKE UNIJE KAO NASTAVNO NAUNA DISCIPLINAPredmet Prava Evropske unije kao nastavno naune discipline, jo uvjek nije jasno

odreen, kao to nije odreen ni njegov status u odnosu na srodne predmete. Razlog tome bi trebalo traiti u injenici da u domaoj pravnoj teoriji postoje razlike u shvatanjima ne samo u pogledu toga ta ini njegov predmet, nego i u pogledu toga da li Pravo Evropske unije treba izuavati kao posebnu nastavno naunu disciplinu ili se ova materija moe izlagati u okviru drugi tradicionalnih predmeta.

Prvi monografski radovi posveeni izuavanju pojedinih aspekata prava Evropske unije, u srpskoj teoriji se javljaju izmeu sedamdesetih i osamdesetih godina i u glavnom su posveeni institucionalnim aspektima ondanje Evropske ekonomske zajednice. Nakon 90. godina, ine se pokuaji da se skup propisa koje su donjeli organi Evropske zajednice posmatraju kao dio osobenog pravnog sistema i da se na taj nain analiziraju bilo u teorijskim djelima, bilo na raznim oblicima specijalizacije i usavravanja. Sistematskom izuavanju prava Evropske unije kroz uvoenje ovog predmeta na pravne i srodne fakultete, se pristupilo tek u toku reforimi nastavnih planova radi sprovoenja tzv. Bolonjskog procesa 2007.i 2008.godine.

Predmet izuavanja Prava Evropske unije kao nastavno naune discipline ini drutveni odnosi i odgovarajui propisi kojima je ureeno funkcionisanje Evropske zajednice/Unije prema dravama lanicama i drugim pravnim i fizikim licima kao subjektima komunitarnog prava. Ovde bi trebalo istai da su prema pravnoj prirodi i sadrini u pitanju dvije grupe propisa: institucionalni ili ustavni propisi i propisi kojima se ureuju uglavnom poslovni ili trgovaki odnosi.

Izvori prava Evropske unije su sadrani u brojnim primarni i sekundarnim propisima i praksi Suda pravde. Po nainu donoenja, sadrini i nainu primjene u pitanju je potpuno nova kategorijapravnih akata ili pravnih instrumenata koji se po svojoj pravnoj prirodi razlikuju od nacionalnih i meunarodnih.

Normama komunitarno pravnog sistema su uglavnom regulisani odnosi obuhvaeni pojmom zajednikog ili unutranjeg trita, dok je regulisanje drugih drutvenih odnosa nepotpuno ili u zaetku. I po nainu primjene i sankcijama, komunitarno pravo se bitno razlikuje od nacionalnog i meunarodnog prava. Komunitarno pravo je nepotpuno jer u svojim okvirima nije razvilo cjeloviti sistem sankcija u sluaju povrede sopstvenih normi, kao ni sistem prinudnog izvrenja. I u jednom i u drugom smislu komunitarno pravo se oslanja na nacionalna prava drava lanica i na njihove sisteme vlasti. Otuda se komunitarno pravo oznaava i kao aktivno multifunkcionalno zakonodavstvo. Nekompletnost se posebno ispoljava u nepostojanju nadlenosti u krivinim stvarima i kod izricanja krivinih sankcija, ali i u postupku prinudnog izvrenja. Slino je i sa regulisanjem graanske odgovornosti. Nekompletnost komunitarnog pravnog sistema i poretka doprinosi i nepostojanje potpunog sistema pravnih naela koja su neophodna u svakom zaokruenom pravnom poretku upravo da bi se popunile pravne praznine. U ovom smislu komunitarno pravo karakteriu i funkcionalno orijentisana, a ne sistemski orjentisana pravila tj. pravila kojima se reguliupojedini konkretni odnosi ali ne i opte situacije.

Metod Prava Evropske unije je odreen sadrinom i osobenostima predmeta i izvora . U odnosu na nacionalne izvore koji postoje u unutranjim pravima, komunitarni propisi esto nisu pravno perfektno formulisani niti ine potpun i koherentan pravni sistem i pravni poredak. To se naroito odnosi na komunitarna uputstva koja se moraju analizirati u kontekstu posebnih komunitarnih naela: naela direktne primjene i direktnog dejstva. To praktino znai da se i kod utvrivanja sadrine komunitarnih propisa primjenjuju tradicionalne metode tumaenja: jeziko, teleoloko, sistematsko ali i da se u njihovom tumaenju i primjeni mora voditi rauna o posebnim komunitarnim naelima koja nisu poznata klasinoj pravnoj teoriji. Dosadanji razvoj komunitarnog prava pokazuje da je u njegovom tumaenju posebno znaajnu ulogu imao Sud pravde ije odluke prestavljaju neformalni, ali vrlo uticajan izvor prava i izvor nadahnua legislativnim organima Zajednice/Unije.NASTANAK I CILJEVI EVROPSKE EKONOMSKE ZAJEDNICE

Nastanak i razvoj Evropskih zajednica se moe radi preglednosti analizirati u dva vremenska perioda: do1992.god. tj. do potpisivanje Sporazuma iz Mastrihta i nakon toga. Sporazum iz Mastrihtra predstavlja graninu liniju jer je njegovim stupanjem na snagu otpoeo proces transformacije dotadanje Evropske ekonomske zajednice u politiku zajednicu koja je i formalno preimenovana u Evropsku zajednicu, a osnovana je iEvropska unija koja bi trebalo da zamjeni dosadanje zajednice. Tako se od 1993.god. pod pojmom evropske zajednice podrazumjevaju 3 zajednice: Evropska zajednic, Evropska zajednica za atomsku energiju, Evropska zajednica za ugalj i elik, kao i novoosnovana Evropska unija.

Kao prva od njih Pariskim ugovorom iz 1951.godine je osnovana Evropska zajednica za ugalj i elik na period od 50godina i 2002.god. je prestala sa radom. Sedam godina nakon potpisivanja ugovora iste drave: Njemaka, Francuska, Italija, Belgija,Holandija, Luksemburg su 1957. godnie potpisale ugovore o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju i Evropske ekonomske zajednice EEZ. Ugovori su potpisani u Rimu i poznati su i kao Rimski ugovori,a stupili su na snagu prvog januara 1958.god.

Prvobitni ciljevi i zadaci Evropske ekonomske zajednice su bili odreeni Rimskim ugovorom o osnivanju EEZ, dok su ciljevi Evropske unije bili odreeni Ugovorom o osnivanju Evropske unije iz Mastrihta 1992.god. Kao osnovni cilj EEZ Rimskim ugovormo je bilo odreeno uspostavljanje zajednikog evropskog trita, dok je usvajanje Ugovora o Evropskoj uniji trebalo da predstavlja novu etapu u procesu stvaranja sve vreg jedinsta izmeu naroda Evrope, u kojoj se odluke donose to je mogue otvorenije i na nivou to je mogue blie graanima.

Ciljevi i zadaci Evropske zajednice. Osim uspostavljanja zajednikog trita, pred Zajednicu je postavljen i cilj da uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije i sprovoenjem zajednikih politika i aktivnosti unaprijedi skladan, uravnoteen i trajni privredni razvoj u cjeloj Zajednici, visok stepen zaposlenosti i socijalne zatite jednakosti izmeu mukaraca i ena, visok nivo zatite kao i poboljanje kvaliteta ivotne sredine, podizanje nivoa i kvaliteta ivota, privrednu i drutvenu povezanost i solidarnos izmeu drava lanica. Radi ostvarivanja navdenih ciljeva drave lanice su na zajednicu penjele potrebna ovlatenja da ostvari sljedee zadatke:

1. da izmeu drava lanica zabrani carinske dabine i kvantitativna ogranienja na uvoz i izvoz robe, kao i sve druge mjere koje imaju slino dejstvo

2. da vodi zajedniku trgovinsku politiku3. da uspostavi unutranje trite koje karakterie ukidanje prepreka izmeu drava

lanica za slobdno kretanje lica, protok robe usluga i kapitala4. da usvoji mjere koje ose odnose na ulazak i kretanje lica kako je to predvieno

naslovom IV5. da vodi zajedniku politiku u oblasti poljoprivrede i ribarstva6. da vodi zajedniku politiku u oblasti saobraaja7. da uvede sistem koji e obezbjediti da se ne kre pravila konkurencije na

unutranjem tritu8. da uskladi nacionalna zakonodavstva u mjeri u kojoj je to neophodno za

funkcionisanje zajednikog trita9. da podstie koordinaciju politika zaposlenosti drava lanica sa ciljem da ojaa

njihovu efikasnost putem razvoja koordinirane strategije zapoljavanja10. da vodi politiku u socijalnoj oblasti koja obuhvata i Evropski socijalni fond11. da uvrsti ekonomsko i socijalno jedinstvo12. da vodi politiku u oblasti zatite ivotne sredine 13. da jaa konkurentnost industrije Zajednice14. da unapreuje nauno-istraivaki rad i tehnoloti razvoj15. da podstie stvaranje i razvoj transevropskih mrea16. da doprinosi ostvarivanju visokog nivoa zdravstvene zatite

17. da doprinosi kvalitetnom vaspitanju i obrazovanju, kao i razvoju kultura drava lanica

18. da vodi politiku u oblasti saradnje za razvoj19. da vodi politiku pridruivanja prekomorskih zemalja i teritorija u cilju poveanja

razmjene i da bi se zajednikim naporima pnapredio prvredni i drutveni razvoj20. da doprinosi poboljanju zatite potroaa 21. da preduzima mjere u oblasti energetike, civilne zatite i turizma.

Ciljevi Evropske unije. - Cilj stvaranja sve vreg jedinstva izmeu naroda Evrope je konkretizovan kroz sljedee politike, ekonomske i socijalne ciljeve, odnosno zadatke Unije:

1. da podstie uravnoteen i trajan privredni i drutveni razvoj i visok nivo zaposlenosti, posebno stvaranjem prostora bez unutranjih granica, jaanjem prvredne i drutvene kohezije i uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije koja e u dogledno vrijeme sadrati i jedinstvenu valutu, u skladu sa odredbama Ugovora

2. da potvruje svoj identitet na meunarodnoj sceni, posebno voenjem zajednike spoljne i bezbjedonosne politike, to podrazumjeva i postepeno utvrivanje zajednike odbrambene politike,koja moe dovesti do zajednike odbrane.

3. da jaa zatitu prava i interesa dravaljana svojih drava lanica, uspostavljanjem prava graanstva Unije

4. da odri i ojaa Uniju kao prostor slobde, bezbjednosti i pravde, na kome je obezbjeeno slobodno kretanje lica, uz paralelno usvajanje odrovarajuih mjera iz oblasti kontrole spoljnih granica, azila, imigracija i prevencije i borbe protiv kriminala

5. da u cjelosti ouva tekovine Zajednice i da ih dalje razvija, pto obuhvata razmatranje pitanja u kojoj mjeri bi trebalo revidirati politike i oblike saradnje uspostavljene ovim Ugovorom, sa ciljem osiguranja efikasnosti mehanizama i institucije Zajednice.

Predvieno je da ove ciljeve Unija ostvaruje prema uslovima i dinamici koji su utvreni Ugovorom o osnivanju i uz potovanje naela supsidijarnosti. Kroz ostvarivanje navedenih ciljeva od Evropske unije se oekivalo da nastupa kao jedinstvena politika organizacija, ne samo na meunarodnom planu, tj . meunarodnim odnosima ve i na unutranjem planu izmeu drava lanica. Ciljevi spoljne i bezbjedonosne politike su definisani kao zatita vrednosti osnovnih interesa, nezavisnosti i integritetea Unije, jaanje bezbjednosti Unije, Odravanje mira i jaeanje meunarodne bezbjednosti,unapreivanje meunaarnodne saradnje i razvoj i jaanje demokratije i prava drave, kao i potovanje prava ovjeka i osnovnih sloboda. Za sprovenje ovih politika predvieni su sljedei instrumenti: opta naela i opte smjernice, zajednika strategija, zajednike akcije i zajedniki stavovi. Za njihovo utvrivanje je zaduen Evropski savjet a za sprovoenje su odgovorni svi ograin EU i drave lanice.

PROCES REFORMI EVROPSKE ZAJEDNICEPolitika produbljavanja integracioni odnosa. Reforme ekonomskih ciljeva Zajednice je sprovodila tzv. Politikom produbljavanja integracionih odnosa izmeu drava lanica, poev od uspostavljanja zajednikog trita, preko unutranjeg trita i monetarne unije do ekonomske unje. Ove promjene su praene i u pravnom smislu omoguene povremenim izmjenama i dopunama osnivakih ugovora. Takvih ustavnih izmjena je bilo osam: kroz etiri izmjene osnovakih ugovora omoguen je prijem novih drava lanica, dok su etiri izmjene odrazile materijalne promjene, ciljeva Zajednice ili Unije. Materijalne izmjene i dopune Osnivakih ugovora su vrene: 1986 godine - usvajanjem tzv. Jedinstvenog evropskog akta kojim je trebalo omoguiti uspostavljanje unutranjeg trita, 1992. god. Usvajanjem Sporazuma iz Mastrihta, je trebalo odrediti dinamiku uspostavljanja monetarne unieje usvajanjem Sporazuma iz Amsterdama od 1997.god. trebalo je produiti rok za uspostavljanje monetarne unije, dok je promjenama iz 2001. god. Uinjenim Sporazuma iz Nice, trebalo izvriti institucionalna prilagoavanja za prijem novih drava lanica. Najnovije reforme koje su predloene Sporazumom iz Lisabona 2007.god. nalazi se u postupku

ratifikeacje. Pored uspjenih ,ostao je jedan nesupjesan prokuaj reformi Zajdnice i Unije koji je bio iniciran predlogom Ugovora o ustavu Za Evropu iz2004.god, ija je ratifikacija obustavljena nakon to su se francuski i holandski graani izjasnili negativno na organizovanim referendumima. Prijedloge o izmjenama Ugovora na kojima je zasnovana Unija moe da podnese vlada svake drave lanice ili Komisija. Predlog se podnosi savjetu ministara koji nakon konsultovanja Evropskog parlamenta i kada je to podrebno, komisije odluuje da sazove konferenciju predstavnika vlada dravalanica.

Politika prijema novih lanica. - Evropska zajednica, a kasnije Evropska unija su politiku prijema novih lanica sprovodile kroz politiku irenja. irenje je realizovano u pet talasa. U prvom talasu proirenja 1973.god. Zajednici su pristupile Velika Britanija, Irska, Danska, formirajui Zajednicu devetorice, a osam godina kasnije Zajednici je u drugom talasu pristupila i Grka kao deseta lanica. 1.1.1986.god. Zajednici su u treem talasu pristupile panija i Portugalija, formirajui zajednicu dvanaestorice, kojoj su prvog januara 1995.god, u etvrtom talasu pristupile vedska, Finska i Austrija. U petom proirenju Evropskoj uniji je pristupilo 10 novih drava: Estonija, Litvanija, Letonija, Poljska, eka, Slovaka, Maarska, Slovenija, Kipar i Malta. Pomenute drvave su nakon ratifikacije Sporazuma postale punovpravne lanice prvog maja 2004. god. Dok su Bugarska i Rumunija primljne u lanstvo poetkom 2007.god. Poslje ovog talasa irenja, Zajednica/ Unijea imaju 27 drava lanica u kojima se govore 22 zvanina jezika.Uslovi za lanstvo u Uniju. Opti uslovi za lanstvo u Uniju su definisani na sljedei nain: Svaka evropska drava koja potuje naela navedena u lanu 6taka 1, moe da zatrai da postane lanica Unije. Ona upuuje zahtjev Savjetu koji poslje konsultovanja Komisije i nakon dobijanja saglasnosti Evropskog parlamenta, jednoglasno donosi odluku. Evropski parlamet usvaja odluku apsolutnom veinom lanova koji ga ine.Interinstitucionalne reforme. Reforma Evropskih zajednica obuhvataju i promjene unutranje sturkture samih zajednica koje su najee vrene izmeu njenih organa ili institucija pa se oznaavaju i kao interinstitucionalne promjene ili reforme. Ovakve promjene ili reforme se razlikuju od onih koje su vodile irenju nadlenosti Zajednice na raun drava lanica, jer su podrazumjevale samo preraspodjelu postojeih ovlatenja. U tom smislu prve se mogu oznaiti kao reforme po vertikali, a drugke kao reforme po horizontali ili interinstiucione reforme. Treba spomenuti tzv. Sporazum o fuziji organa iz 1965.god. kojim su i preostala dva organa postala (Komisija i Savjet) postali zajedniki za sve tri tadanje zajednice.

EVROPSKA UNIJA PREMA PREDLOGU USTAVA ZA EVROPUUsvajanje ustava. U decembru 2001. godine Evropski savjetje odluio da okupi efove drava i vlada drava lanica EU i donjeo je odluku o osnivanju Evropske Konvencije sa zadatkom da pripremi nacrt ustavnog sporazuma. Mjeovito tjelo sastavljeno od 105 lanova je zvanino poelo da radi februara 2002. godine pod vostvom biveg predsjednika Francuske Valeri iskar d' Estena a ve 19. jula 2003.god na Solunskom samitu podnjet je nacrt teksta budueg ustava EU. Solunski samit je podrao predloeni tekst nacrta Ustava i oznaio ga kao istorijski korak u pravcu sirenja ciljeva evropske integracije onako kako su oni bili definisani na Evropskom savjetu odranom u Nici 2000 godine i Lakenu 2001god. Donoenje Ustava trebalo je , zapravo da okona ubrzani proces transformacije Evropske zajednice od privredne zajednice oznaene u njemakom jeziku kao "gesellchaft" ka politikoj uniji oynaenoj kao"gemeinschaft" kao i da okona politiki proces njenog prerastanja od saveza drava ka saveznoj dravnoj zajednici evropskih naroda. Tekst nacrta budueg Ustava EU, koji je predstavljen 19.1.2003.god na Evrposkom samitu u Solunu, trebalo je da bude definitivno usaglaen na Meunarodnoj konferenciji krajem 2003. god, a nakon toga bi usljedio proces ratifikacije. 4.10.2003god. nije postignuta saglasnost, uglavnom zbog protivljenja panije i Poljske. Tako je rad na konanom tekstu produen za pola godine, pa je novi Ugovor o ustavu za Evropu, poznat pod nazivom Ustav Evropske unije usvojio Evropski savjet u Briselu 17-

18.6.2004.god.a sveano je potpisan29.10.2004 u Rimu. Nakon usvajanja konanog teksta, zapoeo je proces ratifikacije. Ustav Evropske unije nije imao ambicije da stvara evropsku dravu ili super dravu, kao ni evropsku naciju. Od Ustava se oekivalo da kao jedinstveni akt zamjeni postojee ugovore o osnivanju Evropskih zajednica i Evropske unije.

Sadrina Ustava. Tekst Ustava je predstavljao obimni dokument koji je imao preko 400 lanova grupisanih po ugledu na klasine dravne ustave u 4 dijela kojima je prethodila preambula. U prvom konstitucionalnom dijelu u 59 lanova su bile sadrane osnovne odredbe kojma je dat znaaj naela kojima je bila definisana Unija. Drugi dio je inila Povelja o osnovnim pravima, koju je Evropski savjet usvojio u Nici, decembra 2000.god. i koja je u potpunosti inkorporisana u ustavni tekst. U treem dijelu su u 342 lana bile sadrane odredbe o politikama i aktivnostima Unije i odredbe iz jo vaeih ugovora o Evropskim zajednicama. U etvrtom djelu su bile date zavrne odredbe koje su znaajne po tome to je stipulisan prestanak Evropskih zajednica, a svi Ugovori o njihovom osnivanju trebalo je da prestanu da vae stupanjem na snagu Ustava.

Ciljevi i naela na kojma se zasniva Unija prema Ustavu. Evropska unija je ustanovljena kao unija graana i drava Evrope, otvorena za sve evropske drave koje potuju njene vrijednosti i koje se angauju na njihovom zajednikom unapreenju. Ustavom drave anice povjeravaju svoje nadlenosti za postizanje zajednikih ciljeva, a Unija koordinira politike drava lanica koje imaju za cilj postizanje ovih ciljeva i njihovo sprovoenje u skladu sa nadlenostima koje su joj zajedniki prenjete. Odredbama lanova 2. i 3. Ustava definisane su vrijednosti na kojima se zasniva Unija, a to su: potovanje ljudskog dostojanstva, slobode, demokratije, jednakosti, postojanja pravne drave i ppotovanje ljudskih prava. Cilj Unije je bio odravanje mira, sopstvenih vrijednosti i blagostanja naroda. U ekonomskom smislu uUnija je dobila zadatak da se angauje na dugoronom odrivom razvoju Evrope koji se zasniva na ujednaenom ekonomsko rastu, socijalnoj trinoj privredi, privedi visoke konkurentske sposobnosti sa ciljem pune zaposlenosti i drutvenog napretka itd. U socijalnom smislu pred Uniju su postavljeni zadaci da se bori protiv socijalne iskljuivosti i diskriminacije.Zadatak joj je bio da unapreuje socijalnu ekonomsku i teritorijalnu koheziju i solidarnost izmeu drava lanica. U meunarodnim odnosima, Uniji je povjeren zadatak da podrava i unapreuje sopstvene vrijednosti i interese i da doprinosi ouvanju mira, sigurnosti odrivog razvoja, solidarnosti i uzajamnom potovanju izmeu naroda.

Odnos Unije prema dravama lanicama i graanima. Ovaj odnos je naelno bio odreen kroz obavezu Unije da potuje nacionalne identitete drava lanica, koji su svojstveni njihovim osnovnim politikim i ustavnim sistemima, ukljuujui i njihovu lokalnu i regionalnu autonomiju. Sa druge strane Unija i drave lanice su u skladu sa naelom"lojalne saradnje" bile obavezne da se uzajamno u potpunosti potuju i ispomau u sprovoenju aktivnosti koje proizilaze iz Ustava. U odnosu na graane, Unija je preduzela obavezu da prizna prava, slobode i naela koja su postavljena u Povelji o ljudskim pravima, a koja ine sastavni dio Ustava. Sa druge strane, Unija e traiti pristup Evropskoj konvenciji o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. U pogledu graastva, ponovljna je ranija formulacija da su dravljani drava lanica istovremeno i graani Unije i da graanstvo u Unije ne zamjenjuje dravljanstvo.

Pravni subjektivitet Unije. U radu na tekstu Ustava za Evropu za pitanje pravnog subjektiviteta bila je zaduena posebna radna grupa u kojoj su se iskristalisala dva rjeenja. Prema prvom prijedlogu, Uniji je trebalo priznati pravni subjektivitet paralelno sa subjektivitetima koje su ve uivale Evropska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju. Prema drugom prijedlogu Uniji je trebalo priznati jedinstveni pravni subjektivitet koji bi zamjenio postojee subjektivitete

Evropskih zajednica. U konanom teksu Ustava prihvaeno je drugo rjeenje sa obrazloenjem da prvo rjeenje o paralelnim subjektivitetima ne bi doprinjelo razjanjenju i pojednostavljenju uloge Unije u spoljnim odnosima, naroito u sluaju njeovitih sporazuma koje bi zajedno zakljuile Unija i postojee Evropske zajednice.

Obiljeja Unije. Pod obiljejima Unije se podrazumjevaju: zastava, himna, moto i valuta. Zastava Unije je dvanaest zlatnih zvjezdica na plavoj podlozi, himna da bude bazirana na "Odi radosti" iz Devete Betovenove simfonije, da valuta Unije ostane evro, da gelo Unije bude "ujedinjenji u razliitosti", dok e svoj dan Unija slaviti 9.5.

EVROPSKA UNIJA PREMA SPORAZUMU IZ LISABONAZnaaj Lisabonskog sporazuma u procesu ubrzanih reformi. Kao to je neoekivano dolo do krize u ratifikaciji, tako je neoekivano brzo, sredinom 2007.god ponuen i izlaz iz nje u formi novog reformskog ugovora, koji je nakon usvajanja konanog teksta dobio ime Lisabonski sporazum jer je konani tekst usvojen na sastanku efova drava i vlada drava lanica Evropske unije okupljenih u Ecropskom savjetu odranom 13.12.2007.god u Lisabonu. Lisabonski sporazum ine tri djela: Ugovor o Evropskoj uniji, Ugovor o funkcionisanju Evropske unije i protokoli uz ugovore.

Cilj i sadrina Lisabonskog sporazuma. Lisabonskim promjenama je trebalo potvrditi ve poljuljano povjerenje u sposobnosti drava lanida da i dalje nalaze zajednika rjeenja kako bi se omoguilo novo irenje EU i njen laki i efikasniji rad. Dalje irenje je trebalo omoguiti reformom organa, dok je za efikasnije funkcionisanje bilo potrebno definisati jednostavnija i jasnija pravila odluivanja bez irenja postojeih ovlaenja. U tom cilju je izvreno 10 promjena:

1. Postojei Ugovor o Evropskoj zajednici je preimenovan u "Ugovor o funkcionisanju Evropske unije" dok je Ugovor o Evropskoj uniji zadrao svoj naziv. Oba ugovora e initi Ugovore na kojima je Unija zasnovana, ali e Unija zamjeniti i nasljediti Zajednicu.

2. Predvieno je postojanje stalnog Predsjednika Evropskog savjeta koga e postavljati nacionalne vlade na period od dvije i po godine, a koji e zamjeniti postojei sistem u kome se predsjednik rotirao svakih 6 mjeseci.

3. Uveden je Visoki predstavnikUnije za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku koga e postavljati Evropski savjet sporazumno sa Predsjednikom Komisije,ali e sadrinu ovih politika i dalje odreivati drave lanicie.

4. Nacionalnim parlamentima su data vea ovlaenja u procesu usvajanja komunitarnih propisa. U tom cilju su obavezani organi Unije da ih obavjetavaju o nacrtima propisa, a oni e procjenjivati da li su u skladu sa principom supsidijarnosti. Ako 1/3 nacionalnih parlamenata bude smatrala da predloeni nacrt nije u skladu sa ovim propisom, tekst ce biti vracen Komisiji na ponovno razmatranje.

5. Smanjen je broj komesara u Komisiji kako bi se omoguio efikasniji rad Komisije tako da e 2014 god. samo 2/3 drava lanica imati svoje predstavnike u ovom tjelu. Preostala treina e ekati na red da bude predstavljna svojim komasarom u ovom ogranu Unije.

6. Povean je broj pitanja o kome e se odluke donositi kvalifikovanom veinom7. Uveden je novi sistem veinskog glasanja u Savjetu ministara,tzv. sistem duple veine.

Prema novom sistemu e se za odluke traiti da glasa najmanje 55% od ukupnog broja drava lanica, ali koje predstavljaju najmanje 65% stanovnika od ukupnog broja stanovnika u svim dravama lanicama.

8. Povean je broj oblasti i politika Unije u kojima se za donoenje zakonodavnih akata zahtjeva saglasnost Evropskog parlamenta, pored saglasnosti Savjeta

9. Pojednostavljena su pravila o "pojaanoj saradnji" na osnovu kojih pojedine grupe drava lanica Evropske unije mogu izmeu sebe da uspostave vre ekonomske i politike odnose unutar Unije, uz istovremeno puno potovanje prava onih drava koje su ostale van toga.

10. Ovaj ugovor je ukljuio Povelju o ljudskim pravima u kojoj su na jednom mjestu sabrana prava koja imaju graani Unije.

USTAVNI OKVIR EVROPSKE ZAJEDNICE I EVROPSKE UNIJESadrina ustavnog okvira.- Pod ustavnim okvirom Evropske zajednice i Evropske unije se podrazumjeva ukupnost pravnih i drugih pravila kojima je odreen njihov odnos prema dravama lanicama i pojedincima kao subjektima komunitarnog prava i njihova pravna priroda. Ova pravila obuhvataju propise o nadlenostima Zajednice i Unije i osnovna ustavna naela kojima je odreen nain njihovog korienja. Odnos drava lanica prema Zajednici i Uniji je opredeljen obimom i vrstom prenjetih nadlenosti, dok je nain njihovog korienja regulisan principom supsidijarnosti, fleksibilnosti i proporcionalnosti. Odnosi Zajednice/Unije prema teim dravama i meunarodnim organizacijam su odreeni pravilima o voenju spoljne politike.

NADLENOSTI EVROPSKE ZAJEDNICEVertikalna podjela nadlenosti. - Propise komunitarnog prava donose ovlaeni organi Zajednice. Kako Evropska zajednica nema originernu legislativu nadlenosti, potrebno je da se Ugovorom o osnivanju na organe Zajednice prenesu ovlaenja koja su neophodna za preduzimanje konkretnih mjera i akcija. Zajednica moe potrebna ovlaenja dobiti ili od evropskog naroda ili od drava lanica. Iako je Ugovorom o Evropskoj uniji iz Mastrihta dravljanima drava lanica priznato istovremeno i svojstvo evropskih graana jo uvijek im nije dato pravo da kao jedinstveni politiki entitet raspolau suverenim ovlaenjima. Obim ovlaenja koja su drave lanice dune da prenesu na organe Zajednice odreuje Ugovor o osnivanju. Upravo zbogtoa Evropska zajednica, kao ni ostale meunarodne organizacije, ne raspolae optim i neogranienim ovlaenjima, niti je ovlaena da ih sama iri, ve samo onimm ovlaenjima koja su neophodna za ostvarivanjeciljeva koji su Ugovorom o osnivanju postavljeni pred nju. Ugovorom o osnivanju nisu na jasan nain i enumerativnim nabrajanjem navedene konkretne nadlenosti kojima e raspolagati Zajednica, ve je to uinjeno prema ciljevima i djelatnostima. Ovo praktino znai da su Ugovorom o osnivanju drave lanice preuzele obavezu da na Zajednicu prenesu po obimu i vrsti samo ona ovlaenja koja su neophodna za ostvarivanje u njemu odreenih ciljeva i zadataka. Otuda Zajednica raspolae samo tzv dodjeljenim i prema ciljevima ogranienim ili funkcionalnim ovlaenjima.

Podjela nadlenosti prema cilju ili predmetu.- Prema ciljevima koji su postavljeni pred Evropsku zajednicu, nadlenosti kojima raspolae Zajednica se mogu svrstati u nekoliko grupa:

1. Ovu grupu ine nadlenosti povezane sa uspostavljanjem i funkcionisanjem zajednikog trita, uspostavljanjem carinske unie i unutranjeg trita. Na osnovu ovih nadlenosti Zajednica je donjela niz mjera o ukidanju carinskih i ostali prepreka u intrakomunitarnoj trgovini koje predstavljaju smetnju za potpuno ostvarivanje slobode prometa robe, kretanja lica, slobode vrenja usluga i slobodnog kretanja kapitala.

2. Ovu grupu ine nadlenosti Zajednice iz oblasti sfere socijalnog. Rije je o nadlenostima Zajednice da koordinira politike dravalanica u oblasti zapoljavanja, brige o poveaju nivoa ivotnog blagostanja, poboljanja uslova ivota i rada, ouvanja ivotne sredine i td.

3. Ova grupa ovlatenja je povezana sa uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije. U pitanju su nadlenosti oko uvoenja jedinstvene valute , uspostavljanja naina rada jedinstvene monetarne vlasti i jedinstvene monetarne politike.

4. U etvrtu grupu spadaju nadlenosti koje su povezane sa mjerama koje su potrebne radi ostvarivanja potrebnog nivo harmonizacije nacionalnih prava drava lanica.

Podjela nadlenosti prema pravnoj prirodi. Prema pravnoj prirodi, ovlatenja koja su drave lanice prenjele na Zajednicu se mogu podjeliti na iskljuiva ili ekskluzivna i na zadrana ili rezidualna.

Iskljuive nadlenosti. Ovu vrstu nadlenosti karakterie ekskluzivno ili iskljuivo pravo Zajednice da ih jedino i samo ona moe koristiti za donoenje legislativnih akta. Ekskluzivnost ne podrazumjeva i neogranienost po obimu koritenja ovlaptenja, ve liavanje prava drava lanica da zakonodavno interveniu u odnosnoj oblasti. ak i kada Zajednica ne vri svoje pravo. Pravo na donoenje legislativnih akata kod ekskluzivne nadlenosti pripada iskljuivo Zajednici, tako dobijena ovlatenja moe koristiti samo u granicama konkretnih ciljeva, sadranih u pojedinim odredbama ugovora o osnivanju. Drave lanice mogu u oblasti iskljuivih nadlenosti zakonodavno da interveniu samo u sluaju tzv. kklauzula o opstanku koje obuhvataju zatitu bitnih interesa voje bezbjednosti ili ozbiljnih unutranjih tekoa koje ugoravaju javni poredak, u sluaju rata ili ozbilne zategnutosti koja predstavlja ratnu opasnost. U dosadanjoj praksi Sud je nedvosmisleno priznao postojanje iskljuive nadlenosti Evropske zajednice u dve oblasti: zajednike trgovniske politike i u oblasti politike zatite morskih i biolokih resursa. Po miljenju Komisije u iskljuivu nadlenost spadaju i pitanja uspostavljanja i funkcionisanja unutranjeg trita. O nadlenostima u ostalim oblastima odluuje Sud pravde. Sudu pravde ostavljeno da tumaenjem konkretnih odredbi Ugovora o osnivanju i ciljeva i zadataka Zajednice, u posljednjoj instanci odreuje prirodu i vrstu nadlenosti koima ona raspolae. Sud je u tom smislu u svom miljenju zauzeo stav da ekskluzivna ili neekskluzivna priroda nadlenosti Zajednice ne potie samo iz odredbi Ugovora, ve je takoe uslovljena mjerama kje su donjeli organi Zajednice za primjenu ovih odredbi i koje kao takve liavaju drave lanice nadlenosti u oblastima u kojima su one to mogle izvriti u prethodnom prelaznom periodu.

Zadrane nadlenosti. Druga ovlatenja koja nisu prenjeta ve su ostala kod drava lanica se oznaavaju kao rezidualna ili zadrana. Iako u teorijskom smislu ova ovlatenja pripadaju dravama lanicama, Sud pravde je dozvolio mjeanje Zajednice i u oblastima koje spadaju u rezervisanju ili zadranu nadlenost drava lanica, kako zbog zadravanja nadlenosti od drava lanica ne bi dolo velikog umanjenja korisnog efekta Ugovora i do ugroavanja ostvarivanja ciljeva Zajednice. Prilikom vrenja svojih zadranih nadlenosti, dravama lanicama je nametnuto dodatno ogranienje. Bez obzira to su u zadranim nadlenostima drave lanice formalno "potpuno slobodne", one se u njihovom korienju moraju pridravati odreenih pravila. Pod dravama lanicama podrazumjevaju se svi nacionalni organi koji raspolau legislativnom, upravno ili sudskom vlau.

Podjeljene nadlenosti. Izmeu pitanjaije regulisanje je iskljuivo povjereno Zajednici i onih za ije su regulisanje iskljuivo nadlene drave lanice, postoje pitanja koja mogu biti regulisana od strane Zajednice i od strane drava lanica. Ova pitanja spadauj u tzv"sivu zonu", a nadlenosti kojima u tom pogledu raspolae Zajednica se onaavaju kao paralelne , podjeljene ili konkurentne. Paralelne su u tom smislu to ih mogu koristiti i organi Zajednice i drave lanice. U istom smislu se ove nadlenosti tretiraju i kao podjeljene s tim to ako je neko pitanje regulisano od strane Zajednice, drave lanice mogu po istom pitanju donositi svoje propise koji moraju biti u skladu sa naelom superiornosti komunitarnog prava. Konkurentne su, jer za koritenje ovih nadlenosti mogu "konkurisati" i Zajednice i dravelanice, poto Ugovorom o osnivanju nije jasno podvuena linija razgranienja izmeu ekskluzivnih i rezidualnih nadlenosti, u tom smislu su istovremoeno i podjeljene Ko nkurentnost znai da isto pitanje ne moe istovremeno biti regulisano aktima i Zajednice i drava lanica, ve samo aktima jednih od njih. Kako se pod paralelnim i

konkurentnim nadlenostima mogu razumjeti i druge vrste nadlenosti izgleda da je najisprav nije govoriti o podjeljenim nadlenostima.

Podjela nadlenosti prema nainu prenosa izriita i preutna oblatenja. Bitno je razlikovati nain stiacanja ili dodjeljivanja potrebnih ovlatenja kojima se upuuje na izvore nadlenosti . Prema nainu prenosa razlikuju se izriite i podrazumjevajue nadlenosti.

Izriite nadlenosti. Pod izriitim nadlenostima se podrazumjevaju one koje su konkretnim odredbama Ugovora o osnivanj na izriiti i nedvosmisleni nain prenjete sa drava lanica na Zajednicu. Kada je rije o spoljni odnosima, iz formulacija pojedinih odredbi Ugovora o osnivanju moe se zakljuiti da su na Zajednicu na izriit nain prenjeta ovlatenja da zakljuuje sljede vrste sporazuma:

1. sporazume koji se odnose na monetarnu politiku i valutni reim sa jenom ili vie drava ili meunarodnim organizacijama

2. sporazume koji se odnose na zajedniku trgovinsku politiku3. sporazume o sprovoenju okvirnih viegodinjih programa usvojene u skladu sa

odredbama lana 166.Ugovora o osnivanju. 4. sporazume o zatiti ivotne srednine5. sporazume u kontekstu razvojne saradnje i sporazume koji se odnose na ekonomsku

finansijsku i tehniku saradnju6. sporazume o pridruivanju.

Podrazumjevajue nadlenosti. Odredbama pojedinih lanova Ugovora o osnivanju na Evropsku zajednicu nisu na izriit nain prenjete nadlenosti, ve se navode ciljevi i zadaci za ije je ostvarivanje odgovorna Zajednica. U takvim sluajevima Sud prave je smatrao da se takve formulacije moraju tumaiti tako kao da se podrazumjeva da su njima prenjta ovlatenja koja su neophodna za ostvarivanje u njima navedenih ciljeva. Samo navoenje zadataka u Ugovoru o osnivanju nije dovoljno za postojanje podrazumjevajuih nadlenosti. U teoriji i u sudskoj praksi je zauzet stav da samim navoenjem zadataka u lanovima 2. i 3. Zajednici nisu data i odgovarajua ovlatenja, pa se u tom smislu ovi lanovi ne mogu tretirati kao odgovarajue pravne osnove za legislativne aktivnosti Zajednice. O implicitnim ovlatenjima se moe govoriti i u spoljnim odnosima, kad je rije o tzv. "spoljnim implcitnim ovlatenjima". Sud pravde je u pogledu njihovog koritenja razvio dva uenja: recipronog i nerecipronog paralelizma. U poetku Sud pravde je koritenje podrazumjevajuih ovlatenja zahtjevao da su paralelna unutranja ovlatenja ve vrena ili iskoritena od strane Zajednice. Kasnije je, implicitne nadlenosti i njihovo koritenje proirio i na one oblasti u kojima Zajednica nije iskoristila svoja unutranja ovlatenja. Prema shvatanju Suda, da bi Zajednica mogla da se pozove na implicitna ovlatenja u nekoj oblasti potrebno je da su joj Ugovorom o osnivanju u toj sferi na izriiti nain prenjeta ovlatenja da preduzme odgovarajue mjere, akcije ili da donese propise na unutranjem planu. Postojanje konkretnih ciljeva ili zadataka podrazumjeva postojanje svakog razumnog ovlatenja koje je neophodno da bi se ti zadaci ili funkcije ostvarli.

Vertikalna podjela nadlenosti prema Lisabonskom sporazumu. Prema Prijeldlogu ustava Unija je trebalo da raspolae trima vrstama nadlenosti: iskljuivim, podjeljenim i potpomauimili komplementarnim. Pojam iskljuivih ili ekskluzivnih nadlenosti, kao legislativnih ovlatenja koja moe koristiti samo i jedino Unija, je i u Lisabonskom sporazumu ostao isti kao i u ranijim verzijama Osnivakog ugovora. One su Ugovorom po prvi put konkretizovane na sljedee oblasti: carinsku uniju, uspostavljanje pravila konkurencije koja su neophodna za funkcionisanje unutranjeg trita, monetarnu politiku za drave lanice Evrozone, ouvanje morskih biolokih resursa po osnovu zajednike politike ribarstva i na zajedniku trgovinsku politiku.Unija e prema Lisabonskom sporazumu raspolagati iskljuivim ovlatenjima da zakljuuje meunarodne sporazume ne samo kada je to predvieno u legislativnim aktima Unije, ve i kada je njihovo

zakljuivanje neophodno da bi Unija mogla da vri unutranje nadlenosti, kao i kada bi njihovo zakljuivanje moglo pogoditi zajednika pravila ili izmjeniti njihov domaaj primjene. U sluaju podjeljenih nadlenosti i Unija i drave lanice imaju pravo da donose legislativne obavezujue akte po pitanjima koja su navedena u Ugovoru o funkcionisanju Evropske unije. prema odredbama lana 4.Ugovora o funkcionisanju EU podjeljena ovlatenja e postojati u sljedeim oblastima: unutranjeg trista, u po posebnim pitanjima socijalne politike koja su definisa Ugovorom, ekonomskoj, socijalnoj i teritorijalnoj koheziji, poljoprivredi i ribarstvu iskljuujui morske bioloke resurse, ivotnoj sredini, zatiti potroaa, transportu i transevropskim mreama, energiji zoni slobde, sigurnosti i pravde i zajednike sigurnosti koja se odnosi na javno zdravlje po pitanjima koja su definsana Ugovorom. Posebnu vrsu podjeljenih nadlenosti ine none koje se mogu vriti zajedno, istovremeno i od strane Unije i od strane drava lanica. Trea vrsta nadlenosti koju je Ugovor o funkcionisanju Unije preuyeo iz reenja prethodnog Ustava je opisno odreena kao potpomaua, koordinirajua i komplementarna. U ugovoru je odreeno da Unija ove nadlenosti moe vriti u oblastima zatite i poboljanja ljudskog zdravlja, industrije, kulture, turizma, obrazovanja, obuavanju i sportu, civilnoj zatiti i administrativnoj saradnji. Predlog ustava je predviao i dve posebne vrste koje su oznaene kao nadlenosti Unije u promovisanju i koordiniranju ekonomskih politika i politike zapoljavanja i nadlenosti Unije u definisanju i sprovoenju zajednike spoljne i bezbjedonosne politike, ukljuujui postepeno oblikovanje zajednike odbrambene politike. Jedan od razloga njihovog posebnog tretiranja se nalazi i u injenici da u ovim oblastima, za razliku od oblasti u kojima e se koristiti prethodne vrste ovlatenja, ne postoji potreba donoenja akona ve poteba da se obezbjedi "kretanje u odreenom pravcu" u cilju vee efikasnosti.

KORIENJE NADLENOSTI Naelo supsidijarnosti u sistemu podjele vlasti Novo naelo supsidijarnosti nije kreirao Sud pravde, ve drave lanice Mastrikim izmjenama Ugovora o Evropskoj zajednici. Prema odredbama lana 5. Ugovora o Evropskoj Zajednici u oblastima koje ne spadaju u njenu iskljuivu nadlenost Zajednica moe u skladu sa naelom supsidijarnosti, preduzimati mjere samo ako i ukoliko ciljevi i predviene akcije ne mogu biti ostvareni u potrebnoj mjeri od strane drava lanica, odnosno ako mogu biti uspjenije ostvareni od strane Zajednice, imajui u vidu veliinu ili uinak predviene akcije. Naelo vodi porijeklo iz ustava federalnih drava u kojima slui da regulie raspodjelu nadlenosti izmeu federalne drave i njenih djelova konstituenata. Njegov osnovi cilj je bio da omogui da se vlast raspodjeli to je mogue niim nivoima,koji su odgovorni za njegovo sprovoenje. Naelo moe biti posmatrano u politikom i u pravnom smislu. U politikom smislu naelo supsidijarnosti odrava odnos Zajednice i drava lanica. Osnovni politiki cilj je da se nivo odluivanja to vie priblii graanima i da se rjeavanje problema lokalizuje tamo gdje su oni nastali i gdje postoje, kako bi se poveela demokratinost Zajednice, a da se pri tome sauva efikasnost Zajednice i njeno akciono jedinstvo uvjeek kad je to potrebno. U pravnom smislu, kao izvor komunitarno prava, naelo supsidijarnosti odreuje uuslove pod kojima Zajednica moe vriti ovlaenja iz tzv.konkurentnih nadlenosti. Do donoena Mastikog sporazuma,Zajednica je funkcionisala zahvaljujui ovlaenjima koja su na njene organe prenjele drave lanice u obimukoji je bio neophodan za ostvarivanje kuomunitarnih ciljeva. Samo neke od tih ovlatenja i to ona koja su bila odreena kao implementirajua , Zajednica je delegirala na drave lanice. Kod korienja prava na legislativno regulisanje pitanja iz konkurentnih nadlenosti, vailo je pravilo prvenstva, odnosno zauzimanje konkretne konkurentne oblasti. Na takvo shvatanje sadrine i nain korienja konkurentnih nadlenosti odluujui uticaj imao je Sud pravde. Sud pravde je i prije donoenja sporazuma iz Mastrihta izgradio odreena pravila korienja konkurentnih nadlenosti. Prema shvatanjima Suda, drave lanice subile ovlaene da

koriste konkurentne nadlenosti sve dok to nije i u mjeri u kojoj to nije uinila prije toga Zajednica i obrnuto. Kod korienja konkurentnih nadlenosti primjenjuju se 2 principa:

1. Kad nije propisana nadlenost Zajednice, badkenost pripada dravama lanicama

2. U sluaju konkurentnih nadlenosti, u koliko je ii u mjeri u kojoj je Zajednica izvrila svoju nadlenost suprotnim aktima koji bi usvojila neka drava lanica ne priznaje se pravno dejstvo.

Prema novom naelu supsidijarnosti, Zajednici je dozvoljeno da u oblasti konkurentne nadlenosti preuzima mjere amo pod odreenim restriktivnim uslovima u odreenim i ogranienim situacijama. Time je Zajednica praktino stavljenja u podreeni poloaj u odnosu na drave lanice. Naelo supsidijarnosti iz Ugovora o Evpropskojzajednici ograniava aktivnosti ili u irem smislu nadlenost Zajednice po dva osnova. Prvo, Zajednica se u preduzimanju mjera i akcija moe pozvati na naelo supsidijarnosti samo u sluajevima konkurentne nadlenosti i pod uslovom da ta ovlaenja nisu ve koriena ili iscrpljena od strane drava lanica. Drugo i kad je zadovolje prvi uslov, aktivnost Zajednice je ograniena po obimu i intenzitetu samo na one mjere i akcije koje su neophodne da se na najbolji nain ostvare predvieni ciljevi kriteriju efikasnosti. To znai da nije dovoljno da se akcijom na komunitarnom nivou postie efikasnost u ostvarivanju zadatog cilja ve i da se taj cilj ne moe na zadovljavajui nain ostvariti akcijama na nacionalnom nivou. Oba kriterijuma moraju biti ispunjeni kumulativno. Postoje odreeni problemi i nejasnoe i u samom sprovoenju ovog naela u praksi. Primjena naela supsidijarnosti podrazumjeva postojanje preciznog i sveobuhvatnog ustava. Ugovor o Evropskoj zajednici se ne moe u sadrinskom smislu smatrati sveobuhvatnim ustavom, pa se naelom supsidijarnosti niti kreijarju nove nadlenosti Zajednice, niti se one oduzimaju od drava lanica. Naelo supsidijarnosti u tom smislu ne nudi pravno rjeenje problema podjele nadlenosti u kvazi federalnim i slinim zajednicama kao to je Evropska zajednica. U praktinoj primjeni princip supsidijarnosti izaziva brojne dileme jer je nemogue unaprijed postaviti jasne vodie kad e se ovo naelo primjenjivati. Pri tome se istie prigovor da su kriterijumi predloeni Ugovorom o osnivanju isuvie neprecizni i iroki i da mogu dovesti u pitanje ak i one nadlenosti koje su ve prenjete na Zajednicu, ako bi na drave lanice bilo prenjeto pravo politike kontrole nad njegovim sprovoenjem. S druge strane, Sudu pravde je povjeren jo jedan delikatan i odgovoran zadatak da pravnom kontrolom potovanja i sprovoenja ovog naela obezbjedi poeljni balans ovalenja izmeu drava lanica i Unije, iako Ugovorom o osnivanju nije predvien poseban postupak za to. U tumaenju i primjeni naela supsidijarnosti konstatovana su tri problema. Prvi problem nastaje zbog toga to ne postoji jasno razgranienje izmeu ekskluzivne i neekskluzivne nadlenosti. Drugi problem se tie novih politika kojima su Zajednici data opta legislativna ovlaenja. Trei problem nastaje zbog toga to nije odlueno ko je i po kojoj proceduri nadlean da odluuje da li e se naelo supsidijarnosti primjenjivati u konkretnom sluaju: da li su to drave lanice, Komisija, Evropski parlament, Savjet, Evropski savjet ili Sud pravde. Naelu supsidijarnosti je pojerena uloga sredstva za spreavanje evropskog centralizma i pretjeranog birokratizma u Zajednici. Na taj nain e se ostvariti bolja ravnotea izmeu razliitih centara odluivanja u korist niih centara. U sluaju korienja konkurentnih nadlenosti, naelo supsidijarnosti daje primat nacionalnim mjerama, ime je napravljena kontra tea proirenim nadlenostima koje je u vie oblasti Zajednica dobila Sporazumom iz Mastrihta. Zbog nepravnosti i neodreenosti naela supsidijarnosti bilo je potrebno jasno definisati listu iskljuivih nadlenosti Zajednice i listu zadranih nadlenosti drava lanica i priznati primat nacionalnog prava na d pravom Zajednice. To je uinjeno Protokolom o primjeni naela supsidijarnosti i proporcionalnosti. Protokolom su blii uslovi za primjenu navdenih naela definisani u takama kojima je odreeno:

1. Da e svaki organ voditi rauna o naelu supsidijarnosti prilikom nadlenosti koje su im dodjeljene

2. Da e se u primjeni naela supsidijarnosti potovati opte odredbe i ciljevi Ugovora, posebno u pogledu potpunog ouvanja tekovina Zajednice i ravnotee meu organima

3. Da se primjenom naela supsidijarnosti nee dovesti u pitanje nadlenost kojima raspolae Evropska zajednica na osnovu Ugovora u skladu sa tumaenjem datim od strane Suda pravde

4. Da se za svakiprijedlog propisa mora priloiti obrazloenje u pogledu potovanja naela supsidijarnosti i razlozi zbog eka se odreeni cilj moe lake ostvariti na nivou Zajednice

5. Da svaka akcija Zajedice, da bi bila opravdana, mora da zadovolji dva aspekta naela supsidijarnosti: da se ciljevi predloene akcije ne mogu u dovoljnoj mjeri realizovati djelovanjem na nivou drava lanica i da se bolje mogu relaizovati akcijom Zajednice

6. Da bi oblik aktivnosti Zajednice trebalo da bude to jednostavniji7. Da bi mjere zajednice trebalo da ostave to je mogue vie prostora nacionalnim mjerama8. Da su u sluaju kad primjena naela supsidijarnosti djeluje tako da se odustane od akcije na

nivou Zajednice, drave lanice obavezne da u sovjim aktivnostima potuju opta pravila iz l.10.Ugovora

9. Da Komisija treba da pokree iroke konsultacije prije podnoenja zakonodavnih postupaka, da prilae obrazloenje svojih prijedloga u pogledu potovanja naela supsidijarnosti, da uzme u obzir terete koji pri tome nastaju za Zajednicu i za drave lanice

10. Da e Evropski savjet uzeti u obzir izvjetaj Evropske komisije o primjeni lana 5. Ugovora o osnivanju

11. Da e Evropski parlament i Savjet razmatrati usklaenjost priijedloga Komisije u odnosu na lan 5. Ugovora o osnivanju

12. Da e Savjet u okviru obrazloenja datog radi usvajanja zajednikog stava informisati Evropski parlament o svojoj ocjeni primjene lana 5. Ugovora o osnivanju

13. Da e potovanje naela supsidijarnosti biti razmotreno u skladu sa pravilima koja perdvia Ugovor o osnivanju.

Naelo proporcionalnosti. Ovo naelo ima za cilj da odredi vrstu mjere ili odgovarajue sredstvo koje se u moe u odreenom sluaju koristiti. Njegovu sadrinu je pod uticajem Njemake prakse tokom vremena utvrivao Sud pravde. Mastrikim izmjenama Ugovora o osnivanju Evropske zajednice propisano je da mjere Zajednice ne smiju prei okvire onoga to je neophodno da bi se postigli ciljevi ovog Ugovora. U tom smislu ovo naelo slui kao osnova za provjeru naina vrenja legislativnih i izvrnih ovalenja od strane Zajednice. Provjera se odnosi kako na korienje ovlaenja od strane Zajednice prema dravama lanicama, tako i prema pojedincima, ali i za ocjenu aktivnosti drava lanica koje preduzimaju u oblastima koje su prenjete u nadlenost Zajednice.Odredbama lana 5. Ugovora o Evropskoj zajednici je propisano da mjere Zajednice ne smiju pralaziti okvire onoga to je neophodno da bi se postigli ciljevi ovog Ugovora.

Naelo blie saradnje. Institut blie saradnje je nastao iz prakse pojedinih drava lanica koje su eljele da izvan institucionalnog okvira predvienog Osnivaskim ugovorima u odreenim oblastima izmeu sebe uspostave bliu saradnju od one koja je bila predviena. U tom cilju su korieni razliiti instrumenti kao to su Sporazum o socijalnoj politici ili engenski protokol. U Mastrikom sporazumu su formulisane odredbe kojima je pojedinim dravama bilo dozvoljeno da koriste tzv. Klauzule o izlasku (opt out) i da odstupe od pojedinih aspekata zajednike politike, kao to je jedinstvena valuta. Ugovorom iz Amsterdama su propisani uslovi u kojma drave lanice mogu koristiti ojaanu saradnju kao posljednje sredstvo za ostvarivanje onih ciljeva koji nisu mogli biti ostvareni primjenom redovnih postupaka. Prihvaeno je rjeenje prema kome odluku o uspostavljanju blie saradnje donosi Savjet kvalifinovanom veinom na predlog Komisije i nakon konsultovanja Evropskog parlamenta. Pri tome su ostale drave lanice zadrale svojevrsno pravo veta koje mogu da koriste u sluajevima znaajnih nacionalnih interesa Prema odredbama

Ugovora o Evropskoj uniji i Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, dravama lanicama je dozvoljeno da meusobno razvijaju bliu saradnju pod uslovom da ta saradnja:

1. Ima za cilj da omogui realizaciju ciljeva Unije, kao i zatitu i jaanje njenih interesa2. Potuje naela pomenutih Ugovora i jedinstven institucionalni okvi Unije3. Se koriste tek u krajnjem sluaju kad ciljevi pomenutih ugovora ne mogu da budu ostvareni

primjenom odgovarajuih procedura koje su u njima predviene4. Se odnosi bar na veinu drava lanica5. Ne utie na acquis communitarue ( tekovine Zajednice) i na mjere koje su usvojene u

okviru primjene pomenutih Ugovora6. Ne utie na nadlenost prava, obaveze i interese drava lanica koje u tome ne uestvuju7. Ostaje otvorena za sve drave lanice i omoguava im da se u svakom momentu ukljue u

tu saradnju, pod uslovom da potuju odluku kao i sve ostale odluke koje su u tom okviru naknadno donjete

8. Potuju dodatne specifine kriterijume koji su predvieni u lanu 11. Ugovora o osnivanju Evropske zajenice.

Predmet bilie saradnje je Ugovorom o Evropskoj uniji bio odreen na oblasti slobode sigurnosti i pravde. One drave lanice koje ne ele da uestvuju u toj saradnji su obavezne da ne ometaju njenu realizaciju od strane drava lanica koje u njoj uestuju. U pravnoj teoriji se miljenja o prednostima i nedostatcima uvoenja blie saradnje dijametralno razlikuju od onih koji u njoj vide spasonosni recept za opstanak Zajednice makar i u koncentrinim krugovima ili sa vie brzina, do onih koji smataju da se bliom saradnjom zapravo otvara proces definitivnog raslojavanja Zajednice koji moe dovesti u pitanje i njen opstanak. Komisija je predlagala dalje ublaavanje uslova za ulazak u bliu saradnju davanjem prava i da samo jedna treina zainteresovanih lanica uspostavi bliu saradnju, proirivanjem saradnje i na oblasti bezbjedonosne i odbrambene politike i ukidanjem prava veta. Ovakav prijedlog je podrala prva estorka originarnih osnivaa: Njemaka,Francuska, Italija i zemlje Beneluksa. Ostale su se u svojim prijedlozima zalagale za otrije uslove za uspostavljanje blie kooperacije istiui opastnost od razblaivanja kohezije.

EVROPSKO GRAANSTVO KAO KONSTITUTIVNI ELEMENT ZAJEDNICE I UNIJEPojam i znaaj graanstva u EU. Pojam graanina Unije je prvi put u zvaninom dokumentu upotrebljen u Altierijevom Nacrtu Ugovora o uspostavljanju Evropske unije koji je 1984.god usvojio Evropski parlament. U 1987.god Savjet je u svojoj Erasmusodluci prvi put uputio na Evropu graana da bi tri godine kasnije usvojio tri uputstva o pravima lica na boravak izvan njihovh matinih drava. Navedene inicijative pokazuju da je osmiljavanje i stvaranje pojma graanstva ilo preko slobode kretanja lica i preko davanja politikih prava dravljanima drava lanica. Nagoveteni pojam graanina je kasnije ozvanien Sporazumom im Mastrihta. Promjene koje su Sporazumom iz Mastrihta uinjene u Ugovoru o Evropskoj Zajednici su obrazloene eljom da se kreira Evropa graana Dravljani drava lanica stiu graanstvo Evropske unije automatski. Ono ne zamjenjuje njihovo dravljanstvo u odnosnim dravama lanicama, ve postoji paralelno kao komplemantarno pravo sa dravljanstvom. Osnovni cilj priznavanja graanstva bi trebalo vidjeti u jaanju politikih prava pojedinaca da kao dravljani drava lanica, ali nezavisno od konkretne politike veze sa matinom dravom uestvuju u politikom ivotu Unije. U ocjene o prirodi evropskog graanstva, odnosno model koji je prihvaen u Ugovoru o osnivanju Evropske zajednice isticani su sljedei: model trino orijentisanog graanina, socijalnog graanina i republikanskog. U prvom modelu naglasak je trebalo da bude stavljen na ekonomska prava takvog graanina i na njegovu ekonomsku ulogu. U drugom modelu naglasak je stavljen na elemente drutvenog blagostanja, dok su treim modelom bile naglaene politike karakteristike graanina i njegovo uee u politikom ivotu.

Prava i obaveze koje proizilaze iz graanstva Evrposke unije. U osnovne slobode spada pravo da se slobodno kreu i da borave na teritoriji drava lanica pod ogranienjima koje su odreena Ugovorom i mjerama donjetim na osnovu njega. Politika prava koja proizilaze iz graanstva Evropske unije obuhvataju:

1. Pravo da biraju i da budu birani za Evropski parlament, kao i na optinskim izborima u dravi lanici u kojoj imaju boravite, pod istim uslovima kao dravljani te drave

2. Pravo da na teritoriji neke tree zemlje, gdje drava lanica iji je on dravljanin nije predstavljna, uiva zatitu diplomatskih i konzularnih predstavnitava bilo koje drave lanice pod istim uslovima ko dravljanin te drave

3. Pravo da se peticijom obraaju Evropskom parlamentu, da se ale Evropskom ombdusmanu kao i pravo da se obraaju savjetodavnim instiucijama i organima Unije na jednom od slubenih jezika i da primaju odgovore na istom jeziku

Pod sekundarnim pravima se podrazumjevaju prava graanina Unije kao poreskih obveznka, korisnika socijalnih pomoi i kao potroaa.

Pravo kretanja i boravka. Pravo ili sloboda kretanja su ve Rimskim ugovorom proklamovani kao jedno od osnovnih naela na kome se zasniva unutranje trite zajednice. Uvoenjem pojma graanstva sloboda kretanja je priznata i ostalim licma, svim graanima Unije, bez obzira da li obavljaju ekonomsku aktivnost u drugoj dravi lanici. Sud pravde je priznao da graanstvo, moe doprinjeti priznavanju tzv.zakonitog boravka i da se po tom osnovu graanima bez obzira da li obavljaju ekonomsku aktivnost, moe priznati uivanje odreenih socijalnih pogodnosti u domaoj dravi lanici.

Politika prava. Pod osnovnim politikim pravima se kao to je ve navedeno podrazumjevaju pravo graana Unije da biraju i da budu birani na optinskim izborima i za Evropski parlament u dravi lanici u kojoj imaju boravite, koja nije njihova matina drava pod istim uslovima kao i domai dravljani. U sutini rije je o istim pravima koja se ostvarju na razliitim nivoima: na nacionalnom nivou u okviru optina i nadnacionalnom nivou, u okviru Evropske unije. Za njihovo ostvarivanje potrebno je da budu stvoreni razliiti uslovi. Tako je za ostvarivanje aktivnog i pasivnog birakog prava na lokalnom nivou potrebno da drave lanice donose odgovarajue implementirajue propise.