Uvod u pravo EU - jedna od skripti koje su koristene prosle godine EVROPSKA UNIJA Evropska unija je nadnacionalna zajednica evropskih drava nastala kao rezultat procesa sradnje i integracije koji je poeo 50-ih godina 20. stoljea. Ona nije ni drava ni meunarodna organizacija nego predstavlja sui generis tvorevinu. Idejnim tvorcem dananje Evropske unije smatra se francuski ministar vanjskih poslova Robert Schuman koji je u tzv. Schumanovoj deklaraciji (9. maja 1950.) plasirao ideju o stavljanju njemako - francuske proizvodnje uglja i elika pod nadzor zajednikih institucija i inicirao stvaranje prve zajednice evropskih drava. Potpisivanjem tzv. Pariskog ugovora 18. aprila 1951. Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Savezna Republika Njemaka drave osnivai formirale su Evropsku zajednicu za ugalj i elik, koju je slijedilo osnivanje Evropske ekonomske zajednice i Evropske zajednice za atomsku energiju 1957. godine te Evropske unije 1992. godine. Temelji Evropske unije su Osnivaki ugovori, meu kojima su kljuni: Ugovor o evropskoj zajednici za ugalj i elik Pariski ugovor (1951./1952.), Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.), Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju (1957./1958) i Ugovor o Evropskoj uniji, te Jedinstveni evropski akt (1986./1987.), Ugovor iz Amsterdama (1997./1999.) i Ugovor iz Nice (2001./2003.). Novi, Ugovor iz Lisabona potpisan je 13. decembra 2007., a na snagu e stupiti 1. decembra 2009. Evropska unija esto se opisuje pomou proelja grkog hrama sa tri stuba. Prvi stub Evropske unije je Evropska zajednica, a ukljuuje tri zajednice: Evropsku zajednicu za ugalj i elik (prestala je postojati 2002. godine po isteku Ugovora o Evropskoj zajednici za ugalj i elik, a politike vezane za ugalj i elik prenesene su u Ugovor o Evropskoj zajednici), Evropsku ekonomsku zajednicu (Evropska zajednica) te Evropsku zajednicu za atomsku energiju. Drugi stub ini saradnja drava u vanjskoj i sigurnosnoj politici, a trei saradnja policije i pravosua u krivinim stvarima. Evropska unija nema pravni subjektivitet, nosioci pravnog subjektiviteta su Zajednice. Ciljevi Evropske unije su promocija ekonomskog i socijalnog napretka, balansiran i odriv razvoj, jaanje ekonomske i socijalne kohezije, uspostavljanje monetarne i ekonomske unije, afirmiranje vlastitog identiteta na meunarodnoj sceni, ouvanje i razvijanje Unije kao prostora slobode, pravde i sigurnosti te ouvanje i nadogradnja acquis communautaire-a. Evropska unija funkcionira na principima legaliteta, autonomije, supremacije, supsidijarnosti, proporcionalnosti i solidanosti te ima izgraenu institucionalnu strukturu koju ine zajednike institucije (Vijee EU, Evropska komisija, Evropski parlament, Sud pravde Evropskih zajednica i Evropski revizorski sud), finansijski organi, interinstitucionalni organi, agencije te decentralizirani organi. Danas, nakon pet valova proirenja, Evropsku uniju ini 27 evropskih drava: Austrija, Belgija, Bugarska, eka, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Grka, Holandija, Italija, Irska, Letonija, Litvanija, Kipar, Luksemburg, Malta, Maarska, Njemaka, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovaka, Slovenija, panija, vedska i Velika Britanija. 1.EVROPSKA ZAJEDNICA ZA UGALJ I ELIK 1

Evropska zajednica za ugalj i elik je prva od tri evropske zajednice, a uspostavljena je potpisivanjem Ugovora o Evropskoj zajednici za ugalj i elik 18. aprila 1951. u Parizu. Ugovor je stupio na snagu 23. jula 1952. Osnivai ove prve Evropske zajednice su: Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Njemaka. Nastala je na osnovu Schumanovog plana u okviru kojeg je 1950. godine predloeno uspostavljanje zajednike nadlenosti nad industrijom uglja i elika poslijeratne Francuske i Njemake, te drugih drava koje im se odlue prikljuiti. Njen cilj bio je uspostavljanje zajednikog okvira za proizvodnju i distribuciju uglja i elika te autonomnog sistema institucija koji e time upravljati iduih 50 godina. Prema Ugovoru o Evropskoj zajednici za ugalj i elik, taj rok istekao je 23. jula 2002. godine, ime je ova zajednica prestala postojati. Pitanja vezana za ugalj i elik su Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) prenesena u Ugovor o Evropskoj zajednici (bivi Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici) i dio su prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice). UGOVOR O EVROPSKOJ ZAJEDNICI ZA UGALJ I ELIK Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik potpisan je 18. aprila 1951. u Parizu, a stupio je na snagu 24. jula 1952. Ovaj ugovor esto se naziva Pariskim ugovorom. Ugovor su potpisale: Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Njemaka i njime je osnovana prva Evropska zajednica Evropska zajednica za ugalj i elik. Potpisivanje Ugovora slijedilo je inicijativu Roberata umana, tadanjeg francuskog ministra vanjskih poslova, o stavljanju francusko-njemake proizvodnje i distribucije uglja i elika u nadlenost zajednikih institucija, koja je objavljena u tzv. umanovom planu 1950. godine. Cilj Ugovora bio je stvaranje zajednikog trita uglja i elika te unapreenje razvoja ekonomije, rast zaposlenosti i ivotnog standarda u zemljama potpisnicama. Zajedniko trite uglja, eljeza i starog eljeza zvanino je uspostavljeno 10. februara 1953., a elika 1. maja 1953. Stvaranje zajednikog trita uglja i elika podrazumijevalo je osiguravanje potpisnicama Ugovora jednakog pristupa resursima i sredstvima proizvodnje, uvoenje niih cijena i poboljanje uslova rada te modernizaciju proizvodnje i poveanje trgovine na meunarodnom nivou. Takoer, stvaranje zajednikog trita uglja i elika podrazumijevalo je uvoenje slobodne trgovine ovim robama bez carina i taksi, zabranu mjera i prakse diskriminacije ili drugih mjera podsticaja koje su do tada bile vaee u dravama potpisnicama Ugovora. Ugovorom su stvorene i institucije iji je zadatak bio njegovo provoenje: Visoka vlast (sada Evropska komisija), Skuptina (sada Evropski parlament) i Vijee ministara (sada Vijee EU) i Sud pravde (sada Sud pravde Evropskih zajednica), koje sada imaju status institucija Evropske unije. Ugovor o uspostavljanju Evropske zajednice za ugalj i elik bio je potpisan na 50 godina i istekao je 23. jula 2002., a time je i prva Evropska zajednica (Evropska zajednica za ugalj i elik) prestala postojati. Pitanja vezana za ugalj i elik su Ugovorom o Evropskoj uniji prenesena u Ugovor o Evropskoj zajednici i dio su prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice). 2.EVROPSKA EKONOMSKA ZAJEDNICA

2

Evropska ekonomska zajednica osnovana je potpisivanjem Ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici 25. marta 1957. u Rimu. Ugovor je stupio na snagu 1. januara 1958. Drave osnivai Zajednice su: Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Njemaka. Uz Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici, potpisan je i Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju EUROATOM (1957.). Ovi ugovori nazivaju se Rimskim ugovorima, a esto se sam Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici naziva Rimskim ugovorom. Evropskoj ekonomskoj zajednici prethodilo je osnivanje Evropske zajednice za ugalj i elik (1951./1952.) te neuspjeli pokuaji osnivanja Evropske odbrambene zajednice (1954.). Ona je imala za cilj uspostavljanje carinske unije, razvoj novih zajednikih politika, stvaranje zajednikog trita, te davanje politikih obrisa tadanjim integracijskim procesima meu dravama lanicama i podsticanje ujedinjenja Evrope. Kljunim uspjehom Evropske ekonomske zajednice smatra se uspostavljanje carinske unije, koje je podrazumijevalo ukidanje kvota i carinskih ogranienja na meusobnu trgovinsku razmjenu drava lanica te uvoenje zajednike carinske tarife prema treim zemljama. Uspjehom Zajednice smatra se i uspostavljanje zajednike poljoprivredne, trgovinske i transportne politike, koje su slijedile aktivnosti na uspostavljanju zajednike regionalne, industrijske i socijalne te politike okolia. Takoer, njenim uspjehom smatra se i polaganje temelja za uspostavljanje dananjeg unutranjeg trita Evropske unije. Ugovorom o Evropskoj ekonomskoj zajednici bilo je predvieno da se u roku od 12 godina uspostavi zajedniko trite koje bi se zasnivalo na slobodnom kretanju ljudi, usluga, robe i kapitala, a na osnovu Evropskog jedinstvenog akta (1986./ 1987.) 1. januara 1993. zvanino je uspostavljeno unutranje trite Evropske unije. Stupanjem na snagu Ugovora o Evropskoj uniji (1992./1993.) Evropska ekonomska zajednica preimenovana je u Evropsku zajednicu, a Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici u Ugovor o Evropskoj zajednici i dio je prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice). Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predvieno je da se ovaj ugovor ponovo preimenuje i njegov naziv bi trebalo da bude Ugovor o funkcioniranju Evropske unije. UGOVOR O EVROPSKOJ EKONOMSKOJ ZAJEDNICI Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici potpisan je 25. marta 1957. u Rimu, a stupio je na snagu 1. januara 1958. Drave potpisnice Ugovora su: Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Njemaka i njime je uspostavljena druga Evropska zajednica Evropska ekonomska zajednica. Uz Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici potpisan je i Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju Euratom (1957.). Ovi ugovori nazivaju se Rimskim ugovorima, a esto se sam Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici naziva Rimskim ugovorom. Ugovoru o Evropskoj ekonomskoj zajednici prethodio je Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik (1951./1952.) te neuspjeli pokuaji osnivanja Evropske odbrambene zajednice (1954.). Ciljevi Ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici bili su uspostavljanje zajednikog trita i davanje politike dimenzije razvoju bliskih veza evropskih drava. Ugovorom o Evropskoj ekonomskoj zajednici uspostavljena je carinska unija meu dravama potpisnicama, tj. ukinute su kvote i carinska ogranienja na meusobnu trgovinsku razmjenu te su uvedene zajednike carinske tarife prema treim zemljama. Ugovorom su 3

uspostavljene zajednike poljoprivredne, trgovinske i transportne politike, a njih su slijedile aktivnosti na uspostavljanju zajednike regionalne, industrijske i socijalne te politike okolia. Kljuni rezultat Ugovora je uspostavljanje zajednikog trita te polaganje temelja za uspostavljanje dananjeg unutranjeg trita Evropske unije. Ugovorom je predvieno da se u roku od 12 godina uspostavi zajedniko trite koje bi se temeljilo na slobodnom kretanju ljudi, usluga, roba i kapitala, a na osnovu Evropskog jedinstvenog akta (1986./ 1987.) 1. januara 1993. zvanino je uspostavljeno i unutranje trite Evropske unije. Za provoenje Ugovora osigurana je institucionalna struktura: Visoka vlast (danas Evropska komisija), Vijee ministara (danas Vijee EU), Ekonomski i socijalni odbor, te Skuptina (danas Evropski parlament) i Sud pravde (danas Sud pravde Evropskih zajednica) koje je dijelila sa ostale dvije zajednice (Evropskom zajednicom za ugalj i elik i Evropskom zajednicom za atomsku energiju). Uveden je mehanizam odluivanja (institucionalni trougao) na kojem se zasniva proces odluivanja u sadanjoj Evropskoj uniji. Ugovorom o Evropskoj uniji (1992. /1993.) je Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici preimenovan u Ugovor o Evropskoj zajednici i dio je prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice). Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predvieno je da se ovaj ugovor ponovo preimenuje i njegov naziv trebalo bi da bude - Ugovor o funkcioniranju Evropske unije. 3.EVROPSKA ZAJEDNICA ZA ATOMSKU ENERGIJU Evropska zajednica za atomsku energiju (Euratom) jedna je od prve tri Evropske zajednice evropskih drava. Euratom je osnovan potpisivanjem Ugovora o Evropskoj zajednici za atomsku energiju 25. marta 1957. u Rimu. Ugovor je stupio na snagu 1. januara 1958. Potpisivanju Ugovora o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju Euratomu prethodilo je potpisivanje Ugovora o osnivanju Evropske ekonomske zajednice, a ovi ugovori poznati su pod nazivom Rimski ugovori. Drave osnivai Euratoma su: Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i Njemaka. Svrha Euratoma bila je uspostavljanje i razvijanje evropske industrije atomske energije te razvoj istraivanja u oblasti nuklearne energije i njene upotrebe u civilne svrhe. Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) Ugovor o Euratomu postao je dio prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice). UGOVOR O EVROPSKOJ ZAJEDNICI ZA ATOMSKU ENERGIJU Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju Euratom potpisan je 25. marta 1957. u Rimu, a stupio je na snagu 1. januara 1958. Potpisivanju Euratoma prethodilo je potpisivanje Ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici, a ovi ugovori poznati su pod nazivom Rimski ugovori. Drave potpisnice Ugovora su: Belgija, Francuska, Italija, Luksemburg, Holandija i Njemaka, a njime je stvorena trea Evropska zajednica Evropska zajednica za atomsku energiju. Svrha Euratoma bila je uspostavljanje i razvoj evropske industrije atomske energije te razvoj istraivanja u oblasti nuklearne energije i njene upotrebe u civilne svrhe. Euratomom je uspostavljena institucionalna struktura za njegovo provoenje: Visoka vlast (danas Evropska komisija), Vijee ministara (danas Vijee EU), Ekonomski i socijalni odbor, te Skuptina (danas Evropski parlament) i Sud 4

pravde (danas Sud prave Evropskih zajednica) koje je dijelila sa ostale dvije zajednice (Evropskom zajednicom za ugalj i elik i Evropskom ekonomskom zajednicom). Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju je Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) postao dio prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice). 4.IZVORI PRAVA Uobiajeno je da se izvori prava Evropske unije dijele na primarne i sekundarne. Primarne izvore ine pravne norme sadrane u aktima koje su drave lanice donijele pri obavljanju njihove ugovorne i ustavne funkcije, djelujui kao subjekti meunarodnog prava i osnivai Evropskih zajednica i Evropske unije. Primarno pravo ine Osnivaki ugovori, njihovi aneksi i protokoli, koji zajedno s opim pravnim princima EU, ine tzv. tvrdo jezgro Evropske unije. Posmatrano hijerarhijski, ove norme imaju primat nad ostalim pravom EU. Sekundarni izvori prava ukljuuju pravne akte koje institucije EU donose u okviru nadlenosti koje su im dodijeljene Osnivakim ugovorima: uredbe, direktive, odluke, miljenja, preporuke. Izvor prava Evropske unije ini i praksa Suda pravde Evropskih zajednica. Takoer, u izvore prava Evropske unije ubrajaju se i svi meunarodni sporazumi koje su samostalno ili zajedniki zakljuile EU i drave lanice s treim stranama i meusobno, meunarodno obiajno pravo i opi pravni principi EU, ljudska prava, akti drugog i treeg stuba EU itd. ACQUIS COMMUNAUTAIRE Acquis communautaire (pravna teevina EU) jedan je od najznaajnijih pravnih i politikih principa evropskih integracija. Acquis je skup prava i obaveza koje sve drave lanice obavezuju i povezuju unutar Evropske unije. Pojam acquis dnosi se na ukupna prava, obaveze i predanost Zajednici, koji su kumulirani razvojem integracionog procesa, ili koje je EU ostvarila do danas, dosegla u pravnom i politikom smislu. Praksa Suda Evropskih zajednica stavila je acquis u rang ustavnog principa. U politikomsmislu, kljuno pravilo da su pravna dostignua Zajednice uslov o kojemse nemoe pregovarati. Acquis, shvaen kao ukupno dostignue Zajednice, svakodnevno se iri, uveava i reproducira.

U formalnom smislu, acquis ukljuuje: primarno pravo - osnivaki ugovori; meunarodni ugovori, meunarodno obiajno pravo i opi pravni principi EU; sekundarno pravo zakonodavstvo koju donose institucije EU; praksa Suda pravde Evropskih zajednica koja, de facto, takoer ini izvor prava EU; svaka druga obaveza (politika, pregovaraka i sl.) preuzeta od drava lanica u okviru aktivnosti EU. 5

Svaka zemlja koja podnosi zahtjev za lanstvo u Evropskoj uniji mora biti spremna da prihvati acquis u potpunosti i, to je jednako vano, mora biti sposobna da ga provede. Uslovi i nain prihvatanja i provoenja acquis-a sadraj su pregovora o lanstvu u EU koje drava kandidatkinja vodi s dravama lanicama i u tu svrhu dijeli se na poglavlja pregovora. Drave kandidatkinje petog kruga proirenja (2005./2007.) vodile su pregovore o 31 poglavlju, a sadanje drave kandidatkinje, Hrvatska i Turska, s kojima su pregovori o lanstvu otvoreni 2005. godine, te Island s kojim su pregovori otvoreni u julu 2010. godine pregovaraju o 35 poglavlja acquis-a. OSNIVAKI UGOVORI Osnivakim ugovorima definiraju se principi, pravni i institucionalni temelji Evropske unije te odnosi s dravama lanicama i meunarodnim organizacijama. Njihove odredbe stvaraju prava ne samo za drave lanice ve i za njihove graane te se na osnovu njih stvaraju institucije i tijela na evropskom nivou koja su nezavisna od vlasti drava lanica i na koja drave lanice prenose zakonodavna, upravna i sudska prava. U okviru Osnivakih ugovora razlikuju se tri vrste ugovora: originalni ugovori (Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik, Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici, Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju), ugovori o izmjenama koji su unijeli velike institucionalne, proceduralne promjene i promjene politika u oblastima odgovornosti tri zajednice i Evropske unije (npr. Jedinstveni evropski akt, Ugovor izAmsterdama, Ugovor iz Nice) te ugovore o pristupanju novih drava lanica. Hronoloki, najznaajniji ugovori potpisani su kako slijedi: Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik (1951./1952.); Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.); Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju (1957./1958.); Ugovor o spajanju (1965./1967.); Jedinstveni evropski akt (1987./1988.); Ugovor o Evropskoj uniji (1992./1993.); Ugovor iz Amsterdama (1997./1999.); Ugovor iz Nice (2001./2003.). Ugovor iz Lisabona (2007./2009.)

UREDBA Uredba je sekundarni izvor prava EU i uz direktivu je najvaniji pravni akt Zajednice koji obavezuje u potpunosti i direktno je primjenjiva u svim dravama lanicama. Uredba neposredno obavezuje drave lanice, njihove organe i sudove, kao i fizika i pravna lica, koja se moraju ponaati u skladu s uredbama 6

na isti nain kao i s domaim zakonom. Svrha uredbe je ujednaivanje prava drava lanica, odnosno zamjena postojeih normi drava lanica, ako one postoje. Domae norme koje nisu u skladu s uredbom moraju se ukinuti. Uredbe postaju dio pravnog sistema drave lanice automatski, nakon njihovog stupanja na snagu i jednako u svim dravama lanicama EU. Da bi postala primjenjiva, svaka uredba mora biti objavljena u Slubenom glasniku Evropske unije. DIREKTIVA Direktiva je izvor sekundarnog prava Evropske unije i pravno je obavezujui akt za drave lanice EU. Direktive obavezuju u pogledu ciljeva koji treba da se postignu, ali ostavljaju slobodu u pogledu izbora oblika i metoda za njihovo provoenje. Upuuju se dravama lanicama, obavezujui ih na usvajanje zakona i drugih propisa kojima se preuzima sadraj direktive u domae zakonodavstvo. Za razliku od drugih izvora sekundarnog prava kao to su uredbe, direktivom se ne stavlja van snage domai propis, nego se domai propis usklauje s propisima EU. Cilj direktive je pribliavanje, a ne potpuno ujednaavanje pravnih sistema drava lanica. Drave lanice obavezne su da provedu direktivu u potpunosti i na najefikasniji nain. U tekstu propisa kojima se provodi direktiva moraju se na jasan i nedvosmislen nain regulirati prava i obaveze, te osigurati njihovo izvravanje i pravna zatita nadlenih organa drava lanica. U sluaju da drava lanica nepravilno prenese direktivu ili to uope ne uini u zadatom roku, na osnovu prakse Suda pravde Evropskih zajednica uspostavljeno je pravilo da se fiziko ili pravno lice moe direktno pozivati na direktivu i prava koja iz nje proizilaze pred organima drave lanice. ODLUKA Odluka je vrsta obavezujueg pravnog akta Zajednice (prvi stub EU) koja ima specifinu primjenu i spada u sekundarne izvore prava Evropske unije. Odluke se upuuju dravi lanici, pravnom ili fizikom licu i u potpunosti ih obavezuju. Kada se odluka uputi dravi lanici, ona mora donijeti odgovarajui pravni akt s ciljem provoenja ove odluke, a kada je upuena pravnom ili fizikom licu, drava lanica obavezna je osigurati da je lice kojem je upuena provede, odnosno stvoriti uslove za ostvarivanje prava koja su dodijeljena njome. Ugovorom iz Amsterdama (1997./1999.) odluka se, uz okvirnu odluku, uvodi kao novi pravni akt i u trei stub EU (policijska i pravosudna saradnja u krivinim stvarima) i njome je zamijenjen dotadanji akt - zajednika akcija. Okvirna odluka koristi se s ciljem pribliavanja zakona drava lanica. Predlae je Evropska komisija ili drava lanica, a usvaja je Vijee EU. Ona je obavezujua u smislu krajnjeg rezultata, ali ostavlja dravi lanici izbor forme i naina njegovog ostvarivanja. Nema direktno djelovanje, a mjere za njihovo provoenje usvaja Vijee EU jednoglasno ili kvalificiranom veinom. Odluka se koristi u sve ostale svrhe u treem stubu osim pribliavanja zakona drava lanica. One su takoer obavezujue i sve mjere potrebne za njihovo provoenje donosi Vijee EU kvalificiranom veinom.

7

MILJENJE Miljenje je pravni akt neobavezujueg karaktera koji donosi Vijee EU ili Evropska komisija i koji se upuuje dravama lanicama i/ili pravnim licima na osnovu planiranih inicijativa Evropske unije. Uz uredbu, direktivu, odluku i preporuku, miljenje je dio sekundarnih izvora prava EU. Miljenje je izjava ili procjena o odreenoj situaciji ili razvoju u odreenim oblastima koje su u nadlenosti Zajednice ili drava lanica. Ono je sredstvo voenja zakonodavstava drava lanica u eljenom smjeru. Miljenje ima neposredno pravno djelovanje kada prethodi donoenju obavezujuih pravnih akata ili u sluaju kada institucija koja ih donosi preuzima odreenu obavezu. PREPORUKA Preporuka je pravni akt koji donose institucije Evropske unije i spada u sekundarne izvore prava Evropske unije. Nema obavezujui karakter, a upuuje se dravama lanicama i/ili pravnim licima. Preporuka predstavlja specifian poziv na odreeno ponaanje, odnosno preduzimanje mjera u oblastima koje su u interesu Zajednice (prvi stub EU). Ona predstavlja sredstvo voenja zakonodavstava drava lanica u poeljnom smjeru. Preporuka ima neposredno djelovanje kada prethodi donoenju obavezujuih pravnih akata ili u sluaju kada institucija koja ih donosi preuzima odreenu obavezu. PRAVNI INSTRUMENTI ZAJEDNICE Pojam pravni instrumenti Zajednice odnosi se na instrumente (pravne akte) koje institucije Zajednice (Evropski parlament djelujui zajedno s Vijeem EU, Vijee EU i Evropska komisija) imaju na raspolaganju za izvravanje svojih zadataka. Instrumenti su definirani Ugovorom o Evropskoj zajednici. To su: uredbe - obavezujue i direktno primjenjive u svim dravama lanicama; direktive - obavezujue za drave lanice u smislu rezultata koje treba postii, ali ostavljaju stor za aktivnosti u pogledu oblika i sredstava provoenja; odluke - obavezujue za one kojima su upuene; preporuke i miljenja - neobavezujui, deklarativni instrumenti. Uz ove instrumente takoer je kroz praksu razvijen niz tzv. sui generis instrumenata kao to su meuinstitucionalni sporazumi, rezolucije, zakljuci, kominikei, zelena i bijela knjiga itd. Takoer u drugom i treem stubu EU (zajednika vanjska i sigurnosna politika i policijska i pravosudna saradnja u krivinim stvarima) razvijeni su posebni instrumenti. U drugom stubu to su: zajednika strategija, zajednika akcija, zajedniki stavovi. Instrumenti u treem stubu su: zajedniki stavovi, okvirna odluka, odluka, konvencija. Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predvieno je da pravni instrumenti EU ostanu uredbe, direktive, odluke, preporuke i miljenja. Predviene su i odreene novine kao to su delegirani i provedbeni akti, preporuke koje usvaja Vijee kao smjernice te 8

pojednostavljenje pravnih instrumenata u okviru zajednike vanjske i sigurnosne politike.

5. PRAVO ZAJEDNICE Pravo Zajednice, u uem smislu, ine Osnivaki ugovori primarno zakonodavstvo i zakonodavni akti koje donose institucije Evropske unije sekundarno zakonodavstvo. U irem smislu, pravo Zajednice ine sva pravila pravnog poretka EU ukljuujui ope pravne principe, presude Suda pravde Evropskih zajednica, pravne akte koji se odnose na djelovanje EU u vanjskim odnosima, konvencije i drugi sporazumi zakljueni izmeu drava lanica, itd. PRIBLIAVANJE ZAKONODAVSTVA Pojam pribliavanja zakonodavstva podrazumijeva pribliavanje zakonodavstva/pravnih propisa drava lanica, drava kandidatkinja i potencijalnih kandidatkinja zakonodavstvu Evropske unije. Cilj pribliavanja zakonodavstva je reguliranje drutvenih odnosa na jedinstven ili to je mogue sliniji nain na nivou EU. S obzirom na stepen pribliavanja pravnih rjeenja, moe se govoriti o regulaciji na nivou Evropske unije iji je cilj stvaranje jedinstvenog pravnog rjeenja, odnosno uspostavljanje jedinstvenog pravnog sistema, te o regulaciji koja pribliava pravne sisteme na teritoriji EU, tj. pribliava propise drava lanica preuzimanjem odredbi prava EU u domae pravo. To se ostvaruje negativnom i pozitivnom integracijom/regulacijom. Negativnom integracijom/regulacijom postie se pribliavanje zakonodavstva striktnim zabranama, koje su sadrane u Osnivakim ugovorima i propisivanjem normi kojima se ograniava sloboda odreenog djelovanja drava lanica, odnosno suzdravanjem zakondavca Evropske unije od donoenja novih propisa. Pozitivnom integracijom/regulacijom propisi drava lanica pribliavaju se donoenjem i primjenom sekundarnih akata. Za pribliavanje zakonodavstva je vaan princip uzajamnog priznavanja koji omoguava da se odredbe jedne drave lanice primjenjuju kao ekvivalentne odredbama koje se primjenjuju u drugoj dravi lanici. To znai da svaka drava lanica priznaje zakone druge drave te da se ne moraju svi sektori pribliavati i da u tim sektorima pribliavanje moe biti ogranieno na kljune zahtjeve. S obzirom na mjere, razlikuju se tri vrste pravnog pribliavanja.

- unifikacija domae propise zamjenjuju propisi EU u odreenim oblastima u kojima EU ima potpunu nadlenost. Glavni instrument unifikacije su uredbe.

- usklaivanje (harmonizacija) - domai propisi usklauju se s ciljevima postavljenim u propisima EU. Glavni instrument za usklaivanje su direktive. Tri 9

su metode usklaivanja: transpozicija, preformulacija i referiranje. Transpozicija je prenoenje teksta propisa EU u domae pravo i njome se postie potpuno i pravilno ispunjavanje obaveza. Preformulacija je preuzimanje sutinske obaveze koja proizlazi iz propisa. Referiranje (pozivanje) se koristi rijetko, a podrazumijeva navoenje odredbi odreenog propisa u aneksima domaih propisa. Razlikujemo potpuno i minimalno usklaivanje. Potpunim usklaivanjem se detaljno i cjelovito regulira odreena oblast i dravi lanici se ne ostavlja prostor za dodatno reguliranje. Minimalnim usklaivanjem uspostavlja se minimum pravne regulacije u odreenoj oblasti i omoguava dravi lanici dodatno reguliranje.

- koordinacija - odreenim pravnim aktima EU propisuje se koordinacija aktivnosti, razmjena informacija kao i zakljuivanje sporazuma o odreenim pitanjima izmeu drava lanica. Obavezu pribliavanja domaeg zakonodavstva s propisima EU i njegovu propisnu primjenu imaju sve drave lanice, a ovu obavezu imaju i drave kandidatkinje i drave potencijalne kandidatkinje. Bosna i Hercegovina je obavezu usklaivanja domaeg zakonodavstva sa pravnim propisima EU preuzela danom potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju (16. 6. 2008.). BiH je od 2000. godine do potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju provodila tzv. dobrovoljno usklaivanje domaeg sa zakonodavstvom EU. 6.PRINCIP SUPSIDIJARNOSTI Princip supsidijarnosti opi je princip Evropske unije prema kojem ona ne preduzima radnje (izuzev u oblastima svojih iskljuivih nadlenosti), osim ako one nisu djelotvornije od radnji preduzetih na nivou drave lanice, regije ili lokalne samouprave. Cilj principa supsidijarnosti je da osigura efikasno donoenje odluka na nivou to bliem graanima. Primjena ovog principa osigurava i neprekidnu provjeru provoenja aktivnosti na nivou EU i njene opravdanosti u odnosu na mogunost njenog provoenja na niim nivoima (nivo drave lanice ili regije). Princip supsidijarnosti definiran je u Ugovoru o Evropskoj zajednici. 7.PRINCIP PROPORCIONALNOSTI Princip proporcionalnosti opi je princip Evropske unije, a njime se kao i principom supsidijarnosti reguliraju nadlenosti Unije. Ovim principom institucije Evropske unije obavezuju se da uvaju proporcionalnost izmeu ciljeva koji treba da se postignu i sredstava koja se mogu koristiti za njihovo postizanje. Princip zahtijeva da mjere koje preduzimaju institucije ne prelaze granice onoga to je odgovarajue i potrebno kako bi se ostvarili ciljevi. Ovaj princip takoer nalae da se Evropska unija, kada su joj na raspolaganju razliiti oblici djelovanja, a ako su efekti isti, mora odluiti za pristup koji ostavlja najveu slobodu dravama lanicama i pojedincima. Princip proporcionalnosti definiran je Ugovorom o Evropskoj zajednici. 8.INSTITUCIJE EVROPSKE UNIJE 10

Status institucije Evropske unije imaju: Evropski parlament, Vijee ministara EU, Evropska komisija, Sud pravde Evropskih zajednica i Evropski revizorski sud, a osnovane su na osnovu Osnivakih ugovora. Uz spomenute kljune institucije, Evropska unija razvila je niz organa, izvrnih i konsultativnih tijela, agencija te slubi meu kojima posebno vanu ulogu imaju Evropsko vijee, Ekonomski i socijalni odbor, Odbor regija, Evropski ombudsmen, Evropska centralna banka, Evropska investiciona banka itd., koji zajedno ine institucionalni sistem Evropske unije. Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predvieno je da status institucije dobiju Evropsko vijee i Evropska centralna banka. Institucije Glavni lanak: Institucije Europske unije Europska unija ima vrlo sloen sustav institucija. Najvanije institucije Europske unije su: Vijee EU ili poznatije kao Vijee ministara EU. Vijeu ministara pomae u radu Odbor stalnih predstavnika (COREPER). Europska komisija Europski parlament Europski sud pravde, koji ukljuuje i Sud prvog stupnja Europsko vijee koje i nije tijelo (kvazi-institucija), ve sastanak na vrhu (summit) efova drava ili vlada drava lanica i predsjednika Europske komisije. Postoje jo i druga tijela i ustanove, te velik broj specijaliziranih agencija. EVROPSKI PARLAMENT Evropski parlament je jedina institucija Evropske unije ije lanove graani biraju na direktnim izborima i koja zastupa iskljuivo njihove interese na evropskom nivou. Njegovo osnivanje predvieno je Rimskim ugovorima (1957./1958.). Nastao je stapanjem skuptina Evropske zajednice za ugalj i elik, Evropske ekonomske zajednice i Evropske zajednice za atomsku energiju u jedinstvenu Skuptinu 1957. godine, na osnovu konvencije o odreenim zajednikim institucijama Evropskih zajednica, a inili su ga delegati zakonodavnog organa drava lanica. Od 1979. godine poslanici u Evropskom parlamentu biraju se na direktnim izborima svakih pet godina. Broj (minimalni i maksimalni) poslanikih mjesta za drave lanice odreen je Osnivakim ugovorima i njihovim revizijama te on odraava broj stanovnika drava lanica. Kvote za poslanika mjesta u Evropskom parlamentu za svaku novu dravu lanicu odreuju se ugovorom o pristupanju. Do 2004. godine Evropski parlament imao je 626 poslanika. Nakon pristupanja 10 novih lanica 2004. godine broj poslanika se, kako je bilo predvieno Ugovorom iz Nice (2001./2003.), poveao na maksimalnih 732. Nakon pristupanja Bugarske i Rumunije EU 2007. godine maksimalan broj poslanika privremeno je povean na 785, a u sazivu Evropskog parlamenta 2009. 2014. broj poslanika smanjen je na 736. Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) 11

predvieno je smanjenje broja poslanika na 750 plus predsjednik Evropskog parlamenta. Izbori za Evropski parlament organiziraju se u svakoj dravi lanici, a na tim izborima pravo glasa te pravo kandidiranja imaju ne samo dravljani drave koja popunjava svoju kvotu nego i dravljani druge drave lanice koji imaju prebivalite u toj dravi. To je jedno od novih politikih prava koje je graanima EU dodijeljeno uvoenjem instituta evropskog graanstva. Izabrani poslanici u Evropskom parlamentu rasporeeni su po politikim grupama. Politike grupe ne organiziraju se po dravnim blokovima ve prema politikim opredjeljenjima. Postoji sedam politikih grupa, i to: Evropska narodna stranka i evropski demokrati, Evropski socijalisti, Evropski liberali, demokrati i reformisti, Evropska ujedinjena ljevica/Nordijska zelena ljevica, Zeleni/evropski slobodni savez, Unija za Evropu drava, Evropa demokratije i razliitosti, Nezavisni/demokrati. Minimalan broj njihovih lanova je 20. Kao i svaki parlament, i Evropski parlament organizira svoj rad kroz odbore kojih trenutno ima 20. Njihov broj i oblasti koje pokrivaju prate oblasti nadlenosti EU. Evropski parlament takoer ima delegacije koje su zaduene za odnose s parlamentima zemalja nelanica EU i trenutno ih je 34. Evropski parlament ima svog predsjednika i 14 potpredsjednika te est povjerenika i oni se biraju na mandat od 30 mjeseci. Evropski parlament takoer ima i svoja politika tijela, a to su: Konferencija predsjednika koju ine predsjednici politikih grupa i predsjednik Parlamenta i zaduena je za organizaciju rada Evropskog parlamenta; Ured Evropskog parlamenta koji ine 14 potpredsjednika i est povjerenika koji su zadueni za unutranje funkcioniranje Parlamenta; povjerenici koji su zadueni za administraciju i finansije. Evropski parlament ima i Sekretarijat koji je smjeten u Luksemburgu i Briselu. Evropski parlament ima tri glavne uloge:

Zakonodavnu dijeli je s Vijeem EU i Evropskom komisijom. Zakonodavna uloga Parlamenta zasnovana je na postupcima saradnje, odobravanja, zajednikog odluivanja i konsultacija.

Demokratski nadzor - provodi nad drugim institucijama EU. Evropski parlamet u prvom redu prati rad Evropske komisije. Evropska komisija bez saglasnosti Evropskog parlamenta ne moe biti imenovana, a on joj moe izglasati nepovjerenje. Evropska komisija mu redovno podnosi izvjetaje, prisustvuje plenarnim sjednicama Evropskog parlamenta i odgovara na pismena i usmena pitanja. Evropski parlament takoer prati i rad Vijea EU i ima udjela u pripremi svih samita EU. Parlament takoer moe provoditi i demokratsku kontrolu ispitivanjem peticija graana i formiranjem privremenih istranih odbora.

Nadlenost da odluuje o budetu - zajedno s Vijeem EU i Evropskom komisijom. Budet predlae Evropska komisija, a zajedniki ga usvajaju Evropski parlament i Vijee EU. Evropski parlament ima posljednju rije o tzv. Neobaveznim rashodima. Da bi budet stupio na snagu, mora ga potpisati predsjednik 12

Evropskog parlamenta. Parlament takoer prati kako Evropska komisija upravlja budetom.

Rad Evropskog parlamenta podijeljen je u dvije faze: priprema plenarnih sjednica i plenarne sjednice. Sjedite Parlamenta je u Strazburu, a neka zasjedanja i sastanci parlamentarnih odbora odravaju se i u Briselu. Dio parlamentarnih slubi smjeten je i u Luksemburgu. EVROPSKA KOMISIJA Evropska komisija (Komisija Evropskih zajednica, Komisija) uz Evropski parlament i Vijee EU ini institucionalni trougao koji rukovodi i vodi Evropsku uniju te promovira zajednike evropske interese. Evropska komisija kao zajednika institucija EU uspostavljena je Ugovorom o spajanju (Merger Treaty) 1965. godine. Do tada su postojale tri tzv. visoke vlasti za tri zajednice (Evropska zajednica za ugalj i elik, Evropska ekonomska zajednica i Euratom). Evropska komisija je nezavisna institucija koja iskljuivo predstavlja i titi interese Evropske unije u cjelini. Komisija je pokretaka snaga unutar institucionalnog sistema EU i jedina ima pravo predlaganja (pravo inicijative) propisa, politika i programa djelovanja Evropske unije. Ona je i izvrno tijelo EU i odgovorna je za provoenje odluka Evropskog parlamenta i Vijea EU te za upravljanje i provoenje budeta. Takoer, ona je i uvar Ugovora te osigurava da se propisi Evropske unije provode u dravama lanicama. Evropska komisija ima mogunost da dravu lanicu koja ne provodi propise EU izvede i pred Sud pravde Evropskih zajednica. Evropska komisija zastupa Evropsku uniju na meunarodnom nivou kao portparol EU to omoguava da 27 drava lanica govori jednim glasom, a ona zastupa EU i pri sklapanju meunarodnih ugovora. lanovi Evropske komisije nazivaju se komesarima i imenuju se na petogodinji mandat. Predsjednika Evropske komisije imenuje Evropsko vijee kvalificiranom veinom, a njegovo imenovanje potvruje Evropski parlament. Nakon toga novoizabrani predsjednik u saradnji sa Vijeem predlae ostale lanove Komisije, a cijelu Komisiju imenuje Vijee nakon odobrenja Evopskog parlamenta. Iako se lanovi Evropske komisije biraju na prijedlog drava lanica, oni su nakon izbora obavezni da djeluju nezavisno i iskljuivo u skladu s interesima EU. Evropska komisija je, takoer, odgovorna Evropskom parlamentu i, u sluaju izglasavanja nepovjerenja, njeni lanovi moraju podnijeti ostavku. Do petog kruga proirenja, 1. maja 2004., Evropsku komisiju inili su predsjednik i 12 komesara. Veina od tadanjih 15 drava lanica imala je po jednog lana dok su tzv. velike lanice - Francuska, Italija, Njemaka, panija i Velika Britanija imale po dva. Od 2004. godine, na osnovu Ugovora iz Nice (2001./2003.), Evropsku komisiju ini po jedan komesar iz svake drave lanice, to je 27 komesara. Protokol o proirenju dodat Ugovoru iz Nice predvia smanjenje broja komesara u prvom sazivu Evropske komisije nakon proirenja EU na 27 drava lanica (2009. 2014.), a o broju komesara odluit e jednoglasno Vijee EU. Takoer, i Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predvieno je smanjenje broja komesara. Predvieno je da od 2014. godine 2/3 drava lanica imaju komesare u Evropskoj komisiji, a zastupljenost drava bit e 13

ureena sistemom rotacije. Meutim, na zahjev Irske, Evropsko vijee je na sastanku, odranom 18. i 19. 6. 2009., u Briselu, potvrdilo da e svaka drava lanica imati po jednog lana Evropske komisije. Evropska komisija podijeljena je na 26 generalnih direktorata i 15 slubi, koje su, takoer, podijeljene na direktorate, a unutar njih na odjele. Sjedite Evropske komisije je u Briselu, u Belgiji, a ona ima urede i u Luksemburgu, predstavnitva u svim dravama lanicama EU i delegacije u treim zemljama. Evropska komisija je politiko te glavno izvrno tijelo Evropske unije. Naziva se esto i Vladom EU. Evropska komisija zamiljena je kao tijelo koje djeluje tako da je odluivanje u njemu nezavisno od volje drave lanica (nadnacionalni karakter). Zajedno s Evropskim parlamentom i Vijeem Europske Unije, ini tri glavne institucije koje vode Europsku uniju. VIJEE EVROPSKE UNIJE Vijee Evropske unije (Vijee EU, Vijee ministara ili esto samo Vijee) je institucija u kojoj su zastupljeni interesi drava lanica EU. Vijee EU sastavljeno je od po jednog predstavnika iz svake drave lanice na ministarskom nivou i uvijek se sastaje u istom broju. Meutim, sastav Vijea mijenja se zavisno od teme o kojoj se na sastanku raspravlja te se u praksi Vijee manifestira kroz vie lica: kada se raspravlja o poljoprivrednoj politici, sastaju se ministri poljoprivrede; kada se radi o pitanju migracija, ministri unutranjih poslova, itd. Vijee EU sastaje se u devet razliitih oblika ili formacija: Vijee za ope poslove i vanjske odnose (GAERC), Vijee za ekonomske i finansijske poslove (ECOFIN), Vijee za saradnju u oblasti pravosua i unutranjih poslova (JHA), Vijee za zapoljavanje, socijalnu, zdravstvenu i potroaku politiku (EPSCO), Vijee za konkurenciju, Vijee za promet, telekomunikacije i energetiku (TTE), Vijee za poljoprivredu i ribarstvo, Vijee za okoli, Vijee za obrazovanje, mlade i kulturu (EYC). U okviru svoje zakonodavne uloge, koju u velikom broju sluajeva dijeli s Evropskim parlamentom, Vijee EU donosi propise za pitanja koja se tiu svih oblasti nadlenosti EU, dakle ne samo iz nadlenosti Zajednice (prvi stub), ve i evropske vanjske i sigurnosne politike te policijske i pravosudne saradnje u krivinim stvarima. Nadalje, Vijee EU, u ime Unije, sklapa meunarodne ugovore s dravama izvan njenih granica (tzv. tree zemlje) ili s meunarodnim organizacijama te s Evropskim parlamentom dijeli nadlenost nad usvajanjem budeta. Iz injenice da Vijee EU okuplja predstavnike izvrne vlasti drava lanica EU proizlazi da je to ujedno i mjesto na kojem se najdirektnije usklauju politike drava lanica kroz meusobnu saradnju i dogovore izmeu vlada drava lanice. U svojoj zakonodavnoj funkciji, Vijee EU odluke donosi jednoglasno, obinom ili kvalificiranom veinom. U drugom i treem stubu EU, dakle u oblastima zajednike vanjske i sigurnosne politike i u policijskoj i pravosudnoj saradnji u krivinim stvarima, donosi ih uglavnom jednoglasno. U kontekstu Zajednice Vijee EU u veini sluajeva odluke donosi kvalificiranom veinom, te u osjetljivim pitanjima (npr. porezi) jednoglasno. Kada Vijee odluuje kvalificiranom veinom, broj glasova koji pripada ministru pojedine drave lanice nije jednak. Glasovi su ponderirani zavisno od veliine drave. U sastavu od 27 drava lanica ukupan broj glasova je 345, a kvalificirana veina iznosi 255. 14

Takoer, prema odredbama Ugovora iz Nice te u budunosti Ugovora iz Lisabona (2007./2009.), kvalificirana veina bit e ostvarena ako uz odreeni broj glasova za odreenu odluku glasa i polovina drava lanica koje treba da odraavaju volju od 62%, odnosno 65% graana Evropske unije. Politiko vodstvo Vijea EU, pa time i Evropske unije rotira se svakih est mjeseci izmeu drava lanica po unaprijed utvrenom rasporedu. Predsjednitvo Vijea EU ima zadatak da usmjeri rad Vijea u periodu u kojem predsjedava, posreduje izmeu EU i drava lanica, te predstavlja EU prema ostatku svijeta. Ugovorom iz Lisabona uloga predsjedavajueg EU bit e preputena predsjedniku Evropskog vijea, a rotacija predsjedavanja Vijeem EU bit e zadrana za sve sazive Vijea, osim saziva za vanjske poslove, kojim e stalno predsjedavati visoki predstavnik za vanjsku i sigurnosnu politiku. U radu Vijea EU pomae Odbor stalnih predstavnika, uobiajenog naziva COREPER, koji imaju funkciju ambasadora drava lanica pri EU. Osim COREPER-a, Vijeu u radu pomae Generalni sekeretarijat smjeten u Briselu. Na elu Sekretarijata je generalni sekretar, koji je istovremeno visoki predstavnik EU za vanjsku i sigurnosnu politiku. Sjedite Vijea EU je u Briselu, a sastanci Vijea EU odravaju se i u Luksemburgu. Ne poistoveivati sa Evropskim savetom i Savetom Evrope. Vijee Evropske unije je tijelo u kojem se neposredno izraavaju interesi drava lanica Evropske unije. To je mjesto gdje se najefikasnije uspostavlja meusobna suradnja i dogovori izmeu vlada drva lanica. Ono donosi zakonodavne odluke u EU, zakljuuje ugovore sa treim dravama. Od 1993. naziva se i Vijeem ministara. EVROPSKO VIJEE Evropsko vijee je najvii politiki organ Evropske unije i kao takav uspostavljen je Jedinstvenim evropskim aktom 1986. godine. Rije je o sastancima efova drava/vlada EU-a, tzv. sastanci na vrhu ili samiti EU-a. Prvi sastanak Evropskog vijea odran je 1975. godine. Osim efova drava/vlada EU, Evropsko vijee ine i generalni sekretar Vijea EU i visoki predstavnik za vanjsku i sigurnosnu politiku, ministri vanjskih poslova EU, predsjednik Evropskog parlamenta i predsjednik Evropske komisije. U Evropskom vijee mogu uestvovati i ministri ekonomije i finansija i drugi ministri po potrebi. Predsjednik Evropskog vijea je ef drave/vlade drave predsjedavajue Vijeem EU. Evropsko vijee je politiki motor Unije. Ono razmatra sva najvanija unutranja i meunarodna politika pitanja, utvruje generalnu politiku Evropske unije, daje smjernice izvrnim institucijama EU i utvruje rokove za izvravanje usaglaenih prioriteta. Njegova uloga posebno je osnaena Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.). i uvoenjem nove nadlenosti u vanjskoj i sigurnosnoj politici. Iako ima vanu politiku ulogu, nema zakonodavnih nadlenosti. Evropsko vijee sastaje se dva puta tokom zasjedanja jednog predsjednitva, dakle ukupno etiri puta godinje. Ugovorom iz Nice (2001./2003.) utvreno je da e se, nakon to EU pristupi 18. lanica, svi sastanci Evropskog vijea odravati u Briselu. Sastanci na vrhu mogu biti formalni, neformalni i konsultativni. Nakon svakog sastanka na vrhu objavljuju se zakljuci predsjednitva kao zajedniki dokument, ali obavezujui su 15

samo zakljuci, preporuke ili neke druge mjere donesene na formalnim sastancima. Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predvieno je da se Evropsko vijee ustroji kao institucija Evropske unije. Takoer, predvieno je da Evropsko vijee dobije i predsjednika iji bi mandat trajao 30 mjeseci, s mogunou jednog reizbora, koji e se birati kvalificiranom veinom u Evropskom vijeu. Njegova nadlenost bila bi predstavljanje EU na meunarodnom nivou i koordinacija rada Evropskog vijea. Evropsko vijee donosit e odluke jednoglasno, ako Ugovorom nije drugaije predvieno. Ne poistoveivati sa Savetom Evrope i Savetom Evropske unije. Europsko vijee (engleski The European Council) sastanak je predsjednika drava ili predsjednika vlada drava lanica Europske unije. Europsko vijee ne treba mijeati s Vijeem Europske unije (koje se naziva jo i Vijeem ministara EU) koje je zasebno tijelo Europske unije, niti s Vijeem Europe, koje je zasebna meunarodna organizacija sa sjeditem u Strasbourgu, odvojena od EU. VIJEE EVROPE Vijee Evrope je najstarija evropska organizacija koja u dravama lanicama promovira demokratiju, potivanje ljudskih prava i pravnu dravu. Vijee Evrope osnovalo je, 5. maja 1949., deset evropskih zemalja: Belgija, Danska, Francuska, Holandija, Irska, Italija, Luksemburg, Norveka, Velika Britanija i vedska. Vijee Evrope danas broji 47 drava lanica. Sve lanice Evropske unije lanice su i Vijea Evrope i ono predstavlja svojevrstan filter za lanstvo u Evropskoj uniji. Kljuni zadatak Vijea Evrope je promocija demokratije, potivanje ljudskih prava i pravne drave, a aktivno je i u odravanju i promoviranju evropskog kulturnog naslijea. Djeluje takoer i kao forum koji prouava i trai rjeenja za itav niz aktuelnih drutvenih problema kao to su: socijalna iskljuenost, rasna, nacionalna i druga netrpeljivost, drutvena integracija migranata, bioetika pitanja, terorizam, trgovina drogom, trgovina ljudima, nasilje nad enama i drugi savremeni problemi evropskih drutava. Najveim dostignuem Vijea Evrope smatra se Evropska konvencija za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950./1953.) i uspostavljanje Evropskog suda za ljudska prava (1959./ 1998.). Organi Vijea Evrope su: Odbor ministara, Parlamentarna skuptina, Evropski sud za ljudska prava, Kongres lokalnih i regionalnih vlasti Evrope, te komesar za ljudska prava i Glavni sekretarijat Vijea Evrope. Sjedite Vijea EU je u Strazburu. Bosna i Hercegovina je lanica Vijea Evrope od 2002. godine. SUD PRAVDE EVROPSKIH ZAJEDNICA Sud pravde Evropskih zajednica je institucija Evropske unije, koja je uspostavljena Ugovorom o Evropskoj zajednici za ugalj i elik (1951./1952.). Zadatak Suda je da osigura da se zakonodavstvo Evropske unije tumai i primjenjuje na isti nain u svim dravama lanicama EU. Sud ima nadlenost da rjeava pravne sporove izmeu drava lanica EU, institucija EU, pravnih subjekata i fizikih lica. Najee razmatra etiri vrste predmeta: zahtjev za 16

preliminarno rjeenje, postupak zbog neispunjavanja obaveza, postupak ponitenja i postupak zbog proputanja djelovanja. Sud ini po jedan sudija iz svake drave lanice, a obino zasjeda u sastavu od 13 sudija (Velika komora) i u sastavu o pet ili tri sudije (komore). U radu sudijama pomae osam advokata, ija ju uloga izlaganje miljenja o predmetima to moraju raditi javno i nepristrasno. Sudije i advokati imenuju se zajednikom saglasnou drava lanica EU. Biraju se na obnovljivi mandat od est godina. Predsjednika suda biraju sudije meusobno na mandat od tri godine. Kako bi se olakao rad Suda pravde Evropskih zajednica, osnovan je Prvostepeni sud (1988.) i Sud javnih slubi (2004.). Sjedite Suda pravde Evropskih zajednica je u Luksemburgu. Sud pravde Europskih zajednica, poznatiji kao Europski sud pravde, tumai odredbe osnivakih ugovora i rjeava sporove po tubama drava lanica i graana ija su prava povrijeena nekom od odluka tijela Unije. EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA Evropski sud za ljudska prava je meunarodni sud koji je uspostavljen 1959. godine na osnovu Evropske konvencije za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Evropski sud za ljudska prava razmatra tubu o povredi prava utvrenih Evropskom konvencijom za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1953.) te donosi odluke po tubama. Evropskom konvencijom za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda odreena su osnovna graanska i politika prava i slobode svakog pojedinca, te obavezuju sve drave potpisnice da garantiraju ta prava i slobode svakom licu. Evropski sud za ljudska prava od 1959. do 1998. godine djelovao je kao jedna od tri institucijeVijea Evrope (Evropska komisija za ljudska prava,Odbor ministara Vijea Evrope i Evropski sud za ljudska prava) za provoenje obaveza Konvencije u dravama potpisnicama. U njegovoj nadlenosti bilo je samo donoenje odluka po tubama koje je prethodno razmatrala Evropska komisija za ljudska prava. O tubama koje nisu prosljeivane Sudu odluivao je Odbor ministaraVijeaEvrope.Od novembra 1998. godine Sud za ljudska prava je stalna institucija u okviruVijea Evrope, a u njegovoj nadlenosti su sve aktivnosti vezane za odreeni spor, tj. od zaprimanja do donoenje odluke po tubi, koja je obavezujua za dotinu dravu. Tubu Evropskom sudu za ljudska prava mogu podnijeti pojedinci ili grupe pojedinaca, te jedna drava protiv druge drave potpisnice Konvencije. Broj sudija Evropskog suda za ljudska prava odreen je brojem drava potpisnica Konvencije. Sjedite Evropskog suda za ljudska prava je u Strazburu. Bosna i Hercegovina ratificirala je Konvenciju za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda 12. 7. 2002. i time je prihvatila nadlenost Evropskog suda za ljudska prava. 9.ETIRI SLOBODE Jedno od najveih dostignua Evropske unije je stvaranje unutranjeg trita, koje je zvanino uspostavljeno 1993. godine. Unutranje trite zasniva se na etiri slobode: slobodi kretanja robe, ljudi, usluga i kapitala. Sloboda kretanja robe - obuhvata ukidanje carina i taksi s jednakim uinkom, usvajanje zajednike carinske tarife prema treim dravama, zabranu koliinskih 17

ogranienja i mjera s jednakim uinkom, te reformu dravnih monopola. Cilj ovih mjera je integriranje trita drava lanica i osiguravanje slobodnog kretanja robe, slino onome unutar teritorija jedne drave. Kontrola robe koja prelazi unutranje granice drava lanica prestala je 1. januara 1993. Sloboda kretanja ljudi - znai da graanin Evropske unije ima pravo da se preseli, nastani i zaposli u bilo kojoj od drava lanica bez izloenosti diskriminaciji na osnovu svog dravljanstva. Sloboda kretanja ljudi postepeno se razvijala tako da je prvo obuhvatala radnike, zatim samozaposlena lica, studente, a kasnije i sve graane EU. Premda je odredbe o slobodnomkretanju radnika sadravao jo iUgovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.), svi dravljani Evropske unije mogu se slobodno kretati i ivjeti na cijeloj teritoriji EU tek od 1993. godine, odnosno uspostavljanja unutranjeg trita. Ogranienja slobodnog kretanja ljudi su jo uvijek mogua iz sljedeih razloga: javnog reda i sigurnosti, zatite zdravlja i zapoljavanja u javnoj slubi. Sloboda pruanja usluga - omoguava ekonomskim subjektima slobodno pruanje usluga na cijelom podruju Evropske unije, bez obzira u kojoj im je dravi lanici poslovno sjedite. Tako npr., banke ili osiguravajua drutva mogu pruati usluge na cijeloj teritoriji Evropske unije, a graani mogu izabrati najpovoljniju uslugu koja se nudi na unutranjem tritu. Sloboda kretanja kapitala - zabranjuje restrikcije za kretanje kapitala i plaanja kako izmeu drava lanica tako i, uz odreene izuzetke, izmeu drava lanica i treih drava. 10. ?PROIRENJE EVROPSKE UNIJE Proirenje Evropske unije izraz je kojim se opisuje proces prijema u punopravno lanstvo novih drava lanica i jedna je od najvanijih politika EU. Ciljevi politike proirenja EU su poveanje sigurnosti, stabilnosti te blagostanja na evropskom kontinentu. Od svojih poetaka Evropska unija prola je kroz pet krugova proirenja. U prva etiri kruga proirenja dravama osnivaima: Belgiji, Francuskoj, Italiji, Luksemburgu, Holandiji i Njemakoj prikljuile su se: Danska, Irska i Velika Britanija 1973. godine, zatim Grka 1981. godine, Portugal i panija 1986. godine, te Austrija, Finska i vedska 1995. godine. Petim krugom proirenja, koji se smatra najveim u historiji EU i koji se jo naziva big bang, lanice Evropske unije postale su: eka, Estonija, Kipar, Latvija, Litva, Maarska, Malta, Poljska, Slovaka i Slovenija (1. maj 2004.) te Bugarska i Rumunija (1. januar 2007.). Trenutno su etiri drave kandidatkinje za lanstvo u Evropskoj uniji: Hrvatska, Makedonija,Turska i Island. Potencijalni kandidati za lanstvo su zemlje procesa stabilizacije i pridruivanja: Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Srbija i Kosovo pod rezolucijom Vijea sigurnosti UN-a 1244/99. Prvo proirenje [uredi] Proirenje Evropske unije (19732007); Plava boja - Evropska zajednica (EZU, EEZ i Euratom), zelena boja - Evropska unija 18

Proirenje Evropskih zajednica se prvi put zvanino pominje u Rimskim ugovorima, kada je odlueno da samo evropska drava moe ui u sastav EEZ i da oko njenog prijema mora postojati konsenzus zemalja lanica. Takoer, drava i njene institucije se moraju pridravati demokratskih principa i moraju prihvatiti osnovne ciljeve kojima EEZ tei, kao i sve zakone koje su unutar nje doneseni [33]. Prvi pokuaj proirenja EEZ dogodio se 1961, kada je Ujedinjeno Kraljevstvo, uvidjevi koliki su ekonomski napredak doivele zemlje lanice, poelo pregovore o prijemu. Meutim, predsjednik Francuske arl de Gol je 1963, uloivi veto, blokirao proces pregovora, a kao glavni razlog svog postupka, koji je ponovio 1967. kada je Ujedinjeno Kraljevstvo ponovo podnijelo prijavu, naveo je bliske odnose Ujedinjenog Kraljevstva i Sjedinjenih Amerikih Drava. Poto je 1969. De Gol podnio ostavku na mjesto predsjednika, Ujedinjeno Kraljevstvo je opet podnijelo prijavu za lanstvo, a isto su uinile i Irska, Danska i Norveka. Ujedinjeno Kraljevstvo, Irska i Danska su 1. januara 1973. postale punopravne lanice, a graani Norveke su na referendumu odluili da ele da ostanu van EZ [34].

Novi Evropski parlament [uredi] Pretea evropskog parlamentarizma, Zajednika skuptina Evropske zajednice za ugalj i elik je Ugovorom o spajanju pretvorena u Evropski parlament. Njegovi lanovi su sve do 1979. birani iz redova parlamentaraca drava lanica EZ, koje su ovaj izbor vrile koristei razliite sisteme proporcionalni, veinski, ili pak njihovu kombinaciju [35]. Prvi direktni izbori za lanove Evropskog parlamenta su odrani od 7. do 10. juna 1979. i na njima su po prvi put pravo glasa imali svi punoljetni graani Evropskih zajednica. Evropski parlament je poslije izbora, koje je obiljeila mala izlaznost biraa (svega 40%)[36], imao 410 lanova i za njegovog predsjednika je izabrana francuska politiarka i advokat Simone Veil [37]. Proirenje ka jugu [uredi] Iako su ve ostvarile odreene ekonomske veze sa Evropskim zajednicama, Grka, panija i Portugal nisu mogli postati njeni lanovi. Razlog za to bili su vojni reimi koji su se nalazili na vlasti u ovim junoevropskim dravama. Tokom 1974. i 1975. dolazi do svrgavanja vojnih reima u Portugalu, odnosno Grkoj i paniji, to im omoguava da podnesu prijave za lanstvo u EZ. Prijavu prva podnosi Grka 1975. i poto je na zahtjev Njemake i Francuske proces prijema ubrzan, 1. januara 1981. ona postaje deseta lanica EZ [38]. Grenland, nekadanja danska kolonija, a tadanja administrativna jedinica ove sjevernoevropske drave je 1985. zbog neslaganja u ribarskoj politici napustio EZ [39]. panija i Portugal su prijave za lanstvo podnijele 1977. i poslije dugih i tekih pregovora, 12. juna 1985. u Madridu, odnosno Lisabonu potpisani su sporazumi o prijemu. Ove dvije pirinejske zemlje su se 1. januara 1986. pridruile EZ, ime je broj njihovih lanica porastao na 12 [40]. 19

Evropska zastava [uredi] Zastava Evropske unije Vijee Evrope je 1955. zastavu sa 12 zlatnih zvijezda, koje su u krugu poredane na plavoj podlozi, izabrao za svoj zvanini simbol. Vijee Evrope je 1983. predloilo Evropskom parlamentu da pomenutu zastavu usvoji kao svoju zvaninu i Evropski parlament je to i uinio. efovi drava i vlade zemalja lanica Evropskih zajednica 1985. su prihvatili ovaj simbol i 1. januara 1986. sve institucije EZ su poele da ga koriste [41]. Jedinstveni evropski akt [uredi] Predsednik Evropske komisije, Jacques Delors je u junu 1985. godine predstavio dokument koji je predviao uvrivanje zajednikog trita unutar Evropskih zajednica. Iste godine, Delorsova komisija donijela je dokument koji predvia prve velike dopune i izmjene Ugovora o spajanju Jedinstveni evropski akt (u daljem tekstu JEA). Najvei broj odredbi ovog dokumenta odnosio se na institucione i ekonomske reforme EZ i pregovori o njegovom konanom tekstu su ubrzo otpoeli. Po zavretku pregovora, u decembru 1985. godine ministri vanjskih poslova 10 zemalja lanica EZ usaglasili su se oko sadraja JEA, dok su Danska i Italija morale da preispitaju da li njihovi ustavi dozvoljavaju potpisivanje ovakvog sporazuma. Danski parlament nije bio saglasan sa JEA, pa je njena vlada raspisala referendum. Belgija, Zapadna Njemaka, Francuska, Irska, Luksemburg, Holandija, Portugal, panija i Ujedinjeno Kraljevstvo su 17. februara 1986. potpisali JEA, dok su ga Italija, Grka i Danska potpisale 27. februara iste godine, nakon njegovog potvrivanja na referendumu u Danskoj. Poto je tokom 1986. i 1987. godine proao potvrivanje u parlamentima zemalja potpisnica, JEA je 1. jula 1987. godine stupio na snagu [42]. Reforme koje je Jedinstveni evropski akt previao imale su veliki uticaj na Vijee Evropske unije i Evropski parlament, ija su ovlatenja znaajno poveana. Korienje prava veta je pretrpjelo odreene sankcije, to je umanjilo mogunost blokiranja daljeg procesa integracije od strane neke zemlje lanice. Predvieno je stvaranje zajednikog trita koje bi omoguilo slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala, a kao rok za to odreena je 1992. godina. Put ka stvaranju monetarnog jedinstva utrla je odredba JEA koja je uvela odreene mjere za kontrolisanje monetarne politike zemalja lanica. Kako bi se veim ulaganjima, izmeu razliitih zemalja i regija Evropskih zajednica postigla vea jednakost u ekonomskom i socijalnom pogledu, njihove 3 najznaajnije finansijske organizacije Evropski socijalni fond (osnovan 1960), Evropski fond za upravljanje i garancije u poljoprivredi (osnovan 1962) i Evropski fond za regionalni razvoj (osnovan 1975), pretrpjele su odreene reforme, a obezbijeen je i vei priliv novanih sredstava u njih. Takoe, JEA je pokrenuo povezivanje zemalja lanica EZ u oblastima socijalne zatite, istraivanja, razvoja tehnologije i zatite ivotne sredine. 19871990. [uredi] 20

Iako je jo 1959. ostvarila prve ekonomske veze sa Evropskom ekonomskom zajednicom, Turska je zvaninu prijavu za lanstvo u Evropskim zajednicama podnijela tek 1987. godine. Evropska komisija je dvije godine kasnije prihvatila prijavu ove azijsko-evropske drave, ukazavi pritom na to da je politiko i ekonomsko stanje u zemlji nezadovoljavajue, kao i da se grko-turski odnosi, koji zbog turske okupacije Kipra nisu na zavidnom nivou, moraju poboljati [43]. Iste godine, prijavu za lanstvu je podnio i Maroko, ali je prijava ove sjevernoafrike drave odbijena sa obrazloenjem da samo evropske drave mogu postati lanice EZ. Sovjetski uticaj u zemljama lanicama Varavskog pakta zvanino prestaje 1988. godine, donoenjem takozvane Sinatrine doktrine. Poslije vie od 40 godina, 3. oktobra 1990. godine Njemaka se ujedinjuje i njen istoni dio postaje dio Evropske zajednice [44]. Pad Berlinskog zida i raskidanje Varavskog pakta, otvorio je vrata saradnji sa istonoevropskim zemljama i daljem irenju Evropskih zajednica. Ugovor iz Maastrichta [uredi] Drave u kojima je odran referendum o prihvatanju Ugovora iz Maastrichta Pad komunizma u istonoj Evropi i ujedinjenje Njemake naveli su Evropske zajednice da uvrste svoju ulogu u meunarodnim pitanjima, a unutar njih se javlja potreba za jaanjem, kako ekonomske, tako i politike saradnje izmeu drava lanica. U aprilu 1989. godine predsednik Evropske komisije, Jacques Delors, predstavio je konaan izvjetaj Komiteta za studiju o Ekonomskoj i monetarnoj uniji (u daljem tekstu EMU). Na sjednici Evropskog vijea u Dablinu, 28. aprila 1990. godine, na inicijativu Belgije, Njemake i Francuske, uz podrku Evropskog parlamenta [45] poeli su razgovori o prisnijoj unutranjoj politikoj saradnji. Ministri spoljnih poslova drava lanica EZ su 15. decembra iste godine na sastanku u Rimu donijeli odluku o otpoinjanju dvije istovremene meuvladine konferencije prvu bi vodili ministri spoljnih poslova, a drugu ministri ekonomije i finansija. Nacrt novog sporazuma je predstavljen 17. aprila 1991. godine i on je, uz reviziju i dopunu pojedinih odredbi Rimskih ugovora, predviao stvaranje Evropske unije, zajednice ije su aktivnosti podijeljene na tri oblasti djelovanja njena tri stuba. Prvi stub Evropske unije inile bi aktivnosti Evropske ekonomske zajednice, koja je preimenovana u Evropsku zajednicu, drugi Zajednika vanjska i bezbjednosna politika, a trei Policijska i pravosudna saradnja u krivinim predmetima [46]. Evroatom i Evropska zajednica za ugalj i elik su u okviru Evropske unije nastavili da postoje kao samostalne nadnacionalne organizacije. Ministri vanjskih poslova i finansija evropske dvanaestorice su u Maastrichtu, 7. februara 1992. godine, potpisali Ugovor iz Maastrichta, kako je Ugovor o Evropskoj uniji popularno nazvan [47]. Evropski parlament i veina lanica su usvojili Ugovor, dok su Danska, Irska, Njemaka i Francuska po ovom pitanju organizovale referendum. Na referendumu u Danskoj ugovor je odbaen, a usvojen je na referendumima u Irskoj, Francuskoj i Njemakoj. Parlament Ujedinjenog Kraljevstva je usvojio ugovor, ali tek nakon uspjenog ponovljenog referenduma u Danskoj. Poto je usvojen od strane svih zemalja lanica i 21

Evropskog parlamenta, Maastrichtski ugovor je 1. novembra 1993. godine stupio na snagu, ime je osnovana Evropska unija [48]. Maastrichtski ugovor je predviao stvaranje Ekonomske i monetarne unije, koja bi omoguila uvoenje zajednike valute. Na ovaj nain, bila bi stavljena kruna na unutranje trite Evropske unije, koje je poelo da funkcionie 1993. godine [49]. Strukturni fondovi EU su znatno poveani i osnovan je novi Kohezioni fond, kao i Evropski investicioni fond, ogranak Evropske investicione banke, iji je cilj davanje zajmova sitnim preduzetnicima [50]. Kako bi se u uvoenju novih zakona uzela u obzir miljenja vie predstavnika iz razliitih regija EU, sa radom je poeo Odbor regija [51]. Nadlenost EU u oblasti raznih drutvenih, ekonomskih i ekolokih pitanja je znaajno poveana, a stvorene su i Transevropske mree, koje su trebale uticati na povezivanje zemalja lanica u oblasti saobraaja, telekomunikacija i energetike. Stanovnici svih zemalja lanica, postali su graani Evropske unije, a uveden je i ombudsman zatitnik njihovih prava. Takoer, usvojena je zajednika socijalna politika EU, sa najveim osvrtom na zatitu prava radnika. Zemlje lanice su u okviru Zajednike vanjske i sigurnosne politike poele zajedniki da djeluju u okviru zatite osnovnih principa i integriteta Unije, jaanja meunarodne sigurnosti i saradnje, a utvrena je i zajednika odbrambena politika. Pored toga, definisani su odnosi sa NATOom i Zapadnoevropskom unijom. Zajednika aktivnost lanica u oblastima suzbijanja organizovanog kriminala i terorizma ustanovljena je Pravnim i unutranjim pitanjima, koja je nalagala blie odnose policije, carinskih organa i drugih nadlenih organa lanica. Kako bi se omoguilo jednostavnije obavljanje ove saradnje, predvieno je usklaivanje krivinih propisa lanica, a 1994. godine je, po ugledu na Interpol, osnovan Europol. Evropski ekonomski prostor [uredi] Evropske zajednice i Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu su 1972. i 1973. godine potpisale sporazume o slobodnoj trgovini, ali su vremenom obje strane iskazale elju da pojaaju svoju ekonomsku saradnju. Meutim, intenzivniji rad na ovom pitanju poinje tek poslije donoenja Jedinstvenog evropskog akta, koji je predviao stvaranje zajednikog unutranjeg trita Evropske unije. lanice organizacije EFTA Norveka, vedska, Finska, Island, Austrija, vicarska i Lihtentajn eljele su da postanu dio zajednikog trita, iako nisu unutar EU. Poetkom 1989. godine, Jacques Delors je predloio ostvarivanje sloenijeg partnerstva, u vidu stvaranja Evropskog ekonomskog prostora (u daljem tekstu EEP). U maju sljedee godine, Evropska komisija je od Vijea EU dobila ovlatenje da otpone pregovore. Uslov koji su lanice Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu morale da ispune, bio je da moraju potovati zakone EU koji se odnose na konkurenciju, zatitu potroaa, javnu pomo drave i sl. [52] Po uspjenom zavretku pregovora, u Portu je 2. maja 1992. potpisan Sporazum o Evropskom ekonomskom prostoru, koji je stupio na snagu istog dana kada i zajedniko unutranje trite EU 1. januara 1993. godine. Sve lanice organizacije EFTA, sem vicarske koja ga je odbacila na referendumu, potvrdile su sporazum. 22

Norveka, vedska, Finska, Island i Austrija su postale lanice EEP 1. januara 1994. godine, dok je Lihtentajn to uinio tano godinu dana kasnije, poslije odranog referenduma. Novostvoreni EEP je obuhvatio 18 drava i preko 380 miliona stanovnika [53]. Unutar njega bilo je mogue slobodno kretanje roba, usluga i kapitala. Ipak, carinska kontrola izmeu zemalja EU i organizacije EFTA je zadrana, kako bi se izbjegle vee promjene u vanjskotrgovinskom bilansu zemalja EU. Osnovane su institucije koje bi rukovodile EEP, a pored saradnje u oblasti ekonomije, otpoeta je odreena saradnja u sferi istraivanja, zatite ivotne sredine i kontroli uslova rada [54]. etvrto proirenje [uredi] Poto bi ulaskom u Evropski ekonomski prostor, automatski postale lanice zajednikog trita Evropske unije, lanice organizacije Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu su eljele da uzmu uea u procesu donoenja odluka vezanih za pomenuto trite, a to su mogle postignuti jedino punopravnim lanstvom u EU. Prijavu za lanstvo je prva podnijela Austrija 1989, zatim vedska 1991. godine, a godinu dana kasnije Finska, vicarska i Norveka. Navodei da mu je lanstvo u EEP sasvim dovoljno, Island nije podnio prijavu. Poto su njeni graani na referendumu odbacili sporazum o EEP, vajcarska je povukla svoju prijavu. Zbog sumnje da bi pregovori sa potencijalnim lanicama mogli da ometu proces donoenja Mastrihtskog ugovora, Evropsko vijee je na sjednici u Edinburgu donijelo odluku da pregovori ponu poetkom 1993. godine [55]. Zemlje kandidati imale su GDP i dohodak po glavi stanovnika koji su bili meu najveima u Evropi, pa su nastojale da u najveoj moguoj mjeri zatite svoje socijalne i ekonomske interese, to je dosta otealo pregovore. Najvei kamen spoticanja predstavljala su pitanja vezana za poljoprivredu, ribolov, regionalnu pomo i doprinose budetu Unije, ali je na kraju najvei dio spornih pitanja rijeen u korist zemalja kandidata, koje su izdejstvovale odreene ustupke. Pregovori su uspjeno zavreni poetkom 1994. godine, a potom su zemlje kandidati organizovale referendume, na kojima su se njihovi graani izjasnili da li ele da uu u EU [56]. Graani Norveke su, kao i 30 godina ranije, rekli ne ulasku u EU, a graani ostale tri zemalja kandidata su odgovorili potvrdno. Prvog dana 1995. godine, Austrija, Finska i vedska su postale dio Evropske unije, ime je broj njenih zemalja lanica porastao na 15 [57]. Ugovor iz Amsterdama [uredi] Laka izmjena spornih odredbi postojeih ugovora Evropske unije omoguena je donoenjem Maastrichtskog ugovora, i to tako to su sve zemlje lanice, kao i Evropska komisija, dobile pravo na podnoenje amandmana [58]. Poto su neke zemlje lanice iskoristile ovo pravo, u Torinu je 29. marta 1996. godine poela meuvladina konferencija, na kojoj su zemlje lanice vodile pregovore o donoenju novog ugovora. Stupanjem na snagu ovog ugovora, na snagu su trebali stupiti i podnijeti amandmani, ime bi sporne odredbe bile zamijenjene. Na sejdnici Evropskog vijea u Amsterdamu, 16. i 17. juna 1997, usaglaen je tekst novog sporazuma, koji je, poto je pretrpio odreene izmjene, potpisan 2.

23

oktobra iste godine. Nakon potvrivanja od strane zemalja lanica, Ugovor iz Amsterdama je 1. maja 1999. godine stupio na snagu [59]. Osnovni cilj Ugovora iz Amsterdama bilo je stvaranje jedinstva izmeu zemalja lanica u oblasti zatite osnovnih ljudskih prava, svake vrste slobode i sigurnosti evropskih graana. Schengenski ugovor, koji je omoguavao slobodno kretanje ljudi i ukidanje graninih prelaza unutar zemalja potpisnica, postao je sastavni dio zakona Evropske unije, koja je dobila nadlenosti u oblasti imigracije, kontrole vanjskih granica Schengenske zone i odobravanja viza i azila graanima drugih zemalja. U okviru zajednike socijalne politike, donijet je niz zakona protiv diskriminacije radnika. Zapadnoevropska unija je proglaena sastavnim dijelom drugog stuba EU Zajednike vanjske i sigurnosne politike. Europol je dobio vea ovlatenja i omogueno je sprovoenje zajednikih akcija za suzbijanje organizovanog kriminala, zbog ega je trei stub EU, koji ine Pravna i unutranja pitanja, dobio novo ime Policijska i pravosudna saradnja u krivinim predmetima. U sklopu institucionalnih reformi, zakoni Evropske unije su stavljeni iznad zakona zemalja lanica i koritenje prava veta je jo vie ogranieno. Organ koji je imao najvie koristi od Ugovora iz Amsterdama, bio je Evropski parlament, koji je dobio pravo da uloi veto na odluku Vijea Evropske unije, ukoliko je ta odluka donijeta bez zajednikog dogovora ove dvije institucije. Evropski savjet je dobio pravo da poniti glas zemlje lanice za koju se dokae da je prekrila neki od osnovnih principa EU. Evropski premijer [uredi] Predsjednik Evropske komisije Jacques Santer podnio je ostavku 15. marta 1999. godine, a isto su uinili svi lanovi njegovog kabineta. Razlog za ovo, bile su kritike na raun rada Komisije, koje su kulminirale kada su njeni lanovi dith Cresson i Manuel Marn postali predmet brojnih optubi Cresson je optuena za zloupotrebu slubenog poloaja, a Marn za pronevjeru novca iz fondova za pomo Evropske unije [60]. Na sjednici Evropskog vijea u Berlinu, krajem marta 1999. godine, njemaki kancelar Gerhard Schrder, koji je predsjedavao Vijeem Evropske unije, postavio je biveg predsjednika tog tijela, Romana Prodija za novog predsjednika Evropske komisije. Poto je 5. maja iste godine Evropski parlament potvrdio Prodijev mandat, a neto kasnije i mandat svih lanova novog kabineta, Prodijeva Komisija je 18. septembra poela sa radom [61]. Romano Prodi se naao na elu EU, a poto su ovlatenja predsjednika Evropske komisije zahvaljujui Amsterdamskom ugovoru u mnogome proirena, mnogi su ga smatrali prvim evropskim premijerom [62]. Takoer, Visoki predstavnik za vanjsku politiku i bezbjednost EU, Javier Solana je zbog visokih ovlatenja koja su mu dodijeljena esto spominjan kao prvi evropski ministar vanjskih poslova [63]. Euro [uredi] Evropska centralna banka u Frankfurtu 24

Prema Maastrichtskom ugovoru, posljednji korak ka stvaranju ekonomske i monetarne unije bilo je uvoenje zajednike valute. Na sjednici Evropskog vijea u Madridu, sredinom decembra 1995. godine, dogovoreno je da e se zajednika valuta zvati euro, a utvren i je nain na koji bi nova valuta bila putena u opticaj. Maastrichtskim ugovorom su, u cilju stabilnosti zajednike valute, odreeni kriterijumi koje je zemlja lanica morala da ispuni kako bi mogla da je uvede [64]. Ovi kriterijumi bili su jako strogi i odnosili su se na stopu inflacije, visinu budetskog deficita i dugorone kamatne stope, a zemlje su morale da se obaveu da dvije godine prije uvoenja eura nee mijenjati kurs svoje valute u odnosu na kurseve valuta drugih zemalja lanica. Imena zemalja koje su uspjele da ispune pomenute kriterijume objavljena su u martu 1998. godine, i to su bile Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Njemaka, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Portugal i panija, dok Grka nije uspjela da ispuni kriterijume. Ujedinjeno Kraljevstvo, vedska i Danska su, iako ispunivi neophodne kriterijume, odluile da ne ele da uvedu euro [65]. Evropska centralna banka (ECB), institucija koja je zaduena za sve poslove vezane za euro i cjelokupnu monetarnu politiku Evropske unije, osnovana je 30. juna 1998. godine sa sjeditem u Frankfurtu, zamijenivi Evropski monetarni institut (osnovan 1994). Takoer, osnovan je i Evropski sistem centralnih banaka, u ijem sastavu su se pored ECB, nalazile i centralne banke zemalja lanica, koje su bile dune da odreenu koliinu svojih rezervi u zlatu i novcu prebace u ECB [66]. Jedanaest zemalja koje su ispunile kriterijume su 1. januara 1999. godine poele da koriste euro na bankovnim raunima i u svrhe platnog prometa, a njihove nacionalne valute su nastavile da se koriste za sve druge potrebe. Poto je uspjela da dostigne kriterijume, Grka je 2001. godine postala 12. lanica eurozone. Euro novanice i kovanice su 1. januara 2002. godine postale zvanino sredstvo plaanja u 12. drava Evropske unije. Austrijski iling, belgijski, francuski i luksemburki franak, njemaka i finska marka, irska funta, italijanska lira, portugalski eskudo, panska pezeta i grka drahma su koritene uporedo sa eurom do kraja februara 2002. godine, kada su prestale da budu vaee sredstvo plaanja. Ugovor iz Nice [uredi] Zemlje potpisnice ugovora. Vlade drava lanica su iskazale potrebu za reformisanjem institucija Evropske unije, kako bi se ona pripremila za drastino poveanje broja lanica sa 15 na 27. Meutim, naini na koji su visoki zvaninici pojedinih drava lanica eljeli da ostvare te reforme su se razlikovali. Predsednik Francuske Jacques Chirac elio je da, u korist Vijea Evropske unije smanji mo Evropske komisije, dok je njen predsjednik Romano Prodi bio protiv toga. Radikalnu ideju o stvaranju parlamentarne Evropske federacije dao je ministar vanjskih poslova Njemake Joschka Fischer [67]. Tokom veeg dijela 2000. godine sastajala se konferencija vlada drava lanica, na kojoj se raspravljalo o izmjenama procesa donoenja odluka unutar EU. I pored velikog neslaganja stavova vlada pojedinih zemalja 25

lanica, sadraj novog sporazuma je usaglaen na sjednici Evropskog vijea u Nici, koja je odrana od 7. do 11. decembra iste godine. Ugovor iz Nice je potpisan 26. februara 2001. godine, a zatim je uslijedilo pojedinano potvrivanje od strane svake drave lanice. Parlamenti svih lanica su ugovor potvrdili, dok su ga irski glasai odbacili na referendumu odranom 7. juna iste godine, kada je 53,87% irskih glasaa glasalo protiv njegovog potvrivanja. Nakon izmjena u sadraju ugovora, koje su omoguile Irskoj da bude izostavljena iz pojedinih njegovih odredbi, irski glasai su na referendumu 19. oktobra 2002. godine, veinom od 62,89%, potvrdili Ugovor iz Nice. Ugovor je 1. februara 2003. godine stupio na snagu. Stupanjem na snagu ovog ugovora, broj oblasti koje podlijeu glasanju kvalifikovane veine u Vijeu Evropske unije je povean, dok je pravo drava lanica da uloe veto na odluke Vijea EU ukinuto u 39 oblasti [67]. Struktura broja glasova drava lanica u Vijeu EU je izmijenjena kako bi se napravilo mjesta za nove lanice. Takoer, kako bi odreeni prijedlog bio izglasan sistemom kvalifikovane veine, potrebno je da za njega glasa toliko drava lanica da broj njihovih stanovnika iznosi najmanje 62% ukupnog stanovnitva EU. Broj lanova Evropskog parlamenta je povean na 732, a raspored mjesta u njemu je iskoriten za pokrivanje neravnotee u broju glasova koja je nastala izmeu pojedinih drava lanica u Vijeu EU. Ovlatenja predsjednika Evropske komisije su poveana, pa je on dobio pravo da razrijei dunosti pojedinane lanove komisije [67]. Takoer, mandat novoizabranog predsjednika Evropske komisije mora da potvrdi Evropski parlament, ali tek poto je on izabran sistemom kvalifikovane veine u Vijeu EU. Ideja o pojaanoj saradnji izmeu drava lanica, koja je prvi put pomenuta u Ugovoru iz Amsterdama, je sprovedena u djelo, to je omoguilo normalan tok procesa donoenja odluka u sluaju da ga pojedine drave blokiraju. Meutim, ovakva saradnja drava lanica je onemoguena u pitanjima kao to su osnovni principi EU, Schengenski ugovor, zajedniko trite EU, pitanja odbrane i vojne industrije [68]. Ovim ugovorom, ojaana je Zajednika vanjska i sigurnosna politika EU. U okviru Deklaracije o budunosti Evropske unije, koja je pripojena sadraju Ugovora iz Nice, dogovoreno je sastajanje nove meuvladine konferencije, iji bi rad bio usmjeren ka pisanje teksta Ustava Evropske unije [67]. Peto proirenje [uredi] Padom komunizma u istonoj Evropi, proces integracije bivih komunistikih zemalja u Evropsku uniju je mogao da pone. U periodu od 1987. do 1996. godine, 10 bivih socijalistikih zemalja Poljska, eka, Slovaka, Maarska, Bugarska, Rumunija, Slovenija, Litvanija, Letonija i Estonija, kao i Turska, Kipar i Malta su podnijele prijavu za lanstvo u EU. Na sjednici Evropskog vijea u Luksemburgu, 12. i 13. decembra 1997. godine pokrenut je postupak prijema ovih zemalja u EU. Takoer, tada je odlueno da e svaka zemlja kandidat napredovati svojom brzinom, koja e zavisiti od stepena njene spremnosti. Kroz finansijsku pomo za razvoj institucija, infrastrukture i ekonomija zemalja kandidata, EU im je, u sklopu svoje predpristupne strategije, pomogla da se prilagode njenim pravilima [69]. 26

Kako bi uspjeno zavrile pregovore o pridruivanju Evropskoj uniji, sve zemlje kandidati su morale da ispune Kopenhagenski kriterijum, prema kojem sve budue zemlje lanice EU moraju da budu stabilne demokratije, da potuju ljudska prava i vladavinu zakona, da zatite nacionalne manjine, da imaju trinu ekonomiju koja funkcionie i da usvoje zajednika pravila, standarde i politiku, koji ine najvei dio njenih zakona. Pregovori sa 6 zemalja kandidata koje su najvie napredovale u ostvarivanju ovih kriterijuma (Kipar, Estonija, Maarska, Poljska, eka i Slovenija) su otpoeli 31. marta 1998, dok su sve ostale zemlje kandidati, osim Turske, pregovore otpoele 15. februara 2000. godine. Na sjednici Evropskog vijea u Kopenhagenu, u decembru 2002. godine, zakljueno je da je 10 od 13 zemalja kandidata ispunilo neophodne uslove za pridruivanje EU. Poto su 13. aprila 2003. godine u Atini potpisale sporazume o prijemu u EU, Poljska, eka, Slovaka, Maarska, Slovenija, Litvanija, Letonija, Estonija, Kipar i Malta su 1. januara 2004. godine postale njene punopravne lanice [70]. Godine 2005, dvije bive jugoslovenske republike Hrvatska i Makedonija, kao i Turska, stekle su status kandidata za lanstvo u Evropskoj uniji. Ustav Evropske unije [uredi] Nakon stupanja na snagu Ugovora iz Nice, iskazala se potreba graana Evropske unije za pojednostavljenjem njene veoma sloene strukture zakona, koju je sainjavalo 8 ugovora i preko 50 protokola i aneksa. Deklaracija o budunosti Evropske unije, koja je pripojena Ugovoru iz Nice, otvorila je mogunost konsolidovanja svih ovih dokumenata unutar jednog Ustava EU. Jo na sjednici Evropskog vijea u Lakenu, u decembru 2001. godine, donijeta je odluka o sazivanju javne konvencije drava lanica EU na kojoj bi prisustvovali predstavnici tih drava, njihovih nacionalnih parlamenata, Evropskog parlamenta i Evropske komisije. Kao plod ove konvencije koja je trajala od februara 2002. do jula 2003. godine, nastao je nacrt Ustava EU, iji je glavni cilj bio da izvri njenu dubinsku reformu kako bi je pribliio njenim graanima. Ovaj nacrt je posluio kao osnova u pregovorima koji su voeni u okviru meuvladine konferencije od oktobra 2003. do jula 2004. godine, kada je usaglaen konaan tekst Ugovora o Ustavu EU. Novi ustav je trebao da zamijeni sve sporazume potpisane u proteklih 50 godina, osim sporazuma o Euroatomu [71]. Sadraj novog ugovora je bio podijeljen u 4 jednake cjeline. Prva se odnosila na osnovne principe i ciljeve Evropske unije, dok je druga obuhvatala Poglavlje osnovnih prava EU. Trea cjelina se odnosila na politike EU i na njeno funkcionisanje uopte. Nain stupanja na snagu Ustava, naini njegovog mijenjanja i objava prestanka vaenja svih prethodnih ugovora su smjeteni u etvrtu cjelinu ugovora. Stubovna struktura EU bi prestala da postoji i EU bi postala jedinstvena pravna cjelina. Po prvi put, predloena je klauzula o dobrovoljnom povlaenju, kojom bi svakoj dravi lanici bilo omogueno dobrovoljno naputanje EU. Zadaci evropskog komesara za vanjske odnose i evropsku susjedsku politiku, kao i zadaci visokog predstavnika za vanjsku politiku i sigurnost su povereni ministru vanjskih poslova EU, ija bi funkcija bila uvedena usvajanjem Ugovora o Ustavu. Pored poveanja broja oblasti koje podlijeu 27

glasanju kvalifikovane veine, preloena je i izmjena ovog sistema, prema kojoj bi, kako bi odreeni prijedlog bio usvojen, za njega moralo da glasa 55% drava lanica, ija populacija ini najmanje 65 % ukupnog broja stanovnika EU. U okviru zajednike odbrambene politike, bila bi znatno poveana uloga Evropske odbrambene agencije, a predloeno je i usvajanje zajednike politike o azilu, imigraciji i kontroli vanjskih granica EU. Razvojem Europola i Eurojusta (osnovan 2002), bila bi stvorena mogunost za otvaranje kancelarije evropskog javnog tuioca [72]. Ugovor o Ustavu Evropske unije je, kako bi Ustav stupio na snagu, morala potvrditi svaka zemlja lanica EU, ili u nacionalnim parlamentima ili na referendumima. Na referendumima u Francuskoj i Holandiji, 54,68% [73], odnosno 61,54% [74] glasaa je glasalo protiv potvrivanja ovog ugovora, to je dovelo do prinudnog zamrzavanja procesa donoenja Ustava EU. Ugovor iz Lisabona [uredi] Ceremonija potpisivanja Ugovora iz Lisabona (2007) Na sjednici Evropskog vijea u Briselu 16. i 17. juna 2005. godine, odlueno je da e u narednom periodu proces reformisanja Evropske unije biti zamrznut, kako bi se, kroz konsultacije sa njenim graanima, uvidjeli razlozi zbog kojih su graani dvije zemlje lanice odbacili predlog Ustava EU [75]. Na ceremoniji proslave 50. godinjice potpisivanja Rimskih ugovora, koja je odrana 25. marta 2007. godine u Berlinu, sve lanice EU su usvojile pravno neobavezujuu Berlinsku deklaraciju, prema kojoj novi, reformski ugovor EU mora biti usvojen prije izbora za poslanike Evropskog parlamenta 2009. godine [76]. Iste godine, na sednici Evropskog vijea koja je odrana 21. i 22. juna u Briselu, postignut je dogovor o sazivanju meuvladine konferencije na kojoj bi bio usaglaen tekst novog ugovora. Poto je Evropsko vijee na neformalnoj sjednici u Lisabonu 18. i 19. oktobra 2007. potvrdio tekst novog ugovora, koji je usaglaen na meuvladinoj konferenciji, drave lanice su 23. decembra iste godine usvojile Ugovor iz Lisabona [77]. Za razliku od Ugovora o Ustavu Evropske unije koji je predviao zamjenu svih prethodnih ugovora EU njenim ustavom, Ugovor iz Lisabona je, kao i svaki prethodni ugovor donijet u EU, samo izmijenio svoje prethodnike. Nain donoenja odluka putem sistema kvalifikovane veine koji je predloen Ustavom EU je zadran, ali je, na zahtjev Poljske, njegovo stupanje na snagu odloeno do 2014. godine. Umjesto rotirajueg sistema estomjesenog predsjedavanja drava lanica sjednicama Vijea EU, uvedena je funkcija stalnog predsjednika ovog tela. Funkcija ministra vanjskih poslova EU, koja je predloena Ustavom EU je zbog protivljenja Ujedinjenog Kraljevstva preimenovana, pa e njen zvanini naziv glasiti Visoki predstavnik Evropske unije za vanjsku politiku i sigurnost. Predvieno je smanjenje broja lanova Evropske komisije sa 27 na 15 do 2014. godine, a odreena je i gornja granica broja poslanika u Evropskom parlamentu 750. Uloga nacionalnih parlamenata drava lanica je poveana tako to im je dato pravo podnoenja amandmana na nacrte zakona EU. U tekstu Ugovora iz Lisabona spomenuta su i pitanja energetske solidarnosti izmeu zemalja lanica, kao i pitanje klimatskih promjena. Cio tekst Poglavlja osnovnih prava EU je 28

izostavljen iz teksta novog ugovora, ali su zadrane njegove najbitnije stavke, koje imaju jednaku pravnu vrijednost [78]. Kako bi stupio na snagu, Ugovor iz Lisabona je, kao i Ustav EU, morala potvrditi svaka drava lanica. Iako je ugovor potvren u veini njih, graani Irske su ga na referendumu odranom 12. juna 2008. godine odbacili sa 53,4% glasova protiv [79]. Njemaka kancelarka Angela Merkel i predsjednik Francuske Nicolas Sarkozy su nakon odbacivanja ugovora na referendumu u Irskoj pozvali drave lanice da nastave se njegovim potvrivanjem [80]. Dalje irenje i novi problemi [uredi] Poto do 2002. nisu uspjele da ispune potrebne kriterijume za lanstvo u Evropskoj uniji, Rumunija i Bugarska su njene lanice postale tek 1. januara 2007. godine. Istog dana, Slovenija je, ispunivi neophodne uslove za uvoenje eura kao svoje nacionalne valute, postala prva biva socijalistika drava koja je uvela jedinstvenu evropsku valutu. Kipar i Malta su 1. januara sljedee godine postali 14. i 15. lanica Eurozone, a Slovaka im se pridruila tano godinu dana kasnije. Kosovski parlament je 17. februara 2008. godine proglasio nezavisnost od Srbije. Ministri vanjskih poslova drava lanica Evropske unije su sljedeeg dana usvojili dokument prema kojem EU nee imati zajedniki stav po ovom pitanju, ve e odluku o priznavanju ili nepriznavanju nezavisnosti Kosova svaka drava lanica donijeti pojedinano [81]. Nezavisnost Kosova su priznale 22 od 27 drava lanica EU. Kako bi pomogla u razvoju Kosova nakon proglaenja njegove nezavisnosti i kako bi od Ujedinjenih nacija, SAD i Rusije preuzela dunosti ouvanja mira i razvoja demokratije na Kosovu, EU je na njega poslala misiju policije i civilne administracije Euleks. OSNIVAKI UGOVORI Osnivakim ugovorima definiraju se principi, pravni i institucionalni temelji Evropske unije te odnosi s dravama lanicama i meunarodnim organizacijama. Njihove odredbe stvaraju prava ne samo za drave lanice ve i za njihove graane te se na osnovu njih stvaraju institucije i tijela na evropskom nivou koja su nezavisna od vlasti drava lanica i na koja drave lanice prenose zakonodavna, upravna i sudska prava. U okviru Osnivakih ugovora razlikuju se tri vrste ugovora: originalni ugovori (Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik, Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici, Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju), ugovori o izmjenama koji su unijeli velike institucionalne, proceduralne promjene i promjene politika u oblastima odgovornosti tri zajednice i Evropske unije (npr. Jedinstveni evropski akt, Ugovor izAmsterdama, Ugovor iz Nice) te ugovore o pristupanju novih drava lanica. Hronoloki, najznaajniji ugovori potpisani su kako slijedi: Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik (1951./1952.); Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.); Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju (1957./1958.); 29

Ugovor o spajanju (1965./1967.); Jedinstveni evropski akt (1987./1988.); Ugovor o Evropskoj uniji (1992./1993.); Ugovor iz Amsterdama (1997./1999.); Ugovor iz Nice (2001./2003.). Ugovor iz Lisabona (2007./2009.) UGOVOR O SPAJANJU Ugovor o spajanju, koji se esto naziva i Briselski ugovor, potpisan je 8. aprila 1965., a stupio je na snagu 1. jula 1967. Ovim ugovorom izvrene su institucionalne reforme u smislu stvaranja jedinstvene institucionalne strukture za tada postojee tri zajednice: Evropsku zajednicu za ugalj i elik, Evropsku ekonomsku zajednicu i Evropsku zajednicu za atomsku energiju. Svaka od tri zajednice imala je uspostavljenu instituciju Vijea EU (Vijee) i Evropske komisije (Visoka vlast), dok su institucije Evropskog parlamenta (Skuptine) i Suda pravde Evropskih zajednica (Sud pravde) meusobo dijelile. Ugovorom o spajanju uspostavljeno je jedinstveno Vijee EU i Evropska komisija za sve tri zajednice. JEDINSTVENI EVROPSKI AKT Jedinstveni evropski akt je ugovor kojim je prvi put znaajno modificiran Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.). Potpisan je 1986. a na snagu je stupio 1987. godine. Njime su postavljeni pravni temelji za stvaranje unutranjeg trita Evropske unije, definirane su nove nadlenosti Zajednice kao to su: socijalna politika, ekonomska i socijalna kohezija, istraivanje i tehnoloki razvoj, zatita okolia, pokrenuta saradnja u oblasti vanjskih poslova, te proirene nadlenosti Evropskog parlamenta i pojednostavljen proces donoenja odluka u Vijeu EU. UGOVOR O EVROPSKOJ UNIJI Ugovor o Evropskoj uniji, koji se esto naziva i Ugovor iz Maastrichta, potpisan je 7. februaru 1992., a na snagu je stupio 1. novembra 1993. Na osnovu ovog ugovora, drave lanice uspostavile su Evropsku uniju te time ujedno oznaile novu etapu u integriranju naroda Evrope u sve vru uniju, u kojoj se odluke donose to je mogue blie graanima. Ugovorom se uspostavlja Evropska unija koju ine tri stuba: stub Zajednice, zajednika vanjska i sigurnosna politika i saradnja u pravosuu i unutranjim poslovima (danas policijska i pravosudna saradnja u krivinim stvarima), postavljaju su ciljevi ekonomske i monetarne unije, uspostavlja se graanstvo EU, u nadlenost Zajednice uvodi se socijalna politika te se u zajednike politike uvrtavaju transevropske mree, industrijska politika, zatita potroaa, obrazovanje, mladi i kultura. Takoer, ovim ugovorom jaa se uloga Evropskog parlamenta u zakonodavnom procesu i uvodi se postupak saodluivanja, proiruju se oblasti u kojima se odluuje kvalificiranom veinom te se princip supsidijarnosti postavlja kao opi princip EU. 30

UGOVOR IZ AMSTERDAMA Ugovor iz Amsterdama potpisan je 2. oktobra 1997., a stupio je na snagu 1. maja 1999. Ugovorom iz Amsterdama izvrene su izmjene i dopune odredbi Ugovora o Evropskoj uniji (1992./1993.) i Ugovora o Evropskoj zajednici. Cilj Ugovora iz Amsterdama bio je stvaranje politikih i institucionalnih preduslova kako bi se Evropska unija mogla suoiti sa izazovima kao to su: globalizacija ekonomije i njen uticaj na zapoljavanje, borba protiv terorizma, meunarodnog kriminala i trgovine drogama, problemi vezani za okoli te izazovi petog kruga proirenja. Najznaajniji rezultati Ugovora izAmsterdama odnose se na jaanje uloge Evropskog parlamenta u zakonodavnom procesu i proirenje oblasti u kojima se odluuje postupkom saodluivanja, poveanje broja oblasti u kojima se odluuje kvalificiranom veinom, jaanje uloge Suda pravde Evropskih zajednica u oblasti osnovnih ljudskih