Seminarski rad

Mentor: Student:

1

Uvod

Država i pravo su se uvek mnogo proučavali i na razne načine objašnjavali. Može se reći da nema pojava koje su izazivale toliko rasprave,stvorile suprotna gledišta i teorije, suptilne nijanse i varijante u teorijama,kao što su država i pravo. Ne samo pravnici,već i naučnici raznih oblasti izučavaju državu i pravo. Skoro da i nema društvenih nauka u kojima se ne proučavaju ove pojave. Međutim,pravna nauka poklanja državi i pravu naročitu pažnju,jer je to njena osnovna materija. Pravna naukaima za svoj predmet pravo,a ono je tesno povezano sa državom 1.

Problematika prava se uvek izučavala i vrlo različito rešavala i objašnjavala. Često se potcenjuje uloga prava čak mu se potpuno i negira značaj. Uloga prava proizilazi iz samog društva i države,ali ulogu prava treba potražiti i u samom pravu.

Isto tako,treba imati u vidu,da se donošenjem pravnih normi ne završava uloga prava. Naprotiv,to je samo početak,a uloga prava dolazi do izražaja tek u njegovoj primeni,u ostvarivanju pravnih normi. Tek se u primeni vidi sva moć,odnosno nemoć normativnosti prava.

U svom daljem radu,baviću se tumačenjem prava,jer uvod u pravo ima opšti karakter,a njegovim tumačenjem pokušaću da konkretizujem bar jedan njegov deo, pozabaviću se njegovim tumačenjem.

Nadam se da ću uspeti da opravdam,kako svoja,tako i profesorova očekivanja,što se tiče što potpunijeg istraživanja na temu –Tumačenje prava.

1 Dr. Momčilo V. Dimitrijević,Dr.Miroljub D. Simić, Uvod u Pravo, Niš, 1999.godina

2

1.Tumačenje prava

1.1. Pojam prava

U procesu primene prava od velikog značaja je tumačenje. Bez njega se se ne može pravilno primeniti pravo. Tumačenje prethodi neposrednoj primeni. Prvo je potrebno protumačiti pravo,a potom ga primeniti. Ako smo dobro protumačili pravo,ima puno izgleda da se dobro primeni,te na taj način ostvari pravni poredak.

Tumačenje prava je vrsta tumačenja uopšte. Putem tumačenja utvrđuje se značenje mnogih pojava. Tako je tumačenje delatnost koja se susreće u svim naukama prilikom utvrđivanja značenja (smisla) pojava.

U tumačenju postoje dve strane. One mogu imati po jednog i više subjekata. Jedna strana sapoštava sadržaj svoje psihe,a druga saznaje to saopštenje i tumači ga.

Prva strana je tvorac sadržaja psihe,a druga je tumač. Tako u pravu imamo s jedne strane imamo tvorca prava,a sa druge strane tumača. Tvorac stvara pravo,odnosno pravne norme koje čine pravo,a tmač ih saznaje i utvrđuje njihov smisao,tumači ih.

Iz samog pojma tumačenja prava da se videti i složenost i težina tumačenja. Sva složenost i težina procesa tumačenja sagledava se naročito pri činjenici ,da je pravo vrlo složeno,da reguliše mnogobrojne i raznovrsne društvene odnose,da su pravne norme povezane ,te da su u tumačenju ,iako se u tumači određena norma,ne može norma odvojiti,već naprotiv ,povezuje se sa drugim normama i u toj povezanosti i određenom sistemu tumači.Tumačenje se inače vrši svakodnevno,skoro neosetno. U životu stalno tumačimo norme,a da skoro i ne primećujemo. Tek kad a su složena pitanja,kada dođe do spora,proces tumačenja je naročito vidljiv.Tada se pravna norma različito tumači,rečima se daje različito značenje,traži se pravo značenje,vrše poređenja,dovode u vezu druge pravne norme i traži ostvarenje cilja norme. Tako se tumačenje prava javlja kao vrlo složen i težak posao.

1.2. Predmet tumačenja prava3

Pravo je sastavljeno iz različitih elemenata. U pogledu tumačenja naročito su važni elementi –pravna norma i pravni akt.

Pravne norme se nalaze u pravnim aktima. Pri tumačenju tumač ima pravne akte i to najviše opšte pravne akte,zakone i druge akte. U procesu tumačenja nije važno kakva je norma,opšta ili pojedinačna,uslovna ili bezuslovna,niti ko mje stvorio normu,država,ili privatno lice. Dakle svaka pravna norma može biti predmet tumačenja,bez obzira u kom se pravnom aktu nalazila,kakva je,ko ju je stvorio i s kojim se sve pravnim normama povezuje prilikom tumačenja.

Prilikom tumačenja pravne norme pravo značenje se utvrđuje po praviolu tumačenjem više normi, njihovim povezivanjem, tumačenjem u određenom sistemu. Međutim, to je logična posledica da pravne norme regulišu društvene odnose, da se pravne norme primenjuju na društvene odnose koji su u stvari povezani, da su i pravne norme povezane, da se nalaze u određenom sistemu u kome postoje veće i manje celine i da u takvoj povezanosti možemo najbolje doći do pravog značenja u tumačenju. Međutim, time se ne umanjuje činjenica da je predmet tumačenja pravna norma. To što se vrši povezivanje norme samo je radi bojleg tumačenja određene norme2

Pravne norme se ne donose i ne postaju stihijski, pojedinačno i u slobodnoj formi, već grupno, organizovano i u propisanoj formi. Drugčije rečeno, pravna pravila ponašanja nastaju kao rezultat skupa različitih psiholoških i materijalnih radnji koje su uađene u formalizovan postupak. Takav skup normi koji je uobličen i uređen naziva se pravni akt3.

1.3. Značaj tumačenja prava

2

3 Vladan Kutlašić, Uvod u pravo ( drugi deo), Mega trend, Beograd 2006. godine., str. 37

4

Iz samog pojma tumačenja i primene prava da se sgledati značaj tumačenja. Cilj je svakog poretka da bude efikasan,da se primenjuje onako kako je određen,da se stvori zakonitost pravnog poretka. Da bi došli do toga,potrbno je u procesu tumačenja doći do pravog, istinitog, značenja,smisla pravne norme. Tek se posle toga može očekivatizakonita primena.Ako se norme dobro ne tumače,ne mogu se ni primeniti. Tumačenje je osnovni uslov i mogućnost zakonite primene javne norme.

Međutim,može se desiti i pored dobrog tumačenja da se norma pravilno ne primeni. Do toga može doći iz mnogih razloga. Ali,ako se tumačenje ne obavi,ili se ne dođe do pravog značenja norme,jer se tumačenje ne obavlja dobro,sigurno je da neće biti i dobre primene prava. Ako se pri ovome istakne da od pravilne primene prava zavisi stabilnost pravnog poretka i sigurnost građana,onda će se uvideti sav značaj tumačenja za pravni poredak,a time i za ostvarenje cilja države. Zbog toga se tumačenju poklanja posebna pažnja,kako u teoriji tako i u praksi.

Teoretičari su mnofo izučavali i pisali o tumačenju. I danas je tumačenje predmet mnogih teorijskih rasprava. Državni organi,a naročito sudovi,nastoje da se tumačenju pokloni posebna pažnja,da se pravilno tumače pravne norme. U tom pravcu se naročito koristi praksa organa, stavovi i uputstva najvičih organa,sudova itd. Tako tumačenje ima posebno mesto,ulogu i značaj u pravnom poretku i njegovom ostvarenju, teoriji i praksi.

2.Vrste tumača prava

5

Pravne norme može svaki subjekt tumačiti. Ranije se smatralo da pravo mogu tumačiti samo državni organi i nauka. Međutim,danas se može samo praviti razlika između tumačenja koje vrše državni organi i privatna lica,a ne može se osporiti pravo da i privatna lica mogu tumačiti pravne norme.

2.1. Tumačenje državnih organa

Ovo tumačenje vrše državni organi. Pošto postoje razne vrste državnih organa, to imamo i razne tumače prava i različita tumačenja. S obzirom na klasičnu podelu državnih organa po poslovima na zakonodavne,upravne i sudske, to i razlikujemo tumače i njihova tumačenja:

-tumač- zakonodavni organ i zakonodavno tumačenje

-tumač-upravni organ i tumačenje upravnog organa

-tumač-sud i sudsko tumačenje

a)Zakonodavno tumačenje- je ono koje vrši zakonodavni organ. Međutim,kako je ovaj organ tvorac pravnih normi,to se on ne treba javljati kao tumač. Ako bi on bio i tumač ,izjednačio bi se tvorac i tumač. Ranije se samo zakonodavno tumačenje kao autentično. Danas se pak autentičnim tumačenjem smatra tumačenje svakog tvorca pravne norme.Bilo koji tvorac kad tumači svoju normu,imamo autentično tumačenje.

b)Tumačenje organa uprave- Ranije se tumačenju od strane uprave nije pridavala važnost. Od trenutka kad je rad uprave podvrgnut mnogobrojnim pravima i obavezama raznih subjekata,uprava mora da tumači pravne norme.

c) Sudsko tumačenje- Sudsko tumačenje zauzima naročito važno mesto. Ovo zbog toga što se na sudu rešavaju raznovrsni sporovi i stvaraju razna tumačenja u tim sporovima.

6

2.2. Tumačenje nedržavnih subjekata

Pored državnih organa pravne norme mogu tumačiti i nedržavni subjekti, razne društvene organizacije i privatna lica. Oni mogu tumačiti svoje norme,norme koje su oni stvorili,a mogu tumačiti i tuđe norme.

Između tumačenja državnih organa i nedržavnih subjekata,ima mnogo razlike. Međutim,najbitnija bi bila da nedržavni organi,naročito privatna lica,ne raspolažu takvim znanjem i iskustvom kakvo imaju služena lica u državnim organima.

Tumačenje državnog organa imaima određenu pravnu snagu,obaveznost. Državni organ donosi akt u kome je protumčio određene norme i taj akt obavezuje. Razlika se naročito vidi u spornim slučajevima kada organ pri različitim tumačenjima daje svoje koje je obavezno. Tako,sudija donosi presudu i time tumači norme.

Treba istaći,da je tumačenje nedržavnih subjekata,naročito privatnih lica,masovno,svakodnevno,jer subjekti uvek,na određeni način tumače pravne norme,da bi se po njima ponašali.

2.3. Naučno (doktrinarno) tumačenje

Pravne norme tumači i nauka. Od momenta kada se pravo pčelo izučavati imamo samo naučno tumačenje. Naučno proučavanje prava,naročito,pozitivnog prava,nije ništa drugo do tumačenja prava,shvaćenog u najširem smislu. Međutim,ako tumačenje prava shvatimo i užem smislu,tumačenje radi neposredne primene ,može se govoriti o naučnom tumačenju.

Značaj pravne nauke u oblasti tumačenja je vrlo veliki. Nauka,iako ne primenjuje pramo,vrlo ga studiozno obrađuje,tumači i nepristrasno dovodi do zakljucka. Pravna nauka ima veliki uticaj na tumačenje prava od strane državnih i nedržavnih organa.

7

Pravna nauka može pokatkad biti van tokova društvenog života i da tajživot vidi kroz svoje teorijske formule. To je najgore za pravnu nauku. Ona se mora čuvati toga,jer uvek mora imati u vidu da je to društvena nauka,da mora odgovarati društvu,njegovim tokovima,državi i njenim zadcima i ciljevima.

Naučno tumačenje nema neposredno obavezujuću snagu kao što to ima tumačenje državnih organa. Pravna nauka posmatra pravo više apstrakno, ne puštajući se u rešavanje stvarnih, životnih slučajeva. Znači, pravna nauka ne primenjuje pravo to rade državni organi i nedržavni subjetki. Naučno tumačenje ima i lošijih strana. Prevashodno radi toga sto je tumačenje uopsteno, apstraktno, udaljeno od konkretnih odnosa.

Pored dobre strane,u smislu sto pruža neophodna saznanja onima koji neposredno tumače pravo i učestvuju u njegovoj primeni,naučno tumačenje ima i lošijih strana. Prevashodno radi toga što je to tumačenje uopšteno,apstraktno,udaljeno od konkretnih odnosa. Međutim,od nauke ne treba očekivati da se bavi konkretnim slučajevima,konkretnim tumačenjem i primenom prava. To nije njen zadatak,već je to zadatak državnih i nedržavnih subjekata. Njen zadatak je da se doprinese što potpunijem sistematskom znanju prava4

3.Sredstva tumačenja

4 Prof. Dr. Milorad A. Žižić, Uvod u pravo,K.Mitrovica 2007.godina,str.292.

8

Radi utvrđivanja pravog značenja pravne norme tumač upotrebljava razna sredstva. Pomoću njih tumači se pravna norma.

Jezik je najvažnije sredstvo zbog toga što se pravo izražava putem jezika. U današnjem razvoju društvenih odnosa,pravne norme se najčešće izražavaju jezikom,bilo u pisanoj,ili usmenoj formi. Prema tome od tog sredstva treba poci pri tumačenju prava. To je osnovno početno sredstvo

Logika je isto važno sredstvo u tumačenju. Pošto pravne norme izražavaju stvarne,društvene odnose,to moraju biti logične. Neophodno je pri tumačenju služiti se zakonima logike. Može se reći da je logika prateće sredstvo jezika,da se bez logike ne može vršiti tumačenje,pa ni samo jezičko tumačenje.

U tumačenju pravne norme vrlo je važno sagledavati normu i tumačenjem je povezivati sa drugim normama,posmatrati i tumačiti je u sistemu. Tako sistem prava postaje sredstvo tumačenja kao neminovna posledica povezanosti i zavisnosti pravnih normi.

Isto tako,kao sredstvo tumačenja je i istorija pravne norme. Ovo zbog toga čto svaka norma ima razlog svog nastajanja,stvorena je u određenom trenutku pod određenim uslovima i dalje se razvija i nestaje. Prema tome,da bismo protumačili dobro pravnu normu,služimo se ovim sredstvom. Ono će objasniti uslove nastanka pravne normei tako više doprineti utvrđivanju pravog značaja pravne norme.

Najzad,cilj pravne norme predstavlja najvažnije sredstvo tumačenja. Svaka norma ima određeni cilj. Norme stvara država da bi ostvarila svoje zadatke i ciljeve. Prema tome,bitno je iznaći ono značenje koje će primenom najbolje ostvariti cilj norme.

4. Jezičko tumačenje

9

Jezičko tumačenje je utvrđivanje pravog značaja pravne norme putem jezika. Pravne norme se po pravilu izražavaju jezikom,odnosno raznim pravilima jezika. Pravila jezika kojima se u stvari izražavaju pravne norme su različita i vezana su za elemente delove jezika. Za dobro jezičko tumačenje,kao uopšte za izražavanje pravnih normi i njihovu primenu,važno je poznavanje pravila jezika. Prilikom jezičkog tumačenja moramo voditi računa o sledećem:

-da jezik u pravnoj normi ima isto značenje kao u običnom govoru

-da jeziku treba dati posebno pravno značenje samo ako ga ima u pravnoj normi

-da jeziku treba dati posebno pravno značenje ukoliko je određeno u izvesnim aktima i toga se strogo držati

-da znacima jezika u istoj pravnoj normi ne treba davati različita značenja

Polazeci od raznih obeležja i elemenata,jezičko tumačenje delimo na nekoliko klasifikacija. Tako razlikujemo:

-ekstezivno i restriktivno

-vezano i slobodno

-subjektivno i objektivno

-statičko i evolucionističko

5. Logičko tumačenje

10

Jedno od vrlo važnih tumačenja je logičko tumačenje. Ono swe pojavljuje u procesu samog jezičkog tumačenja,jer i ono mora biti logički ispravno. Logičko tumačenje je utvrđivanje pravnog značenja pravne norme putemzakona logike. Ti zakoni su različiti.

Sukob se vodi oko pitanja koja je vrsta logike primerena pravniku – da li analitička, odnosno formalna, svojstvena matematičaru, ili dijalektička, svojstvena retoru. Pobornici formalno-logičkog zaključivanja smatraju da se prilikom tumačenja pravnik služi pre svega silogizmima. Silogizam je zaključivanje kod kojeg, “kad se izvesne stvari pretpostave, druga jedna stvar, različita od njih proizilazi nužnim načinom, na osnovu pretpostavljenih stvari.” (Aristotel,Topika).

Logičkim tumačenjem se može proveriti tačnost,logičnost značenja do koga smo došli jezičkim tumačenjem.Logičko tumačenje možemo podeliti na dve vrste:

-prvo,proveravanje značenja dobijenog drugim tumačenjem

-drugo,dobijanje,utvrdjivanje novog značenja do koga nismo mogli doći putem drugog

Pod logičiko tumačenje u širem smislu pdvode se dvatumačenja koja su naročito predmet teorije i prakse ;analogija i argmentum a contrario5.

Pravna praznina je društveni odnos koji nije ragulisan pravnom normom,a interes je države da bude rešen. Prema tome,nije svaki društveni odnos neregulisan pravnom normom pravna praznina.Pravo i ne reguliše sve društvene odnose. Država i nema interesa da sve odnose reguliše. Pravom se regulišu određeni društveni odnosi koji su od interesa za državu. Prilikom regulisanja odnosa može se desiti da se ne regulišu neki odnosi,da država prilikom .da bude rešen. Prema tome pravne praznine mogu biti dvojake:

-u prvom slučaju prethodne

-u drugom naknadne

Prave se i druge podele pravnih sredina. Tako pravne i nepravne,apsolutne i relativne itd.

Iako je moderno pravo nastojalo da mnoge odnose reguliše,ipak se mora istaći da pravne praznine mogu postojati,ako ništa drugo,a ono zbog toga što'' ljudi nisu sposobni da predvide sve momente i da se sete svih činjenica,niti su kadri da ih izraze u jednom sistemu bez nadređenosti i čak protivrečnosti ''.6

Metoda logičkog tumačenja sastoji se u utvrđivanju smisla teksta pomoću pravilalogičkog mišljenja. Logičko tumačenje predstavlja proveru i utvrđivanje značenja norme primenom pravne logike na značenja dobijena trugim sredstvima tumačenja.

Pravno tumačenje je ono tumačenje koje utvrđuje pravi smisao norme, a do njega se dolazi primjenom svih ovih vrsta tumačenja, ali se najvažnije jezičko tumačenje. Sva ostala moraju se bazirati na tome.Sukob se vodi oko pitanja koja je vrsta logike primerena pravniku – da li analitička, odnosno formalna, svojstvena matematičaru, ili dijalektička, svojstvena retoru.

5 Lat.“Argumentum a contrario“(razlog suprotnosti)6 Dr. Đorđe Tasić, Uvod u pravne nauke, Beograd 1993,str.235

11

 

6. Sistematsko tumačenje

Sistematsko tumačenje je utvrđivanje pravog značenja pravne norme putem povezivanja pravne norme koja se tumači sa drugim normama. Pravne norme regulišu pravne odnose i povezuju se među sobom,čineći određene celine. Ti delovi su različiti,ali su međusobno poveza i skupa cine celinu, sistem pravnih normi.

Kod sistematskog tumačenja se norma tumači u odnosu na celi sistem normi koji čine pravni sistem. Ovim tumačenjem se utvrđuje pravo (istinito) značenje pravne norme pomoću njenog povezivanja sa drugim normama u pravnom poretku i sistemu prava.I na kraju ciljno(teleološko) tumačenje tumači kakav cilj treba norma da postigne.Zadatak ciljnog tumačenja je da bliže ispita krajnji cilj norme i njenu vezu sa opštim ciljevima pravnog poretka. Npr. norma je da se ide u vojsku sa 18 godina ili u školu sa 7. Za vojsku moramo imati 18, ali za školu ne moramo imati 7.

7.Istorijsko tumačenje

Istorijsko tumačenje

To je postupak kojim se traži značenje jedne pravne norme ispitivanjem istorijskih okolnosti koje su prethodile donošenju te norme ili povoda – occasio legis 7za njeno donošenje. Ovo tumačenje je najčešće pomoćno sredstvo ciljnog tumačenja a primenjuje se upoređivanjem tumačene norme s normama koje su joj prethodile ili pak s pripremnim materijalima (nacrtima, predlozima) za donošenje tumačene norme, sa zapisnicima parlamenta, izveštajima itd. Primer: Pravna odredba kojom se kažnjava izlaganje poruzi "najviših organa vlasti".

Zaključak

7 Lat.’’occasio legis’’(neposredan razlog)

12

Tokom ovog istraživanja i pokušaja da tumačenje prava,sa svog gledišta,svedem na konkretne činjenice,uspela sam da saznam da se proces primene prava ne bi mogao zamisliti bez tumačenja prava.

Uvodni,osnovni i opšti pojmovi države i prava,mogu se uobličiti jedino tumačenjem prava. Baš iz toga proističe,najvećim

Pojam tumačenja prava može se posmatrati kao posebna delatnost u okviru pojma tumačenja uopšte.Pojam tumačenja je predmet proučavanja raznih nauka,kako književnosti istorije tako i raznih duhovnih oblasti poput teologije delom značaj tumačenja prava. Međutim,tumačenje prava se razlikuje od tumačenja uopšte po tome što se pod tumačenjem prava podrazumeva tumačenje postojećih pravnih normi,dok se pod tumačenjem uopšte podrazumeva popunjavanje pravne praznine i samim tim tu nema norme.Takođe,tu možemo napraviti i razliku između užeg i šireg pojma tumačenja.Pod užim pojmom tumačenja stoji pravna norma,jedna ili više njih,dok pod širim pojmom podrazumevamo čitav pravni sistem.Međutim,takve stvari su veoma retke i dešavaju se uglavnom kada se želi proučiti ,,duh“ nekog sistema.

Literatura:

13

-Dr. Momčilo V. Dimitrijević,Dr.Miroljub D. Simić, Uvod u Pravo, Niš, 1999.godina

- Dr. Đorđe Tasić, Uvod u pravne nauke, Beograd 1993. godina

- Prof. Dr. Milorad A. Žižić, Uvod u pravo,K.Mitrovica 2007.godina

- Vladan Kutlašić, Uvod u pravo ( drugi deo), Mega trend, Beograd 2006. godina

14

15

Seminarski radTema: Tumačenje prava

16

17

18