2-prokaryotik Ökaryotik hücre
TRANSCRIPT
2. Prokaryotik, Ökaryotik Hücre
Tıbbi BiyolojiTıbbi Biyoloji
•Doğada organizasyon şekli bakımında temel olarak iki farklı hücre tipi: Protosit ve Ösit ayırt edilmektedir.
•Bakteriler ve Mavi-Yeşil algler protosit yapıda olup Prokaryotlar olarak tanımlanmaktadır.
Bakteri: Escherichia coli
Mavi yeşil algler
•Prokaryot ve Ökaryot arasındaki Önemli farklar.
Prokaryot ÖkaryotProkaryot Ökaryot
Hücre Tipi Protosit Ösit
Çekirdek Çekirdeğe eşdeğer Nükleoid Çift katlı hücre zarı ile çevrelenmiş hücre çekirdeği.Birden fazla kromozom, mitoz
Sitoplazma Endoplazmik retikulum yokÇok az bölmelere ayrılmış
E.R. Olması nedeniyle çok bölmelere ayrılmış.
Karakteristik hücre organelleri yok Mitokondri , diktiyozom gibi karakteristik hücre organelleri var.
Hacim ( µm3) 1-30 103-105
•PROKARYOTLAR
•Prokaryotlar çekirdek zarı taşımadıklarından bunlara çekirdeksiz hücreler denir.
•Virüsleri prokaryotlar adı altında incelemekle birlikte onların gerçekte bir hücre olmadıklarını UNUTMAMALIYIZ.
•1-Virüsler
•Elektron mikroskobu ile görülebilen organik bileşiklerdir.
•Virüsler organizma değildir.
•Virüsler ancak;•Bakteri•Bitki•Hayvan hücrelerinde çoğalırlar.
•Virüsler BÖLÜNEREK çoğalmazlar.
•Ancak hücre içinde replikasyon olayı ile çoğalırlar.
•Virüsler ancak yaşadığı canlının metabolizmasından faydalanarak yaşarlar.
•Virüsler, RNA veya DNA nükleik asidi ve onu çevreleyen bir protein kılıftan oluşur.
• Protein kılıfa KAPSİD adı verilir.
•Bazı kapsidlerin yapısında birden fazla polipeptidden oluşan yapısal üniteler vardır.
•Kapsidi oluşturan her bir yapısal üniteye KAPSOMER adı verilir.
•Nükleik asit ve kapsidin oluşturduğu komplekse ise NÜKLEOKAPSİD adı verilir.
•Bazı virüsler sadece kapsid ihtiva ederler, bunlara çıplak virüsler adı verilir.
•Bazıları ise kapsidin dışında hücre zarı yapısına benzeyen ve VİRAL ZARF adı verilen yapı taşırlar.
•Bunlara zarflı virüsler adı verilir.
•Viral zarf oluşurken virüs, kendine özgü ve glikoprotein yapıdaki PEPLOMERİ sentezleyerek bunların viral zarf oluşumuna katılmasını sağlar.
•Çıplak virüsler üredikleri hücreden, o hücrenin erimesi (OTOLİZ) ile,
•Zarflı virüsler ise hücre membranından tomurcuklanma ile olgunlaşırlar.
•Virüsler kapsid yapılarına göre üç gruba ayrılmıştır.
•1-Kübik simetrili virüsler (Adenovirüs, polyomavirüs)
•2- Heliks simetrili virüsler (Tütün mozaik virüsü)
•3- Kompleks (karmaşık) yapılı virüsler (pox grubu virüsler)
•Virüsün hastalık yapan kısmı nükleik asit zinciridir.
•Virüslerin çapları 20-400 nanometre arasındadır.
•37.000 virüs ancak bir bakteri kadar olabilir.
•Virüsler deneysel olarak tavuk embriyosuna enjekte edilerek çoğaltılabilirler.
•Virüsler yaşadıkları organizmalara göre üç gruba ayrılırlar.
•A-Bitki virüsleri•Yalnız RNA taşırlar.
•B-Hayvan ve İnsan virüsleri•Bunların nükleik asitleri RNA veya DNA olabilir.
•C-Bakteri virüsleri
•B-Hayvan ve İnsan virüsleri•1-Nükleik asidi RNA olan virüsler:
•Grip, Çocuk felci, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, kuduz, AIDS hastalığı virüsleridir.
•Bunlardan AIDS hastalığı virüsü son yılların en zararlısıdır.
•AIDS hastalığının etkeni HIV-I (Human Immundeficiency Virus-I)
•AIDS hastalığını yapan bu virüsün nükleik asidi çift zincirli RNA dır.
•Bu virüs vücuda girince immün sistemin antikor yapımına engel olur.
•Antikorların spesifik etkisini yok eder.
•Bunun sonucunda immün sistem görevini yapamadığından vücut hastalığa yenik düşer.
•2-Nükleik asidi DNA olan virüsler:
•Bunların bir kısmı viral zarf taşır bir kısmı taşımaz.
•DNAsı çift iplikli ve viral zarf taşıyanlara örnek;•Herpes simplex (uçuk virüsü),•Herpes zoster (suçiçeği virüsü)•Poxvirüsü (çiçek hastalığı)
•2-Nükleik asidi DNA olan virüsler:
•Viral zarf taşımayanlara örnek;
•Papovavirüs (servikal kanserlere neden olur)
•Adenovirüs (üst solunum yolları enfeksiyonuna neden olur)
•Parvovirüsü (anemiye neden olur) verebiliriz.
•C-Bakteri Virüsleri (Bakterifaj= Faj Virüsleri) ve diğer mikroorganizma virüsleri:
•Bakteriofaj bakteri yiyen anlamına gelmektedir.
•Her bakteri türünün kendine özgü bakteriofaji vardır.
•Bakteriofajların da nükleik asidleri tek tip olup ya DNA veya RNA olabilir.
•2- Riketsiyalar (Rickettsiae)
•Bazı yönleri ile virüslere bazı yönleri ile bakterilere benzerler.
•Hücre içinde zorunlu parazit yaşarlar.
•Hücre dışında metabolizmalarını sürdüremezler.
•Nükleik asidleri RNA veya DNA dır.
•2- Riketsiyalar (Rickettsiae)
•Riketsiyalar bit, pire ve kenelerin sindirim sisteminde yaşarlar fakat kan emicilerin insan kanını emmesi sırasında insana geçen riketsiyalar çoğalarak hastalığa neden olurlar.
•Bitlerle insan kan dolaşımına taşınan tifüs (lekeli humma) gibi hastalıkları yapan 50 çeşit riketsiya vardır.
•Aşı yapımı için gerekli riketsiyalar, yumurta gelişimini sürdüren civciv embriyosunda üretilir.
Rickettsia rickettsii
•3- Bakteriler:3- Bakteriler:
•Bakterilerin boyu 0.5- 10 mikron, çapı 0.2-1 mikron arasında değişir.
•Bakterilerin yapısı birkaç bölümde incelenebilir.
•Hücre çeperi:Hücre çeperi:
•Çeperin yapısı onun boyaya karşı olan özelliklerini ortaya çıkarır.
•Örneğin gram boyasıyla boyanan bakteriler boya
kabul etmelerine göre Gram pozitif (+) ve Gram
negatif (-) bakteri grupları olarak ayrılabilir.
•Gram pozitif (+) bakterilerGram pozitif (+) bakteriler: Bunların çeperi gram
boyasıyla mavi ve mora boyanır.
•Gram negatif (-) bakteriler: Gram negatif (-) bakteriler: Bunların çeperi gram
boyasıyla pembeye boyanır.
•Hücre zarı; Hücre zarı; çeperin altında bulunan ve sitoplazmayı
saran hücre zarının en önemli özelliği yarı-geçirgen
olmasıdır.
•Bakterilerin enzim sistemlerinin bir çoğu bu zarda
yerleşmiştir.
•Bu zar ökaryotik hücrelerdeki mitokondrilere benzer
görev yapar.
•Sitoplazma: Sitoplazma: bakteri sitoplazması homojen bir yapıya
sahiptir.
•Ribozomlar: Ribozomlar: bakterilerin protein sentezi merkezi
ribozomlardır.
•Bakteri proteinlerinin %80 den fazlası ribozomlarda
bulunur.
•Bakteri nükleusu:Bakteri nükleusu:
•Nükleus zarı olmadığından belirgin bir çekirdek
görünmez.
•Bakterilerin kromozomları çember şeklinde DNA çift
sarmalından yapılmıştır.
•Bakteri DNA sı mezozomlara tutunmuş olarak
bulunur.
•Mezozomlar (bakterilerde görülen borucuk
sistemlerinin ve hücre zarının eldiven biçiminde hücre
içine doğru girmesinden oluşan yapılardır).
•Bakterilerden elde edilen preparatlarda DNA dan
başka az miktarda RNA, RNA polimeraz enzimi ve bazı
proteinler tespit edilmiştir.
•Bakterilerin çoğalması: Bakterilerin çoğalması: Amitoz bölünmeyle hızlı
biçimde olur.
•Uygun bir ortamda 20 dakikada bölünebilirler. 6
saatte bir bakteriden 250.000 bakteri oluşabilir.
•Ortamda besin yokluğu ve metabolizma artıklarının
birikmesi çoğalmayı durdurur.
•Bakterilerin çoğalması: Bakterilerin çoğalması:
•Bakteriler amitoz dışında az da olsa konjugasyon
şeklinde bir çeşit eşeyli üreme yaparlar.
•Bakteriler kötü şartlarda spor meydana getirirler.
•Spor oluşurken hücre büzülür. Eski hücre zarının
içinde yuvarlaklaşır. İçerde daha kalın bir çeper
salgılar.
•Koşullar düzelince eski haline döner.
•Şarbon hastalığını yapan Bacillus anthracis
sporlarının 30 yıl bekledikten sonra yeniden normal
duruma geçtikleri saptanmıştır.
•Bakteri metabolizması:Bakteri metabolizması:
•Çok azı ototrof olup ortamdaki basit inorganik
maddelerden kemosentez yoluyla organik madde
sentezlerler.
•Diğerleri saprofit olup ölü bitki ve hayvanların
vücutlarında yada onların ürettiği organik maddeler
ile beslenir.
•Bakteri metabolizması:Bakteri metabolizması:
•Bir kısmı parazit olarak beslenir.
•Parazit olanların bazıları hastalık yaptığından patojen
bakterilerdir.
•Bunlar çıkardıkları toksinlerle vücutta belli dokuların
harabiyetine sebep olurlar.
•Bakterilerin bir kısmı aerobik olup havanın serbest
oksijenini alırlar.
•Bir kısmı anaerobik olup fermantatif solunum yapar
alkol, laktik asit, sirke asidi gibi maddeleri üretirler.
•Böylece sadece oksijensiz ortamda yaşayanlara
obligat anaeroblar denir.
•Bu tip bakteriler oksijenli ortama taşınırsa ölürler.
•Fakültatif anaeroblar vardır ki hem oksijenli hem
oksijensiz ortamda normal faaliyetlerini sürdürürler.
•Karbonhidratların anaerobik yolla yıkılmasına
fermantasyon.
•Protein ve amino asitlerin anaerobik yolla
yıkılmasına pütrifikasyon (çürüme) denir.
•Çürüme sonucu ortaya çıkan kokular çürümeyle
oluşan azot ve kükürt bileşiklerinden dolayıdır.
•Bakteriler beslenme durumlarına göre
•1 -Çürükçül bakteriler1 -Çürükçül bakteriler
• Çürüyen organizmalarda açığa çıkan azot ve karbon
bileşiklerini ayrıştırarak N, C devrini tamamlar.
•2- parazit bakteriler2- parazit bakteriler
•Apatojen veya patojen olabilir. Diğer canlı üzerinde
yaşarlar.
•3-Faydalı bakteriler3-Faydalı bakteriler
•N depo etme, sellülozu sindirme, mayalanmayı
sağlama gibi faydalı özelliklere sahiptir.
•4- Ortak yaşayan bakteriler4- Ortak yaşayan bakteriler
•Bağırsakta yaşayan bakteriler..
•Bakteriler şekillerine göre
•1- Yuvarlak şekilli bakteriler (Coccuslar)1- Yuvarlak şekilli bakteriler (Coccuslar)
•Tek yuvarlak monokok, ikili olanlar diplokok, zincir
şeklinde olanlar streptokok, üzüm salkımı şeklinde
olanlar stafilokok adını alırlar.
•Bunlardan Neisseria gonorrhoe bir diplokok olup bel
soğuklu hastalığı yapar.
•Streptococcus equi ve streptococcus pyogenes
yılancık, loğusa ateşi ve septisemi (sepsis) gibi
hastalıkları yaparlar.
•Staphylococcus aureus ve staphylococcus
epidermidis türleri parmaklarda dolama, gözde
arpacık ve göz iltihabı gibi hastalıklar yapar
•2- Çubuk şeklinde bakteriler•Genel yapıları çubuk şeklindedir. Şarbon hastalığı yapan Bacillus anthracis’te ise çubuklar uç uca birleşmiş olarak bulunur.
•Bacilluslar difteri (Corynebacterium diphteria)
•Tifo (Salmonella typhumurium)•Tüberkuloz (Mycobacterium tuberculosis)•Cüzzam (Mycobacterium lebrae)•gibi hastalıkları yaparlar.
•Bunlardan Salmonella typhumurium tifodan başka ağır gıda zehirlenmesine de neden olur.
•3- Spiral veya kıvrık bakteriler•Bunların flagelleri bakterinin ya bir ucunda veya her iki ucunda bulunur.
•Burgu şeklinde olan Spirillumlar;•Çoğu saprofittir.
•İnsana zararlı olan ve frengi hastalığı yapan Treponema pallidum’un yanında diş kirinde yaşayan Spirillum volutans gibi zararsız tipleri de vardır.
•Virgül şeklinde olan Spirillumlar;
•Kolera hastalığını yapan Vibrio cholerae bakterisi
verilebilir.
•4. Mavi Yeşil Algler (Cyanophyta)4. Mavi Yeşil Algler (Cyanophyta)
•Çekirdek zarı taşımayan prokaryotik canlılardır.
•Tek hücreli, koloni ve çok hücreli şekilleri vardır.
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•Nücleus zarı taşıyan hücrelerdir.
•Nükleus çift zarlıdır.
•Hücrenin metabolik olayları sitoplazmada
•DNA ile ilgili olaylar nükleusta geçmektedir.
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•Sitoplazmada tüm metabolik olayların yapıldığı
değişik organeller ve hücre iskeleti yer almaktadır.
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•1-Hücrenin şekli:1-Hücrenin şekli:
•Hücrenin şekli yaptığı işe ve bulunduğu yere göre
değişiyor.
•Doku hücreleri basınç altında yassı, bu etkiler yok ise
kübik veya silindirik olabilir.
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•2-Hücrenin Büyüklüğü2-Hücrenin Büyüklüğü
•Hücreler çok değişik boyutta olabilir.
•İnsan ovumu 200 mikron çapında olduğu halde balık yumurtası 5 mm kadardır.
•İnsan eritrositleri 7.5 mikrondur
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•İnsan beyin hücreleri 4-5 mikron iken bazı nöronlar
15-70 mm dir.
•Hücre büyüklüğü vücut büyüklüğü ile ilişkili değildir.
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•Fil ve farenin böbrek hücreleri aynı büyüklükte olup
organizmanın iriliği hücre sayısının fazlalığına göre
değişir.
•3-Hücre Sayısı, Rengi ve Viskozitesi3-Hücre Sayısı, Rengi ve Viskozitesi
•Yetişkin bir insanda hücre sayısı vücut büyüklüğüne
göre değişir.
•Bütün omurgalı hayvanlarda ve insanda bazı
organların örneğin; merkezi sinir sistemi, retina, lens
kristali ve korti organının hücre sayısı sabittir ve
sonrada çoğalmaz sadece hacimce artar.
•ÖKARYOTİK HÜCRELER (ÖKARYOTLAR)
•3-Hücre Sayısı, Rengi ve Viskozitesi
•Hücreler çoğunlukla renksizdir. Fakat bazı hücreler sitoplazmalarındaki pigment çeşidine göre farklı renklerde görülür.
•Hücrenin kıvamı taşıdığı su ve kolloid maddelerden ileri gelir.•Yapılarında keratin ve kitin maddeleri biriktiren hücreler serttir.