HÜCRE BÖLÜNMELERİMİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME

BÖLÜNME NEDİR ?Canlı hücrelerin nesillerini devam ettirebilmek için

kendilerine benzer yeni hücreler meydana getirmesine denir.

Büyüyen bir hücrede hacim yüzeyden daha fazla artar.

Bu durumda madde alışverişi aksar. Besin alımı, gaz

alışverişi, artık maddelerin atılması zorlaşır.

Büyüyen hücrede sitoplazmanın artması ile çekirdeğin

yönetim etkinliği azalır. Bu durum da hücreyi

bölünmeye zorlar.

Hücre öncelikle yüzeyini arttırmak ve hacmini

küçültmek amacı ile bölünür.

HÜCRE BÖLÜNMESİNİN NEDENLERİYüzey / Hacim oranının azalması Sitoplazma / Çekirdek oranının artmasıÇekirdekten bölünme emrinin verilmesi

CANLILAR DÜNYASINDA HÜCRE BÖLÜNMESİ ÜÇE AYRILIR

AMİTOZ BÖLÜNMEMİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME

Tek hücreli canlılarda

bölünme genellikle

amitoz,

çok hücrelilerde ise

mitoz ve mayoz ile

görülür.

AMİTOZ BÖLÜNME

Genellikle tek hücrelilerde görülen

bu bölünmeyle o türe ait birey sayısı

artar.

Amitoz bölünme yapan hücrelerin

önce çekirdeği uzar, çekirdeğin

uzamasıyla çekirdekçik de uzayıp

boğumlanarak ikiye ayrılır.

Bunu sitoplazma bölünmesi takip

ederek, bir hücreden iki yeni yavru

oluşacak şekilde bölünme gerçekleşir

Amitoz Bölünmede,

çekirdek zarı kaybolmaz,

Kromozomlar belirmez,

Sentriyoller iğ iplikleri oluşmaz

Tek hücreliler dışında bazı özel

hallerde yüksek yapılı organizma

hücrelerinde de amitoz

görülebilir.

Bu durumda çoğu kez hücreler

ölüme mahkum olur, çünkü tekrar

mitoz bölünme yapamazlar.

MİTOZ BÖLÜNME İLE CANLILARDA GERÇEKLEŞEN OLAYLAR•Bir hücrelilerde ;eşeysiz çoğalma•Çok hücreli canlılarda ;•Büyüme •Gelişme •Rejenarasyon•Yıpranan dokuların onarılması•Ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasıBölünme Başlangıcındaki Hücreler MİTOZ MİTOZBölünme Sonucundakihücreler

n

n n

2n

2n

2n

MİTOZ BÖLÜNME Tek hücreli canlıdan çok hücreli canlıya kadar tüm

canlılarda görülür.Bir hücreden iki yeni hücre oluşturur.Oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı birbirleri ve ana hücre

ile aynı özelliklere sahiptirler.Kromozom yapısı ve sayısı değişmez. Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi

geçirir.iki mitoz arasında gerçekleşen bu evreye interfaz denir.

İnterfaz safhası :üç evrede incelenir

MİTOZ BÖLÜNME

MİTOZ BÖLÜNME

İNTERFAZ

•G1 evresi :küçük bir hücrenin hacim ve yüzey olarak arttığı evredir.

•S evresi :hücrenin DNA’sının iki katına çıktığı (DNA’nın kendisini eşlediği ) evredir.

•G2 evresi :bölünme sırasında kullanılacak enzimlerin ve proteinlerin sentezlendiği evredir.

HÜCRE DÖNGÜSÜ

Mitoz bölünme iki evrede gerçekleşir :1)Çekirdek bölünmesi (karyokinez)2)Stoplazma bölünmesi (sitokinez)

1)Çekirdek bölünmesi:sırasıyla profaz,metafaz,anafaz ve telofaz olmak üzere birbiri izleyen evrelerden meydana gelmektedir.

PROFAZ EVRESİ :Nucleus zarı ve endoplazmik retikulum zarı erir. Kromozomlar kısalır ve kalınlaşır. Sentrozomlar zıt kutuplara hareket eder. Nucleus kaybolur. Kutuplardan merkeze iğ iplikleri oluşur.

METAFAZ EVRESİ:Kromozomlar iyice kısalıp kalınlaşır. Kardeş kromatidler sentromerlerle bir arada tutulurlar. Kromozomlar ekvatoral düzlemde yan yana dizilir. Kromozomlar sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar.

ANAFAZ EVRESİ:İğ ipliklerinin kasılma ve gevşeme hareketleri ile kardeş kromatidleri bir arada tutan sentromeri parçalar. Kardeş kromatidler birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara ayrılır.

TELOFAZ EVRESİ:Kromozomların hareketi bitmiştir. RNA ve protein sentezi başlar.İğ iplikleri kaybolur. Çekirdekçik şekillenir. Kromozomlar helixlerini çözerek Kromatin iplikler haline döner. Hücrede yaşamsal olaylar yeniden başlar. Sitokinez gerçekleşir ve bölünme sonlanır.

MİT

OZ

BÖLÜ

NM

E EV

RELE

Rİ

STOPLAZMA BÖLÜNMESİ

Sitoplâzmanın bölünmesi iki çekirdeğin birbirinden ayrılması ile olmaktadır. Sitoplâzma bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklı olmaktadır.Hayvan hücrelerinde sitoplâzma boğumlanarak iki parçaya ayrılır. Ayrıca bakteri, protist ve mantarlarda da sitoplâzma bölünmesi aynı şekilde olmaktadır.Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile sitoplâzma bölünmektedir. Bitki hücrelerinde selüloz çeper olduğu için boğumlama olmaz…

MAYOZ BÖLÜNME Eşeyli üreyen canlılarda gametlerin oluşumunu sağlayan

özel bir bölünme şeklidir.Mayoz bölünmenin amacı :kromozom sayısını yarıya

inmesini sağlamaktır.Bu bölünme ile 2n(diploit hücrelerden) n(haploit

hücreler) meydana gelmektedir.Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda kromozom sayısının

nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.Bu bölünme sonunda bir hücreden,kromozom sayısı

yarıya inmiş,kalıtsal yapısı aynı 4 yeni hücre oluşur.Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ,erkek

bireylerin testislerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür.

Mayozla meydana gelen haploit hücrelere gamet denir.Erkek üreme hücresine sperm ,dişi üreme hücresinede

yumurtalık denir .

Mayoz bölünme birbirini takip eden mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki bölümden oluşur.

Her iki bölümde de mitoz bölünmede olduğu gibi profaz,metafaz,anafaz ve telofaz evreleri görülür.

Mayoz I de kromozom sayısı yarıya inerken ,mayoz II de kromozom sayısı değişmez.Mayoz I de homolog kromozomlar ikiye ayrılır, mayoz II de kromatidler ayrılır.

MAYOZ I

MAYOZ II

2n

nn

n n n n

MAYOZ I EVRELERİPROFAZ I :kromatin kısalıp kalınlaşır.kromozomlar

belirgin hale geçer.sentriyoller ayrılıp,hücrelerin kutuplarına göçer.İğ iplikleri oluşur ve kromozomların sentromerlerine bağlanır.Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.sinapsis(homolog kromozomların birbirine yaklaşması),tetrat (sinapsis sonucu oluşan 4 kromatit yapı) ve krossing-over (homolog kromozomların kadeş olmayan kromatitleri arasındki parça değişimi) görülür.

KROSSİNG –OVER

METAFAZ I :Tetratlar , iğ iplikleriyle sentromerlerinden bağlanarak hücrenin ekvatorunda ardarda dizilirler.

ANAFAZ I :İğ iplikleri kısalır,homolog kromozomlar zıt kutuplara göçer.

TELOFAZ I :Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.Telofaz I ‘i sitokinez I izler.

MAYOZ II Mayoz I sonunda meydana gelen hoploit hücreler,

mayoz II de tekrar bölünür ve haploit kromozomlu 4 hücre meydana gelir.Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer.Burada sadece kromatidler birbirinden ayrılır.

MİTOZ MAYOZ

Her çeşit hücre mitoz bölünme geçirir.

Bir hücreden bir defa bölünerek iki yeni hücre oluşturur.

Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı ana hücreyle aynıdır.

Bölünmenin temel olayı kardeş kromatitlerin ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir.

Eşeysiz üreme büyüme,gelişme ve rejenerasyon sağlanır .

Canlılarda karakterlerin sabitliği sağlanır.

Tetrar,sinapsis.krossing-over gerçekleşmez.

Oluşan hücreler tekrar mitoz geçirebilir.

Hayat boyu devam eder.

• Sadece diploit hücreler mayoz bölünme geçirebilir.

• Bir hücre iki defa bölünerek 4 yeni hücre oluşturur.

• Oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarıya iner ve kromozom yapıları değişebilir.

• Bölünmenin temel olayı homolog kromozomların ayrılarak faklı hücrelere geçmesidir.

• Eşeyli üremenin gerçekleşmesi sağlanır.

• Canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

• Tetrat,sinapsis,krossing-over gerçekleşir.

• Oluşan hücreler tekrar mayoz geçiremez.

• Hayat boyu devam etmez.

SPERMOTOGENEZMayoz bölünme erkek üreme hücresi olan testislerde

gerçekleşiyorsa,bu olaya spermotogenez denir.

OOGENEZ Mayoz bölünme dişi üreme organı olan yumurtalıklarda

gerçekleşiyorsa bu olaya oogenez denir.

CEREN DURAK FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ2/A 1011211063