hÜcre · 2015-09-04 · hücre bölünmesi hücre bölünme ve çoğalmasıiki...

44
HÜCRE Dicle Aras Hücre bölünmesi, madde alışverişi ve metabolizması

Upload: others

Post on 01-Mar-2020

30 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

HÜCREDicle Aras

Hücre bölünmesi, madde alışverişi ve metabolizması

Page 2: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi

Hücre bölünme ve çoğalması iki şekilde gerçekleşir.

Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalma biçimi Mitoz(mitosis),

Erkek ve kadın üreme hücrelerinin çoğalma biçimi Mayoz(meiosis) olarak adlandırılır.

3.9.2015 2

Page 3: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme

İnsan organizmasında intrauterin yaşamda zigot oluştuktansonra başlar.

Organizma belli bir büyüklüğe erişinceye kadar tüm somahücrelerinde ve kemik iliği gibi bazı hücrelerde ise ömür boyudevam eder.

Büyüme ve gelişme döneminde mitoz bölünme görülür.

3.9.2015 3

Page 4: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme

3.9.2015 4

Page 5: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme

Mitoz bölünme ile yaralanan veya yaşlanan hücreler yerineyenileri yapılır.

Büyüme ve yaraların onarılması mitoz bölünme ile gerçekleşir.

Mitoz bölünme kalıtsal devamlılığın sağlanması açısındanönemlidir.

3.9.2015 5

Page 6: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme

Mitoz bölünmede eski hücrenin işlevsel ve yapısal tümözellikleri yeniye aktarılır.

Mitoz bölünmenin fazları vardır (interfaz, profaz, metafaz,anafaz ve telofaz’dır). Memelilerde bu beş evre yaklaşık olarak40-80 dakikada tamamlanır.

3.9.2015 6

Page 7: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mayoz Bölünme

Hücrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi için yapılanbölünmeye mayoz veya redüksiyon bölünme denir.

Üreme hücrelerinde görülür.

Birbirini takip eden iki bölünme şekli olan mayoz bölünmenin 1.kısmında kromozom sayısı yarıya iner, 2. kısmında ise tipik birmitoz bölünme olur.

3.9.2015 7

Page 8: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mayoz Bölünme

3.9.2015 8

Page 9: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre Bölünmesi – Mayoz Bölünme

Mayoz bölünmenin 1. kısmının faz isimleri mitozbölünmeninkiyle aynıdır (interfaz, profaz, metafaz, anafaz vetelofaz).

Mayoz bölünmenin 2. kısmının ise gerçekleşme şekli mitozbölünmenin neredeyse aynısıdır. Bu kısımda profaz, metafaz,anafaz ve telofaz gerçekleşir.

3.9.2015 9

Page 10: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi

Hücrenin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik maddeler hücrezarından molekülerinin büyüklüklerine göre farklı şekillerdegeçerler.

Bazı geçişlerde enerji ihtiyacı ortaya çıkar. Enerji ihtiyacı olupolmamasına bağlı olarak hücrede madde alışverişi iki başlıkaltında incelenir.

3.9.2015 10

Page 11: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi

Pasif Taşıma Difüzyon

Osmoz

Filtrasyon

Aktif Taşıma Endositoz

Ektositoz

3.9.2015 11

Page 12: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Enerji gerektirmez.

Sıvı veya gaz maddeler yoğunluğu fazla ortamdan az olanortama doğru hareket ettikleri için kinetik enerjiye sahiptirler.

Kinetik enerji kullanıldığından ATP harcanmaz.

Pasif taşıma tüm canlı hücrelerde görülür.

3.9.2015 12

Page 13: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Difüzyon

Hücre zarından geçebilen moleküllerin yüksek yoğunluktandüşük yoğunluğa hareketleridir.

Geçme işlemi tamamlandığında iki taraftaki molekül dağılımıneredeyse eşit olmaktadır.

Hücrelerin O2 alıp CO2 vermesi difüzyondur.

3.9.2015 13

Page 14: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Difüzyon

3.9.2015 14

Page 15: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Osmoz

Su moleküllerinin seçici geçirgen bir zardan difüzyonudur.

Bir çözeltideki partikül sayısının yaptığı basınca osmotik basınçdenir. Çözünen partikül sayısına ve çözünen maddenin zardangeçebilme özelliğine bağlı olarak değişir.

3.9.2015 15

Page 16: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Osmoz

3.9.2015 16

Page 17: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Hücrenin içinde bulunduğu toplam üç çeşit ortam vardır.Bunlar;

İzotonik ortam (isotonic)

Hipertonik ortam (hypertonic)

Hipotonik ortam (hypotonic)

3.9.2015 17

Page 18: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

İzotonik ortam

Hücre içi ve dışındaki çözünmüş madde yoğunlukları eşittir.

Hücre yaşamını sürdürebilir.

Vücut sıvıları izotonik sıvılardır.

3.9.2015 18

Page 19: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

İzotonik ortam

3.9.2015 19

Page 20: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Hipertonik ortam

Hücrenin kendi madde yoğunluğundan daha yoğun bir ortamdasu kaybettiği ortamdır.

Hücrenin su kaybederek büzülmesi olayına plazmoliz denir.Plazmoliz olan hücrelerde suyun tekrar hücreye alınmasına,hücrenin eski haline gelmesine ise deplazmoliz denir.

3.9.2015 20

Page 21: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Hipertonik ortam

3.9.2015 21

Page 22: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Hipotonik ortam

Çözünmüş madde yoğunluğu hücrenin kendi maddeyoğunluğundan düşüktür.

Böylece hücre su alarak şişer ve büyür. Buna turgor denir.

3.9.2015 22

Page 23: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Hipotonik ortam

3.9.2015 23

Page 24: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma

Filtrasyon

Mekanik basınç yoluyla, maddelerin zar arasından geçmesidir.

Kan basıncı, damarlardaki kanın plazma kısmının filtrelemeyoluyla kapillerlerin duvarlarından dışarı sızmasına neden olur, buda dokular arası sıvıları oluşturur.

3.9.2015 24

Page 25: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Enerji harcaması gerektirir. Geçiş düşük konsantrasyondanyüksek konsantrasyona doğrudur.

Bazı özel durumlarda organik veya inorganik maddelerinyoğunluğu düşük ortamdan yüksek ortama geçirilmesigerekmektedir.

Bu aktif taşıma işlemi için de ATP gerekir.

3.9.2015 25

Page 26: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek
Page 27: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Aktif taşıma canlı hücrelerde görülür.

Bu hücrelerde mitokondri sayısı fazladır.

Böbrek tübüllerinden suyun geri emilimi, sinir hücrelerindekiimpuls aktif taşımaya örnektir.

3.9.2015 27

Page 28: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Sitosis

Aktif bir ileti şeklidir.

Organik ve inorganik maddelerin hücre içine alınmasınaendositoz, hücreden atılmalarına ise eksositoz adı verilir.

3.9.2015 28

Page 29: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Endositoz

Hücre zarında değişiklik yaparak hücreye madde alınmasınadenir. İki şekli vardır;

Fagositoz

Pinositoz

3.9.2015 29

Page 30: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Fagositoz (phagocytosis, yeme)

Hücre bakteri, besin gibi katı maddelerin etrafını sitoplazmikuzantıları ile sarar ve onu gövdenin içine çekerek sindirir.

3.9.2015 30

Page 31: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Pinositoz (pinocytosis, içme)

Suda çözünebilen antikor, hormon, protein, elektrolit çözeltilerigibi her şey hücre içine alınır ve sindirilir.

3.9.2015 31

Page 32: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma

Eksositoz

Hücre içi vesiküllerin ve granüllerin yıkımı, sindirim atıklarınıtaşıyan koful ile hücre zarı kaynaşarak artıkları dışarı atılır.

Hücrede oluşan enzim, hormon, çeşitli proteinler, bitkihücrelerindeki reçine ve eterli yağlar gibi maddeler golgiyardımıyla küçük koful keseleri halinde dışarı atılır.

3.9.2015 32

Page 33: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım işlerinin tümüne (tümkimyasal işlemlere) metabolizma denir.

Hücredeki metabolizma olayları iki başlık altında incelenir;

Anabolik reaksiyonlar

Katabolik reaksiyonlar

3.9.2015 33

Page 34: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Anabolik reaksiyonlar

Hücrede yeni moleküllerin sentezlenmesine anabolizma denir.Metabolizmanın yapıcı ve birleştirici safhasıdır.

Besinler sindirimle amino asitlere, glikoza, yağ asitlerine vegliserole dönüşüp hücre organellerinin yapısına katılır.

3.9.2015 34

Page 35: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Anabolik reaksiyonlar

Bu reaksiyonlar için enzimler ve ATP kullanılır.

Anabolizma ile hücreler büyür, çoğalır, yaralanan ve yıprananyerler onarılır.

Yeni moleküllerin sentezlenmesi için proteine ihtiyaç duyulur.

3.9.2015 35

Page 36: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Anabolik reaksiyonlar

Fazla protein ile azotlu atık maddelerin miktarı çoğalır.

Az protein alınırsa yaralar geç iyileşir, alyuvar yapımı bozulur,enfeksiyonlara karşı direnç azalır.

3.9.2015 36

Page 37: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Katabolik reaksiyonlar

Anabolizma sonucu meydana gelen maddelerin enerji üretmekiçin yıkımına katabolizma denir. Metabolizmanın bozmaevresidir.

Hücre çevresinden aldığı veya yapısında bulunan karbonhidrat,lipit ve yağ moleküllerini küçük moleküllere parçalar.

3.9.2015 37

Page 38: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Katabolik reaksiyonlar

Katabolik reaksiyonlar hayati işlemler için gerekenenerjiyi sağlar.

Besinlerin sitoplazma veya mitokondrideoksidasyonu sonucu ısı ve enerjinin açığa çıkmasınahücresel solunum denir.

Oksidasyon sonucu su, karbondioksit, amonyak, ürikasit ve üre gibi yan ürünler açığa çıkar ve bunlarelemine edilir.

3.9.2015 38

Page 39: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Katabolik reaksiyonlar

Enerji sağlamada ilk olarak karbonhidratlar kullanılır.

Kan glukoz miktarı sabittir. Bu değer % 45’in altına düşerse kastitremesi, kramp, bilinçsizlik hatta ölüm görülebilir.

3.9.2015 39

Page 40: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Katabolik reaksiyonlar

Organizmada aynı anda hem katabolik hem anabolik olaylargörülür.

Katabolik olaylarla hücre hem enerji hem de küçük yapı taşlarıelde eder.

3.9.2015 40

Page 41: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

Besin maddelerinin hücreye alınmasından metabolizma sonucuoluşan artık maddelerin atılmasına kadar geçen olaylarşunlardır;

1. Hücre zarından difüzyon ve aktif taşıma ile geçen besinmolekülleri değişikliğe uğramadan hücre içinde kullanılır.

3.9.2015 41

Page 42: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

2. Hücre zarından difüzyonla geçemeyen besin maddeleriendositozla hücre içine taşınır.

3. Hücreye alınan besin maddeleri lizozomdaki sindirimenzimlerinin etkisiyle koful içinde sindirilir.

4. Sindirilen besinlerden ayrıştırılan amino asit, yağ asidi ve glikozsitoplazmaya geçer.

3.9.2015 42

Page 43: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Hücre - Hücre Metabolizması

5. Atık maddeleri taşıyan koful sitoplazmanın hareketi ile hücrezarına doğru hareket eder.

6. Besin kofulunun parçalanmasıyla sindirilmemiş atıklarekzositozla hücre dışına atılır.

7. Sitoplazmaya geçen besinlerden amino asitler ribozomlardaanabolik tepkimelerle proteine dönüşür.

3.9.2015 43

Page 44: HÜCRE · 2015-09-04 · Hücre Bölünmesi Hücre bölünme ve çoğalmasıiki şekildegerçekleşir. Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalmabiçimi Mitoz (mitosis), Erkek

Bölüm Sözlüğü

3.9.2015 44