8 Vücudumuzdaki Sistemler tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

bilg

i HÜCREParmakuçlarýnýzaçokyakýndanbaktığınızdaparmakizlerinizinoluþumunusaðlayankabarýkçizgi-

lerigörürsünüz .Buyapýlarsizeilginçgelebilir .Ancakbuhenüzhikâyeninsadecebaþlangýçkýsmýdýr .Aþaðýdakiþekliyakýndaninceleyin .Þekildecanlýlarýoluþturanhücrelergösterilmiþtir .Hücre,canlınınenküçükyapıveişlevbirimidir .

Hücreleroldukçaküçükyapýlarolduðundan17 .yy .akadargözlemlenemediler .Butarihtemikros-kobunicadıylabirliktehücrekeşfedildivehücreteorisigeliþtirildi .

Kurbaðavetavukyumurtasýgibibirkaçhücreçýplakgözlegörülebilirken,birçokhücreancakmik-roskopaltýndagözlemlenebilir .

Hücre TeorisiHücreteorisikýsacaþöyleözetlenebilir:

Tümcanlýlarhücrelerdenoluþur .

Hücrelercanlýlarýntemelyapýveiþlevbirimleridir .

Heryenihücredahaöncevarolanbirhücreninbölünmesiyleoluşur .

Tüm canlý organizmalar gibi siz de hücrelerden

oluþtunuz. Þekilde baþparmaðýnýzýn en küçük bölü-

münün bile hücrelerden oluþtuðu gösterilmiþtir.

Parmaðýnýzýn 1 cm2lik kesitinde

milyonlarca hücre bulunur.

bitki hücresi

hayvan hücresi

Mikroskopaltýndaincelenenbirhücredeüçtemelkýsýmayýrt edilir . En dýþta hücreyi çevreleyenhücre zarý, hücrezarý ile çekirdek arasýnda sitoplazma, hücrenin merkezineyakınyerdeiseçekirdekbulunur .HücrelerimizdeçekirdekiçindebizeaitkalýtsalözelliklerinbilgisinitaþýyanDNAmole-külüvardır .Bukalýtsalmadde(DNA)bazýhücrelerdesitop-lazmadadaðýnýkolarakbulunur .

Vücudumuzdaki Sistemler 9

bilg

i

tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

Kalýtsalmaddeninhücredebulunduðuyeregörehücreler ilkelvegeliþmiþolmaküzereikigrubaayrýlýr:

Ýlkel HücrelerÝlkel hücreler, genellikle geliþmiþ hücrelerden daha küçük ve

daha basittir . Bu hücreler hücre zarý ve sitoplazmaya sahip ikençekirdek içermezler .DNAsitoplazmadadýr .Organellerdensadeceribozomu bulundururlar . Tüm bakteriler ve arkeler ilkel hücrelicanlýlardýr .

Bakteri hücresi

Hücrezarı Kalıtsalmadde

Ribozom

Hücreçeperi

Geliþmiþ HücrelerÝlkel hücrelerden farklý ola-

rakgeliþmiþhücrelerçekirdekiçerir,DNAdaçekirdektebulu-nur .Geliþmiþhücrelerinsitop-lazmalarýndaribozomunyanýn-dabaþkaorganellerdevardır .Tüm bitkiler, hayvanlar, man-tarlarvebazımikroorganizma-largeliþmiþhücrelidir .

Hücre Duvarý (Hücre Çeperi)Bitki,alg(suyosunu),mantargibicanlýlarla,hemenhementüm

ilkelhücrelicanlýlardahücreduvarýbulunur .Bitkihücrelerininhücreduvarı selüloz adı verilen bir karbonhidrattan oluşmuştur . Hücreduvarý hücre zarýnýn dýþýnda yer alýr . Hücre zarýndan farklý olarakölüdür .Sert,kalýnvesaðlamoluptamgeçirgendir .

Koruyucu “Hücre Zarý”Hücrelerin dýþýný saran çift katlý yapý hücre zarýdýr . Hücre zarý

hücreiçinidolduranyarýakýþkankývamlýsitoplazmanýndaðýlmasýnýönlervehücreyiçepeçevrekuþatýr,canlýveesnektir .

Hücre zarý çift katlý yað tabakasýnýn arasýna rastgele daðýlmýþproteinlerdenoluþur .Ayrýcaendýþtaproteinveyaðlarabaðlýkar-bonhidratlarbulunur .

Hücre Zarý Hücre Duvarý

Canlýdýr . Ölüdür .

Esnektir . Serttir .

Seçicigeçirgendir . Tamgeçirgendir .

Protein,yaðvekarbonhidrattanyapýlmýþtýr . Selülozdanyapýlmýþtýr .

MERCEKALTINDA

Leeuwenhoek’in Buluþuİlk kez 1500’lü yýllarda Av-

rupa’da mercek, kumaþ kali-tesini anlamak amacýyla tüc-carlar tarafýndan kullanýldý.

Tüccarlar büyüteç özellik- li merceklerle iplik kalitesini incelemeye çalýþtýlar. 1600'lü yıllarda Alman iþ adamý An- ton Van Leeuwenhoek doða-yý incelemek için hazırladığı ve birçok mercekten oluşan mikroskobu kullanan ilk kiþi oldu. Leeuwenhoek bir damla suyun içinde yaþayan çok sayýda organizmayý gözlem-ledi ve incelediði her bir organizmanýn ayrýntýlý çizim-lerini yaptý.

Çekirdek

OrganellerSitoplazma

Hücrezarý

YAŞAMINİÇİNDEN

MikroskopM i k r o s k o p

biyoloji ile uð- raþanlarýn çýp-lak gözle görüle-meyecek büyük-

lükteki canlýlarý incelemesini saðlayan bir alettir.

Iþýk mikroskobunda gö- rülebilir bir ýþýn demeti cam optik mercekler tarafýndan büyütülerek, görülebilir bü- yüklükte bir görüntü oluþur.

10 Vücudumuzdaki Sistemler

bilg

i

tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

Yumurta Aký Kývamýnda “Sitoplazma”Hücrezarý ileçekirdekarasýnýdolduransitoplazma,hücreninhayatsal

faaliyetleriningerçekleþtirildiðiorganelleribulundurur .

%75-85’isudanoluþur .Yapýsýndaayrýcaproteinler,karbonhidratlarveyaðlarbulunur .Sukadarakýcý,katýbirmaddekadardasertolmadýðýndanyarýakýþkankývamdaolduðusöylenir .

Yaþamsal Faaliyet Birimleri “Organeller”Hücrededesitoplazmaiçindeyeralanfarklýorganeller,canlýlýðýneniyiþekildesürdürülebilmesiiçin

üstlerinedüþengörevleriyerinegetirmeklesorumludur .Hücreiçindeproteinsentezi,fotosentez,solu-num,sindirimgibihayatsalfaaliyetlerinyerinegetirilmesinisaðlarlar .

1. Enerji Ocaðý “Mitokondri”

Yaþamýmýzý devam ettirmek için enerjiye ihtiyaç duyarýz . Uyu-duðumuzandabilevücudumuzdaenerjiharcanýr .Gereksinimduy-duðumuzenerjininkaynaðýbesinmaddeleridir .Besinlerdekienerji;geliþmiþhücrelerdemitokondriorganelindeoksijenlisolunumolayýilecanlýnýnkullanabileceðienerjitürüolanATP’yedönüþtürülür .

2. Protein Üretim Merkezi “Ribozom”

Ribozom, tüm canlý hücrelerde bulunan en küçük organeldir .Hücreleriçinenönemlibileþiklerdenolanproteinlerbuküçükorga-nellerdesentezlenir .Ribozomlarhücredeçekirdekzarýnda,sitoplaz-mada serbest olarak ve endoplazmik retikulum organeli üzerindebulunabilir .

mitokondri

ribozom

Hücrenin Tarihi

Birçok bilim insanýnýn yaptýðý araþtýr-malarveincelemelerhücrenintemelyapý-sýnýanlamamýzýsaðladý .

Robert Hooke

Hooke, “Micrographia” adlý kitabýný ya- yýnladý. Kitapta mikroskop altýnda incelediði hücrelere ait þekiller yer alýyordu.

1674

1665

Anton Van Leeuwenhoek

Basit mikroskobuyla bir damla suda yaþayan basit organizmalarý gözlemledi.

Besin+Oksijen Karbondioksit+Su+EnerjiOksijenli

Solunum

Vücudumuzdaki Sistemler 11

bilg

i

tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

3. Hücre Ýçi Taþýmacýsý “Endoplazmik Retikulum”

Geliþmiþhücrelicanlýlardabulunanendoplazmik retikulum, hücrede birköprügibibir yerdenbir yeremaddeiletiminden sorumludur . Çekirdek za-rýndanhücrezarýnakadaruzananka-nallarsistemidir .Vücudumuzdakiiske-let sistemi gibi hücreyi içten sararakdestekler .Ayrýcahücredebazýmadde-lerindepolanmasýnýsaðlar .

4. Paketleme Birimi “Golgi Cisimciði”

Salgý maddelerinin paketleniphazýr hâle getirilmesini saðlayanorganeldir . Ter, tükürük, gözyaþýbezindesalgýüretimindensorum-ludur . Ribozomda sentezi yapýlanproteinleri hazýrlayýp onlara sonþeklini verir . Hücre zarýnýn yapý-sýnda bulunan glikoz, protein veyağların birleştirilmesinde görevalır .

5. Depolama Organeli “Koful”

Hücreler;su,tuz,proteinvekarbonhidratgibiçeþitlimoleküllerikofuladýverilenzarlaçevriliyapýlardadepolar .Gençbitkihücrele-rinde kofullar küçük ve çok sayýda iken yaþlý bitki hücrelerindebüyükveazsayýdadýr .

E.R

koful

Theodor Schwann

Schwann bütün hayvanlarýn hücrelerden oluþtuðu sonucu-na vardý.

Matthias Schleiden

Schleiden tüm bitki-lerin hücrelerden oluþtuðu sonucuna vardý.

Rudolph Virchow

Virchow tüm hücrelerin baþka hücrelerin bölün-mesi sonucunda oluþtuðu fikrini öne sürdü.

Lynn Margulis

Margulis, geliþmiþ hücreler içinde bulunan mitokondri ve kloroplast organellerinin daha önceleri serbest yaþayan hüc-reler olduðunu savundu.

Janet Plowe

Plowe hücre zarýnýn fiziksel bir yapý olduðunu gösterdi.

1838

1839

1855

1931

1970

MERCEKALTINDA

Bitki ve Hayvan Hücrelerinin FarklarýBitki ve hayvan hücreleri

arasýnda belirgin bir takým farklýlýklar vardýr. Bitki hüc-releri genellikle köþeli iken hayvan hücreleri yuvarlaktýr. Bitki hücrelerinde hücre çeperi bulunurken hayvan hücrelerinde bulunmaz. Bitki hücrelerinin sitoplazmalarýn-da plastidler varken hayvan hücrelerinde yoktur. Sentro-zom organeli ise hayvan hücrelerinde bulunurken bit- ki hücrelerinde bulunmaz. Bitki hücrelerinin kofullarý büyüktür, hayvan hücrele-rinin kofullarý ise küçüktür.

12 Vücudumuzdaki Sistemler

bilg

i

tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

6. Sindirim Organeli “Lizozom”

Etrafýzarlaçevrili,içisindirimenzimleriyledoluolanorganeldir .Hücreiçinealýnanbüyükmoleküllümaddeleri yapý taþlarýna kadarparçalar .Hayvanhücrelerinde lizozomorganeli bulunurkengeliþmiþbitkihücrelerindelizozombenzeriyapýlaryeralýr .

7. Ýð Ýpliklerinin Yapým Yeri “Sentrozom”

Sentrozom bitki hücresinde bulunmayýp hayvan hücrelerinde bulunur . Hücrebölünmesi sýrasýnda ið ipliklerininoluþumundagörevlidir .Bitki hücrelerinde ise iðipliklerinisitoplazmadakiproteinleroluþturur .

8. Renkli Yapýlar “Plastidler”

Hayvanhücrelerindebulunmayýpbitkihücrelerindebulunanyapýlardýr .Üççeþidivardýr:

A. Kloroplast :Yeþilrenkliklorofilitaþýr .Bitkininyeþilrenklikýsýmlarýndabulunur .Buorganeldeýþýkenerjisininetkisiilekarbondioksitvesudanbesinveoksijenüretilir .Buolayfotosentezolarakadlandýrýlýr .

B. Kromoplast :Bitkileresarý,turuncu,kýrmýzýgibiyeþildýþýndakirenkleriverenplastidtir .

C. Lökoplast :Bitkinin kök,gövde,meyve ve tohumgibi kýsýmlarýndabesindepoeden renksizplastidlerdir .

Hücrenin Karar Mekanizmasý “Çekirdek”Hücrede gerçekleþen çok sayýdaki hayatsal faaliyeti týpký bir

þirkettekiyöneticigibikontroledervedüzenler .Ayrýcakalýtýmbilgi-sini(DNA)taþýr .

Çekirdeðingörevleriþöyleözetlenebilir:

• Hücreninyönetimindensorumludur .

• Hücreninkalýtýmbilgisinitaþýr .

• Hücreninbölünmesiniyönetir .

Tekhücrelibirsuyosunu(alg)ileyapýlanaþaðýdakideneylerçekirdeðinyönetimmerkeziolduðunugösterir .

sentrozom

þemsiye

çekirdek

sap

Çekirdeði olan hücre kýsmý yenilenir. Çekirdeksiz olan parça yenilenemez.

Ýki farklý algden alýnan parçalar bir araya getirildiðinde yenilenme çekirdekli

kýsma göre yapýlýr.

Ýki farklý algin çekirdekli kýsýmlarý birleþtirildiðinde yenilenme her iki

çekirdeðe göre yapýlýr.

çekirdek

enerjisininetkisiilekarbondioksitvesudanbesinveoksijenüretilir .Buolayfotosentez

Karbondioksit+Su Besin+O2Işık

Klorofil

Vücudumuzdaki Sistemler 13

bilg

i

tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

hücre

doku

organ

sistem

Hücreden OrganizmayaDünya’yacanlýgezegendedenirvebununkanýtlarýgözkamaþ-

týrýcýdýr .Gezegeninherbirköþesindecanlýlararastlanýr .Yerküreninaltýndaüstünde,denizinderinliklerindevedahabirçokyerde . . .Bucanlýlarýnbazýlarýtekbirhücredenoluþurkenbazýlarýdamilyarlarcahücredenoluþançokhücrelicanlýlardýr .

Tek Hücreli Organizmalar

Canlýlarýntemelyapýsýhücrelerdir .Fakattekhücrelicanlýlariçinhücre yapý taþýndan da öte, organizmanýn kendisidir . Tek hücrelicanlýlarbüyür,ürer,geliþirveçevreseletkileretepkigösterirler .Tekhücreli canlýlarýnbazýlarý ilkel, bazýlarý isegeliþmiþhücre yapýsýnasahiptirler .

Ýlkelhücreyapýsýndakicanlýlar;bakterilervearkelerdir .

Mayamantarlarý, amip, öglena ve bazý alg türleri ise geliþmiþhücreyapýsýnasahiptir .

Çok Hücreli Organizmalar

Çok sayýda hücreden oluþan organizmalarda hücreler birlikteçalýþýr . Çok hücreli organizmalarda her grup hücre farklý iþlevleryerinegetirmeküzereözelleþmiþtir .Bazýlarýhareketi,bazýlarýorga-nizmanýnçevreyleiletiþimkurmasýný,bazýlarýdaorganizmanýnihti-yacýolanmaddelerinüretilmesinisağlar .

Hücre - Doku - Organ - Sistem - OrganizmaVücudumuzda trilyonlarca hücre bulunur . Bunlarýn bir kýsmý

derimizin, bir kýsmý kemiklerimizin, bir kýsmý kanýmýzýn yapýsýnýoluþturur .Bukadarçokhücrenasýlböylesineuyumluçalýþýr?

Yapývegöreviaynýolanhücrelerbirarayagelerekbelligörevle-riüstlenmiþdokularýmeydanagetirirler .Dahakarmaþýkgörevleriyerinegetirmeküzerebenzerdokularbirarayagelerekorganlarý meydanagetirir .Benzerorganlarbirarayagelereksistemleri,sis-temlerdebirarayagelereknihayetorganizmayýoluþturur .

Bakteri

Şapkalý mantar Eðrelti otu Deniz yýldýzý Kurbaða

Bira mayasý mantarý

YAŞAMINİÇİNDEN

Veremin NedeniMycobacterium tubercu-

losis adlý tek hücreli bir bak-teri türünün yol açtýðý verem hastalýðý Dünya’da yýlda 8 milyon kiþinin hastalanma-sýna yol açar.

MERCEKALTINDA

KoloniTek hücreli canlýlarýn ba-

zýlarý bir araya gelerek topluluk halinde yaþar ve koloni oluþ- tururlar. Koloni hâlinde yaþa-yan canlýlardan bir kýsmý hare-ket, bir kýsmý beslenme, bir kýs-mý da üreme iþini üstlenir.

Volvox kolonisi

etkinlik

Vücudumuzdaki Sistemler 27tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

Kavram Haritası

Vücudumuzdaki Sistemler

Kazanım 6.1.1.1 : Hayvanvebitkihücrelerini,temelkısımlarıvegörevleriaçısındankarşılaştırır .

HÜCRE

?

Hücrezarý

Sentrozom

Temelkýsmýdýr .

Temelkýsmýdýr .

?

?

Biridir .

Biridir .

Biridir .

Biridir .

Biridir .?

?Biridir .

?

?

?

??

??

??

??

?

??

?

Ýçindebulundurur .

Hücredekihayatsal

faaliyetleriyönetir .

Görevidir .

Görevidir .

Görevidir .

Görevidir .

Görevidir .

Görevidir .

Görevidir .

Oksijenli

solunumlaenerji

üretir .

Hücreiçisindirim

yapar .

Protein

sentezinde

görevlidir .

Fotosentezle

besinüretir .

Hücreiçimadde

taþýnýmýnýsaðlar .

Koful

Golgi

cisimciði

Lökoplast

Sitoplazma

Aþa

ðýda

ki k

avra

m h

arita

sýnd

a “?

” ile

gös

teri

len

kýsý

mla

rý d

oldu

run.

28 Vücudumuzdaki Sistemler tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

Hücrenin Sırrı

etki

nlik

Vücudumuzdaki Sistemler

Kazanım 6.1.1.1 : Hayvanvebitkihücrelerini,temelkısımlarıvegörevleriaçısındankarşılaştırır .

I. A. Çekirdeðiolanhücrekýsmýkendiniyenileyebilir .

B. Çekirdeksizolanhücrekýsmýkendiniyenileyemez .

C. Ýkifarklýkalýtsalözelliktekihücrekýsýmlarýbirarayagetirildiðindeyenilenmeçekirdeklikýsmagöre yapýlýr .

D. Ýkifarklýhücreninçekirdeklikýsýmlarýbirleþtirildiðindeyenilenmeherikiçekirdeðegöreyapýlýr .

Yukarýdaki ifadeleri doðrulayan deneyleri aþaðýdan bulun ve kutucuklara iþaretleyin.

II. Aþaðýda birbiri ile baðlantýlý cümlelerin doðru (D) ve yanlýþ (Y) olduklarýna karar vererek bir çýkýþa ulaþýn.

Canlýnýnenküçükyapýtaþýhücredir .

Hücrezarý;canlý,esnekveseçicigeçirgendir .

Hücreninþeklininkorunmasýveiç

yapýsýnýndaðýlmamasýhücrezarýilesaðlanýr .

Yapýtaþýolanmolekül-lerhücrezarýndan,büyükmoleküllere

göredahakolaygeçer .

Sitoplazmadakiorganelleriçe-risindeçeþitlicanlýlýk

faaliyetlerimeydanagelir .

Ribozomproteinsentezini

gerçekleþtirenorganeldir .

Mitokondrioksijenin

üretildiðiorganeldir .

1 .çýkýþ 2 .çýkýþ 3 .çýkýþ 4 .çýkýþ 5 .çýkýþ 6 .çýkýþ 7 .çýkýþ 8 .çýkýþ

(D)

(D) (Y)

(Y)(D) (Y)

(D) (Y) (D) (Y) (D) (Y) (D) (Y)

þemsiye

çekirdek

sap

ölür .

test 1

Vücudumuzdaki Sistemler 35tudem 6. sýnýf Fen Bilimleri

1. Geliþmiþ bir hücrede aþaðýdaki yapýlardan hangisi sitoplazma içinde yer almaz?

A) Kloroplast

B) Ribozom

C) Kalýtsalmadde

D) Endoplazmikretikulum

2. I .Ribozomlarasahipolma II .Fotosentezyapma III .Hücreçeperinesahipolma

Yukarýdaki özelliklerden hangileri bitki ve hayvan hücresinde ortaktýr?

A)YalnýzI B)YalnýzIIIC) IIveIII D)I,IIveIII

3. Aþaðýdakilerden hangisi hücre zarýnýn özelliklerinden biri deðildir?

A) Seçicigeçirgendir .B)Cansýzdýr .C)Çiftkatlıdır .D)Hücreyidýþetkenlerekarþýkorur .

4. I .Kanhücreleriüretmek II .Bazýmineralleridepolamak III .Kaslaratutunmayüzeyioluþturmak

Yukarýdakilerden hangileri iskeletin görev-lerindendir?

A) IveII B)IveIIIC) IIveIII D)I,IIveIII

5. Kemiklerin uzamasýný ve kalýnlaþmasýný saðlayan yapýlar aþaðýdakilerden hangi-sinde doðru verilmiþtir?

uzama KalýnlaþmaA) Kemikzarý KýkýrdakB)Sýkýkemik SüngerimsikemikC)Kýkýrdak KemikzarýD)Süngerimsikemik Sýkýkemik

6.

Ýskelettekikemiklerinbirbirinebaðlan-masýnýsaðlayanyapýlaraeklemdenir .

Aþaðýdakilerden hangisi yarý oynar eklem-dir?

A)OmurlararasýeklemB)KolvebacakeklemiC)KafatasýeklemiD)Parmakeklemi

7. Kemik çeþitleriyle ilgili aþaðýda verilen eþ- leþtirmelerden hangisi doðru deðildir?

A)Omurlar-kýsakemikB)Kalçakemiði-yassýkemikC)Kolkemiði-uzunkemikD)Parmakkemiði-yassýkemik

8. Aþaðýdakilerden hangisi kalp kasýna ait bir özellik deðildir?

A) Ýstemdýþýçalýþýr .B) Yapýbakýmýndançizgilikasabenzer .C)Çabukyorulur .D)Ritmikkasýlýr .

Çözümlü Test Zorluk Seviyesi