Hücre BölünmeleriHücre Bölünmeleri

Hücre bölünerek sayılarını artırırlar. Hücrelerin bölünme Hücre bölünerek sayılarını artırırlar. Hücrelerin bölünme İçin gerekli olan emir İçin gerekli olan emir DNADNA tarafından verilir. Hücrelerin tarafından verilir. Hücrelerin bölünmeleri için belli bir büyüklüğe ulaşmaları gerekir. Yani bölünmeleri için belli bir büyüklüğe ulaşmaları gerekir. Yani oluşmuş bir hücre zamanla büyür. Bu büyüme sırasında oluşmuş bir hücre zamanla büyür. Bu büyüme sırasında hücrenin hacmi (Sitoplazması) ile yüzey (Hücre Zarı ) doğru hücrenin hacmi (Sitoplazması) ile yüzey (Hücre Zarı ) doğru orantılı olarak büyümemektedir.Hacmi yüzeye oranla daha orantılı olarak büyümemektedir.Hacmi yüzeye oranla daha fazla büyür.fazla büyür.Bu durunda hücre aşağıda verilen iki ayrı sorunla karşılaşır.Bu durunda hücre aşağıda verilen iki ayrı sorunla karşılaşır.

* * Hücre zarı artan sitoplazmanın bazı ihtiyaçlarını (Besin Hücre zarı artan sitoplazmanın bazı ihtiyaçlarını (Besin alma,gaz alışverişi,artık maddelerin atılması vb..) alma,gaz alışverişi,artık maddelerin atılması vb..) karşılayamaz.karşılayamaz.

Hücrede çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğu için,Hücrede çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğu için,

Sitoplazmanın artması durumunda çekirdek hücreyiSitoplazmanın artması durumunda çekirdek hücreyi

Yönetemez. Bu yüzden hücrenin yaşamı tehlikeye girer.Yönetemez. Bu yüzden hücrenin yaşamı tehlikeye girer.

Bu iki sorunu gidermek için hücre bölünerek yüzeyiniBu iki sorunu gidermek için hücre bölünerek yüzeyini

Artırır,hacmini azaltır.Artırır,hacmini azaltır.

Büyük Hücrede hacme oranlaYüzey küçüktür.

Küçük hücrelerde hacme oranla yüzey büyüktür.

BölünmeBölünme

Hücreler hacimlerini azaltmak ,yüzeylerini büyütmek için bölünürler.

NOT NOT : İnsan vücudundaki bazı hücreler : İnsan vücudundaki bazı hücreler (Kemik iliği,bağırsak epiteli Vb.) sürekli (Kemik iliği,bağırsak epiteli Vb.) sürekli bölünürken, Sinir hücreleri belli bir bölünürken, Sinir hücreleri belli bir zamandan sonra bir daha bölünemezler.zamandan sonra bir daha bölünemezler.

HÜCRE BÖLÜNMELERİHÜCRE BÖLÜNMELERİ

Mitoz Bölünme Mayoz Bölünme

A-MİTOZ BÖLÜNMEA-MİTOZ BÖLÜNME

1-Mitoz Bölünme Aşamaları1-Mitoz Bölünme Aşamaları : Yeni oluşmuş bir : Yeni oluşmuş bir

Hücrenin mitoz bölünme geçirmesi sırasında üçHücrenin mitoz bölünme geçirmesi sırasında üç

ayrı aşama görülür. Bunlar sırasıyla;İnterfaz,ayrı aşama görülür. Bunlar sırasıyla;İnterfaz,

Çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesidir.Çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesidir.

İNTERFAZİNTERFAZ

İnterfaz,hücrenin bölünmesi için yaptığı hazırlık aşamaSıdır. Hücrede protein,ATP,Enzim vb. moleküllerin

Üretimi artırılır. Sentrozom eşlenerek sayısı ikiye çıkarılır. Çekirdekteki kromatin iplikler (DNA) kendisini eşleyerek

Kromozom oluşumunu başlatır.2n : 4 Kromozomlu Hücre

Çekirdek BölünmesiÇekirdek Bölünmesi

Çekirdek Bölünmesi kalıtsal maddenin (DNA) Çekirdek Bölünmesi kalıtsal maddenin (DNA) oluşturacak hücrelere eşit miktarda dağıtılmasınıoluşturacak hücrelere eşit miktarda dağıtılmasını

Sağlar. Profaz,Metafaz , Anafaz ve Telofaz olmak Sağlar. Profaz,Metafaz , Anafaz ve Telofaz olmak üzere dört aşamada gerçekleşir.üzere dört aşamada gerçekleşir.

İnterfaz sonunda eşlenmiş durumdaki kromatin iplikler bu evrede kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alırlar.

Hayvan hücrelerinde interfazda eşlenmiş olan sentrozomlar da hücrenin zıt kutuplarına çekilir.

Profaz”ın sonuna doğru çekirdek zarı, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum erimeye başlar.

MetafazMetafaz

Bu evrenin başlangıcında profazda erimeye başlayan çekirdek zarı tamamen kaybolur.

Eşlenmiş durumdaki kromozomlar hücrenin tam ortasında (ekvator düzleminde) yanyana dizilirler.

ÜREME ve ÇEŞİTLERİ

Her canlının neslini devam ettirmek üzere kendine benzer

yeni bireyler meydana getirmesi olayına üreme denir

A. EŞEYSİZ ÜREME

Eşey hücrelerinin oluşumu ve döllenme olmadan, bir atadan yeni bir canlının meydana gelmesine denir.

Eşeysiz üreme sonucu meydana gelen canlılar arasında görülen farklılıklar mutasyonlar ve modifikasyonlar sonucudur

1. Bölünerek Üreme Bakteriler, mavi-yeşil alg’ler ve protista grubu canlıların (Amip, Öglena vb.) çoğunda görülür. Genellikle vücudun (hücrenin) ikiye bölünmesi şeklinde olur.

2. Tomurcuklanmayla ÜremeBir hücreli canlılardan bira mayası, çok hücreli canlılardan hidra, bitkilerden de ciğer otlarında görülür

gelişerek ayrılır ve yeni bir ferdi oluşturur veya beraber bir arada kalarak kolonileri meydana getirirler

Ana canlının vücudunun bir kısmından meydana gelen tomurcuk (çıkıntı)

3. Sporla Üreme (Sporogoni)Sporla üremede rol oynayan sporlar, haploit canlılarda mitoz

bölünmeyle, diploit canlılarda mayoz bölünmeyle meydana gelir. Sporlar n kromozomludur. Bu üreme şekli; bazı bir hücrelilerde, mantarlarda, eğrelti otlarında, su yosunlarında ve kara yosunlarında görülür

4. Vejetatif Yollarla ÜremeAna canlıdan düzensiz olarak kopan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.Vegetatif üremenin farklı formları vardıra)REJENERASYON;genelde bir üreme şekli değildir.Çünkü yüksek organizasyonl getirmesi u canlılarda mitoz ile olan bu olay bir gelişme şeklidir.kopan parçanın yeni bir canlıyı(d.yıldızı,planarya,solucan)meydana getirmesi bir üreme olabilir

B)ÇELİKLE ÜREMEC)YUMRU ve SOĞANLA ÜREMED)SÜRÜNÜCÜ GÖVDE İLE ÜREME

B. EŞEYLİ ÜREMEEşey bakımından farklı iki bireyden veya aynı bireyin farklı organlarından oluşan farklı kalıtsal yapıdaki gametlerin

birleşerek zigotu meydana getirmesine eşeyli üreme denir.Hayvanların çoğunda ve bazı bitkilerde (incir, dut vs.) dişi ve erkek gametler eşey bakımından farklı bireylerde meydana gelir. Böyle canlılara ayrı eşeyli denir. Bazı canlılarda ise üreme hücrelerini meydana getiren dişi ve erkek eşey bezleri aynı bireyde bulunur. Böyle canlılara hermafrodit (erselik) denir.Eşeyli üreme

GAMET oluşumu ve DÖLLENME esasına dayanırYUMURTA

SPERM ZİGOT

1. Eşeyli Üremenin EsaslarıEşeyli üremede birleşen gametlerden biri dişi, diğeri erkek

özelliğindedir. Gametler (üreme hücreleri) her zaman haploid (n) kromozomlu olup, çoğunlukla mayoz bölünmeyle oluşturulurlar(MİTOZLA OLUŞAN DA VARDIR). Döllenme ile iki

gamet birleştirilerek zigot (2n) oluşturulur. Böylece türün kromozom sayısı korunmuş olur

2. Eşeyli Üreme Çeşitleri

a. İzogami : Şekil ve büyüklük bakımından aynı, kalıtsal yapısı farklı iki gametin(izogamet) birleşip zigotu meydana getirmesi olayına denir. Bazı tek hücreli alg’ler ve ipliksi yeşil su yosunlarında görülür.

Ana Canlı

İzogametler

Sporlar(n)

zigot

May

oz b

öl.

b. Anizogami (Heterogami): Şekil ve büyüklük bakımından farklı iki gametin birleşip(heterogamet) zigotu meydana getirmesi olayına denir. İpliksi yeşil alglerden bazılarında çok küçük bir erkek gamet ile çok iri yumurta hücresi birleşerek zigotu oluşturur

c. Oogami : Yüksek yapılı bitkilerde, hayvanlarda ve insanda görülür. Dişi gamet (yumurta) büyük, bol sitoplazmalı ve hareketsizdir. Erkek gamet (sperm) küçük, az sitoplazmalı ve kamçılıdır.Bu tür üreme gelişmişliğin göstergesidir

Ovaryum (yumurta)

spermZigot(2n)

d)Metagenez (Döl Değişimi): Bazı tek hücrelilerde (plazmodyum), bazı omurgasız hayvanlarda (deniz anası), mantarlarda bütün çiçeksiz bitkilerde görülür. Canlının

hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip eder

zigot2N

Diploid brey(2N)

Gelişme (mitoz ile)

Mayoz böl.N

kromozomlu sporlar

Gelişme (mitoz ile)

Mitoz böl.

N kromozomlu

breyler

N kromozomlu

gametlerDöllenme

N kromozomlu gametofit evre

2N kromozomlu sporofit evre

e. Partenogenez : Yumurta hücresinden döllenme olmadan yeni bir canlının meydana gelmesine denir. Partenogenez olayı çoğunlukla arılar, karıncalar, yaprak bitleri, su pireleri ile bazı çekirge ve kelebek türleri gibi omurgasız hayvanlarda görülür.

Sperm kesesi

yumurtalık

Yumurta hücreleri

2N ‘li dişiler

döllenmeDöllenme yok

N kromozomlu erkek breyler

f. Konjugasyon (Kavuşma) : Kalıtsal yapısı farklı iki hücrenin, aralarında oluşturdukları bir sitoplazmik köprü sayesinde kalıtsal madde alış-verişi yapmalarıdır. Bakterilerde, Paramecium gibi bazı protistlerde ve bazı basit yapılı su

yosunlarında görülür

Bakterilerin antibiyotiklere karşı dirençli olmaları bu sayededir.

Ayrıca paramesyumun konjugasyonunda çekirdek bölünmesi de vardır.

g. Hermafroditlik : Bazı türlerde, hem erkek hemde dişi organı bulunduran bireyler, kendi kendilerini dölleyerek tek başlarına üremeyi sağlayabilirler. Ancak,

hermafrodit türlerin çoğunda yabancı döllenme tercih edilir.Çünkü yabancı döllenme genetik açılımı sağlarTenyalar, bezelye gibi bazı bitkiler hermafroditlikle üremenin en iyi örnekleridir.

yumurtalıkYumurta kanalı

testisler

Tohumsuz Bitkilerde Üreme; Çiçeksiz bitkilerde döl almaşı (metagenez) görülür.gelişme çimlenmeyle ve mitozla olur

BİTKİLERDE ÜREME ve GELİŞME

Tohumsuz Bitkilerde ÜremeAçık tohumlular:Üremeleri kozalak içinde açıkta bulunan tohumlarla gerçekleşir. Tozlaşma rüzgarla olur.Kapalı tohumlular:Tohum taslakları ovaryum içerisinde

saklanır. Üreme yapıları çiçekte bulunur.

Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme1.Polen oluşumu:Erkek organ başcığındaki polen keseleri içinde 2n kromozomlu polen ana hücrelerinden mayoz ile n kromozomlu 4 tane mikrospor çekirdeği oluşur. Bunların mitoz geçirmesi ile n kromozomlu iki çekirdek taşıyan (generatif ve vejetatif çekirdek) yapı oluşur. Bu yapıya polen(çiçek tozu) denir. Polen çimlenirken vejetatif çekirdekten polen tüpü oluşur. Generatif çekirdekten sperm çekirdekleri oluşur. Her türün poleni kendine özgü bir şekle sahiptir.

POLEN OLUŞUMU ŞEMATİK

Microspor ana hücresi(2N)

mayoz

bölünme

sitokinezsizmitoz

POLEN

Generatif çekirdek(n)

Vegetatif çekirdek(n)

mitoz

N kromozonlu

GON lar

2.Yumurta hücresi oluşumu:Dişi organ yumurtalığındaki tohum taslağı içinde 2n kromozomlu tohum taslağının ana hücresi mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor oluşturur. Makrosporların 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdeği arka arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapı olan EMBRİYO KESESİ ni meydana getirir. Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki yumurta çekirdeği gelişerek yumurta çekirdeği halini alır ve döllenmeye hazır durumdadır. Ortadaki 2 çekirdekte endospermi oluşturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir. Diğer çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adını alır ve kaybolur. 

DİŞİ GAMET OLUŞUMU

Macrospor ana hücresi

sitokinezsiz

sitokinezsiz

mayoz

Ardarda 3 mitoz

GON

ölür

yumurtasinerjitler

antipodlar

Kutup hücreleri

Tozlaşma:Erkek organların başçığındaki polenlerin su, rüzgar, böcek gibi faktörlerle dişi organın tepeciğine taşınmasıdır.

 

Sperm çekir.(n)+Yumurta(n) Zigot (2n) Embriyo

döllenme

Sperm çekir.(n)+Polar çekirdekler(2n)Triploit çekirdek(3n)Endosperm

Tohum döllenmeden sonra oluşur. Tohum taslağının örtüleri kalınlaşarak tohum kabuğunu yaparlar. Tohum embriyo+endosperm+tohum kabuğundan oluşur.Tohum taslağı sayısı kadar tohum oluşur.Dişi organ ve çiçek tablası, besin depolayarak tohumun çevresinde meyvayı oluştururlar

Tohumun yapısında şunlar bulunur: -Embriyo(embriyonik kök=radikula ve embriyonik gövde=plumula)= 2n kromozomlu -Çenek (kotiledon)= 2n kromozomlu -Endosperm (besi doku)= 3n kromozomlu -Kabuk (testa)= 2n kromozomlu 

kotiledonlar

endosperm

Embrionik gövde

Embrionik kök

MEYVA

GERÇEK MEYVA YALANCI MEYVA

Sadece yumurtalığın üstü örtülüdür.örn şeftali erik üzüm

yumurtalık,taç ve çanak yaprakların üstü örtülüdür.örn çilek armut elma

Çimlenme:Embriyonun topraktan su alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk yaprakları oluşturmasına kadar geçen büyüme evresidir. Tohumun olgunlaşmasından çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALİ denir. Uykudaki tohumlar canlıdır fakat metabolizmaları minimum seviyededir.Çimlenme için yeterli H2O,sıcaklık, O2 ve enzimler gereklidir

Bitkilerde GelişmeÇimlenmeden sonra ışık, CO2, H2O ve mineral maddelerin yardımıyla bitkisel dokuların oluşmasıdır. Yüksek yapılı bitkilerde gelişme tohum içinde başlar.Gelişme eşeyli üreyen organizmalarda 3 temel olayla gerçekleşir: 1.Hücre bölünmesi 2.Büyüme 3.FarklılaşmaYüksek yapılı bitkilerin embriyosundaki çenekler, tohum içindeyken endospermden besin depo ederler