Hasan Ekiz(Ed.), Hububaı Senıpoçyuııu, 8- 1l Haziran ]999. Konya.Yedinci olurum: Hububat Fizyolojisi, H. Klıç ve ark., 358-364.

Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin srcak ye kurağatoIeranslarrnrn belirIenmesi

Hasan Kılıçl İrfan Özberkl Fethiye Özberk|

l Giineydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. P.K. 72, 2l l10 Diyarbakır

ÖzetDiyarbakır yağışa dayalı şartlannda, I995196, 1996197 ve |99'll98 yılları yetiştinne sezonlarında başak-lannra dönemleri sıcaklann farklı şiddette başladığı dönenre denk getirmek suretiyle 3 farklı zamandaekilen (22Ekim, 22 Kasım ve 22 Aralık) 5 ekmeklik buğday hat veya çeşidinde terminal sıcaklık veikincil olarak soğuk stresinin verim ve veriıı unsurlarına etkisi incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan birleşikanaliz sonucunda; Verim iIe birlikte başaklanma süıesi, başakta dane adedi, bin dane ve hektolitre ağtrhğıgibi veıim komponentleri için, zamanlar erken ekinı lehinde istatistiki olarak önemli bulunurken, daneverimi ve hektolitre ağlrlığt hariç diğer karakterleı yönünden çeşit x ekiın zamanı inteıeaksiyonlarıönemli bulunmamışhr. Veıim bakımından her 3 yıl ortak değerlendirildiğinde; gerek zaman x çeşitintereaksiyonu ve gerekse çeşit ve ekiıı zamanı ortalamaları arasında istatistiki öneııde farklılıklar tespitedilıniştir. Buna göre birinci. ekim zaııanında ekim yapı|abiIirse ,S/ıcıı-ıv, çeşidinin, ekim ikinci zamanagecikirse sırasıyla F//68 hatlı, Sham ıv, Karacadağ-98 ve Pehlivan çeşitleıinin, üçüncü zamana gecikirsesırasıyla S/ıazı-ıv, Pelılivan ve Karacadağ-98 çeşitlerinin tercih edilmesi gerektiği sonucuna vartlmışttr.Özellikle yağışın düşük olduğu 2. deneme yılında da Slıanı-ıv'ün yüksek veriınli olması bu çeşidin sıcakve kuıak streslerine daha toleransll olduğunu göstermektediİ.

An assessnıent of terminal heat and drought tolerance of somebread wheat cultrvars

AbstractIn this study, 5 bread wheat Varieties were tested in three different planting times in 1995196, 1996/97and l997198 crop growing seasons under Diyarbakır conditions. This sfudy aimed to investigate heat anddrought tolerance of cultivars, planting them in three different times (22 october, 22 November and 22December) and synchronizing grain filling periods to terminal heat and drought stresses mainIy.Combined analysis of variance foı yield components indicated that number of spikes per m', number ofgrain per spike, hectoliter weight and l000 kernel weight of cultivars differed significantly each other.Different planting times also affected those characteristics giving higher figures for eallier sowing times.Combined analysis of variance for yield indicated that varieties and planting ıimes were found to besignificant statistically. Varieties x planting tirnes interaction was also found to be significant. It meantthat different cultivars showed different responses to different planting times. As a result, In first plantinglime, Shaın-ıv, F//68, Hahıı "8' and Pehlivan can be recommended, respectively. F//68 aıd Sham-ıvcultivaff must be preferred for latğr planting times, respectively. .!lıcm-ıv, considering higher yieldingability under severe drought conditions of second year of experiment, was found to be the most heat anddrought tole.ant cultivar.

GirişBuğday, bütiin dünyada olduğu gibi ülkemizde de insan beslenmes!nde önem taşıyan önemli

bir besin maddesidir. Ülkemizde 9.3 milyon hektar ekim alanı ve l8.5 mjlyon ton üretimi iletahllIar içersinde ilk sırada yer alan bir üründür. (D.İ.E., l996).

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tahıllar içersinde 0/,64 ekim alanına sahip buğdayın,bölgeyi teşkil eden 9 il itibariyle ekim alanları 1.194 milyon hektar, üretim ise 2.189 milyon toncivarında olup, ülkemiz buğday üretiminin o/ol2'si buradan sağlanmaktadır (Anonim, l997).

359

Bölgede aşın sıcaklık, kuraklık ve kış zararlan önemli derecede ürün kaybına neden olmak-tadır. Çok erken ekimler sonucu bitkilerin kışa girmeden sapa kalktıklan ve kış şartlanndanzarar görebildikleri, bu zarann biIhassa yazlık erkenci ekmeklik buğdaylarda, erken ekim yapıl-dığında görüldüğü, geç ekimlerde ise tohumun çimlenme çıkış devresinin soğuklara rastlaınasıve toprak sıcaklığının düşük olması nedeniyle yeterli bitki sıklığının elde edilemediği bildiril_mektedir (Alagöz, l997). Geç ekimin asıl etkisi, buğdayın nem isteğinin en fazla otduğu çiçek-lenme ve dane doldurma devrelerinde özellikle Nisan ve Mayıs aylarında kurakIık indisinin bazıyıllarda bariz olarak düşmesi verimle birlikte dane kalitesini de olumsuz yönde etkilemesidir.

Ekim zamanı ile ilgili yapıIan araştırmalarda incelenen özelliklerden bir kısmının farklıekim tarihlerinden farklı oranlarda etkilendiği, erken ve geç ekimlerin verim artışı veyaazalışında önemli bir rol oynadığı bildirilmektedir §ass ve ark., l975; Darwinkel ve ark, 1977.,Yağbasanlar ve Genç, l988; A|aga5z, |997).

Bu çalışmanın amacı, dane doldurma dönemleri sıcakların farkIı şiddette başladığı zamanla-ra denk getirilen 5 ekmeklik buğday çeşit veya lıattlnın (Karacadağ_98, Pehlivan, Sham_ıv,Halrn "s" veFll68-44) verim ve verim komponentleri ile bidikte terminal sıcak ve ikincil olaraksoğuk şiddetine karşı gösterdikleri performansı tespit etmektir.

Materyal ve MetodAraştırma l995196, |996197 ve 1997/|998 ekim sezonlarında Güneydoğu Anadolu Tarımsa1

Araştırma Enstitiisü deneme tarlasında yağışa dayalı şartlarda yürütiilmüştiir. Araşhrma toprak-ları, genellikle kırmızı_kahverengi büyük toprak grubuna giren, killi bünyede diz veya dizeyakın ıneyilde, erozyonu çok az oian derin veya orta derin zonal topraklardır.

Çizelge l. Araştınıanın yürütiildüğü yıllara ait bazı ikliın verileri.

onalama stcaklık (0c)ort. Maximum.stcak|ık ec)

ort. Minimun].sıcakIlk cC) Toplam YağlŞ (mm)

Avlar |995- |996, 1997 -' 1996 199,7 1998

1995- |996- 199,1-

1996 1991 1998l995- l996- l997,1996 1991 1998

1995- 1996- l99'l- |Jztn1996 lgg7 1998 y,ııu,

|0 l5_2

ll 7.1

12 2.3

l 3.5

2 4.8

3 8.0

4 I2.2

5 20.7

6 26.3

l5.4 t6.5

9.4 9.1

7,3 4.3

3-5 0.5

0.6 3.0

4,9 7.5

l1.7 13.6

19.9 l8.5

26.5 z,1.1

8.6 l0.1

2.9 33

2.9 o.4

-1.3 -2.9

4.9 -3.1

-1.4 1.2

4.0 6.6

l0.4 l1.4

16.2 16.3

l0.9 77.4

56.2 3.5

0.0 l]3.5

24.5 23.4 23.9 8,l

I4.3 l8.3 16.9 l;l9.4 ll 8,7 -3.4,7.,l 9.4 4.1 -o.2

l0.8 6.4 9.4 -0.1

l2.I l1.1 l4.| 4.4

l8.1 1,1.4 20.5 5.8

l8.1 28.2 25.7 5.8

32.8 34.3 35.5 16.5

I42,7

].7

2Io

54.8

8.0

0.2

0.0

48.,l

44.7

34.6

12.8

4.3

91.0

59.4

80.9

41 .,l

70.5

"l5.6

86.3

I.,l

28.3

53.5

14.6,7 6.9

66.,l

64.8,l4.0

45.8

6.9TopIam 49l .5Kaynak: Diyarbakır Meteoroloji işleri BöIge Müdürlüğü,l998.

Diyarbakır iline ait bazı iklim verileri, ekim ve hasat işIemlerini içeren dönem içinde ince-lenmiş ve sonuçlar Çizelge l 'de verilmiştir.

Denemede materyal olarak, Güneydoğu Anadolu Tanmsal Araştırma Enstitiisünce tescilettirilen Kaıacadağ-98, Trakya Tarımsal Araşttrma Enstitiisünce tesciİ ertirilen ıehllvan çeşlai,ICARDA menşeli Sham-ıv ve Meksika orijinli F//68-44Ai ztJ3lCuc "s" ile Hahn ''s''*2/ PİL ..s';hatları kullanılmışhr.

360

Ekim zamanları, bölge için erken, orta ve geç dönemleri kapsayacak şekilde, Ekim, Kasımve Aralık aylannın ikinci yarıları seçilmiştir. Böylece çeşitlerin dane doldurma dönemlerisıcakların farklı şiddette başladığı zamanlara denk getirilmeye çalışllmıştır.

Deneme, bölünmüş parseller deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak kuruImuştur- Ana parsel-leri (a) zaman, alt parselleri (b) ise çeşitler oluşturmuştur. Deneme parselleri I.2 x 5:6 m2

olmak üzere, m2'ye 4O0 canlı tohum düşecek şekilde ekim yapılmıştır. Dekara toplam 6 kg safPzOs ve l2 kg saf N gelecek şekilde gübreleme yapılmış olup, P2O5'nın tamamt ile N'nın yarısıekimle kalan N'nın yansı da erken ilkbahar da verilmiştir.

Bitkiier Hege l40 parsel biçerdöveri ile hasat edilmiştir. Tane verimi, başaklanma günsayısı, m2'de başak, başakta tane adedi, hektolitre ve bin dane ağırlığı gibi verim kiterleri tespitedilerek, elde edilen verilerin varyans analizler MSTATC paket programları kullanılarak önemlibulunan faktör ortalamaları A.Ö.F. testi ile guruplandırılmışhr.

Sonuçlar ve TartışmaBaşaklanma Süresi

Başaklanma süresi bakımından ekim zamanları arasındaki fark istatistiki olarak önemlibulunmuş olup, erken ekimde başaklanma süresi uzun (l56.2 gün), geç ekimde ise kısa (l22.9gün) olmuşfur (Çizelge 2). Başka bir ifadeyle ekim zamanı geciktikçe bu süre kısalmaktadır.Sebep olarak bölge koşullarında Nisan-Mayıs aylarında artan hava sıcaklıklarının bitkileribaşaklanmaya teşvik etmiş oIması gösterilebilir. Başaklanma süresine ait bulguları Akkaya veAkten (l99l); Toklu ve Yağbasanlar (l997) desteklemektedirler. Çeşitlerin durumu incelendi_

ğinde en uzun başaklanma süresinin Sham-ıv ve Pehlivan çeşitlerine ait olduğu, en erkenbaşaklanan çeşidin de Karacadağ-98 olduğu Çizelge 2'de görülmektedir. Çeşitlerin başaklanmasüresi bakımından farklılık arz etmesi genetik yapılarından kaynaklanmaktadır.

Başaklanma Süresi (gün) Başak Adedi (adet/m')

Ekim zamanlaıı Ekim zamanlarıÇeşitler ortalama ortalamal.E.Z, 2.F,.z. 3.E.z l.E.Z. z.E.Z. 3.E.z

Sham-ıv 158-3 t35.5 |24.0 |39.3 a

Pehlivan 157.0 135.5 125.0 139.2 a

Kaıacadağ-98 155.3 130.5 l 19.1 135.0 c

Fll68 M 156..3 |34.3 I2z.8 137.8 ab

Hahn"s" 154.0 131.0 123.6 l36.2bc

'l4l.| 739.0 746.1 742,0 a

714.6 g'1.6 651.4 67 |.2bc

6&5 641 .7 661 .0 657 .'l c

694.4 728.| 615.2 679.3 bc

724.8 '700.2 '728.3 717 .8 ab

Çizel8e 2. Başaklanma süresi ile m2'de başak adedine ait ortalama değerler.

ortalama l56.2 a l33.6b 122,9c,lo7 .9 692.5 680.4

AöF,ç51: E.Zamanl: 1.64, Çeşit:2.30 inrÖ.D. AÖF1651; E.Zamanı: Ö.D, Çeşit:46.9,lnt: O.D.

t : Aynı harfgnrbuna giren değerler 7o5 önem seviyesiıe göre farklı değildir.

Metrekarede Başak Sayısı

Çeşit x ekim zamanı intereaksiyonu önemli tespit edilmiş olup, en yüksek m2'deki başaksayısı Sham-ıv çeşidinin (746.1) üçüncü ekim zamanından,.en düşük değer de (6l5.0) Fr68hattının üçüncü. ekim zamanından elde ediImiştir (Çize|ge 2\. Çeşit ortalamalarına bakıldığındaSham ıv çeşidi ile Hahn"s" hattı en yüksek değeıi vermişlerdir. Ekim zamanı ortalamalalıarasında önemli bir fark olmamakla birlikte, ekimin gecikmesi iIe birim alandaki başak sayısının

361

aza]dığı görülmektedir. Geç ekimde çeşitlerin başaklanma döneminde sıcaklık stresine dahafazla maruz kalmış olmaları bu sonucu. doğurmuştur. Bulgularımız erken ekimlerin g"ç

"ti'nı"."g_ö1".. jlh, fazla başak verdiğini belirten Kalaycı, (1986); Bouzerzour ve Oudİna, 11990;;Keklikçi ve ark., (l991) ve Geng ve aık., (199l) İle uyumIuİur.

Başakta Dane Adedi

çizelge 3'te çeşit x ekim zamanı intereaksiyonunun önemli bulunmaması ttim çeşitlerin geçekimde bu özellik yönünden sıcaklık stresinden aynı oranda etkiIenmiş olduklannı go.r""rıt]tedir, Ekim zamanı ile ÇeŞit ortalamaları ayrı ayrı değerlendirildiğinde ise o.tuıurnuıİ. u.u5,na"istatistiki olarak önemIi farkIar bulunm_uş-ekimin gecikmesiyle bişakta dane adedinin azal,ügıgörülmektedir. Akıncı ve Çölkesen, (l998) ile Alagıjz, Qgğ7) benzer bulgular elde ettikleriİibildirmektedirler

ÇizeI8e 3. Başakta dane adedi ile hektolitre ağıIlığına ait ortalama değerler

Başakta Dane AdediÇeşitler Hektolitre Ağlrlığı (kglhı)

Ekiııı zamanlarıEkim zamanlaıı

sham_ıv 39.6 32.5 34.0

Pehlivan 30.6 30.6 32.6

Karacadağ-98 3'1.0 33.8 33,2

45.8 37.2 37.6

3,1.0 33.2 29.3

38.0a 33.5b 33.4b

ortalama OrtaIama|.E.Z. 2.E.z. 3.E.Z l.E.z. 2.E_Z. 3.E.7,

F//68 44

Hahn"s"

ortalama

35.38 b 7I.55 70.77 68.00 70.1 l b

3ı.33 c 73.00 71.55 65.22 6g.g2b34.66b 74.66 73.'17 67.44 71.96a40.22 a 68.55 6'1.77 63.22 66.5l c33.16 bc 73.00 '70.55 64.33 69.30 b

72.12 a '10.88b 65.64 cAÖF 1*5,: E.Zamanı:3.46, Çeşit:3.3l, int: Ö.D. AÖF,n51: E.Zamanı: l. l9, Çeşit:1.23,

lnt.:2.|4*: Aynı harfgrubuna giren değeıler o/o5 önem seviyesine göre farklt değildir

. Başakta dane adedi yönünden çeşit ortalamalarına bakıldığında, en yüksek değer Fl168hatttna, en düşük değerde pehlivan çeşidine ait olup, çeşitler arasındaki bu iark genetii'yapıdankaynakIannıaktadır.

Hektolitre Ağırlığıçizelge 3'te. ekim zamanı x çeşit intereaksiyonu önemli bulunmuş olup, en yüksek ve en

düşiik. hektolitre ağırlığı sırasıyla Karacadağ-98 çeşidinin birinci ekim 'zaminı

çıİ.s6 kgaıl) ileF//68 hattının üçüncü ekim zamanından (63.22 kg/hl) elde ediImiştir. Ekim zamanı o.tuü.rıu.,arasında da önemli fark bulunmuş olup, en yüksek hektotitre ağırlığı (72.|2 kglhl) birinci ekimzamanından alınmıştır. Ekimin gecikmesi ile bu değerin atytigt ğcırtlımett"i;r.

-ırıguıu.,o,,;geciken. ekiınierde hektolitre ağırlığının düştiiğünü bildiren A'iagtız, (1997) ve Yağ"basanlar,(l990) ile uyumludur. Mıcanovic ve ark., (l995j ise geciken ekimĞrde hektoiitre ,g,rıIg,nau Jİ.miktar artışın olabileceğini bildinnektedirler.

Bin Dane AğırlığıBin dane ağırhğı yönünden çeşit x ekim zamanııı

(Çizelge 4). Ekim zamanı ortalamaları incelendiğindeinteraeksiyonu önemIi buIunmamıştırise, farkın istatistiki anlamda önemli

362

olduğu ve bin dane ağırlığının birinci ekim zamanında en yüksek (30.4 gr), ekimin gecikmesiylebu değerin düştiiğü görülmektedir. Bin dane ağırlığındaki bu azalma Çiielge 2'de ekim tarihiningecikmesi ile başaklanma süresinin kısalması sonucu dane olumu tamamlanmadan bitkilerinoIgunlaşmak zorunda kalmış olmasına bağlanabilir. Bulgularımız bu konuda çalışma yapanaraşhrıcıların bulguları ile uyum içersindedir. (Yağbasanlar,l987; Makki ve ark.,l98İ; Aİajcız,l997; Akıncı ve Çölkesen l998)

çeşitlerin ortalamasına bakıldığında en yüksek değerin (35.2 gr ) pehlivan çeşidine, endüşük değerinde (25.5 gr) F//68 hattına ait olduğu görülmektedir.

Bin DaneEkim ZamanIarı

Dane Verimi (kg/da)

Çeşitler

Sham-ıv

Peh]ivan

Karacadağ

F/l68 44

Hahn"s"

Ortalama

|.E.Z. 2.E.Z, 3,E.z28.4

36.5

ortalama1.E.z.

26.9 c 555.6 427.5

35.2 a 438.6 396_9

31.7 b 479.9 419.8

25.5 c 425.9 439.8

26.6 c 458.1 33t.5471.5 a 403.1 b

Ekim zamanları-7iz. -Ez-

ortalama

26.3 25.9

35.3 33.,1

33.1 3|.7 30.5

26.1 25;l 24-8

28.0 25.,l 26.3

30.4 a 28.9b 28.3b

409.| 464.0 a

391.3 408.9 b

374.9 424.8b349.6 405.1 b

309.3 366.3 c

366.8 c

Çizel8e 4. Bin dane ağırlığı iIe dane verimine ait ortalaııa değerler.

1*s1: E.Zamanı:0.86, Çeşit:1.36, AOF (9n: E.Zamanı;36.9, Çeşit; 28.75,İnt.:48.90

*: Aynı harf8rubuna giren değerler oZ5 önem seviyesine göre farklı değildir.

Dane Verimi

Tane verimi yönünden 3 yılın ayn ayn analizi sonucu oluşan gruplar Çizelge 5'de verilmiş-tır. 1995196 yıh hariç diğer iki yılda ekim zamanı x çeşit intereaksiyonu önemli bulunmuştuİ.shamıv çeşidinin her üç yılda da ilk grupta yer alması, farklı yıllardaki önemli iklim değişiklik-lerinden etkilenmediğini ve daha istikarlı olduğunu göstermektedir. I(aracadağ-98 ç"şiaininyağışın yeterli olduğu birinci Ve üçüncü yıllarda ön sıralarda, yağışın düşük olduğu l996197yılında ise son sırada yer alması kuraklıktan en fazla etkilenen çeşit olduğu sonucunu doğur-maktadır.

Ekjm zamanlarının tane verimine etkisi ise yalnızca |997l98 yılında önemli tespit edilmişolmakla beraber her üç yılda da birinci ekim zamanı en yüksek dane verimi saglamışıır. Çizelge5'te denemenin ikinci yılında ortalama dane veriminin diğer iki yıla oranla düşük oldugugörülmektedir. Bunun nedeni, iklim koşullarına bağlanabilir. Çizelge l'de |996/97 yılıntratoplam yağış 309 mm olması yanında, özellikle bitkinin suya ihtiyaç duyduğu Nisan ve Mayısaylarında yağış yok denecek kadar az kaydedilmiştir. Aynca bitkinin generatif devreye geçtiğiMayıs ve Haziran aylarındaki ortalama maximum sıcakhğın (28.2 ve 34.4 "c1 aaııa yuı<seı<olması verimde azalmaya neden olmuşfuI.

çizelge 4'te dane verimine ait üç yıllık ortalama verilmiştir. Ekim zamanı x çeşit intereaks!yonu istatistiki olarak önemli bulunmuş olup, en yüksek dane verimi (555 kglda) Sham-ıv'ünbirinci ekim zamanından, en düşük verimde (309 kg/da) Hahn"s" hatıının üçüncü ekimzamanından elde edilmiŞtir. Ekim zamanı ortalamaları arasında da istatisitiki olarak önemlifarklar tespit edilmiş olup dane veriminin erken ekimden geç ekime doğru düştüğü görülmek-tedir. En yüksek dane verimi birinci ekim zamanından elde edilmiş olup, ekimın gecıkmesi iletane veriminin de düştiiğü görülmektedir. Kalaycı, (l986); Yağbasanlar, (l987) v; Keklikçi veark., (l99l) dane verimi üzerine birim alandaki başak say|sının en etkili verim unsuru olduğunu

363

bildirmektedirler. Çize|ge 2 incelendiğinde birim alanda en yüksek başak sayısı değerine birinciekim zamanında ulaşıldığı görüImektediı. Bu durum birinci ekiın zamanı tane veriminin enyüksek olmasını açıkIamaktadır. Benzer buIgular Alag6z, (1997): Toklu ve Yağbasanlar, (1997)ile Akıncı ve ark., (l998) tarafından da bulunmuşfur.

I995/96 Yıi,ı 1997l98 YılıEkim zamanları Ekim zamanları

Çeşitler I. 2. 3. l. 2. 3.

Sham-ıv 508 408 468 46l ab

Pehlivan 390 4O'l 4O4 4O0 c

Karacadağ 5-13 495 452 506aF/l68 44 500 389 398 429 bc

Hahn"s"* 523 4l9 390 444bcorta|ama 498 423 422 M8.4

390 255 244 296 a

27l 3O7 258 278 abc

32I 246 L&l 249 c259 3l3 t89 254 bc

37I 214 222 289 ab

322 2,79 2|9 273.8

768. 6|9 5l4 634 a

654 476 5l2 547 t)

544 5l8 49l 5l7 b

5l8 616 46t 53ı b

480 300 3l5 365 c593a 5O6b 458c 5l9.3

Çizel8e 5. Yıllara göre ortalama dane verimleri (kglda)

AÖF 1*51: E. Zaınanı: Ö.D. AÖF 1*51: E. Zamanı:Ö.D.

Çeşit: 35.39, inter.: 61.29

AÖF {%r: E. Zamant 3'l .84

it: 57.43 İntereaksion.: Ö.D, it; 58.53, inter.; lo1.4

Bölgenin yağışa dayalı şartlarında sıcaklık ve kuraklık stresinin verim ve verim unsurlar|naetkisini belirlemek amacıyla yapılan bu çalışmada; erken ekim sonucu sıcaklık stresinden birderece kaçan ekmeklik buğdayın verim ve verim unsurlarının olumlu, geç ekimde ise buunsurların olumsuz yönde etkiIendiği tespit edilııiştir. Çeşitlerin ortalamaları arasındaki fark isegenetik yapılarından kaynaklanıııştır.

Verim bakıınından her 3 yıl ortak değerIendirildiğinde; çeşitler arasında ve ekim zamanlarıarasında istatistiki önemde farklılıklar bulunmuş, ayrıca zaman x çeşit intereaksiyonunun daönemli olması çeşitlerin ekim zamanlarına verdikleri cevapların da farklı olduğunu göstennek-tedir. Ekim birinci zamanda yapılabilirse Shaın-ıv, ekiın ikinci zamana gecikirse sırasıyla F//68hath, Sham-ıv, Karacadağ-98 ve Pehlivan çeşitlerinin, ekim üçüncü zamana gecikirse sırasıylaSham-ıv, Pehlivan ve Karacadağ-98 çeşitlerinin tercih edilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

KaynaklarAlagöz, R. l997. Güneydoğu Anadolu BöIgesi Sulanır Koşullarında Makarnalık ve Ekmektik Buğday-

larda Ekim Zamanının Verim ve Verim Öğe|eri ile Kalite ÖzelIikleri Üzerine Araştırma_ Ç.Ü. FİnBilimIeri Ensritüsü. Kod No 386, (Doktora Tezi).

Akıncı, C. ve Çölkesen, M. 1988. Diyarbakır Koşullarında Farklı Ekim zamanının Bazı MakamalıkBuğday Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. Harran Üniversi-tesi ziraat Fakültesi Deıgisi 2(l):35-44.

Anonim. l997. GAP ilIeri İl Müdürüügti Tanm isıatistikleri.

Bouzezour, H., and Oudina, H. 1990. The response of durum wheat to early sowing and suplementaıyirrigation in the Eastem High Plateaux of Algeria. Rachis 9( l'): 22-25,

Darwinkel, A., Haag, B-A., and Kuizengean, !. l97'?. Effecl of sowing date and seed rate on cropdeveloPment and grain production of winter wheat. J. Agr. Sci. 25(2): 83-94.

DiE. ı 996. Tanmsal Yapı ve Üretim. T.C. Başbakanlık DevIet istatistik Enstitüsü Müdürlüğü.

*: Aynt harfgrubüna giren değerle.7o5 önem seviyesine 8öre farkll değildir

ort, ort.

364

Ceng, Z.X., Pan, S.L., Yan, Wang, X_L. Zhang; Y.Q., Wang, X.X., Feng, W.G., and Yaıg, B.Z. |99l.Effect of fertiliz€r rates and sowing dates on drayland wheat yield and protein content. shaanxiJournal of Agricultural Sciences l: ı4-ı5. wheat, Barley and Triticale AbS. 9(l):22.

Kalaycı, M. l986. Yetiştirme Tekıiği ÇalışmaIan. zirai Aİaşt!rma Enstitiisü. 1986 Yılı Gelişme Raporu.Eskişehir.

Keklikçi, Z.,Yılmaz, A., Dönmez, Ö., Keçeci, V., Yıldınm, A.İ. ve Aydın, A. 1991. Konya OvasındaKuru Şartlarda Kışlık Buğdayın Ekim Zamanı Denemesi. Sonuç Raporu. Bahri Dağdaş Milletler_aıası Kışlık Hububat Araşhrma Merkezi, Konya

Makki, Y.M., Burhan, H.O., Al-Tahi., O.A., and Mustafa, A.I. l987. Effects of planting date and leyelsof fertilizer nitrogen on the growth and yield of wheat in The Eastern Region of Saudi Arabia. ArabGulf Joumal of Scientific Research, B (Agricultural and Biologial Sciences) 5(2): l75_184. FieldCrop Abs. 42(3): l52.

Micanovic, D., Femic, V., and Knezevic, D. 1995. Effect of sowing date on some components of wheatgrain yield. Savremena Poljoprivreda (Yogoslavia) 42(1-Z): lO9-114. Wheat, Barley and TriticaleAbSt.. 12(4): 5.

Nass, lI.G., Johnston, H.W., Macleod, J. A, and Sterling, J.D.E. |975- Effect of seeding date, seedtleatment and foliaı sprays on yield and other agronomic charecters of wheat, oats and barley. Can.J. Plant. Sci. 55:. 4|-47.

Toklu, F. ve Yağbasanlar, T. l997. Çukurova koşullarında farklı ekim zamanIarının ekmeklik buğdaydaverim ve verim unsurlarına etkisi. Ç.Ü.Z.F. Dergisi 12 (4) 20|-2lO, Adaıa.

Yağbasanlar, T., Çölkesen, M., Genç. İ., Kırtok; Y. ve Eren, N. l990. Çukurova ve Şanlıurfa koşullaıındauygun buğday çeşitlerinin saptanması üzerinde araştırmalar. I. Ekmeklik buğday çeşitleri. Ç.Ü.Ziraat Fakültesi Dergisi 5(2): 1-6.