yunan kaynaklarına göre 1922 yılında batı anadolu'da otonom

97

Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları DergisiJournal Of Modern Turkish History StudiesXIV/29 (2014-Güz/Autumn), ss.97-140.

* Dr.,İstanbulÜniversitesi,AtatürkİlkeleriveİnkılapTarihiEnstitüsü, ([email protected]).

YUNAN KAYNAKLARINA GÖRE 1922 YILINDABATI ANADOLU’DA OTONOM DEVLET KURMAYA

YÖNELİK FAALİYETLER

Nilüfer ERDEM *

ÖzSakarya Savaşı sonrasındakurulmuşolanHelenAnadolu Savunma [Mikrasiatiki

Amina]Örgütü,başkabölgelerdekivediğerülkelerdekiaynıparaleldeçalışanörgütlerledediyaloghalinde,AnadoluRumlarınındirenişiniörgütleyebilmekadınaönemlibir aktiviteortayakoymuştur.Bufaaliyetleriçindeolanlar,BatıAnadolu’dayenibirdevletkurulmadıkçaRumlarınmücadelesininneticegetirmeyeceğinekanaatgetirmişlerdir.

Batı Anadolu’da yeni bir devlet kurulması projesi öncelikle Anadolu SavunmaÖrgütü’nündür. Yunan Hükümeti ilk başlarda Anadolu Rumlarından gelen çağrılaratemkinliyaklaşmış,ancak1922Temmuz’unagelindiğindeYüksekKomiserSteryadis’iBatıAnadolu’nunotonomisiniilanetmeklegörevlendirmiştir.Kaynaklarda“AnadoluDevleti”,İyonya Devleti” veya “Ege Devleti” olarak anılan oluşumla ilgili, Yunan çevreleri hiçbirzamantambirnetlikiçindeolmamışlardır.Sevrsınırlarıiçerisindeyenibirdevlettesisetmek,ancakHelenlerin ellerindeki son kozu oynamaları olarakdeğerlendirilebilir.Kaldı ki bazıYunangazeteleriotonomdevletfikrinedekarşıçıkmışlarvebununyerineBatıAnadolu’da“yerelyönetim”densözetmişlerdir.

Bu makalenin amacı, Türk tarihi açısından bir dönüm noktası teşkil eden 1922yılında Anadolu toprakları ile ilgili yaşanmış olan bir takım gelişmelere daha fazla ışıktutmak,tarihinkıvrımlarıarasındakalmışbazıolaylarıgünyüzüneçıkarmayaçalışmaktır.BuamaçdoğrultusundaAtinaVenizelosArşivi’ndeyeralanbelgelerebakılmışveEmbros,Makedonia, Skrip ve Rizospastis gazetelerinde yer alan yazılar derlenmiştir. MakedoniaSelanikgazetesidirveAtinagazetesiolanEmbrosgibiVenizelistbirçizgideyayınyapmıştır.Makedonia’nınsahibiVellidisveEmbros’unsahibideKalapothakis’tir.SkripileRizospastisde Atina gazeteleri olup, Rizospastis Yunanistan Sosyalist İşçi (Komünist) Partisi veYunanistanİşçileriGenelBirliği’ninresmiyayınorganıdır.SahibiEvstratiadisolanSkripiseAntivenizelist,diğerbirifadeyleKralcıçizgidedir.

Anahtar Kelimeler: İyonya, Ege, Anadolu, Helen, Anadolu Harekatı, Milli Mücadele, Otonomi.

Nilüfer ERDEM

98

ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)

ACTIVITIES REGARDING TO ESTABLISH AN AUTONOMOUS STATE IN WESTERN ANATOLIA IN 1922 ACCORDING TO GREEK RESOURCES

AbstractThe Helen Anatolia Defense Organization [Mikrasiatiki Amina], which was

establishedaftertheBattleofSakarya,coordinatedanimportantactivityinordertocoordinatetheresistanceofAnatolianGreeks.Also,itwasindialoguewithsimilarorganizationsinotherregions and in other countries. Those in these activities, thought that this fightwould beunsuccessfulunlessestablishinganewstateinwesternAnatolia.

WesawthattheideatoestablishanewstateinWesternAnatoliaprimarilybelongstoAnatolianDefenceOrganisation.AtthebeginingtheGreekgovernmenthesitatedagainsttocallsfromAnatolianGreeks,lateratJuly1922entrustedCommissarSteryadistodeclaretheautonomyofWesternAnatolia.TheGreeksneverbeeninclarityregardingtheformationwhichcalled“AnatolianState”,“IonianState“or“AegeanState”atsources.ToestablishanewstatewithintheboundariesofSevres,canbeevaluatedasthelastchanceoftheHelens.Moreover someGreek newspapers also opposed to the idea of an autonomous state andmentionedabout“localgovernment”inwesternAnatolia.

Thepurposeof this article is touncover somedevelopmentsoccuredatAnatoliain 1922 which constitutes a turning point in Turkish history, For that purpose weimplementeddocumentsfromVenizelosarchiveandpatcheduparticlesfromnewspapersEmbros,Makedonia,SkripandRizospastis. Makedonia isanewspaperfromThessalonikiandpublishedfromVenizelist sideas likeas thenewspaperEmbros fromAthens.OwnerofMakedonia is Vellidis and owner of Embros is Kalpothakis. Skrip and Rizospastis arefromAthens.RizospastisisofficialpublishorganofGreekSocialist(Communist)WorkersPartyandGeneralUnionofGreekWorkers.OwnerofSkripisEvstratiadisandSkripisatAntivenizelistlineinotherwordsatRoyalistline.

Keywords: Ionian, Aegean, Anatolia, Helen, Anatolia Operation, National Struggle, Autonomy.

Yunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da ...

99


Giriş

Türkçeye“BüyükÜlkü”yada“BüyükFikir”olarakgeçmişolan“Megaliİdea1”doğrultusundaHelenler2,önceliklebağımsızYunanDevleti’nikurmayıamaçlamışlardır. Sonrasında Yedi Adaları almayı; Tesalya, Epir,Makedonyave Trakya’yı ele geçirmeyi; Girit Adası, Oniki Adalar ve Kıbrıs Adası’nı,Anadolu’nun Sakarya’ya kadar olan kesimini (İstanbuldahil) elde etmeyi venihayet Karadeniz kıyılarını zapt ederek Pontus RumDevleti’ni ihya etmeyihedeflemişlerdir3. Toprakları genişletmek ve “boyunduruk altındaki kardeşleri kurtarmak”Megaliİdea’nınideolojikveretoriktemellerinioluşturmuştur4.

Bunun yanında Yunanistan, gerçekleştirdiği askeri harekatın çoköncesinden başlayarak Osmanlı topraklarında yaşayan Rumları eğitmekamacıylabireğitimseferberliğibaşlatmıştır5.BuamaçuğrunaYunanDevleti,AtinaÜniversitesi,AnadoluileTrakya’dakurulanRumcemiyetleriveokulları,kilisenindesağladığıdestekleişbirliğihalindeçalışmışlardır.Bu,Megaliİdea’nınbaşka bir boyutudur ve Yunanistan için en az toprakları genişletmek kadarönemliolmuştur.Hedeflereulaşıldığı,yaniHelenulusuyaratıldığıdurumda,Yunanistan’ınOsmanlıtopraklarınıilhaketmesikolaylaşacaktır6.

YunanistanMegali İdeadoğrultusundakihedeflerinekısmenulaşmış,özellikle Balkan Savaşları’nda topraklarını ve nüfusunu yaklaşık iki katınaçıkarmıştır7. Balkan Savaşları döneminde Yunanistan’ın başbakanı, Helenlertarafından “Megali İdea rüyacısı” olarak tanınan Eleftherios Venizelos’tur8. Venizelos1918yılıitibariyleParisBarışKonferansı’ndanbaşlayarakmüttefikler1 YunancanınTürkAlfabesikullanılarakyazılışıkonusundaTürkiye’dekurumvekişilerin

farklı uygulamalara gittikleri görülmüştür. Suat Sinanoğlu, Tarih Kurumu, AnkaraÜniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Milli Kütüphane uygulamaları bunaörnek olarak gösterilebilir. Biz, kullanılan transliterasyon uygulamalarından hiç birinibenimsemedik.Çünkübizimkanaatimizegöre,bunlarınhiçbirindeYunancaokunuştamolarakkarşılanamamaktaydı.Buesasen,Yunancadai,eveogibiseslerinbirdenfazlaharflekarşılanmasından ve bunların farklı olarak belirtilmesi gerektiğinden kaynaklanan birzorluktu.TümbunlarıdüşünerekçalışmamızdaYunancakelimelerinokunuşunuesasaldıkvekelimeninYunancaolarakenyakınokunuşşeklinivermeyeçalıştık.

2 ÇalışmamızdaOrtodoksolan,Yunancakonuşan(RumcadediğimizdilçokhafifşivefarklılığıileYunancanınaynıdır)Osmanlı vedaha sonraTürkuyrukluolanazınlıkmensuplarını“Rum”ifadesiyleandık.Yunancakonuşan,OrtodoksYunanistanvatandaşlarınıanmamızgerektiğinde“Yunan”kelimelerinikullandık.AncakRumlarveYunanların iç içegeçtiğidurumlarda“Helen”sözcüğünütercihettik.

3 M.SüreyyaŞahin,Fener Patrikhanesi ve Türkiye,ÖtükenYayınları,İstanbul,1996,s.164.4 PashalisM.Kitromilidis,“NoeresKinotitesKeİAparhesTuEthnikuZitimatosStaValkania

[AkıllıCemaatlerveBalkanlardaUlusalMeseleninBaşlangıcı]”,Ethniki Taftotita Ke Ethnikismos Sti Neoteri Ellada [Çağdaş Yunanistan’da Ulusal Kimlik ve Ulusalcılık], EkdosisMorfotikoİdrimaEthnikisTrapezis[MorfotikoİdrimaEthnikisTrapezisYayınları],Athina,1997,s.82.

5 Bkz. Nilüfer Erdem, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekatı (1919-1923), DerlemYayınları,İstanbul,2010,ss.38-41.

6 Kitromilidis,a.g.m., ss.81-90.7 Ap.E.Vakalopulos,Nea Elliniki İstoria [Yeni Yunanistan Tarihi] 1204-1985,3iEkdosi[3.Bsk.],

EkdosisVanyas[VanyasYayınları],Thessaloniki[Selanik],1988,s.350.8 PinelopiDelta,Eleftherios K. Venizelos,Athina,1978,ss.11-12.

Nilüfer ERDEM

100


nezdindekigirişimleriniyoğunlaştırmışveBatıAnadoluileTrakyabaştaolmaküzereOsmanlıDevleti’ndenyenitopraklarkoparmayıhedeflemiştir9.NeticedeVenizelos liderliğindeki Yunanistanmüttefiklerin desteğini almayı başarmış,15 Mayıs 1919’da İzmir’e çıkmış ve devamında Anadolu’daki işgal alanınıgenişletmiştir10.

EsasenYunanlar,İzmir’inişgalindenhemensonrabölgeninYunanistan’ailhakınıgayeedinendavranışlariçinegirmişlerdir.21Mayıs1919’daAristidisSteryadis11 İzmir’e gelmiş12 ve olağanüstü yetkilere sahip olarak YüksekKomiserlik görevini üstlenmiştir. Yüksek Komiserlik bünyesinde içişleri,dışişleri,eğitim,bayındırlık,liman,gümrük,ekonomi,tazminat,iaşe,muhasebe,malsandığı,haberleşme,tercüme,hukukmüşavirliğiveZiraatBankasıişleriniincelemekle görevli çeşitli şubeler yer almıştır. Yüksek Komiserlik Yunanordusununişgaletmişolduğuyerlerdetemsilcilikleraçmıştır.Buörgütlenmeninyanı sıra Yunanlar işgal bölgelerinde sıkıyönetim mahkemeleri oluşturarakhukukişleri ile ilgilidavalarabakmayabaşlamışlar,hattaokullardamüfredatprogramlarına müdahale etmişlerdir. Aslında bu şekilde Batı Anadolu’dakiYunanişgaliaskeriişgalniteliğininçokötesinegeçmiştir13.

Diğer yandan Mondros Mütarekesi sonrası Türk topraklarınagerçekleştirilen işgallere karşı hemen her yerde kendiliğinden bir direnişortaya çıkmıştır. Sivas ulusal kongresiyle Anadolu ve Trakya’daki direnişorganizasyonlarıbirleştirilmişveMustafaKemalPaşa’nınliderliğindebirkadrotarafından idare edilmeye başlanmıştır. Takip eden gelişmeler ve özellikle1920yılınınMartayında İstanbul’un itilafdevletleri tarafındanresmen işgali,23 Nisan 1920’de Ankara’da BüyükMilletMeclisi’nin açılışına götürmüştür.Devamında 1920 yılının Kasım ayında düzenli Türk ordusu kurulmuştur.DüzenliTürkordusununkurulmasıylabirlikteönce I. ve II. İnönü, ardındanSakaryaveBüyükTaarruzolmaküzereTürkzaferleribirbiriniizlemiştir14.

9 Kostas Haciantoniyu, Mikra Asia - O Apeleftherotikos Agonas [Anadolu - Özgürleştirme Mücadelesi] 1919-1922,EkdosisPelasgos[PelasgosYayınları],Athina,1994,ss.27-29.

10 MargaretMcMillan,Paris 1919,BelkısDişbudak(Çev.),ODTÜYayıncılık,Ankara,2004,ss.422-423.11 Steryadis,1861yılındaGirit’inKandiye(İrakliyo)şehrindedoğmuştur.Babasıyağtüccarıdır.

Paris’tehukuköğrenimigörmüşveİslamHukukuuzmanıünlübiravukatolmuştur.1917-1919yıllarıarasındaEpirValisive tümişgalsüresince İzmir’deYunanYüksekKomiseriolarak görev yapmıştır. İfade edildiğine göre Venizelos, Steryadis’in Yunan askeri ilebirlikte İzmir’e çıkmayışını bir felaket olarak yorumlamıştır. Hr. Em. Aggelomatis, To Hroniko Megalis Tragodias [Büyük Trajedinin Tarihi],2iEkdosi[2.Bsk.],EkdosisEstia[EstiaYayınları],Athina,1971,s.59.

12 SelçukUral,“MilliMücadele’deYunanlaştırmaHareketininSiyasiKolu:YunanFevkaladeYüksek Komiserliği”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.8, Erzurum,2001,s.311.

13 Adnan Sofuoğlu, “İzmir İşgali Sonrasında Yunanlıların Batı Anadolu’da İşgaliGenişletmeleriveBölgedeOluşanMilliDireniş”,Ankara Üniversitesi Atatürk Yolu Dergisi, S.29-30,Ankara,2002,ss.140-142.

14 AliİhsanGencer–SabahattinÖzel,Türk İnkılap Tarihi,9.Bsk.,DerYayınları,İstanbul,2004,ss.92-183.


101


Türklerin Sakarya Zaferi’nin özelliği, Yunanların Anadolu’dakiilerleyişinedurdemeninyanında,savaştakitaarruzedenlekendinisavunanınrollerinideğiştirmesidir.SözkonusuzaferinKarsveAnkaraAntlaşmalarıgibiönemlisiyasisonuçlarıvardırki,AnkaraAntlaşmasıİngiltereveFransa’nınDoğuAkdeniz politikaları açısından belirgin bir ayrışmayı gündeme getirmiştir15. Buarada1921yılısonbaharındaYunanBaşbakanıGunarisveDışişleriBakanıBaltacisberaberlerindebirtakımdanışmanlarolduğuhaldeAvrupa’yıziyaretetmişler,ancakumduklarıilgiyibulamamışlardır16.

OkışYunanistanaçısındanheranlamdaağırgeçmiş,gazetelerölü,yaralıvekayıplisteleriyayınlarken,yollargazilerledolmuştur17.SakaryaSavaşı’ndansonra yaşanan ekonomik kriz nedeniyle Anadolu’daki Yunan Ordusu’nungereklisilahlarladonatılması işlemitamamlanamamış,hattaaskerlerinyeterlibeslenmesidahisağlanamamıştır18.YunanOrdusu’nunAnadolu’yuterkedeceğisöylentilerinin ortaya çıkması üzerineHelenAnadolu Savunma [MikrasiatikiAmina]Örgütütarihsahnesindeyerinialmıştır.Buörgütüntemelleri,İzmir’inRum ileri gelenleri ile İzmirMetropolitiHrisostomos19 tarafından atılmıştır20. Doktor Psaltoff’un21 bürosunda bir araya gelmiş olan Rum ileri gelenlerdenSokratis,Solomonidis,İoakimidis,Dulgeridis,Hariatis,LambruveİzmirYunanİdaresiİçişleriBölümü’ndenMüfettişEvripeos,AnadoluRumlarınınhaklarınısavunmaküzere bir örgüt kurulması kararını vermişlerdir.Yunan tarihçileri,örgüttemellerinin1921Ekim’indeatıldığınıkaydetmektedirler.ÖrgütünamacıAnadolu Rumlarının direnişini örgütlemek ve Batı Anadolu’da otonom birdevletkurulmasınadönükbiretkinlikortayakoymaktır22.

15 HaralambosPsomiadis,İ Telefteya Fasi Tu Anatoliku Zitimatos [Doğu Meselesinin Son Safhası], EkdosisEfesos[EfesosYayınları],Athina,2004,ss.52-53.

16 Haciantoniyu,a.g.e.,ss.253-258.17 Vasilisİ.Çanakaris,Dakrismeni Mikrasia [Gözü Yaşlı Anadolu] 1919-1922,EkdosisMetehmio

[MetehmioYayınları],Athina,2007,s.440;NikosPsirukis,İ Mikrasiatiki Katastrofi [Anadolu Felaketi] 1918-1923,Athina,1977,ss.177-178.

18 HaralambosD.Triantafillidis,İ Mikrasiatiki Ekstratia Ke To İmerologio Enos Oplitu [Anadolu Harekatı ve Bir Piyade Erinin Günlüğü],Tomos[Cilt]:2,EkdosisDodoni[DodoniYayınları],Athina,1984,ss.474-491.

19 İzmir Metropoliti Hrisostomos Kalafatis (1868-1922) Heybeliada Ruhban Okulumezunu olup, Drama Metropolitliği görevinde de bulunmuştur. Drama Metropolitliğigörevinde bulunduğu esnada da Türk yetkilileri kaygılandıran faaliyetlerde bulunmuşolan Hrisostomos, İzmir Metropolitliği’ni 1910 yılında üstlenmiştir. N. Muçopulos, K.Vakalopulos,Ap.Kesopulos,Alismonites Patrides – i Fotodotra Mikrasia [Unutulmaz Vatanlar – Işık Kaynağı Anadolu], Ekdosis Ciambiris Piramida [Ciambiris Piramida Yayınları],Thessaloniki[Selanik],b.t.y.,ss.149-155.

20 Engin Berber, “Batı Anadolu Rumlarının Son Fedakarlığı, Ya Da 9 Eylül 1922’yiÖnleyemeyenBirAskeriYapılanma:KüçükAsyaSavunmaÖrgütü”,Cumhuriyet Gazetesi 9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu Özel Eki,9Eylül2006,s.64.

21 Doktor Psaltoff ve etkinlikleri için Bkz.Nilüfer Erdem, “Megali İdea’nınAnadolu’dakiDestekçilerindenDoktorApostolosN. Psaltoff’un 1912-1922Dönemi Etkinlikleri”,Dokuz Eylül Üniversitesi Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi,C.XIII,S.27,İzmir,2013,ss.63-77.

22 Aggelomatis,a.g.e.,s.128.

Nilüfer ERDEM

102


Rumların Örgütlenme Çabaları ve Anadolu Hareketine Lider Arayışları

Anadolu Rumlarının savunulmasına yönelik girişimlerle ilgili Yunanbasınında yer alan haberler, bu tür faaliyetlerin 1922 yılı Şubat ayı itibariylehızlandığını düşündürmektedir. Örneğin Embros Gazetesi’nin 1 Şubat 1922(19Ocak 1922)23 tarihli nüshasında,Atina’da bulunanAnadoluluRumlardanoluşan bir heyetinMeclis Başkanı Lomvardos ile çeşitli gazetemüdürleri vedernekyöneticilerineçağrıyaptığına,“boyunduruk altındaki Helenlerin”arzularınıduyurmak istediğine dair bir haber yer almıştır. Habere göre 1922 yılınınilk aylarında Atina’da bir miting gerçekleştirilmesi ve müttefik devletlerinelçiliklerinemuhtıraverilerek“Kemalistlerin”faaliyetlerindenşikayetedilmesidüşünülmüştür24.

18Ocak1922’deLloydGeorge’unhuzurunaçıkanPatrikMeletios,25TürkidaresialtındakiRumlarınkorunmaları için İngiltere’ninyardımını istemiştir.Meletios25Ocak’taParis’teyüzsenatöreveFransaDışişleriBakanlığı’nınbirdelegasyonuna hitap ederek, Anadolu Devleti kurulmasını desteklediğinisöylemiştir. 30 Ocak’ta Poincare ve Clemenceau ile de görüşen Meletios,Amerika’dakiRumgönüllüleriaskerealmaplanınıgizlememiştir26.Meletios’unbu faaliyetlerine paralel 16 Şubat 1922 (3 Şubat 1922) tarihli MakedoniaGazetesi’nde, Patrikhane’nin “tehlike altındaki ulusu kurtarmaya yönelik”faaliyetlerde bulunduğu ve patriğin talimatıyla “boyunduruk altındakilerden oluşan büyük bir heyetin kurulmasına karar verildiği”bilgisiyeralmıştır.HelenulusuaçısındanoldukçakapsayıcıolacakbuheyetmüttefikdevletlerinbaşkentleriniziyaretederekHelenlerinulusalçıkarlarıdoğrultusundafaaliyetgösterecektir.Yazıdabukonununçokönemliolduğu,Yunanların çeşitlimeseleleriyle ilgilikurtarıcıbiretkiyapabileceğivebuşekildemüttefiklerin“özgürlük ve insanlık”adınamücadele vermiş olan bir ulusla temas edecekleri ifade edilmiştir. Ençarpıcı cümleler, Brütüs’ün Sezar’ın yüzünü birkaç dakika görmesi halindecinayet işlemeyeceği, dolayısıyla müttefiklerin de Sezar’ın yüzünü görerekAnadolu ve Trakya Helenlerini yeniden Türk boyunduruğuna mahkumetmeyecekleri ile ilgili olanlardır. “Durumun kurtarılmasıyla ilgili bir ihtimal

23 Yunanistan13Şubat 1923’ekadar eski, yani Julius takvimini takipetmiştir.Bu tarihtenitibaren Gregorius takvimini kullanmıştır. Julius takvimi, Gregorius takviminin 13 güngerisindedir. Türkiyede 1Ocak 1926 itibariyleGregorius esasınadayalımiladi takvimegeçmiştir. Bu takvim,Gregoryan takvim adını da taşımaktadır. Yunanistan’daki takvimdeğişikliğiyleilgiliyararlanılankaynak:StilianosEp.Gonatas,Apomnimonevmata [Anılar], Athina,1958,ss.263-264.

24 “İSimeriniEthnikiSingentrosisİsTaGrafiyaTonAlitroton[BoyundurukAltındakilerinBürolarındaBugünküUlusalToplantı],Embros Gazetesi, 1Şubat1922(19Ocak1922),s.4.

25 8Aralık1921’depatrikseçilmişolanMeletioskoyubirVenizelisttirve“YaşasınVenizelos!”nidalarıarasındapatrikliğiüstlenmiştir.ElçinMacar,Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi,İletişimYayınları,İstanbul,2003,ss.80-81.

26 SalahiR.Sonyel,İngiliz Gizli Belgelerinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1923),RemziKitabevi,İstanbul,2011,ss.318-319.


103


varsa, bu ihtimal boyunduruk altındaki Helenlerin teşkil ettikleri bu heyet vasıtasıyla gerçekleşecektir”denilmiştir27.

Anadolu Rumlarında örgütlenmeye yönelik bir hareketlenmegözlendiğinedair ilkhaber,EmbrosGazetesi’nin6Şubat1922(24Ocak1922)tarihlinüshasındayeralmıştır.Haberİzmir’denbirgünöncegönderilmişolantelgrafa dayandırılarak, “Bu sabah Rum Kulübü üyelerinin katılımıyla toplantı gerçekleştirilmiş ve bu toplantıda ulusal meselenin şiddetle savunulması için diğer cemiyetlerle de işbirliğine gidilmesine karar verilmiştir”cümleleriyleaktarılmıştır28. İzmircemiyetlerinintemsilcilerinin,içbölgemetropolitliklerinintemsilcileriylebirlikte ulusal meselelerin savunulması için yasalara uygun bir Anadoluhareketi gerçekleştirmeye karar verdikleri duyurulmuştur29. Aynı niteliktekihaberlerMakedonia’dadayeralmış,Anadolu’dakiHıristiyannüfusunYunanOrdusu’nun ayrılacağı haberinden rahatsız olduğunun ve Anadolu’nunTürklereverilmesiyleilgiliolasıkararakarşıçıkılacağınınaltıçizilmiştir30.

Şüphesiz bu haberler Anadolu Rumlarının neden hareketlendikleriniortaya koymanın yanında, Rumlara ait kuruluşları da tek bir platformdabirleştirme niyetlerini gözler önüne sermektedirler. Nitekim gazetelerdesosyal toplum örgütlerinin kongreyle temsilcilerini seçtikleri, metropolitliktemsilcileriyle de bir araya gelerek icra heyetini belirleyecekleri, bölgeninörgütlenmesinegeçileceğive“AnadoluSavunmaÖrgütü”nemensupheyetlerteşkil edileceği de yazılmıştır31. Embros Gazetesi’nin 22 Şubat 1922 (9 Şubat1922)tarihlinüshasındabirörgüttensözedilerek,bütünAnadoluileilgiliolansözkonusuörgütünesaslarınınbelirleneceğiifadeedilmiştir32.

Bize göreAnadoluRumlarının kaderlerini ele alma niyetlerini ortayakoyanençarpıcıyazılardanbiri,Makedonia’nın28Şubat1922(15Şubat1922)tarihli nüshasında yer almıştır. Yazıda Anadolu Rumlarının Yunanistan’ladahayenikucaklaştıkları,bunarağmenözgürlüklerinintehditedildiğinetanıkoldukları ifade edilmiştir. Helenlerin bundan böyle bunu kabul etmeyerekmücadele edecekleri ve bunun neticesinin “ya özgürlük, ya da ölüm” olacağıvurgulanmıştır.BundanböyleAvrupadiplomasisininkararve faaliyetlerininönemininolmadığının,özgürlüğüiçinmücadeleedenbirhalkınönünekimseninduramayacağınınaltınınçizildiğiyazı,aşağıdakicümlelerlenoktalanmıştır:

27 “İ Epitropi Ton Alitroton [Boyunduruk Altındakilerin Heyeti]”,Makedonia Gazetesi, 16Şubat1922(3Şubat1922),s.1.

28 “İEksegersisİsTinSmirnin–AminaTonEthnikonZitimaton[İzmir’deAyaklanma–MilliMeselelerinSavunulması]”,Embros Gazetesi,6Şubat1922(24Ocak1922),s.4.

29 “ApofasisTonSomatonSmirnis[İzmirCemiyetlerininKararı]”,Embros Gazetesi,14Şubat1922(1Şubat1922),s.2

30 “İEkkenosiTisMikrasAsias [Anadolu’nunBoşaltılması]”,Makedonia Gazetesi, 24Şubat1922(11Şubat1922),s.2.

31 “Mikrasiatiki Organosis [Anadolu Örgütü]”, Embros Gazetesi, 25 Şubat 1922 (12 Şubat1922),s.4;“İAgonesTonAlitroton[BoyundurukAltındakilerinMücadeleleri]”,Makedonia Gazetesi,26Şubat1922(13Şubat1922),s.2.

32 “PammikrasiatikiOrganosis ProsAminan Ton Ethnikon Zitimaton [UlusalMeselelerinSavunulmasıİçinAnadoluÖrgütü]”,Embros Gazetesi,22Şubat1922(9Şubat1922),s.4.

Nilüfer ERDEM

104


“Hepimiz Anadolu [Helen] halkının özgürlüğü için bizzat mücadeleetmek zorunda kalmamasını diliyoruz. Bugün Yunanistan’ı idare edenlerinbir şeyleri başarmalarını temenni ediyoruz. Aksi halde Ege’nin ötesindekiHelenler,bunukanlarıylaeldeetmekzorundakalacaklardır.Eğerkikötükaderkardeşlerimiziherşeyleri içinmücadeleetmeyezorlarsa,onlar tabiikiyalnızbırakılacakdeğillerdir.TümözgürHelenler,ruhlarındaMegaliİdea’yı[BüyükÜlkü’yü]hissedenler,onlarınyanlarındavesaflarındayeralacaklardır.Ulusalkurtuluşunyanındayeralmışkibaryabancılarda,budesteğivereceklerdir”33.

SkripGazetesi’nin5Mart1922(20Şubat1922)tarihlinüshasındaAnadoluRumlarının kongre gerçekleştirdiklerine ve bu kongrede İzmirliler haricindetaşradan da temsilciler bulunduğuna işaret edilmiştir. Anadolu Rumlarınınkongre tipi bir örgütlenmeye gittiklerini ortaya koyan bu yazıda, taşradangelen temsilciler arasında Efes’ten Petridis ve Tenekidis,Alaşehir’den Pavlu,Çeşme’den Kayalis veMerzifon’dan Apostolu isimleri verilmiştir. KongredeAlaşehirveÇeşmemetropolitlerinindehazırbulunduğunaveilkkonuşmalarıntaşra temsilcilerinin kaç kişi olması gerektiği üzerinde yoğunlaştığına dikkatçekilmiştir.ÖylekiAlaşehirMetropoliti,Efes’inönemisebebiylealtıtemsilciyletemsil edilmesi gerektiğini savunmuştur. Petridis bu görüşü desteklemişsede, kongrenin temsilci sayısını belirlemekle vakit kaybetmemesi gerektiğinidile getirmiştir. Her bölgenin nüfusuna göre temsilci sayısını belirlemekteözgür bırakılması, halkı aydınlatmak ve bağ kurabilmek amacıyla iç bölgekuruluşlarından da kongreye temsilci çağrılması gerektiğine işaret etmiştir.Ayrıcakongreninyeni temsilcilerinbelirlenmesinibeklemeden işekoyulmasıgerektiğinin altını çizmiştir. Petridis’in bu teklifinin kabul edilmesi üzerinekongrebaşlatılmıştır.

Diğer taraftan Psaltoff söz aldığında, Anadolu Rumlarının derhalmücadeleyegeçmesigerektiğinisavunmuştur.Psaltoff’agöreöncelikleetkinlikprogramını,haziruncetvelinivemitinggerçekleştirilmesinibelirlemeküzereikikomisyon teşkil edilmeliydi.GizlioylayönharitasınıbelirleyecekkomisyonaEvfraimidis, Psaltoff,Marsellos, Tenekidis veApostolu seçilmişlerdir.MitingtertipedecekkomisyoniseDimas,Papagrigoriadis,Solomonidis,Argiropulosve Pavlidis’ten oluşmuştur. Alaşehir Metropoliti kongrenin genişletilmesiniönermiştir.Bu tekliflebirlikte,Petridis’inPatrikhane’ninuygunbirmektuplakongrenintoplandığındanhaberdaredilmesiyleilgiliteklifi,sonrakitoplantıdaele alınmak üzere ertelenmiştir. Patrikhane’den işbirliği talep edilecektir34. Kongreyebağlıkomisyonlarteşkiledildiği,Makedonia’dayeralanhaberlerdendeanlaşılmaktadır.ÖylekiEkonomiKomisyonu’nunfaaliyetlerindensözedenhaberlervardır35.

33 “ApofasisTonMikrasiaton[AnadolulularınKararı]”,Makedonia Gazetesi,28Şubat1922(15Şubat1922),s.1.

34 “OrganosisTonMikrasiaton[AnadolulularınÖrgütlenmesi]”,Skrip Gazetesi,5Mart1922(20Şubat1922),s.4.

35 “İEraniDiaTinAminan[Aminaİçinİaneler]”,Makedonia Gazetesi,30Nisan1922(17Nisan1922),s.3.


105


Yunan tarihçiliğinde ifade edildiğine göre örgüte öncülük edenler,TürkkuvvetleriningerçekgücüveSakaryaSavaşısonrasıAnadolu’dadeğişendengelerkonusunda tambirfikre sahipdeğillersede,GunarisHükümeti’ninAnadolumeselelerinielealmaktakibeceriksizliğinisezinlemişlerdir36.NitekimMakedoniaGazetesi19Mart1922(6Mart1922)tarihlinüshasındayeralanbiryazısındaAnadoluRumlarının büyük bir dikkatle Yunanistan’daki hükümetkrizleriniizlediğinetemasetmiştir.“Bugün 62 bin Anadolulu Yunan bayrağı altında hizmet vermektedir. Yunanistan’daki siyasi gelişmelere bakarak Anadolulular, kendi kaderlerini ellerine almaya karar vermişlerdir”denilmiştir.HelenAnadoluSavunmaÖrgütü’nünAnadoluRumlarınınhükümetigibiolduğundan,18Mart(5Mart)günükapalıkapılarardındabir toplantıgerçekleştirerek,büyükönemesahipkararlaraldığındansözedilmiştir. Alınankararlar içindeYunanOrdusu’nunherşekildegüçlendirilmesiiçinciddiveaktifbiretkinlikortayakonulmasıdavardır.AyrıcaAvrupa’dakimerkezlerleolduğugibi,İstanbul’dakiulusalvedinimerkezlerledediyalogageçilecektir.Aynıamaçuğrunaçalışantümkuruluşlareşzamanlıveuyumluolacaklardır37.

Yunanistan’ın14Kasım1920 (1Kasım1920)’degerçekleştirdiği seçimsonrasında İstanbul’a sığınmış bir takım Venizelist38 subaylar39 tarafındankurulmuş olan “İstanbul Savunma [Amina Tis Konstantinupoleos]” ÖrgütüBaşkanıStavridis’inBaşkomutanPapulas’a40göndermişolduğu31Mart 1922

36 Triantafillidis,a.g.e., s.497.37 “ApofasisTisAminis–SinergasiaMeTonPatriyarhiyon[Amina’nınKararı–Patrikhane

İleİşbirliği]”,Makedonia Gazetesi,19Mart1922(6Mart1922),s.3.38 Yunanistan’da 1912 yılına kadar İngilizler ve Fransızlar etkin olmuşlardır. Yunan

İhtilali’ndenitibarenYunandışpolitikasıdönemdönemİngiliz,FransızveRuspolitikasındanetkilenmiştir. BirinciDünya Savaşı başlamadanYunanistanBaşbakanıVenizelosLondraveParis’tekiresmikapılarıçalmış,savaşbaşladığında itilafdevletlerineyakınbirsiyasetizlemiş ve sonuna kadar da bu siyasette direnmiştir. Ancak Kral Konstantin, GenelKurmayBaşkanlığıveVenizelos’unLiberalPartisi’ne(KommaTonFileleftheron)muhalifolanpartiler,Venizelos’labukonudagörüşayrılığınadüşmeklekalmamış,kendiAlmanyanlısı siyasetlerini uygulamaya çalışmışlardır.KonstantinAlmanya’nın askeri dehasınahayran olduğu gibi, eşi Kraliçe Sofia da Kayzer’in kız kardeşidir. Bu olgu Yunanistan’ıbüyükbirbölünmüşlüğüneşiğinegetirmişveherikikesimdetaraftarbulmuştur.Siyasiçekişmeler1915-1917yıllarındadoruğaulaşmış,ancakYunanistan’ınAnadolu’yaharekatgerçekleştirdiğidönemdedeetkisinisürdürmüştür.DolayısıylabudönemdeYunanistan’dafarklı bakış açılarına sahip gazeteler yayın hayatında yerlerini almışlardır. Bkz. Erdem,a.g.e.,s.46,ss.88-106,ss.294-301.

39 YunanistanAnadolu’daharekatgerçekleştirdiğibirdönemde,14Kasım1920(1Kasım1920)tarihinde seçime gitmiş ve bu seçimleri Venizelos ve partisi kaybetmiştir. Antivenizelistcephenin iktidara gelmesiyle birlikte Yunan Ordusu’nda yeniden yapılanma söz konusuolmuşvebirtakımVenizelistsubaylarihraçedilmişlerdir.GelişmelerüzerinedördügeneralolanaltmışkadarVenizelistsubayİstanbul’asığınmıştır.G.L.Spiridonos,Polemos Ke Eleftheria – i Mikrasiatiki Ekstratia Opos Tin İda [Savaş ve Özgürlük – Gördüğüm Şekliyle Anadolu Harekatı], EkdosisİZavra–AfonVasiliu[İZavra–AfonVasiliuYayınları],Athina,1957,ss.104-108.

40 14Kasım (1Kasım) 1920 seçimleri, Yunanistan’ınAnadoluOrdusu’nunbaşkomutanınıdeğiştirilmesine de sebep olmuştur. O ana dek Anadolu Harekatı’nı idare etmiş olanParaskevopulos16Kasım1920 (3Kasım1920) tarihinde istifa edince,AntivenizelistlerinkurduğuyenihükümetGeneralPapulas’ıbaşkomutanlığaatamıştır.BaşkomutanPapulas22 Kasım 1920 (9 Kasım 1920)’de İzmir’e gelmiştir. Yunan tarihçiliğinde Kralcı olarak

Nilüfer ERDEM

106


tarihli41 yazıdaaçıkça,Anadoluve İstanbulRumlarınınYunanHükümeti’ninsiyasetine güvenmediklerinin altı çizilmektedir. Anadolulu Rumların kendimücadelelerinielealmalarının tümHelenlerihareketegeçireceğinden,YunanHükümeti’nin alabileceğinden çok daha büyük siyasi ve ekonomik destekalabileceğindensözedilmektedir.Yazıda,GunarisHükümeti’ninAnadolu’yuterkedebileceğininRumlardasebepolduğukaygılarayerverilmektedir42.

Nitekim Anadolu Savunma Örgütü’nün, İstanbul Savunma Örgütüile paralel hareket ettiği açıktır. Öyle ki Venizelist örgütlerin eş güdümünüamaçlayanİstanbul’dakiörgütmensuplarıİzmir’edegelmişlerveBaşkomutanPapulasiledegörüşmüşlerdir43.Bugörüşmeler23Aralık1921(10Aralık1921)ile 20 Şubat 1922 (7 Şubat 1922) tarihleri arasında gerçekleşmiştir44. GerekAnadolu SavunmaÖrgütü ve gerekse aynı paralelde faaliyet göstermiş olanörgütler, Papulas’ın liderliğini talep etmişlerdir. Örneğin İstanbul SavunmaÖrgütü’nün Yunan başkomutana sunmuş olduğu 10 Şubat 1922 (28 Ocak1922) tarihini taşıyan muhtırada, ancak kendisinin Helenlerin yıkımınıönleyebileceğivetümvatanseverleribiramaçetrafındabirleştirebileceğiifadeedilmiştir.MuhtıradaBatıAnadolu’daotonombirdevletkurulmasınadönüketkinliklerdenveRumdirenişinden“siyasi hareket”ve“Anadolu hareketi”olaraksözedilmiş,İzmir’dePapulasilegörüşenkişiolarak“Siyotis”inismiverilmiştir.Papulas’ın gerek Venizelist, gerekse Kralcı kesimin güvenine sahip olduğu,şahsında bir takım askeri ve siyasi yetenekleri birleştirdiği vurgulanmıştır.Papulas’ınliderliğinemüttefikdevletlerindeonayverdiklerininaltıçizilmiştir.Söz konusumuhtırada ayrıca, Papulas’ınAnadolu hareketinin üst liderliğinikabuletmesivekurulacakAnadoluDevleti’ninyüksekkomiserliğiniüstlenmesihalinde,hareketinenbüyükbaşarışansınasahipolacağıgörüşüifadeedilmişve “Sizin [Anadolu Devleti’nin] yüksek komiserliğini üstlenmenize uluslararası bir engel çıkmayacaktır”denilmiştir.AnadoluDevleti’niözellikleİngiltereveFransanezdindetemsiledeceklerinkesinlikleitilafyanlısıvemüttefikbaşkentlerindekişahısvedurumlarhakkındabilgisahibiolmalarıgerektiğineişaretedilmiştir.BukonudaEleftheriosVenizelos’untecrübesindenyararlanmanıniyiolacağınınaltıçizilmiştir45.

tanınanPapulas’ınbaşkomutanlığagetirilmesiylebirlikteadaletlivetarafsızolmayagayretettiği ifade edilmektedir. Nitekim İstanbul Savunma ve Anadolu’yu Savunma örgütleridePapulas’tanmedetummuşlardır.Aggelomatis,a.g.e., ss.108-109;KleanthosK.Bulalas,İ Ellas Ke İ Sighroni Polemi [Yunanistan ve Yakın Tarihteki Savaşlar], Athina,1965,ss.278-279;Bujak,1918-1922 Yunan Ordusu’nun Seferi,İbrahimKemal(Çev.),AskeriMatbaa,İstanbul,1939,s.14.

41 Hangi takvimin kullanıldığı konusundan emin olmadığımız için, belgeler üzerinde yeralantarihibelirttik.

42 Atina Venizelos Arşivi173-354-26-1,173-354-26-2,173-354-26-3,173-354-26-4,173-354-26-5nolubelgeler.43 http://www.istorikathemata.com(ErişimTarihi:31.03.2012)44 Triantafillidis,a.g.e.,ss.498-501.45 KsenofontasStratigos,İ Ellada Sti Mikra Asia [Anadolu’daki Yunanistan],5iEkdosi[5.Bsk.],

EkdosisAp.A.Harisis[Ap.A.HarisisYayınları],Athina,1999,ss.340-346.


107


VenizelosArşivi’ndeyeralanve9Şubat1922tarihinitaşıyanbelgede46, İstanbul SavunmaÖrgütü Başkanı Stavridis görüşmeyi gerçekleştirecek olanSiyotis’ten,Papulas’abirtakımhususlarıiletmesiniistemektedir.Buhususlar,uluslararası gereklilikler sebebi ile Anadolu hareketinin nasıl bir hal almasıgerektiği ile ilgilidir. Vurgulanması istenen en önemli husus, bağımsız birAnadolu Devleti kurulmaksızın Rumların mücadelesinin devam etme şansıolmadığıdır. Stavridis’e göreAnadolu’da kurulacakdevletKonstantin karşıtıolmamalı,ancakKralKonstantin’denhoşlanmayanbüyükdevletlerintepkisiniçekmemek için Yunan Krallığı’na da tam bağımlı görünmemeliydi. Böylebir devlet kanlarını ve paralarını ortaya koyacak şekilde Helenleri hareketegeçirebilir, işgal altındaki topraklara ekonomik girdiyi arttırabilir veAvrupaile Amerika’dan kredi talep edebilirdi. Tasarlanmakta olan devletle ilgilişimdiliksadeceİngiltere’nindesteğikonusundaciddiumutlarsözkonusuydu.Fakatortaya çıktığındauluslararası olarak tanınabilirliği artabilirdi. KaldıkiBaşkomutanPapulas,Kral’abağlıgörünmeksizinAnadolu’dakioluşumadestekverebilirdi47.

Makedonia’da 23 Nisan 1922 (10 Nisan 1922) tarihinde yer almışbir haberden, Binbaşı Zervas ve kurmay subaylar Kaçotas ile Çiknis’in,Patrikhane danışmanlarıGalanis ve Thomaris’le birlikte İstanbul’dan İzmir’egeldikleriniöğrenebilmekteyiz.Yazıdaziyaretamacının,Patrikhane’ninörgütmensuplarıyladiyaloggeliştirmesiolduğudaifadeedilmiştir48.Makedonia’nınaynı paraleldeki bir başka yazısındaysa İzmir’den gönderilen bilgileredayanılarak, İstanbul Savunma Örgütü mensubu subaylarla PatrikhanedanışmanlarınınPapulas’ıziyaretettikleriveYunanbaşkomutanileİstanbul’dabulunan savunma örgütü mensubu subayların İzmir’e geçişi konusunuele aldıkları bilgisi aktarılmıştır. Yazıda Patrikhane’nin İzmir’deki örgütmensuplarıyla olduğu kadar, Londra’da bulunan aynı paraleldeki örgütlerlede diyalog halinde olduğunun altı çizilmiştir. Paskalya Yortusu’nda İsa’nındirilişinisembolizeedenayininardındanOrtodokslarbirbirlerini“Hristos Anesti (İsa Dirildi)!”diyekutlamaktadırlar. İzmir’inYunanOrdusu tarafından işgalideHelenler tarafındanyenidendoğuşmuşgibi sembolize edilmiştir.NitekimİstanbulSavunmaÖrgütümensuplarıylaPatrikhanedanışmanlarınınPapulas’ıziyaret ettikleri günlerde Paskalya Yortusu olması sebebiyle Patrikhane’ninEgehalkınahitaben,“Bu kutsal günde sizleri ve tüm Ege halkını Hristos Anesti (İsa Dirildi)!49 demeye çağırıyoruz. Yeniden dirilişin ışığıyla asırlar sonra özgürleşmiş olan Hıristiyanların yeniden boyunduruğa girme haksızlığını açık bir şekilde görüyoruz…”cümlelerinindeyeraldığıbildirisiduvarlarayapıştırılmıştır50.

46 Hangi takviminkullanıldığı konusunda eminolamadığımız için, belgeninüzerindeyeralantarihibelirttik.

47 Atina Venizelos Arşivi173-354-17-1,173-354-17-2,173-354-17-3nolubelgeler.48 “İsTinSmirninEfthasanSimvuliTu İkumenikuPatriyarhiyu [EkümenikPatrikhane’nin

Danışmanlarıİzmir’eUlaşmışlardır]”,Makedonia Gazetesi,23Nisan1922(10Nisan1922),s.4.49 “Pasha”,Egkiklopedia 2002 [2002 Ansiklopedisi], Tomos[Cilt]:15,s.280.50 “ToAlitrotonGenosİsSinagermon[BoyundurukAltındakiUlusAlarmdadır]”,Makedonia

Nilüfer ERDEM

108


Papulas kendisine ifade edilenlerin ciddi olduklarını düşünerek 23Şubat 1922 (10 Şubat 1922)’de izlenimleri konusunda Yunan Hükümeti’nibilgilendirmiştir. Anadolu’daki Yunan bozgunundan sorumlu tutulanlarınyargılanmaaşamasındakiifadesindedeAnadolu’dakihareketindestekleneceğineinandığınıbeyanetmiştir51.Papulasayrıcakonuyuaraştırmaküzereİstanbul’ayetkiligöndermiştir.Papulas’ınİstanbul’agönderdiğiyetkiliİstanbulSavunmaÖrgütü’yleolduğukadar,PatrikMeletiosiledegörüşmüştür52.AncakPapulas’ınhükümettenonayalmaksızınböylebirhareketinliderliğiniüstlenmesimümkündeğildir. Anadolu Rumlarının çabalarının engellenmesine de gönlü razıolmayarak25Mayıs1922(12Mayıs1922)’debaşkomutanlıktanistifaetmişvebununüzerinebaşkomutanlığaHacianestisgetirilmiştir53.DönemingazetelerinePapulasileilgiligelişmeleryansıyabilmiştir.Makedonia’nın27Nisan1922(14Nisan1922)tarihindeverdiğibiryazı,buaçıdanoldukçabilgilendiricidir.BuradaPapulas’ın askerlere hitaben bir emrine yer verilmiştir. Papulas kendisininAnadolu’daki yapılanmanın lideri olduğuyla ilgili söylentiler üzerine, “her askerin en önemli görevi vatanı savunmak, bu yükümlülüğün sorumluluğunu yerine getirmektir”diyerek,askerolarakdevletinemirveçağrılarınaboyuneğeceğiniifadeetmiştir.SiyasiveaskeriliderlerinvatanseverliktebirbirlerindenhiçdegerikalmadıklarınaişaretedenPapulas,siyasilerinboyunduruktanyenikurtulmuşHelenlerin güvenliği için ellerinden geleni esirgemeyeceklerine duyduğuinancıbelirtmiştir.HerkesinyıkıcıeylemlerdenveYunanistan’ınogünekadareldeettiklerinitehlikeyeatacakfaaliyetlerdenuzakdurmasıgerektiğinitelkinetmiştir54.Makedonia’nın29Nisan1922(16Nisan1922)tarihlinüshasındaisePapulas’ınAtina’yageldiği,YunanhükümetyetkilileriveKralilegörüşmelergerçekleştirdiğibilgisiyeralmıştır55.DiğertaraftanEmbrosGazetesi,Papulas’ınistifasınınAnadoluRumlarındayarattığıüzüntüyedeğinmiştir56.AncakPapulasAtina’ya ulaştığında, kendisine Anadolu Savunma Örgütü ile ilgili sorulansorularayanıtvermektenkaçınmıştır57.

Papulas’ahitapettiğibirmesajındaVenizelos,Konstantintahttaolduğusürece Anadolu hareketinin Atina tarafından desteklenmesinin müttefikleri

Gazetesi,25Nisan1922(12Nisan1922),ss.2.51 Nikos Vasilikos, İmerologion Tis Mikrasiatikis Ekstratias [Anadolu Harekatı’nın Günlüğü],

EkdosisGnosi[GnosiYayınları],Athina,1992,ss.242-243.52 Triantafillidis,a.g.e.,ss.498-501.53 ViktorDusmanis,İstorikes Selides Tas Opias Ezisa [Yaşadığım Tarihi Sayfalar],Ekdosisİkos

PetruDimitraku[PetrosDimitrakosYayınevi],ty,ss.262-267.54 “MiaDiatagi Tu StratiguPapula [General Papulas’ınBir Emri]”,Makedonia Gazetesi, 27

Nisan1922(14Nisan1922),s.4.55 “OPapulas İsAthinas [PapulasAtina’da]”,Makedonia Gazetesi,29Nisan1922 (16Nisan

1922),s.4.56 “İLipiTisSmirnisDiaTonPapula[Papulasİleİlgiliİzmir’inÜzüntüsü]”,Embros Gazetesi,

4 Haziran 1922 (22 Mayıs 1922), s.4; “O Papulas İs Apostratian [Papulas’ın AskerdenUzaklaştırılması]”,Embros Gazetesi,4Haziran1922(22Mayıs1922),s.4.

57 “İAfiksisTuPapulaİsTasAthinas[Papulas’ınAtina’yaUlaşması]”,Embros Gazetesi,14Haziran1922(1Haziran1922),s.2.


109


sinirlendireceğinden ve hareketi başarısızlığa mahkum edeceğinden sözetmiştir. Venizelos’a göre Anadolu hareketi müttefiklerin ve MilletlerCemiyeti’nin kanatları altında otonom bir devlet kurmayı hedeflediği veliderliğine İzmir’deki Yunan Yüksek Komiseri Steryadis getirildiği takdirdebaşarılıolabilirdi58.Venizelos,EmmanuilBenakis’e59göndermişolduğu10Mart1922tarihini60taşıyanmektubundadakonuyuuzunuzadıyaelealmış,hareketePapulas’ın liderlik etmesinin Atina’nın teşviki olarak yorumlanabileceğineveAnadoluRumlarını tehlikeye sokabileceğine işaret etmiştir.Diğer taraftanVenizelosAnadolulularınkendilerinisavunmalarınıdadevasavebaşarışansıaz bir proje olarak yorumlamıştır. “Hareketin Helen değil, insani bir karakter taşıması”gerektiğinisöyleyerek,BatıAnadoluhalklarınınbirtakımhaklardanyararlanmaları esasının benimsenmesi, Amerika’nın desteğini sağlayabilmekiçin özellikle Ermenilerin projeye dahil edilmesi gerektiğine işaret etmiştir.Devasa eserin hayata geçirilebilmesi için güçlü omuzlara ve kuvvetli elleresahipbir lidere ihtiyaçduyulduğuna temasedenVenizelos, “…Her şekilde bu [eserin] idaresine Steryadis’in getirilmesi sağlanmalıdır. Şu anda Yüksek Komiser olan [Steryadis], danışmanları ile birlikte Temsilciler Meclisini idare edebilir ve Yunan yetkililer çekildiğinde hareketin lideri olarak Hükümet Başkanı olabilir. Hiç kimsenin Steryadis’in yerini tutması mümkün değildir. Eğer [Steryadis] bu [görevi] reddedecek olursa, eser kaybedilmiş addedilmelidir”demiştir.Venizelos’agöresadeceSteryadiskarmaşık diplomatikmeseleleri doğru bir şekilde algılayabilir, ele alabilir vehareketinbaşarısıadınaTürklerdahiltümnüfusungüvenliğinisağlayabilirdi61.

Steryadis’inAnadoluSavunmaÖrgütüilediyalogunagelince,önceleriörgüt faaliyetlerinden uzak durmuştur.Ancak daha sonra kurucu üyelerdenİzmir Yunan İdaresi İçişleri Bölümü’nden Müfettiş Evripeos’u makamınaçağırarakörgüthakkındabilgialdıktansonraörgütfaaliyetlerineizinverdiğiniaçıklamıştır. Steryadis’in özellikle Papulas’ın başkomutanlığı bırakmasısonrasında projeye daha fazla sahip çıktığı söylenebilir62. Makedonia’da yeralan bir haberde, Helenlerin gönderdikleri bir telgrafla “Bu kritik dönemlerde vatanımızın hizmetinize nail olacağından eminiz” diyerek kendisinden liderliktalep ettikleri kaydedilmiştir63. Oysa Venizelos Arşivi’nde yer alan N.

58 Atina Venizelos Arşivi173-268-70-1,173-268-70-2-3,173-268-70-4nolubelgeler.59 EmmanuilBenakisMısır’dapamuk ticareti ileuğraşarakbüyükbir servet elde etmişve

İskenderiye’deki Rum cemaatinin başkanlığını da yapmıştır. Venizelos’u takdir etmiş vedesteklemiştir.1910’daAtina’yageldiğindeVenizelosHükümeti’ninTarım,TicaretveSanayiBakanlığı’na yardımlarda bulunmuş, bundandört yıl sonraAtina Belediye Başkanlığı’naseçilmiştir.“Benakis”,Egkiklopedia 2002 [2002 Ansiklopedisi],Tomos[Cilt]:13,s.144.


61 Atina Venizelos Arşivi173-268-02-1,173-268-02-2,173-268-02-3,173-268-02-4,173-268-02-5,173-268-02-6,173-268-02-7,173-268-02-8nolubelgeler.

62 Haciantoniyu,a.g.e.,s.285.63 “Pros Ton Steyadin, Zitite Na İgithi Tu Ethniku Agonos [Steryadis’e Hitaben, Milli

Mücadele’yeLiderlikEtmesiİstenmektedir]”,Makedonia Gazetesi,25Nisan1922(12Nisan1922),s.1.

Nilüfer ERDEM

110


Apostolopulos’unAndreasisimlibiralıcıyagöndermişolduğuAnadolucephesiile ilgili gelişmeler ve iç siyasi durumun aktarıldığı 16 Nisan 1922 tarihli64 mektupta, “… Var olan koşullar Anadolu’da ulusal bir hareketin başarısına ilişkin hiçbir iyimser umut vermemektedirler. Ayrıca … Steryadis bu harekete liderlik etmek istememektedir”denilmiştir65.

DiğertaraftanVenizelistçizgideyayınyapangazeteler,Anadoludavasıkonusunda Steryadis’in tutumundan hiçbir zaman emin olamamışlardır.ÖrneğinMakedonia’daSteryadis’inYunanOrdusu’nunAnadolu’yuterketmesilehinedavrandığıveAnadoluSavunmaÖrgütüçevrelerininkendisindenpekdememnunolmadığı yazılabilmiştir.Örgüt çevrelerininYüksekKomiserdenmemnun olmamasının gerekçesi olarak gazetelere sansür uygulaması, “Ben sorumsuzca işlere izin vermem. Ne de bunlara dahil olacağım. Buraya bir devlet olarak geldik ve gitmemiz gerektiğinde de bir devlet olarak gideceğiz”diyereksözkonusuçevrelerin aktivitelerine ket vurması gösterilmektedir66. Yaptığımız okumalarneticesi bizde oluşan kanaat Steryadis’in temkinli davrandığı, Batı AnadolukoşullarınıgözönündebulundurarakateşliHelenmilliyetçilerinfreninebasmaihtiyacıhissettiğivebirbakımatamdaVenizelos’unişaretettiği(kendisindenbeklediği) gibi davrandığıdır. Yine de YunanOrdusu’nunAnadolu’daki songünlerinde,YunanHükümeti’nindetalimatıylaBatıAnadolu’nunotonomisineyönelikicraatlarıolmuştur67.

Anadolu Hareketine Destek Amacıyla Yardım ve Gönüllü Toplama Eylemleri

İstanbulSavunmaÖrgütü’nünBaşkomutanPapulas’asunmuşolduğu10Şubat1922(28Ocak1922)tarihlimuhtıradaAvrupa,Amerika,Mısır,Romanyavediğer tümdışHelenlerden, ayrıcaEskiYunanistanveadalardanAnadoluhareketinehertürlükatkı,İstanbul’dan25binvebelkidedahafazlagönüllüsağlanabileceğindensözedilmiştir.Muhtırada“…Cemaatlere ait ve kişisel varlıklar hepimizin mücadelesine cömertçe sunulacaklardır…” denilmiştir68. Benzer şekildeİstanbulSavunmaÖrgütüBaşkanıStavridis’inBaşkomutanPapulas’asunmuşolduğu 31 Mart 1922 tarihli yazıda69 “… [Anadolu] hareketinin vermiş olduğu umutla, [Yunan] Hükümeti’nin savaşın devamı konusunda vermiş olduğu umutsuzluk arasındaki fark çok büyüktür…” cümlesine yer verilmiş ve İstanbul’dan, dış


65 Atina Venizelos Arşivi173-316-64-1,173-316-64-2nolubelgeler.66 “ORolosTuSteryaduKeİMikrasia[AnadoluveSteryadis’inRolü]”,Makedonia Gazetesi,

29Nisan1922(16Nisan1922),s.2.67 İsTinMikrasianOİpatosArmostisEkirikseTinAftodiyikisin[Anadolu’daYüksekKomiser

YerelYönetimİlanEtti]”,Skrip Gazetesi, 31Temmuz1922(18Temmuz1922),s.4.68 Stratigos,a.g.e.,ss.340-346.69 Hangi takvimin kullanıldığı konusundan emin olmadığımız için, belgeler üzerinde yer

alantarihibelirttik.


111


Helenlerden,adalardanveEskiYunanistan’dangönüllüteminedilmesihalindeYunan Ordusu’nun rahatlayacağından, yenileneceğinden ve dayanıklılığınınartacağındansözedilmiştir.Stavridis,HelengençlerinisilahaltınaalmakiçinİstanbulSavunmaÖrgütü’nünpropagandaçalışmasıdayürüteceğinevebirayiçindeAnadolu’dakiYunanOrdusu’nagerekaskerieğitimdengeçmiş,gereksegeçmemişlerden oluşan 5-6 bin asker sağlanabileceğine, gönüllülerin eğitimalmalarıvesevklerikonusundabirtakımimkanlaraihtiyaçduyulduğunatemasetmiştir.Stavridis’egöreHelengönüllülerineğitimiiçinmutlakaMarmara’nınAsya kıyısında bir merkez oluşturulmalıydı. Bu merkez gönüllülerin sevkiaçısından elverişli bir yer olmalı ve askeri eğitimlerini tamamlayanlarderhalcepheye sevk edilebilmeliydi. Ayrıca İstanbul’daki Yunan yetkililerine vedonanmasına, gönüllü birliklerinin cepheye sevkine yardımcı olmalarıkonusundatalimatlarverilmeliydi70.

YazısındabağımsızAnadoluDevleti’ninvarolanYunanHükümeti’nintoplayabileceğindençokdahafazlamaddidestektoplayabileceğinededeğinenStavridis, bunun için üç kaynağa işaret etmiştir: İşgal altındaki topraklardanalınacak vergiler, dış krediler ve toplanacak bağışlar. Birinci kaynakla ilgiliolarak “…Özgürlüğü adına mücadele ettiğine göre, tüm unsurlardan vergi talep etme hakkı konusunda hiçbir şüpheye mahal yoktur…”diyenStavridis,kurulacakAnadoluDevleti’ninAmerika’dankaynakbulmaşansınıdayüksekgörmüştür.Stavridis, Papulas’ın harekete liderlik edeceği söylentisinin bile dış Helencemaatlerindengelenkatkılarıarttırdığındansözetmiştir71.

NitekimPapulasStavridis’inyazısına1922Nisan’ındaverdiğiyanıtta,ancakRumlardangönüllüveparadesteğisağlanabildiğindeYunanDevleti’ninAnadolu’dakimücadeleyiuzatabileceğindenvemücadeleninuzamasıhalindeHelenlerin davaları lehine iyi bir çözüm bekleyebileceklerinden söz etmiştir.Papulasgörüşlerini,konuyuetkileyentümfaktörlerigözönündebulundurarakortayakoyduğunundaaltınıçizmiştir.DışHelenlerdensağlanacakgönüllülersayesinde1912’denitibarenYunanOrdusu’ndahizmetverenaskerlerinterhisedilebileceklerinden söz eden Papulas, aynı kaynaktan gelecek ekonomikdesteğin önemine de işaret etmiştir. Stavridis’in gönüllüler için yaratılacakkoşullar ve sevkleriyle ilgili sorularına yanıt verdiğinde, Bursa’da YunanaskerleriiçinbireğitimmerkezibulunduğunuvesilahaltınaalınangönüllülerinMudanya kanalıyla nakledilebileceklerini ifade etmiştir. İstanbul SavunmaÖrgütü’ne hitaben “…Önemli sayıda asker topladığınızda bunların sevki için bana telefon edin ve ben bunların sevkini sağlayayım. Siz yükün altına girmeyin…”demiştir72.

MakedoniaGazetesi’nin27Nisan1922(14Nisan1922)tarihlinüshasında,Yunan Ordusu saflarını sıklaştırmak üzere İstanbul’dan Rum gönüllüler

70 Atina Venizelos Arşivi173-354-26-4ve173-354-26-5nolubelgeler.71 Atina Venizelos Arşivi173-354-26-2nolubelge.72 Atina Venizelos Arşivi173-354-36-1ve173-354-36-2nolubelgeler.

Nilüfer ERDEM

112


toplanmaya çalışıldığına dair bir haber dikkat çekmektedir. Haberde örgütmensuplarıyla Patrikhane arasında boyunduruk altındakilerin mücadelesinidesteklemeküzereyazışmalarınsürdüğünden,gönüllükaydıiçinaskeribüroteşkiledildiğindenvebüronunİstanbulSavunmaÖrgütü’nemensupbirsubaytarafındanidareedildiğindensözedilmiştir.İstanbul’dan30binkadargönüllüsağlanabileceğineveErmenilerdendekatılımolabileceğinedikkatçekilmiştir73.

Aynı gazetenin 30Nisan 1922 (17Nisan 1922) tarihli nüshasında ise,“Anadolu’daki siyasi örgütlenme hararetli bir şekilde devam etmektedir. Genç yaştakilerin Anadolu’nun özgürlüğü için savaşırken ölmeye kararlı olduklarını bildirmeleri son derece etkileyici bir mevzudur”cümleleriylebaşlayanveHorozköy’de74gerçekleştirilenbirtörendensözedenbirhaberyeralmıştır.HaberegöreTümgeneralPetmezasve İzmir Metropoliti Manisa Bölgesi milis kuvvetlerini teftiş etmişlerdir.TörendePetmezasileMetropolitateşlikonuşmalargerçekleştirmişlerdir.ÖrgütEge’deki izcilerede “İzciler, sizi yetiştirmiş ve bugünlere getirmiş olan vatanınız, kendisine hizmet etmenizi bekliyor. Geçmişiniz, defalarca göstermiş olduğunuz kahramanlıklar ve uygarlaştırma çabalarınıza verilmiş olan nişanlardan bellidir75. Bu kadar şanlı bir geçmişe sahip olarak, bugün de vatanın bulunduğu bu kritik dönemde tüm Anadolu şehirlerinin izcilerini gruplarını tamamlayarak örgütlenmeye ve bunu merkeze bildirmeye davet ediyoruz. Gün söz değil, eylem zamanıdır” cümleleriyleseslenmiştir.İzciörgütlerinekendilerineyardımcıolmaküzereaskerimüfettişgönderileceğisöylenerek,hızlıolmalarıistenmiştir.HaberdeAnadoluSavunmaÖrgütüüyelerininMorningPostGazetesi’negönderdikleribildirininmetnideyeralmıştır.BildirideörgütünAnadolu’nunHıristiyannüfusunutemsilettiği,OsmanlıboyunduruğunayenidengirmeolasılığınınAnadoluluHıristiyanlarıayaklandırdığı ve bu uğurda her türlü fedakarlığı yapmaya hazır olduklarısöylenmiş,adaletvedoğrulukadınabildirininyayınlanmasıistenmiştir76.

Makedonia7Mayıs1922(24Nisan1922)tarihindeİzmir’denbildirilenbirhabereyervermiş,miliskuvvetlerinörgütlenmesiişininyoğunbirşekildedevam ettiğini ve tüm iç bölgelerinmükemmel bir şekilde örgütlendikleriniduyurmuştur. Habere göre şehirlerin korunması görevini şimdiden miliskuvvetler üstlenmişlerdir. Demiryolu istasyonlarının korunması ve çetelerintakibi içindemilisve jandarmalardanayrıcabirlikler teşkil edilmiştir.Haber

73 “DiaTinSotiriyanTisMikrasAsias[Anadolu’nunKurtuluşuİçin]”,Makedonia Gazetesi,27Nisan1922(14Nisan1922),s.2.

74 Horozköy, İzmirManisa demiryolu üzerinde yer alan bir kasabadır. Yunan kaynaklarıManisa’nın3,5km.kuzeybatısındaveİzmir’in32km.kuzeydoğusundayeralanHorozköy’de,1920’liyıllardaTürkçekonuşan4500Rumunyaşadığıbilgisiniaktarmaktadırlar.İ Eksodos [Çıkış], Tomos [Cilt]: 1, Ekdosis Kentru Mikrasiatikon Spudon [Anadolu AraştırmalarıMerkeziYayını],Athina,1980,s.131.

75 ÖrneğinAydın’ınYunanlartarafındanişgaliaşamasında,Yunanaskerinidestekledikleriiçin25Mart1922’deYunanlarınulusalbayramında,izcibirliklerininbayrağınabirincisınıfaskerihizmetmadalyasıverilmiştir.AyrıntılariçinBkz.Erdem,a.g.e.,s.202.

76 “SinagermosTuMikrasiatikuEllinismu[AnadoluluHelenlerinTeyakkuzHali]”,Makedonia Gazetesi,30Nisan1922(17Nisan1922),s.2.


113


Söke milis kuvvetlerinden, “Bölgenin çetelerden temizlenmesi işini tek başlarına üstlenmişlerdir”cümleleriylesözetmiştir77.

Embros Gazetesi’nde 15 Temmuz 1922 (2 Temmuz 1922) tarihindeyer almış bir haberden, Yunan Ordusu’nun saflarını sıklaştırma eylemininAnadolu Harekatı’nın son günlerine kadar devam ettiği anlaşılmaktadır.Öyle ki haberde Başkomutan Hacianestis’in emri gereği Aydın, Nazilli veUşak bölgesi erkeklerinin silah altına alındıklarından, Ermenilerle78 birtakımMüslümanlarındabuçağrıyayanıtverdiklerindenveişlemindiğerbölgeleredegenişleyeceğindensözedilmiştir79.

AnadoluSavunmaÖrgütü’nemensupolanlar, SakaryaSavaşı sonrasıgelişmelerebakarak18-50yaşarasındakiAnadoluRumlarınınYunanOrdususaflarını sıklaştırmasına karar verdikleri gibi, servetlerinin beşte birine elkonulmasını, cemaate ait arazi varlılarının, hatta kilisedeki bir takım dinigereçlerinsatılmasınıdüşünmüşlerdir.BukonununbayraktarlığınıyapanİzmirMetropolitiHrisostomos, “Özgürlüğümüzü savunmak için kanımızı da, kilisedeki altın ve gümüş neyimiz varsa vermeliyiz. Biz şimdi bunları vermezsek, savaş ganimeti olarak Türklerin ellerine geçeceklerdir” çağrısı yapmıştır80. Nitekim döneminYunan basın organlarından Anadolu Savunma Örgütü’nün yardım talepleriizlenebilmektedir. Gazete haberlerden birinde İzmir’e dayandırılarak “Tüm Rum gazeteleri, Anadolu’nun Türk idaresine geçişini engelleyecek güçlü bir birimin var olduğunu kaydediyorlar. İzmir Metropoliti’nin liderliğinde gerçekleştirilen toplantı boyunca metropolit, erkeklerden gönüllü olmalarını ve zenginlerden amaç uğruna servetlerinin beşte birini sunmalarını istemiştir”denilmiştir81.

Gazetelerdeyeralanhaberlerden,örgütünmaddiyardımlarıneşekildetopladığı da görülebilmektedir. Örneğin Makedonia’nın 30 Nisan 1922 (17Nisan1922)tarihlinüshasındayeralanhaberlerdenbirindeörgütünekonomikomisyonunun bir kararından söz edilmekte ve bu komisyonun belirlediğimerciler dışında başka bazı kurumlar tarafından yardımların toplanmasınınyasaklandığı belirtilmektedir. Yardımlar sadece Anadolu Savunma Ögütüiçin toplanabilecek ve bu işlem lonca, birlik ve Rum cemaat idarelerinin alt

77 “İMikrasiateDiaTinEleftheriaTon[AnadolulularÖzgürlükleriİçin]”,Makedonia Gazetesi, 7Mayıs1922(24Nisan1922),s.2.

78 YunanlılarınAnadolu’daki son günlerine tanıklık etmiş olanMehmetAsımUs, Yunanordusuna destek veren Ermeni çetelerine ve özellikle de Torkum Çetesi’ne dikkatçekmektedir.TorkumaskervegönüllütoplamakiçinSteryadis’ebaşvurmuşvebaşvurusukabul edilerek kendisine yardım etmek üzere Yunan jandarma komutanlığına emirverilmiştir.MehmetAsımUs,“YunanMezaliminden SorumluOlanKimdir?”, İzmir’den Bursa’ya,3.Bsk.,AtlasKitabevi,İstanbul,b.t.y.,ss.109-110.

79 “EpistratevsisMikrasiaton [Anadoluluların SilahAltınaAlınması]”,Embros Gazetesi, 15Temmuz1922(2Temmuz1922),s.4.

80 Yannis P. Kapsis,Hamenes Patrides [Yitik Vatanlar], 3i Ekdosi [3. Baskı], Ekdosis Livani[LivaniYayınları],Athina,1989,s.190.

81 “İEllinikiEksegersisEnSmirni[İzmir’dekiYunanAyaklanması]”,Embros Gazetesi,7Mart1922(22Şubat1922),s.4.

Nilüfer ERDEM

114


komisyonları ile Yunan bankaları ve İ. Karakasis Yardım Kasası tarafındangerçekleştirilebilecektir. İ. KarakasisKasası’nın adresi olarakCoyaHanı,No:2,İzmirgösterilmiştir.TeşkiledilmişolanbirimlerinMayısayıitibariyleRumev ve dükkanlarını ziyaret ederek,makbuz karşılığı yardım toplayacaklarınaişaretedilmiştir.Makbuzlar1,2.5,5,10,25,50,100,500ve1000liralıkolacak,İ.KarakasisKasası ileEkonomiKomisyonuBaşkanıKonstantinidis’in imzasını,ayrıcaEkonomiKomisyonu’nunmührünütaşıyacaklardır82.

Makedonia’nın4Mayıs1922(21Nisan1922)tarihlinüshasında,AnadoluRumlarınahitabenaşağıdakiduyurudikkatçekmektedir:

“Anadolulular!

Hiç kimse vatan için bu büyük, bu vahşi sorumluluktan geri kalmasın. Hepiniz Helen Anadolu Savunma Örgütü’nün vatansever ianesine kaydolunuz. Çeşitli birlik ve loncalara kayıtlı olanlar, bağışınızı alt komisyonlara veriniz. Diğerleri Yunan bankalarına örgüt adına, alt komisyonlar adına veya İ. Karakasis yardım kasası adına yatırsınlar” 83.

Makedonia’dailerleyengünlerdeyayınlananbenzerniteliktekibirbaşkahaberdeise,örgütünmaddiyöndendestekgörmeyedevamettiğisöylenerek,Anadoluhalkınahitabenbirbeyanatınayerverilmiştir:

“Anadolulular!

Gecikmeyin. Bugünün geçmesine izin vermeyin. Anadolu Savunma Örgütü’nün paraya ihtiyacı vardır. Bunu verin. Yiğitçe davranın. Zaman çok değerlidir. Bağımsızlığımızın güvenliği son leptamıza84 dahi ihtiyaç duymaktadır. Örgüt komisyonunun bunu talep etmesini beklemeyin. Mücadelemizin pek çok milyona ihtiyacı vardır ve bunu bir an önce verelim. Yarın değil. Bugün. Kadınlarınız sizi sorumluluğunuza yönlendirmektedirler. Yanınızda bulunmaktadırlar. Her şeyi feda etmeye hazırdırlar. Anadolu’nun özgürlüğü için. [Bir takım] gizli umutlara kapılmayalım. Büyük fedakarlıklar yapmamız gerekiyor. Özel sorumluluğumuz sadece budur. Bunu yerine getirdiğimizde, elde etmiş bulunduğumuz özgürlüğü hak ettiğimizi göstermiş olacağız”85.

Anadolu Hareketi Mensuplarının Yunanistan’da Destek Arayışları

DahaöncedeişaretettiğimizgibiAnadoluhareketinetamdestekverenİstanbul Savunma Örgütümensupları, Kral Konstantin tahtta kaldığı sürece

82 “EraniDiaTinAminan[Amina(Örgütü)İçinİaneler]”,Makedonia Gazetesi,30Nisan1922(17Nisan1922),s.3.

83 “İOrganosisTuMikrasiatikuAgonos[AnadoluMücadelesininÖrgütlenmesi]”,Makedonia Gazetesi,4Mayıs1922(21Nisan1922),s.2.

84 Lepta,Yunanparabirimidrahmininyüzdebiridir.85 “İMikrasiateDiaTinEleftheriaTon[AnadolulularÖzgürlükleriİçin]”,Makedonia Gazetesi,

7Mayıs1922(24Nisan1922),s.2.


115


Yunanistan’abağlıgörünmesininhareketezararvereceğiniifadeetmişlerdir86. Venizelos’un görüşleri de aynı paralelde olmuştur87. Venizelist kesimin buyaklaşımına rağmen Anadolu Savunma Örgütü’ne mensup bir heyet, 1922yılıNisanayıiçindeAtina’yıziyaretetmiştir.SözkonusuziyaretgerekAtina,gerekseSelanikgazetelerindegenişyankıbulmuştur88.

Psaltoff, Argiropulos ve Haciapostolu’dan oluşan örgüt heyeti 28Nisan 1922 (15 Nisan 1922) tarihinde Atina’ya ulaşmış ve Yunan basınıylatemasa geçerek, hemen hemen şehirdeki tüm gazeteleri ziyaret etmiştir.Gerçekleştirdiğiziyaretlerindeamacınınözgürlüğükonusundaheyecaniçindeolan Anadolu [Rum] halkının taleplerini dile getirmek olduğunu ifade edenheyet, Anadolulu Hıristiyanların kanlarının son damlasına kadar mücadeleetmeyehazırolduklarınadikkatçekmiştir.AnadoluluRumlarınönündeikiyolbulunduğuna,bunlardanbirincisininvatanıterketmek,ikincisininisefedakarcaözgürlük mücadelesi vermek olduğuna, Anadolu Rum halkının bunlardanikincisiniseçtiğinedeğinmiştir89.

Heyettekiler29Nisan1922 (17Nisan1922) tarihindeYüksekKomiserSteryadis ile de çalışmışlardır. Yazıldığına göre bu görüşme Anadolu’yuilgilendiren tüm konularla ilgili olup, basın görüşmenin ayrıntılarınısaptayamamıştır. Heyet üyeleri Atina’da Busios, Stratos90, Skuludis, Daglis,Kalogeropulos ve Eftaksias gibi çeşitli siyasetçilerle, ayrıca Meclis BaşkanıLomvardosiledebirarayagelmişlerdir91.Atina’dabulunduklarıdönemiçindeçeşitlielçiliklerledediyalogkurmuşlardır.EmbrosGazetesiheyetin1Mayıs1922(19Nisan 1922)’de İngiltere ve Fransa elçiliklerine gerçekleştirdiği ziyaretlerisütunlarınataşımıştır.Embros’agöreheyetİngilizveFransızyetkilileritarafındandikkatlicedinlenmiştir.HeyettekilereYunanaskerininAnadolu’yuboşaltmasıdurumuyla ilgili müttefiklerin henüz kesin karar vermedikleri söylenmiştir.Heyetinİtalyanelçisiylegörüşmeisteğiyseneticelendirilememiştir92.

Anadolu heyetinin ziyareti açısından en önemli günün 3 Mayıs (21Nisan) olduğunu söylememiz, hatalı olmayacaktır. Öyle ki heyet 11:00’den13:30’akadarBaşbakanGunarisilegörüşalışverişindebulunmuştur.GörüşmedeGunarisilebirlikteHarbiyeBakanıTheotokisveDışişleriBakanıBaltacisdehazır

86 Atina Venizelos Arşivi173-354-17-1,173-354-17-2,173-354-17-3nolubelgeler.87 Atina Venizelos Arşivi173-268-70-4nolubelge.88 “ApofasisTisAminis[Amina’nın(Örgütün)Kararı]”,Makedonia Gazetesi,25Nisan1922(12

Nisan1922),s.4.89 “EpitropiTisSmirnisİsAthinas[İzmirHeyetiAtina’da]”,Embros Gazetesi,29Nisan1922

(16Nisan1922),s.4.90 “İEpitropiTisMikrasiatikisAminis[AnadoluSavunmaHeyeti]”,Embros Gazetesi,30Nisan

1922(17Nisan1922),s.4.91 “MakraSiskepsisDiaToMikrasiatikonZitima[AnadoluMeselesiyleİlgiliUzunToplantı]”,

Skrip Gazetesi, 1 Mayıs 1922 (18 Nisan 1922), s.4; “Mikrasiatiki Organosis En Athines[AnadoluÖrgütüAtina’da]”,Embros Gazetesi,1Mayıs1922(18Nisan1922),s.4.

92 “Epitropi TisMikrasiatikisOrganosis EpiskefthiHtes Tus Presveftas [AnadoluÖrgütüHeyetiDünElçilikleriZiyaretEtmiştir]”,Embros Gazetesi,2Mayıs1922(19Nisan1922),s.4.

Nilüfer ERDEM

116


bulunmuşlardır. Heyet üyeleri başbakana, çeşitli siyasi şahsiyetler ve elçilikyetkilileri ile gerçekleştirdikleri görüşmelerle ilgili izlenimlerini nakletmişlervebugörüşmelerdencesaret aldıklarını ifadeetmişlerdir.Gunarisdeheyetlecesaret verici bir şekilde konuşmuş ve Anadolu ile ilgili korkuların yersizolduklarını,Yunanistan’ınAnadolu’yu terk etmesinin sözkonusuolmadığınıvurgulamıştır.

Akşam saat 22:30’da Psaltoff, Argiropulos ve Haciapostolu, Yunanhükümet yetkilileri Başbakan Gunaris, Dışişleri Bakanı Baltacis ve EkonomiBakanıProtopapadakisilesöyleşilerinedevametmişlerdir.GörüşmeBaltacis’inevinde gerçekleşmiş ve Başbakan bir kez daha heyete Anadolu’nun YunanOrdusu tarafından terk edilmeyeceğinin güvencesini vermiştir. Ayrıcahükümetin görüşlerinin, Anadolu Rum halkının görüşleriyle örtüştüğü deaçıklanmıştır.Örgütheyeti3Mayıs(21Nisan)günüAtina’dabulunanPapulasile bir araya gelmiş93 ve bu toplantıda örgüt ile ilgili bir takım detaylar elealınmıştır94.

Psaltoff,ArgiropulosveHaciapostolu4Mayıs (21Nisan) sabah11:00sularında Yunan Kralı Konstantin’in huzuruna çıkmışlardır. İfade edildiğinegöre Konstantin’e Anadolu Rum halkının bir daha Türk boyunduruğunagirmekistemediğinidebeyanederek,Anadolu’dakiörgütlenmehakkındabilgivermişlerdir.Kral’ınhuzurunakabuledilmelerininardındanVeliahtGeorgiosile de görüşmüşlerdir. Veliaht heyettekilere tüm Helenlerin Anadolu’dayaşananları dikkatle izlediklerini söyleyerek, davaya inanç ve sabır telkinetmiştir95.

Atina’danayrılmazdanönceAnadoluheyetigerçekleştirdiğitemaslarlailgiliBasınDairesiaracılığıylaaşağıdakiaçıklamadabulunmuştur:

“Heyetaşağıdakiaçıklamadabulunmayıgörevisaymaktadır.Örgütünveburadakietkinliklerintamamenulusalniteliktevehertürlüsiyasiamaçtanuzakolduklarıileilgiliöncedenbeyanettiğimizgüvenceyiyenidenvurgularız.AnadoluÖrgütü,Anadoluhalkınınözgürlüğününkorunmasıyla ilgilimaddivemanevi tümgücünüortayakoyacağıyla ilgili kararlılığını ilan etmektedir.Bununiçintümırkındesteğiniistemektedir.Yükseksaraydan,küçükbirköyünkulübesine,hattatepelerekadarözgürYunanistan’ıntümkaygılananruhlarınaşefkatlehitap etmekteveboyundurukaltındaki kardeşleri için canlarını fedaedenlerederinminnetinisunmaktadır.

Verilenmücadele ile ilgili aynı duyarlılığı gösterdikleri için içten birşekilde hükümete, basına, meclisteki grupların liderlerine, yetkililere, krallık

93 “EEnergiyeTonMikrasiaton[AnadolulularınFaaliyetleri]”,Skrip Gazetesi,4Mayıs1922(21Nisan1922),s.4.

94 “İHtesiniKinisisTisMikrasiatikisEpitropis[AnadoluHeyetininDünküFaaliyeti]”,Embros Gazetesi,4Mayıs1922(21Nisan1922),s.1.

95 “İMikraAsiaThaMiniElefthera[AnadoluÖzgürOlarakKalacaktır]”,Makedonia Gazetesi, 5Mayıs1922(22Nisan1922),s.2.


117


halkına özgürlüğün korunması adına teşekkür etmektedir. Fransa, İngiltere,İtalyaveAmerika’nınelçilikgörevlilerine,kendilerinekarşıgöstermişolduklarıkibar ve sempatik tutumlarıyla ilgili derin hürmetini sunmaktadır. Heyethükümettenbaşlayaraktemasettiğiherkesten,HelenAnadolu’nunnedevlet,neasker,nedeYunanhalkıtarafındanterkedilmeyeceğiizleniminialmıştır”96.

Embros Gazetesi heyetin İzmir’e döndüğünde, Atina notlarıyla ilgiliyaptığı açıklamaları da sütunlarına taşımıştır. Heyet Anadolu Rumlarına,Yunan Hükümeti’nin örgütün üstlendiği rolü kabul ettiğini, Yunanistan’ınbarış gerçekleşmeden Anadolu topraklarından asker çekmeyeceğini, YunanHükümeti’nin görüşleriyle Anadolu Rumlarının görüşlerinin örtüştüğünüduyurmuştur97.

Anadolu Savunma Örgütü mensuplarının Atina’ya gerçekleştirmişolduklarıziyaret,hareketleilgilitaleplerindahaçokVenizelistkesimdengelmesisebebiyle Antivenizelist Yunan Hükümeti’nin kaygılarını dağıtmaya yönelikolarak da yorumlanabilir. Üst satırlarda vermiş olduğumuz heyetin basınaçıklamasında da bunu düşündürecek ifadeler yer almıştır. Nitekim YunanHükümeti’nin yanında durduklarının altını çizme ihtiyacı hissetmişlerdir.Diğertaraftansiyasiamaçlarınınolmadığınısöyleyerek,belkidemüttefiklerintepkisine maruz kalmamayı amaçlamışlardır. Yine de Gunaris HükümetiAnadoluRumlarınıngirişimlerinetemkinliyaklaşmıştır98.Fakatbununyanında1922 Temmuz ayında Yunan Hükmeti tarafından, Batı Anadolu’da otonomidareilanedilmesiyönündeSteryadis’etalimatverilmiştir99.

Heyetin Atina’da ziyaretler gerçekleştirdiği dönemde gazetelerde,örgütün ismiyle ilgili bir haber yer almıştır. Haberde örgütün “AnadoluSavunma”olanismininyanlışanlaşılmalarasebebiyetvereceğiiçineleştirildiği,ilerleyen günlerde sadece “Anadolu Örgütü [Mikrasiatiki Organosi]” olarakadlandırılabileceği kaydedilmiştir. Bu satırlar bize, bazı Helen çevrelerindeörgütünismindenkaynaklırahatsızlıklarolabileceğinidüşündürmüştür100.

96 “İEpitropiTonMikrasiatonParusiasthiHtesEnopionTuVasileos[AnadoluHeyetiDünKral’ınHuzurunaÇıkmıştır]”,Skrip Gazetesi,5Mayıs1922(22Nisan1922),s.4;“İMikrasiatikiEpitropiParaToVasilia[AnadoluHeyetiKral’ınHuzurunda]”,Embros Gazetesi,5Mayıs1922(22Nisan1922),s.4.

97 “E Anakinosis Tis Mikrasiatikis Organoseos Pros Ton Mikrasiatikon Laon [AnadoluHalkınaHitabenAnadoluÖrgütü’nünAçıklamaları]”,Embros Gazetesi, 7Mayıs 1922 (24Nisan1922),s.4.

98 Haciantoniyu,a.g.e.,s.271.99 “İs Tin Mikrasian O İpatos Armostis Ekirikse Tin Aftonomisin [Anadolu’da Yüksek

KomiserOtonomiİlanEtti]”,Skrip Gazetesi,31Temmuz1922(18Temmuz1922),s.4.100 “İMikrasiatikiOrganosisEnAthines[AnadoluÖrgütüAtina’da]”,Embros Gazetesi,1Mayıs

1922(18Nisan1922),s.4.

Nilüfer ERDEM

118


Anadolu Hareketi Mensuplarının Yabancı Devletler Nezdindeki Girişimleri

Aslında Anadolu Harekatı süresince gerek Anadolu ve gerekseTrakya Rumları yabancılar nezdinde girişimlerde bulunmuşlardır. EmbrosGazetesi’nde15Şubat1922(2Şubat1922)’deyeralmışbirhaber,Rumlarınsözkonusu girişimlerinin iyi bir özetidir.Haber,AnadoluluHıristiyan liderlerinLondraBelediyeBaşkanıilePiskoposu’navebirtakımİngilizmilletvekillerinegönderdiklerimuhtıradansözetmektedir.SözkonusumuhtıradaFransızlarınÇukurova’dançekilmelerininardındanbubölgeninHıristiyanlarınınakibetinindikkatliceizlendiği,AnadoluRumlarınınaynışeyleriyaşamakistemedikleriveİngilizlerinDoğuHıristiyanlarındanilgilerinieksiketmeyeceklerininumulduğuifade edilmiştir. Muhtıranın altında İzmir Avukatlar Birliği, Helen Kulübü,EvangelistOkul[EvaggelikiSholi],DoktorlarBirliği,TicaretOdası,Borsa,HalkKulübü, İzmirLoncalarıveBatıAnadolu şehirvekasabalarınınRumcemaatidarelerininimzalarıyeralmıştır101.

AnadoluSavunmaÖrgütü,özellikle1922yılıMartayı içindemüttefikdevletler nezdindeki girişimlerine hız vermiştir. 21 Mart 1922 (8 Mart 1922)tarihinde İngiltere, Fransa, İtalya Başbakanları, Amerika Başkanı ve ifadeedilen ülkelerin Dışişleri Bakanlarına, Yüksek Komiser Steryadis tarafındanda onaylanmış bir muhtıra sunmuştur. Muhtıra metninde Rum cemaatinkaderinin belirlendiği bir dönemde, büyük devletlerin bazı hususları gözdenkaçırmamaları gerektiği, Anadolu Hıristiyanlarının Osmanlı rejimini yenidenyaşamakistemediklerivurgulanmıştır.Durumtamtersiolmaklaberaber,SevrAntlaşması’nın66.maddesiylebelirlenenbölgedeTürklerinazınlıktaolduklarıiddiaedilmiş102,müttefiklerinhimayesiyleAnadolu’yaçıkanYunanOrdusu’ndabinlerceRum’unhizmetverdiğinevebuordununAnadolu’dadüzenisağladığınadikkat çekilmiş, son olarak “Adaletinizden emin olarak kararınızı bekliyoruz”denilmiştir103. Embros Gazetesi’nde 29 Mart 1922 (16 Mart 1922)’de Anadolu

101 “İHristiyaniTisSmirnisProsTusHristiyanusTuLondinu[İzmirliHıristiyanlardanLondraHristiyanlarına]”,Embros Gazetesi,15Şubat1922(2Şubat1922),s.2.

102 YunanlarParisBarışKonfernası’na sunduklarımuhtıraylaKuzeyEpir’i, tümTrakya’yı,BatıAnadolu’yu,OnikiAda’yı,veKıbrıs’ıtalepetmişlerdir.Yunanistannüfusistatistikleriüzerindeoynayarakvebirtakımmantıkoyunlarınabaşvurarak,AnadoluRumlarınınaslındapekçoktoplumiçindebütünolarakenbüyüktoplumolduğunukanıtlamakistemiştir.BuamaçlaAnadoluMüslümanlarınıçeşitlialtbölümlereayırmıştır.Buiddialarıngünümüzedek ulaştığı söylenebilir. Yine de olaylara objektif yaklaşabilen bazı Yunan aydınlar,Helenlerin Anadolu’da azınlıkta olduklarını kabul etmektedirler. Bunlardan Nakracas,HelenlerinAydın İli’nin%37,7’sini,Çanakkale İli’nin%21,8’ini,Bursa İli’nin%17,7’sini,İzmit Sancağı’nın%30,1’ini, Konya İli’nin%7,9’unu,Ankara İli’nin%5,5’ini, Kastamonuİli’nin %2,5’ini, Sivas İli’nin % 8,9’unu ve Trabzon İli’nin % 25,9’unu oluşturduklarınıkaydetmektedir.Nakracas buolguyu,Helen toplulukların İzmir Sancağı’nınkıyı kesimihariç her tarafta, çoğunluk oluşturan Müslüman nüfus içinde kaybolmuş, büyük veyaküçük “RumOrtodoks adacıkları” oluşturdukları cümlesiyle ifade etmektedir.GeorgiosNakracas,Anadolu ve Rum Göçmenlerin Kökeni,İbramOnsunoğlu(Çev),KitabeviYayınları,İstanbul,2005,ss.54-61;Erdem,a.g.e.,ss.133-139.

103 Aggelomatis,a.g.e.,ss.137-138.


119


Savunma Örgütü’nün Poincare’ye başvurarak Rumların Türkleri istedikleritezini yalanladığı104 ve 9Nisan (27Mart)’daLloydGeorge, Fransızmeclisi vesenatosunabaşvurarakhalklarınözgürlükhakkınıhatırlattığıyazılmıştır105. 11Nisan(29Mart)’daBelçikaHükümeti’nebaşvurarakAnadoluHıristiyanlarınınmaruzkalabileceğitehlikelerekarşıyardımtalepettiğiveCenovaKonferansı’na106 gönderdiği telgrafıyla da Anadolulu Rumlara adaletli olunmasını istediğikaydedilmiştir107.AncakCenovaKonferansıörgütünbubaşvurusunacevaben,konferansınsadecemalikonularlailgilendiğinibeyanetmiştir108.

Anadolu Savunma Örgütü New York’ta gerçekleştirilen HıristiyanKongresi’nedetelgrafgöndermiş,AmerikanhalkınahitapederekHıristiyanlıkadınayardımtalepetmiştir.İzmirMetropolitiHrisostomos,ErmeniveMoskovaKiliseleriBaşpiskoposlarınınimzasıileyineaynıkongreyegönderilen30Mayıs1922(17Mayıs1922)tarihlitelgraftaise,“Eğer son arda kalanları kurtarmak için Amerika ve Avrupa’nın Hıristiyan nüfusu hızlı hareket etmeyecek olursa, Anadolu’da bundan böyle Hıristiyan kalmayacaktır”denilmiştir109.

Örgütün yabancı devletler nezdindeki girişimleri, sadece çeşitlimercilere muhtıralar sunmaktan ibaret değildir. Gerek Avrupa’ya, gerekseAmerika’ya heyetler gönderilmiştir. Embros Gazetesi Anadolu SavunmaÖrgütümensuplarının,AvrupabaşkentlerineveAmerika’yagönderilecekheyetüyeleriniseçmeküzere22Mayıs1922(9Mayıs1922)’debirarayagelecekleriniduyurmuştur.HaberdeAvrupa’yagönderilecekheyetinmuhtemelenPsaltoff,Argiropulos, Lambru, Tenekidis, Papamihalis,Marsellos ve Evstathiadu’dan,Amerika’ya gönderilecek heyetin ise Athinogenis, Seferiyadis ve Kivelos’tanoluşacağıyazılmıştır110. İlerleyensüreçteysePsaltoff’unParis’eyalnızgittiği111 veçeşitlibasıntemsilcilerivesiyasetçilerlebirarayageldiğiyazılmıştır112.

104 “İMikrasiatikiAminaApokruiTasApofasisTisDiaskepseos[AnadoluSavunma(Örgütü)KonferansınKararlarınıGeriPüskürtüyor]”,Embros Gazetesi,29Mart1922(16Mart1922),s.4;“İMikrasiatikiAminaDiyamartiriteProsTonPoincare [AnadoluSavunma(Örgütü)Poincare’yeİtirazEtmiştir]”,Embros Gazetesi,30Mart1922(17Mart1922),s.4.

105 “AminaTisSmirnisProsTusMegalusAdikus[BüyükHaksızlaraKarşıİzmir’inAmina’sı(Örgütü)]”,Embros Gazetesi,9Nisan1922(27Mart1922),s.4.

106 Silahlanma yarışının sebep olduğu ekonomik sorunlara çözüm bulmak amacıyla 10Nisan1922’deCenova’dabirkonferansgerçekleştirilmişvekonferansa25ülkekatılmıştır.Konferansakatılanülkeler,ekonomiksorunlarlailgiliçeşitliçözümyollarıönermişlerdir.Nilüfer Karabulut, İki Genel Savaş Arası Dönemde Silahsızlanma Konferansları ve Türkiye, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap TarihiEnstitüsü,İstanbul,2007,s.23.

107 “İMikrasiatikiAminaProsTonVelgionKeTinGenovan[AnadoluSavunma(Örgütü)’ündenBelçikaveCenova’ya]”,Embros Gazetesi,11Nisan1922(29Mart1922),s.4.

108 “İApanthisisTuİtaluProtipurguProsTinMikrasiatikinOrganosin[İtalyanBaşbakanınAnadoluÖrgütü’neCevabı]”,Embros Gazetesi,10Mayıs1922(27Nisan1922),s.4.

109 “İMitropoliteMikrasiasProsToPanhristiyanikoSinedriyon[TümHıristiyanKongresiİçinAnadoluMetropolitleri]”,Embros Gazetesi,4Haziran1922(22Mayıs1922),s.2.

110 “EEpitropeTisMikrasiatikisOrganoseosİsTinEvropinKeAmerikin[AnadoluÖrgütü’nünAvrupaveAmerika’dakiHeyetleri]”,Embros Gazetesi,22Mayıs1922(9Mayıs1922),s.4.

111 “İ Mikrasiatiki Organosis İs Evropin Ke Amerikin [Anadolu Örgütü Avrupa veAmerika’da]”,Embros Gazetesi,16Haziran1922(3Haziran1922),s.4.

112 “DiavimataTuPsaltof [Psaltof’unGirişimleri]”,Makedonia Gazetesi, 17Temmuz1922 (4

Nilüfer ERDEM

120


Anadolu Rumlarının yurt dışında temsil edilmesi konusu elealındığında,Venizelos’tanbeklentileredeğinmekgerekir.GerekAnadolulularınmücadelesini benimsemiş olan PatrikMeletios, gerekse Anadolu Rumlarınınhaklarını savunmaya yönelik örgütler, Venizelos’a gönderdikleri telgraflarlaRumların mücadelesine destek vermesini talep etmişlerdir. Venizelos’unİngilizveFransızhalkıüzerindebüyüketkiyesahipolduğu,LondraveParis’tegörünerekdahiulusaldavayahizmetedebileceğineinanılmıştır113.KonuylailgiliMakedonia’darastladığımız2Mart1922(17Şubat1922)tarihliilkhaberegöreVenizelos,“dönüşüm hiçbir işe yaramayacağı, bu Atina Hükümeti’ne korkunç yıkımın sorumluluğunu bana yükleme şansı vereceği için”diyerek,kendisineyapılançağrıyauymayacağıyanıtınıvermiştir114.Birbaşkahaberdeise,Venizelos’unboyundurukaltındakiHelenleriçinüzerinedüşeniyerinegetireceğiduyurulmuştur.Haber,boyundurukaltındakiHelenlerintekumudununVenizelosolduğucümlesiylenoktalanmıştır115.

Venizelos ile diyalog arayışları konusunda rastladığımız en kapsamlıyazı, Makedonia’nın 26 Nisan 1922 (13 Nisan 1922) tarihli nüshasındayayınlanmıştır.Yazı,Venizelos’unHelenlerinsözkonusudavasındaüstlenmekistediğirolüoldukçanetbirşekildegözlerönünesermiştir.Venizelos’aİzmir’de“geçici bir hükümet” kurulacağı bildirilmiş ve kendisinden bu hükümetinAvrupa’daki temsilcisi olması istenmiştir.Venizelosbu talebeverdiğiyanıttahiçbirsorumluluğadahilolmakistemediğini,vatanındanherhangibirhizmetieksikdeedemeyeceğini,savaşanYunanOrdusu’nungayretinekatkısunacağını,ancakbunuemirleriyerinegetirensadebirvatandaşolarakgerçekleştireceğiniifade etmiştir. Venizelos ayrıca, yanıtını bilmediği konular hakkında bilgiistemiştir.Makedonia’yagöresonrakigelişmeleröğrenilememişvebudiyalogçabalarınınhangiaşamadaolduğubelirlenememiştir116.

Anadolu Savunma Örgütü yabancı devletler nezdindeki girişimlerikonusunda, yurt dışında aynı paralelde faaliyet gösteren Helen örgütleri vecemiyetleriyle de işbirliği halinde olmuştur. Bu örgüt ve cemiyetler arasındaLondra’dakiUlusal Savunma [EthnikiAmina]Örgütü117 veyineLondra’dakiİngiliz-YunanKulübüsayılabilir118.

Temmuz 1922), s.2; “AftonomiaTisMikrasAsias [Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi,25Temmuz1922(12Temmuz1922),s.3.

113 Stratigos,a.g.e.,ss.343-344.114 “Venizelos-Alitroti[Venizelos-BoyundurukAltındakiler]”,Makedonia Gazetesi,2Mart1922

(17Şubat1922),s.1.115 “İsTinSmirninEfthasonSimvuliTu İkumenikuPatriyarhiyu [EkümenikPatrikhane’nin

Danışmanlarıİzmir’eUlaşmışlardır]”,Makedonia Gazetesi,23Nisan1922(10Nisan1922),s.4.116 “İSinnenoisisTuEleftheriyuVenizelu [EleftheriosVenizelos’unUzlaşması]”,Makedonia

Gazetesi,26Nisan1922(13Nisan1922).117 “İDrasisTisEthnikisAminisTuLondinu[Londra’dakiEthnikiAmina(UlusalSavunma)

Faaliyetleri]”, Makedonia Gazetesi, 9 Mayıs 1922 (26 Nisan 1922), s.3; “Katartismos TonMikrasiatikon Monadon [Anadolu Birliklerinin Düzenlenmesi]”, Makedonia Gazetesi, 11Mayıs1922(28Nisan1922),s.3;“İAminaTisMikrasias[Anadolu’yuSavunma]”,Makedonia Gazetesi,18Mayıs1922(5Mayıs1922),s.3;“ThaGiniOAgonDiaTinM.Asia[AnadoluİçinMücadeleEdilecektir]”,Makedonia Gazetesi,11Temmuz1922(28Haziran1922),s.3.

118 “RevmaEnAggliaİperTonMikrasiaton[İngiltere’dekiAkımAnadolulularLehinedir]”,


121


Anadolu Devleti’nin Yapısının Nasıl Olması Gerektiği İle İlgili Görüşler ve Haberler

İstanbulSavunmaÖrgütü’nünBaşkomutanPapulas’asunmuşolduğu10Şubat1922(28Ocak1922)tarihlimuhtırada,Yunanistan’dagerçekleştirilenKasım1920seçimlerisonrasındaLloydGeorgevebazısiyasetçilerdebirAnadoluDevletikurulmasıdüşüncesininvarolduğundansözedilmiştir.İngilizbasınındabuolasılığıngündemegetirilmesivebirİngilizprofesörtarafındanbutasarınınuygulama şekliyle ilgili kitap yazılması İngiltere’den destek alınabileceğininkanıtıolaraksunulmuştur.“…Düzenli bir şekilde idare edilen bir ordu kurduğumuz anda, İngiliz ekonomik desteği tartışmasız olarak gelecektir…”denilmiştir.İlginçtirkisözkonusumuhtıradaMüslümanlarınaskerealınmasınaveMüslümanlardanamele taburları teşkil edilmesine ayrıca temas edilmiştir. Bunun gerekçesiolarak, zenginler askerlik hizmetini satın alacaklarından dolayı ekonomikgirdi sağlanacağı, gençMüslümanların askere alınmalarınınkırsal bölgelerdeTürk çetelerinin insan kaynağını kurutacağı,Müslümanların bir takım askerihizmetlerveyolbakımişlerindekullanılabileceklerigösterilmiştir119.

EleftheriosVenizelos,EmmanuilBenakis’egöndermişolduğu10Mart1922 tarihli120 mektupta, düşünülmekte olan Anadolu Devleti ile ilgili birtakım önerilerde bulunmuştur. En önemli önerisi, söz konusu devletin tümAnadoluluunsurlarıdüşünerekharekettarzıbelirlemesigerektiğidir.AnadoluDevleti’ninsınırlarınınSevrAntlaşması’nınsınırlarındandahagenişolmamasıgerektiğinin altını çizen Venizelos, Edremit Körfezi’nin bir istisna teşkiletmesivesınırlariçinealınmasıgerektiğineişaretetmiştir.Sınırlariçindefazlasayıda Türk nüfusun bulunmasını devletin geleceği açısından tehlike olarakaddedenVenizelos, geçici olarak işgalin askeri gereklilikler nedeniyle devletsınırlarınınötesinedegeçebileceğinedeğinmişve“…Amaç, olabildiğince az askeri kuvvetle devletin savunulması olmalıdır…” demiştir. Gelecekte “Türk nüfusun güvenliği için” denilerek Anadolu Devleti sınırları içinde yaşayan Türklerle,Türk idaresindekiHelenveErmenilerinmübadelesinegidilebileceğinden sözetmiştir. Venizelos’a göre tasarlanmakta olan devletin ilk yapması gereken,birtemsilcilermeclisiteşkiletmektir.Öylekigelişmelerkonusundanüfusuvekamuoyunubilgilendirmekte geç kalınmamalıdır.AnadoluDevleti’nin kendibankasını kurmak zorunda olduğuna da değinen Venizelos, kurulacak olanbubankayatedavülegirmesizorunluluğuylabanknotkesmeyetkisiverilmesigerektiğininaltınıçizmiştir.Venizelos’agöreayrıca,ordudavetümidaredekatıtasarrufönlemlerialınmalıydı.ZamanlauluslararasıkamuoyununveözellikleAmerika’nın dikkati çekilebilirse, belki sadece bağış değil, kredi alınması damümkünolabilirdi121.

Makedonia Gazetesi,7Mayıs1922(24Nisan1922),s.4.119 Stratigos,a.g.e.,ss.343-345.120 Hangi takvimin kullanıldığı konusundan emin olmadığımız için, belgeler üzerinde yer

alantarihibelirttik.121 Atina Venizelos Arşivi173-268-02-5,173-268-02-6,173-268-02-7,173-268-02-8nolubelgeler.

Nilüfer ERDEM

122


Bugörüşlerharicinde,düşünülmekteolanAnadoluDevleti’nınyapısıile ilgiliYunanbasınındadakimihaberleryeralmıştır.BatıAnadolu’daayrıbir otonom devletten söz eden Yunan basınında rastladığımız ilk haber, 4Mayıs1922(21Nisan1922)tarihlidir.Haberde,YunanaskerininAnadolu’dançekilmesihalindeBatıAnadolu’daotonombir“Helen”devleti teşkiledilmesidurumununİngilizlerindedikkatiniçektiğiifadeedilmiştir122.1922yılıTemmuzayıitibariyleotonomiileilgilihaberlerdebüyükbirartışolmuşvekonuçeşitliyönleriyleelealınmıştır.Birtakımhaberlerdeyenidevletten“EgeDevleti”yada“İyonyaDevleti”olaraksözedilirken,diğerbazılarında“AnadoluDevleti”olarak söz edildiği görülmüştür. İzmir’deki Anadolu Savunma Örgütü’nünbudevletin alt yapısını tasarladığı veKemalistlerlemücadele edecekorduyubizzatkendi imkanlarıyladonatacağı,örgütünParis’teki temsilcisiPsaltoff’unyabancılarnezdindeBatıAnadolu’nunotonomisineyönelikgirişimleriolduğuyazılmıştır123.

Makedonia’da30Temmuz(17Temmuz)’dayayınlanmışbirhaber,BatıAnadolu’da kurulması düşünülen “Ege Devleti”ne yönelik Atina’da alınanbir takım kararlardan söz etmiştir. Habere göre yeni devletin sınırları SevrAntlaşması’nınbelirlediğihatolacakveaşamalıolarak terhisedilecekYunanOrdusu’nunyeriniAnadolulumilisleralacaklardır.75binaskerdenoluşacakbirAnadoluOrdusutesisedilecekvebuorduYunankomutanlarınkomutasındaolacaktır.Yunanistanbuordununsilahlandırılmasıkonusundagereklidesteğisunacak, sahip olduğu donanmadan EgeDevleti’ne hafif gemiler verecek vedevletinnüfusunu teşkil eden tümunsurlardan asker temin edilecektir.Yenidevlet yenibanknot tedavülünegidenekadarmali sistemhali hazırdakigibidevam edecek ve Anadolu’nun diğer bölgeleriyle ticareti geliştirmek içinTürkiye’ye gümrük ayrıcalıkları verilecektir. Ege, Edremit, Bergama,Manisa,ÖdemişveSökeolmaküzerealtıvilayettenoluşacakyenidevletinkomşularıylailişkilerini düzenlemek için İzmir’de konferans düzenlenecek ve yeni devletihimayesinealmasıiçinMilletlerCemiyeti’neçağrıdabulunulacaktır.

Yunan basın organlarında Batı Anadolu’da kurulacak devlet ileYunanistan’ınilişkisininneolacağıdasorgulanmıştır.Öylekibudevletindevletbaşkanlığına bir Yunan prensin atanabileceği, bu prens vasıtasıyla İzmir veAtinahükümetleriarasındabağkurulabileceği,hattabununPrensNikolaosdaolabileceği,başbakanlığıiseSteryadis’inüstlenebileceğiveyaherhangibirhizmetbiriminin başında kalabileceği yazılmıştır124. Kurulması düşünülen devletinbaşkanıolarakKunduryotisveZaimis’inisimlerideanılmıştır125.Yunanistan’ın

122 “İAggliaApodokimaziToKinima[İngiltereHareketiKınamaktadır]”,Makedonia Gazetesi, 4Mayıs1922(21Nisan1922),s.4

123 “İAftonomiaTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi, 8Ağustos1922(26Temmuz1922),s.3.

124 “İNeaDiaskepsisKe İAftonomia [Yeni Toplantı veOtonomi]”,Makedonia Gazetesi, 30Temmuz1922(17Temmuz1922),s.1.

125 Sonyel,a.g.e.,s.324.


123


BatıAnadolu’yuhimayesinealabileceği,veyamandasıhalinegetirebileceğiifadeedilmiştir.AncakyenidevletuluslararasıarenadaYunanistantarafındandeğil,kenditemsilcileritarafındantemsiledilecektir.ÖylekiBatıAnadoluluhalklarıntemsilcilerinin yer alacağı heyet Avrupa başkentlerini ziyaret ederek, yenidevletin tanınmasınayönelik faaliyetlerdebulunacaktır126. “AnadoluDevleti”padişahın egemenliğini tanıyacak, ancak Anadolu haklarının “Türkiye’nin müdahalesine katlanamayacakları”ifadeedilecektir127.

MakedoniaGazetesi’nde18Temmuz1922 (5Temmuz1922) tarihindeyeralmışbirhaberdeyenidevletten,“merkezi İzmir olan ayrı bir idari ve hukuki birim”olaraksözedilmişvebuyenidevlette tümBatıAnadoluluunsurların,yani Rum, Türk, Çerkez, Ermeni ve Yahudilerin temsil edileceklerine dikkatçekilmiştir. Yeni devletin organizasyonunda büyük güçlük çekilmeyeceği,Yunanistan’ın Anadolu’ya çıktığı günden itibaren var olan idarenin bununtemellerini teşkil edeceği vurgulanmıştır.Hali hazırda hizmet vermekte olanmemurlara, yeni devlette hizmete devam etmeleri çağrısı yapılacaktır128. DönembasınındaEgeparlamentosundanvebuparlamentodaAnadolulutümunsurlarıntemsiledileceğindensözedenyazılardavardır129.

Batı Anadolu’da Otonomi İlan Edilmesine İlişkin Haberler

Makedonia Gazetesi 16 Temmuz 1922 (3 Temmuz 1922) tarihinde,Anadolu Savunma Örgütü ile Ermeni, Çerkez ve Müslüman cemaatlerininyetkili organlarınca Anadolu’da otonomi ilan edileceğini duyurmuştur.Haberegöreotonomiilanındansonra,otonomrejiminkalıcıolmasıiçinbüyükdevletleremuhtırasunulacak,birbaşkamuhtırayladaYunanHükümeti’nehitapedilerekyenirejimyerleşenekadarYunanaskerininAnadolu’daalıkonulmasıistenecektir130.

17 Temmuz 1922 (4 Temmuz 1922) tarihli EmbrosGazetesi,Atina’dabulunanAnadoluRumlarına ait bir heyetinotonomi ile ilgili görüşlerineyervermiştir. Bu görüşler, heyetin Yunan Hükümeti’ne sunduğu muhtıradaifade edilmişlerdir veAnadolu’da otonomi ilan edilmesinin Yunanistan’a ne

126 “İMorfiTisAftonomiasTisM.Asias[AnadoluOtonomisininŞekli]”,Makedonia Gazetesi,26Temmus1922(13Temmuz1922),s.2;“İDiamartiriyaTisAgkirasDiaTinAftonomisinTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisiİçinAnkara’nınİtirazı],Skrip Gazetesi,22Temmuz1922 (9 Temmuz 1922), s.3; “İ Aftonomisi TisMikras Asias [Anadolu’nunOtonomisi]”,Embros Gazetesi,22Temmuz1922(9Temmuz1922),s.3.

127 “AftonomiaTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi,17Temmuz1922(4Temmuz1922),s.1.

128 “İ Organosis Tis Aftonomias İpo Tin Prostasian Tis Kinonias Ton Ethnon [MilletlerCemiyeti’ninKoruyuculuğundaOtonomiOrganizasyonu]”,Makedonia Gazetesi,18Temmuz1922(5Temmuz1922),s.4.

129 “İNeaDiaskepsisKeİAftonomia[YeniKonferansveOtonomi]”,Makedonia Gazetesi,30Temmuz1922(17Temmuz1922),s.1.

130 “KiriseteOsonupoİAftonomiaTisMikrasAsias[BirazdanAnadolu’nunOtonomisiİlanEdilecektir]”,Makedonia Gazetesi,16Temmuz1922(3Temmuz1922),s.4.

Nilüfer ERDEM

124


sağlayacağının yanıtı verilmeye çalışılmıştır. Söz konusu muhtırada “Büyük Devletler Kemal’in Türkiye’sine etki edemediklerine”veMustafaKemal“Yunanistan’ın ve Avrupa diplomasisinin yorulacağını, barış için daha uygun koşulların oluşacağını umduğuna”göredenilerek,getirilecekçözümünolabildiğinceAnadoluhalklarınaveYunanistan’ınuluslararasıçıkarlarınauygunolmasıgerektiğibelirtilmiştir.Muhtıradaotonomiileilgiliifadeedilengörüşleraşağıdakigibidir:

“Sakarya Nehri’nin döküldüğü ve güneyde Antalya’ya kadar bir toprak genişlemesi, dolayısıyla düşmandan verimli büyük merkezlerin, ayrıca Menderes, Nazilli, Isparta, Antalya ve İzmit ovalarının alınmasıyla gerçekleşecek askeri örgütlenme ve Anadolu’dan ekonomik çıkar sağlanması, Yunanistan’ın askeri ve ekonomik yükün altında ezilmesini hızlı ve kökten bir şekilde çözecektir. Bu yeni bir ülke örgütlenmesinin ilk ve sağlam temellerini oluşturacaktır. Ayrıca düşmana ilk ve ciddi darbeyi teşkil edecektir. Yunanistan Anadolu’da yeni bir devlet teşkil ederek, örgütleyerek, düzen, barış ve huzur içinde işlemesini temin ederek düşmanın çözülmesini sağlayacak, kendini rahatlatacaktır…

Buna göre Anadolu’nun Yunanistan öncülüğünde otonom olması, içinde bulunulan çıkmazda en dürüst çıkış yoludur ki, diğer komşu halklar da bu devlette temsilcileriyle ekonomik çıkarlarına ve ülkelerinin ilkelerine katkı yapacaklardır….”131.

Aynıheyet,yaniYunanistan’dakiAnadoluluRumlarınheyetimüttefikdevletleredemuhtırasunmuşveAnadolu’dakurulacakotonomdevletleilgiligörüşbeyanetmiştir.Yunanbirlidertarafındanidareedilecekotonomdevletinbüyük devletlerin de çıkarlarını koruyacağına ve içinde bulunulan belirsizortamdakurtuluşiçinenpratikyololduğunaişaretetmiştir132.

Aynı tarihte Makedonia Gazetesi Atina’da Bakanlar Kurulu’nuntoplandığını, Bakanlar Kurulu’nun Anadolu ile ilgili kararlar aldığını ve bukararlarınderhaluygulamayakonulacağınıyazmıştır.HaberegöreAnadolu’dakurulacak otonom devletin Türkiye ile ilişkileri düzenlenecektir. Gerekirsebüyük devletler, Anadolu halklarının kendi kendilerini yönetmekle ilgiliarzularını yakından görmek üzere davet edileceklerdir. Söz konusu projedeYunanistan’adüşenrol,Anadoluhalklarınınülkelerininyönetiminiüstlenmekleilgilisorumluluklarınıtanımaktanibarettir133.

MakedoniaGazetesi18Temmuz1922(5Temmuz1922)’deöncekigeceGunaris, Protopapadakis ve Baltacis’in bir araya geldiklerini ve Steryadis’inkendilerine aktardığı bilgileri değerlendirdiklerini kaydetmiştir. Öyle kiSteryadis’inYunanHükümeti’nintalimatıyla,otonomiyleilgiliAnadoluhalkına

131 “İ Mikrasiate Tis Eleftheras Ellados Zitun Aftonomisin Tis Mikras Asias [ÖzgürYunanistan’dakiAnadolulular,Anadolu’nunOtonomisini TalepEtmektedirler]”,Embros Gazetesi,17Temmuz1922(4Temmuz1922),s.3.

132 “İAlitrotiProsTasMegalasDinamis[BoyundurukAltındakilerdenBüyükDevletlere]”,Embros Gazetesi,18Temmuz1922(5Temmuz1922),s.2.

133 “AftonomiaTisM.Asias[Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi,17Temmuz1922(4Temmuz1922),s.1.


125


çağrıda bulunması öngörülmüştür134. Aynı gazete sonraki gün Steryadis’inBaşkomutan Hacianestis ve İzmir garnizon komutanı ile birlikte kurulmasıdüşünülendevletinidaresikonusunuelealdıklarınıkaydetmiştir.Yenirejimleilgili alınan kararların Yunan Ordusu’nun işgali altındaki tüm bölgelereduyurulabilmesi için Yüksek Komiserliğin iç bölgelerdeki tüm temsilcileriİzmir’edavetedilmişlerdir.YüksekKomiserliktemsilcilerine,verilenkararlarınderhalveaynıandauygulamayageçmesitalimatınıvermiştir.Haberdeotonomiilanımetniningenelhatlarıylahazırlandığı,ancaksözkonusumetindeotonomibölgesivesınırlarının,ayrıcaidaredeAnadoluhalkınıtesisedenunsurlarınhangioranda temsil edileceklerinin ayrıntılı bir şekilde belirtilmeyeceği bilgisi yeralmıştır.HaberegöreYunanistanbirandasorumluluklarındanvazgeçmeyecek,sorumluluklarını aşamalı olarak otonom devlete terk edecektir135. Bu aradaPatrikhane, otonomi ilanının Yunan Hükümeti tarafından değil, Anadolunüfusutarafındangerçekleştirilmesigörüşündeısraretmiştir136.

MakedoniaGazetesiotonomiilanedilmesimevzuunu1922yılıTemmuzayındaelealdığıiçinYunanHükümeti’ni,“Anadoluluların örgütlenmesini bugüne kadar neden engellediniz?”sözleriyleeleştirmiştir137.Makedonia’yagöreAnadoluluHelenlereketvurularaksonderecedeğerlibirzamankaybedilmiştir.Bunundasebebi Yunan Hükümeti’nin kararsızlığı, bocalamaları ve bölünmüşlüğüdür.Anadolu’da otonomi ilan edilmesiAnadolu SavunmaÖrgütü’nün tasarısıdırve bundan böyle de Anadolulular haklarını aramak ve otonom devletleriniistedikleri gibi düzenlemek konusunda Yunan Hükümeti tarafından serbestbırakılmalıdırlar138.

İncelediğimiztümgazeteler31Temmuz1922(18Temmuz1922)tarihlinüshalarında, Batı Anadolu’da otonomi ilanının ne şekilde gerçekleştiğinisütunlarınataşımışlardır.Öyleki30Temmuz(17Temmuz)günüsaat11:00’daDışişleriBakanlığı’ndaBaşbakanProtopapadakisveBakanlarGunaris,Stratos,Baltacis ile Theotokis bir araya gelmişler, saat 14:00’a kadar toplantı halindebulunmuşlardır. Neticede Yunan Hükümeti’nin Steryadis’e verdiği emir ileSteryadis’in Anadolu halkına yaptığı duyurunun basına verilmesine kararverilmiştir.

Yunan Hükümeti’nin Steryadis’e verdiği emir aşağıdaki satırlarıiçermektedir:

“Yunanistan müttefiklerin emriyle düzeni yeniden tesis etmek ve orada yaşayan

134 “Peri Tin Aftonomian TisMikras Asias [Anadolu’nun Otonomisiyle İlgili]”,Makedonia Gazetesi,18Temmuz1922(5Temmuz1922),s.1.

135 “İProkiriksisDiaTinAftonomianTisMikrasias[Anadolu’nunOtonomisineİlişkinİlan]”,Makedonia Gazetesi,19Temmuz1922(6Temmuz1922),s.2.

136 “İAftonomiaTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi,25Temmuz1922(12Temmuz1922),s.4.

137 “İAftonomia[Otonomi]”,Makedonia Gazetesi,17Temmuz1922(4Temmuz1922),s.4.138 “İAftonomiaTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi,25Temmuz

1922(12Temmuz1922),s.1.

Nilüfer ERDEM

126


nüfusun hayatını, onurunu ve servetini güvenceye almak için Anadolu’ya çıkmış, bu işi derin tarihi bir bilinçle ve Ege’nin ötesinde binlerce yıldır yekpare bir şekilde yaşamakta olan Helen nüfusla var olan ulusal bağlar gereği gerçekleştirmiştir. İmzalanmış olan antlaşma [Sevr] bu bağların varlığını ve bunların haklı sonuçlarını kabul etmiştir.

…

Ancak belirsizlik sürmekte ve Yunan Ordusu’nun zafer dolu ilerleyişinden sonra alınan önlemler, Yunanistan’ın uğruna mücadeleyi üstlendiği ve bu denli fedakarlığa gittiği gereklilik ile halkların çıkarlarına hizmet etmemektedir. Yunanistan işgal etmiş olduğu topraklardaki özgürleştirdiği halklara karşı sorumluluk bilinciyle, kaldı ki bunlardan uzak kalması mümkün değildir, Birinci Dünya Savaşı’nın adına gerçekleştirildiği siyasi ve manevi dogmalar gereği ırk ve dinden bağımsız olarak herkesi, … kalıcı bir idarenin temellerini atmaya çağırmaktadır. Tüm yerel unsurların kullanılmasıyla özgürlüğün gerçekleştirilmesi başarılmalıdır. Anadolu halkının refahı ve daha genel siyasi amaçların yerine getirilmesi için Yunanistan, ulusal çıkarlarının tatmin edildiğini ve üstlendiği ağır fedakarlıkların karşılığını görmek istemektedir.

Özgürleştirilmiş olan topraklar bu şekilde örgütlenmiş olarak, Yunanistan ve Türkiye arasında sarsılmayacak bir barışın tesisine katkı yapacak, Türkiye ile Yunanistan arasında bir bağ kurulacak, bu devletlere bağlı olan Hıristiyan ve Müslüman halklar birlikte yaşam koşullarında refaha ulaşacaklardır. Bunu, Batı Anadolu’nun Yunanistan vasıtası ile özgürleştirilmesini amaçlamış olan müttefik devletlerin ilgisi güçlendirecektir.

Bu görev İzmir’deki Yüksek Komiser’e verilmekte ve hükümet kendisini Yunan Devleti adına Batı Anadolu’da yukarıda ifade edilenler doğrultusunda devlet kurmakla ve halkı buna destek olmaya çağırmakla yetkilendirmektedir.

Bu şekilde tesis edilecek olan rejim, özgürleştirici Yunan Ordusu’nun garantisi altında, Yunanistan’ın tarihi misyonuna uygun olacaktır.

Atina, 27 Temmuz 1922 (14 Temmuz 1922)

Bakanlar Kurulu

Başbakan Protopapadakis,

Üyeler Gunaris, Stratos, Baltacis, Theotokis, Ladopulos, Likurezos, Stratigos, Kanakaris, Rufos, Theidoridis, Leonidas, Poligenis, Gudas, Merkuris”

Aynıhaber,YunanHükümeti’nintalimatıneticesiSteryadis’inAnadoluhalkına 30 Temmuz 1922 (17 Temmuz 1922)’de yaptığı duyuruya da yervermiştir:

“Yunan Hükümeti İzmir’deki Yüksek Komiseri, Batı Anadolu’nun gelecekteki örgütlenmesi ve idaresi konusundaki kararlarla ilgili işgal altındaki topraklardaki tüm halkı bilgilendirmekle yetkilendirmiştir.

Yunan Hükümeti temsilcisine ayrıca, bu kararların uygulanması için belirlenmiş olan önlemleri uygulama emrini vermiştir.


127


Ancak bu iş doğası gereği ve engeller sebebiyle … hemencecik ve tamamı ile gerçekleştirilemez. Yüksek Komiser daha sonraki, ancak yakın zamandaki duyurularıyla, niyetlenilenlerin aşamalı olarak gerçekleştirilmesi ve bunların uygulama sırasını belirleyecektir.

…

Özgürleştirme işi devlet kararları ve koşulları ile bitirilemez. Özgürleştirilmiş olan halk tarafından bizzat devam edilir, özgürlüğü gerçek ve art niyetsiz kılan erdemlerle sabitlenir. Özellikle Anadolu halklarının dini ve ulusal fanatiklikten uzaklaşmaları, barış, ekonomik gelişme ve her şeyden önce karakterin manevi olarak aşama kaydetmesiyle ilgili yeni çalışma prensiplerini benimsemeleri gerekmektedir. Ancak bu şekilde ve iç ya da dış barış istikametine doğru sabit bir yönelimle tüm halklar için son derece değerli nimet ortaya çıkacaktır. Anadolululara Yunanlar tarafından getirilmiş olan özgürlüktür.

Yüksek Komiser Steryadis”

Haber, Anadolu’da düşünülen icraatların Yunan Ordusu’na ilişkinherhangi bir düzenlemeyi içermediğini kaydetmektedir. Düşünülen idareşeklininotonomiolarakadlandırılamayacağının,sözkonusuolanınyerelbiridareolduğununveYunanistan’ınbutopraklarıhimayeetmeyedevamedeceğininaltıçizilmektedir. Anadolu’dagerçekleştirileceköncelikliicraatlarolarak,bölgeseloylarlaortayaçıkancemaatkurullarındanveYunanOrdusu’nungözetimindefaaliyet gösterecek yerel unsurlardan teşkil edilmiş jandarma kuvvetlerindensözetmektedir.31Temmuz(18Temmuz)günüiçerisindeYunanHükümeti’ninbirmuhtıraylaAnadolu’dakigelişmeyimüttefikdevletlereduyuracağı,Rum,Ermeni, Türk, Yahudi ve Rum Katolik Cemaatleri temsilcilerinin HükümetKonağı’nda Yüksek Komiser Steryadis’in huzuruna çıktıkları bilgisini deaktarmaktadır139.

Duyuruyu takiben Yunan basın organları kamuoyuna, Anadoluhalklarınınsözkonusugelişmeyleilgilisevinçduyduklarınıduyurmuşlardır140. İfade edildiğine göre Yüksek Komiser Steryadis’in duyurusunun duvarlaraasılmasıyla birlikte İzmir halkı flama ve bayraklarla Hükümet Konağı’naakmışveRumlardükkanlarınısabahtankapatmışlardır.ButürhaberlerdetümAnadolulu unsurların gelişmeye olumlu tepki verdikleri kaydedilerek, yenirejimin Anadolu halkı tarafından desteklendiği ima edilmektedir. ÖzellikleTürk kitlelerinin liderliğini İzmir Belediye Başkanı Hacı Hasan Paşa’nınyaptığına vurgu yapılmaktadır141. İlerleyen günlerde de Yunan basınında

139 “İsTinMikrasiaOİpatosArmostisEkirikseTinAftodiyikisin[Anadolu’daYüksekKomiserYerelYönetimİlanEtti]”,Skrip Gazetesi,31Temmuz1922(18Temmuz1922),s.4;“EkirihthiİAftonomisisTisMikrasAsias [Anadolu’nunOtonomisi İlanEdildi]”,Rizospastis Gazetesi, 31Temmuz1922(18Temmuz1922), s.2; “EkirihthiHtesEpisimosKe İAftonomiaTisM.Asias [Anadolu’nunOtonomisiDünResmenİlanEdildi]”,Makedonia Gazetesi,31Temmuz1922(18Temmuz1922),s.1.

140 “ToNeoKathestosTisMikrasias[Anadolu’nunYeniRejimi]”,Embros Gazetesi,31Temmuz1922(18Temmuz1922),s.1.

141 “Ogkodestaton To Sillalitiriyon En Smirni [İzmir’deki Miting Çok Kalabalık]”, Embros

Nilüfer ERDEM

128


aralarındaÖdemiş,Kütahya,BigaveMudanya’nınbulunduğuAnadoluşehirve kasabalarında sevinç mitinglerinin gerçekleştirildiğine dair haberler yeralabilmişlerdir142.AncaksolyayınorganıolanRizospastis,VenizelistyadaKralcıgazetelerin aksine Steryadis’induyurusunun ilgisizlikle selamlandığını, hattaadaletsiz bulunduğunu, Helen olmayan Anadolulularda askere alınacaklarıile ilgili kaygı yarattığını kaydetmiştir143. Yunan tarihçiliğinde de öncesindeAnadoluSavunmaÖrgütü’nüngirişimlerinindesteklenmemişolmasısebebiyleSteryadis’inçağrılarınınyeterinceyankıbulmadığıifadeedilebilmiştir144.

Diğer taraftan müttefik devletler, Anadolu’da yerel yönetim ilanedilmesifikrininve ilgili gelişmelerinkarşısındayeralmışlar145, bununhiçbiryasaldeğeriolmadığınaişaretetmişlerdir146.HernekadarAnadolu’dakigelişmebazıgazetelertarafındanotonombirdevletkurulması,diğerbazılarıtarafındanyerel idarenin tesisi sözleriyle anılmışsa da, müttefikler bu gelişmenin 1922yılıMart ayındaki barış teklifine ters ve yasal dayanaktan yoksun olduğunudüşünmüşlerdir147. Bilineceği gibi 22 Mart 1922’de itilaf devletleri savaşantaraflaraateşkesönerisindebulunmuşlardır.Herikitarafındakoşullarıkabuletmesihalinde,barışhazırlıklarınageçilecektir.İtilafdevletleriateşkesönerisineverilecekyanıtıbeklemeden26Mart’taikincibirnotailebarışilkeleriileilgiliönerilerinisunmuşlardır.TürkiyeBüyükMilletMeclisiHükümetiherikinotayayanıtını 5 Nisan 1922 tarihinde vermiştir. Verilen yanıtta ateşkes önerisininilkeolarakkabul edildiği, ancakateşkes antlaşmasıylabirlikteboşaltma işinehemen geçilmesinin ve bütün toprakların boşaltılmasının gerekli görüldüğüifadeedilmiştir.TürkiyeBüyükMilletMeclisiHükümeti’ninateşkesanlaşmasıile ilgili önerileri itilaf devletleri tarafından kabul edildiği takdirde barışönerilerininincelenmesinegeçilebilirdi148.MustafaKemalPaşaNutuk’taheriki

Gazetesi,31Temmuz1922(18Temmuz1922),s.4.142 “İAftonomiaTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisi]”,Makedonia Gazetesi,3Ağustos

1922(21Temmuz1922),s.3.143 “PosEgineDekti İAftonomiaApoTusMikrasiatas [OtonomiAnadolulularTarafından

NasılKabulEdildi]”,Rizospastis Gazetesi,13Ağustos1922(31Temmuz1922),s.4.144 Haciantoniyu,a.g.e., s.285.145 “İSimmahiDenAnagnorizunTinAftonomian[MüttefiklerOtonomiyiTanımamaktadırlar]”,

Makedonia Gazetesi,3Ağustos1922(21Temmuz1922),s.4.146 “PosKriniİAggliaTinAftonomianTisMikrasAsias[İngiltereAnadolu’nunOtonomisini

NasılDeğerlendirmektedir]”,Makedonia Gazetesi,5Ağustos1922(23Temmuz1922),s.2.147 “İ Simmahiki Diyamartiriya Dia Tin Aftonomian Tis Smirnis [İzmir’in Otonomisine

Müttefiklerin İtirazı]”, Embros Gazetesi, 3 Ağustos 1922 (21 Temmuz 1922), s.4; “Sizititeİ Apohorisis Tu Elliniku Stratu Ek Çatalcas [Yunan Askerinin Çatalca’dan AyrılmasıKonuşulmaktadır]”,Rizospastis Gazetesi,3Ağustos1922(21Temmuz1922),s.2;“KataTisAftonomias[OtonomiyeKarşı]”,Rizospastis Gazetesi,3Ağustos1922(21Temmuz1922),s.2.

148 Yunan tarihçi Haciantoniyu müttefiklerin ateşkes önerisi ve Yunan Hükümeti’nintutumuylailgiliolarak,“[Yunanaskerinin]Anadolu’dançekilmesinekararverildiğihalde,[YunanHükümeti] ateşkes şartlarınıve tümbarış sürecinikabul etmiştir.Diğer taraftanTürkiye,barışşartlarınıöğrenmedenbağlanmakistememiştir”demektedir.Atina’dabarışşartlarınınöğrenilmesi,muhalefetinhükümetesaldırmasısonucunudoğurmuştur.Gunarisbutasarıyıkabuletmemişsede,resmiolarakreddetmemiştirde.YineHaciantoniyu’yagöreYunanHükümeti’niiçindebulunduğuikilemdenkurtaran,“MustafaKemalPaşa’nınkabul


129


notayıincelediktensonrabununitilafdevletlerininTürkleriyoketmeyeyönelikçabalarının bir ürünü olduğuna kanaat getirdiklerini ifade etmekte ve “Buna karşı, durumun çok ağır olduğunu düşünerek önemli ve büyük bir savaşa hazırlanmak gerekiyordu”demektedir.İtilafdevletleri15Nisan1922’deTürkiyeBüyükMilletMeclisiHükümeti’ninönerisineolumsuzyanıtvermişlerdir149.

17Ağustos1922(4Ağustos1922)tarihindeYunanbasınorganlarında,Yunan Hükümet çevrelerinin Anadolu’daki gelişmelerle ilgili beklentilerinerağmen, üç müttefik devletin verdikleri notayla çekincelerini bildirdikleriyazılmıştır150.İngiltere,Fransaveİtalya,Yunanistan’ınAnadolu’dakigirişimininkendilerinin nihai kararını etkilemeyeceğini ve Anadolu’nun kaderininYunanistan’la Türkiye’nin de bulunacağı bir ortak platformda müttefiklercebelirleneceğinin anlaşılmasını istediklerini açıklamışlardır. Yunan hükümetçevreleri basın organlarına notayla ilgili olarak, müttefiklerin YunanlarınAnadolu’daki faaliyetlerinin özünü kavrayamadıklarını, ancak Anadolumeselesinielealacakkonferanstabuprojenininceleneceğiniifadeetmişlerdir151.

Makedonia Gazetesi müttefiklerin bu tavrının, Ege’nin ekonomisinibelirlemek istediklerinden kaynaklandığı değerlendirmesinde bulunmuştur.Makedonia’yagöremüttefiklerYunanistan’ınaskeriişgalialtındakibölgelerdeönlemler almasını reddetmemekle birlikte, kendileriyle diyalog kurmadanAnadolu’da yeni bir idare ilan etmesiyle ilgili kararını kınamışlardır. YunanHükümetinotanınyenibirsiyasiyenilgisayılabileceğininkaygısınıyaşamıştır.

YunanHükümetiadınakonuşanStratos,müttefiklerinbunotayıvermekzorunda oldukları, aksi halde suskunluklarınınAnadolu’daki rejimi tanımakanlamına geleceği yönünde açıklamalarda bulunmuştur. Stratos’a YunanHükümeti’ninbunotayayanıtveripvermeyeceğisorulmuştur.Stratos’unyanıtı,bununpekolasılıkdahilindeolmadığı,bunotanınAnadolu’dakigelişmelerleilgilimüttefikleringörüşünüiçerdiğiolmuştur152.

18 Ağustos 1922 (5 Ağustos 1922) tarihinde Skrip Gazetesi’nde,müttefiklerceYunanistan’averilmişolannotanınmetniyeralmıştır:

“Atina, 15 Ağustos 1922 (2 Ağustos 1922),

… Bu notanın konusu, Anadolu’nun gelecekteki örgütlenmesi ve idaresidir. Özgürlüğe sahip olan kalabalık Helen unsurun Osmanlı İdaresi’ne giremeyeceği,

edilemezkoşullarilerisürmesiolmuştur”.Haciantoniyu,a.g.e., ss.267-269.149 GaziMustafaKemal,Nutuk,C.2,TürkTarihKurumuBasımevi,Ankara,1999,ss.865-871.150 “İ Simmahi Apokruun Tin Aftonomian Tis İonias [Müttefikler Ege’nin Otonomisini

GeriÇevirmektedirler]”,Rizospastis Gazetesi, 17Ağustos1922 (4Ağustos1922), s.2;“OhiDiyamartiriya[İtirazaHayır]”,Embros Gazetesi,17Ağustos1922(4Ağustos1922),s.4.

151 “İEpidothisaNotaDiaTinAftonomianTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisiİleİlgiliVerilmişOlanNota]”,Makedonia Gazetesi,17Ağustos1922(4Ağustos1922),s.2.

152 “İNeaNotaTonSimmahonEpedothi İsTon İpatonArmostinEnSmirni [MüttefiklerinYeniNotası İzmir’dekiYüksekKomiser’eSunulmuştur]”,Makedonia Gazetesi,17Ağustos1922(4Ağustos1922),s.2.

Nilüfer ERDEM

130


Yunanistan’ın bu bölgede idarenin temellerini atmaya, bu bölgenin siyasi haritasını çizmeye çağrıldığı ve bu rejimin kurtarıcı Yunan askerinin teminatı altında kalması gerektiği ifade edilmektedir.

Hükümetin direktifiyle diplomatımız, Yunan Kraliyet Hükümeti’nin ilke ve önlemleri, ayrıca bunların uygulamaları konusunda kaygılarını belirtmektedir… Çünkü bu toprakların gelecekteki idaresi, müttefiklerle Türkiye arasında imzalanacak barışla belirlenecektir”.

Skrip Gazetesi ayrıca, Yunan Dışişleri Bakanlığı’nın telgrafla notayıSteryadis’eulaştırdığınıkaydetmiştir153.

Yunan basın organları 5 Ağustos 1922 (23 Temmuz 1922) tarihinde,İstanbulHükümeti’ninİzzetPaşakanalıylaBatıAnadolu’dakiyeniyapılanmaylailgili tepkisine yer vermişlerdir. İfade edildiğine göre İzzet Paşa müttefikdevletlerinyetkililerineaşağıdakiaçıklamadabulunmuştur:

“İstanbul Hükümeti’nin aldığı malumata göre, Yunanistan’ın İzmir’deki temsilcisi 30 Temmuz (17 Temmuz)’da Yunanistan’ın işgali altında olan topraklarda otonomi ilan etmiştir. İstanbul Hükümeti’nin bu duyuruya şaşırması için pek çok sebep mevcuttur. Yukarıda beyan edilen toprakların kaderini belirlemek konusunda Yunanistan’ın en ufak bir vasfı yoktur. Kaldı ki Türkiye’nin egemenlik hakları devam etmektedir. Babıali bu bildiriye itiraz etmektedir. Bu şekilde barışa önemli ölçüde zarar verilmekte ve Babıali’nin hakları ihlal edilmektedir… Aynı zamanda, bu düşüncesiz kararın doğurabileceği neticelerle ilgili sakıncaları söylemeye hakkı olduğunu ve bu neticelerin sorumluluğunun Yunanistan’da olduğunu ifade etmektedir”154.

Embros Gazetesi 2 Ağustos 1922 (20 Temmuz 1922) tarihinde,Kemalist çevrelerin tesis edilecek yerel idare ile ilgili görüşlerine yer vermişve Kemalistlerin bu gelişmenin Anadolu’nun kaderiyle ilgili son kararıetkileyeceğini düşündüklerini yazmıştır155. Diğer taraftan Makedonia 20Ağustos1922(7Ağustos1922)tarihinde,“Kemalistlerin İzmir’in Otonom Olmasına İtirazları”diyerekRaufBey’inağzındanaşağıdakimetniyayınlamıştır:

“… Fransa, Büyük Britanya ve İtalya Hükümetleri’nin dikkatini otonomi ilanına çekmeyi borç bilirim. Bu ilan Yunan Hükümeti tarafından, Anadolu’nun işgal altında bulunan bölgesinde yapılmıştır. Açıktır ki bölgede soyguncu olan devlet tarafından otonomi ilan edilmesinin hiçbir yasal değeri yoktur. Bu bölge nüfusu, tüm dünyanın ve büyük devletlerin de bildikleri gibi, baskıcı Yunan idaresinden kurtulmak istemektedir.

153 “ToKimenonTisDiakinoseosDiaTinAftodiyikisinTisMikrasAsias[Anadolu’nunYerelİdaresiyleİlgiliAçıklamaMetni]”,Skrip Gazetesi,18Ağustos1922(5Ağustos1922),s.4.

154 “ToZitimaTisAftonomiasTisMikrasias[Anadolu’nunOtonomisiMevzuu]”,Makedonia Gazetesi,5Ağustos1922(23Temmuz1922),s.2;“İGallikiKivernisiTheoriAkironTinPeriAftonomiasProkiriksin [FransızHükümetiOtonomi İle İlgili İlanıGeçersizSaymıştır]”,Embros Gazetesi,5Ağustos1922(23Temmuz1922),s.3.

155 “İTurkiDiamartironteDiaTinAftodiyikisinTisMikrasAsias[TürklerAnadolu’nunYerelYönetimineİtirazEdiyorlar]”,Embros Gazetesi,2Ağustos1922(20Temmuz1922),s.4.


131


… Bu duyuru sayesinde Yunanların bölge Müslümanlarına daha fazla baskı uygulamayı ve zarar vermeyi düşündüklerini öngörebiliyoruz. Belki de onlara askerliği zorunlu kılacaklar ve bu şekilde Müslümanları soydaşlarıyla mücadeleye sürükleyeceklerdir. Büyük Millet Meclisi Hükümeti, işgal altındaki topraklardaki otonomi ilanına … yoğun bir şekilde itiraz etmektedir.

Hükümetimiz büyük devletlerin, uluslararası adalet kanunlarına, medeni devletlerin saygı gösterdiği gelenek ve göreneklere Yunanistan’ın boyun eğmesini sağlayacaklarını umut etmektedir.

Hüseyin Rauf156”

Gazetelerdeotonominin, topraklarınOsmanlırejiminedahilolmasıylaYunanistan tarafından ilhak edilmesi arasında uzlaştırıcı çözüm olduğu dayazılmıştır157.AncakEmbrosGazetesi genellikle “otonom” rejimin karşısındayeralmışvebununyerine“yerelyönetim”fikrinisavunmuştur.KaldıkiBatıAnadolu’dakisözkonusugelişmeyleilgiliatmışolduğubaşlıklardada“yerelyönetim” ifadesini kullanmıştır. Bu tip yazılardan birinde “Otonom devlete ve Yunanistan’ın Anadolu’yu terk etmesine hayır!” denilerek, Yunanistan’ınBatı Anadolu topraklarını topraklarına katması gerektiği savunulmuştur.“Yunanistan sadece ve sadece yeni bir devlet kurmak için en iyi evlatlarının on binlercesini kurban etmemiş, ekonomik yıkım sınırına ulaşmamış, Eski Yunanistan’dan elde ettiği vergileri Anadolu’da harcamamıştır”denilmiştir.KaldıkibuyenidevletinMustafaKemal’invediğeryabancılarınkolaylokmasıhalinegelmesiveözgürolmamasıihtimalidevardır158.

Otonom devlete ve Yunanistan’ın konuyla ilgili siyasetine ilişkin endikkatçekiciyazılardanbiri,EmbrosGazetesi’nin3Ağustos1922(21Temmuz1922)tarihlinüshasındayeralmıştır.Yazıda,“Siz bugün Anadolu’da yerel yönetimle ilgili ne ilan ederseniz edin, bu rejim Helen midir? Yoksa Yunanistan’ın Anadolu’dan, hatta İzmir’den uzaklaşmasını mı sağlıyor? Yunanistan olmayacak yeni bir otonom devletin temellerini mi atıyor?” denilerek, hükümet Yunanistan’ın düşünce veçıkarlarını temsiletmemeklesuçlanmıştır.YunanHükümeti’ne“Türk idaresini reddederek, bunun yerine ne tesis ediyorsunuz? Yunan idaresini mi? Hayır. Bugün Anadolu yerel yönetimi, yarın otonom devlet. Ancak kimin egemenliğinde otonom devlet? Kimin olacak sultanın mı? Sevr Antlaşması’nın öngördüğü Helen karakter taşıyacak ve Yunan egemenliğinde olacak, beş sene sonra halkoylamasına gidecek bir otonom devlet mi?” soruları yöneltilmiştir. Embros’a göre bu otonomdevletteYunanistan ayrıcalıklı siyasi ve askeri konuma sahip olmayacak, bu devletYunanistan’ıngeçiciolarakörgütleyeceğivekoruyacağı,ancakgelecekte terk

156 “İTurkikiDiamartiriyaDiaTinAftonomianTisMikrasAsias[Anadolu’nunOtonomisiyleİlgiliTürkİtirazları]”,Makedonia Gazetesi,20Ağustos1922(7Ağustos1922),s.3.

157 “PosEgineDekti İAftonomiaApoTusMikrasiatas [OtonomiAnadolulularTarafındanNasılKabulEdildi]”,Rizospastis Gazetesi,13Ağustos1922(31Temmuz1922),s.4.

158 “AftodiyikisiNe!AftonomonKratosPote![YerelYönetimeEvet!OtonomDevleteAsla!]”,Embros Gazetesi,18Temmuz1922(5Temmuz1922),s.1.

Nilüfer ERDEM

132


edeceği ayrı bir Anadolu devleti olacaktır. Türkiye ile Yunanistan arasındatamponbirdevletkurulması,Yunanistan’ınSevr’iyırttığıanlamınagelecektir.KaldıkiYunanistan’ınkanıileözgürleştirdiğiveuğrunaborcagirdiğibudevlet,sonYunanaskeriAnadolutopraklarındançıktığıandaTürkdevletiolacaktır159. Embros Gazetesi çeşitli yazılarla “savaşın galibi olarak Yunanistan’ın” BatıAnadolu’yu ilhaketmesigerektiğini, ilhakedilecek topraklarınyabancıdeğil,“Helenlere ait topraklar olduğunu”yazmıştır160.

Sonuç

Anadolu’da yeni bir devlet kurulması projesi, öncelikle HelenAnadolu’yu Savunma Örgütü’nündür. Bu örgüt Sakarya Savaşı sonrasındaAnadolu Rumlarının direnişini örgütlemek ve Batı Anadolu’da otonom birdevletkurulmasınayönelikbiretkinlikortayakoymuştur.Şüphesizbuetkinlikiçinde olanlar, cephede ne olup bittiğiyle ilgili tambir fikre sahipdeğillerdi.AncakGunarisHükümeti’ninAnadoluileilgiligelişmeleriiyielealamadığınıdafarketmekteydiler.Örgüt1921Ekim’indekurulmuşsada,1921yılıiçindekifaaliyetlerine ilişkin Yunan basınında pek bir emareye rastlanamamaktadır.Örgütün faaliyetlerine ilişkin haberlerde, 1922 yılı Şubat ayı itibariyle artışgörülmektedir.

Rumlar,AnadoluSavunmaÖrgütü’nünliderliğindebellibirörgütlenmegerçekleştirmişlerdir. Hatta bir takım haberlerden hareketle kongre tipi birörgütlenmeyegittiklerivekongreyebağlıkomisyonlar,hattamiliskuvvetleriteşkil ettikleri söylenebilir. Yunan Hükümeti ve yabancı devletler nezdindegirişimlerideolmuştur.AnadoluSavunmaÖrgütü’nediğerbazıbölgelerdekiveyurtdışındakibenzerHelenörgütleridedestekvermişlerdir.Kaldıki,aynıamacayönelikyapılarınparalelhareketetmeleriamaçlanmıştır.

Anadolu’da Rumları korumaya yönelik hareket gerçekleştirmeyiamaçlayanlar, Konstantin’in tahtta ve Kralcı hükümetin iktidarda olduğuYunanistan’ınhareketisahiplenmesini,müttefiklerlediyalogaçısındanproblemolarakgörmüşlerdir.YenibirdevletkurulmaksızınHelenlerinmücadelesinindevametmeşansıolmadığınıdadüşünerek,Papulas’ınKralKonstantin’ebağlıgörünmeksizin kendilerini destekleyebileceği kanaatini taşımışlardır. Ancak

159 “EkkenosisDia TisMethodu TisAftonomias [OtonomiYöntemiyle Boşaltma]”,Embros Gazetesi,3Ağustos1922(21Temmuz1922),s.1.

160 “Dikeoma Tis Ellados Na Prosartisi Amesos Tin Mikrasian [Anadolu’yu Derhal İlhakEtmek Yunanistan’ın Hakkıdır]”, Embros Gazetesi, 12 Ağustos 1922 (30 Temmuz 1922),s.1;“ToDikeomaTisProsartiseosTisMikrasias[Anadolu’yuİlhakEtmeHakkı]”,Embros Gazetesi,13Ağustos1922(31Temmuz1922),s.1;“EAnakinosisTuSkuludi [Skuludis’inAçıklamaları]”,Embros Gazetesi,28Ağustos1922(15Ağustos1922),s.1.


133


AnadoluRumlarınıdavalarındahaklıgörsedePapulas,YunanHükümeti’ndenonayalmaksızınadımatmakkonusundacesaretsizdavranmıştır.

DiğertaraftanVenizelos,müttefikdevletlerinveMilletlerCemiyeti’ninkanatları altında ve liderliğine İzmir’deki Yunan Yüksek Komseri Steryadisgetirildiği takdirde Rumların girişimlerinin başarılı olabileceğine inanmıştır.Steryadis’i konjonktürü doğru bir şekilde değerlendirerek, uygun tavrıbelirleyebilecekbirliderolarakgörmüştür.OysaSteryadis’e,aşırımilliyetçilerifrenlemeye yönelik tutumu sebebiyle bir takım Helen zümreleri şüpheylebakmışlardır.BizegöreisetamdabusebepleVenizelosO’nunAnadoluhareketiiçin uygun bir lider olacağını ve hareket tarzını belirlerken diğerAnadoluluunsurları vemüttefikleri hesaba katacağını düşünmüştür. SteryadisAnadoluRumlarının faaliyetlerine önceleri mesafeli durmuşsa da, Yunanistan’ınAnadolu’dakisongünlerindedesteğidahabelirginolmuştur.

Harekete öncülük edenlerAvrupa,Amerika,Mısır veRomanya’daki,ayrıcadiğertümdışHelenlerden,EskiYunanistanveadalardakilerdendesteksağlayabileceklerine,hattakurulacakAnadoluDevleti’ninYunanHükümeti’nintoplayabileceğinden çok daha fazla destek toplayabileceğine inanmışlardır.Nitekim Yunan basınında yer alan haberler, Anadolu Rumlarından gönüllüteminetmeişleminin,Yunanistan’ınAnadolu’yagerçekleştirdiğiharekatınsongünlerinekadardevamettiğiniortayakoymaktadırlar.Aynıbasınorganlarındanmaliyardımtaleplerivebunlarınhangiyollarlatoplandığıizlenebilmektedir.

Venizelos’un Batı Anadolu’da kurulma olasılığı olan devletleilgili tavsiyeleri bir hayli çarpıcıdır. Kurulacak devletin geleceği açısındanolabildiğinceazTürknüfusukapsamasınavedevletinsınırlarınınSevr’inçizdiğihat olması gerektiğine işaret eden Venizelos, Edremit Körfezi’nin bir istisnateşkil edebileceğini ve sınırlar içine alınabileceğini ifade etmiştir. Budevletinvatandaşlarıilekamuoyunubilgilendirmeküzerebiranöncetemsilcilermeclisiteşkiletmesigerektiğininaltınıçizmiştir.

YunanbasınındaBatıAnadolu’daotonomdevletkurulmasınayönelikhaberlerde,1922Temmuzayıitibariylebüyükbirartışolmuştur.Yenidevletten“AnadoluDevleti”,“EgeDevleti”veya“İyonyaDevleti”olaraksözedilebilmiştir.AncakAnadolu’dakurulacakdevletleilgiliHelençevrelerininzihinlerindetambirnetlikolduğukanaatindedeğiliz.Bizedahaçok,Anadolu’davarolankoşullarkarşısında Helenlerin ellerindeki son kozu oynamaları gibi görünmektedir.NitekimYunanHükümetideilkbaşlardaAnadoluluRumlardangelençağrılaratemkinli yaklaşmış, ancak 27Temmuz 1922 (14Temmuz 1922)’de Steryadis’iBatıAnadolu’dadevletkurmaklagörevlendirmiştir.

Yunan basın organları 31 Temmuz 1922 (18 Temmuz 1922) tarihlinüshalarında, Batı Anadolu’da otonomi ilan edildiğini geniş bir şekildesütunlarına taşımışlardır. Özellikle Venizelist çizgide yayın yapan gazeteler,ısrarlaSteryadis’induyurusununAnadoluhalkınıngenelitarafındancoşkuyla

Nilüfer ERDEM

134


karşılandığını vurgulamak gereğini hissetmişlerdir. Oysa sol yayın organıRizospastisilgiliduyurunun,RumlarharicindekidiğerAnadolululardaaskerealınacaklarıylailgilikaygılarasebepolduğunukaydetmiştir.

Diğer taraftan müttefik devletler Anadolu’nun kaderinin Türkiyeve Yunanistan’ın da bulunacağı ortak bir platformda çözüleceği konusundaYunanistan’a nota vermişler ve Anadolu’daki ilgili girişimlere son noktayıkoymuşlardır. Ankara Hükümeti olduğu gibi İstanbul Hükümeti de,Yunanistan’ın Anadolu ile ilgili karar verme yetkisi olmadığını söyleyerekAnadolu’dakigelişmelerikınamıştırvebutepkiler,Yunanbasınorganlarındantakipedilebilmektedir.

İlginçtir ki Yunan basın organları Anadolu Devleti’nden bazen“otonom”diyesözederlerken,bazenbölgedeyerelbiridarenintesisiolaraksözetmişlerdir.ÖzellikleEmbrosGazetesi“yerelidare”tabirinitercihetmişvesıkça“Otonom devlet ile Yunan Ordusu’nun Anadolu’dan ayrılmasına hayır!” sloganınıkullanmıştır.YineözellikleEmbrosGazetesi’ndeYunanistan’ınbutipprojelerleuğraşacağına, işgali altındaki toprakları ilhak etmesi gerektiği yazılmıştır.MakedoniaGazetesi,AnadoluluRumlarızamanındadesteklemediğiiçinYunanHükümeti’ni suçlamıştır. Rizospastis konuyu müttefiklerin Anadolu’dakigelişmelere tepkisi çerçevesinde ele almış, diğer taraftan Skrip ise daha çokYunan Hükümeti’nin tavrını yansıtmıştır. Bu tartışmalarla Yunanistan’ınAnadolu’dakivarlığısonbulmuştur.


135


KAYNAKÇAI. Arşiv KaynaklarıAtina Venizelos Arşivi:

173-268-02-1.

173-268-70-1.

173-268-02-2.

173-268-70-2-3.

173-268-02-3.

173-268-70-4.

173-268-02-4.

173-268-02-5.

173-316-64-1.

173-268-02-6.

173-316-64-2.

173-268-02-7.

173-268-02-8.

173-354-26-1.

173-354-26-2.

173-354-17-1.

173-354-26-3.

173-354-17-2.

173-354-26-4.

173-354-26-5.

Nilüfer ERDEM

136


II. Süreli Yayınlar

Embros ,

Rizospastis,

Makedonia,

Skrip.

III. Kitaplar

AGGELOMATİS, Hr. Em., To Hroniko Megalis Tragodias, 2i Ekdosi, Athina,EkdosisEstia,1971.

BULALAS,KleanthosK.,İ Ellas Ke İ Sighroni Polemi, Athina,1965.

BUJAK, 1918-1922 Yunan Ordusu’nun Seferi, İbrahim Kemal (Çev.), İstanbul,AskeriMatbaa,1939.

ÇANAKARİS, Vasilis İ., Dakrismeni Mikrasia 1919-1922, Ekdosis Metehmio,Athina,2007.

DELTA,Pinelopi,Eleftherios K. Venizelos, Athina,1978.

DUSMANİS, Viktor, İstorikes Selides Tas Opias Ezisa, Ekdosis İkos PetruDimitraku,b.t.y.

ERDEM, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekatı (1919-1923), DerlemYayınları,İstanbul,2010.

GAZİ,MustafaKemal,Nutuk, C.2,TürkTarihKurumuBasımevi,Ankara,1999.

GENCER, Ali İhsan & ÖZEL, Sabahattin, Türk İnkılap Tarihi, 9. Bsk., DerYayınları,İstanbul,2004.

GONATAS,StilianosEp.,Apomnimonevmata, Athina,1958.

HACİANTONİYU, Kostas, Mikra Asia O Apeleftherotikos Agonas 1919-1922, EkdosisPelasgos,Athina,1994.

İ Eksodos, Tomos:1,EkdosisKentruMikrasiatikonSpudon,Athina,1980.

KAPSİS,YannisP.,Hamenes Patrides, 3iEkdosi,EkdosisLivani,Athina,1989.

KARABULUT,Nilüfer, “İki Genel Savaş Arası Dönemde Silahsızlanma Konferansları ve Türkiye”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap TarihiEnstitüsü,BasılmamışYüksekLisansTezi,İstanbul,2007.

MACAR, Elçin, Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişimYayınları,İstanbul,2003.

McMİLLAN,Margaret,Paris 1919, BelkısDişbudak(Çev.),ODTÜYayıncılık,Ankara,2004.


137


MUÇOPULOS,N.,VAKALOPULOSK.,KESOPULOS,Ap.,Alismonites Patrides – İ Fotodotra Mikrasia, EkdosisCiambirisPiramida,Thessaloniki,b.t.y.

NAKRACAS,Georgios,Anadolu ve Rum Göçmenlerin Kökeni, İbrahimOnsunoğlu,(Çev.),KitabeviYayınları,İstanbul,2005.

PSİRUKİS,Nikos,İ Mikrasiatiki Katastrofi 1918-1923, Athina,1977.

PSOMİADİS,Haralambos,İ Telefteya Fasi Tu Anatoliku Zitimatos, EkdosisEfesos,Athina,2004.

SONYEL, Salahi R., İngiliz Gizli Belgelerinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1923), RemziKitabevi,İstanbul,2011.

SPİRİDONOS,G.L.,Polemos Ke Eleftheria – İ Mikrasiatiki Ekstratia Opos Tin İda, EkdosisİZavra–AfonVasiliu,Athina,1957.

STRATİGOS, Ksenofontas, İ Ellada Sti Mikra Asia, 5i Ekdosi, Ekdosis Ap. A.Harisis,Athina,1999.

ŞAHİN,M.Süreyya,Fener Patrikhanesi ve Türkiye, ÖtükenYayınları, İstanbul,1996.

TRİANTAFİLLİDİS,HaralambosD.,İ Mikrasiatiki Ekstratia Ke To İmerologio Enos Oplitu, Tomos:2,EkdosisDodoni,Athina,1984.

VAKALOPULOS, Ap. E., Nea Elliniki İstoria 1204-1985, 3i Ekdosi, EkdosisVanyas,Thessaloniki,1988.

VASİLİKOS,Nikos,İmerologio Tis Mikrasiatikis Ekstratias, EkdosisGnosi,Athina,1992.

IV. Makaleler

BERBER, Engin, “Batı Anadolu Rumlarının Son Fedakarlığı, Ya Da 9 Eylül1922’yi Önleyemeyen Bir Askeri Yapılanma: Küçük Asya SavunmaÖrgütü”,Cumhuriyet Gazetesi 9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu Özel Eki,9Eylül2006.

ERDEM,Nilüfer,“Megaliİdea’nınAnadolu’dakiDestekçilerindenDoktorApostolosN. Psaltoff’un 1912-1922 Dönemi Etkinlikleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi,C.XIII,S.27,İzmir,2013.

KİTROMİLİDİS, Pashalis M., “Noeres Kinotites Ke İ Aparhes Tu EthnikuZitimatosStaValkania”,Ethniki Taftotita Ke Ethnikismos Sti Neoteri Ellada, EkdosisMorfotikoİdrimaEthnikisTrapezis,Athina,1997.

SOFUOĞLU, Adnan, “İzmir İşgali Sonrasında Yunanlıların Batı Anadolu’daİşgali Genişletmeleri ve Bölgede Oluşan Milli Direniş”, Ankara Üniversitesi Atatürk Yolu Dergisi,S.29-30,Ankara,2002.

Nilüfer ERDEM

138


URAL, Selçuk, “Milli Mücadele’de Yunanlılaştırma Hareketinin Siyasi Kolu:Yunan Fevkalade Yüksek Komiserliği”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,S.18,Erzurum,2001.

US,MehmetAsım,“YunanMezalimindenSorumluOlanKimdir?”, İzmir’den Bursa’ya,AtlasKitabevi,İstanbul,b.t.y.

V. İnternet Kaynakları

http://www.istorikathemata.com(ErişimTarihi:31.03.2012)


139


EKLER

EK1: SkipGazetesi’ndenbirmanşet.

“DünBüyükTarihiGündü–Anadolu’daYüksekKomiserYerelYönetimİlanEtti”.

EK2: EmbrosGazetesi’ndenbirmanşet.

“YerelYönetimeEvet!OtonomDevletHiçbirZaman”.

Nilüfer ERDEM

140


EK3: MakedoniaGazetesi’ndenbirmanşet.

“DünResmiOlarakAnadolu’nunOtonomisiDeİlanEdildi–YunanOrdusuYeniOtonomDevletinKoruyucusuOlarakKalacaktır”

EK4: RizospastisGazetesi’ndenbirmanşet.

“OtonomiAnadolulularTarafındanNasılKabulGördü”.

yunan kaynaklarına göre 1922 yılında batı anadolu'da otonom

Documents