Jean-Pierre Vernant

TORUNUMAYUNANMİTLERİ

EVREN,TANRILAR,İNSANLAR

Çeviren:Mehmet Emin Özcan

HELİKOPTER8TorunumaYunanMitleriEvren,Tanrılar,insanlarJean-PierreVernant

ÖzgünAdıL’Unıvers,LesDieux,LesHommes.Vernantracontelesmythes.(EditionsduSeuil,1999)©1999,EditionsduSeuil©2009,KitapYayıneviI.td.

TürkçesiMehmetEminÖzcan©2001,2009

(Fransızcadançevrilenbukitabınilkbaskısı2001yılındaDostKitabeviYayınlarındançıkmıştır.)

DüzeltiGökhanGençayKitapTasarımıBülentErkmen

TasarımDanışmanlığıBEK

2.BasımAğustos2013,İstanbulISBN978-605-5819-07-1

YayınYönetmeniLeventYılmaz

ÖNSÖZ

Birvarmışbiryokmuş...Bukitabailkbaştabuadıvermekistiyordum.Sonundadahafarklı,dahaaçıkbirbaşlıkseçtim.Ancakkitababaşlarkenhembuilkbaşlıgınçagrıştırdıgıhemdemetinlerintemelinioluşturananıyıaçıklamamgerekiyor.Yirmi beş yıl once torunum henuz kuçuk bir çocukken tatillerini bizim yanımızda, eşimlebenimyanımda geçirirdi; torunumlabir kural koymuştuk, zamanla bu kural yemek yemek,tuvalete gitmek kadar zorunlu hale gelmişti. Her akşam yatma saati gelip de Julien yatagagirdiginde,odasındanbanaseslenir,çogunluklasabırsızlanarak:“Jipe,hikaye,hikaye!”derdi.Yanına gider, yatagının kenarına ilişir, bir Yunan miti anlatırdım. Mitlerle dolu hafızamdaaradıgımı buluverirdim; butun zamanımı incelemek, eşelemek, karşılaştırıp yorumlamakla,anlamayaçalışmaklageçirdigimmitlerdibunlar,amabunlarıtorunumabaşkaşekilde,aklımageldigi gibi, bir peri masalı gibi anlatırdım; tek kaygım hikayenin başından sonuna kadarsurukleyici olmasını saglamaktı: Bir varmış bir yokmuş... Kulak kesilmiş Julien mutlugorunurdu. Ben de mutlu olurdum. Tutkuyla baglandıgım, her birimizin içinde buguneskisindenbiledaha fazlayaşamasıgerektigine inandıgımYunandunyasınınbirbolumunuonadogrudananlattıgımiçinmutluydum.Dahasıbumirasınonasozluolarak,Platon’unçocukmasalları dedigi şekliyle ulaşması; herhangi bir resmi ogretimin dışında, kuşaktan kuşagaaktarıldıgı haliyle, “yazılı olmayan” tavırlar, bilgiler butunu oluşturacak biçimde, kitaplarınaracılıgı olmadan, yani tıpkı dil, davranış adabı, yol yordam gibi, yurume, koşma, yuzme,bisikletebinme,tırmanmabenzeribedentekniklerigibiulaşmasıhoşumagidiyordu.Bir çocuga eski destanları anlatarak gelenegi hayatta tutmaya katkıda bulundugumusoylemek sa lık olur elbette. Ama anımsarsınız, eskiden, altmışlı yıllarda, mit pupa yelkengidiyordu. Dumezil ile Levi-Strauss’tan sonra mitolojik araştırmalar benimle birlikte EskiYunan’ındestansıdunyasınıkeşfeçıkmışbiravuçHelenistinkanınıateşlemişti.Yolaldıkça,çalışmalarımız ilerledikçe, genel anlamda bir mitik duşuncenin var olup olmadıgı sorusubeliriyordu,sonrakendikendimizeşunusoruyorduk:Nedirbirmit?Yadaaraştırmaalanımızgoz onune alınırsa daha kesin bir soru: Bir Yunanmiti nedir? Elbette bir anlatı. Ayrıca buanlatıların nasıl oluştuklarını, nasıl yerleştiklerini, nasıl aktarılıp saklandıklarını da bilmekgerekiyordu.OysaYunanmitleribizekadaryazılımetinlerhalindeulaşmışlardı,ayrıcaeneskimitleredebiyatındegişikturlerinde,destanda,şiirde,tragedyada,tarihte,hattafelsefedeyeralmaktaydı. Bu yapıtlarda da mitler,İlyada’ y ı ,Odysseia’yı, Hesiodos’unTheogonia’sınısaymazsak, dagınık, kopuk kopuktu; kimi kez de satır aralarındaki imalardan oteyegeçmiyordu.Çokgeçbirdonemde,miladiyıllarınbaşındabilginlerbudagınık,birbirindenazçok farklı gelenekleri toparlamışlar, Apollodoros’un bu konuda en buyuk klasiklerden birihalinegelmişderlemesinde,Bibliotheke’deoldugugibi,kutuphanera larınadizergibibirtekbutunce içinde birbiri ardına sıralayıp okura boylece sunmuşlardı. Işte Yunan mitolojisidenilenşeydeböyleoluşmuştu.

Mit,mitoloji,bunlargerçektendeouygarlıgıntarihiylekimiozelliklerinebaglıYunancaadlar.Bundan o uygarlık dışında geçerli olmadıkları, mitin, mitolojinin sadece Yunan bir tarz,Yunana ozgu bir anlamoldugu sonucunumu çıkarmalı?Dogrusubunun tamaksidir.Helendestanlarını anlayabilmek için bunları Eski Çin, Hindistan, Yakın Dogu, Colombus oncesiAmerikayadaAfrikagibicografyalardayaşayanhalklarınçokfarklıçaglara,farklıkulturlereaitgelenekselanlatılarıylakarşılaştırmamızgerekir.Karşılaştırmayapmakzorunludur,çunkubirbirlerindennedenlifarklıolurlarsaolsunlar,buanlatısalgeleneklerhemkendiaralarındahem de Yunan dunyasıyla benzerlikler gosterirler; bu benzerlikler onları birbirleriyleilişkilendirmemizeyetecekkadarfazladır.Levi-Strauss,nereyeaitolursaolsunbiranlatınınmit oldugunun hemen anlaşılacagını, zira mitin başka hiçbir anlatı turuylekarıştırılamayacagını açık bir gerçek olarak belirtir. Eski Yunan’da bir bakıma mite karşıoluşmuş tarihsel anlatı mitten farklılaşır, çunku tarihsel anlatı, guvenilir tanıklarındogrulayabilecegi kadar yakın tarihli olaylar arasındaki gerçek ilişkilere egilmiştir. Edebianlatıisesadecebiruydurmadır;buanlatıuydurmaoldugunuaçıkçakabullenirken,niteligideherşeyden onceonuyaratankişininyetenegine,becerisinebaglıdır.Genelliklebu ikianlatıturuyazdıklarınınsorumlulugunuustlenen,bunlarıkendiimzasıyla,yazılıolarakokurasunanbiryazaraatfedilir.Mitinkonumuçokfarklıdır.Mit,çaglarıneneskisindengelmiş,herhangibiryazaranlatmadanoncedevarolanbiranlatıbiçimindeortayaçıkar.Buanlamdamitikanlatıbireyselyaratımlaya da yaratıcı duşgucuyle degil aktarımla, hafızayla oluşur. Aktarım ile hafıza arasında,ezberlemeyedayalıbusıkıilişkisayesindemitşiireyaklaşır;bellikişiirdekaynagında,ilkkezgunışıgınaçıkarkenmitikyaratımsureciylesarmaşdolaşolmuştur.Homerosdestanlarıbunaornektir. Destan, kahramanların maceralarıyla anlatıyı dokumadan once sozlu şiir gibidir;dinleyicilerin onunde Hafıza Tanrıçasından (Mnemosyne) esin alan ozanlar tarafındankuşaklar boyu okunup soylenen şiirdir bu; yazıya geçirilmesi, resmi bir metin halinegetirilmesiçokdahasonrayarastlar.Bugunbilebirşiirancakokunduguzamanvarolur;şiirihayatageçirmekiçinezberebilmek,içimizden,sessizsozcuklerleokumakgerekir.Mitdegunlukyaşantınınakışıiçindekuşaktankuşaga anlatılıp aktarılırsa yaşayabilir. Aksi halde kutuphane koşelerine atılıp yazılımetinhalinde donup kalırsa, mitoloji konusunda uzmanlaşmış uç beş kişi için başvuru kaynagıolmaktanöteyegidemez.Hafıza,sozellik,gelenek:Mitinvarolma,varlıgınısurdurmekoşullarıdırbunlar.Bunlarmitebazı belirleyici ozellikler kazandırırlar, ki bunu da şiir etkinligiyle mitik etkinligikarşılaştırdıgımızda açıkça ortaya çıkarabiliriz. Her ikisinin de soze yukledikleri işlev,aralarındaki temelbir farkıeleverir.ŞiirBatı’datrubadurlarlabirlikte ozerkhalegeldikten,hembuyukmitikanlatılardanhemdeonaXIV.yuzyılakadareşlikedenmuziktenayrıldıktansonra ozgul bir dilsel ifade biçimi olarak gelişir. O çagdan sonra her şiir tekil bir yapıoluşturur; çok karmaşık, çokanlamlı ama kesinlikle duzenli bir yapı; bu yapının farklıbolumleri, farklıseviyeleribirbirine oylesinebaglıdırkişiirinhiçbirşeyatlanmadan,hiçbirşey degiştirilmeden ezberlenmesi, okunması gerekir. Şiir zaman ile mekan içinde herokunuşundahepaynışiirdir.Dinleyicikitlesiönündeyadatekilokurunzihnindeşiirselmetneyaşam kazandıran sozun yegane, degişmez bir hali vardır. Bir sozcuk degiştirildiginde, bir

dizeatlandığında,ahenkıskalandığındaşiirinbütünyapısıyerlebirolur.Bunakarşılıkmitikanlatısadeceşiirselmetingibiçeşitlianlamkatmanları itibariylekendiiçinde çokanlamlı olmakla kalmaz. Kesin bir biçim içine hapsedilmiş degildir. Her zamandegişkenler, degişkeler vardır; hikayeci bunları koşullara, dinleyicilere ya da kenditercihlerinegoreseçebilir,kısaltabilir,genişletebilir,istedigigibidegiştirebilir.Sozludestangelenegi,canlıkaldıgısurece,birtoplulugunduşunmetarzlarıyla,adetleriyleiçlidışlıoldugusurece,degişir.Anlatıkısmenyeniligeaçıktır.Antikçagmitleriniaraştırankişininbugelenegi,tıpkı Yunan alanı konusunda soyledigim gibi, edebi ya da bilimsel metinlerde fosilleşmişhalde buldugu zaman, onu dogru olarak çozumleyebilmek için araştırmasını dalga dalgagenişletmesi gerekir:Aynıkonuyu işleyenbirdegişkedenkuçukdeolsabirdigerine, sonrauzak ya da yakın başka mitik anlatılara, hatta aynı kulturun farklı alanlarına ait başkametinlere,yaniedebiyat,bilim,siyaset, felsefemetinlerine,nihayetuzaktoplumlarınazçokbenzerlik taşıyan başka anlatılarına geçmelidir. Gerçekten de tarihçiyle antropologuilgilendiren şey anlatının ardında ne gibi bir duşunsel temelin oldugu, anlatının hangi turçerçeve içine yerleştirildigidir; bu da yalnızca anlatılar karşılaştırılıp farklılık, benzerliklerbelirlenerek ortaya çıkarılabilir. Gerçekten de Homeros şiirlerindeki efsane ogelerikonusunda Jacques Roubaud’nun duraksamadan soyledigi, çeşitli mitolojiler için degeçerlidir: “Bunlar sadece anlatı degil. Yunanların klasik oncesi çagda ortak miraslarınıoluşturan duşunce hazinesini, dilsel biçimleri, kozmolojik duşlemi, ahlaki kabulleri vb.içeriyorlar.”Bugizli“hazineleri”,Yunanlarınbuortakmirasınıgunışıgınaçıkarmayaçalışanaraştırmacıkimi kez sanki araştırması sırasında “buyuk bir key i” goz ardı ediyormuş gibi, yoksunlukduygusuna kapılabilir; tıpkı La Fontaine’in “Sanki bir eşek postu hikayesi bu” diyerek enbaşından keyi lenmesi gibi. Çeyrek yuzyıllık bir aradan sonra, Julien ile hem tatili hem dehikayeleri paylaştıgım aynı Belle-ıle’de, arkadaşlarım bir gun benden Yunan mitlerinianlatmamıistemişolmasalardı onsozunbaşındadegindigimanlatmazevkinikimbilirdahanezamantadardım.Dedikleriniyaptım.Dahasonra,anlattıklarımıyazıyageçirmemiısrarlaistediler, sonunda iknaoldum.Kolayolmadıbu iş.Sozluanlatıyıyazılımetnedonuşturmekçokzor.Çunkuyazılımetindesozluanlatıyabedenini,canınıverenşeyler,yanises,ton,ahenk,jestleryeralmaz;ustelikbirdebufarklıifadeturleriikifarklıduşuncedetemellenir.Sozlubirgelenegikagıtustuneoldugugibiaktarıncametinsaglamdurmaz.Oysametinoncedenyazılıpsonra da yuksek sesle okundugunda kimseyi rahatsız etmez; dinleyiciler onunde okunmakiçin yazılmamıştır, sozelligin dışındadır. Ilk zorluk konuşuldugu gibi yazmaktır ama, başkazorluklar da var. Oncelikle bir degişke seçmek, yani diger degişkeleri bir yana bırakmak,bunlarısilmek,sessizligemahkumetmekgerekiyor.Ayrıcaanlatıcı,seçtigidegişkeyianlatmatarzını da kendi belirler, sergiledigi mit senaryosuna ait kesin bir model yoksa kendiyorumunu verir. Hele bir de, anlatan kişimitlerin duşunsel temellerini araştıran bir bilimadamıysa, işte o zaman hikayesine onceki araştırmalarında onemli saydıgı anlamlarıyükleyebilirdemektir.Nebuengellerinedebutehlikeleribilmezdegildim.Ancakbunlarıgozardıettim.Mitgelenegihala suruyormuş gibi anlatmaya çalıştım. Eskiden, yuzyıllar boyunca, dogrudan Yunandinleyicilereyonelmiş,şimdiysesusmuşolansesgunumuzdinleyicilerineyenidenulaşsın,bu

kitabınsayfalarında,eğerbecerebilirsem,yineaynısesyankılanmayadevametsinistedim.

EVRENİNKÖKENİ

Henuzbirşeyleryokken,hiçbirşeyyokkennevardı?BusoruyaYunanlaranlatılarla,mitlerleyanıtverdiler.En başta, ilk başta var olan şey Boşluk’tu; Yunanlar bunaKhaos derler. Boşluk neydi? Birboşluk, hiçbir şeyin ayırt edilemedigi karanlık bir boşluk. Uçurum, karmaşa; yitik, sınırsız,dipsiz.HerşeybuBoşluk’akapılmış,tıpkıbelirsizbirgecedeherşeyiyutacakuçsuzbucaksızbirağızgibi.İşteböyle,baştaBoşluk,uçurum,zifirikaranlık,uçsuzbucaksızboşlukvardı.DerkenToprakbelirdi.YunanlarGaiadedilerona.Toprakboşluguniçindebelirdi.IşteToprak,Khaos’tansonradogdu;bazıyonleriyleonuntamzıddıydı.Toprakokaranlıkuçurum,uçsuzbucaksız,belirsizboşlukgibidegildi.Toprak’ınbelirli,ayrı,kesinbirbiçimivardı.Khaos’unkarmaşıklıgının,karanlıkbelirsizligininkarşısındaGaia’nınaçıklıgı,saglamlıgı,kesinligivardı.Toprak ustunde her şey belirgindi, gorunebilirdi, saglamdı. Gaia’yı, Tanrıların, insanların,hayvanlarınustundeguvenleyuruyebilecekleribirşeyolaraktanımlayabiliriz.Gaiadunyanıntabanıydı.

Toprağındibinde:BoşlukEnginBoşluk’tandogandunyanınartıkbirtabanıvardı.Butabanbiryandandagbiçimindeyukarılaradogruyukselir,oteyandanuçurumbiçimindeaşagıyadogruiner.Buyeraltınınucubucagıyoktu;Gaia’nın, sert, saglamzemininaltındayinebirboşluk,Khaosvardı.Boşluk’unbağrındançıkanToprakyeraltıyoluylayineonabağlanıyordu.KhaosdendimiYunanlarbütünsınırların karıştıgı bulanık bir sis duşunurler. Toprak’ın enderin yerinde, işte o ilk baştakikaosgörüntüsüvardı.Toprakhernekadargorunebilir,belirlibirbiçime,ayrıcaondandoganlardatıpkıonungibisınırlara, kesin hatlara sahip olsa da, derinlikleriyle Boşluk’a benzer. Kara Toprak’tır o.Anlatılardaonutanımlayansıfatlar,Boşluk’uanlatansıfatlarabenzer.KaraToprakaltileustarasında gerinir; bir yanda karanlık, Toprak’ın derinliklerinin temsil ettigi Boşluk ile digeryanda goge dogru yukselen karlı daglar, en yuksek zirveleri hep ışık içindeki goge ulaşan,aydınlıkdaglarvardır.KozmosdenenbuyerdeTopraktemelioluşturur,amaişlevisadecebudegildir.Herşeyidogurur,herşeyidoyurur,elbetteKhaos’tançıkmakimivarlıklardışında,kionlara biraz sonra deginecegiz. Gaia evrensel anadır. Ormanlar, daglar, yeraltı magaraları,deniz dalgaları, engin gok, hep Gaia’dan, Toprak Ana’dan dogar. Işte boyle, başta uçurum,Boşluk, uçsuz bucaksız, karanlık bir derinlik biçiminde devasa bir agız vardır, amabu agızsonradansaglambirtemeledogru,Toprak’adogruaçılır.Toprakyukarıdogruyukselir,aşagıdoğruderinleşir.KhaosileToprak’tansonrauçuncuolarakYunanlarınErosdedikleri,dahasonradanda“YaşlıAşk”adınıvereceklerivarlıkdogar,resimlerdebeyazsaçlıgorunur: IlkAşk’tıro.PekinedenboylebirilkErosvardır?Çunkuçokeskizamanlardaerkekledişihenuzyoktu,cinsiyetesahipvarlıklar da yoktu. Bu ilk Eros sonradan, erkeklerle kadınların varoluşuyla birlikte ortayaçıkacakErosdegildir.Oandansonraartıksorunzıtcinsleriçiftleştirmekolacaktır,budaherikitarafınarzulamasıyla,rızagöstermesiyleolacaktır.IşteKhaos cinssiz bir sozcuktur, eril bir sozcuk degildir. Toprak Ana, Gaia, elbette dişidir.

OrtadacinssizKhaostanbaşkavarlıkolmadıgından,Gaia’nınkendikendinisevmektenbaşkaçaresideyoktur!BoşlukileToprak’tansonrauçuncusıradaortayaçıkanErosdahabaştakarşıcinsarasındakiaşkıidareedenvarlıkdegildir.IlkErosevrendebirfışkırmayıifadeeder.NasılkiToprak,Boşluk’tandogduysaToprak’tandaderinliklerindetaşıdıklarıçıkacaktır.Toprak’ıniçinde, onunla karışmış durumda olan şeyler dışarı çıkar: Toprak herhangi bir şeylebirleşmeksizindogurur.Toprak’ınçıkarıpsergiledigişeyaslındakendi içinde,karanlıklardasakladığışeydir.Toprakilkonceçokonemlibirkişiyidogurur,Uranos,Gok,hattayıldızlıGok.SonraPontos’u,yanisuyu,butunsuları,tamolarakdenizdalgasınıdogurur,sozcugunYunancasıerildir.Işteboyle, Toprakbu ikisini hiç kimseyle birleşmedendogurur. Içinde taşıdıgı guçle içinde varolanıdışarıçıkarır,budaoandansonraonunikizi,karşıtıolacaktır.Nedenmi?ÇunkuyıldızlıGok’ukendisiyleeşitbiçimdeyaratır,yanikendisiyleaynıbuyuklukte,aynısaglamlıkta,aynıdirilikte.IşteboyleceUranosonunustuneuzanır.ToprakileGokevreninustustebinmişikidüzleminioluştururlar,birbirinieksiksiztamamlayantabanilekubbe,altileüst.ToprakPontos’u,Deniz’idogurunca,Pontosonutamamlar,onuniçinesızar,onuenginbirsıvıbiçiminde çevreler. Tıpkı Uranos gibi Deniz de Toprak’ın karşıtıdır. Toprak saglam,yekparedir, burada hiçbir şey birbirine karışamaz, oysa Deniz tam aksine sadece sıvıdır,akışkandır,belirlibiçimiyoktur,elegelmez:Sularıbelirsiz,karmaşıkbiçimdebirbirinekarışır.Pontosyuzeydeışıklıdır,amaderinlerindetamamenkaranlıktır,budaonutıpkıToprakgibibiryönüylekaosabağlar.Sozunkısası,dunya ilkin uçTanrısalvarlıklaoluşmuştur:Khaos,Gaia,Eros, sonraToprak’ındogurdugu iki varlık:Uranos ilePontos. Bunlar hem dogal guçlerdir hem de Tanrısalvarlıklardır.Gaia,uzerindeyurudugumuztopraktır,amaaynızamandabirTanrıça’dır. Pontos,denizi temsil eder, aynı zamanda onuruna bir kult sunulabilecek Tanrısal bir guçtur. Iştebunlardansonrabaşkatürdenanlatılar,şiddetyüklü,dramatikhikâyelerbaşlayacaktır.

Uranos’unhayalarınınkesilmesiGok’le başlayalım. Hani şu Gaia’nın kendiyle aynı boyda yarattıgı Uranos. Onu doguranınustune çoreklenmiş, uzanmış yatmıştır. Gok, Toprak’ı tamamen orter. Topragın her birparçasınınyukarıdabir ikizi vardır; bu ikizherbirparçanınyakasınayapışmıştır.KudretliTanrıçaGaia,ToprakAna,tastamamkendisureti,karşıtı,birebirkarşıt-ikiziolarakUranos’uyarattıgı andan itibaren karşımızda biri erkek biri dişi bir çift vardır. Nasıl ki Gaia(dişil)Toprak’tır, Uranos da (eril) Gok’tur. Uranos var olduktan sonra Aşk’ın rolu degişir. Artıkbirbirinden farklı varlıklar, içindekileri dışarı çıkarıp doguran Gaia’dan ya da içindekileriçıkaranUranos’tandeğil,buikigücünbirleşmesindendoğacaktır.Uranos,Gaia’nınustundesurekliolarakuzanır.BaştakiUranos’uncinseletkinliktenbaşkabirişiyoktur.Gaia’yı istedigikadarsarıpsarmalar:Tekduşundugubudur,hepbunuyapar.Gelzaman git zaman, zavallı Toprak Ana hamile kalır, derken Uranos’un tohumlarını bıraktıgıyerdeboyboyçocuklarturer,amabunlardışarıçıkamazlar.GokToprak’tanaslaayrılmadıgıiçin aralarında bu çocuklara, Devlere, gun ışıgına çıkıp ozgurce yaşamalarına yetecek yerkalmaz. Bu çocuklar kendi oz biçimlerine bir turlu kavuşamaz, tekil varlıklar haline

gelemezler, çunku tıpkı dogmadan once bizzat Gaia’nın karnında kapalı kalan Uranos gibiGaia’nınkarnınatıkılıpkalmışlardır.Gaia ileUranos’unçocuklarıkimlerdi?AltıerkekDev ileonlarınkızkardeşleri, altıdişiDevvardı.ErkekDevlerdenilkininadıOkeanosidi.Evreniçevreleyenakışkanbirkemerdibu,oylekiOkeanos’unsonuaynızamandabirbaşlangıçtı;kozmiknehirkendiustunekapalıbirdairebiçiminde akıyordu.Devlerden en gencinin adıKronos idi,ona “artduşuncelikocaKronos”denirdi. Erkek ile dişi Devlerden başka, canavar mı canavar iki uçlu dogdu. Ilk uçluTepegozlerdi:Brontes,Steropes,Arges.Birtekgozleriolançokguçluvarlıklardıbunlar;adlarıda neyle ugraştıklarını yeterince gosteriyordu: Şimşek çakması, yıldırım çarpması. Ilerideyıldırımı yaratıp Zeus’a hediye edeceklerdir. Ikinci uçluye Yuzkollular denirdi: Kottos,Briareus,Gyes.Bunlardevboylu,ellikafalı,yuzkollucanavarlardı,kollarınınherbirikorkunçbirgücesahipti.Kişilik kazanmış ilk Tanrıların, Devlerin –bunlar tıpkı Gaia, Uranos ya da Pontos gibi dogaguçlerineverilenadlardegildi–yanısıraTepegozlerkeskinbakışıtemsilederler.Alınlarınınortasındabirtekgozlerivardır,amabugozdenşimşeklerçıkar,tıpkıZeus’avereceklerisilahgibi.Gozunsihirligucu.Yuzkollularisekabakuvvetleyenmegucunu,kolgucuyle, izikselguçleustungelmeyeteneginitemsilederler.Birtaraftaşimşekçıkaranbirgozungucu,digertaraftakavrayıpsıkan,kıran,alaşagıeden,dunyadakibutunvarlıklaraboyundurukvuranbirkolgucu.Gelgeldim hepsi, Devler, Yuzkollular, Tepegozler Gaia’nın karnında kalmışlardır; UranosGaia’nınüstüneabanmıştırçünkü.Henuztamanlamıylaışıkyoktur,çunkuUranosGaia’nınustuneuzanıpyataraksurekligeceolmasına neden olur. Işte o zaman Toprak o kesini boşaltır. Karnındaki çocuklarıçıkaramadıgı içinkuplerebiner,çunkuçocuklardışarıçıkamadıkları içinanalarınışişirirler,sıkıştırırlar,bogarlar.Onlara,ozellikleDevlereşoylesoyler:“Dinleyinbeni,babanızhepimizehaksızlıkediyor,korkunçeziyetlerleinletiyorbizi,bunabirsonverelimartık.Babanıza,Gok’ebaşkaldırmalısınız”. Bu agır sozleri duyan Devler, Gaia’nın karnında korkudan titrerler.Biteviye Gaia’nın ustune abanmış Uranos’u, Toprak kadar buyuk Uranos’u yenmek kolaydeğildir.Birteksonevlat,Kronos,Gaia’yayardımetmeyi,babasıylakapışmayıkabuleder.Toprakçokkurnazcabirduzenkurar.Tasarısınıgerçekleştirmekiçinkendiiçindebiralet,akçelikten bir tırpan, birharpe yapar. Sonra bu tırpanı Kronos’un eline tutuşturur. Anasınınkarnında,Uranos’unanasıylabirleştigiyerdedirKronos;saklanır,pusukurar.UranosGaia’yaabandıgızamansoleliylebabasınıncinselorganınıyakalar,sıkıcatutar,sagelindekitırpanlabirhamledekeser.Sonrayaptıgıişteniçiyanınasındiyehiçarkasınadonmez,Arkayadogrufırlattıgı hayalar, topraga degil, daha uzaga denize duşer. Bu arada da topraga kan damlar.HayalarıkesilenUranosoandaacıylakıvranır,birdenGaia’danuzaklaşır.Oandansonraartıkdunyanın en ustune çakılıp kalacak, yerinden hiç kımıldamayacaktır. Uranos buyuklukbakımındanToprak’aeşoldugundan,başımızıkaldırdıgımızanda,yukarıda,yeryuzundekiherbirtoprakzerresininkarşılığını,gökyüzündekieşinigörebiliriz.

Toprak,mekân,gökAnnesindenaldıgıogut,birdekurduguduzensayesindeUranos’unhayalarınıkesenKronos,

kozmosundoguşundatemelbiraşamayıgerçekleştirir.Gokileyeriayırır.Gokileyerarasınaserbest birmekan açar: Topragın uretecegi her şey, canlı varlıkların doguracakları her şeyyaşamak için nefes alacak bir mekana sahip olmuştur. Mekan açılmıştır açılmasına amazamandadegişmiştir.Uranos,Gaia ustundeuzanıpyattıgısurecebirbirini izleyenkuşaklarolmamıştı,bunlaronuuretenvarlıgınkarnındakapalıkalmışlardı.Uranosgeriçekildigiandanitibaren Devler ana karnından çıkabilmişler, kendileri de dogurmaya başlamışlardır. Işteboylecebirdizikuşakdogmuştur.Mekangenişlemiş,“yıldızlıgok”birkubbe,topragınustuneasılı kalmış bir tur dev golgelik halini almıştır. Bu kara gok ışıyacaktır, çunku gun ile gecebirbiriniizleyecektir.Kimikezsadeceyıldızlarınışıklarıylakarabirgeceolacak,kimikeztamaksinesadecebulutlarıngölgesininbulunduğuışıltılıbirgünolacaktır.Toprak’ınsoyunuburadabırakıpKhaossoyunabakalım.Boşluk’tanikivarlıkçıkar,birininadıErebos’tur, digerininkiNyks, Gece. Khaos’un dogrudan uzantısı olarak Erebos mutlakkaranlıktır,hiçbirşeylekarışmayanhaliskaranlıgıngucudur.Gece’nindurumufarklıdır.OdatıpkıGaiagibihiçkimseylebirleşmeksizin,sankikapkarakumaşındanbirbaşınadokuyormuşgibiçocuklardogurur:BiryandaAither,Esir,EsirliIşıkdigeryandadaHemera,Gun,GunIşıgıvardır.Boşluk’tandogmaErebos,Khaos’aozgukaranlıgıtemsileder.OysaNyks,Gece,Gunuçagırır.GunolmazsaGecedeolmaz.Gece,Aither’leHemera’yıdoguruncanelerolurdersiniz?TıpkıErebos’unhaliskaranlıkolmasıgibiAitherdehalisaydınlıktır.Aither,Erebos’unkarşılıgıdır.Parlak Aither gokyuzunde hiç karanlık olmayan yerdir, Olymposluların mekanıdır. Aitherhiçbir golgeyle lekelenmeyen, olaganustu, canlı bir ışıktır. Tam aksine Gece ile Gunbirbirlerine yaslanıp zıtlaşırlar. Mekan açılalı beri Gece ile Gun duzenli olarak birbirleriniizlerler.Tartaros’ungirişindeGece’ninmalikanesininkapılarıbulunur.IşteoradaGeceileGunsıraylabelirirler,birbirlerineuzaktanbakarlar,karşılaşırlaramaaslabirleşemez,birbirlerinedokunamazlar.GeceoluncaGünyokolur,GünoluncaGeceyokolur,amaGünolmadanGeceolmaz.Erebostam,kesinbirkaranlıgıgosterirkenAitherdemutlakaydınlıgıgosterir.Yerdekibutuncanlı varlıklar Gun ile Gecenin çocuklarıdır; hiçbir guneş ışıgının asla ulaşamayacagı bumutlak karanlıgı, Erebos Gecesini bilmezler, eger olmezlerse elbette. Insanlar, hayvanlar,bitkilerzıtolgularıbirbiriardınayaşarlar.Hemgeceyihemdegunduzuyaşarlar,oysaTanrılaroylemiya?Gogunenzirvesinde,bubirbiriniizleyenGeceileGunubilmezonlar.Surekli,canlı,hiç kesilmeyen aydınlıkta yaşarlar. Yukarıda parlak Aither’in Gok Tanrıları, aşagıda YeraltıTanrıları ya da yenilip de Tartaros’a yollanmış, hep gece içinde yaşayan Yeraltı Tanrılarıvardır;ayrıcabudünyadaki,okarışımlardünyasındakiölümlülervardır.Uranos’a donup bakalım bir. Dunyanın ustunde asılıp kalınca ne olur? Gaia’yla artıkbirleşemez, bereket taşıyan bol yagmurlu zamanlar hariç... O zaman gok yere dogru egilir,toprak da dogurur. Bu bereket saçan yagmur topragın yeni varlıklar, yeni bitkiler, tahıllardoğurmasınayarar.Ancakbuzamanlardışındatoprakilegökarasındakibağkopar.Uranos,Gaia’danayrılırkenogullarıiçinkorkunçbirbedduaeder:“AdınızDevolacak (titainô;birsozcukoyunuyapar,busozcuk“uzatmak,yayılmak”anlamınagelir),çunkuboyunuzdanbüyükişlerekalkıştınız,babanızaelkaldırmışolmanınbedeliniağırödeyeceksiniz.”Gelzaman

git zaman,kesikhayalardan topragaduşenkandamlalarındanErinyslerdogar.Bunlaresasişleribirakrabanınbirdigerinevurdugudarbeninhatırasınısaklamak,bununocunuergeçalmak olan ilk guçlerdir. Aynı kanı taşıyanların birbirlerine karşı işledikleri suçların kininigudenOçTanrıçalarıdır onlar. Erinysler kini, suçunhatırasını, suçunbedelinin odenmesinitemsilederler.Uranos’unkanındanErinyslerlebirlikteDevler,birdeMeliai,yaniokocadişbudakagaçlarınınNymphalarıdogar.Devleresasensavaşçıdırlar,savaşçışiddetikişileştirirler:Çocukluguyadayaşlılıgı bilmezler, surekli olarak en guçlu çaglarındaki, gurbuz yigitler olarak, gunlerinisavaşla geçirir, olumcul kavgalardan zevk alırlar. Dişbudak Nymphaları, Melia kızları dasavaşçıdırlar, aynı şekilde kıyım ehlidirler, çunku savaş sırasında kullanılan mızraklar datastamam dişbudak dallarından yapılmıştır. Işte boyle, Uranos’un hayalarından damlayankandanşiddeti,cezayı,dovuşu,savaşı,kıyımıkişileştirenuçturvarlıkpeydahlanır.Yunanlarıngozundebuşiddetibirteksozcukozetler:Eriş,hertur,herçeşitçatışma,yadaErinyslersozkonusuolduğunda,aileiçianlaşmazlık.

KavgaileaşkKronos’un denize,Pontos’a attıgıhayalaraneolurpeki?Dalgalararasındakaybolmaz, usttekalır; sonra dolun kopugu denizin kopugune karışır. Dalgalara kapılmış, suruklenen cinselorganınetrafındakibu ikikopugunbirleşmesindenmuhteşembiryaratıkdogar:Aphrodite,denizilekopuktendogmuşTanrıça.Birsuresuustundeyuzer,sonraadasına,Kıbrıs’açıkar.Kumda yurur, o ilerledikçe bastıgı yerde en kokulu, en guzel çiçekler biter. Aphrodite’ninpeşinden,onu izleyenEros ileHimeros,AşkileArzuçıkagelir.BuErosilkErosdegildir,artıkerkekiledişicinslerinolmasınıisteyenbirEros’tur.KimikezonunAphrodite’ninogluolduguda soylenecektir. Işte bu Eros, ugraşını degiştirir. Artık eskiden, kozmosun başlangıcındaoldugugibiilkguçlerinkaranlıgındagizlenenleriaydınlıgataşımaişinibırakır.Artıkonunişi,baştan çıkarma, uzlaşma, kıskançlık gibi butun bir aşk stratejisini gerektiren erotik oyunyoluyla, bu iyice kişileşmiş, iki ayrı cinsten iki varlıgı birleştirmektir. Eros iki farklı varlıgıbirleştirirken onların bir uçuncu kişiyi yaratmalarını amaçlar, bu uçuncu varlık ikisinin deaynısıolmayacak,amaherikisinindesoyunusurdurecektir.Işteşimdi,ilkzamanlardakindenfarklıbiryaratımetkinligivardır.BaşkabirdeyişleKronosbabasınınhayalarınıkeserek ikiguç oluşturmuştur; bunlar Yunanlara gore birbirlerini tamamlarlar, birinin adı Kavga,Eriş,diğerininkideEros,Aşk’tır.Eriş aynı aile içinde ya da aynı cemiyet içinde, birligi, beraberligi bozan kavga, tartışma,anlaşmazlıktır. Aksine, Eros eril ile dişil gibi birbirinden farklı olanların uzlaşıpbirleşmeleridir.ErişileErosbirtekeyleminurunleridir;mekanıaçıpzamanıbaşlatan,artıkiyicegenişlemişdünyasahnesinedizidizikuşaklarıçıkaraneylemdirbu.Derken butun bu Tanrısal varlıklar, bir yanda Eriş, bir yanda Eros, karşı karşıya gelipsavaşacaklardır.Nedensavaşacaklar?Temelleriçoktanatılmışevreni iyicerayınaoturtmakiçindersenizdegil,buevreninefendisinibelirlemekiçinelbet.Evreninefendisikimolacak?Işte bu sorudan itibaren kozmik oluşumunu anlatıp “Dunyanın başlangıcı nasıldır? Nedenonce Boşluk var? Evrende bulunanlar nasıl oluştu?” gibi sorulara yanıt arayan hikayenin

yerini,başkasorularlakarşılaşıpbunlarıçozmeyeçalışançokdahadramatikbaşkahikayeleralacaktır.Sonradanyaratılmış,kendileridedogurabilenTanrılarbirbirleriylenasılsavaşacak,birbirlerininasıl paralayacaklar?Nasıl anlaşacaklar?Devler, babalarıUranos’a yaptıklarınınbedelininasılodeyecek,cezalarınınasılçekecekler?Herşeyolanbirhiçten,ışıgıbiledoguranbir geceden,dolu, saglamşeyindogdugubirboşluktan tureyenbudunyanındengesinikimsaglayacak?Dunyanasıldengesinibulacak,kişileşmişvarlıklarlanasılduzenlenecek?Uranosgeriçekilincebirbiriardınabirçokkuşaktureyecektir.AmaTanrıkuşaklarıarasındasurekliçatışmaolması,dunyanınhiçdengeyekavuşamayacagıanlamınagelir.DunyanınduzeninintastamamkurulabilmesiiçinTanrılarsavaşınınbitmesigerekir.Işteboyleceperde,Tanrısalegemenlikyolundakiçarpışmasahneleriiçinaçılır.

DEVLERSAVAŞIZEUS’UNKRALLIĞI

Dunya tiyatrosunda dekor işte şimdi tamamlanmıştır. Mekan açılmış, zaman akmaya,kuşaklar birbirini izlemeye başlamıştır. Aşagıda yeraltı dunyası vardır, geniş topraklar,dalgalar, her şeyi çevreleyen Okeanos ırmagı, ustte de sabit bir gok vardır, insanlarlahayvanlariçintopraknasılsaglambirmekaniseenyukarıda,goktekiAitherdeTanrılariçinguvenli bir mekandır. Dunya, tastamam ilk Tanrılar olan, Gok’un çocuklarının, Devlerinhizmetindedir.Bunlarenyukarıya,topraktakidaglarıntepesineyerleşecekler,astTanrıçalar,Naiaslar, ormanNymphaları, dag Nymphaları da onların yanında yer alacaklardır. Her birihareketedebileceğiyeriseçeralır.Gogun en ustunde Uranosogulları, Uranos’tan dogan kızlı erkekli Dev Tanrılar bulunur.Başlarındaenkuçukleri,tanrılarınengenci,kurnaz,artduşunceli,acımasıztanrıvardır.Iştebuo,Kronos,babasının cinselorganlarınıhiçduraksamadankesen tanrı.Bu işekalkışarakevrenin bagını çozmuş, mekanı yaratmış, farklılıklar içeren, duzenli bir dunyaya yaşamkazandırmıştır.Buolumluişinbirdekotuyanıvardır,aynızamandabedeliodenmesigerekenbirhatadırbu.ÇunkuGokdaimiyerineçekilirkençocuklarına,kişileşmişilkTanrılarabedduaetmekten geri durmamıştır, beddua gerçekleşecek, hayalardan dogan Erinysler bu işintakipçileri olacaklardır. Bir gun gelecek, Kronos babasının kinini guden Erinyslere suçundiyetiniödeyecektir.Işteo,ogullariçindeengenci,amaenyureklisi,Gok’ukovmak,kendindenuzaklaştırmakiçinGaia’nın kurnazca hazırladıgı tertibi gerçekleştiren tanrı, Kronos, hem Tanrıların hem dedunyanınkralıolacaktır.BazıDevler,astama işbirlikçiDevleronunsafınageçerler.Kronosonlarıbaglarındankurtarmış,korumasıaltınaalmıştır.Uranos ileGaia’nınhalvetolmasıyladogmuş iki ayrı uçlu daha vardı; bunlar da tıpkı kardeşleri Devler gibi Toprak’ın karnındakapalıkalmışlardı:UçTepegozileuçYuzkollu.Başlarınanelergelir?Gorunenoki,okıskanç,art duşunceli, hep tetikte bekleyen Kronos, kendisine karşı bir tertip kurarlar diye korkuponlarıbaglamıştır.UçTepegozleuçYuzkolluyubaglayıpyeraltıdunyasınayollar.Bunakarşılıkerkek iledişiDevler, kız ile erkekkardeşlerbirleşeceklerdir;Kronosdaaralarındanbiriyle,Rhea’yla birleşecektir. Rhea, Gaia’nın ikizi gibi gorunur. Rhea ile Gaia birbirine yakın ikikokenselguçtur.Ancakaralarındabir farkvardır:GaiaherYunan’ınanlayacagıbirad taşır,Gaia’nınadıToprak’tır;oaynızamandabizzat topraktır,oysaRheaherhangibirdogaogesinicanlandırmayanbirkişi,birbireyadıalmıştır.Rhea,Gaia’dandahafazlainsanbiçimli,dahainsansı, daha ozgun bir yonu temsil eder. Ancak aslında Gaia ile Rhea ana kız gibidirler,birbirlerineçokyakındırlar,akrabadırlar.

BabakarnındaKronos, Rhea ile çiftleşir, onun da çocukları olacaktır, onlar da başka çocuklardoguracaklardır. Bunlar da yeni bir Tanrılar kuşagı oluşturacaklardır; adları, ilişkileri, etkialanları bulunan ikinci kuşak kişileşmiş Tanrılardır bunlar. Ancak iktidarı için endişelenen,titiz, kıskanç Kronos çocuklarına guvenmez. Dahası Gaia da uyarmıştır onu, bu yuzden deçocuklarına karşı dikkatlidir. Butun ilk Tanrıların anası olan Gaia zamanın sırlarını bilir;zamanınkaranlıkkıvrımlarınagizlenmiş,sonradan,yavaşyavaşgunışıgınaçıkanşeyleribilir.Gelecegi oncedenbilir.Gaiaogluna,çocuklarındanbirininkurbanıolabileceginihaberverir.

Ondandahaguçlubirogluonutahtındanedecektir.SozunkısasıKronos’uniktidarıgeçicidir.Işte bu nedenleKronos’un onlem alması gerekmektedir. Bir çocugu olur olmaz onu agzınaatar, yutar, midesine indirir. Işte boyle, Kronos ile Rhea’nın butun çocukları babalarınınmidesinetıkılıpkalmışlardır.Elbette Rhea, tıpkı çocukları gun ışıgına çıkmasını engelleyen Uranos’un tutumundanmemnunolmayanGaiagibibudurumdanmemnundegildir.BirbakımahemUranoshemdeKronosdollerinidogumoncesininkaranlıgınamahkumederler.Çocuklarıntıpkıtopragıdelipgok ile yer arasında yaşamaya başlayan bir agaç gibi aydınlıga çıkmalarını, serpilipgelişmelerini istemezler. Toprak’ın ogudu uzerineRhea,Kronos’unbu rezil davranışınabirçarebulmayakararverir.Bununiçinbirkurnazlık,birhile,birduzen,biryalanbulur.BoyleoluncaKronos’unkarşısınaonunsilahıylaçıkar,çunkuKronoskurnazlıgınTanrısıdır,yalanın,dolanınTanrısıdır. Son çocuk,Zeus, enkuçukleri –KronosdaUranos’unenkuçukogluydu–dogmakuzereykenRhea,Girit’egidipburadagizlicedogumyapar.BebegiTanrısalvarlıklara,Naiaslaraemaneteder;bunlarçocuğuKronoskuşkulanmasın,bebeğinağlamalarınıduymasındiyebirmagaradabuyutmeklegorevlidirler.Derkençocukçabucakbuyuyupaglamalarıdahadayukselince,RheaerilTanrılardan,Kuretalardan,kuçukZeus’unsesinibastıracakbiçimdesilahgurultuleri,başkapatırtılarçıkarmalarıiçinmagaranınonundesavaşdansıyapmalarınıister.IşteboyleceKronoshiçbirşeydenkuşkuduymaz.AmaRhea’nınhamileoldugunubildigiiçin,doguruponateslimetmekzorundaolduguçocugugormekister.PekiRheaneverirona?Birtaş.Kundagasarıpsarmaladıgıbirtaştırbu.Kronos’a:“Amandikkat,dahaçokzayıf,çokkuçuk”demeyekalmazKronosbezleresarılıtaşıkaptıgıgibihamyapar.Işteboyle,KronosileRhea’danolanlarınhepsiKronos’unkarnındadır,üstelikbirdetaşvardır.Bu arada Girit’te Zeus buyuyup gurbuzleşir. Iyice olgunlaşınca Kronos’tan hem kendiçocuklarına yaptıklarının hemde feci şekilde yaraladıgı Uranos’un hesabını sormaya kararverir. Ama nasıl yapmalı? Zeus yapayalnızdır. Ister ki Kronos karnındaki bir suru çocuguçıkarsın, kussun. Amacına yine kurnazlıkla ulaşacaktır, Yunanlar bu kurnazlıgametis derler,yani insanın karşıdaki kişiyi aldatmak için onceden her turlu duzeni kurmasını saglayankıvrakzeka.Zeus’unkurnazlıgı,Kronos’abirpharmakon,birilaçvermektenibarettir;biriksirgibisunulanamaaslındakusturucuolanbirilaç.BunuonaRheaverir.Kronosyutaryutmazilkin taşı kusar, taştanhemensonraHestia’yı, sonradakuçuktenbaşlayıpbutunTanrılarlaTanrıçalarısıraylakusar.Endiptekalanenyaşlıolandır,taştansonrailkçıkandaengençolan.KronosbunlarıdışarıçıkararakRhea’nındünyayagetirdiğibütünçocuklarayaşamkazandırır.

BirölümsüzlükyiyeceğiIşte artık Zeus’un çevresinde bir Tanrılarla Tanrıçalar meclisi oluşmuştur. Tanrılar Savaşıdiyebilecegimizsavaşdaboylebaşlar;uzunsuresonucubelirsizkalacak,yaklaşıkolarakon“buyukyıl”surecek,bir“buyukyıl”yuzyıla,hattabinyıladenkolduguiçinyuzyıllarcasurecekbirsavaş.Bir yanda Kronos’un etrafında obur Dev Tanrılar, karşı yanda, Zeus’un çevresindeyseKronosogulları, ya da Olymposlular toplanacaklardır. Her iki taraf kendi yerleşimini,ordugahınıdaglarıntepesinekurupuzunsuresavaşırlar,zaferinaçıkçahangitarafınpayına

düştüğübelirsizkalır.Böylecedünyatiyatrosukurulmuştur;kurulmuşturkurulmasınaamailkkuşakTanrılarileonlarınçocuklarıarasındakisonugelmezsavaşyuzundenaltustolmuştur.Burada da kurnazlık işe karışır. Tanrısal guçler arasındaki bu tuhaf savaşın birçok cephesivardır.Kesinolanbirşeyvarsaodahemkabagucuhemdekıvrakzekayıbarındırantarafınsavaşıkazanacagıdır.Busonubelirsizsavaştaşiddetin,gucunfazlalıgıdegilhileylekurnazlıkbelirleyiciolacaktır.Bunedenle, ikincikuşagaaitolsabile,DevIapetos’unogluoldugundan,Dev sıfatını taşıyan Prometheus, Zeus’un tarafına geçip o genç Tanrıda eksik olanı, yanikurnazlıgı verir. Bumetis, art duşunceli kıvrak zeka, olayları istenilen şekilde sonuçlanacakbiçimdeöncedenayarlamayısağlar.Hemkaranlıkhemdeaydınlıkana,hemdilsizhemdeçokkonuşkankocaGaia,Zeus’a,savaşıkazanmasıiçinDevlerleakrabaolanamaonlarınordugahındayeralmayanvarlıklarlaittifakyapmasını ogutler; uç Tepegozde uç Yuzkollu’yu kastetmektedir. Zira bu Dev Tanrılariçlerinde hala doga guçlerinin yıkıcılıgını taşıyan ilk Tanrılardır; duzeni bozanları yenmek,boyundurugavurmakiçinduzenbozucunungucunuyanınaçekmekgerekir.Sadeceaklıolan,sadece duzeni bilen varlıklar bunu başaramazlar. Zeus kaba gucun, bozguncu gucuntemsilcilerini,Devlerikenditarafındagörmekister.Bu nedenle Tepegozlerle Yuzkolluları boyunduruktan kurtarıp salıverir, onlar da yardımetmeyikabulederler.Ancakherşeyyolunagirmişdegildirhenuz.Zeus’unonlarıkendisafınakatabilmesiiçin,Kronosyuzundenmahkumolduklarıozi irihapishanedençıkarmasıyeterliolmaz; ayrıca bir de onlara onun yanında yer aldıkları takdirdeambrosia nektarına,ölümsüzlükyiyeceğinehakkazanacaklarınadairsözvermesigerekir.Buradadahaoncedebuyukbirroloynayanolumsuzlukyiyecegiişekarışır:Kronoskorkunçbiriştahlakendiçocuklarınıyiyor,onlarlabesleniyordu;karnınıdoldurmayaodenlidüşkündüki çocuk yerine taşı aldıgında bir hamlede yutmuştu; Zeus, Devlerle aynı kuşaktanYuzkollulara, Tepegozlere olumsuzluk yiyecegini verir, onları gerçek Olymposlu Tanrılarhalinegetirir. ZiraOlympos tanrılarının ozelligi, onlerinegelennevarsayiyenhayvanların;ekmek, şarap, bir de adetlere uygun kesilmiş et yiyen insanların aksine, yiyecekyememeleridir; onlar daha ziyade bir olumsuzluk yiyecegi yerler, içsel canlılıkları bunabaglıdır, bu canlılık insanlarınkinin aksine hiç tukenmez, hiç azalmaz. Insanlar işten sonraacıkıp susarlar. Pillerini şarj etmeleri gerekir. Tanrıların boyle surekli bir kaygıları yoktur.Tam aksine onların varoluşu sureklidir. Yuzkollularla Tepegozlere hem nektarın hem deambrosianın sunulmasıdemekonların tastamamTanrıolduklarınınkesinleşmesidemektir.Biryandazekicebirhile,kurnazlıkvardır;digeryandakabaguç,şiddet,karmaşasokuneder,Tepegozlerle Yuzkollular içlerinden geldikleri Dev Tanrılara karşı çıkarlar. On buyuk yılsavaşılır, ama sonuç belirsizdir; nihayet Olymposlu Tanrılar agır basmaya başlarlar, çunkuOlympos’untepesindensavaşmaktadırlar.Tepegozler kimlerdir? Zeus’a nasıl zafer kazandırırlar? Karşı durulmaz bir silahı, yıldırımıvererek.HephazırbulunanGaiayapımmalzemelerinisaglar,tıpkıkendibagrındanakçeligiçıkarıp Kronos’un eline tutuşturdugu gibi. Burada da malzemeyi yine o verir. Tek gozluTepegozler bu yıldırımı Hephaistos’a taş çıkartırcasına evirip çevirirler, istedigi zamankullansındiyeZeus’averirler.Zeus’unelindekiyıldırıminanılmazguçte,etkilibirışık,yakıcıbirateştopudur.Tepegozlerinnedenbirtekgozlerininolduguşimdianlaşılıyor;goztıpkıateş

gibidirçunku.BuhikayeleriduşunmuşAntikçaglılaragorevarlıklardakibakış,gozdençıkanışıktır.AncakZeus’ungozundençıkacakışıktastamamyıldırımdır.Nezamantehlikedeolsagozuyleduşmanlarınayıldırımlaryagdıracaktır.Tepegozleringozu varsa,muazzamboyları,yuz kat guçleri olan Yuzkolluların da kolları, ya da arada bir fark gormeyen Yunanlarındeyişiyle,elleri(kheires)vardır.Yuzkollularınyuzellerivardır:Yumrukturlar,guçturler.Buikikozla birlikte, yıldırım saçan Tepegoz’un gozu, bir de boyunduruga vuran Yuzkollunun kolgücüyleZeustastamamyenilmezlikkazanır.Busavaştabirdoruknoktasıvardır.Tanrısalguçlerarasındakisavaşınkızıştıgıanda,Zeus’unyıldırımını fırlattıgı, Yuzkolluların Devlerin uzerine çullandıkları anda, dunya yineKhaosdurumuna doner. Daglar devrilir, uçurumlar açılır, Tartaros’un dibinden, Gece’nin hakimolduguyerden,derinlerdenbirsisyukseldigigorulur.Gokyeryuzuneduşer,Khaosdurumunageri donulur, henuz hiçbir şeyin biçiminin olmadıgı o ilk baştaki durumayenidendonulur.Zeus’un zaferi yalnızca duşmanını, Kronos babayı altettigini gostermez, bu aynı zamandadunyayıKhaos’tan başlayıp yeniden yaratmanın, hiçbir şeyin gorunmedigi, her şeyindüzensizlikiçindeolduğubirboşluktanyenidendüzenlibirdünyaçıkarmanınbiryoludur.Açıkça goruluyor ki ister Yuzkolluların kol gucu isterse Tepegozlerin gozu olsun Zeus’unguçlerinden biri duşmanını evcilleştirmek, ona boyunduruk vurmaktır. Zeus’un egemenligizincire vurmayı bilen bir kralın egemenligidir. Bir duşman ona karşı çıktıgında Zeusbakışlarıylaışıklıkırbacınısallayacak,yıldırımıylaçarpacaktır.Gozun,kolungucuyleduşmanıboyundurugavuracaktır.Zeus’ungeçicibirsurekaosadonerekbukorkunçguçlerikazanmasısırasındaDevleryereinerler.Zeusonlarıyıldırımdankırbacıyla,Yuzkollulardayumruklarıylayere serer.Yereduşerdevler,Yuzkollular ustlerinekocakocakayaları yıgarlar,Devler alttakalır, hiç kımıldayamazlar. Guçlerini hareketten, surekli her yere yetişebilmekten alan buTanrılar artık sıfırı tuketmişlerdir, kımıldayamazlar, kayaların altında kalmışlardır;kurtulamazlar. Artık guçlerini gosteremezler. Yuzkollular, Kottos, Briareus, Gyes, onlarıellerinegeçiripyeraltıdunyasınagotururler.Devleroldurulemez,çunkuolumsuzdurler,amahiçbir şeyin gorunmedigi, yonlerin olmadıgı, yerin dibindeki uçuruma, sisli Tartaros’atıkılırlar. Yeryuzune çıkamasınlar diye de Poseidon yerin en dibinde, yeraltındaki karanlıkTartaros’aaçılanbudargeçitustundekalesurlarınabenzerbiryapıyapmaklagorevlendirilir.Topragın denge saglamak amacıyla karanlıklarda yetiştirdigi butun dolleri bir surahininagzını andıranbudelikten içeri tıkılır. Işte buradaPoseidon uç kat tunçtanbir duvar orer,Yuzkolluları Zeus’un sadık hizmetçileri tayin eder. Geçit tıkanmış, Dev soyu bir daha gunışığınaçıkamasındiyehertürönlemalınmıştır.

Zeus’unegemenliğiIşteboyleceilkiştamamlanmışolur.ArtıkZeuszaferikazanmıştır.TepegozlerleYuzkollularındestegini almış, ayrıca bazı Dev guçlerin ittifakını saglamıştır. Ozellikle yeraltı dunyasının,cehennem dunyasının, ayrıca sular dunyasının sahip oldugu butun tehlikeli guçleri temsiledenbirTanrıçayı, Styks’imutte iki yapmıştır. Styksyerinderinliklerindeakar;Tartaros’taakar,zamanzamanyeryuzuneçıkar.Styks’insularıoyleguçludurkiiçmekisteyenherolumluanında çarpılır, yok olur gider. Savaş sırasında Styks soyu itibariyle ait oldugu Devlerden

ayrılmaya,Zeus’untarafınageçmeyekararverir.Tarafdegiştirirkenyanındaikiçocugunudagetirir:BirininadıKratos digerininkiBie’dir.Kratosduşmanınıalteden,boyundurugavurangucuntemsilcisidir.Bie,kurnazlıgınaksine,kabakuvvetitemsileder.ZeusDevlerekarşızaferkazanıncaonceevrenselegemenlikgucuKratos’la,karşısındahiçkimsenindayanamayacagışiddetkupuBie’yiyanınaalır.ZeusnereyegidersegitsinKratosileBiehepyanındadır,birisağındadiğerisolundadurur.Zeus’un butun kardeşleri, Olympos Tanrılarıyla Tanrıçaları, durumu gorunce egemenligiZeus’a teslim etmeye karar verirler. Devler alçaklıklarının bedelini odemişler, Zeus daegemenligielinegeçirmiştir.ZeusTanrılaraonurlarıylaayrıcalıklarınıpaylaştırır.Astınustunbellioldugu,duzenli, orgutlubirevrenkurar; işteevrenancakboyle istikrarakavuşacaktır.Dunya tiyatrosu kurulmuştur, dekorlar yerleştirilmiştir. Zirvede Zeus hakimdir, Khaos’tançıkmışdünyanındüzenleyicisiodur.Başka sorular da vardır. Uranos ile Kronos birçok açıdan benzer varlıklardı. Her ikisi deçocuklarının kendi yerlerini almasını istememişlerdi. Her ikisi de soylarını gun ışıgınaçıkarmamıştı.BuilkTanrılar,başkaTanrılarınsoyununkendiyerlerinialmasınıistemeyenbirkuşagıtemsilederler.Bubenzerliklerbiryana,Uranos’unhikayelerdeKronosilehiçbirilgisiyoktur. Gaia’dan tureyen Uranos daha sonra onunla surekli birleşir; onu doguranla surekliolarak birleşmekten başka amacı yoktur. Uranos’ta kurnazlıktan eser yoktur, silahsızdır.Gaia’nıngününbirindeondanöçalabileceğiniaklınabilegetirmez.Kronos, Uranos’tan farklı olarak, çocuklarını ana karnına hapsetmez, ama kendi midesineindirir. Uranos ilk Eros’un itmesiyle Gaia’nın ustune uzanıp orada kalır; Kronos ise neyapmışsa iktidarıkorumak,egemenkalmak istedigi içinyapmıştır.Kronos ilkpolitikacıdır.Sadece Tanrıların, evrenin ilk kralı olmakla kalmaz, aynı zamanda tacından tahtındanolmamakiçinkurnazdavranan,politikayapanilkTanrıdır.Zeusilebirliktebambaşkabirevrenoluşur.DigerTanrılaronukralseçerler.Herbirinelayıkolduguonuruadilcedagıtır.HattaTanrılarsavaşındaaçıkçaşuyadabutarafıtutmamışkimiDevguçlerin,oiktidaragelmedenoncesahipolduklarıayrıcalıklaradokunmamıştır.OrneginOkyanus,Okeanos,dunyayıçevreleyenbu ırmak,neDevlerdennedeOlymposlulardanyanaolmuştur. Buna karşın, tarafsız kalmış olsa da, dunyanın uç sınırlarını koruyacak, sıvıçemberiyledünyayısarıpsarmalamayısürdürecektir.Yine Zeus, savaşa girmemiş olan Tanrıça Hekate’nin butun ayrıcalıklarını korumuş, hattagenişletmiştir. Zeus’un duzenledigi guçler paylaşımında Hekate’nin ayrı bir yeri olduguaçıktır. Bu Tanrıça açık biçimde yer ya da gok Tanrıçası degildir, çok duzenli Tanrılardunyasındabirturoyunu,key i,rastlantıyıtemsileder.Birinearkaçıkabilir,hiçnedenyokkenbirine zarar verebilir. Hekatemutlulugu,mutsuzlugu key ince dagıtır. Suda balıkları, goktekuşları,yerdesuruleriistedigigibiçogaltıryadaazaltır.Tanrılardunyasındakey iligitemsileder,odünyayaiğretiliğigetirir.ZeusileGaiazamanınüstündedir,öncedenneolupbiteceğinibilirler; Hekate dişlileri yaglar, dunyanın daha serbestçe, biraz da rastlantıyla işlemesinisağlar.Ayrıcalıklarısınırsızdır.Artıkherşeyinduzenekavuştuguduşunulebilir,amahiçdeoyledegildir.YeniTanrılarkuşagıyerli yerine oturmuş, başlarında Tanrılar kralı Zeus, sadece Kronos’un yerini almakla

kalmamış, onun tam aksini oluşturmuştur. Kronos adaletsizligi temsil eder, mutte iklerinihesaba katmaz, oysa Zeus diger Tanrıları koruyup kollarken eşitlige ozen gostererekegemenligini adalet ustune kurar. Kronos’un egemenligindeki tek yanlılıgı, kişisel, kotuculyönlerikaldırır.Zeusdahaölçülü,dahadengelibiregemenlikbiçimikurar.GelzamangitzamanZeus’unçocuklarıolur,elbettebuçocuklarçokçabukbuyurler,çokguçlu,kudretli olurlar.Derken,dunyanın işleyişindeyolundagitmeyenbir şeylerTanrılardunyasıiçin bir tehdit olmaya başlar. Varlıklar yetişkin olmak için buyumelidir; zaman her şeyidegiştirir. Zeus bile bir zamanlar kundaktaki bir çocukken, magaranın derinliklerinde,bekçilerinkorumasıaltındaaglayıpdururken,işteşimdiyaşınıbaşınıalmışbirTanrıdır,pekionuniçindebirduşuşolmayacakmıdır?TıpkıinsanlariçinoldugugibiTanrılariçindeyaşlıkralın eskisi gibi olmadıgım hissettigi, yanı başında gencecik oglunun ondan daha guçluoldugunu, o duşuşe geçerken oglunun yukselişe geçtigini gordugu bir zaman olmayacakmıdır?BuişZeus’unbaşınadagelmeyecekmidir?TıpkıKronos’unbabasıUranos’utahtındanetmesi, yineaynıbiçimdeZeus’unKronos’u tahttan indirmesi gibiZeusdaoglu tarafındantahttanmı indirilecektir?Evet, elbette, olabilir, hattaolmalıdır, zamanınduzenine oncedenkaydolmuşbiryazgıdırbu.Gaiabunubilir;Rheadabilir.DikkatlidavrananZeusbuihtimalekarşıtetikteolmalıdır.Kurduguduzeni,kraliyetielegeçirmekisteyensonrakikuşagınkavgasıyuzunden tehlikeye atılmayacak hale getirmelidir. Zeus Tanrılar kralı, dunyanın efendisioldugunagoresıradanbirhukumdargibiolmamalıdır.Egemenligioldugugibi,surekli, tam,baskınbirguçolarakvarolmalıdır.Birbiriniizleyecekfarklıhukumranlıklarınyerinegeçenbutek, sarsılmaz hakimiyetin istikrarını saglayan anahtarlardan biri de egemen Tanrınınevliliğidir.

İktidarınkurnazlıklarıZeus’un ilk eşinin adıMetis’tir, anlamıdadaha oncegordugumuzgibiZeus’a iktidarı verenzeka turudur:Metis, kurnazlık, olup bitecekleri onceden gorebilme yetisi, yaş tahtayabasmama,yolunuşaşırmama,hiçbirbeklenmediksaldırıyamaruzkalmama.Işteboyle,Zeus,Metis ile evlenir; Metis bir sure sonra Athena’ya hamile kalır. Zeus’un korkusu, bir erkekçocugun tıpkı kendi yaptıgı gibi onu tahttan indirip yerine geçmesidir. Bunu nasılengellemeli?Buradayutmatemasımyenidenbuluyoruz.Kronosçocuklarınıyutuyordu,amakotulugunu sonuna kadar goturememişti, zira birmetis yuzunden, kusturucu bir içkiyuzundenbutunçocuklarınıçıkarmıştı.Zeusbusorunuçokdahakokundençozmekister.Birtekçozumyolununoldugunuduşunur:Metis’iyanındasadeceeşolaraktutmakyetmez,bizzatkendisimetis olmalıdır.Birmutte ike,yoldaşa ihtiyacıyoktur;kendisimetisolmalıdır.Nasılyapmalıbunu?Metis’indonuşebilmegucuvardır,Thetis iledigerdenizTanrılarıgibibutunkılıklara girebilir. Vahşi hayvan, karınca, kaya olabilir, istedigi her kılıga girebilir. Zeus ilekarısıMetisarasındakurnazlıklardüellosubaşlar.Kimkazanacaktırpeki?Haklı nedenlerden dolayı Zeus’un diger durumlarda da bildigimiz işlemi uyguladıgınıvarsayabiliriz.Kimkimdir,nenedir?Olaganustuyetenekli,çokguçlubircadıyadabuyucuyledogrudan çarpışma dogal olarak başarısızlıga yargılıdır. Ote yandan çarpışmaya kurnazlıkkatılırsabelkidebaşarmaşansıolacaktır.Zeus,Metis’esorar:“Gerçektenherkılıgagirebilir

misin?Ateşpuskurtenbiraslanolabilirmisin?”HemencecikMetisaslanolur,ateşpuskurtur.Korkunç bir goruntu! Sonra Zeus şunu soyler: “Peki bir damla su olabilir misin? -Elbette-Goster o zaman”. Metis damlaya donuşur donuşmez Zeus onu yutar. Işte Metis Zeus’unkarnındadır. Kurnazlık yine işe yaramıştır. Egemen Tanrı sadece mustakbel hale leriniyutmakla kalmaz; zamanın akışı içinde, zaman seli ortasında artık kurnaz ongoruyedonuşmuştur, bundanboyle onakimoyunetmeyekalksaoyununu onceden sezipbozacak,onun onune geçecektir. KarısıMetis, Athena’ya hamileMetis, Zeus’un karnındadır. BoyleceAthenaanakarnındandegilbabasınınkocabaşındançıkacaktır,kibubaşdaMetis’inkarnıgibi şişmiştir.Zeusacıylabagırır.Prometheus ileHephaistos imdadayetişir.Birerbaltaylaçıkagelirler, Zeus’unkafasınaokkalı bir darbe indirirler;Athenabuyukbir çıglıklaTanrınınbaşındançıkar,gençkıztepedentırnagasilahlıdogar,kaskı,mızragı,kalkanı,tunçtanzırhıyla.Athena’dır, icatçıTanrıçadırbu, aklındabinbir tilkidolaşır.Aynı zamandadunyanınbutunkurnazlıklarıZeus’unkişiligindetoplanmıştır. IşteartıkZeuskendinisaglamaalmıştır,artıkkimse onunla aşık atamaz. Boylelikle o buyuk egemenlik sorunu hallolur. Artık Tanrısaldunyanınbirefendisivardır;hiçbirşeyonusorgulayamaz,çunkuegemenligintakendisidiro.Artık hiçbir şey kozmik duzeni bozamaz. ZeusMetis’i yutupMetioeis, yani tepeden tırnagametishalinegeldiğinde,şahsenöngörüolduğunda,herşeydüzenekavuşur.

EvreninAnasıileKhaosIşteboyleceTanrılarsavaşıbitmiş,Devleryenilmiş,Olymposlularkazanmıştır.Aslındahiçbirşeyçozumlenmemiştir,çunkuZeus’unzaferindensonranihayetdunyabarışakavuşmuşken,kesin,saglam,adilbirduzenhakimolmuşken, işte tamoanda,Gaiayeniden,dahagençbiryaratık çıkarır ortaya; kimi kez Typheus kimi kez Typhon denir ona. Gaia bu yaratıgı,geleneklerde soylendigi gibi “Altın Aphrodite’nin” kışkırtması sonucu aşkla birleştigi,Tartarosadındaki eril bir varlıktanpeydahlamıştır. Içinde,derinliklerindekaybolmayanbiryankı gibi ilk baştaki Khaos’un ilizini koruyan uçurumdur bu. Yeraltındaki karanlık, sisliTartaros,OlymposlularyadahattaDevlergibi,Gokguçlerinden tamamen farklıbir soydangelir.DevlergoktenkovulupdaTartaros’undibinesonsuzadekkapatıldıklarında,Gaiayenibirdoluretmekiçiniştebuvarlıkla,goguntamaksindebulunanTartaros’labirleşir.GaiadunyanıntabanıolarakAitherligokilekaranlıkTartarosarasındatamortadayeralır.Gogunustundentunçtanbir orsbırakıldıgındadokuzgundokuzgeceaşagıduşerdeancakonuncugunyereulaşır.IşteaynıorsyerdenaşagıbırakıldıgındaTartaros’aulaşmasıiçindeaynızamangeçer.Gaia,Uranos’uyaratıponunlabirleşerekbutunbirGokTanrılarısoyunuyaratmıştı.Evreninanası Gaia, her şeyi dogurur, her şeyi ongorur. Kehanet gucune sahiptir, bilim ehlidir,çarpışmalarsırasındazaferegidengizli,kotulukdoluyolunsırlarınıcanınınistedigineverir.AmaGaiaaynızamandakaratopraktır,sislitopraktır.Içindekaostan,ilkdurumdanbirşeylerbarındırır.KendiniparlakAither’de,enkuçukbirgolgeninolmadıgıoyerde,ordugahkurmuşTanrılardan saymaz. Gaia dunyaya hakim olmak için Othrys’in zirvesinden Olympos’unzirvesineacımasızcavuruşanbuTanrılarınona,layıkolduğusaygıyıgöstermediklerinigörür.Dahaoncesoyledigimizgibi,baştaKhaosvardı.DerkenToprakoldu.EvreninanasıGaiadaha

başta Khaos’un aksiydi, ama aynı zamanda Khaos’a baglıydı; çunku hem Tartaros’u,Erebos’uyladerinliklerindekaosa ozgu ogeler taşıyorduhemdeKhaos’unhemenardındanvarolmuştu.OnunlabirliktekozmostabirtekKhaosvardı.Gaia’nın doguracagı, sonradan Zeus’un başına bela olmakla kalmayıp butun Olympos’unTanrısal duzeninemusallat olacakolanTyphon, “toprak altında” anlamına gelenbir yeraltıvarlıgıdır:Khthon, ustunde yuruyen, ona yaslanan butun varlıkların saglam dayanagı olantoprakananındegil,zi irikaranlıktopragınadıdır.Gaia’nındogurdugubucanavarsı,devasa,ilkselvarlıgıntuhafbirşeklivardır;heminsanaozguolanhemdeolmayanyonleribiraradabarındıran ucube bir hayvan gibi. Korkunç bir gucu vardır; Khaos’un, baştaki karmaşanınkudretinesahiptir.Yuzkollularınkikadarguçlukollarıvardır;acı,korkunçbirguçle,hoyratçaomuzlarayapışırbukollar.Ayaklarıyeresaglambasar,yorulmakbilmez,hephareketeder.Hareketli, kıvrak bir varlıktır o. Kimi Ortadogu mitlerinde ornegini gordugumuz, bazızamanlardabuyuyupyer ilegokarasındakibutunboşlugukaplamakla tehditedenbirkarşıguçgibi,agır,kımıltısızbirkitledegildir.TamaksineTyphonhepharekethalindedir,habirekollarınıayaklarınısallar.Yuzyılanbaşıvardır;buyuzbaşınherbirindeagzındışınataşmışbirerkaradilvardır.Buyuzkafanınherbirindeyakıcıateşlebakanbirçiftgozvardır,hembuyüzbaşıaydınlatanhemdeyöneldiğiniyakıverenbirateştirbu.Pekineanlatırbukorkunç canavar?Çokdil kullanır:Kimi zamanTanrılarındilini konuşur,kimizamandainsanların.Başkazamanlardaaklagelenherturvahşihayvanınsesiniçıkarır;aslangibikukrer,bogagibibogurur.Goruntusubaştanaşagınasılcanavargibiyse,çıkardıgıses,konuşmabiçimideçokçeşitlidir,farklıdır,tuhaftır.Varlıgınınbelirlibiresasıyoktur,dahaziyade her şeyin belirsiz bir karmaşası gibidir; en zıt ozellikler, uyuşmaz nitelikler bir tekvarlıkta birleşmiştir. Gorunuşu, konuşması, bakışı, hareketleri, gucuyle kaosu andıran bucanavargalipgeldiğitakdirdeZeus’undüzenialaşağıolacakdemektir.Tanrılar savaşı bitip de Zeus kraliyet tahtına oturunca Typheus ya da Typhon, Olymposduzeni içinbir tehlikeoluşturmayabaşlar.Egerokazanırsadunyabaştaki kaosdurumunayeniden donecektir. Peki ne olup bitecektir? Tanrıların birbirleriyle yaptıkları uzun savaşgolgede kalacaktır. Dunya yine kaosa donecektir, ama bu kez baştaki kaosun aynısıolmayacaktır, çunku duzenli dunya bu kaostan çıkmıştı; ama dunya yine karmaşıklıgasürüklenecektir.

TyphonyadayücegücünbuhranıTyphonZeus’a saldırır. Savaş korkunçolur. TıpkıDevlerleOlymposlular arasındaki savaştaoldugu gibi, Zeus adeta bir deprem yaratıp unsurları altust ederek ustun gelir. Zeusyıldırımıyla canavarı alt etmek, boyunduruga vurmak için gurlediginde dalgalar yeryuzunehucumeder,daglardevrilir.Hades’tebile, olulerin,geceninuçurumundabile,herşeyaltustolur,herşeykarışır.Typhon’unZeus’layaptıgısavaş,yuzlerceışıklıgozuolanbircanavarınTanrısalbakışınyıldırımınakarşıyaptıgıbirsavaştır.AzmanyılanınyuzkafasındanfışkıranalevlerinustesindenbirtekZeus’unyıldırımsaçan,ışıgabogangozugelecektirelbette.Gozekarşıgöz.KazananZeusolur.Hikayelerdenbirinde,Zeuscanavarısarayındagozetimaltındatutarkenbiraraişibirazha ife

alır; gozlerini hiç kırpmadan surekli açık tutmak zorundaoldugu haldeuyuyakalır; Typhonyaklaşır, Zeus’un yıldırımı koydugu yeri gorur, almaya kalkışır; ama tam Zeus’a zaferkazandıransilahıelegeçirecekkenZeusgozunuaçar,duşmanınıoracıktayıldırımatutar.Ikiguçkarşıkarşıyadır:KaostançıkmabirguçileOlympos’tangelenbirdigeri:Acabahangisibirdigerini aleviyle yakıp kul edebilecektir? En sonunda yenilen Typhon olur. Kollarındaki,bacaklarındakisinirler,onunçarpışmagucunusaglayancandamarlarıyıldırımatutulur.Boyleişte, artık felç olmuştur; kayaların altında kalmış, çıkıp geldigi karanlık Tartaros’ayollanmıştır.BaşkailginçhikayelerdeTyphon’uncanavarsıniteligibaşkaşekildeanlatılır.Buhikayelerçokdahasonra,IOII.yuzyıldaanlatılmıştır.VII.yuzyıldakiHesiodos’unTyphon’uylaşimdisozunuedeceğimizTyphonarasındakifarklılıklarbüyükölçüdeDoğuetkisiyleaçıklanır.Olympos Tanrılarından usanan Gaia, Tartaros’la birlikte bir canavar peydahlar. Azman birvarlıkolarakgosterilirbu,adımlarıylayerisarsar,uçsuzbucaksızbirvucudasahiptir,oylekibaşıgogedeger.Kollarınıaçtıgındaellerindenbirienuzakbatıyadigerenuzakdoguyakadarulaşır.Dogasıgeregialtileustu,gokileyeri,sagilesolu,BatıileDogu’yubirleştiripbirbirinekarıştırır. Işte kaostan çıkıp gelmiş bu azman Olympos’a saldırır. Olymposlular onukarşılarındagorunceneyeugradıklarınıbilemezler,kuşolupuçarlar.BirbaşınakalanZeus,dunya kadar buyuk, evren kadar geniş bu azmanla karşılaşır. Zeus gurler, yıldırımını salar,Typhongeriçekilmekzorundakalır.OzamanZeusharpe’yi,tırpanıalıponualtetmeyeçalışır;gogusgogsebirçarpışmadırbaşlar,ancakbukezTyphonustungelir,çunkuengingovdesiyleZeus’usarmalayıpkımıldayamazhalegetirir.Typhon,Zeus’unkoluylabacaklarındakisinirlerikesipçıkarır.SonraZeus’ungovdesinisırtınavurupKilikya’dabirmagarayabırakır.BuaradacanavarZeus’unsinirleriyleyıldırımınısaklar.Herşeyinbittigini,bukezduzensizevreninustungeldiginisanacaksınız.Gerçektendeazmanorada,zavallıZeus’unkarşısındaalabildiginehoşnut,alabildiginemutludur;Zeusmagarayatıkılmış,hareketedemezhalegelmiştir;kollarının,bacaklarınınsinirlerikesilmiş,yıldırımıdaelinden alınmıştır. Ama daha once oldugu gibi Olymposlularla Zeus’un hilesi, kurnazlıgı,yalanı,dumeni,zekasıkazanacaktır.Ikivarlık,HermesileAigipan,TyphonfarkınavarmadanZeus’unsinirlerinialmayıbaşarırlar.Zeussinirlerikopçatakargibiyerinetakıpyıldırımıdaeline geçirir. Uyuyakalmış Typhon uyanıp da Zeus’unmagarada olmadıgını anlayınca yinesavaşbaşlar,ancakbusefercanavarbozgunauğrayacaktır.Buna benzer başka hikayelerde Zeus’un bir sure nasıl yenildigi, hapsedildigi, gucunu,yıldırımınınasılkaybettigianlatılır.CanavarınoyunlarınıboşaçıkarankurnazKadmosolur.HerşeyinbittiginisananTyphonevreninkralıoldugunu,ilkselTanrılarıiktidaragetireceginiilan eder. Devleri serbest bırakıp Zeus’un egemenligine son vermek istemektedir. Piç kral,topalkralTyphon,adaletinefendisiZeus’utahtındanedenduzensizliginkralıdır.IşteozamanKadmos lutçalmayabaşlar.Typhonmuzigehayrankalır.Flutunsesinidinler,derkenusulcayıgılır, uyuyakalır. Bir zaman sonra Zeus’un şarkılarına, şiirlerine hayran kaldıgı kimiolumlulerihizmetinealdıgınıanlatanhikayelergeliraklına.Aynışeyikendisideyapmakister;Kadmos’tanonunşarkıcısıolmasını,artıkOlymposlulariçindegilTyphon’unkaosuiçinçalıpsoylemesiniister.Kadmoskabulederamabirkoşulla:Dahaiyiçalmasınısaglayacakyenibirmuzikaletibulmalıdır.“Neymişbualet?”diyesorarTyphon.“–Lirimiçintelgerekli.–Senin

istedigin bende var, kusursuz tellerim var” der Typhon, gidip hemen Zeus’un sinirlerinigetirir.Kadmosçalmayabaşlar,hayranlıkvericiseslerçıkarır.Typhonuyuyakalır,bufırsatıdegerlendiren Zeus lirin tellerini, yani sinirleri alıp yerine koyar; ayrıca yıldırımı da elinegeçirip yeniden savaşa hazırlanır. Kral karşıtı Typhon, evrenin sahte kralı, uyandıgındakarşısındabütüngüçleriniyenidenkazanmışZeus’ubulur.ZeusTyphon’ualteder.Yine başka bir hikayede kurnazlık aynı işe yarar, ama Typhon, çokbiçimli bir hayvan, birazman olarak degil, bir deniz hayvanı, butun denizi işgal etmiş muazzam bir balina gibigorulur. Typhon denizdeki magarada yaşar, burada ona saldırmak olanak dışıdır, çunkuZeus’unyıldırımıdenizindibineulaşamaz. Iştebir kezdahakurnazlık işleri tersine çevirir.Hayvanın iştahı çok açık oldugundanbalıkçıların efendisiHermes, hani şuogluPan’abalıktutmasınıogretentanrı,işteoHermes,denizcanavarıiçinbirbalıkziyafetihazırlar.DerkenTyphonmagarasındançıkar,okadar fazlayerkievinedonmek isteramadonemez,odenlişişmiştir. Kıyıya vuran Typhon, Zeus için açık bir hedef olmuştur, Zeus da onu hiçzorlanmadan alt eder. Belki biraz abartılı gorunen bu hikayelerde hep aynı ders vardır.Egemenlik tastamamyerineoturdugundabuyukbir iktidarbunalımıortayaçıkar.Baştaaltedilen guç, kaos, karmaşa, duzensizlik, duzen kurulduktan sonra yeniden ortaya çıkar;dunyanınefendisinekarşıbirtehdittirbu.Zeus’unelikolubaglanmışgibidir.Yenidentahtınaçıkabilmekiçin,başkalarınınyardımınabaşvurmakzorundakalır.Duzensizlikguçleribupekkorkutucugorunmeyenyardımcılardanelbettehiççekinmezler.Bununlabirliktekurnazlıklarısayesinde bu ikincil Tanrılar ya da bu basit olumluler, Zeus’un ustun gelmesini, yuce gucuelindetutmasınısağlarlar.Zeus sonundahakimiyeti eline geçirmişmidir?Tamdegil.GerçektendeZeus’un ustunlugualışınıanlatanhikayenindevamındaGigantlar,Devleradıverilenvarlıklarlayapılansavaşyeralır.

DevlerekarşızaferBunlarnetamolarakinsannedeTanrıdırlar.Ikisiarasındabirkonumlarıvardır.Devlergençsavaşçılardır.EvrendeZeuskraliyetduzenini,onlardabunakarşılıksavaşçılıgı,askeriduzenisimgelerler. Guçleri, acımasızlıklarıyla yine savaşçı kuvvetleri temsil eden Yuzkollularabenzetilirler. Yuz Kolluların Zeus’un tarafına geçtiklerini, ona boyun egdiklerini, otoritesinikabul ettiklerini gormuştuk. Ancak silahların gucunu, saf şiddeti, bedenin diriligini, izikselgençligitemsiledenDevlernedeniktidarıkendiellerinealmadıklarınısorarlar.DevlerSavaşıbuyüzdençıkar.Bu savaş çok tehlikelidir, zira onlar da Toprak’tan dogmuşlardır. Birçok anlatıda DevlerinyetişkinsavaşçılarolarakToprak’tandogduklarıgorulur.Bunlarnebebeknedeçocukturlar,yaşlı da degillerdir: Tepeden tırnaga silahlı savaşçılar olarakToprak’tan dogarlar. Dunyayasilahlıolarakgelirler,migferleri,agırsilahlıpiyadegiysileri,birellerindemızrakları,digerindekılıçları olur. Daha dogar dogmaz birbirleriyle savaşmaya başlarlar, sonra aralarında birlikolup Tanrılara karşı savaşırlar. Birçok tasviri, çok sayıda resmi bulunan bu savaştaOlymposlularınDevlere karşı koydukları gorulur. Athena,Apollon,Dionysos,Hera, Artemis,Zeus,herbirikendisilahıylaçarpışır.AncakGaia,Zeus’aduşmanlarıyenemeyeceginiaçıklar.

Gerçekten de Olymposlular duşmanlarına agır kayıplar verdirseler de, onları yok etmeyibaşaramazlar. Onlara vurdukları darbelere, açtıkları yaralara karşın Devler halasaldırmaktadırlar.Devler gucun surekli yenilendigi bir yaşın, askerlik çagına gelmiş gençligin kuvvetinesahiptirler. Olympos Tanrıları zaferi kazanmak için Tanrısal olmayan bir yaratıga gerekduyarlar.Zeus,Devleriyenebilmekiçinbirkezdahasıradanbirolumluyeyaslanmakzorundakalır.Elbettebirolumluyegereksinimivardı,çunkuhiççocukolmamış,hiçyaşlanmayacakbugenç Devler insan gorunumundeydiler. Devler Tanrılarla savaşırlar; Tanrılar ise onları yokedemezler.Olumlulukileolumsuzlukarasındadururlar.Delikanlılıkçagındakibirgencin,yanitastamamerkekolmamış,amaartıkçocukdaolmayanbirgencinkonumunasahipgibidirler.İşteDevlerinhalibudur.

GelgeçmeyvelerOlymposlular işi bitirmek içinHerakles’in yardımınabaşvururlar.HerakleshenuzbirTanrıdegildir,Olympos’açıkmamıştır,sadeceZeusilebirolumluolanAlkmene’ninogludur.Odabirolumludur. Devlerinphule’sine, ırkına,kabilesine,DevlersurusunefelaketleryagdıracakkişiHerakles’tir.Oysabufelaketlereragmenkavgabitmeyecektir.Gaiabirkezdahabelirsizbirrolustlenir, çunku kendi içinden, tepeden tırnaga silahlı olarak çıkardıgı bu yaratıkların yokolmasınıistememektedir.Işteboylecegeceleriçıkanbirolumsuzlukotunuaramayakoyulur.Şafakla birlikte bu otu koparıp, olumsuz olsunlar diye Devlere vermeyi kurar. Ister kiOlymposlularbaşkaldırmışbugençleridearalarınaalsınlar,onlarlabirleşsinler,artıkonlarıyok etmeyi duşunmesinler. Ancak Gaia’nın niyetini haber alan Zeus ondan once davranır.Şafaksokmeden,aydınlıkyeryuzunukaplamadanhemenonce,otukoparır.Artıkyeryuzundebu olumsuzluk bitkisinden hiçbir yerde kalmamıştır. Devler bu otu yiyemeyeceklerdir.Çaresizceyokolupgideceklerdir.Bu ayrıntı kimi kez Devlerle kimi kez de Typhon’la ilgili hikayede geçen başka bir ogeylebirleşir.AnlatıldıgınagoreTyphonhembirzehirhemdebirilaç,yanibirpharmakonaramayagirişir.Bu tılsımabenzeyen ilacı ellerinde tutanlardaMoirai,Moiralar,yazgılarıpaylaştıranTanrıçalardır.Typhon’aölümsüzlükiçkisidiyeuyuşturucuilacıverenlerdeonlardı;onaonkatfazlaguç,onkat fazlaenerji, ayrıcaZeus’akarşı zafer sozuverirler.Typhon içkiyi içeramaTanrıçalar olumsuzluk içkisi yerine ona “gelgeç meyve” dedikleri, olumlulere ayrılmış birbitkiyiverirler.Bugünübirlikyaşayan,güçleritükeneninsanlarınyiyeceğidir.Gelgeçmeyvelerolumluluk işaretidir. Nektarla ambrosia yerine, insanların Tanrılara dogru yukselttiklerikurban ateşleri yerine, bu gelgeç meyve, Typhon’u tıpkı bir insan gibi kırılgan, zayıf halegetirir. Işte insangibi,Devlerdeyorulurlar,kırılgandırlar,Tanrılardakisureklicanlılıga,herdaimdiriliğesahipdeğildirler.Butun bu hikayelerde arka duzlemde ozel ayrıcalıklarla donanmış bir evren ikrinin nasıloluştugu goruluyor. Nektarla ambrosia olumsuzlerin yiyeceklerine verilen addır. Zeus,Tepegozlerle Yuzkollulara tastamam Tanrı olmaları, onun yanında yer almaları içinolumsuzlukyiyeceginiverir.Yuceiktidarakafatutanlaradagelgeçyiyecegi,yaniolumlulerin,zayıf yaratıkların yediklerini verir. Zeus, savaş sırasında iki taraf yenişemeyince,

Olymposlularınüstüngelmesinisağlamakiçindüşmanlara,insanlarkadarzayıfolmalarınayolaçacakbuyiyeceğivermektengerikalmaz.

OlymposmahkemesiDevlere karşı zafer kazanıldıktan sonranihayet Zeus’un egemenliginin saglanmış oldugunusoyleyebiliriz; yanında savaşmış Tanrılar sonsuza kadar yararlanacakları ayrıcalıklarkazanırlar.Sadeceışıgın,halisaydınlıgınbulundugugokyuzuonlaraaittir.Dunyanındibindegece vardır, karanlıklar vardır, Hades ya da Tartaros’tur burası; buradaki Tanrılaryenilmişlerdir, canavarlaralt edilmiştir,Devler tıpkıKronosgibibaglanmışyadauyuşmuşolarak hareketsizlige mahkum edilmiştir. Bir bakıma oyun dışında, kozmos dışındakalmışlardır. Bunlar dışındaki dunyada hayvanlarla insanlar vardır. Bu yaratıklar hemgunduzu hem geceyi tanırlar; hem iyiligi hem kotulugu, hem yaşamı hem olumu bilirler.Yaşamlarıtıpkıatıştırdıklarıgeçiciyiyeceklergibiölümünipliğiyleörülmüştür.Bu hikayenin gidişine baktıgımızda şunu duşunebiliriz: Hiyerarşisi, duzeni olan farklı birdunyanınvarolabilmesi içinbaştabirbaşkaldırı eylemi gerekmiştir;Uranos’uhadımedenKronos’un eylemidir bu. Uranos çocuklarını lanetler, çocukların bu suçun,tisis’in, cezasınıçekmelerini diler, beddua eder. Işte boylece zamanın akışı hep kesintiye ugrayagelmiştir;kotulukler, intikam, ayrıca suçların cezasını kesen Erinysler, Kerler hep var olmuşlardır.Dunyanın her yerinde kaba guçle şiddeti doguran şey Uranos’un organından damlayankanlardır. Ancak işler daha karmaşık, daha çetre illidir. Evreni duzenli bir kozmosun ilkkurucueylemiyle–Uranos’unhadımedilişi–donatangeceguçleriileuzlaşmaguçleriarasındabirbağvardır.BiryandaErinysler,DevlerilesavaşçıNymphalar,öteyandaAphroditevardır.KhaosGece’yi dogurur, Gece de butun kotuluk guçlerini. Bu kotu guçler oncelikle olumdur,Parkalar,Kerlerdir;cinayet,kıyım,katliamdır.Yinebunlarbutunkotuluklerdir:Sıkıntı,Açlık,Yorgunluk, Kavga, Yaşlılık. Evrene abanan lanetler arasındaApate’yi, Aldatma’yı, Aşkbirleşmesini, Philotes’i saymak gerekir. Gece bunları, Cinayet ile Kıyım’ın yanı sırayaratmıştır.Butunbucadıkarılarevreninustuneçullanacak,dunyayıuyumlubiryerdegildekorkuların, curumlerin, oçlerin, sahteciliklerin mekanı yapacaklardır. Ote yandanAphrodite’ninsoyunadondugumuzdeolumluguçlerinyanındakotuguçleridegoruruz.Erosile Himeros, Arzu ile Şe katli Aşk vardır –bu tarafta her şey iyidir– ama ayrıca yalanlar,aldatmalar,exapatai,cilveligençkızlarınbaştançıkarmahileleri,birdePhilotes,AşkŞe kativardır.Aphrodite’nin idare ettigi birleşen, uyuşan, tatlılaşan guçlerin hareketi ile olası butunkotulukleri ureten Gece guçlerinin soyunda çakışmalar, ortuşmeler, benzerlikler vardır:Baştan çıkaran sozlerle, aşk birlikteligi Gece’nin çocukları arasındadır, tıpkı Aphrodite’ninpeşindekigençkızlarınsevimligulumseyişlerininaşkyalanlarıylabenzeşmesigibi.Aldatılan,ihaneteugrayanerkekazapçeker.Demekkiherşeynetamkaranedetambeyazdır.Buevrensürekliolarakkarşıtlıklardandoğar.Oç alıcı guçlerin o kesini harekete geçiren Gece, kusurların kararttıgı bir duzenin yenidenaydınlıgakavuşmasınayardımeder.OteyandanışıltılıAphrodite,altınAphroditekarşısındakaraAphrodite,Melainis,dolaplarınıgecevaktiçevirenkara,karanlıkbirAphroditevardır.

Evrenin duzenlenişinde Zeus, Tanrısal dunyadan geceyi, karanlıgı, çatışmayı ayrı tutmayaozengostermiştir.OylebirhukumranlıkkurarkiTanrılartartıştıklarındaanlaşmazlıklarıaçıkbirçatışmayadonuşemez.SavaşıTanrısalalanındışınaçıkarmış,insanlarıntarafınaatmıştır.Zeus’unOlymposdunyasındankovdugubutunkotuguçlerinsanvarlıgınıngundelikkumaşınıdokuyacaktır. Poseidon’dan Tartaros’un kapısı kapalı kalsın, Gece ile kotuluk guçleri gogeçıkamasındiyeburayauçkattunçduvarormesiniistemiştir.GerçibuguçlerdunyadavardıramaZeusönleminialmıştır.Tanrılar arasında bir tartışma çıkıp da işleri berbat edecek duruma gelmeyegorsun,hemencecikbirşolenduzenleniptekmilTanrılarbuyuredilir.CehennemIrmagı’nınsuyununbulundugualtınibriklebirlikteStyksdeçıkagelir.ÇatışmayagirmişikiTanrısalguçbuibrigialırlar, topraga su dokerler, bu kutsal suyu sunarlar, birazını içerler; sorumlulugunkendilerindeolmadıgına,davalarınındogruoldugunadairyeminederler.ElbetteikiTanrısalguçtenbiri yalansoylemektedir. Iştebuyalansoyleyen,kutsal sudan içer içmezkendindengeçer,inmeinmiştirsanki.TıpkıyenilmişTanrılarındurumunabenzeronundurumu.Typhonya da Devler gibi artık ne solugu, ne ateşi, ne canlılıgı kalmıştır. Olmemiştir, zira Tanrılarolmezler, amaTanrısalniteliginiyaratanher şeyikaybetmiştir, artıkhareketedemez, artıkiktidarınıicraedemez,oyundışıkalmıştır.Biranlamdakozmosdışınaatılmıştır;nuzulinmişgibiuyuşmuşkalmış,Tanrısallıgınıyitirmiştir.Budurumdaçokuzunsurekalır,Yunanlarbusureye“buyukyıl”derler.Komadançıksabileşolenekatılma,nektarlaambrosiayemehakkınıuzunbirsureyenideneldeedemez.BuTanrısalguçneolumludurnedetastamamolumsuz.Devlerin,DevlerleTyphon’undurumunabenzerbirdurumdakalmıştır.Dışlanmıştır.BaşkabirdeyişleTanrılarınbudegişik,bambaşkadunyasındaZeusçatışmanıntehlikeleriniongormuştur.KılıkırkyaranZeus,bir tartışmaçıkarçıkmazdunyatemelindensallanmasındiyehemsiyasalhemdeneredeysehukuksalbirduzenkurmuştur.HileciTanrılarcezalarınıçekinceye kadar Olympos’tan dışlanırlar. Sonra uyuşukluktan kurtulurlar ama hemenceciknektarlaambrosiaalamazlar,cezalarınınonkatıkadarbirsurebeklemekzorundadırlar.BuTanrılarındüzenidir,insanlarındüzenideğil.

DevasızbirdertIşte boyle, Typhon yenilmiş, Zeus’un onun ustune yıgdıgı kayalar yuzunden yok olmuştur.BelkidecesediDevlerin tıkıldıklarıyere,yaniTartaros’agoturulmuştur;budogaldır, çunkuTyphon, Tartaros’un ogludur. Belki de ustune yıgılmış dag gibi kayaların, ozellikle Etna’nınaltında kalakalmıştır. Typhon, Etna’nın dibinde kalmış, yanardagın altında hapsolmuştur,yanardagkimikezduman,kimikezfokurdayanlavlar,alevlerpuskurtur.YoksabunlarZeus’unyıldırımının kalıntılarıdır da hala yanmaya devam mı etmektedir? Yoksa Typhon’un yasatanımazniteligininbirgostergesimi?EgerEtna’nınderinliklerindenyukarıdogruçıkanbulavlarda, bu sarsıntılarda Typhon’un parmagı varsa bu durum duzensizlik gucu olarakTyphon’un bozgundan sonra, hatta felç oluşundan ya da olumunden sonra bile tamamenkaybolmadığınıgösterir.Burada şunu belirtelim: Aynı konuyu anlatan başka bir hikayeye gore ruzgarlarla fırtınalarTyphon’uncesedindençıkar;budaTyphon’unzaferkazanmasıhalindeyeryuzunde,ozellikle

denizdenelerolupbiteceginigosterir.EgerTyphon,Zeus’ualtetmişolsaydıevrenidevasızbir kotuluk, salt kotuluk kaplayacaktı. Typhon yenilmiş, oyun dışına atılmıştır, bununlabirlikte ondan geriye kalanlar vardır, bunlar Tanrıların dunyasında degil zavallı insanlarındunyasında yer alırlar. Typhon’dan ansızın, beklenmedik bir anda ruzgarlar çıkar; bunlardigerleri gibi asla aynı yonedogru esmezler.Notos,Boreas, Zephyros sabahyıldızınayadaakşamyıldızına baglı duzenli ruzgarlardır. Bu anlamda Tanrıların çocuklandır. Bu ruzgarlardenizcilere gidecekleri yonu gosterirler, yerin ya da denizin ustunde adeta uçsuz bucaksızhava koridorları açarlar. Duzenli ruzgarlar, sıvı bir kaos gibi, engin deniz ustunde kesinyonleri bildirirler, bu sayededenizciler dogru yolu bulurlar. Bu ruzgarlar yalnızca hep aynıyonedogruesmeklekalmazlar,ayrıcamevsimlikruzgarlardırda.Boreasbellibirmevsimde,Zephyrosbaşkabirmevsimdeeser,boylecedenizcileryolaçıkacaklarındaşuyadabuyonedoğruyapılacakyolculuğanezamanbaşlamalarıgerektiğinibilirler.Bu ruzgarlara tamamen ters başka ruzgarlar, fırtınalardır, sisle yuklu ani ruzgarlardır.Birdenbireçoken,yolukaybettirenkaranlıktırbunlar.Artıkyonleryoktur,gozleseçilebileceknoktalarkalmaz.Bunlarherşeyibirbirinekatanburgaçlardır.Nebatı,nedogu,neust,nealtkalır. Bu kaosu andıran deniz fırtınalarına kapılan gemiler kaybolurlar, batarlar. Işte buruzgarlar Typhon’dan dogmuştur; bunlar Typhon’un oncelikle deniz yollarında, sonra dakaradaki izleridir,evrenevurdugumuhurdur.Gerçektendekesinlikleanlaşılmayan,apansızfırtınalar sadece denizde gorulmez. Butun urunu mahveden, insan emegini boşa çıkaranfırtınalar vardır. Sabırla ekilip biçilmiş, ambarlanmış urunler yok oluverir: Typhon tamanlamıyladevasızbirderttir.IşteboyleceZeus’unzaferiylekozmostakaosgucuolarakortayaçıkanTyphon’unbutunbutunyok olmadıgını goruruz. Olymposlular onu kendi alanlarından çıkarmışlar, ama insanlarınarasına atmışlardır; orada Typhon anlaşmazlıkla, savaşla, olumle buluşmuştur. Tanrılarbaştakikarmaşadunyasınaaitolanherşeyikendialanlarındançıkarıpatmışlaramaonlarıtamamen yok etmemişlerdir, sadece kendilerinden uzaklaştırmışlardır. Işte şimdi Typhoninsanlarıkababirşiddetlekırıpgeçirir,onlarıellerikollarıbaglıbırakır.Devasıolmayanbirderttir,Yunanlarındediklerigibionakarşıeldenbirşeygelmez.

AltınÇağ:İnsanlarileTanrılarZeus evrenin tahtına oturmuştur. Dunya artık duzenlidir. Tanrılar yenilmiş, aralarındanbazıları da ustun gelmiştir. Aitherli gokte kotu adına ne varsa çıkartılmış, Tartaros’ta kilitaltına alınmış, topraga, olumluler dunyasına gonderilmiştir. Peki ya insanlar, ne gelmiştirbaşlarına?Hikaye tam olarak dunyanın kokeninden degil ama Zeus’un kral oldugu, yani Tanrılardunyasının duzene kavuştugu zamanlarda başlar. Tanrılar sadece Olympos’ta yaşamazlar,insanlarla topragı da paylaşırlar. Ozellikle, Yunanistan’da Korinthos yakınında bir ova,MekoneovasındaTanrılarileinsanlarbirarada,karışıkyaşarlar.Aynısofradayemekyer,aynımasaetrafındatoplanır,aynışolenekatılırlar.YaniTanrılarlainsanlarbiraradaykenhergunbayramdır, her gun şolen vardır. Yerler, içerler, Zeus’a ovguler yagdıranMusaları, Tanrınınmaceralarınıdinlerler.Kısaca,herşeyiyidir.

Mekone Ovası zenginligin, bollugun bulundugu bir yerdi. Orada her şey kendiligindenyetişirdi.Atasozundedenildigigibi,buraya ilişenkişiekmekeldensugoldenyaşargiderdi;çunku bu ovada bitkiler havanın ya da mevsimlerin insafına kalmamıştı. Tanrılar ileinsanların henuz ayrılmadıgı çagdı Altın Çag, ama kimi kez Kronos çagına da, Kronos ileDevler,ZeusileOlymposlulararasındakavganınbaşlamasındanoncekizamanadaAltınÇagdenildigiolurdu;Tanrılardunyasıhenuzşiddetlekarşılaşmamıştı.Barışvardı,zamanoncesibirzamandıbu.Insanlardabudunyadayerlerinialmışlardı.Nasılyaşarlardı?Iştededigimizgibi,hemTanrılarsofrasındayeralırlardıhemdebugunolumluleri,gelipgeçicivarlıkları,yaniyarın ne olacagını bilmeden gunu gunune yaşayan, dun olup bitenleri aklında tutamayan,surekli degişen,dogupbuyuyen, guçlenen, zayı layan, olenvarlıkları, insanları kırıp geçirenkötülüklerdenhiçbirinibilmezlerdi.Ozamanlardainsanlarhepgençkalırlardı,kolları,bacaklarıhiçyıpranmazdı,hepaynıkalırdı.Onlar için tamanlamıyla dogum soz konusudegildi. Belki de topraktanbiterlerdi. Belki deToprakAnaGaia,Tanrılarınasıldogurduysaonlarıdaoylecedogurmuştu.Dahadogrusu,nasıldogdukları akıllarına hiç takılmazdı, oradaydılar işte, Tanrılarla bir aradaydılar, Tanrıgibiydiler.Işteboyleceozamanlarinsanlarhepgençkalırlar,nedogumuneolumubilirlerdi.Gucutuketen,yaşlanmayanedenolanzamanınpençesindedegillerdi.Yuzlerce,hattabinlerceyıl boyunca hep delikanlı kalırlar, derken çok uzun zaman sonra, gunun birinde uyuyupkalırlar,ortayaçıktıklarıgibiyokolupgiderlerdi.Artık orada degillerdi, ama bu tam bir olum de degildi. O zamanlar ne çalışma vardı, nehastalık,nedeacı.Insanlartopragıişlemekzorundadegillerdi:Mekone’debutunyiyecekler,butun her şey hizmetlerindeydi. Yaşam Aithiopialılarla ilgili bazı hikayelerde anlatılanlargibiydi:Hergunbirguneşsofrasıinsanlarıbekler,insanlardabusofradayiyecegiiçecegiyleher şeyi hazır bulurlardı. Yiyecekler, etler sofrada pişmiş halde bekler, ayrıca bugday datopragıişlemedenkendiligindençıkardı.Enince,enuygarevyaşantısınınbutungereklerinidoga karşılıksız yerine getirirdi. Işte evvel zaman içinde insanlar boyle yaşarlar,mutlu biryaşamsürerlerdi.Kadınlarhenuzyaratılmamışlardı.DişiTanrılar,Tanrıçalarvardı,amaolumlukadınlaryoktu.Insanlarsadeceerkektiler:Hastalıkları,yaşlılıgı,olumu,çalışmayıbilmediklerigibikadınlarlabirleşmeyi de bilmezlerdi. Ne zaman ki insan çocuk sahibi olmak için kadınla, ona hembenzeyenhemdeondanfarklıolanbuyaratıklabirleşmekzorundakaldı,işteozamandogumile olum insanlıgın yakasına yapıştı. Dogum ile olum varoluşun iki aşaması oldu. Olumunolmamasıiçindoğumundaolmamasıgerekti.Mekone’de Tanrılar ile insanlar birlikte yaşarlardı, bir aradaydılar, ama ayrılık vakti geldiçattı.Tanrılar,aralarındabuyukpaylaşımıgerçekleştirdiklerindeayrılmazamanıdagelmişti.Her birine duşen onur payları, ayrıcalıklar başta şiddet yoluyla belirlenmişti. Devler ileOlymposlular arasında paylaşım, gucun, şiddete dayalı baskınlıgın onde gittigi bir savaşınsonucu gerçekleşmişti. Ilk paylaşım tamamlandıgında Olymposlular, Devleri Tartaros’ayolladılar,yeraltındakibukaranlıkhapishaneninkapılarını ustlerinekapattılar,kendileridegogun en ustune yerleştiler. Sıra aralarındaki sorunu çozmeye gelmişti. Zeus guçleri kabaşiddet kullanarak degil, butun Olymposluların rızasıyla paylaştırdı. Işte boylece Tanrılararasındapaylaşımeşitdegilsedeenazındanakraba,mutte ikolan,aynıdavayıpaylaşan,aynı

kavgayakatılanlararasındayaaçıkbirkavgasonundayabiruzlaşmasonundagerçekleşmişti.

İNSANLARINDÜNYASI

KurnazPrometheusTanrılar ile insanlar arasında yerler nasıl dagıtılmalı? Burada kaba guç kullanmakduşunulemez bile, insanlar çok zayıftır, bir iskede yok olup gidebilirler. Olumsuzler kenditurdeşleriyleyaptıklarıgibiolumlulerleanlaşamazlar.Ozamanbirtarafınguçustunlugundenyada eşitler arasındakibirpaylaşımdan ileri gelmeyenbir çozumortaya çıkar. Zeusboyledahabaşındansakat,tuhafişlemiyapabilmekiçinPrometheusadlıbirkişiyiçagırır.Tanrılarileinsanlarınpaylarımdagıtmayı,aralarındakirekabetiduzenekoymayıamaçlayanbugaripişlemeo el atacaktır. PekinedenPrometheus seçilmiştir?ÇunkuTanrılardunyasındaonunyeribirazbelirsizdir,bulanıktır,çelişkilidir.OnaDevdedenir.AslındaKronosogluIapetos’unogludur.DemekkibabasıbirDevdir.PrometheusaslındatambirDevsayılmaz,amatambirOlymposludadegildir,çunkuaynısoydangelmez.TıpkıZeustarafındancezalandırılacakAtlasgibiDevniteliğivardır.Prometheus’unasi,kurnaz,başıbozukbirkişiligivardır;herşeyieleştirir.PekiZeusnedenbuişiçinonuseçmiştir?ÇunkutamolmasadabirDevolanPrometheusDevlerlebirleşipZeus’akarşısavaşmamıştır.HattabirçokgelenektePrometheus’unZeus’ayardımettigi,egeronunverdigi ogutler, kurnaz ikirler olmasaydı, Zeus’un işin içinden çıkamayacagı anlatılır. BuyüzdenZeus’unmüttefikisayılır,amaZeus’untarafındadeğildir,kendibaşınadır,bağımsızdır.ZeusilePrometheus’unzeka,akılbakımındanortakyanlarıvardır.Herikisidekeskin,ustunzekalarıyla bilinir, Tanrılar arasında Athena’nın, insanlar arasında da Odysseus’un sahipoldukları kurnazlıga sahiptirler. Kurnaz kişi durum içinden çıkılmaz bir hal alsa bileustesinden gelir; her şey tıkandıgında bir çıkış yolu bulur, amaçlarını gerçekleştirmek içinyalan soylemekten, duşmanına tuzakkurmaktan geri durmaz; aklahayale gelebilenher turhinligi yapar. Zeus boyledir, Prometheus da. Bu nitelikleri ortaktır. Ancak aralarındakapanmayacak bir uçurum vardır. Zeus bir kraldır, bir egemendir, butun egemenligi kendieline almıştır. Bu bakımdan Prometheus Zeus’la rekabet edemez. Devler Olymposlularınrakipleriydiler;Kronosegemenkalmak,Zeusonunyerinegeçmekistiyordu.Prometheuskralolmayı aklından bile geçirmemiştir, bu konuda Zeus’la asla rekabet içinde degildir.Prometheus Zeus’un yarattıgı dunyada, payların dagıtıldıgı, hiyerarşinin, makamların,onurların,konumlarıngeregincebelirlendigiaynıdunyadayeralır,amatanımlanmasızorbirkonumdabulunur.OkadarkiZeusonuilerideyargılayacak,zincirevurdurtacak,sonradaonuserbest bırakacak, onunla uzlaşacaktır, bu bile Prometheus’un kaderinde duşmanlık ileuzlaşmaarasındakigidişgelişlerigosterir.KısacaPrometheus’unbuduzenlievrendeiçteniçekaynayanmuhalefetiifadeettiginisoyleyebiliriz.Zeus’unyerinialmakistemez,amaZeus’unkurduguduzendekısıkbirmuhalifsestir,sankiOlympos’ta,Tanrılardunyasında,birMayıs68lideridir.Prometheus’un insanlarla da ortak bir dogası vardır, onlarla işbirligi içindedir. Konumuinsanlarınkine yakındır, çunku insanlar da anlaşılmaz yaratıklardır, hem Tanrısal –baştaTanrılarlaaynıvaroluşupaylaşıyorlardı–hemdehayvansı,hayvanaozguyonlerivardır.IşteinsanlardadaPrometheus’tadaçelişkiliniteliklervardır.

Birsatrançoyunu

Sahneyi bir duşunun. Insanlarla Tanrılar her zaman oldugu gibi toplanmışlar. Zeus orada,başkoşedeyerini almış;Prometheus’tanpaylarıdagıtmasını istiyor.PekiPrometheusbununasılyapacak?Buyukbirhayvan,besilibirbogagetirtir.Buhayvanıuçedegildeikiyeayırır.Prometheus’unhazırladıgıbuikiayrıparçaTanrılarileinsanlararasındakikonumfarklılıgınıbelirleyecektir. Yani insanlar ile Tanrılar arasındaki sınır, paylaştırma biçimine gorebelirlenecektir.Prometheusneyapar?SıradanbirYunankurbantorenindeyapılanlarıelbette:Hayvankesilir,derisiyuzulur,sonraparçalanmayabaşlar.Baştauzunkemikler,dortayagınkemikleri, ostealeuka, sıyrılır; ustlerinde hiç et kalmayınca parçalanır. Bu iş bittikten sonra Prometheushayvanınbutunakkemiklerinibirarayatoplar.Bunubirpayolarakayırır,ustunuiştahaçıcıbiryaglakaplar.Işteilkpayhazırdır.Sonraikincipayıhazırlar.Prometheusbununiçinbutunkrea’yı, etleri, yenebilen butun kısımları ayırır. Hayvanın yenebilecek nesi varsa hepsinihayvanıngaster’ine,midesine,yanisumuksu,çirkin,igrençgorunumluişkembesinedoldurupikincipayıhazıreder.Iştepaylaşımboyleyapılır:Biryandasadecebeyaz,çıplakkemikleriiçerenustubeyazyaglakaplı iştah açıcı gorunen kısım, diger yanda tiksindirici bir işkembenin içine doldurulmuşama içinde yenebilen, iyi parçaların bulundugu bir pay. Prometheus bu iki parçayı getiripmasaya,Zeus’unonunekoyar.Zeus’unseçiminegoreinsanlarileTanrılararasındakisınırdaçizilmişolacaktır.Zeusbuikipayabakıp“Prometheus,senipekkurnaz,pekhinbilirdim,amaadilbirpaylaştırmayıbeceremedin”,der.Prometheusonagulumseyerekbakar.ElbetteZeushileyioncedensezmiştir,amaoyunukabuleder.Ilkinonunseçmesiistenir,odakabuleder.Hoşnutbiredaylaenguzelpayı,ustubeyazyaglakaplı,iştahkabartankısmıalır.Herkesonabakar,paketiaçar,çırılçıplakkemiklerigorur.IşteozamandansonradırkiZeusonualdatmakisteyenkişiye,Prometheus’akorkunçbirkinbeslemiştir.Aynı konu etrafındaki en az uç hikayeden ilki boyledir. Bu ilk bolumun sonunda insanlarınnasılkurbansunacakları,Tanrılarla tıpkıPrometheus’unhayvanıpaylaştırırkenyaptıgı gibinasılilişkikurabileceklerianlatılır.Tapınagındışındakisunagınustundeıtırlıbitkileryakılır,bunlardan kokulu dumanlar yukselir, sonra beyaz kemikler konulur. Tanrıların payı parlakyagla kaplanmış beyaz kemiklerdir, duman olup yukarıya, goklere dogru çıkar bunlar.Insanlarsahayvanıngerikalankısmınıalıpbunlarıgerekkızartarakgereksehaşlayarakyerler.Demiryadatunçşişleredizdiklerietparçalarını,cigerleri,digeriyiparçalarıdogrudanateşustunde kızartırlar. Kalan parçalar da buyuk tencerelere konulup haşlanır. Insanlar kimiparçaları kızartacak kimilerini haşlayacaklardır; bundan boyle kurban edilen hayvanıyiyecekler,amaTanrılarınpayını,yanikokuludumanlarıunutmayacaklardır.Bu hikaye şaşırtıcıdır, çunku Prometheus kurbanın iyi parçasını insanlara vermiş, Zeus’ualdatmıştır. Prometheus insanlara yenebilen kısmı, igrenç bir kılıf içine saklayarak verir,Tanrılaraiseyenmeyecekkısmıiştahaçıcı,ışıltılıbiryagabulayarak,bukılıfiçindesaklayıpgizleyerekverir.Paylaşımındahileyapar,çunkugorunuşaldatıcıdır.Iyi,çirkindegizlidir,kotudeguzelinkılıgınaburunur.Pekigerçekteninsanlaraeniyipayımıvermiştir?Odakesindegil.Gerçi insanlar kurban edilenhayvanın yenebilen kısımlarını almışlardır amabununnedeniolumlulerin yemege ihtiyaçları olmasıdır. Onların durumu Tanrılarınkinin tam aksidir,yaşamaları için surekli yemeleri gerekir. Insanlar kendi kendilerine yeterli degillerdir,

enerjilerini yenileyecek kaynagı dışarıdan almak zorundadırlar, aksi halde yok olurlar.Insanlarekmeklekurbanetiyerler, uzumdenyapılmışşarabı içerler.Tanrılaryemekyemekzorundadegillerdir.Neekmegi,neşarabı,nedekurbanetinibilirler.Beslenmedenyaşarlar,sadecenektarlaambrosia,yaniolumsuzlukyiyeceklerinialırlar,amabunlarsıradanbesinlerdegildir. Işte boyle, Tanrıların can kaynagıyla insanlarınki çok farklıdır. Insanların yaşamıdahaaltduzeydebirvaroluştur,guçleridealtseviyededir,zamanlainişegeçenbirguçtur.Bugucusureklicanlıtutmakgerekir.Işte,insannezamanbirişyapsakendiniyorgun,bitkin,açhisseder.BaşkabirdeyişlePrometheus’unyaptıgıpaylaştırmadaeniyipay,aslındaeniştahaçıcı gorunuş altında çıplak kemikleri saklayan kısım olmaktadır. Gerçekten de beyazkemiklerhayvanınyadainsanınendegerliyerleridir,olmeyenyerleridir;kemiklerçurumez,bedenin iskeletini oluştururlar. Et çurur, bozulur ama iskelet surekli kalan bir ogedir.Hayvanınyenmeyenkısımlarıolumluolmayankısımlarıdır;olumsuzkısımlarTanrısallıgaenyakınolanlardır.Buhikayeleri anlatanların gozundekemiklerdaha onemlidir, çunku içindeilik vardır, bu da Yunanlar için beyinle, ayrıca erkegin doluyle ilişkilidir. Ilik bir hayvanınkuşaklarboyudevamım,dogurganlıgı,soyunsurdurulmesinisaglar.Birtekkişidegil,içindebirçokçocuktaşıyanbirkişiolduklarınıgösterir.Nihayetinde Prometheus’un hilesi yoluyla Tanrılara sunulan şey aslında hayvanın yaşamkaynagıdır,oysainsanlarınaldıklarıettir,olmuşhayvandır.Insanlarhayvanınolukısımlarıylabeslenmek zorundadırlar; onları belirleyen olumluluk niteligi bu paylaşımla sabitlenir.Insanlar artık olumlu olmayan Tanrıların aksine olumludurler, gelip geçicidirler. Yiyeceginboyle paylaştırılmasıyla insanlar olumluluk muhruyle damgalanmışlardır, oysa Tanrılarsüreklilikmührünütaşırlar.BunuZeusçokiyigörmüştür.Prometheusikipayayırmış,biryanakemikleri,digeryanaetlerikoymuş,Zeusdakemikleri,hayvanın olumsuz kısmını almıştır. Ancak tıpkı etingaster’e, işkembe içine, kemiklerin deışıltılı yagın altına gizlenmiş olması gibi, her şey aldatıcı goruntuyle ortulmuş oldugundan,ZeusPrometheus’unonualdatmak istediginigormuştur. Iştebuyuzdenonucezalandırmakister. Dogal olarak Zeus ile Dev Prometheus arasındaki kurnazlık yarışında her biri birdigerini alt etmek ister, her biri tıpkı bir satranç oyununda oldugu gibi, duşmanı silahsızbırakacak, şah-mat yapacak karmaşık hamleler yapar. Yarışın sonunda Zeus kazanır, amaDevlerinhileleriyleepeyceuğraşacaktır.

ÖlümlüateşHikayenin ikincikısmındaPrometheuseyleminincezasınıçekecektir.OgundensonraZeusinsanlardan hem ateşi hem de bugdayı gizler. Tıpkı bir satranç oyununda oldugu gibi, herhamlebirdigerinekarşılıkgelir:Prometheuseti igrençbirkılıfın içine,kemiklerideenhoşgorunenkılıfıniçinegizlemişti,şimdideZeusocunualacaktır.Tanrılarileinsanlararasındapaylaştırma yapan Zeus insanlardan daha once yararlandıkları şeyleri geri alır. Daha onceinsanlarateşiistediklerigibikullanabiliyorlardı,çunkuZeus’unateşi,yıldırımateşiyukarıda,bazıagaçların,dişbudakagaçlarınınustundehepyanardı;insanlarateşi,buralardanalırlardı.AynıateşihemTanrılarhemde insanlarkullanırdı,Zeusateşibubuyukagaçların tepesinekoyardı.Boyleceinsanlartıpkıkendiligindenyetişenyiyeceklerden,tahıllardanyadasofraya

pişmişolarakgelenettennasıl rahatçayararlanıyorlarsa ateşide oylecekullanırlardı. Zeusateşi saklar, çokkotu birdurumdurbu, çunku insanlarkurbanettikleri hayvanın etini ateşolmadan pişiremezler. Olumluler yamyam degillerdi, çig et yiyen vahşi hayvanlar dadeğillerdi.Etiancakkaynatılıryadakızartılırsa,kısacapişmişolarakyiyebilirlerdi.Ateşsizkalmakinsanlariçinbirfelakettir.Zeusiçteniçesevinir.OzamanPrometheusdabirhilebulur.Hiçbirşeyolmamışgibigogeçıkar,elindebastonuylaherhangibiryolcugibidir,amabuasa,dışıyeşilbirkamıştır.Kamışınbirozelligionundigeragaçlarıntamaksiyapıdaolmasıdır. Gerçekten de agaçların dışı kurudur, ozsuyun bulundugu iç tara ları da yaştır.Aksine,kamışındışınemli,yeşil,içtara larıtamamenkurudur.PrometheusZeus’unateşindenbir tohumu,spermapuros’u,çalıpkamışın içineyerleştirir.Kamış içten içeyanmayabaşlar.Prometheusyereiner,tıpkıbastonunadayanarakgezenbiryolcugibi.Ancakdegneginiçindeateş yanmaktadır. Prometheus Tanrısal ateşin dolunu taşıyan bu ateşi insanlara verir. Ozamaninsanlardaocaklarıyakarlar,etipişirirler.AteşisaklayarakyaptıgıhamledenhoşnutbiçimdegogunustundeuzananZeusbirdenaşagıdakievlerdeışıltılargorur.O kedenkudurur.Burada Prometheus’un kurban etini paylaştırırken kullandıgı hilenin aynısını kullandıgınadikkatedelim;içerisiiledışarısıarasındakizıtlıgı,dışgorunuşileiçeridekigerçekarasındakifarklılığıkullanır.Zeus ateşle birlikte insanlardanbios’u, yaşamı da saklamıştı. Yaşam, yani yaşam besini,bugday, arpa. Zeus artık ateş vermemektedir, tahıl da vermemektedir. Kronos zamanında,Mekone dunyasında ateş dişbudak agaçlarının ustunde, insanların hizmetindeydi, tahıllarkendi başlarına bitiyorlardı, topragı işlemek gerekmiyordu. Çalışmak yoktu, ekip biçmekyoktu. Insan yiyecegini elde etmek için çalışmak zorunda degildi. Yaşamasını saglayanyiyecekleri elde etmek için ne çaba harcıyor, ne yoruluyor, ne de bitkin duşuyordu. Işteeskiden kendi başına çıkan şeyler Zeus’un istegi geregi artık zor, zahmetli hale gelmiştir.Buğdaysaklanmıştır.NasılkiPrometheusateştohumunukamışiçinegizleyipinsanlaragetirmiştir,zavallıinsanlarda işte oylece, bugday, arpa tohumlarını topragın bagrına saklamak zorunda kalacaklardır.Topragı surup tohumu ekmek, sonra da yeşermesini beklemek gerekecektir. Kısaca artıkırgatlık yapmak, ekmegi alın teriyle kazanmak gerekecektir; topragı surup tohum atmak,terlemekgerekecektir.Oteyandanhasattançıkanherşeyiyememek,sonrakiyıl içintohumsaklamakgerekecektir.Saklanantahılıdepolayabilmekiçinırgatlarınevindekuplerolmalıdır.Kışbitipdeilkbahargeldiginde,yenihasadakadarinsanlarınaçkalmamalarıiçinayrıcatahıldepolamakgerekecektir.Tıpkıateşindolu,sperma’sıoldugugibibugdayındasperma’sıvardır.Artıkinsanlarçalışarakyaşamak zorundadırlar. Ateşe yeniden kavuşurlar, ama o da tıpkı tahıllar gibi degişmiştir.Zeus’unsakladıgıateşTanrısalateşti,hepelaltındaydı,hiçsonmeyen,hiçazalmayanateşti:Olumsuz bir ateşti. Oysa şimdi insanların elinde bulunan ateş, ateşin tohumundan uremiş,“dogmuş” bir ateştir, bu yuzden de olecek bir ateştir. Ateşi canlı tutmak, ustune titremekgerekecektir. Oysa bu ateşin tıpkı olumlulerinki gibi bir iştahı vardır. Surekli beslenmezsesoner. Insanların sadece ısınmak için degil yemek için de ateşe ihtiyaçları vardır. Insanlarhayvanlarınaksineçig etyemezler,yemekyaparlar.Yemekdebelli adetlere,kurallaragoreyapılır:Yiyeceklerpişirilmelidir.

Yunanlaragorebugdayguneşinsıcaklıgıylaamaaynızamandainsanlarınçalışmasıylapişenbirbitkidir.Sonrafırıncı,bunufırındapişirir.İştebuyüzdenateşinsankültürününsimgesidir.Prometheus’un hileyle aşırdıgı ateş, tastamam “teknik” bir ateştir; işte bu ateş insanlarıhayvanlardanayıran,onlarınuygarozelliklerinikutsayanaklıngostergesidir.Bununlabirlikteinsanlardaki ateş, Tanrılardaki ateşin aksine, canlı kalmak için beslenmelidir, ayrıca eldenavuçtan çıktıgında hiç kimse onu durduramaz.Her şeyi yakar atar, sadece ustune konulanyiyecegidegil,evleri,şehirleri,ormanlarıda;açgozlubirhayvanadoner,açtır,doymakbilmez.Ateşin alabildigine çelişkili niteligi insanın ne denli kendine ozgu oldugunu gosterir; ateşinsanınhemTanrısal koklerden geldigini hemdehayvansı yonleri oldugunu gosterir, tıpkıinsangibiodahemTanrıyahemdehayvanaçekmiştir.

PandorayadakadınınyaratılışıHikayeninbittiginisanacaksınız,amadegil.Işteuçuncubolum.Insanlaruygarlıksahibiolmuş,Pometheusonlaraherturteknigivermiştir.Ondanonceinsanlarmagaralardakarıncalargibiyaşarlar, bakarlar ama goremezler, duyarlar ama dinlemezlerdi, hiçbir işe yaramazlardı.Derken,Prometheussayesindehayvanlardan,Tanrılardanfarklı,uygarvarlıklaroldular.AncakZeusilePrometheusarasındakikurnazlıkyarışıbitmemiştir.Zeusateşisaklamış,Prometheusçalmıştır. Zeusbugdayı çalmış, insanlar ekmekyapmak için çalışmak zorundakalmışlardır.Ancak Zeus henuz tatmin olmamıştır, çunku duşmanını henuz tastamammat edemediginiduşunur.Zeushepyaptıgıgibikeyi lekahkahaatar,onayenibiroyunedecektir.Işteuçuncusahne.Zeus Hephaistos’u, Athena’yı, Aphrodite’yi, ayrıca Horalar (Horai), gibi ast Tanrıçalarıtoplantıyaçagırır.Hephaistos’abalçıgasukatmasını,buçamuruparthenos,kadın,yadadahadogrusuevlilikçagınagelmişamahenuzevlenmemiş,ozelliklehiçdogurmamışbirgençkızbiçimine getirmesini ister. O zaman Hephaistos bir tasvir, bir heykel yapar; Hermesguzelligiyle,zarafetiyleparlayantasviricanlandırır,onainsanıngucunu,sesini,ayrıcaileridekarşımıza çıkacak başka ozellikleri verir. Daha sonra Zeus, Athena ile Aphrodite’den onugiydirmelerini, kadın bedenine uyan giysiler, susler, takılar, taçlarla guzelligini daha daartırmalarını ister. Athena tıpkı bu hikayenin ilk bolumunde kemiklerin ustunu kaplayanparlak,beyazyaggibi ışıltılı,muhteşemgiysilergiydirir.Gençbakireheryonuyleyakıcıdır.Hephaistos tasvirin başına bir gelin duvagıyla taç koyar. Bu taçta dunyanın butunhayvanlarının, kuşların, balıkların, kaplanların, aslanların resmedildigi susler vardır. Gençkızınalnıbutunhayvanlarındiriligiyleparlar.Oylebirkızkibakmayadoyumolmaz,birafet,insanınyüreğinihoplatanbirtaumaidesthai,birharika,biriçimsu...Işte ilk kadın yaratılmıştır, butun Tanrıların, butun insanların karşısında durmaktadır.Sonradanyapılmışbirkuklaolsada,kadınınsuretinegoreyapılmamıştır,çunkuhenuzkadınyoktur.Ilkkadındırbu,kadınınilkornegidir.Dişileroncedevardı,çunkuTanrıçalarvardı.Budişiyaratıkparthenosgibi,olumsuzTanrıçalarınmodelinegoreyapılmıştır.Tanrılartopraklasudan bir yaratık yaparlar, içine bir insanın gucunu,stenos’u, bir insanın sesini,phone’yikoyarlar.AncakHermesagzınayalancı sozcukleri, aklınacin ikirleri, içinehırsızlıkhuyunukoyar. Ilkkadın, “kadınsoyunun” turedigibu ilkkadın, tıpkıkurbanpaylarıgibi,kamışgibi

aldatıcıbirdışgorunuşesahiptir.Kadınabakıncagozlerimizkamaşır,donakalırız.OlumsuzTanrıçaların guzelligini taşır, goruntusu Tanrısaldır. Hesiodos da oyle der, kadın aklımızıbaşımızdan alır. Takılarla, taçla, giysilerle, ortulerle daha da belirginleşen guzelligi başdondurucudur. Ondankharis, sonsuz çekicilik yayılır; onabakanı kendinebaglayan, emrinealanbir ışıktırbu.Kadınınkham’i sonsuzdur,pollekharis’tir,çoktur. Insanlar,Tanrılaronunçekiciliginedayanamazlar.Oteyandankadınıniçindebaşkaşeylergizlidir.Sesionunerkeginyoldaşı,erkegineşiolmasınısaglayacaktır.Birliktekonuşacaklardır.Ancaksoz,kadınagerçegisöylesin,duygularınıdilegetirsindiyedeğil,yalansöylesin,hislerinisaklasındiyeverilmiştir.Butun kotulukler Gece’nin soyundan turemişti: Olum, cinayetler, katliamlar, Erinysler. Oteyandan “aldatıcı ya da baştan çıkarıcı sozcukler”, “aşk birlikteligi ya da şe kati” de aynısoydandı.Aphroditedogardogmazyanındaaldatıcısozlerileaşkınçekiciliginidegetirmişti.En karanlıkla en aydınlık, mutlulugun aydınlıgıyla kavgaların karanlıgı bu aldatıcı sozlerin,baştan çıkarıcı aşkın içine gizlenmiştir. Aphrodite gibi ışıltılı, Gece’nin çocugu gibi yalanladolanla yogrulmuş Pandora işte boyledir. Zeusbuparthenos’u Tanrılar için degil olumluleriçinyaratmıştır.Zeuskavgaileşiddetiinsanlarınarasınaatıpbunlardannasılkurtulduysabudişiyaratığıdaöyleceinsanlarınarasınagönderecektir.Prometheus bir kez daha yenilmiştir. Korumak istedigi zavallı insanların başlarına gelenbelayı hemencecik anlar. Adından belli, Pro-metheus, her şeyi onceden anlayan, ongorendemektir. Oysa kardeşiEpi-metheus, her şeyiepi, sonradan anlayan, çok geç goren, hepyenilen,hayalkırıklıgıyaşayan,işleringidişatınıkestiremeyendir.Bizler,bizzavallıolumluler,herzamanbirazPrometheusbirazEpimetheusolmuşuzdur;ongoruruz,planlaryaparız,amaçogunlukla işler bekledigimizin aksine gider, apansız yakalanırız, elimiz kolumuz baglanır.OysaPrometheusneolupbiteceginianlar,kardeşiniuyarır,derki: “DinlebeniEpimetheus,egerTanrılarsanabirhediyegonderirlerse,sakınalma,neredengeldiyseorayagerigonder”.Epimetheus almayacagına yemin eder. Tanrılar en çekici varlıgı ona gonderirler. IşteTanrıların insanlara armaganı Pandora onun onundedir. Kapısını çalar, Epimetheus kapıyıaçar, gozleri kamaşmış, buyulenmiş biçimde hediyeyi alır. Ertesi gun evlenirler, Pandorainsanlardanbirinineşiolur.İştebütünacılarböylebaşlar.Artık insanlar çifttirler, artık sadeceeril cinsyoktur. Insanlar soylarınındevamı için, iki zıtcinsten oluşmuşlardır. Kadın, Tanrılar tarafından yaratıldıgı andan itibaren insanlar artıkkendiligindenvarolmazlar,oandansonraonlarıkadınlardoguracaklardır.Olumluleruremekiçinçiftleşmekzorundadırlar.Budurumzamanınakışınıtamamendeğiştirir.Yunan hikayelerine gore neden ilk kadın Pandora, aklınca cin ikirli, kalbince hırsızdır?Hikayenin ilk iki bolumuyle ilgilidir bu. Insanlar artık eskisi gibi ne bugdayı ne de ateşizahmetsizce, kendiliginde elde edebilmektedirler. Çalışma artık varoluşun bir geregiolacaktır; insanlar zor, zahmetli, igreti bir hayat surerler. Surekli sıkıntı içindedirler. Koylutarlasında ter doker, ama pek fazla urun alamaz, insanlar asla yeterince mal mulkedinemezler; bu yuzden gereginden fazlasını tuketmemek için tutumlu, dikkatli olmalıdır.OysaPandoratıpkıondançıkmabutunkadıngenos’u,soyu,gibihiçbirzamantatminolmaz,hepfazlasınıister,yetinmez.Eldeolanla,azlayetinmesinibilmez.Doymak,tıkabasadoymakister.Hermes’inonuniçinekoyduguhainlikboyleortayaçıkar.Hainligiikiturludur.Hainliginilki yiyecekle ilgilidir. Pandora’nın korkunç bir iştahı vardır, surekli tıkınır, surekli sofrada

olmalıdır.BelkideAltınÇagda,MekoneOvası’nda,insanlarınsureklisofrabaşındaoldukları,zahmetçekmedikleriozamanıanımsamaktayadahayaletmektedir.Kadınınbulunduguherevde doyurulmaz bir açlık, kasıp kavuran bir açlık kol gezer. O evde her şey tıpkı bir arıkovanındaoldugugibidir.Biryandasabahınilkışıklarıylabirlikteuçupgiden,butunçiçeklerekonupbaltoplayan,topladıklarınıkovanagetirenarılarvardır.Oteyandakraliçearılarvardır;onlarkovandanhiççıkmazlar,asladoymazlar.Çalışkanarılarındışarıdasabırla topladıklarıbalınhepsini tuketirler. Insanlarınevlerindedeaynı şeygeçerlidir;biryanda tarlalarda terdoken,topragısurmek,tohumuekipbiçmekiçinçırpınanerkeklervardır,oteyandaevdetıpkıkraliçearılargibiürünüsilipsüpürenkadınlar.Sadecebutun urunuyalayıpyutmaklakalmazlar,birdeerkegibunun içinbaştançıkarırlar.Kadınınistedigişeykilerdir.Aldatıcısozleri,cin ikirleri,gulumsemeleri,Hesiodos’unyazdıgıgibi “suslu puslu bedenini” ustalıkla kullanır, genç bekara butun baştan çıkarıcı oyunlarısergiler, çunku gozu bugday ambarındadır. Her erkek tıpkı Epimetheus gibi, gozlerikamaşmış,görüntükarşısındabüyülenmişbirhaldeyakasınıkaptırır.Kadınınodoymakbilmeziştahıyuzundenkileriasladolduramayankocanınsaglıgıbozulur,dahasıkadınlardamahvedicibircinseliştahdavardır.Klytaimnestrayadakocalarınıaldatandiger unlu kadınlar, gozlerini evin varlıgına dikmiş hainler olduklarını kendi agızlarıylasöylerler.Elbettebuhainlik,buköpeksihuy,cinselanlamdadaanlaşılmalıdır.Yunanlaragoreeniyileri,enolçuluolanlarıdadahil,butunkadınlardaortakbirozellikvardır:Çamurlasudanyaratıldıklarıiçinnemlibirevreneaittirler.Erkeklersesıcaga,kuruluga,ateşeyakınbiryapıdadırlar.Kimimevsimlerde ozelliklecehennemsıcaklarınınoldugumevsimlerde,kopekmevsiminde(canicule,çn.),gokteSirius,Kopekyıldızı,yereyakıngorunur;guneşiletoprakbirbirineçokyakınken,havalarçoksıcakkenerkeklerkuruolduklarındanbitkinduşerler,yorulurlar.Aksinekadınlar nemli olduklarından açılırlar. Kocalarından surekli karınlarını dolu tutmalarınıbeklerler.PrometheusZeus’unateşiniçalmayacuretetmiş,karşılıgındaçalıpçırpan,yakıpyıkanateşleaynı anlamdaki kadını, Zeus’un insanları mahvetmek için yarattıgı Pandora’yı almıştır.Gerçekten de kadın, kocasını gunbegun yakan, kurutan, zamanından once yaşlandıran birateştir. Pandora, Zeus’un evlere yerleştirdigi, herhangi bir ateşin yakılmasına gerekduymadaninsanlarıyakanbirateştir.Çalınanateşinkarşılıgındaçalıpçırpanateşverilmiştir.Bukoşullardaneyapılabilir?Mademkikadınsadecekopeksi,hainbiryaratık, “suslupuslubedeniyle”gozubugdayambarındakibiryalancı,kocalarınıyaşlandırıpoldurenbiryaratıktır,o zaman erkekler de kadınlara ilişmeyiversinler. Ama işin içi başka dışı başkadır. Kadınyemeye, çiftleşmeye olan hayvansı iştahıyla birgaster’dir, bir karındır, şişgobektir. Biranlamda insan ırkının hayvansılıgını temsil eder, onun hayvansı yonudur. Gaster’dir,kocasınınbutunzenginliginiiçeder.Prometheusinsanlariçinayırdıgıkurbanpayınıokuzungaster’iiçinetıktıgındapekakıllıcabirişyaptıgınısanıyordu.Buradadakendikazdıgıkuyuyaduşmuştur. Artık çelişki şudur: Eger insan evlenirse yaşamı kesinkes bir cehennemedonecektir,elbetteçokiyibirkadınaduşmediyse,kibudaçoknadirdir.Demekkiaileyaşamıbir cehennemdir, burada kotulukler birbirine eklenir. Aksine erkek evlenmezse mutlu bir

yaşamı olabilir, her şey yeterince vardır, hiçbir eksigi olmayacaktır, peki ama olum vaktigeldiginde butun biriktirdikleri kime kalacaktır? Varlıgı çarçur olacak, pek de sevgibeslemediğikonukomşuyapayedilecektir.Kısaca,evlensebirtürlü,evlenmesebirtürlü.Kadınçifttir.Kocasınınzahmetle,terdokerek,çalışıpdidinerekgetirdigibutunurunleriyutanbirkarındır,amabirerkeginsoyunusurdurenşeyi,çocuguuretendeaynıkarındır.Kadınınkarnı insan yaşamının çelişkili olarak geceyle eş yonunu, bitkinligi ama aynı zamandaAphrodite’yleeşolanyanını,yenidollergetirenkısmınıaçıklıgakavuşturur.Kadınyokedeniştah,amauretendogurganlıktır.Kadın,varlıgımızınbutunçelişkileriniozetler:Ateşgibiodainsanaozgudur,çunkusadeceinsanlarevlenirler.Evlilikinsanlarıdigerhayvanlardanayırır;hayvanlarsatıpkıyemebiçimlerigibirastgele,yerliyersizçiftleşirler.Demekkikadın,uygaryaşamın da işaretidir; ustelik olumsuz Tanrıçaların suretinden yaratılmıştır. Bir kadınabakıldıgındaAphroditegorulur,Hera,Athenagorulur.Biranlamdaguzelligi,buyuleyiciligiyle,kharis’i ileyeryuzundeTanrısalbirvarlıktır.KadıninsanyaşamınınhayvansılıgıylaTanrısalyonunu birleştirir. Tanrılar ile hayvanlar arasında gider gelir, ki bu da insanoglunun birözelliğidir.

AkıpgidenzamanHikayemizi yeniden akışına bırakalım. Pandora Epimetheus’un evine girer, insanın ilk eşiolur.Zeus,Pandora’nınkulagınaneyapmasıgerektiginifısıldar.Epimetheus’unevindetıpkıdigerYunanırgatlarınınevindeoldugugibidizidizikupvardır;bunlararasındabuyukçebirtanesinehiçkimsedokunmamalıdır.Pekineredengelmiştirbukupburaya?DerlerkibunuorayaSatyrlergetiripbırakmışlardır,amabukesindegildir.GunlerdenbirgunEpimetheusevdeyokken,ZeusPandora’nınkulagınafısıldar,kupuaçmasını,amahiçbeklemedenkapagınıtekrar kapatmasını ister. Pandora oyle yapar. Dizi dizi kuplere yaklaşır. Bunların kimindeşarap, kiminde bugday, kiminde yag vardır, butun yiyecek içecek kuplere doldurulmuştur.Pandora araya gizlenmiş kupun kapagını açar, butun kotulukler, butun kotu şeyler anındadışarı çıkar, evrene dagılır. Pandora kapagı kapattıgında içerde bir tek elpis, umut, olmasıistenenşeykalır;elpisdışarıçıkmayafırsatbulamamıştır.Işteboyle,butunkotuluklerPandorayuzundenevrenedagılmıştır.Pandora’nınvarolmasıbilebaşlıbaşınabirkotulukken,şimdidekapagıaçılankuptendigerkotuluklerdışarıfırlamıştır.Nedir bu kotulukler? Binlerce, on binlercedir; yorgunluk, hastalıklar, olum, kazalar...Kotuluklerin ayagı tezdir; çabucak, surekli yer degiştirirler, her yone giderler, dur durakbilmezler. Gorunuşu guzel, sesi hoş Pandora’nın aksine, gorunmezler, biçimleri yoktur,duyulmazlar. Zeus, insanlar onlara karşı onlem akmasınlar, onları alt edemesinler diyekotuluklerinbellibirşekillerinin,duyulabilirseslerininolmasınıistememiştir.Insanoglununigrenç gorecegi, koşe bucak kaçacagı kotulukler gorunmeyenler, fark edilmeyenlerdir.Gorulen, işitilenkotuluk, yani kadınguzelliginin, tatlılıgının altına gizlenmişkotuluk, insanıkorkutmak yerine çeker, baştan çıkarır. Insan varlıgının bir ozelligi de gun ışıgındakigoruntulerilegerçeklerarasındakiuyuşmazlıktır.IşteZeus’unPrometheushilelerineverdigikarşılıklardansonrainsanlarbuhalegelirler.Prometheus yakasını kurtaramaz, çunku Zeus onu gok ile yer arasında bir dag başına, bir

kazıga baglamış, zincire vurmuştur, insanlara olumlu yiyecegi, eti veren Prometheus’unkendisiZeus’unkuşunayemolmaktadır;bukuşZeus’unyıldırımınıtaşıyan,yenilmezgucunelçisikartaldır.Iştekurbanedilen,etindenetkoparılan,Prometheus’unkendisiolursonunda.Zeus’unkartalıhergunonuncigerinigagalar,yerbitirir.Geceboyuncacigeryenidençıkar.KartalhergunPrometheus’unetiylebeslenir,hergecekurbanınetiyerinegelir;ertesigunkartalavınıilkhaliyleyenidenbulur.Buboylesurupgider.TakiHerakles,Zeus’unrızasınıalıpdaonukurtarıncayadek.Prometheus,KentaurKheiron’uoldurmesikarşılıgındaolumsuzlukkazanacaktır. Kheiron, Akhilleus’u, diger başkalarını da tastamam kahraman olarak egitenuygarlaştırıcıdır; gunun birinde yaralanır, hasta duşer, yarası iyileşmez, olmek ister amaolemez. Degiş tokuş yapılır. Boylece olum Kheiron’a, onun olumsuzlugu de Prometheus’averilir.Herikisidekurtulmuştur.Prometheus işledigi gunahın aynısıyla cezalandırılmıştır. Olumlulere eti, kurban edilenhayvandakien ozelparçayı, cigeri vermek istemiştir; iştebuyuzdenTanrılarınbirkurbanıkabuledipetmediklerinianlamakiçinkurbanıncigerinebakarlar.YinePrometheus’uncigeriZeus’unkartalıiçinenguzelkurbanetihalinegelir.BukartalTanrısalyıldırımınsimgesidir,yıldırım gonderen Zeus’un ateşini taşır. Işte boylece Dev Prometheus’un çaldıgı ateş geridöner,sofrasınıonunciğeriüstünekurar,biteviyeyenilenenbirşölendenpayınıalır.Ustelik anlamlı bir ayrıntı daha vardır. Prometheus belirsiz bir kişiliktir, Tanrılardunyasındaki yeri belirli degildir. Bu her gun yenen, her gece yeniden yerine gelen cigerhikayesi uç ayrı zamanın, uç ayrı yaşam turunun oldugunu gosteriyor. Ilkin hiçbir şeyindegişmedigi,herşeyinhalihazırdabulundugu,hiçbirşeyinkaybolmadıgıTanrılarınzamanı.Sonra,hepaynıyonedogrugideninsanlarınçizgiselzamanı:Insandogar,buyur,yetişkinolur,yaşlanır, olur. Yaşayan butun canlılar buna tabidir. Platon’un dedigi gibi duz çizgi halindeilerleyenzamandırbu.Prometheus’uncigerininaklagetirdigiuçuncubirzamandahavardır:Daireselyadazikzaklızamandırbu.Ayıngorunupkayboluşugibi;buyuyen,kaybolansonrayeniden dogan, sonsuza kadar hep oyle kalan bir zaman. Prometheusçu zaman yıldızlarınhareketlerinebenzer,yanidaireseldir,zamandabunlaragoreolçulur.BuneTanrılarınsonsuzzamanınedeyeryuzununsurekliaynıyonegidenzamanıdır.Filozo larbuimgeyihareketsizsonsuzlugun hareketli imgesi olarak gorurler. Prometheus da, tıpkı yenilenen cigeri gibi,insanlarınçizgiselzamanıileTanrılarınsonsuzvarlıgıarasındagidergelir.Onunbuhikayedeaçıkçaikiaradakaldıgıgoruluyor.Dahasıgokileyerarasında,birdireginortasına,tamortayere baglanmıştır: Duzenli bir kozmosta henuz zamanın olmadıgı, Tanrılar ile insanlarınbirlikte yaşadıkları, olumun olmadıgı, olumsuzlugun hukum surdugu çok uzak bir çag ileolumlulerin çagı, Tanrılardan ayrılmış, olume mahkum, geçip giden zamanda yaşayaninsanların çagı arasındaki buluşma noktasını temsil eder. Prometheus’un cigeri yıldızlarabenzer;Tanrısalsonsuzlugaahengini,olçusunu,duzeniniveren,boylecedeTanrılardunyasıileinsanlarınkiarasındaaracırolüoynayanyıldızlarıandırır.

TROYASAVAŞI

Giraudoux’nun soylediginin aksine Troya Savaşı pekala olmuştur. Bu savaşı işleyen şairHomeros’unardındanaynıhikayeyianlatmakneyeyarar!Olsaolsakotubirozetolabilir.Belkisavaşınnedenlerini,neanlamageldiginihikayeetmekdahadogruolur!Çarpışmanınkokleriçokuzaklaragider.Anlayabilmekiçinolumlulerinyaşadıgıbudramınkokenindeyeralanbazıdaglaradogruyolaçıkmamızgerekir.Yunanistan’daPelionvardır,ayrıcaTroya’daIdaDagı,Sparta’da Taygetos Dagı vardır. Bunlar çok yuksek daglardır, yani Tanrılar ile insanlararasındakimesafeninenazaindigiyerlerdir;buradaolumlulerileolumsuzlerarasındakisınırtamamen yok olmasa da, silikleşir. Tanrılar ile insanlar arasında alışverişlerin yapıldıgı daolur. Kimi kez Tanrılar kurtulmak istedikleri butun kotulukleri, butun felaketleri yerleşmişolduklarıTanrısal,ışıklıalandançıkarıpinsanlara,insanlarındunyasınatemelliyollamakiçinbuyakınlıktan,zirvedekibuluşmalardanyararlanırlar;TroyaSavaşı’ndaolduğugibi.IşteherşeyPelionDagında,PhthiakralıPeleusileNereuskızıThetis’indugunlerisırasındabaşlar. Tıpkı zarif, iyiliksever varlıklarıyla suların yuzeyini, deniz diplerini dolduran elli kızkardeşi gibi Thetis de Nereus’un, “deniz ihtiyarının” kızıdır. Nereus, Gaia’nın Uranos ilebirlikte evrenin başlangıcında yarattıgı deniz dalgası Pontos’un ogludur. Nereus kızlarıanneleriDorisyoluylaOkeanos’a, evreni sularının çemberiyle çevreleyenokozmik ırmagınsoyuna baglanırlar. Thetis belki de Amphitrite’yle birlikte Nereus kızlarının en gozdesidir.Tıpkı diger deniz Tanrıçaları gibi inanılmaz bir kılık degiştirme gucune sahiptir. Butunbiçimleregirebilir,aslan,ateş,palmiye,kuş,balıkolabilir.Kılıgınagirebilecegişeylerinlistesiepeyuzundur.DenizTanrıçasıoldugundansugibiakışkandır,hiçbirbiçimehapsolmaz.Herzamanbirbiçimdendigerinegeçebilir;tıpkıavuçtankayıpakansugibieleavucasıgmaz.BuTanrıça belki de olaganustu degişkenligi, karşı konulmaz akışkanlıgı sayesinde YunanlarıngozundesadecebirkaçTanrıdabulunanbirgucu temsileder.OrneginZeus’un ilkevlendigiTanrıçaMetisdeboyledir.DahaonceanlattıgımızgibiZeusMetis’ledigerTanrıçalarlayaptıgıgibi sadece birleşmekle kalmamış, onu ilk eşi yapmıştır, çunku ondaki inanılmaz esneklik,akışkanlık,kıvraklıkgununbirindeondandogacakçocugadageçebilir,buçocukdaZeus’unbaşınabelaolabilirdi.IştebuyuzdenZeuskurnazdavranmış,MetishamilekalırkalmazZeusonuyutmuş,kendiiçinehapsetmiştir.Metis’intemsilettigikıvrak,ustalıklıguçartıkZeus’unkişiligiiçinehapsolmuştur.Buyuzdendogacak çocuk ileride babasına ustun gelemeyecektir. Insanlardakinin tam tersi sozkonusudur: Insan ne kadar guçlu olursa olsun bir zaman gelir gucu tukenir, yaşlılık çoker;derken dogurdugu çocuk, dizinin ustunde hoplattıgı, besleyip buyuttugu yavrucugubabasındandahaguçluolur,onunyerinegozdiker.OysaZeus’unkurupduzenledigiTanrılardünyasındaonutahttanindiripyerinegeçebilecekhiçkimse,hiçbirşeykalmamıştırartık.Thetisdonuşebilme,kılıktankılıgagirmeyetenegiylegozalıcı,başdondurucubirTanrıçadır.IkibuyukTanrıaşıktırona:ZeusilePoseidon.Aralarındabirturluanlaşamazlar,herikisideonunla evlenmeyi kurar. Tanrılar dunyasında Zeus ile Prometheus’u karşı karşıya getirençatışmada,Dev’insonanasakladıgıbirsilah,birkoz,sadeceonunbildigibirsırvardır:EgerZeusisteginekavuşursa,egerThetisilebirleşirse,birgunonunçocugudaZeus’unKronos’a,Kronos’un da Uranos’a yaptıgının aynısını yapacaktır. Tanrısal dunyada kuşaklar savaşı,yaşlılarla gençlerin savaşı, baba ile ogulun savaşı yeniden başlayacak, ama bu kez Zeus’unevrenin efendisi olarak kurup sarsılmaz olmasını istedigi bu evrene sonsuza dek

yerleşecektir.Zeus sırrı nasıl ogrenmiştir? Bir hikayeye gore Prometheus, Zeus ile uzlaşmış, Dev sırrıaçıklamayıkabuletmiş,HeraklesdeTanrılarkralınınistegiuzerineonuserbestbırakmıştır.Işte boylece Zeus tehlikeyi ogrenmiştir, Poseidon da ogrenir. O zaman Tanrılar Thetis ilebirleşmektenvazgeçerler.Thetissonsuzadekbakirekalacak,aşkı tatmayacakmıdır?Hayır,Tanrılar iyilik yapmayı severler, zamanı geldiginde yeri gençlere bırakmayı gerektiren buyazgıyıinsanlardunyasınaatıpkurtulmuşlardır.Thetis,onudoguranıheralandageçecek,heraçıdanolaganustubirolumludoguracaktır:Insanlardunyasındasavaşçıerdemlerinzirvesinitemsileden,iyi,erişilmez,ornekbirkahraman.Kimolacaktırbuçocuk?ThetisilePeleus’unogluAkhilleus.BaşlangıcıbuolayabaglıTroyaSavaşı’nınenbuyukkahramanlardanbirideoolacaktır.

Peleus’unevliliğiZeusileTanrılaroybirligiylePhthiakralıTesalyalıPeleus’unThetisileevlenmesigerektiginekararverirler.Tanrıçanınrızasınasılalınmalıdır?Birkraldaolsabir olumluyleevlenmeklehiçbir şey yitirmeyecegine nasıl ikna etmelidir onu? Bir Tanrının bir başkasını boyle birevlilige zorlaması yakışık almaz. Demek ki Peleus’un eşini elde etmek için kendi başınınçaresine bakması, tıpkı deniz Tanrıçalarını dizginleyen, onlardan istediklerini alan digerkahramanlar gibi davranması gerekmektedir. Bin bir kılıklı Proteus’la kahramanca savaşanMenelaos da boyle yapmıştır. Işte Peleus, Thetis’i kaçırmalı, onu yolunca yordamıncadenizdençıkarıpevine,saraya,evlenipkocasıylamutluolacağıyuvasınagötürmelidir.Gunlerden bir gun Peleus deniz kıyısına gelir. Thetis ortaya çıkar, Peleus ona seslenir,kollarındanyakalar,kendinedogruçeker.Thetiskaçmak içinherkılıgagirer.Peleus’udahaonceuyarmışlardır:Bukılıktankılıgagiren,kıvrakdenizTanrıçalarınakarşıyapılacaktekşeyonları sımsıkı sarmak, kollar arasına hapsetmektir. Tanrıçayı kolları arasına alması, sıkıcakavraması, girdigi kılık ne olursa olsun oylece tutması gerekmektedir; Tanrıça ister birdomuz,isterguçlubiraslan,isteryakıcıbirateş,istersesuolsun,kollarınıgevşetmemelidir.IşteozamanTanrıçagirebilecegikılıklarınhepsinegiripçıkar,yenildiginianlayıppeseder.Butunkılıklaragiripçıktıktansonrailkhaline,genç,guzelTanrıçahalinegeridoner:Tanrıçayenilmiştir.Thetis’ingirdigiensonkılıkmurekkepbalıgıdır.Ogunbugundurbuyere,denizedogruilerleyenburuna,PeleusileThetis’inevlenmedenonceboguştuklarıoyereSepias,yanimurekkep balıgı burnu denilmiştir. Neden murekkep balıgı? Çunku bu balık yakalanacagızamanyadabirdenizcanlısıonutehditettigindesuyamurekkepsalar,bumurekkepdeonutamamengizler,balıkkendiyarattıgıkaranlıgıniçindekaybolur,yokolurgider.Thetis’insonçaresidir bu, tıpkı murekkep balıgı gibi onun da murekkep salması gerekir. Bu kapkaramurekkep içinde Peleus iyi direnir, elindekini bırakmaz, nihayet Thetis pes eder. Onunlaevlenecektir.DugunPeliontepesindeyapılır.BudagsadeceTanrılarla insanlarıbirbirlerineyaklaştıran, onları eşit bir alışverişle birleştiren bir dag degildir. Tanrılar Peleus’a birTanrıçayla birleşme ayrıcalıgını verirler ama evlilikle dogabilecek, onların hoşlanmayıpinsanlarındunyasınaatmakistedikleritehlikelerideyanınakatarlar.ButunTanrılartoplanır,Olympos’tan,AitherligöktenPelion’unzirvesineinerler.Düğünoradayapılır.

Dag sadece Tanrılarla insanların karşılaştıkları yer degildir, ayrıca belirsiz bir yerdir,Kentaurların,ozellikleenyaşlısı,enbilgilisiolanKheiron’unmekanıdır.Kentaurlarbelirsizbirdurumda, anlaşılmaz bir konumdadırlar: Başları insan başıdır, boyunları, govdeleri attır.Vahşi hayvanlardır bunlar, insanın astıdırlar, acımasızdırlar; içip içip kadınları dagakaldırırlar.Oteyandantamaksineinsanınustundedirler,çunkuKheirongibidigerKentaurlarda genç bir oglanın gerçek bir kahraman olabilmek için ozumsemesi gereken bilgeligi,cesareti, diger butun erdemleri temsil ederler: Avlanmak, butun silahları kullanmak, şarkısoylemek,dansetmek,duşunmek,hepkendinehakimolmak.IşteKentaurKheirondabirçokçocuga,buaradaAkhilleus’adabunlarıogretecektir.IştedugunTanrılarıninsanlarlakarıştıgı,hayvansı ama aynı zamanda insanustu hayvanların bulundugu bu yerde yapılır. Dugunşarkısını Musalar soylerler; her Tanrı bir hediye getirir. Peleus’a dişbudaktan bir mızrak,Hephaistos’un eliyle dokulmuş bir zırh, iki olaganustu, olumsuz at, Balios ile Ksanthos’uarmagan ederler. Bu atlara kimse yetişemez, ruzgar gibi hızlı giderler, kimi kez kişnemeyibırakıp konuşurlar: Ozel anlarda, savaş meydanında Tanrıların insanlar için hazırladıklarıolumyazgısıgerçekleşecekkenbuatlarinsangibidilegelirler,gelecektenhaberverensozlersoylerler; sanki çok uzaktaki Tanrılar oracıktalarmış, iki atın agzıyla konuşurlarmış gibi.Akhilleus ile Hektor’un kavgasında Hektor yenilip olunce atlar dile gelecek, Akhilleus’aseslenecekler,yakındaonundaöleceğinisöyleyeceklerdir.Tanrılar, Peleus’un dugununde sevinç içinde, şarkılar, danslar arasında eglenip comertçehediyelersunarlarken,Pelion’adavetsizbirmisafirgelir:Düzensizlik,kıskançlık,KinTanrıçasıEriş. Davet edilmemesine karşın elinde olaganustu bir hediyeyle, dugunun orta yerindeçıkagelir.Buhediyesevilenkişiyeduyulantutkuyubelirtenaltınbirelmadır.ŞolendekibutunTanrılar bir yanda, getirilen hediyeler bir yanda, Eriş bu muhteşem hediyeyi şolenin tamortasınaatar.Ancakmeyveninustundebirşeyyazmaktadır:“Enguzele”.ElmanınkendisininhakkıolduğunusöyleyenüçTanrıçaçıkar:Athena,Hera,Aphrodite.Pekikimalacaktırelmayı?Bualtınelma,buparlak, ışıltılı, olaganustumucevherorada,Pelion tepesindedurmaktadır,biri ona sahip olacaktır. Tanrılar ile insanlar toplanmışlar, Peleus, Thetis’i butun hilelerinekarşınkollarınınarasınahapsetmeyibaşarmıştır.Işteoandabuelmaortayaçıkmıştır,TroyaSavaşı da bu yuzden çıkacaktır. Bu savaşın kokleri sadece insanlık tarihinin rastlantılarınadegil, Tanrılar ile insanlar arasındaki ilişkilerin niteliginden kaynaklanan çok karmaşık birdurumadabaglanır.Tanrılaryaşlanmayı,izleyenkuşaklarlakavgayıistemedikleriiçinbunlarıinsanlarayonlendirmişler,ayrıcaonlaraTanrısaleşlerdevermişlerdir. Iştebutrajikdurumboyle ortaya çıkar: Insanlar dugun yaparlar, ama cenaze toreni de yapmak zorundakalacaklardır.Evliligin,farklıikivarlıgın,erkekilekadınınuzlaşmasıiçindebiryandaayıran,zıtlaştıranSavaşTanrısıAres,digeryandauzlaştıran,birleştirenAphroditevardır.Aşk,tutku,baştan çıkarma, tensel haz işte bu şiddetin, duşmanını alt etme isteginin diger yuzleridir.Cinslerin birleşmesi kuşakların yemlenmesini saglamış, insanlar uremişler, toprak buevliliklerin urunleriyle surekli dolmuştur, ama bu sefer de aşırı kalabalık olmayabaşlamışlardır.Yunanlar, Troya Savaşı’nın nedenleri için derler ki aslında insanlar kitleler halindeçogalmışlar, Tanrılar da onların kuru gurultusunden kurtulmak, yeryuzunu temizlemekistemişlerdir. Tıpkı Tanrıların tufan gondermeye karar verdiklerini anlatan Babil

hikayelerindekigibi, insanlarfazlagurultuçıkarmaktadırlar.Tanrılarıngeriçekilipbaşbaşakaldıkları Aitherli, sessiz alan vardır, aşagıda da surekli kımıldayan, çırpınıp duran, surekliciyaklayıpkavgaedeninsanlarındunyası;işteozamanTanrılardaşoyleiyisindenbirsavaşlasorunuçözüp,dinginliğisağlamayakararverirler.

AltınelmaönündeüçTanrıçaTroya Savaşı’na yol açacak hikayenin ilk bolumu işte boyle biter. Tanrısal guzelligin oduluolanbuelmayı kimalacaktır?Tanrılarkararavaramazlar.EgerZeus seçerseTanrıçalardanbirini memnun edecek ama diger ikisini bir yana bırakmak zorunda kalacaktır. Tarafsızegemen olarak Zeus zaten guçleri, alanları, ayrıcalıkları bu uç Tanrıçaya pay etmişti. Zeus,Hera’dantarafageçsekarısınıntarafınıtutuyordiyecekler,Athena’yıseçsebabalıkdamarınınkabardıgını, Aphrodite’yi seçse aşk arzusuna karşı gelemedigini soyleyeceklerdir.Tanrıçalarınbirsırayakoyulup,birinci ikincidiyeayrılmalarıhiç iyibir ikirdegildir.Kararvermesi olanaksızdır. Bu işi de yine sade bir olumlu yapacaktır. Tanrılar ustlenmekistemedikleri kararların sorumluluklarını bir kez daha insanların ustlerine atarlar, tıpkıkendileriiçinistemedikleriacılarıyadaölümcülyazgılarıinsanlaragönderdiklerigibi.Ikincibolum.Idadagı.Orada,Troas’ta,odagdakahramangençleregitilirler.Peliongibi,ekilipbiçilmeyen,kentlerden, tarlalardan,baglardanbahçelerdenuzaktazahmetlikıryaşantısınınhukumsurdugu,sadeceçobanilesurusununbulundugu,vahşihayvanlarınavlandıgıoıssız,yuksek yer. Henuz kendisi de vahşi olan delikanlı burada insanı kahraman yapan cesareti,yiğitliği,kendinidizginlemeyiöğrenecektir.ÜçTanrıçaarasındakiyarışmayanoktayıkoymakiçinseçilenkişininadıParis’tir.Çocukluktankalma ikinci bir adı daha vardır Aleksandros. Paris, Priamos’un ogullarının en kuçugudur.HermespeşineüçTanrıçayıtakıpdaİdadağlarınadoğruinerekParis’tenhakemlikyapmasını,ona gore en guzelinin hangisi oldugunu soylemesini istediginde Paris kral babasınınkoyunlarını otlatmaktadır. Paris çoban kral ya da kraliyet çobanıdır, genceciktir, henuzdelikanlılıgınilkçagındabirkouros’tur.Olaganustubirçocuklugu,gençligiolmuştur;AnadoluyakasındakibuyukAsyasitesinin,ozengin,oçokguzel,oçokguçluTroya’nınkralıPriamos’unkarısıHekabe’ninengençoğludur.Hekabe onu dogurmadan hemen once duşunde bir çocuk degil bir meşale dogurdugunu,meşalenindeTroya’yıateşeverdiginigorur.Dogalolarakkahineyadaduşleriiyiyorumlayanyakınlarına danışır. Ona açık açık şunu soylerler: Bu çocuk Troya’nın sonunu getirecek,yakılmasına, ateşe verilmesine neden olacak. Ne yapmalı? Eskiler boylesi durumlarda neyapıyorlarsaonu.Çocuguyoketmek,amahemencecikkatletmekdegil:Kentindışınaatmak.Priamos çocugubir çobanaverir, goturupbir yerebırakmasını soyler.Çocukekilipbiçilen,insanlarınoturdugubiryeredegil,vahşihayvanlarınbololdugu,gençkahramanlarınidmanyaptıkları o ıssız yerlere, yiyeceksiz, savunmasız, kimsesiz olarak bırakılır. Çocugu dışarıatmak onu olume terk etmektir, elini kana bulamadan, onu ote dunyaya gondermek,kaybetmektir.Ancakkimikezçocugunolmedigideolur.Egerşanseserihayattakalırsa,onunolumeterkedilipboylebirmaceranınsonundakurtulmasınısaglayacakustunniteliklerlegeridöner.Doğduktansonraölümünkapısındangeçipölümüaltetmişolmakkişiyeolağanüstübir

nitelik, Tanrısallık kazandırır. Paris’e ne olur? Birkaç gun boyunca bir ayının onu sutuylebesledigi soylenir. Ayının dişisi yuruyuşuyle, çocuklarını besleme biçimiyle çogunlukla birinsan anası olarak gorulmuştur. Bebegi bir sureligine o buyutur, sonra Ida Dagı’nda kralınsurulerini guden çobanlar onu bulup yanlarına alırlar. Elbette kim oldugunu bilmedenbuyuturler. Onu ana-babasının dogduktan sonra verdikleri isimle, yani Paris diye degilAleksandrosdiyeçağırırlar.Yıllargeçer.BirgunPriamosileHekabeolumegonderdikleri,istemeyeistemeyeayrıldıklarıçocuklarını onurlandırmak için kurban kesmek isterler; bir saray elçisi kraliyet suruleriiçindeki en guzel bogayı aramaya çıkar. Bu boga genç Aleksandros’un, en sevdigi bogadır;Aleksandrosbogayıkurtarmayakararverip,yanındanayrılmaz.Birolununonurunanezamantoren yapılsa hem kurbanlar kesilir hem de oyunlar, koşu, dovuş, gureş, mızrak atmayarışmaları duzenlenir. Genç Aleksandros, Priamos’un diger ogullarıyla, Troya’nın seçkingençleriyleyarışmakiçinyazılır.Bütünyarışmalarıkazanır.Herkes şaşırmıştır; bu yakışıklı, guçlu, eline, ayagına tez gencin kim oldugunu sorarlar.Priamos’un ogullarından biri, hikayede bir kez daha karşımıza çıkacak Deiphobos o keyekapılır;herkesiyenenbudavetsizmisa irioldurmeyekararverir.Aleksandros’ukovalamayabaşlar, o da Zeus Tapınagı’na sıgınır; aynı anda orada kız kardeşleri Kassandrabulunmaktadır,ApollononaaşıkolmuşamaoTanrıyıreddetmiştir.Apollonoçalmakiçinonaşaşmazbirkehanetgucuvermiştiramabuguçhiçdeonunyararınaolmayacaktır.Aksine,buyetenek sadece acılarım arttıracaktır, çunku kimse kehanetlerine inanmayacaktır. Şimdikidurumdaşoyleder:“DikkatedinbuyabancıbizimParis”.GerçektendeParis-Aleksandrosonubırakırlarken sardıkları bezleri gosterir. Tanınması için bunları gostermesi yeterli olur.AnnesiHekabesevinçtendeliyedoner,yaşlı,iyiyureklikralPriamosçocugunakavuştuguiçinsevinçiçindedir.İşteParisyenidenkraliyetailesinekatılmıştır.Zeus’unişiyolunakoymaklagorevlendirdigiHermes’lebirlikteuçTanrıçaonageldiklerindeoçoktankraliyetailesiiçindekiyerinialmıştır;amabutunhayatınıçobanolarakgeçirdigindensuru gutmeye alışmıştır. Işte Paris, Hermes ile uç Tanrıçanın geldigini gorup şaşırır.Endişelenir, çunku bir Tanrıça olumlunun gozlerine oldugu gibi, olumsuz haliylegorundugunde genellikle onu goren kişi için bu pek iyi olmaz: Tanrı’yı gormeye kimseninhakkı yoktur. Bu hem olaganustu bir ayrıcalık hem de kurtuluşu olmayan bir tehlikedir.Teiresias, Athena’yı gordugu için kor olmuştur. Aynı Ida Dagı’nda gokten inen Aphrodite,Ankhises ile ileride Aineias’ın babası olacak kişiyle birleşmişti. Sıradan bir olumlu gibiyattıktansonrasabahAnkhises,Aphrodite’yibutunTanrısalguzelligi içindegorur,korkuyakapılır, ona yalvarır: “Işimin bittigini biliyorum, artık hiçbir dişiyle tensel birleşmeyegirmeyecegim. Bir Tanrıçayla birleşmiş kişi artık sıradan bir olumlunun koynuna giremez.Yaşamı,gözleri,erkekliğiyokolmuştur.”Herneyse, işteboyle:BaştaPariskorkuyakapılır, odupatlar.Hermesonurahatlatır.Seçimyapmanın,oduluvermeninonakaldıgını,çunkuTanrılarınboylekararverdiklerinisoyleyipuçTanrıçadan hangisini daha guzel buldugunu bildirmesini ister. Paris çok sıkıntı çeker.KuşkusuzguzellikleribirbirineeşolanuçTanrıçanınherbirigonulokşayıcısozlerleParis’inaklını çelmeye çalışırlar. Eger kendilerini seçerse ona başka kimsede bulunmayan, sadecekendilerineaitbirgücüvereceklerinisöylerler.

Athenanesunabilir?Şoyleder:“Egerbeniseçersensavaştazaferlereldeedeceksin,bilgeliginiherkes kıskanacak.” Hera şunu soyler: “Beni seçersen kraliyeti alacaksın, butun Asya’nınhakimiolacaksın, zirakocamZeus’tur, egemenguçbenimyatagımdayatar”.Aphrodite ise:“Egerbeniseçersen tambirbaştançıkarıcıolacaksın,neredebirdişivarsaeldeedeceksin,ayrıca guzelligi dillere destan guzel Helene’yi alacaksın. Helene seni gorur gormezdayanamayacak. Guzel Helene’nin aşıgı, kocası olacaksın.” Savaşta zafer, egemenlik, guzelHelene, guzellik, zevk, bir kadınla mutlu olmak... Paris, Helene’yi seçer. Işte Tanrılar ileinsanlar arasındaki ilişkiler yumagı uzerine kurulu bu olay, hikayenin sonraki bolumunuoluşturacaktır.

Helenesuçlumu,masummu?Uçuncu bolumde olaylar Helene’nin çevresinde gelişir. Kimdir Helene? Tanrıların insanlardunyasına davetsiz girişinin meyvesidir. Bir olumlu olan annesi Leda, Kalydon kralıThestios’unkızıdır.Gencecikken,siyasettedonendolaplaryuzundenyurdundankovulduktansonraThestios’un yanına sıgınmışbir Lakedaimonluyla, Tyndareos’la karşılaşır. TyndareosellerindenaldıklarıkraliyetigerialmakiçinSparta’yadonmedenonceLeda’yavurulur,onunlaevlenmek ister. Dugun dernek kurulur. Ancak genç kızın aşırı guzelligi sadece kocasınınkalbiniçalmamıştır.Olympos’unyükseklerindenZeusdagözkoymuşturona.NeHera’yanedediger Tanrıça eşlerine aldırış etmiş, bu kadınla sevişmeyi aklına koymuştur.Dugun gecesi,tamTyndareosileLedagerdegegirecekkenZeusorayagelir,birkugukılıgınagiripLeda’ylabirleşir.LedabagrındahemTyndareos’unhemdeZeus’undollerinitaşır.Dortçocuk:ikikızikioglan.Bazılarıderki,aslındaZeusbirTanrıçayı,Nemesis’iaşkazorlamış,odakurtulmakiçinkazkılıgınagirmiş,amaZeusbirkuguolupTanrıçayısarmış.OlaySpartayakınlarında,Taygetetepesindegeçiyormuş;kazNemesis,dagınzirvesinebir(yadaiki)yumurtabırakmış,bir çoban bunları hemencecik Leda’ya getirmiş. Kraliçenin sarayında yumurtadan çocuklarçıkmış,Ledadaonlarısahiplenmiş.Nemesis korkutucu bir Tanrıdır, Gecenin kızıdır; karanlık guçlerin peydahladıgı digerkardeşleri gibidir: Olum, Parkalar, Kavga (Eriş). Ayrıca bir de bunların yandaşları vardır:Cinayetler, katliamlar, kavgalar. Nemesis gecenin kancık yonunu de gosterir: Zevklerle,ihanetleri birleştiren tatlı Yalanlar (Pseudea), Aşk Şe kati (Philotes). Nemesis hatalarıncezasınıverenbiroçalıcıdır;suçluyubulupdacezalandırmadıkça,parlakbaşarılarkazanıpdaTanrıların kıskançlıgına yol açan kustaha haddini bildirmedikçe gozlerine uyku girmez.Nemesis-Leda.BirbakımaNemesisolumlulereTanrıolmamalarınıncezasınıçektirmekiçinbasitbirkadın,Ledakılığınagirmiştir.Işte boylece dort çocuk olur, iki oglan, Dioskuroslar (“Zeus’un çocukları”, aynı zamandaTyndaridler,Tyndareosogulları)KastorilePolluks;ikikızHeleneileKlytaimnestra.Tanrıileinsan, iyisiyle kotusuyle birleşmiştir; insanoglu Tyndareos ile Tanrı Zeus’un tohumlarıNemesis-Leda’nın karnında karışmış, hem birleşik hem ayrışık kalmıştır. Iki erkek ikizdenbiri, Polluks, dogrudan Zeus’tan gelir, olumsuzdur; digeri Tyndareos’tan gelir. Idas ileLynkeus’akarşıyaptıklarısavaştaKastorolur,yeraltıdunyasınainer;oysaPolluksyenmiştir,yaralanmış halde Zeus tarafından Olympos’ta kahraman gibi karşılanır. Ancak soylarına,

farklılıklarına karşın iki kardeş birbirlerine çok baglıdır, tıpkı Sparta’da onları simgeleyenkirişlerin iki ucu gibi. Polluks olumle olumsuzlugu kardeşiyle paylaşmak için Zeus’tan izinkoparır;Tanrılarınevinde,gokte,ardındanyeraltında,golgelerkrallıgındaolumlulerlebirliktesırasıyla,birkardeşibirkendisikalacaktır.KlytaimnestraileHelenedebirelmanınikiyarısıgibibirbirlerinitamamlarlar.AncakTyndareos’unolumlukızıoldugusoylenenKlytaimnestrakapkaradır: Atreusogulları soyunun uzerine çokmuş lanetin cisimleşmiş halidir, Troya’nıngalibine,Agamemnon’aiğrençbirölümveripöçalanruhtur.Zeus’un dolu Helene ise yarattıgı azaplara bile Tanrısal ışıgı serper. Onu baştan çıkarmagucuyle korkunç biri haline getiren parlak guzelligi surekli aydınlık, ışıltı saçar, çevresindeTanrısal ışıgın yansıdıgı bir hale bulunur. Kocasını, sarayını, çocuklarını terk edip de onaevlilikdışıbiraşkteklifedenyabancınınpeşinetakıldıgıiçinsuçlumudur,degilmi?Kimilerionun zevkin, tensel isteklerin tuzagına duştugunu, kimileri de bu yabancı delikanlınınsundugu Dogu’ya ozgu luksun, zenginligin, bollugun, ihtişamın etkisine kapıldıgını soyler.Kimileridetamaksinezorla,istemediğihaldekaçırıldığını,karşıkoyduğunusöyler.AmaşurasıkesinkiHelene’ninParis’lekaçmasıTroyaSavaşı’nayolaçmıştır.Bununlabirlikteeğerbusavaşsadecekarısınıgerialmakisteyenkıskançbirkocanınöfkesiyleçıkmışbirsavaşolsaydı, bu kadar geniş çaplı olmazdı kuşkusuz. Iş çok daha ciddidir. Bir yanda uyum,konukseverlik, komşuluk bagları, imece vardır, karşısında şiddet, kin, saldırganlık. Heleneevlenme çagma geldiginde babası Tyndareos boyle bir guzelligi, boylesine degerli birmucevheriverecekbirinibulmanınkolayişolmayacagınıanlar.IşteboyleceYunanistan’danekadar bekar yigit, prens, kral varsa hepsini çagırır, evine gelmelerini, bu işi hakkıncahalletmelerinisoyler.Bunlarbirsurekralınsarayındakalırlar.Neyekararvermeli?Tyndareoszor durumdadır. Çok kurnaz bir yegeni vardır; Odysseus’tur bu, hikayede onun da bir roluolacaktır.Odysseus,Helene’ninbabasınaaşagıyukarışunlarısoyler:“Buişiniçindenbirtekyollaçıkabilirsin.Seçiminiyapmadanonce,kibuzatendedikodularanedenolacaktır,butuntaliplere, hepsine yemin ettireceksin, Helene’nin kararı ne olursa olsun bu seçime saygıduyacaklar, ayrıca dugun için de katkıda bulunacaklar. Seçilen kişi eger ileride Helene’yleevliligindesorunyaşarsaherkeskocanıntarafınıtutacaktır”.Herkesyemineder,Helene’denseçtiğikişiyiaçıklamasınıisterler.SeçtiğikişiMenelaosolur.Menelaos, Paris’i onceden de tanımaktadır. Troas’a yaptıgı bir yolculugunda onun konuguolmuştur. Paris de Aineias’la birlikte Yunanistan’a geldiginde once Helene’nin kardeşleriDioskuroslar tarafından torenle karşılanmış sonra daMenelaos onu Helene’nin bulunduguSparta’ya goturmuştur. Bir sure Menelaos konugu Paris’i yere goge koyamaz, hediyelerebogar.Derkenbirgunakrabalarındanbirinincenazesinegitmesigerekir.Helene’yekonugaiyibakmasını ogutler. Işte Menelaos cenaze toreni için uzaklara gitmesinden sonra Helenekonukla daha yakından ilgilenmiştir. Aklımıza şoyle bir şey geliyor: Sparta’da Menelaossaraydayken kadınlar yabancı konuklara yaklaşamazlar, bir tek kral konukla içli dışlı olur.OysaşimdisıraHelene’yegelmiştir.ParisileAineiasdenizeaçılırlar,artıkrızasıylamı,yoksazorlamıbilinmez,guzelHelene’ylebirlikte Troya’ya dogru açılırlar.Menelaos Sparta’ya doner, hemen kardeşi Agamemnon’unevine koşar, Helene’nin ihanetini, ozellikle Paris’in hainligini haber verir. Agamemnonaralarında Odysseus’un da bulundugu bir avuç yigidi gorevlendirir, onlar da eski taliplere

giderek, savaşmak için seferber olmalarını soylerler. Yapılan hakaret o denli buyuktur kiyalnızcaMenelaos ile Agamemnon degil butunHellas birleşecek, Paris’e guzeller guzeli birkadını, bir Yunan’ı, evli bir kadını, ustelik bir kraliçeyi kaçırmanın ne demeye geldiginigostereceklerdir. Namusla ilgili işlerde once konuşup anlaşma yoluna gidilir, kimi kez desilahlara sarılmadan iş çozumlenebilir. ilkonce Menelaos ile Odysseus Troya’ya temsilciolarakgidecekler,işleritatlıyabaglamayaçalışacaklar,yapılanhaksızlıgındiyetininodenmesiyadatela iedilmesikoşuluylabarışın,uzlaşmanın,konukseverliginyenidenkurulabileceginisoyleyeceklerdir. Troya’da karşılanırlar. Troyalılardan kimileri, ozellikle Deiphobos, barışçıuzlaşmadanyanadır.KararıTroya IhtiyarlarKuruluverecektir;bu işkraliyet iktidarınıbileaşmaktadır.IkiYunankurulaçagrılırlar,buradaPriamossoyundankimileriherturuzlaşmayıgeri çevirmek için hilelere başvurmakla kalmaz ayrıca Odysseus ile Menelaos’u sagbırakmamakgerektiginibile imaederler.AncakonlarıagırlayanDeiphoboskonuklarınakolkanat gerer. Gorev başarısızlıkla biter, Odysseus ileMenelaos Yunanistan’a donup uzlaşmaçabalarınınboşunaolduğunuaçıklarlar.Artıksavaşınpatlakvermesianmeselesidir.

Gençölmek,şanıylayaşamakTroyaseferidahabaşta,butunYunanlardaaynıheyecanıuyandırmamıştır.HattaOdysseusbilebirarasıvışmayıkurmuştur.Penelopeiaonabirogulvermişti:Telemakhos.Onagoreanaile oglu bırakıp gitmek için hiç de iyi bir zaman degildir. Gelip de silaha sarılmak, Troyaprensinin zorla kaçırdıgı Helene’yi geri getirmek gerektigini soylediklerinde bu iştensıyrılmak içindelinumarasıyapar.Askerlerinenakıllısı,enkurnazıOdysseus,safdilrolunesoyunur. Ithake’ye kadar gelip de ona seferberlik emrini veren yaşlı Nestor olmuştur.Odysseus’un bir eşek ile bir okuz koşulmuş bir arabayı çektigini, kahramanın geri geriyuruyerekbugdayyerineçakıltaşıektiginigorur.Herkesşaşırıpkalmıştır,Odysseus’unbildikoyunlarından birini oynadıgını anlayacak kadar cin ikirli olan Nestor dışında elbette.Odysseusgerigeriyürür,arabadailerlerkenNestorküçükTelemakhos’ualır,sabandemirininonunekoyar;Odysseuskendinegelir,birşeyolmasındiyeçocuguhemenkollarınaalır. Iştemaskesidüşmüştür,orduyakatılmayıkabuleder.Thetis’inkocasıyaşlıPeleus’agelince,ogullarınınçogunukaybetmiş, artıkbir tekAkhilleuskalmıştır elinde; bir gun onun da savaşa gidebilecegini duşunmek bile istemez. O zamandelikanlıyıSkyrosadasına,kralınkızlarınınyanınayollar.Akhilleusoradakızlararasında,kızgibi yaşamaktadır. Ilk gençliginde Kheiron ile Kentaurlarca buyutuldukten sonra şimdicinsiyetinhenuzbelliolmadıgı, erkek ilekızınhenuzbirbirindenayırtedilemedigibiryaşaulaşmıştır. Sakalı henuz çıkmamıştır, tuyu tusu yoktur, sevimli kuçuk bir kıza benzer; aynızamanda kız olan, oglandan çok kıza benzeyen yeniyetmelerin belirsiz guzelligidir bu.Arkadaşlarıarasındadertsiztasasızyaşamaktadır.Odysseusonualmayagelir.Buadadaoglanolmadıgısoylenirona.YukuylebirliktebohçacıkılıgınagirmişOdysseusadayaçıkmakister.EllikadarkızlabirlikteonlardanhiçfarkıolmayanAkhilleus’ugorur.Odysseusbohçasındankumaşlar,işlemeler,agra lar,takılarçıkarıpgosterir,kırkdokuzkızbuıvırzıvırıgormekiçinsegirtir, yalnız biri kalmıştır kenarda, ilgisizdir. O zaman Odysseus bir hançer çıkarır,kenardaki sevimli genç kız hançeri kapıverir. Surların ardından bir savaş borusu duyulur,kadınlar mahallesinde bir koşturmacadır başlar, kırk dokuz kız pılısını pırtısını toplayıp

kaçarkenhançerialansavaşakatılmakiçinsesingeldigiyerekoşar.NestornasılOdysseus’unmaskesini duşurduyse Odysseus da Akhilleus’un maskesini duşurmuştur. Akhilleus savaşagitmeyehazırdır.Thetis, Akhilleus’tan once olan yedi çocugunun babaları gibi sıradan olumlu olmalarınıistememişti. Daha dogar dogmaz onları olumsuz kılmaya çabalamıştı. Thetis, insanlarıniçlerinde, onların tam anlamıyla parlak bir alev olmalarını engelleyen, çurumelerine nedenolannemgitsindiyeçocuklarınıateşekoyar;ancakateşinustundeogullarıeriyipyokolurlar.Zavallı Peleus çırpınıp durur. Işte Akhilleus dogdugunda Peleus, bari bu oglanı kurtarayım,der. Annesi çocugu ateşe koymaya hazırlanırken babası çıkagelir, çocugu yakalar. Ateşçocugun sadece dudaklarına, topuktaki bir kemige deger, kemik olur. Peleus, KentaurKheiron’dan Pelion Dagı’na gitmesini, koşuda çok hızlı bir Kentaur cesedi getirmesini, bucesedin bir topugunu çıkarıp kuçuk Akhilleus’un topuguna yerleştirmesini ister, boyleceAkhilleuskuçukyaşlardanitibarenbirgeyikgibihızlıkoşar.Konuyla ilgili ilkhikayebu.Birbaşka hikayeye goreyse Thetis, Akhilleus’u olumsuz yapmak için ateşe daldıramayacagınıanlayıncaonucanlılarileoluleriayıranyeraltınehrineStyks’insularınasokar.ElbetteStyks’insularına girip çıkan kişi olaganustu enerjiler kazanmış olacaktır. Işte bu yeraltı sularınadaldırılan Akhilleus sag kalır; sadece topugu suya degmemiştir, çunku annesi oglunu suyadaldırmakiçinorasındantutmuştur.Akhilleussadeceayagıtezbirsavaşçıdegildir,insanlarınvuracagı darbeler onu yaralayamaz, ama yalnızca bir yerinden, topugundan vurulupöldürülebilir.Bir Tanrıça ile bir insan arasında eşit olmayan evliligin sonuçlarından biri de Thetis’tekibutun ihtişamın,butungucunAkhılleus’ageçmesidir.Aynızamandabukişi trajiktirde:BirTanrıolmayanAkhilleussıradanbir olumlugibineyaşayabileceknedeolebilecektir;ancaksıradan bir insan olmak da onu tam anlamıyla olumsuz, butunuyle Tanrısal kılmaz. Butunsavaşçılara, o zamanın butun Yunanlarına ornek olan yazgısıyla hala bizi buyulemektedir:İçimizdeinsanvaroluşununsınırlı,parçalı,ayrışıkolduğubilinciniuyandırır,aklımızaaydınlıkilekaranlıgın,sevinç ile uzuntunun, olum ileyaşamınbirbirinekarışıpkaynaştıgıbirdramıgetirir. Akhilleus’un ornek yazgısı belirsizliginmuhrunu taşır. Yarı insan yarı Tanrı olarakdoğmuş,nebirinsannedebirTanrıolabilmiştir.Yaşamınıneşiginde ilkadımlarınıatarken ustundeyuruduguyolçatallanır.Yonelecegi tarafneresi olursa olsun bu yolu izlerken kendi esasından bir parçasını bir yana bırakmasıgerekecektir. Guneş ışıgının insanlara sundugu en tatlı ışıktan yararlanıp aynı zamandayaşamdan asla yoksun kalmama, hiç olmeme gibi bir ayrıcalıktan yararlanamaz. Yaşamıntadına varmak gelgeç varlıklar için degerlidir; onların bir tek yaşamları vardır, digerlerinebenzemez, çunku bir kez yitirildimi artık bir daha geri gelmez, hiçbir olumsuzluk umudukalmamıştır. Kendini olumsuzleştirmek bir anlamda yaşamdan vazgeçmek, dolu doluyaşamadan olmek demektir. Akhilleus yaşlı babasının istedigi gibi yerinde, Phthia da, aileyuvasında,güvenlikiçindekalmayıseçerseuzun,dingin,sakinbiryaşamsürecektir;ölümlüleriçin ayrılmış butun çagları yaşayacak, en son, şe katle dolu bir yaşlılıga ulaşacaktır. Ancakvaroluşu ne denli parlak olursa olsun, insanların bu dunyada elde edebilecekleri en parlakyaşambileolsa,ardındaoparıltıdaneserkalmayacaktır;yaşambiterbitmezbuhayatgeceyegomulur,hiçligebatar.Onunlabirliktekahramandatamamenkaybolur,sonsuzlugagomulur.

Hades’eadıolmadan,yuzuolmadan,hatırasıolmadangirer,sankihiçyaşamamışgibisilinirgider.Akhilleustamaksinideseçebilir:Kısaomur,amasonsuzşohret.Akhilleusuzaklaragitmeyi,her şeyi bırakmayı, her şeyi goze alıp daha en başından olume atılmayı seçer. Rahatlık,zenginlik ya da sıradan onurlar peşinde koşmayan, amaçları hayatlarını ortaya koyduklarısavaşlarda galip gelmek olan kuçuk bir seçkin sınıf içinde yer almak ister. En savaşçıduşmanlasavaşmeydanındavuruşmak,kendikendinibiryigitlikyarışınasokmaktır;buradaherbirikendinigosterir,nekadaryigitoldugunuherkesesergiler,savaştakivuruşmadabukusursuzluk katlanır, en son noktasını “guzel olum” oluşturur. Savaşın ortasında, genç birdelikanlıyken olmek demek, erkeksi guçleri, yigitligi, diriligi, delikanlı zarafetini aslayitirmemek,aslayaşlanmamakdemektir.Yaşamateşihalisparıltıyaulaşabilmekiçinoylebiryanmalıydıkikendiateşiylekendiniyoketmeliydi. Akhilleus, gencecik bir yaşamın dipdiri guzelligi içinde, un ugruna olumu seçer.Kısalan,kopan,bitiverenyaşamileyokolmayanbirun.Akhilleus’unadı,maceraları,hikayesi,kişiligi, insanların hatırasında sonsuza dek yaşayacak, insanlar olumun karanlıgına,sessizliğineatılmadanöncebunlarıyüzyıllarboyukuşaktankuşağaaktaracaklardır.

ODYSSEUSYADAİNSANOĞLUNUNMACERASI

ZaferYunanlarınolur.Troyasurları onundeoncayıl surenkuşatmadan,vuruşmadansonrakent nihayet duşmuştur. Yunanlar kenti alt etmekle, ele geçirmekle yetinmemişler,yagmalamış,yakıpyıkmışlardır;bunlarınhepsidebirkurnazlıksayesindeolmuştur:TanrılariçinguzelbirhediyediyeTroyakentinesokulantahtaat.Atıniçindenoncubirliklerçıkmış,kentin kapılarını açmış, boylece Yunan ordusu kente girip onlerine geleni katletmiştir.Erkekler oldurulmuş, kadınlar, çocuklar tutsak alınmıştır. Artık geriye sadece bir harabekalmıştır. Yunanlar bir zaman bu işin artık bittigini duşunurler, ama işte o anda savaşmacerasının obur yuzu belirmeye başlar. Yunanlar işledikleri suçların, zafer kazanmış daolsalar,yaptıklarıtaşkınlıkların,hubris’in,yagmalarınhesabınıoyleyadaboylevereceklerdir.BaştanberiAgamemnonileMenelaosarasındabiranlaşmazlıkoluşmuştu.Menelaoshemenyola koyulup en kısa surede geri donmeyi istiyordu. Oysa Agamemnon orada kalmayı,Tanrılarkatındadavalarınısavunmuş,kendilerinezaferibagışlamışAthena’yaadakadamayıduşunuyordu.On iki gemiylebirlikteOdysseushiç beklemeden Ithake’yedogru yol almayakararverir.Menelaos’labirlikteyaşlıNestor’undabulundugugemiyebinerler.AncakTenedosadasındaOdysseus,Menelaos’lakavgaeder,Agamemnon’akatılmakiçinTroya’yageridoner.Onunlabirlikteyolaçıkacaklar,Yunanistan’aberabercedoneceklerdir.AmaTanrılarınkararıfarklıdır. Ruzgarlar, fırtınalar, tayfunlar birbirini izler. Filo dagılır; içlerinde denizcileri,savaşçılarıylabirliktegemilerinçogubatar.Yunanlardançokazıevlerinedonebilir.Denizinhışmından kurtulanlar arasında birçogu evlerinin eşigine ulaşamadan olum uçurumunayuvarlanırlar.Agamemnondaonlararasındadır.Vatantopragınaayagınıbasarbasmaz,karısıKlytaimnestra’nın Aigisthos ile birlikte kurdugu tuzaga duşer. Agamemnon tıpkı sadık biröküzgibiahırınadöner,amabuikitertipçionuacımasızcavurupöldürür.Filonun en buyukleri olan Agamemnon’un gemileriyle Odysseus’unkiler fırtına yuzundenbirbirlerinikaybederler.BoyleceOdysseus’unkuçuk ilosudenizdetekbaşınakalır.Talihsizarkadaşlarıyla birlikte aynı maceraları yaşar, fırtınalar atlatır. Sonunda nihayet Trakya’daKikonlarınulkesineayakbastıgındapekhoşkarşılanmaz.Odysseuskentlerini,Ismaros’ualır.BirçokYunankahramanınyendigiduşmanayaptıgınıyapar.Kentnufusununçogunuoldurur,ama birini sag bırakır: Apollon’un Maron adlı rahibidir bu. Maron bunun karşılıgında onabirkaçtulumşarapverir;sıradanbiriçkidegil,Tanrısalbirnektardırbu.Odysseustulumlarıgemilere yıgar. Yunanlar sevinç içinde sahile kamp kurarlar, gun dogunca hareketedeceklerdir. Ancak sabah, duşmanların geldigini haber alan koylu Kikonlar, Yunanlarasaldırıpbuyukkısmınıoldururler.Sagkalanlargemilerialelacelesuyaindiriparkalarınabilebakmadankaçarlar.

UnutuşunülkesindeIşte yeniden yola koyulmuşlardır, gemiler daha da azalmıştır. Derken, Odysseus, Maleiaburnuna varır, burayı geçer. Vatanı, Ithake kıyıları karşısında durmaktadır. Işte tam dayolculukbittiderkenhikayeninbirbaşkabolumu,birbaşkamaceraylabaşlar.ŞimdiyekadarOdysseus denizlerin otesinden, seferden donen bir gemici, donuş yolculugunu yapan birkahramandır sadece. Ancak Maleia burnunu geçtikten sonra Yunanlar ani bir fırtınayakapılırlar.Fırtınayedigunsurer, iloyudahaonceyolaldıgıdenizlerdençokfarklıyerlereatar.Artık Odysseus nerede oldugunu bilmemektedir; duşman olsalar da en azından onlara

benzeyen Kikonlar gibi varlıklara bile rastlayamaz. Başka deyişle, bilinen dunyanın, insanoikumenos’ununsınırlarınıaşmış,insanaaitolmayan,başkabirdünyayagirmiştir.OandansonraOdysseussadeceKirkeyadaKalypsogibinektarla,ambrosiaylabeslenenyarıTanrılara, Tepegozler, Lestrigonlar gibi insan etiyle beslenen canavarlara, yamyamlararastlayacaktır. Yunanlara gore insanın ozelligi, insanı insanyapan şeyonunekmekyemesi,şarapiçmesidir;belirlibirbesinturunubenimsemişolması,konukseverlikkurallarınıkabuletmesidir; evine gelen yabancıyı kesip yemez, agırlar. Korkunç fırtınanın Odysseus iledenizcilerinifırlatıpattıgıbuevren,insanaozguolagandunyanıntamtersidir.Fırtınadinerdinmez Yunanlar kıyıyı gorurler, hiç tanımadıkları bu yere yanaşırlar. Odysseus kimlerinoturdugunu ogrenmek, biraz erzak almak için orada yaşayanlarla konuşsunlar diye birkaçoncu seçip gonderir. Çok buyuk bir nezaketle karşılanırlar. Yerliler surekligulumsemektedirler. Yabancı denizcilere yiyeceklerinden sunarlar hemen. Işte bunlar, buulkedekilere Lotophagoi denir, yani Lotosyiyenler. Tıpkı insanların ekmekle, şaraplabeslenmeleri gibi onlar dane is bir bitki olan lotos yemektedirler. Eger bir insanbu enfesyiyecegiyerseherşeyiunutur;artıkgeçmişinihatırlamaz,kimoldugunu,neredengeldigini,nereye gittigini unutur. Lotosyiyenler artık insanlar gibi yaşamazlar, geçmişlerini, kimolduklarınıbilmezler.Odysseus’unelçileriarkadaşlarınıbulduklarındadenizeaçılmayıistemezler,başlarınagelenisoyleyemezler. Başka deyişle her tur anımsama yetenegini yok eden bir mutluluk içindeuyuşupkalmışlardır.Geçmişi,gelecegihiçhesabakatmadan,oracıkta,olduklarıgibikalmayıisterler; içlerinde donuş istegi kalmamıştır. Odysseus onları zorla, yaka paça gemilerebindirir,hemenuzaklaşırlaroradan.İşteilkduraklarıböyledir:Unutuşülkesi.Işte daha sonraki uzun yolculukların her anında, Odysseus ile arkadaşlarının butunmaceralarınıngerisindeaslındahepaynıtehlikenin,hepaynıkotuluguntehdidiyeralır:Vatanhatırasının,vatanageridonuşistegininunutulması,silinmesi.Insanlarındunyasındaolmak,guneş ışıgı altında canlı kalmak demektir, digerlerini gormek, digerlerince gorulmekdemektir;biraradayaşamak,hemkendinihemdigerlerinihatırlamakdemektir.Oysaorada,geceninguçleri,Hesiodos’undedigigibiGece’ninçocukları,urkutucugolgeleriniyavaşyavaşOdysseus ile arkadaşlarının ustlerine sereceklerdir. Gemicilerin tepesine kara bulutlarçökmüştür,eğerdönüşüunuturlarsakaybolupgideceklerdir.

“Kimse”OdysseusTepegöz’ekarşıLotosyiyenler ulkesindenayrılırlar.Odysseus’ungemilerisuzulerekilerler.Birdengemilerinustu bir sisle kaplanır, goz gozu gormez olur. Karanlık çokmuştur, denizciler ne kurekçekebilmektenede başlarınane gelecegini bilmektedirler, gemiler kendi başına oylece yolalmaktadır. Tam o sırada gemiler karaya oturur, denizciler karanlıga gizlenmiş karayı farkedememişlerdir.Gemileribugorunmezadaya,buzi irikaranlıkkarayasurukleyendenizdir,Tanrılardır. Ay bile gorunmez. Hiçbir şey seçilmez. Oradadırlar, ama başlarına gelendenhabersizdirler.Sankiunutuşadasındansonraonlerindekaranlıgın,geceninkapılarıaçılmıştır.Bu dehlizde yeni maceralar bekler onları. Karaya çıkarlar. Bu kuçuk adada sahilin hemenyanında buyuk bir tepe vardır; alınlarında bir tek gozleri olan, Tepegozler denen azman

canavarlarınyaşadığıyerdirburası.Odysseus, gemisini bir koyda guvenceye alıp on iki adamıyla birlikte tepenin başına çıkar;burada bir magara gorur, magarada erzak bulabilecegini duşunur. Bu koskocaman, oyukmagaraya girerler, peynir dolu seleler gorurler, yıgın yıgın çoban azıkları bulurlar. Tahılyoktur amahayvanlar, çeşit çeşit peynir, hatta biraz ileride acı şarap bile bulurlar. ElbetteOdysseus’un arkadaşlarının tek duşuncesi vardır: Biraz peynir kapıp onlara hiç de degerligorunmeyen bu magaradan çıkmak, aşagı inip tabanları yaglamak. Odysseus’a “Gidelim”derler.Odysseusreddeder.Kalmakisterçunkumagaradakiminoturdugunubilmek,gormekister.Odysseusherşeyihatırlayaninsandır,amaaynızamandadunyanın,hattaiçineduştugubu obur dunyanın ona sunabilecegi her şeyi gormek, tanımak, denemek isteyen insandır.Odysseus’unmerakıonuhep ilerigoturur, amabukezmahvolma tehlikesiylekarşıkarşıyakalacaktır.Aynımerak yuzundenbirçok arkadaşı olecektir.Biraz sonrakeçilerle, koyunları,koçuylabirlikteTepegözgelir,hepbirliktemağarayagirerler.Tepegoz dev gibidir, kocamandır. Magaranın oyuk yerlerine saklanmış, korkudan tir tirtitreyen bu bit gibi insanları ilk anda fark etmez. Derken onları gorur, biraz onde duranOdysseus’a seslenerek: “Kimsin sen?” diye sorar. Odysseus ona maceralarını anlatır. Onayalansoyler:“Artıkgemimyok”,oysagemisiaşagıdaonubeklemektedir;“gemimparçalandı,buyuzdensenininsafınasıgınıyorum,adamlarımlabirlikteseninkonukseverliginesıgınmakiçinburadayız,bizlerYunanlarız,AgamemnonilebirlikteTroyakıyılarındayigitçeçarpıştık,kentimizegeridonerkenfırtınayayakalandık,işteşimdideserse ilburadayız.”Tepegoz,“Iyi,tamam,anladık,bananesizinbaşınızagelenlerden,”derdemezOdysseus’unarkadaşlarındanikisini ayaklarından yakaladıgı gibi kayalara çarpar, kafalarını patlatır, onları çig çig yutar.Diger denizciler korkudan donakalırlar, Odysseus’la içine duştukleri bu durumdan nasılkurtulacaklarını duşunurler. Çıkıp kaçma ihtimali de yoktur, çunku akşam oldugundanTepegozmagaranınagzınıdevbirkayaylakapamıştır;degilbirYunan,butunbirordugelseyerindenkıpırdatamaz.Ertesiakşamaynısenaryoyenidenoynanır,Tepegozdortadamıdahayer.Boylece oncekilerlebirliktealtıadamı,yanitayfanınyarısınıyemiştir.Tepegozzevktendort koşedir. Odysseus onu pohpohlamak için yaglı ballı sozler eder, aralarında birazcıkyakınlık oluşur. Odysseus ona şoyle der: “Sana çok hoşlanacagın bir hediye verecegim.”Sohbetkoyulaşır,aralarındakişiselbiryakınlık,evsahibi-konukilişkisigelişir.Tepegoz kendinden soz eder, adı Polyphemos’tur. Boş la larıyla un yapmış, çenesi duşukbiridir. Odysseus’a adını sorar. Ev sahibi-konuk ilişkisinin oluşması için adetlere gore herbirinindigerinekimoldugunu,neredengeldigini,soyunusopunu,vatanınıanlatmasıgerekir.Odysseus adınınOutis, Kimse oldugunu soyler: “Arkadaşlarımla ailem bana Outis derler”.Buradabirsozcukoyunuvardır,çunkuou-tissözcüğüme-tis’inbirbaşkabiçimidir.Yunancadaou ileme olumsuzlama biçimleridir,outis kimse anlamına gelir,metis kurnazlık ifade eder.Elbettemetis’tensozedilincehemenaklaOdysseusgelir,degilmikiobirmetiskahramanıdır,kurnazdır, içinden çıkılmazdurumlardankurtulandır, yalandolanla insanları lafa tutup işiniçindenkolaycasıyrılankişidir.“Outismi,Kimsemi?”derTepegoz,“mademadınKimse,bende sana bir hediye verecegim. Seni en son yiyecegim.” Odysseus da karşılıgında başka birhediye verir;Maron’un ona verdigi şarap, Tanrısal nektardır bu. Tepegoz içer, çok hoşunagider, bir daha içer. Mideye indirdigi denizcilerden, peynirlerden karnı şişmiş, şarapla

sarhoşlaşmışTepegözsızarkalır.Odysseuszeytinkutugundenuzunbirkazıgınucunusivriltipateşteiyicekurutur.Canlıkalandenizcilerhepbirliktekazıgıhazırlarlar,dahasonradakızgınkazıgıTepegoz’untekgozunesokarlar. Tepegoz acıyla bagırır. Sahip oldugu tek goz kor olmuştur. Işte o da geceninkaranlıgına gomulmuştur. Bu yuzden haykırarak yardım çagırır, komşu Tepegozler koşupgelirler.Tepegozlerayrıayrıyaşarlar,herbirikendimagarasınınefendisidir,netanrı,nedeefendi bilirler; ancak yine de birbirlerine yardıma koşarlar. Tepegozlermagaranın onundetoplanırlar, magara kapalı oldugundan dışarıdan bagırırlar: “Polyphemos, Polyphemos, neoldu?–Korkunçbirşey,olduruyorlarbeni!–Kimolduruyorseni?–Kimse,Outis!–Sanakimvuruyor?–Kimse,Outis–Mademkimsenin,metis’in,sanabirşeyyaptıgıyoknediyebagırıpçağırıyorsunozaman?”Öyledeyipçekipgiderler.IşteboyleceOdysseusuydurduguisminarkasınasıgınarak,saklanarak,yakasınıkurtarmıştır.Ama tamamenkurtulmuşsayılmaz, çunkukocamanbirkayanınkapattıgımagaradandışarıçıkmakgerekmektedir.ÇıkmakiçintekçareninsagkalanaltıYunan’ınherbirinibirkoyununkarnına hasırla baglamak oldugunu anlar. Kendisi de Tepegoz’un en sevdigi koçun kıllıkarnına yapışır. Tepegoz magaranın kapısının onune gelir, kayayı çeker, her koyunubacaklarınınarasındangeçirir,Yunanlarınkoyunsırtındadışarıçıkmadıklarındaneminolmakiçinkoyunlarınsırtlarınıyoklar.Yunanlarınalttasaklandıklarınıfarketmez.Odysseus’unkoçuçıkarkenTepegoz,konuştugutekyaratıkolanbuhayvanaseslenir:“Bakgordunmu,oahmakKimse ne hallere koydu beni, ona bunu odetecegim.” Koç çıkışa dogru ilerler, Odysseus’labirlikteçıkarlar.TepegozYunanlarınhalaiçerdeolduklarınısanarakkayayıçeker,magarayıkapatır,oysaonlarçoktandışarıdadırlar.Hızlakayalıklıpatikalardanaşagıya,gemilerinisakladıklarıkoyadogruinerler.Gemilerineatlarlar,yelkenaçıpkıyıdanuzaklaşırlar.Yukarıdanmagarasınınyanındadurmuş, koca koca taşları rasgele onlara dogru fırlatan Tepegoz’u gorurler. Işte o andaOdysseuskasımkasımkasılmaktan,şişinmektengeridurmaz.Şoylebagırır: “Tepegoz,egergozunukiminkorettiginisorarlarsadekiLaertesogluOdysseus’tur,Ithake’liOdysseus,kentindiregi, Troya kahramanı, bin bir duzenli Odysseus.” Ruzgara karşı tukururseniz yuzunuzeyapışır elbette. Çunku Tepegoz de butun dalgaların buyuk Tanrısı, ama aynı zamandayeraltındaolanlarındaTanrısıPoseidon’unogludur;fırtınaları,depremleriPoseidonyaratır.Tepegoz,Odysseus’a agırbirbeddua savurur;bubedduayoneltildigi kişinin adı soylendigizaman yerine gelebilen turdendir. Eger “Kimse” demiş olsa beddua etkisiz kalacaktır, amaTepegoz, Odysseus’un adını babası Poseidon’a soyler, ocunu almasını diler: Odysseus,Ithake’yebinbiracıdansonradonebilsin,butunadamlarıtelefolsun,gemisibatsın,tekbaşınakalsın,kaybolsun,felaketeugrasınister.Egerbumaceralardanyinedekurtulursayabancıbirgemiyle bir yabancı gibi varsın yurduna, ocagına; kendi gemisiyle evine donemesin, onukarşılayandaolmasın.Poseidon, oglunun bedduasını duyar. Işte Odysseus’un sonraki maceralarının tumundePoseidon’unparmagıolacaktır;karanlıklara,olumunenucunasuruklenmesi,başınaenkotuişleringelmesihepPoseidonyuzundendir.Odysseus’ukoruyanbuyukTanrıçaAthena’nındasoyleyecegi gibi Poseidon, ogluTepegoz’e yapılankotulugu kabul edememiş, bu yuzdendeAthena araya girememiş, ancak en sonda, yolculuklar bitip de her şey neredeyse duzene

kavuştugunda ortaya çıkabilmiştir. Işte bu yuzden donuş yolculugu bolmaceralı olmuştur;Odysseus,Polyphemos’ungozunuoyupkorettigiiçinkendisidedonuşyolundahepgeceyle,karanlıkla,korkuylakarşılaşacaktır.

KirkeileaşkGemi Polyphemos’un adasından uzaklaşıp Aiolos Adasına varır. Odysseus buraya daugramıştır;adanınneredeoldugunubulmayaçalışanlarolmuştur,amaadanınozelligihiçbirzaman bulunamamasıdır. Aiolos adasının çevresinde başka hiçbir ada yoktur; yuksekkayalıklarustunde,tunçtanbirhalkagibisurlarlaçevrilidir.IşteAiolosoradaailesiylebirlikteyaşar,dışdunyadan tamamenkopmuştur.Aioloslularkendi içlerindenevlenerek çogalırlar.Tamamen yalnızdırlar, tamamen ayrılmışlardır. Ada, deniz yollarının çakıştıgı noktada,denizdeki yonlerin dugum noktasını oluşturur. Aiolos ruzgarların efendisidir, şu ya da buyonden estiklerinde deniz yollarını açarlar ya da kaparlar, kimi kez de yolları karıştırır,denizcileri şaşırtırlar. Aiolos,Ilyada’da anlatılan yigitlerden biri olan Troya kahramanıOdysseus’ubuyukbirkonukseverlik,buyukbirnezaketlekarşılar.Odysseusonadunyadaolupbitenlerin hikayesini anlatır, koptugu bir evrenden kalma kırıntılardır bunlar. Aiolosruzgarlarınefendisidiramabaşkagucuyoktur.Odysseuskonuşur,anlatır,Aiolosdinler,çokmutludur.BirkaçgunsonraAiolosşoyleder:“AdadanhareketedipIthake’yedogrusorunsuzyolalman içinnegerekiyorsaverecegim.”Onabir tulumverir,ancakMaron’unverdigigibişarapladolubirtulumdeğildirbu;içindebütünrüzgârlarınkaynağı,bütünfırtınalarıntohumuvardır.Butulumunagzısıkısıkıbaglanmıştır,Aiolosiçinebutundenizruzgarlarınınkokunu,tohumunu koymuştur, yalnızca adadan dosdogru Ithake’ye goturecek ruzgar dışarıdakalmıştır.Odysseus’abutulumaasladokunmamasınıtembihler.Egerruzgarlardışarıçıkarsakimseonlarıdurduramayacaktır.“Bakişte,evrendeesentekruzgarsenidosdogruIthake’yegoturecek ruzgar”, der. Tayfanın sag kalan kısmı gemide yerlerini alırlar, Ithake’ye dogruhareketederler.Akşam olmuştur, Odysseus uzaklarda Ithake kıyılarını seçebilmektedir. Vatan topraklarıgozlerinin onundedir işte. Huzur içinde uykuya dalar. Gozkapakları agırlaşır, gozleri tıpkıTepegoz’un gozu gibi kararır. Işte yeniden karanlıklar dunyasına,Hypnos’a, Uyku’nundunyasına donmuştur; Ithake’ye dogru suzulen gemisinin bordasında uyuyakalmıştır,nobetiniunutmuştur.DenizcilerbirbaşlarınakalıncaAiolos’unOdysseus’averdigi tulumuniçindekilerimerakederler;oyleya,mutlakadegerlişeylerolmalıdır.Sadeceşoylebirgozatıpkapatacaklardır. Derken Ithake kıyılarına yaklaştıklarında tulumu açarlar, ruzgarlar dışarıfırlar, deniz kabarır, dalgalar yukselir, gemi yon degiştirir, geri donup geldigi yone dogruuzaklaşmaya başlar. Odysseus şaşkınlık içinde, kendini yeniden başladıgı noktada, AiolosAdasındabulur.Aiolosonaburadaneişioldugunusorar.“Suçbendedegil,uyumuşum,hataettim, uykunun karanlıgına bıraktım kendimi, nobet tutmadım, arkadaşlarım tulumuaçmışlar.”BukezAiolosonaiyidavranmaz.Odysseusyalvarır.“Bırakbenigideyim,birşansdaha ver.” Aiolos kızar, artık onun en sondan birinci oldugunu, şanı şohreti kalmadıgını,Tanrıların ondan nefret ettiklerini soyler: “Boyle bir iş başına geldigine gore lanetlenmişolmalısın,artıksenidinlemekistemiyorum”.OdysseusilearkadaşlarıumduklarınıbulamadanAiolos’tanhareketederler.

Odysseusilearkadaşlarıdenizdeyolalırlarkenbaşkabiryere,Lestrygonlaradasınavarırlar.Kıyıyayanaşırlar,duzenlibir liman,birkentvardırburada.DigerlerindendahakurnazolanOdysseusgemisinibulimanaçekmekyerinebirazkuytubiryere,kenardakibirkoyademirler.BaşınagelenlerdendersalanOdysseusgemidekalır,adamlarındanbirkaçınıkenttekimlerinoturduklarınıogrenmeleriiçingonderir.Denizcilerkentedogrutırmanırlarkenyoldadevgibibirkoylukızıylakarşılaşırlar;devanasıgibiiriyarı,denizcilerdenkatkatiri,katkatguçlubirkızdır bu; denizciler hayran kalırlar. Kız kente birlikte donmeyi onerir: “Kral babam siziagırlayacak istediginiz her şeyi verecektir”, der. Denizciler pek memnun olurlar, zaten busevimli kızın boyundan poşundan da epey etkilenmişlerdir. Onu yalnızca biraz fazlasıylaguçlu, fazlasıyla iribulurlar.Lestrygonkralınınhuzurunaçıkarlar;Kralonlarıgorurgormezbiriniyakalayıpyutar.Odysseus’unadamlarısagasolakaçışırlar,gemilerinedogrubagrışarakkoşarlar: “Canını seven kaçsın, gidelim buradan!” Bu arada kralın verdigi emirle butunLestrygonlar dışarı fırlarlar. Aşagıda gemilerine dogru kaçışan, oradan bir an onceuzaklaşmakiçinaceleedenYunanlarıgörürler.Lestrygonlargemiyedoğrukoşuşandenizcileriduzovadakeklikgibiavlarlar,yakaladıklarınımideyeindirirler.Odysseus’unozenlesakladıgıgemidebulunanlardışındabutundenizcilercanverir.Odysseusgemisindekalanadamlarıylayenidenyolaçıkar.TekbaşınayolalangemibirAkdenizadasıolanAiaieadasınaçıkar.Odysseusilearkadaşlarıgemilerinidemirleyecekbiryerbulurlar,karayaçıkıpdolaşmayabaşlarlar.Adadakayalıklarlabir orman, ayrıca bol bol bitki vardır. Ancak Odysseus gibi denizciler de artık dikkatlidavranırlar.Hattaiçlerindenbiriadayaçıkmakbileistemez.Odysseusdigerleriniadayıkeşifiçin yureklendirir. Yirmiyi aşkın denizci oncu olarak gider; guzel bir ev, her şeyin sakingorundugu, çiçeklerle kaplı bir sarayla karşılaşırlar. Çevrede, bahçede çok sayıda vahşihayvan, kurtlar, aslanlar vardır; bu durumu tuhaf bulurlar, biraz endişelenirler, ancakhayvanlardenizcilereuysalcayaklaşır,neredeyseayaklarınasurunurler.Denizcilerşaşırırlar,kim bilir, burası belki de hayvanların uysal, insanların da vahşi oldukları, işlerin tersineyurudugu bir yerdir. Kapıyı çalarlar, çok guzel bir kadın açar. Guzel sesiyle şarkı soyleyipkumaş dokumaktadır. Içeri buyur eder, oturtur, onlara konukseverlikle içecek verir. Amaiçecege bir iksir katmıştır, denizciler içer içmez domuza donuşurler. Hepsi baştan ayagadomuzkılıgınagirmiştir;kılları,sesleri,yuruyuşleri,agızları,burunlarıylatamtamınadomuzolmuşlardır. Işte Kirke denen buyucu kız odur; hayvanlarının arasına kattıgı bu yenidomuzları gorup sevinir. Çabucak domuz ahırına kapatır, onlara diger domuzlara verdigiyiyecekleriverir.OnculeringeridonmesinibekleyenOdysseus’ladigerarkadaşlarıendişelenmeyebaşlarlar.OzamanOdysseusadamlarımbulmakiçinadayaçıkar.Hermes,ohin,dalaverecitanrı,yolunaçıkaronun,olupbitenlerianlatır:“Bircadıadamlarınıdomuzadonuşturdu,bellikisanadaoiçkideniçirecek,amabensanabirpanzehirverecegim,domuzadonuşmektenkurtulacaksın,hepOdysseusolarakkalacaksın”.SonraHermesonabirparçabitkiverir.Odysseusgeridonuparkadaşlarına adaya gidecegini soyler, hepsi vazgeçirmeye çalışır: “Gitme. Digerlerigelmedilerse olduler demektir.” Odysseus: “Hayır, onları kurtaracagım”, der. Işte boyleceHermes’inverdigibitkiyiyutar,kılıcınıdaalıpbuyucununevinegider.Buyucukızonuhemeniçeri alır, sırmalı minderlere oturtur. Odysseus arkadaşlarından hiç soz açmaz, hiçbir şey

olmamışgibidavranır;kızgidipiksirliiçecegigetirir,Odysseus’asunar.Odysseusiçkiyiiçer,kız bekler, onu izler, ama Odysseus domuza donuşmez, karşısında duran hala sevimligulumseyişiyleOdysseus’tur;derkenOdysseuskılıcınıçekipkızın ustuneatılır.Kızherşeyianlar: “Sen Odysseus’sun, iksirin sana etki etmeyecegini biliyordum, peki burada nearıyorsun?”diyesorar.Odysseus:“Öncearkadaşlarımıeskihalinegetir”,der.Medeia’nın teyzesi olan bu buyucu kız ile Odysseus arasında, dolayısıyla duş dagıtıcısı,buyucu Tanrı Hermes arasında bir guç yarışı, bir karşılaşmadır sanki bu, ama sonuuzlaşmayla biter. Odysseus ile Kirke çok mutlu bir aşk yaşayacaklardır. Ama once gidiparkadaşlarını kurtarması gerekmektedir. Kirke onları neden domuza donuşturmuştu?Kıyısınademirleyenheryolcuyubenzerbiryazgıbekler.Nedenpeki?ÇunkuKirkeyalnızdır,çevresinde hemen çekip gidemeyecek canlılar olsun ister. Soylendigine gore gezginleridomuzayadabaşkahayvanlaradonuşturerekonlarındonuşheveslerini,geçmişlerini,insanolduklarınıunutmalarınıistemektedir.AslındaOdysseus’unarkadaşlarınınbaşınadaaynışeygelmişti;amaonlarınakıllarıbirazdaolsabaşlarındaydı,duşunebiliyorlardı,ziraOdysseus’ugorduklerinde çok sevinmişlerdi. Işte bir hamlede eski hallerine geri donerler, hatta bubadireyiatlattıktansonraçokdahagençleşmiş,dahaguzelleşmiş,dahagosterişliolmuşlardır.Bir sureligine domuza donuşmek sanki bir geçiş torenidir; olum yoluna dalmak, buradayaşanılanbirmaceradansonradahagenç,dahaguzel,dahacanlıolarakgeridonmekgibi.Işteyeniden insan olunca onlar da bu degişimi geçirirler. Kirke onları oldurebilirdi, o zamanonlarda duşunce,nom,kalmazdı; olulersetamamengeceninkaranlıgınagomulurler;onlardaartıknouskalmamıştır,birazsonraanlatacagımızTeiresiashariçelbette.AncakOdysseus’unarkadaşlarıiçinbudurumtamanlamıylaolumdegildir.Kısasureliginehayvanadonuşmuşler,insanlarındunyasındanayrılmışlar,geçmişleriniunutmuşlar,amakurtulduklarındadahadagençleşmişlerdir.Daha sonra Odysseus ile Kirke bir aşk macerası yaşarlar. Hatta kimilerinin dedigi gibiçocuklarıbileolur,ancakbupekkesindegildir.Sadecebirbirleriniseverler,sevişirler.Kirkeguzel sesiyle şarkılar soyler, Odysseus gemide kalan adamlarını da çagırır, once çekinirleramaOdysseusonlarıkolayca iknaeder: “Gelin,gelin,artık tehlikekalmadı.”Oradauzunbirsurekalırlar.AdayaçıkanbutunerkekleridomuzayadavahşihayvanlaradonuşturenbuyucuKirke bir cadı degildir, kotu bir buyucu de degildir. Odysseus’una damları geldikten sonrarahatetsinlerdiyeelindengeleniyapar.Gelzamangitzamanadamlarsıkılmayabaşlar,çunkuKirke’ninyatagınıpaylaşamadıklarındanOdysseus’un tattıgı zevklereuzaktırlar.Odysseus’aartık donme zamanının geldigini hatırlattıklarında Kirke karşı çıkmaz, onları alıkoymakistemez. Onlara: “Eger gitmek istiyorsanız elbette gidebilirsiniz”, der. Sonra, donuşyolculugununrahatgeçmesinisaglayacakbutunbilgileriverir.Odysseus’aşunlarıtembihler:“Bak Odysseus, gelecek duragın Kimmerler ulkesi olacak; orada hiç gun dogmaz, hep geceolur,sureklisisvardır,birdecehennemdunyasınınkapısıburadabulunur.”Bukezgeçmişi,insanlıgıunutarakinsanlıgınenuçsınırınafırlatılıpatılmaktandaote,olulerdunyasınınbileucunavarmaksozkonusudur.Kirke,Odysseus’aizleyecegiyoluaçıklar:“Geminifalanyerdedurduracaksın,yuruyerekgideceksin,birçukurgoreceksin;yanındaunbulundur,birkoçbul,kes, kanını akıt; işte o zamaneidola, tasvirler, hayaletler, olulerin ruhları, yukarı dogruçıkacaklar.Teiresias’ınruhunutanıyıpyakalayacaksın,onakoçtanaldıgınkanıiçireceksin,o

dacanakavuşacak,neyapmangerektiğinibirbiranlatacak.”

Adıolmayanlar,yüzüolmayanlarNihayetOdysseus ile arkadaşları yola çıkarlar, oraya varırlar.Odysseus soylenenleri yapar.Çukurun onundedir, unuboca eder, koçu keser, kanı içilmeyehazır eder.O zaman “kimse”olmayanlar,haniOdysseus’unkendiadımdeyipuydurdugugibioutisolanlar,adıolmayanlar,nonumnoi,yuzleriolmayanlar,artıkgorulemeyenler,artıkhiçbirşeyolmayanlaryukarıdogruçıkmayabaşlarlar.Eskidenbireyolanamaartıkadlarıanılmayantekornekvarlıklardıronlar.Odysseus’un onunde yukarı yukselen bu kitleden korkunç, tekduze bir hırıltı çıkar. Adlarıyoktur,konuşmazlar,karmakarışıkbirgurultudurbu.Odysseusbirazurperir;çunkugozlerinegorunenbugoruntuler,kulaklarınaçalınanbusesleronudaaralarınaçekebilir,onunbinbirduzen kuran sozleri bu karmakarışık gurultu içinde eriyip dagılabilir, unu, şanı, şohretiunutulabilir; boyle bir karanlıgın ortasına duşebilir, işte tehlike budur. Nihayet Teiresiasbelirir.Odysseus kanı içirir, Teiresias ona evine donecegini, orada Penelopeia’nın onu beklediginisoyler, ayrıca digerleriyle ilgili haberler de verir. Agamemnon olmuştur, Odysseus başkakahramanların golgelerini de gorur; annesini gorur, Akhilleus’u tanır, onunla konuşur.Odysseus’un yanındaki kandan biraz içen Akhilleus cana gelir, dili çozulur. Yukarıdakidunyadakahramanlıkları dildendiledolaşırken,kleos’u, şohretibutundunyadaparıldarken,kahramanlıktimsaliolarakgörülürken,hattayeraltıdünyasındabileüstünolduğusöylenirkeno,Akhilleus,nelerder?Dinleyelim:“Hades’inkaranlıklarındaAkhilleusolacagımakeşkeçamuriçinde, gubreye batmış, acınası bir koylu olaydım, gun altındaki insanların en yoksuluolaydım.” Akhilleus’unOdysseia’da soyledikleriIlyada’da soylediklerinin tam tersidir:Akhilleuskısa,ama undolubiryaşamileuzunama unsuzbiryaşamarasındaseçimyapar,elbetteseçiminiyaparkenhiçduraksamaz:Undoluyaşamı,gencecikken,kahramancaolmeyiseçer, çunku kısa bir yaşamı bitiren guzel bir olumun sagladıgı un başka hiçbir şeyledegişilmezdi.Akhilleusşimdi tamaksini soylemektedir.Olupdeyeraltıdunyasınagittiktensonra aklı başına gelir, bir şans daha verilse oluler dunyasında Akhilleus olmaktansaYunanistan’ınengeriillerininbirindeyoksul,çamuriçindebirköylüolmayıyeğleyecektir.Odysseus, Akhilleus’un itirafını dinledikten sonra yola koyulur. Yeniden Kirke’nin adasınadoner,Odaonu iyikarşılar,ona, arkadaşlarınaekmekle şarapverir, sonragidecekleri yolusoyler.Planktes’in, hareket eden kayaların arasından nasıl geçeceklerini iyice anlatır; bukayalar sabit degildir, aralarından gemi geçerken birleşiverirler. Bunlardan kurtulmak içinKharybdis ile Skylla arasından geçeceklerdir. Kharybdis onları yutabilecek bir uçurumdur,Skylla ise goge dogru yukselenbir kayalık; bu kayalıgın ustunde insanı yakalayıp yiyenbircanavarvardır.Kirkeonlarasadecedevkayalarlakarşılaşıp,herbirinin farklı tehlikesiolanKharybdis ya da Skylla arasında seçimyapmak zorunda kalmayacaklarını, bir de kuçuk biradada Sirenlere rastlayacaklarını soyler. Adanın açıgından geçerken Sirenlerin şarkısınıduyupdakaybolmayangemiyoktur,çunkudenizcilerşarkınınbuyusunekapılırlar,buaradagemileri kayalıklara çarparak parçalanır. Işte nihayet Odysseus şarkı soyleyen Sirenlerinyaşadıklarıadanınaçıklarınaulaşır.

Ne yapar bin bir duzenli Odysseus? Yanına balmumu almıştır, kuş kadınlar ya da kadınkuşların, Sirenlerin bulundugu kuçuk adayı gorur gormez adamlarının kulaklarını şarkıyıduymasınlar diye balmumuyla kapattırır, ama kendi kulaklarını tıkamaya eli varmaz.Odysseus sadece geçmişe sadık, hatıra ehli biri degildir, aynı zamanda bilmemesi gerekenşeyleri bilmek isteyen, meraklı biridir, hani Tepegoz macerasında oldugu gibi. Sirenlerinşarkılarını dinlemeden, nasıl şarkı soylediklerini, ne soylediklerini ogrenmeden oracıktanuzaklaşabilir mi hiç? Bu yuzden kulaklarını tıkamaz, ama kendini hiç kımıldayamayacakbiçimdegemidireginebaglatır.Gemi ilerler,Sirenlerinadasınayaklaşınca tambirsessizlikolur, Yunanlar bunagalene derler, işte oyle bir sessizlik, çıt çıkmaz, ruzgar diner, gemikımıltısızkalır,derkenSirenlerşarkısoylemeyebaşlarlar.Şiirlerindenelerderler?Odysseus’aseslenirler, sanki Musalardır, sanki Hafıza’nın kızlarıdır, hani Homeros’a şiirlerini,kahramanlık maceralarını esinleyen Tanrıçalardır. Şoyle seslenirler: “Odysseus, Odysseus,unlu, şanlı, sevgili Odysseus, gel, gel, dinle bizi, sana her şeyi anlatalım, kahramanlarınşarkılarını,seninkahramanlıklarınısöyleyelim.”Sirenler buyuk H ile yazılan Hakikat’i, yani olup biteni oldugu gibi anlatırlar, ama aynızamanda adalarının çevresi cesetlerle doludur, guneşin altında, sahilde çuruyen cesetlerle.Işteonlarbuçagrıyakulakvermiş,hepsideolupgitmiştir.Sirenlerhembilmearzusunu,hemcinselçekiciligi,iştetastamamayartmayı,hemdeolumusimgelerler.Odysseus’asoyledikleribir anlamda o artık yaşamadıgın da, ışıgın dunyası ile karanlıgın dunyası arasındaki sınırıaştıgında, yani insanların tıpkı şimdi benim yaptıgım gibi hakkında hikayeler anlattıklarıOdysseushalinegeldigindesoylenecekşeylerdir.SirenlerbunlarıOdysseus’aohenuzsagkenanlatırlar;sankioolmuşturyadasankicanlılarileoluler,yaşamınışıgıileolumunkaranlıgıarasındakisınırın iyibelirlemedigi,henuzbelirsiz,bulanık,aşılmazbiryer ilezamaniçindebulunmaktadır.Sirenleronunununutaçlandıracakbirolumedavetederler;Akhilleus’unartıkistemedigibirolumdubu,gerçidahaonce,hayattaykenboylebirşanıarzulamıştı,amabununnedenisadeceölümüninsanlarakaybolmayacakbirünkazandıracakolmasıydı.GemiyavaşyavaşilerlerkenOdysseusSirenlerinşarkısınıdinler;onlarakatılmakiçinçırpınırama denizciler baglarını daha da sıkılaştırırlar. Nihayet gemi uzaklaşır, Sirenleri geridebırakır,derkenbirbirlerineyaklaşıpçarpışankayalarınyanınagelir.OdysseusSkylla’yıdegilKharybdis’i seçer, sonunda olan olur, gemi geçerken altı başı, on iki ayagıyla Skylla bazıdenizcileriyakalayıpdiridiriyutar.Sadecebirkaçıyakasınısıyırır,artıkkalabalıkdegillerdir.Biraz sonra başka bir adaya, guneş adası olan Triklana’ya varırlar. Gerçekten de bu adaguneşe, her şeyi goren goze aittir. Adada Tanrısal, uremeyen, olumsuz hayvanlarbulunmaktadır. Sayıları hep aynıdır, bir yıldaki gun sayısı kadardır. Bunlara dokunmamak,sayılarınıneeksiltmelinedeartırmalıdır.Hepsideyucevarlıklardır;Teiresias,Odysseus’aadaylailgilibirogutvermiştir:“GuneşAdasınageldigindeneolursaolsunbukutsalsurudekihiçbir hayvana dokunmayacaksın. Onlara dokunmazsan evine donme şansın olabilir. Egerdokunursankaybolurgidersin.”DogalolarakTriklana’yaçıkmadanonceOdysseusbuoguduhatırlayıp tayfasını uyarır. “Guneşin surulerinin otladıgı adaya çıkacagız, ama onlaradokunmayacaksınız. Bu hayvanlara dokunmak yasak, kutsal hayvanlar bunlar. Guneş onlarıtitizlikle koruyor. Yemegimizi gemide yiyelim, adaya ugramayacagız.” Ancak denizcilerbitkindir. Ciddi tehlikeler atlatmışlar, arkadaşlarından bazıları hayatlarını kaybetmiştir,

tukenmişler, canları çıkmıştır; şoyle derler Odysseus’a: “Sen demir gibisin, dinlenmekneyine!”Eurylokhos butun tayfa adına soz alır: “Adaya çıkalım”. Odysseus: “Peki, ancak sadeceKirke’ninbizeverdigiyiyecekleriyiyecegiz”,der.Buyucukıznektarlaambrosiaiçiyordu,amaonlaraekmek,şarapgibiinsanaozguyiyeceklervermişti.Gemikıyıyayanaşır,adamlarkarayaçıkıpyiyecekleriniyerler.Ertesigunbirfırtınaçıkar,gunlercesurer,oylekidenizcilertekraryolaçıkamazlar.Adayatıkılıpkalmışlardır;erzakları,yiyeceklerideyavaşyavaştukenmiştir.Açlıktankıvranırlar,midelerikazınır.Açlık,Hesiodos’agöreGece’ninçocuklarındanbiridir.Limos,Açlık,tıpkıSuç,Karanlık,Unutma,UykugibiGece’nindogurduklarıarasındadır.Unutma,Uyku,Açlık;bukorkunçkaranlıkguçleritetiktebeklemektedir.Burada ilkin açlık baş gosterir. O zaman denizciler balık tutmaya çalışırlar; zaman zamantutarlaramayetmez;yiyecekhiçbirşeylerikalmamıştır.Odysseusbirşeyleryapmakamacıylaarkadaşlarındanuzaklaşır, adadaki tepeye çıkar, amaoracıktauyuyakalır. Işte bir kezdahaOdysseusTanrılarıngonderdigiuykuya sarılıpkaranlıga gomulmuştur.Ouyurken, açlıkkolgezmektedir; Eurylokhos’la dile gelip denizcilere seslenir: “Burada boyle açlıktan olupgidemeyiz,bakınşubesiliineklere,goruntuleribileinsanınagzınısulandırıyor.”Odysseus’unyoklugundan,onungecedunyasındakapalıkalmasından,oradaolmamasından,herkesegozkulak olamamasından yararlanırlar; nihayet suruyu kuşatırlar. Hayvanların çogunu tutupkurban ederler. Peşlerinden koşarlar, sıkıştırıp yakalarlar, kesip pişirirler. Et parçalarınıkazanlara koyarlar, diger parçaları ateşte pişirirler. Işte o anda tepedeki Odysseus uyanır.Kızartılanetleyagınkokusunualır.Birdeniçinebirsıkıntıçoker,Tanrılaraseslenir:“Tanrılar,gozlerimeperdeçektiniz,karanlıkuykuyuverdiniz,zateniyibiruykudadegildibu,unutuşun,olumun uykusuydu, işte şimdi boyle bir belanın karşısındayım.” Aşagı iner arkadaşlarınasovup sayar, ama onlar aldıkları ogutleri, verdikleri sozleri unutmuşlar, etleri yemeyekoyulmuşlardır.Bununlabirliktemucizelerolur:Kesilen,parçalanan,pişirilenbuhayvanlar canlılarmış gibibogurmeyisurdururler.Olmuşlerdiramahalayaşamaktadırlar,çunkuolumsuzdurler.Kurbantoreni yanlış, yalap şap yapılmıştır; inekleri vahşi hayvan avlar gibi avlamışlar, bu yuzdenvahşi ileuygardunyabirbirinekarışmıştır. Işteozamanmucizelerartar, amaOdysseus’unarkadaşlarıyemeyisurdururler,tıkınırlar,sonundauykuyadalarlar.Aynıandadalgalardiner,ruzgarkesilir.Gemiyebinerler,adadanayrılırayrılmazbukezHelios,Poseidon’adegilZeus’aseslenir:“Bakiştegordunmuyaptıklarını.Hayvanlarımıoldurduler,ocumualmaksanaduşer.Eger ocumu almazsanben,Guneş,Aither’deki olumsuzTanrılara artık yuzumu gostermem,yeryuzundegeceilegununbirbiriniizlemesinealışmışinsanlarayuzumugostermem,haberinola! Aşagılara, oluler dunyasına gider, orada parlarım! Hades’e inerim, ışıgımla karanlıklardunyasınıaydınlatırım.HemTanrılarhemdeinsanlarkaranlıklardakalırsınız.”Zeusguvenceverir,“Senbuişibanabırak”,der.Gozunu açık tutamayanOdysseus adamlarının hata işlemelerine, her şeyi karıştırmalarına,kutsal ilekutsalolmayanı,vahşihayvanavı ilekurbantoreninibirbirinekatmalarınanedenolmuş, guneşin artık bir daha geceyi aydınlatmama, eskiden aydınlattıgı yerleri karanlıkta

bırakma tehdidini savurmasına yol açmıştır. Gemileriyle hareket ederler, ama henuzuzaklaşmışlardırkigogunustundenZeusdenizlerikarartır.Gemianidenkaranlıgagomulur,dalgalarkabarır,gemininustuneyıldırımlaryagar,direkkırılır,kılavuzdenizeduşer,kafasınadirek çarpar. Kurtarma sandalı govdeye çarpıp parçalara ayrılır. Odysseus’un butunarkadaşlarısankivahşihayvanlaradonmuşlerdir,dalgalaronlarıçilyavrularıgibidagıtır.BirtahtaparçasınatutunanOdysseusdokuzgunsudayuzer.Derkensonundaakıntıylabiradaya,KalypsoAdasına,tamamıylatükenmişbirhaldeulaşır.

KalypsoAdasıUstuneyıldırımduşengemi,parçalanmış,Odysseus’ungemidekiarkadaşlarıdenizeduşmuş,dalgaların arasında kuzgunlar gibi bata çıka bogulup gitmişlerdir. Bir tek Odysseuskurtulmuştur. Gemiden kopan bir direge tutunmuş, akıntıyla ters yone dogru, Kharybdis’edogruacınasıbirhaldesuruklenmiştir.Buradanneredeysebirmucizeeserikurtulur.Yinebirbaşınadokuzgunboyuncabitkinbirhaldedalgalarınustundekalmış,akıntıyladunyanınbirucunagelmiştir.IşteoradagemisibatmışbukazazedetamkendiniderinliklerebırakacakkenKalypsoAdasına varmıştır. Dunyanın ucundaki bir adadır bu, denizlerin bittigi yerden bileuzaktadır, uçsuz bucaksız sular adayı hem insanlardan hem de Tanrılardan ayırır. Hiçbiryerdedegildir.Odysseusbitkinbirhaldeyatmaktadır,Kalypsoonukabuleder.GeçenseferOdysseus ile adamları yardımalmak içinKirke’ninadasına çıkmışlardı, bu seferdeyardımeliniKalypsouzatır.Odysseus burada belirsiz bir sure, beş, on, on beş yıl kalacaktır; artık zaman diye bir şeyolmadıgından sure belirsizdir. Odysseus mekan ile zamanın dışına atılmıştır. Her gun bironcekinebenzer.HepKalypsoilebirliktedir;onunlasureklibiraşkıyaşar,başkahiçkimseylegoruşmez.Kalypsoilebirliktetambiryalnızlıkiçindedir.Hiçbirolayınolmadıgı,hiçbirşeyingeçmedigibirzamandahergunbirdigerininaynıdır.Odysseus,Kalypso’nunevinde,dunyanındışındadır, zamanın dışındadır. Kalypso ona tam bir aşk sunar, onun her dileginigerçekleştirir. Ama Kalypso, Yunancakaluptein, “saklamak” anlamına gelen adının dagosterdigigibihemherşeydenuzaktasaklanankişidir,hemdeOdysseus’ubutunbakışlardansaklayankişi.

KüçükbircennetIşte Homeros’uıı Odysseus’u anlattıgı hikaye de boyle başlar. Kahraman on yıldır adadasaklanmaktadır.Nymphailebirlikteyaşar,macerasının,yolculugununsonunagelmiştir.Işteherşeyburadadugumlenir,herşeyburadasonbulur.GerçektendeOdysseus’uhırsla,kinleizleyenPoseidon’unartıkrahatlamışolmasındanyararlananAthenaarayagirer.Poseidonsıksık yaptıgı gibi şolene katılmak uzere Aitiopiahların yanına gider; bunlar hep genç kalan,menekşekokusuyayan,bozulmayıbilmeyenmitikvarlıklardır;çalışmazlar,çunkutıpkıAltınÇag’daoldugugibihersabahherturbitkisel,hayvansalyiyecegihazır,pişmişolarakbulurlar.Dunyanınherikiucunda,doguylabatınınenucundaotururlar.Poseidonherikiucudaziyareteder, onlarla yemek yer, eglenir. Işte Athena onun yoklugundan yararlanıp babası Zeus’abunun boyle surmeyecegini, Troya topragında olmemiş, donuş yolunda bogulmamış butun

Yunan kahramanların şimdi evlerinde olduklarını, ailelerine, evlerine kadınlarınakavuştuklarım soyler. Onlar arasında bir tek o sadık Odysseus, Tanrıçanın ozel bir ilgiduyduguokahramanKalypso’nunevinetıkılıpkalmıştır.KızıAthena’nınustelemesiyle,ayrıcahazır Poseidonda yokkenZeus kararını verir. Zarları atar, yazgıları belirler:Odysseus geridonecektir. Soylemesi kolay, ama once Kalypso’nun onu serbest bırakması gerekir. Bu işHermes’eduşer.Bugorevdenpekhoşlanmaz:Kalypso’nunevineadımınıatmamıştır,budaanlaşılır bir durumdur, zira ada hiçbir yerde olmayan bir yerdedir. Nympha KalypsoTanrılardan, insanlardanuzaktır.Onaulaşmak içinuçsuzbucaksız tuzlu sukutlesiniaşmakgerekir.Hermessandallarınıgiyer,şimşekgibihızlı,duşuncegibiayagıtezdir.Hermessuratınıasar,bugorevisırfitaatadına,istemeyeistemeyekabuletmiştir.IşteboyleceKalypso’nunadasınaçıkar. Bu hiçbir yere ait olmayan yeri gorunce buyulenir: Bu kuçuk ada kuçuk bir cennetgibidir. Bahçeler, ormanlar, çeşmeler, kaynaklar, çiçekler vardır, bakımlı magaralar vardır;Kalypso şarkı soyler, kumaş dokur, Odysseus’la sevişir. Hermes’in gozleri kamaşmıştır.Kalypso’yayaklaşır.Birbirlerinihiçgormemişlerdiramatanırlar.Kalypso:“SevgiliHermes,neişin var burada? Seni gormeye pek alışık degilim”, der. “Evet”, der Hermes, “bana kalsagelmezdim ama Zeus’tan emir aldım. Karar verildi, Odysseus’u bırakman gerekiyor. Zeus,Troya kahramanları arasında bir tek Odysseus’un evine geri donmemiş olmasını haksızlıkolarak goruyor”. Kalypso şoyle der: “Sen bunları kulahıma anlat, Odysseus’u neden gerivermemiistediginizibiliyorum.Çunkusizler,Tanrılar,acınasıvarlıklarsınız,insanlardandahabetersiniz, kıskançsınız. Bir Tanrıçanın bir olumluyle yaşamasına gonlunuz asla elvermez.Yıllardırburada,yatagımdakibuadamlasakinbirhayatsurmemsizi rahatsızediyor.”Amabaşkaseçeneğideyoktur:“Peki,tamam,onugöndereceğim.”HermesOlympos’adoner.Artıkhikayekaldıgıyerdendevamedecektir.Odysseusyolculugusırasında insanların dunyasından uzaklaşmış, oluler ulkesine, ışıklı dunyanın, canlılardunyasının en uç sınırındaki Kimmerler ulkesine kadar suruklenmiştir. Şimdiyse engindenizlerde tek başınadır, oyunun dışında kalmış, sanki Tanrısal adaya hapsolmuştur.Yolculugu on yıla yakındır Kalypso ile birlikte yaşadıgı aşk macerası yuzunden kesintiyeuğramıştır.Hermes,Kalypso’nunmagarasındadolaşırkenOdysseusneyapar?Birtepeninbaşınaçıkmış,enginlerde kopuk kopuk dalgalı denize bakar, goz pınarlarından yaşlar akıtır. Gozyaşlarıylabutun bedeni ıslanmıştır. Içindeki butun can suyu gozlerinden, derisinden dışarı taşar;dayanacakgucukalmamıştır.Neden?Çunku içindegeçmişhayatına ozlemvardır, Ithake’yi,karısıPenelopeia’yı ozler.Kalypso,Odysseus’unhaladonuşuduşundugunu,donmeyiaklınakoydugunu bilmiyor olamazdı. Ama ona “donuşu” unutturmayı umuyordu, daha oncekihayatınıartıkanımsamamasınısaglayabileceginisanıyordu.Nasıl?Odysseusolulerulkesinebilegitmiş,oradahayaletlerarasında, olmeninnekadarkorkunçoldugunu,yaşamdanuzak,bilinçsizbirhayaletolmanın,adsızbirgolgeolmanınnekadarkotubirşeyoldugunu,bununbir insanın aklına gelebilecek en berbat yazgı oldugunu Akhilleus’un agzından duymuştu.Yolculugun,maceralarınsonundaişteKalypso,Odysseus’aolumsuzolma,surekligençkalma,ölümden,yaşlılıktanuzakdurmafırsatınısunuyordu.Buikisozuverirkenneyaptıgınıbiliyordu.Gerçektendeonundabilmesigerekenbirhikaye

vardı:Eos, Şafak,Tithonosadlı çokyakışıklı bir gence aşıkolur.Birlikteyaşaması içinonukaçırır; Zeus’a gidip bu delikanlıdan vazgeçemeyecegini, ondan hiç ayrılmayacagını, buyuzden onu olumsuz yapmasını ister. Zeus alaycı bir gulumsemeyle şoyle der: “Tamamolumsuz olsun.” Boylece genç Tithonos olumsuz olur, Olympos’ta Şafak’ın kaldıgı sarayayerleşir.Birsuresonrabiryaşlıdanbeterolur,çunkuyuzelliyadaikiyuzyılsonrabirbocekgibiolmuştur,yaşlanmıştır,nekonuşabilmektenedehareketedebilmektedir,yemeginibileyiyemez.Canlıbirhayaletedöner.

UnutmakolanaksızKalypso,Odysseus’aaynışeyi onermez, tambirTanrıolmayı onerir,yanihepgençkalacak,olumsuz olacaktır. Kirke donuş yolunu unutsunlar diye Odysseus’un adamlarını insandandaha duşuk varlıklara, hayvanlara donuşturmuştu. Oysa Kalypso, Odysseus’a Ithake’ylePenelopeia’yı unutsun diye hayvan olmayı degil Tanrı olmayı onerir. Bu hikayenindugumlendigidramOdysseus’unboylebiraçmaziçindeolmasıdır.Olumunneoldugunudahaonce de gormuştu: Kimmerler ulkesindeyken, cehennem kapısının onunde oluler gormuş,ayrıca onun şohretini soyleyen Sirenlerin akbabalarla dolu adalarında da olumu gormuştu,işteKalypsoona olumsuzlugu, sonsuzgençligi sunar, amabudegişimingerçekleşmesi içinodenmesigerekenbirbedelvardır.Odeyecegibedeloradakalması,vatanınıunutmasıdır.OteyandanKalypso’nunyanındakalırsa,gizlenecektir,yanikendisiolmaktan,Odysseusolmaktan,yurdunadönenkahramanolmaktanvazgeçecektir.Odysseus hatırlayan insandır; yazgısının onune çıkardıgı butun sınavlara, butun acılarahazırdır; nitekim insanlar dunyasının ucuna atılmış, her defasında kendine gelmeyi bilmiş,geridonmeyibaşarmıştır.Şimdiysebutunbunlardanvazgeçmesigerekecektir.Onaonerilenşey bir Yunan’a gore unsuz, şansız, şohretsiz bir olumsuzluktur, yoksa adıyla sanıylaOdysseus’un olumsuzlugu degil. Yaşlı bilge Mentor kılıgına girmiş Athena, Ithake’ye gelipOdysseus’un oglu Telemakhos’u ziyaret ettiginde ona şoyle der: “Biliyorsun ki baban çokkurnazbiridir,eminimgeridonecektir,hazırlan,onayardımetmengerekecek.Gitbak,digerYunansitelerindeondanhaberalanvarmı?Buradaboyleelikolubaglıdurma,birşeyleryap.”Telemakhos oncebabasını tanımadıgını soyler; annesi Penelopeia onababasınınOdysseusoldugunusoylemiştir,amaobabasınıhiçgormemiştir.GerçektendeOdysseusyolaçıkarkenTelemakhoshenüzyenidoğmuştu,birkaçaylıktı.Şimdiyse Telemakhos yirmi yaşındadır, Odysseus gideli yirmi yıl olmuştur. Telemakhos,Athena’ya babasını tanımadıgını, ayrıca Tanrıların istegi uzerine hiç kimsenin onugormedigini, sesini duymadıgını, onun artık gorunmeyen, duyulmayan bir insan oldugunusoyler. Sanki onu Harpyalar kaçırmıştır, insanlar dunyasından silinip gitmiştir. Başına negeldigini kimse bilmemektedir. Telemakhos: “Keşke Yunan topraklarında savaşırken ya dagemileriylegeridonerkenoleydi,ozamanadamlarıonuburayagetirirlerdi;birmezaryapar,başınabirsema,birtaşdiker,ustuneadınıyazardık.Boylecehepbizimleolurdu.Hiçolmazsabize, bana, ogluna, butun ailesinekleos aphthiton, sonsuz bir un bırakırdı. Oysa şimdidunyadan silindi gitti,akleos, şansız, şohretsiz yok oldu.” Kalypso’nunOdysseus’a sunduguşeyolumsuzluktur,ebedigençliktir;amaartıkhiçkimseonunhakkındabirşeyduymayacak,

hiç kimse adını anmayacak, hiçbir ozan kahramanlıklarını anlatmayacak, sanki Odysseuskaranlık bir sis içinde yok olacaktır. Pindaros’un bir şiirinde dedigi gibi, buyuk bir başarıkazandıktan sonra “gizlenmemek” gerekir. Işte Kalypso’ya adını veren de aynıkalupteinsözcüğüdür.Bubaşarınınsürmesibüyükbirozanınşiirliövgüsünügerektirir.Odysseus Kalypso’da kalırsaOdysseia olmayacak, Odysseus hiç var olmayacaktır. Işte biraçmazla karşı karşıyayız: Odysseus ya adsız, belirsiz bir olumsuzlugu seçecek, boylecesonsuza kadar yaşayacak, Hades’te kimliklerini yitirdikleri için adsızlar denilen olulerebenzeyecektir; ya da aksini seçecek, olumlu olacak, ama kendini bulacak, adı anılacak, unkazanacaktır.Odysseus,Kalypso’yaevinedönmeyiseçtiğinisöyler.On yıldır birlikte baş başa yaşadıgı bu Nymphaya karşı artıkhimeros, ya da eros’u, arzusukalmamıştır.OnunkoynunagirsebilebusadeceNymphaistedigiiçindir.AmaOdysseusartıkbunlarıistememektedir.Tekistegiolumluyaşamınadonmektir,hattaolmeyibileister.Onunhimeros’uolumludunyadadır,omrunutamamlamayıister.Kalypso:“DemekPenelopeia’yabukadarbaglısın,onubanayegliyorsun,oylemi?Obendendahamıguzel?”der.“Hayırelbette,senbirTanrıçasın,sendahaguzelsin,Penelopeia’dandahagosterişli,ondandahaustunsun,bunu biliyorum. Ama Penelopeia da benim Penelopeia’m, benim karım, orası da benimulkem”.“Peki,”derKalypso,“anlıyorum.”Ozamanemirlereuyar,onunbirsandalyapmasınayardımeder.Birlikteagaçlarıkeserler,diregiolanbirsalyapmakiçinbunlarısıkıcabaglarlar.BöyleceOdysseus,Kalypso’danayrılıpyenimaceralaraatılır.

HemçıplakhemgörünmezOdysseus salla yol alır. Her şey yolundadır. Birçok gun suren yolculuktan sonra denizinustundekalkangibiduranbiradagorur:Phaiaklarınadası.IştetamosıradaAithiopialılarınulkesindekişolendendonenPoseidon,Olympos’ahareketetmektedir.Gogunustundenbakar,aşagıdabirsalgorur;ustundeyigitbiridiregeyaslanmıştır,Odysseus’turbu.Kuplerebiner.Obaşbelasıonyıldırkayıptı,şimdiyseTanrılarkararlarındandonmuşolmalıydılar,sonkararıZeusvermişolmalıydı.Kendinitutamaz.BirkezdahaOdysseus’ayıldırımgonderir,Odysseusbirkezdahaçıldırmışdalgalarlaboguşur,suyutar,bogulmakuzeredir.Tamoandaneysekibir Tanrıça, Ino Leukothea onu fark eder; işte o beyaz Tanrıça, kimi buyuk fırtınalardagemicileregorunup,onlarıkurtarır.Odysseus’ayaklaşır,onaTanrısalbir ortu,birdekemeruzatır:“Bunutak,olmeyeceksin.Amakarayaçıkmadanonceçıkarat.”Odysseuskemerialır,guçlukle yuzer, kıyıya yaklaşır ama tam karaya çıkacakken dalgalar onu geri atar. Nihayetkıyıdabirazuzaktakuçukbirkoy,ırmagın,çaglayanındokuldugubiryergorur.Oradadalgalarkayalara çarpmamaktadır. Oraya kadar yuzer, akşam olmuştur, artık gucu tukenmiştir,bitkindir. Sihirli kemeri atar, surunerek ilerler, yokuşunbiraz yukarısına yaprakların altınagizlenir;buradakimlerinoturabilecegini,kendisinihangitehlikelerinbeklediginiduşunur.Nekadar bitkin olsa da gozlerini açık tutmaya karar verir. Gecelerdir uyumamış, gunlercedenizdekaldıgıiçinyıkanamamış,vucudukiriçindekalmıştır.Bedenituzludur,saçlarıdikengibidir.Uzanır,oandauzunsüredirortalardagörünmeyenAthenabelirir,onuuyutur.Bu ada Phaiakların adasıdır; insanların dunyası olan Ithake, Yunanistan ile olaganustudunyanın, yamyamlarla Tanrıçaların bir arada bulundukları dunyanın tam ortasındadır.

Phaiaklarınişideadamkaçırmaktır.Bunlarbuyulugemileresahipdenizcilerdir:Gemilerbirbaşlarına yolculuk ederler, çokhızlıdırlar, ruzgar ya da kurekçiler olsunolmasın istedikleriyonegidebilirler.Tıpkıyolculukların,budunyadanoburdunyayagelgitlerinTanrısıHermesgibidirler. Ustelik bu ada dış dunyayla dogrudan baglantılı degildir. Phaiaklar “sınırlardaninsan kaçıranlar”dır, ama kimse onların adasına gelmez, hiçbir yabancı oraya gitmemiştir.Buna karşılık Tanrıların oralarda turladıkları, hiç kılık degiştirmeden, oldukları gibidolaştıklarıolur.Odysseusyapraklarınaltınagizlenmişuyumaktadır.Kralınsarayındaonbeş-onaltıyaşındabir kızı vardır. Evlenme çagındadır, ama babasının istediklerini yerine getirecek bir talipPhaiakların ulkesinde çıkmamıştır. Geceleyin bu kız bir duş gorur, kuşkusuz bu duşu onaAthena gondermiştir. Kendisine koca olabilecek biriyle ilgili bir duştur bu; sabah vaktihizmetçilerini toplayarak butun çamaşırları nehirde yıkadıklarını, sonra guzel kumaşları,çarşa ları,giysilerikayalaraseripkuruttuklarınıgorur.Sabaholurolmazhayvanlarınçektigiarabalara kirli çamaşırları doldurup nehrin kaynagına kadar gotururler. Çamaşırlarıyıkadıktansonragençkızlartopoynamayabaşlarlar.BeceriksizbirhizmetçiNausikaa’nınonaattığıtopukaçırır,topnehredüşer.Kızlarçığlıkatarlar.Odysseus sıçrayarak uyanır, yaprakların altından çıkar, olup bitenleri izler. Çırılçıplaktır,goruntusuçokçirkindir.Endişeliolduguiçin,gozleriçakmakçakmaktır,fıldırfıldırdoner.Onugoren genç kızlar urkek kuşlar gibi kaçışırlar. Hepsi kaçar, biri hariç, en guzelleri, en uzunboylularıolanNausikaa’dırbu.NaipleriortasındaArtemisgibiodadigerkızlardanbirdereceustundur.Kımıldamaz.Odysseusonugorur.OdaOdysseus’abakar,bukorkunçadamın,buucubenin kim olabilecegini duşunur, ama yerinden kımıldamaz. Kralın kızıdır o. O zamankorkunçgorunumlu, ama ince sozlerinerbabıoldugundankonuşuncasesikulagahoşgelenOdysseus şoyle der: “Kimsin sen? Maiyetiyle birlikte dolaşan bir Tanrıça mı? Ne yazık kigemim battı, ben de buraya suruklendim. Seni gordugumde aklıma bir zamanyolculuklarımdan biri sırasında Delos’ta gordugum palmiye geldi; o da senin gibi dimdikyukarıya,gogedogruyukseliyordu.Oylegoruncebuyulenmiş,onundekalakalmıştım,sende,genç kız, onun gibisin, sana bakınca, seni gorunce buyulenmiş gibi oldum.” O zaman kız:“Sozleringorunuşunehiçuymuyor,birkoyluye,kakos’a,benzemiyorsun.”Kızlarınıçagırır,buadamlailgilenmelerinisoyler.“Onuyıkayıpgiydirin.”Odysseusnehregirer,butunkirlerinden,derisine yapışmış butun tuzdan arınır, yıkanır, giysiler giyer. Bu iş bitince Athena onunuzerine zarafeti, guzelligi serer. Onu daha yakışıklı, daha genç, daha guçlu kılar, ustunekharis’i, zarafeti, parlaklıgı, çekiciligi doker. Işte Odysseus baştan çıkarıcı bir guzelligekavuşur.Nausikaaonabakıphizmetçilerinkulagına fısıldar: “Dinleyin,biraz oncebuadamıpekgozumtutmamıştı,hiçbirşeyebenzemiyordu,aeikelios’tu,amaşimdieikelosolmuş,gokteoturanTanrılarabenzemiş.”Nausikaa o andan sonra bu yabancının basbayagı Tanrılarca gonderilmiş bir koca adayıolabilecegini, belki de duşunde gordugu kocanın karşısında duran bu yabancı oldugunuduşunur. Odysseus ona ne yapması gerektigini sordugunda, babası Alkinoos ile annesiArete’nin sarayına gitmesini ister. “Oraya girerken bazı onlemler almalısın; ben katırlaraçamaşır yukleyecegim, kadınlarla birlikte saraya donecegim, ikimizi birlikte gormemelerigerekiyor. Şunu bil ki burada herkes birbirini tanır, hiç yabancı yoktur, eger bir yabancı

gorurlerse kim oldugunu sorarlar, ustelik bir de benim yanımda gorurlerse kim bilir neduşunurler. Benim arkamdan gel, falan yere kadar takip et; sonra her mevsim çiçeklerle,meyvelerledolubahçelerinarasından,guzelgemilerledolukoyunonundensarayagir.Salonagit,annemArete’ninayaklarınakapan,dizlerinesarıl,ondansenikonuketmesiniiste.Sarayagelmedenönceyoldadurma,kimseylekonuşma.”Nausikaauzaklaşır,Odysseuskuçucukbirkızgorur.ÇocukkılıgınagirmişTanrıçaAthena’dırbu.Onaşoyleder:“Kralınkızınındedikleriniyap,sarayavarıncayakadarkimsesenigormesindiyegorunmezolmanısaglayacagım.Başkalarınıngozlerinebakma,çunkugorunmezolmakiçinbaşkasınadabakmamakgerekir.”Odysseusbutunbu ogutlereuyar, sarayavarır,kraliçeninayaklarınakapanır.ButunPhaiaksoylularının toplandıkları salondan geçerken kimse onu gorememiş, o da kral Alkinoos ilekraliçe Arete’nin yan yana oturdukları tahta yaklaşabilmiştir. Işte o zaman Athenagorunmezlikperdesiniaçar,Phaiaklarkraliçelerininayaklarınakapanmışyabancıyıgorurler,şaşırır kalırlar. Arete ile Alkinoos, Odysseus’u konuk olarak kabul ederler. Buyuk bir şolenduzenlenir; şolen sırasında Odysseus hiç gorulmemiş atletik hunerler sergiler. Kralınogullarından biri onu biraz kışkırtır ama o sogukkanlılıgım korur. Diski ondan daha uzagafırlatır,ustunbirinsanoldugunu,birkahramanoldugunukanıtlar.Birozançagrılır.Odysseuskralınyanınaoturur, ozanTroyaSavaşı’nı anlatmayabaşlar.Odysseus’un çogu arkadaşınınyaptıgıkahramanlıkları,nasılolduklerinianlatır.IşteoandaOdysseuskendinitutamaz,başınıeger, agladıgını gormesinler diye koluyla gozlerini kapatır, ancak Alkinoos olan biteni farkeder; yanında oturan adamın oykuden bu kadar etkilenmiş olmasının onun bir kahramanAkha olmasından ileri geldigini duşunur. Ozanı susturur, Odysseus ozanın bıraktıgı yerdendevameder;kimliginiaçıklar:“BenOdysseus’um,”der,maceralarınınbuyukkısmınıbirozangibianlatır.Kral, Odysseus’u Ithake’ye goturmeye karar verir. Bunu yapacaktır, yapmalıdır; ancakuzulmuyor degildir, zira o da onu kızı için duşunmuştur. Odysseus’a eger orada onlarla,PhaiaklarlabirliktekalıpdaNausikaa’nınyatagınıpaylaşırsaidealbirdamatolacagınıanlatır.IleridePhaiaklarınkralıolacaktır.Odysseus isevatanının,yuvasının Ithakeoldugunu,orayadonmesi için yardım etmesi gerektigini soyler. Akşama dogru bir Phaiak gemisi çeşitlihediyelerle doldurulur, Odysseus da biner. Tıpkı Kalypso’yla, Kirke’yle vedalaştıgı gibiherkesle,kralla,kraliçeyle,Nausikaa’ylavedalaşır.Gemiinsanlarındünyasınadoğruyolaçıkar.Gemi Odysseus’u, insanlıgın sınırlarında, ışıgın, yaşamın uzagında bulunan, hiçbir yere aitolmayanbudünyadanalıpkendivatanına,evine,İthake’yedoğrugötürmektedir.

KimliğibelirsizbirdilenciOdysseus gemiye biner binmez uyuyakalır, gemi kendiliginden yol alır. Phaiaklar Ithake’yevarırlar;birzeytinagacının,Nymphalarınmagarasınıngirişinin,yuksekdaglarıngorundugubir sahile yanaşırlar. Karşılıklı iki kayalık yamacın bulundugu dogal bir limandır burası.Phaiaklar Odysseus’u uyur halde sahile, zeytin agacının altına bırakıp geri donerler. AmaPoseidon gogun ustunden olup bitenleri gorur. Bir kez daha aldatılmıştır: Odysseusdonmuştur.Tanrı,Phaiaklardanoçalmayakararverir.GemiPhaiakulkesinegelince,kulakları

çınlatanbirseslegemiyitaşadonuşturur,gemidenizekoksalar,kayalıkbiradacıgadonuşur.Phaiaklar artık iki dunya arasında geçişi saglayamayacaklardır. Hikayenin başındaOdysseus’un geçtigi, donerken açık olan kapı artık sonsuza kadar kapanmıştır. Insanlarındünyasıtamamlanmış,Odysseusdabudünyadayerinialmıştır.Sabah, şafakla birlikte Odysseus uyanır, çok iyi bildigimanzaraya bakar; gençligini buradageçirmiştir, ama hiçbir şeyi tanıyamaz. Gerçekten de Athena evine varmadan oncekahramanımızın tepeden tırnaga degişmesini saglamıştır. Neden mi? Çunku o yokken,ozelliklesononyıldıronunoldugunuyadaenazındankayboldugunuduşunentaliplerevineyerleşmişlerdir.Oradabuluşmuşlardır,zamanlarınıoradageçirmekte,yiyipiçmekte,surulerituketmekte,şarapkuplerini,tahılambarlarınıboşaltmaktadırlar;Penelopeia’nınaralarındanbirinikocaolarakseçmesinibeklemektedirler,amaPenelopeiabunuyapmakistemez.Binbirkurnazlıgı denemiş, kocası olmeden başka biriyle evlenemeyecegini one surmuştur. Dahasonra kayınbabasına bir kumaş, bir kefen dokumadan evlenemeyecegini soylemiştir. Işteboylece kendini kadınlar odasına kapatmıştır; bu arada talipler yemekten sonra, şolenyaptıklarıbuyuksalonda,efendilerineihanetedenhizmetçilerleyatmaktadırlar.Buradadahabaşkaçılgınlıklardayapmaktadırlar.Penelopeia,odasındahergunkumaşdokumaktaamageceoluncadokuduklarınısokmektedir.Boyleceyaklaşıkikiyıldır,işinihenuzbitirmediginisoyleyerektaliplerioyalamıştır.Ancakbirgun hizmetçilerden biri taliplere gerçegi açıklar, onlar da Penelopeia’dan artık bir kararavarmasını isterler. Dogal olarak Athena, Agamemnon’un duştugu hataya Odysseus’unduşmesini, yani gerçek kimligiyle çıkıp gelerek, taliplerce ga il avlanmasını istemez. Buyuzden Odysseus kılık degiştirmiş olarak, bir yabancı gibi gelmelidir. Insanlar onutanımamalıdırlar, ama onun da ilk anda vatanını tanımaması gerekmektedir. AthenagemicilerinonubıraktıklarıkıyıdaOdysseus’ungözünegörünüpdurumuaçıklar:“Taliplervar,onlarıoldurmelisin,evedonmuşolanoglunTelemakhos’un,domuzçobanıEumaios’un,okuzçobanı Philoitios’un destegini almalısın, boylece onları belki yenebilirsin. Sana yardımedecegim ama once seni tamamen degiştirecegim.” Odysseus oneriyi kabul eder, o andavatanını,İthake’yigerçekgünışığıaltında,gerçekgörüntüsüylegörür.Bulutlardagılır,Odysseusvatanınıtanır.Athena,Nausikaailekarşılaştıgındaonanasıllutfu,guzelligi verdiyse şimdi de yaşlılıgı, çirkinligi verir. Saçları dokulur, kel olur, teni kırışır,gozleriiçeriçoker,ikibuklumkalır,ustubaşıse ildir,kokmaktadır,herbakımdantoplumdışı,zavallıbirdilenciyebenzemiştir.Odysseus’unplanısarayınagitmek,se ilbirdilenciyi,ekmekisteyenbiryoksuluoynamak,herturhakaretisineyeçekerekdurumudegerlendiripyandaşlarbulmak,sonundayayınıelinegeçirmektir.Birtekonungerebileceğibuyayıilkfırsattakolaycagerecek,oklarıylatalipleriöldürecektir.Sarayınkapısınavarır,domuzçobanı,yaşlıEumaiosilekarşılaşır.Onakimoldugunu,saraydakimlerin bulundugunu sorar. Eumaios şoyle soyler: “Efendim Odysseus yirmi yıl onceburadan ayrıldı, başına ne geldigini kimse bilmiyor, korkunç bir acı, her şey altust oldu;saraydataliplervar,evi talanediyorlar,yiyecekleri, suruleriyagmalıyorlar,onlaryesindiyeher gun sut domuzu getiriyorum, korkunç bir durum.” Ikisi birlikte sarayın girişine dogruilerlerler, o sırada Odysseus kapının yanında, her sabah evin çopunun bırakıldıgı yerde,çoplerinustundeduranbirkopekgorur,Argos’turbu.Yirmiyaşındadır,tıpkıOdysseusgibio

da igrenç, kir pas içinde, zayıf, kımıldayamaz haldedir, Odysseus’un kopyasıdır sanki.OdysseusEumaios’a: “Bukopek, gençkennasıldı”, diye sorar. “Çok iyiydi.Bir avkopegiydi,dişlerinden hiçbir tavşan kurtulamazdı, avı yakaladıgı gibi getirirdi”. “Demek oyle”, derOdysseusilerleyerek.BuaradayaşlıArgosbaşınıbirazkaldırır,efendisinitanır,amahareketedecekgücükalmamıştır.Sadecekuyruğunu,kulaklarınıoynatabilir.Odysseus kopege bakar; bu kopek ne kadar çokmuş olsa da kopeklere ozgu yetenegi,koklayarak tanıma yetenegini kullanıp onu tanımıştır. Insanların Odysseus’u bunca yıldansonra tanıyabilmeleri içinsemataya, kanıt olabilecek işaretlere, izlere ihtiyaçları vardır; buişaretler, ipuçları sayesinde Odysseus’un kim oldugunu çıkarabileceklerdir. Kopegin boyleşeylereihtiyacıyoktur,biranda,koklarkoklamazOdysseus’utanır.Odysseusyaşlıkopeginigorunceyıkılır,aglayacakgibiolur;hemenuzaklaşır.Kopekolur,Eumaioshiçbirşeyinfarkınavarmaz.Yururler.Sarayıneşigindebirbaşkadilenciyle,Irosilekarşılaşır,Odysseus’tandahagençgorunmektedir.Irosgerçekbirdilencidir,aylardıroradadır,taliplerşolenyaparkenodaetparçalarıylabirliktetekmetokatdayer.BirdendilencikılıgındakiOdysseus’aseslenir:“Neişinvarburada?Defolgit,burasıbenimyerim,buradansanaişçıkmaz.”Odysseus:“Goruruz”,der. Birlikte içeri girerler. Talipler oturmuşlar, yemek yemektedirler; hizmetçiler boyunayiyecekiçecektaşırlar.Birdegildebukezikidilenciningeldiginigoruncegulmeyebaşlarlar.Iros,Odysseus’laagızdalaşmabaşlar,taliplerguler;Irosdahagençolduguiçindigerini,yaşlıdilenciyikolaycayenerdiyekışkırtırlar.Odysseus oncekavgadankaçınır,amasonra işikolgucuylebitirmeyerazıolur.Herkesseyreder.Odysseusharmanisinibirazaralar, taliplerbueciş bucuş ihtiyarınhala sıkı baldırları oldugunugorunce kavganın sonucununbaştanbelliolmadığınıanlarlar.Kavgabaşlar,Odysseusgözaçıpkapayıncayakadar,birhamleyledilenciyiyere serer, herkes çıglık atıp alkışlar.Odysseus, Iros’u sarayındışına atar, amadaha sonrabirbiri ardına hakaretlere, aşagılamalara katlanacaktır: Taliplerden biri sozlerle yetinmez.Masanınbirucundandilenciyedogrubirkemikparçası fırlatır,kemikOdysseus’unomzunaçarpar, omzu acır. Telemakhos oyunu durdurur: “Bu adam benim konugum, hakaretedilmesini,onakötüdavranılmasınıistemiyorum,”der.

Odysseus’unimzası,yaraiziOdysseusdesteklerinialmak içinbazıkişilerekimliginiaçıklar.Onceliklebabasındanhaberalmak uzere çıktıgı seferden yeni donmuş Telemakhos’a. Telemakhos donuşu sırasında,taliplerin kurdugu bir pusudan kurtulmuştur. Talipler, Penelopeia ile rahatça evlenebilmekiçin onu oldurmeye kalkışmışlardır. Penelopeia ile evlenmek demek Odysseus’un yatagınasahipolmak, kraliçenin yatagına girmek, Ithake’nin kralı olmakdemektir.Athena’nınhaberuçurduguTelemakhostuzaktankurtulur,tertipçilerinonubekledikleriyerdendegilbaşkabiryerdenkarayaçıkar,ardındandosdoğruEumaios’unyanınagider.Telemakhos’laOdysseusilkoradakarşılaşırlar.Eumaios,Penelopeia’yagidipoglununhayattaoldugunu soyler. Odysseus ile Telemakhos domuz çobanının kulubesinde yalnız kalırlar.Athenaçıkagelir.Odysseusonugorur,kopeklerdekokusunualırlar,korkarlar, tuyleridikendikenolur,kuyruklarınıindiripmasanınaltınasaklanırlar.Telemakhosisehiçbirşeygormez.Tanrıça, Odysseus’u dışarı çıkarır. Sihirli degnegiyle dokunur, Odysseus eski haline doner.

Artık se il goruntusu kalmamıştır, engin gokte oturan Tanrılara benzemiştir. Telemakhosonun kulubeye girdigini gorunce gozlerine inanamaz: Yaşlı bir dilenci nasıl Tanrı gibiolmuştur?OdysseuskendinitanıtıramaTelemakhosobirkanıtgostermedikçebunainanmakistemez.Odysseusherhangibirkanıtgostermez,amatıpkıbirbabanınçocugunuazarlamasıgibiazarlaronu:“Yeterartık!Onundebabanduruyor,sentanımıyorsun!”ElbetteTelemakhosonuhiçgormedigi için tanıyamamıştır. “SanaOdysseusoldugumusoyluyorum.”Bu şekildedavranarakOdysseus, Telemakhos’un karşısında baba konumuna geçer. Telemakhos o anakadarhiçbirşeydegildi,çunkubirerkekdegildi,birçocukdadegildi,ozgurolmakistiyordu,amaannesinebagımlıydı,belirsizbirkonumdaydı.Oysaşimdibabasıkarşısındadır;oncelerionunyaşayıpyaşamadıgınıbilebilmiyor,onasoyleneninaksinebelkidegerçekbabasınınoolmadıgını duşunuyordu.Ama şimdi etiyle kemigiyle capcanlı, onunla ogluyla konuşur gibikonuşanbabasınıgördüğündehemTelemakhoskendinibiroğulolarakkabuletmiştir,hemdeOdysseus da baba kimligine kavuşmuştur. Her ikisi de toplumsal, insana ozgu bir bagıkurmuş,kimliklerinitamamlamışlardır.DahasonraEumaios’un,Philoitios’unyardımlarıylaoçalmaişlerinegirişeceklerdir.BuaradaOdysseus’un planları boşa çıkar gibi olur. Telemakhos Penelopeia’ya dilenciden, dadıEurykleiadataliplerinonayaptıklarıkotudavranışlardansozederler;buyuzdenPenelopeiadilenciyi gormek ister. Onunla goruşur, tıpkı her geçen yabancıya sordugu gibiOdysseus’ugorupgormediginisorar.ElbetteOdysseusdaalışıkolduguuzereyalanlarındanbirinisoyler.“Bir kez gordum, uzunca bir sure once, yaklaşık yirmi yıl once, Troya’ya giderken bizimoralaraugramıştı;ayrıcakardeşimIdomeneusonunlasavaşmayagitmişti.Bençokgençtim.Onabirsuruhediyevermiştim.”Kraliçebuhikayeyidinler,dogruolupolmadıgınıduşunur:“Soylediklerinleilgilibirkanıtgoster.Nasılgiyinmiştisoyleyebilirmisin?”ElbetteOdysseusincekumaşı,ozelliklePenelopeia’nınonaverdigi,koşmaktaolanbirkaracayıgosterendegerlitakıyı ayrıntılarıyla anlatır. O zaman Penelopeia “Bunlar dogru, dogruyu soyluyorsun”, der.Odysseus’u gormuş oldugunu, ona yardım ettigini duşunerek bu yaşlı adama karşı içindetuhafbirsevgiuyanır.DadıEurykleia’danonunlailgilenmesini,elleriniayaklarınıyıkamasınısoyler. Işte o zaman dadı Penelopeia’ya bu dilencinin Odysseus’a benzedigini soyler; gerçiAthena’nınonudegiştirmesindensonrabununnasılolabilecegisorulabilir.“Elleriyleayaklarıaynı”, der. Penelopeia: “Hayır tam degil, ama eger Odysseus yaşıyorsa, yirmi yıl acı çekipyaşlandıktansonraherhaldeşimdionunellerideböyledir.”Odysseus’un kimligi sorunludur. Sadece dilenci kılıgına girmekle kalmamıştır, yirmi beşyaşındaevdenayrıldıgı içinşuandakırkbeşyaşındadır.Elleronunelleriolsadaaynıellerdegildir.Hemaynıhemdebaşkaellerdirbunlar.Bununlabirliktedadıonabenzediginisoyler,Odysseus’a: “Buraya gelen butun yolcular, dilenciler arasında en çok sen bana Odysseus’uhatırlattın”, der. Odysseus: “Evet, evet, bunu bana başkaları da soyledi”, diye yanıtlar.Eurykleia, Odysseus’un ayaklarını yıkarken oradaki yara izini gorebilir, kimligini açıgaçıkarabilir,böylecegirişilenişbaşarısızlığauğrayabilirdi.Odysseus henuz gençken, on beş-on altı yaşında dedesinin yanınakouros olmak için, yaniçocukluktangençligegeçmekiçingitmişti;delikanlınınbirmızraklatekbaşına,kuzenlerinindenetimi altında buyuk bir domuzla çarpışıp onu yenmesi gerekiyordu. Odysseus bunubaşardı, ama once domuz ona saldırmış, dizinin seviyesinde, baldırına bir yara açmıştı.

Odysseusmutlulukiçindeevinedonmuş,yarasınıherkesegostermişti.Neleryaptıgını,yarayınasıl iyileştirdiklerini, ona nasıl hediyeler verdiklerini ayrıntılarıyla anlatmıştı. ElbetteEurykleia dadısı oldugu için bunları dinleyen ilk kişiydi. O dogdugunda dedesi Autolykosgelmişti;dadıçocugukucagındanhiçbırakmıyordu;Autolykos’atorunuiçinbiradseçmesiniistemişti. Işte Odysseus adını buradan alır. Ilk gorevi konukların ayaklarını yıkamak olanEurykleiaherturayakkonusundauzmanlaşmıştı.Odysseusduşunur:“Egeryaraizinigorurse,herşeyianlar.Buonuniçinbirsema,benimOdysseusoldugumugosterenbirişaret,benimimzam.”Boylece,dadıişaretigormesindiye,odanınkaranlıkbirkoşesineçekilir.Dadıbirlegenleılıksu getirir, Odysseus’un ayagını tutar, elleri karanlıkta dizlerine dogru kayar, yara izinedokunur,bakar, izigorur, legeniduşurur,etrafasularsaçılır.Birçıglıkatar.Odysseuseliylekadının agzını kapatır: Kadın anlamıştır. Kadın, Penelopeia’ya dogru bakar, karşılarındakidilencininOdysseusoldugunubakışlarıylaanlatmakister.Athena,Penelopeia’nınbubakışlarıgormesini engeller. Eurykleia: “Peki ama sevgili Odysseus’um, neden seni hementanıyamadım?”diyefısıldar.Odysseusdadıyısusturur.Kadınonutanımıştır,amaPenelopeiaşimdilik bunu bilmemelidir. Odysseus domuz çobanına, okuz çobanına aynı yara izinigösterecek,kimliğiniböylekanıtlayacaktır.

KralınyayınıkurmakPenelopeia,Athena’nın telkinleriyle artık evinin yagmalanmasına sonvermeyi kararlaştırır.Yarışmalarda kazanan ile evlenecektir. Bunun için odasından, Athena’nın lutfuyla daha daguzelleşmiş olarak çıkar, gozleri kamaşan taliplere, Odysseus’a artık bu duruma bir sonverecegini soyler. “Içinizden hanginiz kocamın yayını kurup salona koyulacak hede lerivurursa, benim kocam olacak, boylece bu iş burada bitecek; bunun için şimdiden dugunhazırlıklarına başlansın, ev suslensin, şolen kurulsun.” Talipler sevinirler. Her biri yayıkendisininkuracagınainanmaktadır.Penelopeiayaylabirliktebirsadakdolusuokusakladıgıyerdençıkarıpverir.Hemenodasınaçekilipkapanır.Yatagınauzanır,Athenaonaçokistedigisakin,dinginbiruykuverir.Odysseus hiç kimse dışarı çıkamasın diye buyuk salonun kapılarını kapattırır, taliplerinsilahlarınıdauzaklaştırır.Işteozamanobuyukyaytorenibaşlar.Hepsiyayıkurmayıdeneramahiçbiri başaramaz.Nihayet aralarından en iddialısı olanAntinoos da başarısız olur. Ozaman Telemakhos kendisinin de deneyecegini, eger başarırsa Odysseus’un yerinegeçecegini, annesinin kimseyle evlenmeyecegini, kendi yanında kalacagını soyler. Yayıkurmayıdener,tamkuracakkenodabaşarısızolur.Se ilbirdilencikılıgındakiOdysseusyayıalır:“Birdebendeneyeyim”,der.Dogalolaraktaliplerhakaretleryagdırırlar:“Sendelimisin,aklınımıkaçırdın,kraliçeyleevlenebileceginimisanıyorsun?”Penelopeiaonunlaevlenmeninsozkonusuolmayacagını,amayayıkurupkuramayacagınımerakettiginisoyler.Odysseusdaelbetteonunlaevlenmekistemedigini,amaeskidençokiyiyaykurdugunu,şimdideaynışeyiyapıpyapamayacagınıgormekistediginisoyler.“Senbizimlealaymıediyorsun”,dertalipler,amaPenelopeiausteler:“Bırakın,denesin,egerbaşarırsaonaarmaganlarveririm,onukonukederim, başka yerlere gitmesi için ne gerekiyorsa yaparım, dilencilikten kurtarır, ona bir

hayatsaglarım.”IşteboylecePenelopeia,budilencininkocasıolabileceginibiranbileaklınagetirmez.Dahafazlabeklemedenkadınlarlocasınageçer.Odysseus yayı alır, hiç guçluk çekmeden kurar, bir ok fırlatır, taliplerden birini, Antinoos’uoldurur, herkes şaşırmıştır. Aşagılanmış biçimde bagrışırlar, onun sakar biri oldugunu,tehlikelioldugunu,yaykurmayıbilmediginisoylerler.Hede lerenişanalmakyerineoradakiadamlardan birine fırlatır okunu. Odysseus’a Telemakhos, domuz çobanıyla okuz çobanıyardımederler,bütüntalipleröldürülür.Taliplerkurtulamamış,hepsicanvermiştir.Salonkanladolmuştur.Penelopeiayukarıda,odasınaçıkmış,olanbitenigormemiştir,Athenaona yeniden uyku vermiştir. Taliplerin cesetleri çıkarılır, salon yıkanıp temizlenir, her şeyduzenegirer.Odysseustaliplerleyatanhizmetçileribulupcezalandırır.Serçegibitavanaasaronları, hepsi olur. Gece olur. Ertesi gun taliplerin aileleri ogullarının katledildigindenkuşkulanmasınlar diye, dugun hazırlıkları yapılır. Evin dugun nedeniyle kapalı oldugusoylenir. Muzik vardır, sarayın her yeri şolen muzikleriyle çınlamaktadır. Eurykleia,Penelopeia’yı uyandırmak için basamakları dorder dorder çıkar: “Aşagı in, talipler olduler,Odysseus aşagıda.” Penelopeia inanmak istemez: “Bu zırvaları bana başka biri soylemişolsaydı kapı dışarı ederdim.Umutlarımla, acılarımla şaka yapma.”Dadı usteler: “Yara izinigordum,onutanıdım,Telemakhosdatanıdı.Butuntalipleri oldurdu,nasıloldubilmiyorum,oradadeğildim,hiçbirşeygörmedim,sadecesesleriniduydum.”Penelopeiakarmakarışıkduygulariçindeaşagıiner.BiryandanbuadamınOdysseusolmasınıdilerken,biryandandanasılolupdaonunTelemakhos’labirliktetekbaşınayuzeyakınyigidioldurebilecegini duşunur. Demek, Odysseus oldugunu one suren bu adam yirmi yıl onceonunla karşılaştıgını anlatırken yalan soyluyordu. Ona “gerçege çok benzeyen yalanlar”soylemiştidemek.Pekişimdideyalansoyluyorolamazmıydı?Buyuksalonagelir,onadogrukoşsa mı koşmasa mı, bilemez, donmuş kalmıştır. Se il bir dilenci kılıgındaki Odysseuskarşısındadır; başını egmiş, sessizce durmaktadır. Penelopeia konuşmaz, bu yaşlınınOdysseus ile hiçbir benzer yonu olmadıgını duşunur. Penelopeia’nın durumudigerlerindenfarklıdır:Onlar, digerleri,Odysseus’undonuşuyle birlikte toplumsal konumlarına tastamamkavuşmuşlardır. Telemakhos’un bir babası olmalıydı, Odysseus ortaya çıkınca babasınakavuştu. Baba Odysseus’un da bir oglu olmalıydı, oyle oldu. Ya hizmetçiler, onlar dabekledikleri efendiye nihayet kavuştular; kısaca herkes kendi kimligine kavuşmuş oldu,kimliklerini tanımlayan toplumsal bag yeniden kuruldu, nihayet herkes kendi oldu. OysaPenelopeia’nın bir kocaya ihtiyacı yoktu, onun aradıgı bir koca degildi; yıllardır eteklerineyapışan,onakocalıketmekisteyen,evinineşiginiaşındıranyuzlerceadayolmuştu.Birkocadegil, Odysseus’u istiyordu. Sadece onu istiyordu. Onu “gençken nasılsa oylece” istiyordu.Digerleriningozuneiknaedicigorunenişaretler,yaraizi,yayıkurmuşolması,onunOdysseusoldugunugostermiyordu.Başkaerkeklerdeaynıkanıtlarısunabilirlerdi.OsadeceOdysseus’u,biricikkocasını,geçmişteonakocalıketmiş,yirmiyıldırkayıpolanOdysseus’uistiyordu;iştebuyirmiyıllıkboşlukdoldurulmalıydı.Buyuzdensadeceikisininbildigigizlibirişaretiister,birtekişaretvardır.Penelopeia,Odysseus’tandahakurnazolmalıdır.Oadamındahaoncedeyalansöyleyebildiğinibilmektedir,ozamanodaonutuzağadüşürecektir.

İkisininbildiğisırAynı gun Athena, Odysseus’u eski haline, yirmi yıl yaşlanmış dogal haline donuşturur.Penelopeia’nın karşısında yakışıklı bir kahraman durmaktadır. Penelopeia onunla ilgilikuşkularını hala giderememiştir. Telemakhos annesine kızar. Eurykleia da kızar. Onun taşkalpli oldugunu soylerler. Ama aslında taliplerin çektirdikleri butun acılara o taş kalbisayesinde katlanabilmiştir. “Eger bu adam Odysseus ise birbirimize kavuştuk demektir,çunkuaramızda,sadeceikimizinbildigibirsırvar;sadeceikimizeaitbirsır,dogrulugukesintekkanıtbu.”Odysseusgulumser,herşeyinyolundaoldugunuduşunur.Penelopeiakurnazlıkedip hizmetçilere odasındaki yatagı Odysseus’un yatacagı yere taşımalarını soyler, çunkubirlikte yatmayacaklardır. O bu emri verince Odysseus kızar, tam anlamıyla kuplere biner:“Ne,yatagıburayagetirmekmi?Amaoyatakyerindenoynatılamazki!–Neden?–Çunkuoyatagı ben yaptım; dort ayagından biri yere çakılı, kaldıramazsınız; bu ayak topraga koksalmış bir zeytin agacıydı, onu kesip yontmuş, yatagı bu agacın ustune kendi elimlekurmuştum. Yerinden oynatamazsınız. Bu sozler uzerinePenelopeia,Odysseus’un kollarınaatılır:“SenOdysseus’sun.”Yatagın ayagı elbette çok çeşitli anlamlarla yukludur. Sabittir, hareketsizdir. Karıkocayatagının sabit ayagı her ikisinin paylaştıgı sırrın, kadının erdeminin, kocanın kimligininsabitliginin ifadesidir. Aynı zamanda Penelopeia ile Odysseus’u buluşturan bu yatak,kahramanın Ithake kralı oldugunun da onaylanmasıdır. Bu çiftin bu topraklardahakimiyetlerinin, topraga, surulere bereket getirecek adaletli bir yonetimin yasallıkkazanmasıdırbu.Ustelik,sadeceikisininbildigi,yıllargeçsedehafızalarındasakladıklarıbugizli işaret onları birleştiren, onları çift yapan şeyi,homophrosune’yi, duşunce birliginigosterir.Nausikaa,Odysseus’unonundeevliliktensozedinceOdysseusonaevlenecekerkeklekadın için en onemli şeyin işte buhomophrosune oldugunu açıklamıştı: Karıkoca arasındadüşünceyleduygubirliğininolmasıgerekir.İşteevlilerinyatağıbunutemsileder.Her şey bitmiş gibi gorunebilir, ama henuz degil. Bir de Odysseus’un babası, oglunundondugundenhaberiolmayanLaertesvardır.Odysseus’unbiroglu,birkarısıvardır,karısınınbakışlarındatambirsadakatokur;hizmetçilerivardır.Hikayeninsonundababasınıgormeyegider. Dilenci kılıgından kurtulmuştur, yirmi yıldan sonra babasının onu tanıyıptanıyamayacagını gormek ister. Acaba Odysseus yirmi yıl once oldugunun aynısı mıdır?Babasının bir başına, uzuntu içinde inzivaya çekildigi, iki erkek bir kadın koleyle topragıişledigi bahçeye gelir. Babası Laertes tıpkı çoplerin ustundeki yaşlı Argos gibidir, ayrıcadilencikılıgıylasarayagelenOdysseus’ungoruntusunesahiptir.Odysseusyaklaşır.Laertesneistedigini sorar. Odysseus yalanlarla işe başlar. “Bir yabancıyım”. Konuşurken babasınakoleymiş gibi davranır. “Kir pas içindesin, kotu giyinmişsin, tenin igrenç, şapkan da aşagısınıftan bir hizmetçininki gibi hayvan derisinden yapılmış.” Laertes bu soylenenlere kulakasmaz, aklındaki tek şey, bu yabancının oglu hakkında bir şeyler bilip bilmedigidir. IşteböyleceOdysseusyalanyanlışhikâyeleranlatmayabaşlar.Laertes aglamaya başlar: “Oldu mu?” diye bagırır, elleriyle yerden toprak alıp savurmayabaşlar.Odysseusonunbudenliuzuldugunugorunceyalanlarabirsonverir:“DurLaertes,benOdysseus’um.–Nasılolur,kanıtgoster.”Odysseusonayaraizinigosterir,amabubabasıiçin

yeterliolmaz.Ozamandahakuçucukken,ozamanlarguçlukuvvetlibiryigitolanLaertes’inbahçedekiağaçlarıonagösterdiğini,adlarınıbelletiponlarıonanasılteslimettiğinianlatır.Onuçarmutagacı,onelmaagacı,kırk inciragacı,elli sırabag.Laertes’in topragıekipbiçmek,bitkileri, agaçları yetiştirmek için ona aktardıgı bilgileri ayrıntılarıyla anlatır. Yaşlı Laertesgozyaşları içinde, ama bu kez sevinçten aglayarak Odysseus’un kollarına atılır. Pasaklı birırgatken yeniden kral Laertes olmuştur. Odysseus nasıl ki Telemakhos karşısında babalıkkonumuna kavuştuysa, şimdi de Laertes karşısında evlat konumuna donmuştur. Sonuçgecikmez. Laertes evedoner, geri geldigindeTanrı gibi guzeldir.Athena işleri biraz yolunakoymuştur. Onu ogluna baglayan toplumsal ilişkilere dahil oldugunda eski haline kavuşur;tıpkıbirTanrıgibigüzelbirkraldıro.

YenidenbulunmuşşimdikizamanSarayda,kentte,Ithaketopragındakievinkalbinekoksalmışzeytinagacı,koydesureklicanlıtutulan ekinler, bitkiler... Işte geçmiş ile gelecek arasındaki bag boyle saglanır. Eskidendikilmişagaçlarbuyumuştur.BunlarOdysseus’unkuçukbirçocukolduguzamanileyaşlılıgıneşiginde oldugu zaman arasındaki devamlılıgı gosteren tanıklardır. Bu hikayeyidinledigimizde biz de aynı şeyi yapmıyor muyuz aslında; geçmişle, yani Odysseus’unayrılışıyla şimdiyi, donuşunu birleştirmiş olmuyor muyuz? Penelopeia’dan ayrılışını onakavuşmasıylabirlikteanlatıyoruz.Biranlamdaanlatıboyuncayenidenoluşturulanhatıradakizamanyokoluyor. Zaman yok olup yeniden yaratılıyor, çunku bizzatOdysseus hatırasındadonuşunu saklayabilmiştir, çunku Penelopeia aklında genç Odysseus’un hatırasınısaklayabilmiştir.Odysseus, Penelopeia’yla yatar, sanki ilk geceleri gibidir. Genç evliler olarak birbirlerinekavuşurlar. Athena gunun çabucak dogmaması, şafagın sokmemesi için guneşin arabasınıyavaşlatmasını saglar. O gece zamanın en uzun gecesi olur. Birbirleriyle konuşurlar,maceralarını,çektiklerinianlatırlar.Artıkşimdiherşeyeskisigibidir,zamansilinmişgibidir.Ertesi gun taliplerin aileleri olan biteni ogrenirler, intikam çıglıkları atarlar, ailelerden,kardeşlerden, kuzenlerden, komşulardan oluşan silahlı bir grup Odysseus’u, Telemakhos’u,Laertes’le hizmetçileri yakalamaya çıkarlar. Athena çatışmayı onler. Savaş olmayacaktır,ateşkes,barış,uzlaşmasaglanmıştır.Ithake’deartıkherşeyeskisigibidir,birkrallabirkraliçevardır,hizmetçilervardır,duzenyenidenkurulmuştur.Ozanınşiiributunzamanlarınbutuninsanlarıiçin,bütünogörkemiyleiştebudönüşhatırasınıanlatmayahazırdırartık.

DİONYSOSTHEBAİ’DE

YunanTanrıları arasındaDionysos apayrı bir Tanrıdır. Gezen, surekli dolaşanbirTanrıdır;hiçbir yere ait degildir, ama her yerdedir. Aynı zamanda geçtigi yerlerde tastamam kabulgormek ister, orada yerini almak, oncelik sahibi olmak ister; kultunun ozellikle Thebai’deolmasınıister,çunkuoradadogmuştur.Kenteuzaktangelenbirigibi,ayrıksıbiryabancıgibigirer. Thebai’ye ise orada dogdugu için kabul gorup agırlanmak, orada resmi konutundabulunmakiçingeridoner.HemgezginhemdeyerleşikDionysos,LouisGernet’nindedigigibiYunan Tanrıları arasında başkası igurunu, farklı, ayrıksı, rahatsız edici, normal olmayanıtemsil eder. Ayrıca Marcel Detienne’in de yazdıgı gibi salgına yol açan bir Tanrıdır.Tanınmadıgı bir yerde ortaya çıktıgında kultu tıpkı bulaşıcı bir hastalık gibi, anında dalgadalgayayılıpkendinikabulettirir.Birden,otekilik,kendindenbaşkaolanşey,entanıdıkyerlerdeortayaçıkmayabaşlar.Salgınbirhastalık.Insanlarayakın,buhemgezginhemyerleşikTanrıonlarlaYunaninanışındagenelolarakoneçıkanilişkidendahafarklıbirilişkikurar;dahaiçten,dahakişisel,dahayakınbirilişkidir bu. Dionysos kendisine inanan kişiyle sanki birebir ilişki kurar. Gozlerinikarşısındakinin gozlerine diker, karşısındaki de Dionysos’un maskesine bakıp kendindengeçer.Hemboyleinsanlarayakındır,amahemdeinsanlardanbelkideenuzakTanrıodur;engizemli, en fazla sır doluTanrı odur; anlaşılamayan, bir çerçeveye oturtulamayanTanrıdır.AphroditeiçinaşkTanrıçası,AthenaiçinhemSavaşhemdeBilgelikTanrıçası,HephaistosiçinZanaatkarTanrı,DemirciTanrıdenilebilir.OysaDionysosbuçerçeveleriçinesıgmaz.Oaynızamanda hepsinin içinde ama hepsinin de dışındadır, hem vardır hem yoktur. Serserilik,gezginlik, surekli hareket etmek, yolda olmak, yolculuk yapmak ile evinde olmak, bir yereyerleşmek,kuruluduzenesahipolmak,biryeresonradangelmekdegil,oranınyerlisiolmakarasındakigerilimidüşünürsekonunlailgilihikâyelerdahafarklıanlamlarkazanır.

GezginEuropeHikaye daha once de sozunu ettigimiz bir kişiyle, Thebai’nin ilk hukumdarı Kadmos’labaşlıyor. Bubuyuk siteyi kuran kahraman,Kadmosdabir yabancıdır, uzaklardan gelenbirAsyalı, bir Fenikelidir. Tyr ya da Sidon kralı Agenor ile Telephassa’nın ogludur. BunlarOrtadogu’ya,bugunkuSuriye’yeaitkişilerdir.BukrallakraliçeninKadmos,Phoemks,Kiliks,ThasosadlıoğullarıylaEuropeadındabirdekızlarıvardır;Avrupakıtasıadınıişteondanalır.Europe goz kamaştırıcı genç bir bakiredir. Bir gun Tyr sahillerinde arkadaşlarıyla birlikteoynarken Zeus’un dikkatim çeker; Europe suya girmektedir, belki de çıplaktır. BaşkahikayelerdeguzellikleriyleTanrınıniştahınıkabartandilberlersumbul,zambakyadanergistoplarlar,amaEuropedenizkıyısında,açıkbiralandadurur.Zeusonugörür,anındagözkoyar.Dev gibi, beyaz bir bogaya donuşur, boynuzları hilal gibidir. Kıyıya gelip Europe’nınayaklarınınucunayatar.Europehayvanahayrankalır,onceleribirazçekinerekyaklaşır.Bogadavranış biçimiyle korkacak bir şey olmadıgını gosterir. Europe boganın başını okşar,yanlarınavurur,bogakımıldamaz,hattabaşınıonadogruuzatır,neredeysekızınbeyazteniniyalayacaktır; kızboganın sırtınabiner, elleriyleboynuzlarından tutar; boga ileri atılır, suyaatlayıpdeniziaşar.Zeus ile Europe, Asya’dan Girit’e geçerler. Orada Zeus Europe’yle birleşir, sonra onu sanki

Girit’ekapatır.Çocuklarıolur,Rhadamantys,Minos;onlarilerideGirit’inkrallarıolacaklardır.Zeus adanınhakimlerinebir hediyebırakır. Bu ilginç bir kişidir, Talos, tunçtanbir dev; işiGirit’i korumak, burasını dunyadan ayrı bir ada olarak bir kale gibi kuşatmak; dışarıdangelenlerinorayayanaşmasını,adadakilerindedışarıçıkmalarınıengellemektir.Talosgundeuçkezadayıkolaçaneder,kimseninburayagelmemesini,kimseninburadanayrılmamasınısaglar. Olumsuzdur, yenilmezdir,metaldendir. Bir tek yeri zayıftır; topugundaki bir damar,onusafdışıedecekbirkilitgibidir.Bukilitaçıldıgındametalinbutungucuakıpgidecektir.Bukilidin Argonautların yolculugu sırasında buyucu Medeia tarafından buyu gucuyle açıldıgıanlatılır; başka hikayelerdeyse başka bir kahraman, Herakles, bir okla Talos’u can alıcıyerindenvurupöldürür.Europeolayındabirkaçırma,birdunyadanoburunegeçişvardır;birkapanmavardır,kendiustunekapananGiritAdasıbunugosterir.Hatta geçişdegil debaşıboşbir yolculukdemekdaha dogrudur: Europe’nin arkadaşları Agenor’a, kızını bir boganın kaçırdıgını soyleyincekral,karısıylaogullarınıseferbereder,onlardankızıbulmalarını ister. Işteboylece uçerkekkardeş anneleriyle birlikte yola çıkarlar, dogdukları yeri, ailelerini, krallıklarını bırakıpmaceralara atılırlar, butun dunyayı gezerler. Bu bitmek bilmez yolculuklar sırasında, çoksayıdasitekurarlar.Kadmosannesiyleyolaçıkar.SonundaTrakya’yavarırlar;halaEurope’yiaramaktadırlar,çunkuAgenorkızıbulmadansarayadonmemeleriniemretmiştir.Kadmos’unannesiTelephassaTrakya’daölecek,adıhepsaygıylaanılacaktır.O sıradaKadmos ne yapması gerektigini ogrenmek içinDelphoi’ye gider. Kahin şoyle der:“Yolculuklar bitti, artık durmalısın, yerleşmen gerekiyor, çunku kardeşini bulamayacaksın.”Europekaybolmuştur,kimseonugormemiştir,neredeoldugunukimsebilmez;aslındaGirit’ekapatılmıştır,ancakbunuDelphoikahinlerindenbaşkakimbilebilir?Bununlabirliktekahinşunu soyler: “Kadmos, Tyr’li yigit, bir inegin, gezgin bir inegin peşine takılacaksın, nereyegiderse sende gideceksin. Europe’yi bir boga kaçırdı, o şimdi yerleşik. Senbu inegi izle, oyurudukçesendeyuru,neredeyatardabirdahakalkmazsaoradabirkentkuracaksın,orayakoksalacaksın.”BoyleceKadmosyanınabirkaçdelikanlıalaraksoyleneniyapar.Çokguzelbirinek gorur, ustunde ay gibi şekiller vardır, bu da onun ozel bir gorevi oldugunugostermektedir.Kadmoshayvanı izler, derken inekbir çayırdadurur, işte burası gelecekteThebai kenti olacak yerdir, Boiotia’dır. Gezgin inek hiç kımıldamaz, yolculuk bitmiştir.Kadmosburayabirkentkurmasıgerektiğinianlar.

HemyabancıhemyerliKenti kurmadan once kendine yakın hissettigi Tanrıçaya, Athena’ya, kurban sunmak ister.Kurban sunmak için su gereklidir. Arkadaşlarını Ares kaynagı denen bir pınara gonderir;burası boyle adlandırılır çunku buranın efendisi Ares’tir, gorevi de kapları, testileridoldurmaktır. Gelgelelim suyun başını korkunç bir ejderha tutmuştur, su almaya gelengençlerioldurmektedir.Kadmoskaynagagidipejderhayıoldurur.Athenasozverdigikurbanısunmasını, sonra yere serdigi ejderhanın dişlerini sokup dumduz bir ovaya,pedion’a tıpkıtahılekergibiekmesiniemreder.Kadmossoyleneniyapar,inegiAthena’yageregincekurbaneder, ovaya gidip ejderhanın dişlerini eker. Dişleri eker ekmez her birinden yetişmiş bir

savaşçı çıkar, tepeden tırnaga silahlı piyade eridir bunlar; migferleri, kalkanları, kılıçları,mızrakları, dizlikleri, zırhları vardır. Topraktan çıkar çıkmaz birbirlerine bakarlar, sesçıkarmazlar,derkenkatliama,savaşa,kavgacışiddetealışmış,tepedentırnagasavaşçılargibibirbirlerinemeydanokumayabaşlarlar.Kadmoskendisinekarşıbirleşebileceklerinianlar.Birtaşalıpbirbirlerinemeydanokuyansavaşçılarınortasınadoğrufırlatır.Herbiritaşıatanınbirdigeri oldugunu sanır, askerler kavgaya tutuşur. Hepsi olur, sadece beşi sag kalır. BusavaşçılaraSpartoi,yaniSpartalılardenir,anlamıda“ekilmişler“dir.Topraktan,kendiligindendogmuşlardır. Bunlar gezgin degillerdir, topraga kok salmışlardır, Thebai topragıyla temelbagı temsil ederler; işleri guçleri savaştır. Kim olduklarını açıkça soyleyen adlar taşırlar:Khthonios, Oudaios, Peloros, Hyperenor, Ekhion, yani azman, topraksı, gece gibi, karanlık,savaşçı.AncakKadmos,Ares’innefretiniuzerineçekmiştirbirkez,çunkuonunogluoldugusoylenenejderhayı oldurmuştur. Yedi yıl boyunca Kadmos onun hizmetine girecektir; Herakles debaşka durumlarda hakaret ettigi bazı kişilerin, kahramanların ya da Tanrıların hizmetinegirmişti.Yedinciyılserbestkalır.OnuntarafınıtutanTanrılar,özellikleAthena,onaThebai’ninhakimiyetini vermeyi duşunurler. Ancak daha once onun bir soyunun olması gerekir.Thebai’nin topragına kok salmış, topragın karnında duranları gunışıgına çıkaran kişi odurçunku.Kadmos’undugunusırasındainsanlarileTanrılarbirkezdahayakınlaşırlar.KadmosbirTanrıçayla,Aphrodite’yleAres’inkızıHarmonia’ylaevlenir;Ares,gunahındanarınmasınısaglayan,Thebaikaynagınakimseyiyaklaştırmayan,topraktançıkansuyukoruyanTanrıdır;aynısavaşçıruhyenidendogmuş,Spartoi,“topraktandoganlar”,dahasonradaonlarınsoylarıolangegenessayesindehayatageçmiştir.OteyandanHarmonia,Aphrodite’dendogduguiçinbirleşmelerin,uzlaşmaların,barışmalarınTanrıçasıdır. Butun Tanrılar Thebai kalesine, akrabalarının dugunune gelirler. Dugundeşarkıları Musalar soyler. Adet oldugu uzere Tanrılar armaganlar verir. Bu armaganlardanbazılarıkotulukgetirir,kimemiraskalırsaonumahveder.Kadmos’unbirçokçocuguolacaktır:Semele, Autonoe, ayrıca Athamas’la evlenip Deniz Tanrıçası Leukothea’ya donuşecek Ino.Agaveadlıbaşkabirkızıdahaolur;SpartalılardanbiriolanEkhion’laevlenecek,bir çocuguolacaktır:Pentheus.BaşkabirdeyişleThebai’ninkuruluşuuzaktangelen,yigitligisayesinde,Tanrılarındilegi uzerinehukumdar ilanedilenkahramanKadmos ile topraklardan turemiş,topuklarına Thebai’nin topragı bulaşmış, o topraklara çakılmış dovuşçuler arasında, osavaşçılararasındabirdengeyigosterir.Thebai’ninilkkuşakTanrılarıbuikisoyarasında,buikikuşakarasındauzlaşmaoldugunugosterir,amagerilimler,anlaşmazlıklar,çatışmalardaolacaktır.

BaldırdakirahimIşteboylecetıpkıEuropegibibaştançıkarıcıbirgençkız,Semelevardır.Zeusonunlabirgundegil uzun sure ilişkide bulunur. Semele her gece koynuna insan kılıgında girenin Zeusoldugunubilmektedir;ondanoldugugibi,esaskimligiyle,olumsuzmutlularınegemeniolarak,butun ihtişamı, butun gorkemiyle kendini gostermesini ister. Oyle gorunmesi için surekliyalvarır.ElbetteTanrılarkimikezinsanlarındugunlerinegelirler,amainsanlarınonlarıçıplak

gozlerle, oldukları halleriyle, Tanrı olarak gormeleri çok tehlikelidir. Zeus, Semele’ninyakarışlarına dayanamayıp yıldırım çıkaran gorunuşuyle belirince Semele sevgilisininTanrısalateşiyle, ışıkla, alevlerlekulolurgider.KarnındaZeus’unbir çocugunu,Dionysos’utaşıdıgı için Zeus bir an bile duşunmez, yanmakta olan Semele’nin bedeninden kuçukDionysos’uçıkarır;baldırınabiryarıkaçar,burasınıanarahminedonuşturuphenuzaltıaylıkbebegiorayayerleştirir.BoyleceDionysosikikezdogacak,Zeusikikezaynıçocugunbabasıolacaktır.ZamanıgelinceZeusbaldırınıaçar,kuçukDionysos,Semele’ninkarnındançıkargibidogar.Çocuktuhaftır,Tanrıolaraksıradışıdır,çunku olumlubirkadın ilegorkemliZeus’unogludur. Tuhaftır çunku bir sure bir kadının karnında bir sure de Iuppiter’in, Zeus’unbaldırındayaşayıpbeslenmişDionysos,Zeus’unçapkınlıklarınıaffetmeyen,bununacısınıhepgizli aşkların meyvelerinden çıkaran Hera’nın kıskançlıgıyla boguşmak zorunda kalacaktır.Zeus’unençokozengosterdigişeyDionysos’uHera’nıngozundenuzaktutmakolmuştur;onusütannelerevermiş,onlardaçocuğugizlemişlerdir.Çocuk buyur buyumez gezmeye başlayacak, ugradıgı yerlerin halkı tarafından sureklisuçlanacaktır.OzellikledahagencecikkenTrakya’yaçıkar,peşindegençBakkhalarvardır.KralLykurgos,Tanrıoldugunusoyleyen,yepyenibirTanrınınsofunaipleriymişgibikendilerindengeçen kadınları peşine takmış, nereden geldigi bilinmeyen bu genç yabancıyı hiç hoşkarşılamaz.Lykurgos,Bakkhalarıtutuklatıphapseattırır.Dionysos’ungucuonlarıkurtarmayayeter. Lykurgos Tanrının peşine duşer, o da kaçmak zorunda kalır. Belirsiz, kadın kılıgıylatanınmayan Dionysos onu kovalayanlardan çok korkar; sonunda kendini suya atıpLykurgos’tan kurtulur. Gelecekte Akhilleus’un annesi olacak deniz Tanrıçası Thetisderinliklerinde onu bir sure gizler. Dionysos bu gizli erginleme surecinin ardındanYunanistan’dan ayrılıp Asya’ya geçer. Işte Asya’nın buyuk zaptı başlamıştır. Butun butopraklarısadıkaskerleriylebirliktegezer;buaskerlerbildiksilahlarıolmayan,amaasa,yaniuçlarına kozalak takılmış, dogaustu guçlere sahip sopalar taşıyan kadınlardır. Dionysos ilemuritleri ilerleyişlerinidurdurmak içinkarşılarınaçıkanbutunordularıbozgunaugratırlar;Asya’nınheryerindezaferkazanırlar.SonraTanrıYunanistan’adöner.

GezginrahipilevahşikadınlarThebai’yegeridonuşudeozamanarastlar.Biranalıgınkinindenkaçankuçukçocuk,Trakyakralının o kesindenkorunmak içinkendini suyaatmış,derinliklerde saklanmıştır; şimdiyseThebai’ye yetişkin olarak doner. O sıralar Semele’nin kız kardeşi, teyzesi Agave’nin ogluPentheuskraldır.Semeleolmuştur.Agave,beş“Ekilmişler”denbiriyle,Ekhionileevlenmiş,odabiroguldunyayagetirdiktensonra olmuştur.Buçocuk,dedesiKadmosoldugundankralunvanını alır, Kadmos henuz hayattadır ama hukumdarlık yapamayacak kadar yaşlıdır.Thebaitopragına,dogduguyerebaglılıgını,serthuyunu,acımasızlıgını,yigitliginiEkhion’danalmıştır.Dionysos, arkaik Yunan sitesinin bir ornegi olan buThebai kentine kılık degiştirerek gelir.KendiniTanrıDionysosolarakdegil,Tanrınınrahibiolaraktanıtır.Kadıngibigiyinmişgezginrahibinbelinekadarinensaçlarıvardır,tastamamDoğulubirgezgindir,gözlerikoyurenklidir,baştan çıkarıcı bir gorunuşu vardır, çok iyi konuşur. Kısaca Thebai’nin “Ekilmişi”ni,

Pentheus’u rahatsız edecek, onu o kelendirecek her ozellige sahiptir. Her ikisi de aynıyaştadır.PentheustıpkıbuduzmeceTanrıgibigençbirkraldır.Burahibinetrafınıbirkumekadın, Lydialı, yani Dogulu kadınlar sarmıştır. Dış gorunuş, yaşayış biçimi olarakdoguludurlar. Thebai sokaklarında bagırır çagırırlar, açık havada oturur, yemek yerler,uyurlar. Peki bu gezginlerin kentte işleri nedir? Kral onları kovmak ister. Dionysos butunThebaili anaları delirtmiştir; çunku Dionysos teyzelerini, Kadmos’un kızlarım, ozellikleAgave’yi hiç affedemez, çunku onlar Semele’nin Zeus’la asla ilişkisinin olmadıgını, onun neidugu belirsiz çok sayıda aşıgı olan azgın bir kadın oldugunu, dikkatsizligi yuzunden biryangındaoldugunu,biroguldogurmuşolsabileonunkaybolmuşoldugunu,zatenbuçocugunZeus’tanolamayacagımyaymışlardır.ThebaililerhikayeninSemele’yleilgilibolumune,onunTanrıyla ilişkiye girdigini, hata edip Tanrıyı oldugu gibi gormek istedigini anlatan bolumeinanmazlar.Bunlaradelisaçmasıderler.ElbetteKadmosileHarmonia’nındugunugerçektir,olmuştur bu, ama hedef sadece insani olçulere gore duzenlenmiş bir insanlar sitesinikurmaktır.DionysosdaTanrılarlayakınilişkilerkurmakisteramaKadmosileHarmonia’danfarklı biçimde. Tanrıların kısa sureligine gelip katıldıkları bir şolen ya da bir toren yoluyladegil, insanın yaşantısında, siyasal yaşamda tastamam Thebai’nin gundelik yaşantısındaTanrılarlailişkikurulsunister.Herinsanıngundelikyaşantısındayenibirboyutaçacakbiryolbulmak ister. Bunun için Thebai kadınlarını, eş ile anne gorevlerini iyice benimsemiş,Dionysos’un yanındaki Lydialı kadınların yaşantısının tam aksi bir yaşam tarzına sahip bumatronlarıçılgınaçevirmesigerekmektedir.IşteboyleceDionysos,deliliknobetiyleçıldırtırThebailikadınları.Kadınlar çocuklarını terk ederler, ev işlerini bırakırlar, kocalarından ayrılırlar; daglara,tarlalara,ormanlarakaçarlar.Oradasaygınkadınlarıngiymeyecegi,şaşırtıcıgiysilergiyerekdolaşırlar, her tur çılgınlıgı yaparlar; koyluler karmakarışık duygularla, hayran ama şaşkınbiçimde onları izlerler. Pentheus’a haber verilir. O kesi ikiye katlanır. Ilk once Tanrınınyandaşlarıylaişebaşlar;kadınlarınsalgınhalindedelirmelerindenonlarsorumlututulur.Buyeni inanca baglanmış butun Lydialıların tutuklanarak hapse atılmalarını emreder. Kentinasayişini saglayan gorevliler emri yerine getirirler. Dionysos hemen bir buyu yapıp onlarıdışarı çıkarır. Yeniden sokaklarda dans etmeye, şarkı soylemeye, gurultu edip tef çalmayabaşlarlar. Pentheus bu baştan çıkarıcı dilenciye, bu gezgin rahibe saldırmaya karar verir.Tutuklanmasını, zincire vurulup kraliyet ahırında bogalarla atların yanına konulmasınıemreder. Rahibi getirirler, Dionysos hiç direnmez, surekli gulumser, hep sakindir, birazalaycıdır, soyleneni yapar. Kraliyet ahırına kapatırlar. Pentheus işin halloldugunu duşunur,askerlerine seferehazırlanmalarını, koyleridolaşıporalarda çılgınlık yapanbutunkadınlarıtoplayıp getirmelerini emreder. Askerler dorderli kumeler oluştururlar, kentten ayrılıptarlalara,ormanlardağılırlar,kadınlarıkuşatırlar.Bu arada Dionysos ahırdadır. Ancak birdenbire zincirleri kırılır, derken kraliyet sarayıyanmaya başlar. Duvarlar yıkılır, o ise sag salim dışarı çıkar. Pentheus’un dunyası başınayıkılır, ustelik bu olaylar olurken, sarayı yıkılırken aynı rahip, paçavra gibi giysiler içindekarşısına geçer, ona guler; sapasaglamdır. Askerler saçları başları dagınık, zırhlarıparçalanmış,kanrevaniçindegerigelirler.Pentheus:“Neoldusizeboyle?”diyesorar.Olanıbitenianlatırlar:Bukadınlarrahatbırakıldıklarısurecemutlulukiçindeyuzuyorlar,kesinlikle

tehlikeli degiller, saga sola saldırmıyorlar; aksine, kendi içlerinde, birbirleri arasında,çevrelerinde, çayırlarda, ormanlarda tam bir huzur var; her tur kuçuk hayvanı kucaklarınaalıp, bebeklerini besler gibi besliyorlar, vahşi hayvanlarla oyle iyi anlaşıyorlar ki hayvanlaronlarahiçbir şeyyapmıyor. Işteboylecekoylulerle askerlerinsegormez. Sadecebenimgibigiyinmenyeter.”Derkenkral,yurttaş,Yunan,erkekPentheusgezginbirDionysosrahibigibigiyinir,kadınkılıgınagirer,saçlarınıuzatır,kadınsılaşır,tıpkıbirAsyalıyabenzer.Derkenherikisi de birbirinin aynı olur, sanki aynaya bakmaktadırlar, birbirlerinin gozlerine bakarlar.Dionysos Pentheus’un elinden tutup onu kadınların bulundugu Kithairon’a kadar goturur.Topragakoksalmışkişi,birkimligesahipkişiileuzaktangelmiş,kimligiolmayankişikenttenberaberceçıkıpdağa,Kithairon’uneteklerinedoğruyönelirler.Rahip, Pentheus’a yuksekçe bir çam agacını gosterir, agaca çıkıp dallarının arasınasaklanmasınısoyler.Oradankimseyegorunmedenherşeyigorupseyredebilecektir.Pentheusçamıntepesinetırmanır.Orayatuneyipbekler.ÇokgeçmedenannesiAgaveileDionysos’undelirttigi,anlaşılmazbirçılgınlıgakapılmışbutunThebailikadınlargelirler.Onlarıdelirtmiştirama onlar, tam anlamıyla Tanrının muritleri degillerdir. Dionysosçuluga donmemişlerdir.Aksine Agave ile kadınlar butun bunların var olmadıgını soylerler. Istemedikleri halde birinanışınyadadinselbirdönekliğineseriolmayanbudelilik,birhastalığıngöstergesidir.OnlarDionysosçulugukabuletmedikleri,ona inanmadıkları içinhastalanmışlardır.Dionysosçulukeger inanılmazsabulaşıcıbirhastalıksaçar.Delilikleri sırasındakimikezTanrıya inanırlar,boylece Altın Çag’a donerler; butun canlıların, Tanrıların, insanların, hayvanların bir aradaoldugubir çagıyaşarlar.Kimikezde tamaksine içlerine tuhafbirkindolar; tıpkıaskerlerikırıp geçirdikleri gibi kendi çocuklarını da bogazlarlar, ya da akıllarına eseni yaparlar. IşteThebailikadınlarboyle sanrılıbir zihinselbozukluk içinde, “Dionysosçılgınlıgına”kapılmışdurumdadırlar.Dionysoshenuzkenteyerleşmemiştir,kimsedenkabulgormemiştir,halaherkesinkotugozlebaktıgıbiryabancıdır.ÇamagacınatunemişPentheus,kadınlarınormanadagıldıklarınıgorur.Kendi başlarına zararsız işlerle ugraşırlar; kimse onları avlamaya, kovalamaya kalkmadıgı,onlara eziyet etmedigi surece zararsızdırlar. Derken Pentheus daha iyi gormek için aşagıdogru egilince kadınlar da yukarıda birilerinin gozetledigini, bir gozcunun, bir dikizcininoldugunuanlarlar.Birdenbire çılgınlaşırlar, hepsibirden çamagacınıdevirmeye çabalarlar.Başaramazlar, agacı kokunden sokmeye çalışırlar. Pentheus agacın tepesinde sallanmayabaşlar,bagırır:“Anne,benimben,Pentheus,yapmayınduşureceksinizbeni.”Amakadınlarbirkez çılgınlaşmışlardır, en sonunda agacı devirmeyi başarırlar. Pentheus yere duşer, ustuneatılırlar,paramparçaederleronu.TıpkıDionysosiçinyapılankimikurbantorenlerindekigibi,kurban canlı canlı, diri diri parçalanır. Işte Pentheus’u oylece parçalarlar. Annesi oglununbaşınıalıpbirasanınucunageçirir; elindebubaşlabirlikte çılgıncagulerekdolaşır; asanınucuna geçirdigi bu başın bir aslan ya da bir boga başı oldugunu sanmaktadır. Deliler gibiçıglıklar atar. Ekhion’un kızı, savaşçı soydan gelenbu kadınDionysosçu çılgınlıgı sırasındaatalarına yaraşır biri oldugunu, bir erkek gibi ava çıktıgını, hatta onlardan daha iyi avcıoldugunukanıtlamaktadırboylece.Agavezincirlerindenboşanmış,kanabulanmışkadınlarlabirlikterahipkılığındakiDionysos’unyanınagider.OradaAgave’ninbabası,Pentheus’untahtıdevraldıgıbuyukbabası,Thebai’ninkurucusuyaşlı

Kadmosileyaşlılıgınigreti,torensibilgeliginitemsiledenkahinTeiresiasdavardır.Işepekkarışmakistemezler,amaherşeyekarşınhiçbiriDionysos’akarşıaşırıduşmanlık,husumet,kin duymaz, çunku Kadmos Kadmos’tur, Semele’nin babasıdır, Teiresias’ın işi de gokleiletişimi saglamaktan oteye geçmez. Aslında her ikisi de içten içe hayranlık beslerler. Buyuzdenyaşları ilerlemişolsada,zorhareketediyorolsalarbilebolgiysilerdenoluşanrituelkılıgaburunmeye,ellerinebirasaalarak,ormandakikadınlarınarasınakarışıponlarladansetmeyekararverirler;Dionysosyaşyadacinsiyetfarkıgozetmedenmurittoplamaktadır.Iştebuikiihtiyar,AgavedeliliknobetinetutulupdaPentheus’unbaşınıasasınınucunatakarkenoradadırlar.Agave,Kadmos’u tanır, ona asasınınucundaki avı gosterir, kentin en iyi avcısıolmakla,erkeklerdenbileüstünolmaklaövünürdurur.“Bakiştebuvahşihayvanıbenvurdum,oldurdum onları.” Goruntuyle korkuya kapılan Kadmos kadının aklını yavaş yavaş başınagetirir, usulcacık şoyleder: “Neyaptın sen?Bak şu aslanbaşına, şu saçlarabak, tanımadınmı?” Agave yavaş yavaş nobetten çıkar. Içine duştugu o hem kanlı hem de şahane duşdunyasından usulca uyanınca, birer birer gerçekler gozlerinin onunde seçilir olur. Nihayetasasınınucunataktığıbaşınözoğlununbaşıolduğunufarkedipkorkudandonakalır.

‘Başkası’nınreddi,kayıpkimlikDionysos evine, Thebai’ye dondugunde kimse ona anlayış gostermemişti; kent, yerli ileyabancı arasında, yerleşikler ile gezginler arasında bag kuramamış, hep aynı kalmak, hiçdegişmemek,hepkendinebenzemekistemiş,yabancı,başka,farklıolanıdışlamışbuyuzdendeboylebirdramyaşanmıştır.Buikizıtuçbirarayagetirilmezsekorkunçbirşeyolur:Mutlakbaşkalıga,vahşete,canavarlıgaençokkendinikaptıranlardegişmeyenekayıtsızşartsızbaglıolanlardır,farklılıkkarşısındagelenekseldegerlerindegişmemesigerektiginisoyleyenlerdir,kısaca burada yenik duşenler, ustun olduklarından hiç kuşku duymayan, kimlik duşkunuYunan yurttaşlarıdır. Aklıselim sahibi, evine ozenli, dışarıya alçakgonullu oldukları bilinenThebaili kadınlar ise, başta oglunu oldurup parçalayan, kafasını da asasına takan Kraliçeolmak uzere hepsi Gorgo Medusalara donuşurler: Bakışlarıyla olum saçarlar. Pentheus isekorkunçbiçimdecanverir,ouygaryurttaş,kendinehephakimolanoYunan,vahşibirhayvangibi canlı canlı parçalanmıştır; suçuysa başka, farklı deyip yargıladıgı şeyin cazibesinekapılmışolmasıdır.Başkasınayervermeyibeceremeyenaynı’nınsuratındankorkununizihiççıkmaz.Olanlardan sonra Agave ile Kadmos başlarını alıp giderler. Dionysos yeryuzundekiyolculuklarınadevameder,nasılsagokyuzundeyerihazırdır.HattaThebai’deonabirkultbilekurarlar, kenti fethetmiştir, ama başka Tanrıları kovup da kendi dinini dayatmak içinyapmamıştır bunu; kentin, Thebai’nin ortasında onun da, o ayrıksı, serseri, yabancı, olçutanımaz Tanrının da bir tapınagı olsun, takvimde bayram gunleri, bir kultu olsun diyeyapmıştır.Birinsantoplulugubaşkasınıyadsıyıponayervermezse,kendikendinebaşkalaşır,canavarlaşır.Dionysos’un Thebai’ye donuşu, butun Tanrıların toplanıp Ares ile Aphrodite’nin kızıHarmonia’yı Kadmos’a verişlerini, bunun için kentin kalesinde yaptıkları dugunu, bir deTanrılar ile insanlar arasında pek de tam olmayan uzlaşmayı akla getirir. Dunya her daim

uzlaşmaiçindeolmayacaktı,amaenazındanuzlaşmafırsatlarıolacaktı,ayrıcabuuzlaşmaheran bozulabilecek, ayrılıklar, katliamlar da olacaktı. Bunun sadece Dionysos hikayesiylekanıtlanmadıgını,KadmossoyundangelmeLabdakosogullarıkuşagınındabizeen iyi ileenkotununbirbirinekarışmışolabileceginigosterdiginibiliyoruz.OidipushikayesiylebaglantılıLabdakosogulları efsanesinde de gerçek egemenler ile egemen olup aslında şiddete, kineadanmışoSpartalıEkilmişlersoyundangelensavaşçılararasındasüreklibirçatışmavardır.

OİDİPUSZAMANSIZOĞUL

Pentheus’unacınasıolumunden,KadmosileAgave’ningidişindensonratahtlabirliktesiteninbutunduzenibozulmuştu.Kimkralolacaktı?Egemeninerdemlerini,duzenleyicigucunukimtemsil edecekti? Aslında taç Kadmos’un diger oglunun, Polydoros’un hakkıydı. O iseEkilmişler’den birinin, bir Khthonios’un yere, yeraltına baglı varlıklardan birinin kızıylaevlenir.KızınadıNykteis’tir;adıgecekaranlıgı,koyukaranlıkanlamınagelir.Birdizikişininkızkardeşiyadaakrabasıdır;bunlararasındaozelliklegegerıes’i,savaşçışiddetitemsiledenEkilmişler’dengelenNykteusileLykos(kurt)vardır.Pentheusdazaten ikiayrı soydangelmekteydi.AnnesiAgaveyoluylaKadmossoyuna,haniTanrıların,nedenlibuyukbiregemenlikbahşettiklerinigostermekistercesinebirTanrıçaylaevlendirdikleri kral Kadmos’un soyuna baglanıyordu. Babası Ekhion yoluyla Ekilmişler’ebaglanıyordu. Yılan adını çagrıştıran adı akla hemendişi bir kahramanı, Ekhidna’yı getirir:Yarıkadınyarıyılan,Gorgolarınkardeşi,“topragınderinlerindeyaşayanbaşedilmezcanavar”Ekhidna, bir yıgın felaket yanında bir de Hades kopegi Kerberos’la uç başlı Khimaira’yıpeydahlamıştır;Bellerophontes,Khimaira’yıancakuçanatPegasossayesindeyenebilecektir.Işte Pentheus hem Kadmos’un egemen soyundan hem de karanlıklarla ilişkili, canavarsınitelikli,topraktançıkmakişilerdengelmektedir.Penhteus’unkorkunçolumundensonratahtboşkalır.Polydorosçokkısasureliginetahttakalacaktır,yerinikarısıNykteis’tenolmaoglutopalLabdakos’abırakacaktır;Labdakosyasalçocukturamaaslındasakatbiryasallıktırbu,zira babası Polydoros sayesinde dogrudan Kadmos’la Tanrıça Harmonia’ya baglanır, amaannesi Nykteis yoluyla Thebai topragından tepeden tırnaga silahlı olarak çıkmış, sırfsavaşmak için yaratılmışSpartoi’ye baglıdır. Labdakos babası oldugunde onun yerinegeçemeyecekkadarküçüktür.Thebaiegemenligininilkzamanlarıdengesiz,kesintiliolacaktır.Şiddet,duzensizlik,yolsuzlukayyukaçıkar;tahtduzenli,tambirsaltanatyoluylababadanogulageçmez,aksineEkilmişlerhemkendiaralarındahemdekraliyetekarşısurekliçatışıpçekiştikleriiçineldeneledolaşır.LabdakosoldugundeogluLaiosbiryaşındadır,tahtyinesahipsizkalmıştır.TahtaNykteusileLykosçıkarlar.OzellikleLykosoradauzunsurekalacaktır.Tastamamonsekizyıl.BusıradaküçükLaioshükümdarolacakdurumdadeğildir.Lykos ileNykteus,Thebaili olmayanAmphion ileZethos tarafındanbertaraf edileceklerdir.Onlar da zamanı geldiginde tahtı yasal sahibine iade edeceklerdir. Butun bu sure boyuncatahtı elinde bulunduranlar Laios’u hukumdarlıktan uzak tutmak için surgunegondereceklerdir.Laios,onucomertçekonukeden,onasahipçıkanKorinthoskralıPelops’asığındığındayetişkinçağagelmiştir.

TopalkuşaklarIşte tam burada onemli sonuçlara yol açacak bir olay yaşanır. Laios, Pelops’un ogluKhrysippos’a, bu çok yakışıklı delikanlıya aşık olur. Surekli ayartmaya çalışır, arabasıylagetirirgoturur,olgunbiriningençbirinedavrandıgıgibidavranır,onaerkekolmayıogretir;aynızamandaonunlacinselilişkikurmakisteramakralınoglubunarazıolmaz.HattaLaios,cazibeyle,ayartarakyapamadıgışeyişiddetyoluylaeldeetmeyeçalışır.AyrıcaKhrysippos’unbundanutançduyupkahrolarakintiharettiğinideanlatırlar.AnlatıldığınagörePelops,Laios’u

açıkaçıklanetlemiş,Labdakossoyununkurumasını,yokolmasınıdilemiştir.Labdakosadınınanlamı“topal”dır,Laios’unadıpekaçıkdegildir;hembirhalkınonderihemde“sakar”anlamınagelebilir.GerçektendeLaios’unbutunilişkileriniherbakımdansakarcabozdugu gorulebilir. Taht, babası Labdakos, buyukbabası Polydoros, buyuk buyuk babasıKadmosyoluyladogrudanonaduşer,dolayısıylaThebaitahtınaoturmasıgerekenkişiodur.Oysa o tahttan mahrumdur, uzaklaştırılmış, bertaraf edilmiştir: Boylece soy zinciribozulmuştur. Laios ayrıca bir sapmayı gosterir, çunku bir kadın eş almak yerine birdelikanlıyailgiduymuştur.AmaozellikleKhrysippos’unisteyerekvermekistemedigişeyizorkullanarak almaya çalışmış, aşk oyununu bozmuştur, aralarında duygu birligi, aşka dayalıalışveriş,kharis,yoktur.Tektarafınisteğiyleaşkolmaz.ÜstelikLaios,Pelops’unkonuğudur,evsahibi-konukilişkisidedostanebirgonuldeşligi,karşılıklıalışverişigerektirir.Laiosonaeviniaçan kişiye bunun karşılıgını vermek bir yana, oglunu zorla elde etmeye çalışmış, onunintiharınanedenolmuştur.Iktidardaki Lykos’un yerineAmphion ile Zethos geçerler.Onlar da olurler. Laios, Thebai’yedoner, Thebaililer onu sevinçle karşılayıp tahta layık gordukleri bu kişiye hukumdarlıgıemanetederler.Laios,Iokasteileevlenir.OdabirşekildeEkhion’unsoyundangelmedir.TıpkıKhthoniosgibikaranlıgı, karanlıkları temsil eden Ekhion’un torununun torunudur. Laios ile Iokaste’ninçocuklarıolmaz.Egemenlikartık tekbir soyakalmalıdır, buyuzdenLaios,Delphoi’yegidipkahinedanışır, çocuk sahibi olmak içinneyapması gerektigini sorar.Kahin şoyleder: “Biroglun olacak, seni oldurecek, anasıyla yatacak”, Laios kanı donmuş olarak Thebai’ye gelir.Nasılsa çocuk olmuyor, karısı hamile kalmıyor diye surekli ilişki kurarlar. AnlatılanlarabakılırsaLaiossarhoşolmasınakarşın,Yunanlarındeyişleriyle,karısınıntarlasınayeşerecekbirtohumatmayıbaşarır.Iokastebirerkekçocukdogurur.Karıkocasoylarınıkendielleriyleyoketmeye,çocugu oldurmeyekararverirler.BoyleceyazaylarındaKitherion’dasuruleriniotlatan çobanlardan birini çagırtırlar. Ona çocugu goturup vahşi hayvanlarla kuşlara yemolsundiyedağabırakmasınıemrederler.Çobanbebegialır,topugunabirdelikaçarakburadanbirkayışbaglayıpavhayvanıgibisırtınavurup yola koyulur. Suruleriyle birlikte daga gelir; bebek ona gulumser. Çoban duraksar,bebegioradabıraksamı?Bunuyapamayacagımanlar.DagınoburtarafındasuruleriniotlatanKorinthoslubirçobangorur.Oldurmekistemedigibubebegialmasını ister.Çobanınaklına,çocuk isteyip de bir turlu sahip olamayan kral Polybos ile Periborea gelir. Topugu yaralıçocugu saraya goturur. Boyle bir hediyeyi sevinçle karşılayan kralla kraliçe bebegi kendiçocuklarıymışgibibuyuturler.TopalLabdakos’untorunu,tahttanmahrumkalmış,evsahibi-konuk ilişkileriyle aşk ilişkilerini saptırmış Laios’un oglu olan bu kuçuk çocuk, ulkesinden,dogdugu topraklardan, kral olup soyunu surdurecegi Labdakosogulları hanedanındanuzaklaştırılmıştır. Buyuyup yetişip de delikanlılık çagma gelince herkes onun yigitligine,cesaretine,aklınahayrankalır.Korinthos’unseçkindelikanlılarıdaonukıskanmakta,onakinduymaktadırlar.

“Şaibelibiroğul”

Oidipustamanlamıylatopaldegildir,amaayagındabebekkenaçılanyaranınizivardır;buizonun olması gereken yer, esas koklerinin bulundugu yer ile o anda oldugu yer arasındakimesafenin,uzaklıgınkanıtıdır.Odadengesizbirkonumdadır.KralınogluoldugundanherkesonuPolybos’unkesinhale iolarakgorur,amatamanlamıylaKorinthoslubirçocukdegildir;busırkulaktankulaga fısıldanır,herkesbilmektedir.Birgunbirakranıyla tartışırkençocukOidipus’a şoyle bagırır: “Senin baban kim, belli degil!” Oidipus babasının yanına gider,arkadaşınınona“şaibeliçocuk”dediginisoyler;bunundogruolupolmadıgınısorar.Polybosaçıkaçık:“Hayır,kesinlikleyalan,senbizimozçocugumuzsun”,diyemezamasadece:“Bunlarboşla lar,aslıastarıyok.Insanlarçokkıskanç,akıllarınagelenisoyluyorlar”,der.Oidipusbirazişkillenir,Delphoi’ye gidip kahinedogumuyla ilgili sorular sormaya karar verir. Polybos ilePeriborea’nınoglumudur,degilmi?Kahinsoruyakesinyanıtveremez.Amaşunları soyler:“Babanıoldureceksin,annenleyatacaksın.”Oidipuskorkuyakapılır,buaçıklamaylatelaşlanıpyeniden“Benonlarıngerçekogullarımıyım?”diyesormaz.Yapmasıgerekenşey,ana-babasıolarak gordugu kişilerden bir an once uzaklaşmak, uzaklara kaçmaktır. Uzaklaşmak, başkaulkelere gitmek, ayrılmak, olabildigince yol almak. Işte Oidipus, Dionysos gibi gezgin olupyollara duşer. Artık ayakları altında toprak yoktur, vatanı yoktur. Arabasıyla ya da yayan,Delphoi’denThebai’yedoğruyönelir.OsıralardaThebai’dekorkunçbirvebasalgınıvardır,kralLaiosdakahinedanışmak uzereDelphoi’yegitmekistemektedir.Arabasınabiner,yanınasadecearabacıylabiraskeralıpyolaçıkar.Babaogul,biribiryerdendigerikarşıyondenyolaçıkmışlardır;baba,oglununoldugunusanmakta, ogul da başka birini babası bilmektedir. Uç yolun kesiştigi bir kavşaktakarşılaşırlar; iki arabanın aynı anda geçemeyecegi bir yerdir burası. Bir arabada Oidipus,digerinde Laios vardır. Laios kraliyet arabasının oncelige sahip oldugunu duşunuparabacısına delikanlının kenara çekilmesini işaret etmesini soyler. “Çekil yoldan, once bizgeçecegiz”,diyebagırırarabacı,kırbacınıdelikanlınınatınadogrusavurur,hattakırbacınucuOidipus’unomuzunadeger.Durumacanıfenasıkılan,gonullusurgundebileolsabirkraloglu,birprensoldugunuunutmayanOidipus,kurugurultuyepabuçbırakmakistemez.Aldıgıkırbaçdarbesi yuzunden o kelenir, o da sopasıyla arabacıya vurur, arabacı oracıkta yıgılıp olur,sonraLaios’asaldırır,ayaklarıaltınaserer,odaolur;buaradakralınyanındakitekkorumasıkorkarak Thebai’ye dogru kaçar. Oidipus bunun bir kaza oldugunu, kendini savundugunudüşünerekyenidenyollaradüşer.Aradanyıllargeçer,Oidipus,Thebai’yevarır;busıradakentedadanmışbircanavarhalkakanaglatmaktadır;başıkadınbaşı,goguslerikadıngogusleri,govdesiylepençelerideaslanınkileriandıran bir canavardır bu, Sphinks’tir. Thebai’nin kapıları onune yerleşmiş, kimi kez birsutunun kimi kez de yuksek bir kayanın ustune çıkarak kentin delikanlılarına bilmecelersormaktadır. Her yıl Thebaili gençlerden en seçkinlerinin, onunla savaşmak uzere en iyigençleringonderilmesini ister.Kimikezgençlerleçiftleşmekistedigibilesoylenir.Şuvarkigonderilen delikanlılara bilmece sorar, bilemezlerse onları oldurur. Boylece yıllar geçtikçeThebaili gencecik delikanlılar oldurulmekte, herkes buna seyirci kalmaktadır. Oidipus,Thebai’ye geldiginde kapılardan birinden içeri girer, korkunç suratlarıyla yerlere serilmişinsanlarıgorur,neolupbittiginimerakeder.Laios’unyerinegeçenIokaste’ninkardeşiKreonda Ekilmişler soyundan gelir. Delikanlının yigit, haşmetli goruntusu dikkatini çeker;

bulundukları durumdan kurtulmak, kenti kurtarmak için bu delikanlının son şanslarıolduğunudüşünür.Oidipus’aeğercanavarıyenersekraliçeyleevlenebileceğinisöyler.

KorkutucucüretIokaste dul kaldıktan sonra egemenligi ustlenmiştir, ama gerçekte ipleri elinde tutanKreon’dur. Işte Kreon Oidipus’a eger Sphinks’i yenerse kraliçeyi alıp kral olmaya hakkazanacagınısoyler.Oidipus,Sphinks’lekarşıkarşıyagelir.Canavarkayanıntepesineçıkmışbeklerken karşıdan Oidipus’un geldigini gorur, iyi bir av olacagını duşunur. Sphinks şubilmeceyisorar:“Yeryuzunde,sularda,havadayaşayancanlılararasındabirtanesivarkibirteksesi,birtekkonuşmatarzı,birtekhuyuoluramabirzamaniki,birzamanuç,birzamandadörtayaklıolur,dipous,tripous,tetrapous,kimdirbucanlı?”Oidipusduşunur.AdıOidipusolanbiri içincevabıbulmakzorolmaz:Oi-dipus,“ikiayaklı”demektir,yanıtadındagizlidir.Şoyleder: “Bu canlı insandır. Henuz çocukken dort ayak ustunde durur, biraz buyuyunce ayagakalkıp iki ayak ustunde durur, yaşlanıp da yurumekte guçluk çekince adımlarına yardımcıolmasıiçinbirbastonadayanır.”GizemlibilgiyarışındayenildiginianlayanSphinkskendinikayalardanaşağıatar,ölüpgider.ButunThebaikenti sevincebogulur,Oidipus’uomuzlarınaalıpbuyuk torenlerlegotururler.OnaIokaste’yitakdimederler,odulolarakkraliçeyleevlenecektir.Oidipuskentinhakimiolur.En buyuk bilgeligi, en buyuk cesareti gostermiş, bunu hak etmiştir. Oidipus, TanrılarınayrıcalıktanıyıpbirTanrıçayla,Harmonia’ylaevlendirdikleri,Thebai’ninkurucusuyaptıklarıKadmos soyuna yakışmaktadır. Yıllar boyu her şey yolunda gider. Kralla kraliçenin dortçocuklarıolur:IkioglanPolyneikesileEteokles,ikikızIsmeneileAntigone.DerkenThebai’dekorkunç bir veba başlar. Her şey yolunda, duzen içinde giderken birden her şey dagılır,korkunçlaşır. Eskiden, her şey gerektigi gibi duzen içindeyken, bugdaylar yetişir,meyvelerçıkar,çoksayıdakuzu,keçi,danadogar,surulerartardı.KısacaThebaitopragınınzenginligimevsimlerinduzenineuyardı.Kadınlardabucanlandırıcıyenilenişiçindeyerlerinialırlardı.Guzel, saglıklı, gurbuz çocukları olurdu. Işte birden bire butun bu duzen bozulur, kesintiyeugrar, aksamaya, zayı lamaya başlar. Kadınlar ucube ya da olu çocuklar dogurmaya, çocukduşurmeye başlarlar. Yaşamın kaynakları bozulmuş, kurumuştur. Ustune ustluk erkegikadınıyla, genci yaşlısıyla butun halkın başına bir hastalık musallat olmuş, herkesi kırıpgeçirmektedir. Her yerde, herkeste bir panik başlamıştır. Thebai korku içindedir. Nelerolmaktadır?Bütünbunlarınnedeninedir?Kreon Delphoi’ye bir Thebai temsilcisi gonderip kahine danışmaya, bu bulaşıcı hastalıgın,kente musallat olan, duzeni altust eden bu salgının nedenini ogrenmeye karar verir.Thebai’nin canlılıgını temsil eden iki yaş grubundan, en kuçuk çocuklardan biriyle enyaşlılarından biri (dort ayak ile uç ayak) kralın sarayı onunde yakarmaya gelirler. Onlarıkurtarması için Oidipus’a seslenirler. “Kurtar bizi! Ilk defasında bizi bir felaketten, bircanavarın, Sphinks’in elinden kurtarmıştın, şimdi de buloimos’tan, hem insanlarımızı hemekinlerimizi hemde hayvanlarımızı kurutan bu vebadan kurtar! Sanki Thebai’de her şeyinkökükurumuş,herşeybitmişgibi.”Oidipus araştırma yaptıracagına, hastalıgın nedenini anlayıp bu felaketi aşacagına yemin

eder. O sırada Delphoi’ye giden temsilci geri doner. Kahin, Laios’un katilinin cezasınıçekmedenbuhastalıgınbitmeyeceginisoylemiştir.BuyuzdeneliniLaios’unkanmabulamışkişiyi bulup cezalandırmak, Thebai’den temelli kovmak, uzaklaştırmak, surgun etmekgerekmektedir.Oidipusbunuduyuncayenidenherkesinonundeyemineder.“Suçluyuarayıpbulacagım”.Oidipusaraştıran,soruşturanbiridir.Korinthos’uterkedipyollaraduşecekkadarmaceracıdır, ama aynı zamanda içinde duşunme, sorup soruşturma hevesi hep canlıdır.Oidipus’u kimse tutamaz. Tıpkı bir dedektif gibi soruşturmaya, araştırmaya koyulur. Ilk işolarak herkesin ne biliyorsa soylemesini, katil oldugundan kuşkulanılan herkesin dışarıatılmasını, gunahının cezasını butun kente çektiren katilin Thebai’de barındırılmamasınıemreder. Katil bulunup da evlerden, sunaklardan, sokaklardan atılmazsa Oidipus onu kısasuredekendielleriyleyakalayacaktır.Katilbunubilmelidir.Soruşturmayabaşlar.Kreon,halkaThebai’de kuş falına bakan uzman bir kahinin oldugunu, Tanrısal esin yoluyla gerçegiogrenebileceklerini açıklar: bu kahin yaşlı Teiresias’tır. Kreon onun getirilmesini, ona olupbitenlerin sorulmasını ister. Teiresias ortaya çıkmak, sorgulanmak istemez. Yine de onumeydana,Thebaihalkının,yaşlılarmeclisinin,KreonileOidipus’unönünegetirirler.Oidipus soru sorar ama Teiresias cevap vermez. Hiçbir şey bilmedigini soyler. Oidipusöfkelenir,zatenbukâhinepekdegüvenmemektedir,çünküSphinks’insorusunuodeğil,ondandaha kurnaz, daha bilgili olan kendisi yanıtlamıştır. Sadece tecrubesiyle, akıllı insanınduşunuşbiçimiylebulmacayıoçozmuştu,oysaTeiresiassoruyuneesinlenedeyorumladıgıişaretlerleçozebilmişti.Teiresias,Oidipus’unkarşısındaduvargibisessizdurmaktadır,amabirşeybilmedigi içindegil,Tanrısalesinonabildiklerinisaklamasınıemrettigi için.Laios’ukimin oldurdugunu,Oidipus’unkimoldugunu,butunolanlarıbilir,çunkuefendisiApollon’lailetişimiçindedir.KehanetibildirenApollonolmuştu:“Babanıoldurecek,annenleyatacaksın”.Teiresias,Oidipus’unThebai’ninbaşınagelenlerleilişkisinianlar,amaçıtçıkarmaz.Teiresiassusmaktadır,Oidipus inadıkarşısındakuplerebiner, amasonundabu suskunlugun sıradanbirsuskunlukolmadıgınıanlar.TeiresiasileKreon’untahtıelegeçirmekiçinonakarşıduzenkurduklarınıduşunur.Kreon’unTeiresias’laanlaştıgını sanır;onabelkide ruşvetvermiştir,ayrıcaThebai’yegönderilentemsilcideişiniçindeolabilir.Oidipuso kedenkudurmaktadır,aklıkarışır;Kreon’underhalThebai’dengitmesiniemreder.Laios’uncinayetinitertiplediğindenkuşkulanmaktadır.EğerKreonkardeşiİokastevasıtasıylaegemenligielegeçirmekiçinLaios’uoldurmekistemişsebelkidesaldırıyıoduzenlemiştir.BukezThebai’ninzirvesindedevletinguçleriarasındaçozulmebaşgosterir,açıkçasurtuşmelerolur.OidipusKreon’ukovmak istemektedir, Iokastearayagirer, ikisiarasında,bu ikikuşakarasında uzlaşma saglamaya çalışır. Kadmos’un saf soyu ile Ekilmişler soyu arasında ayrıgayrı yoktur: Her iki soy hep birbirine karışmıştır. Labdakos, Laios, Oidipus da Ekilmişlersoyundandır. Iokaste ise dogrudan son derece urkutucu şeyler temsil eden Ekhion’dangelmedir. Işte boylece kent parçalanmıştır, askerler birbirleriyle kavga ederler, birbirlerinedüşmankesilirler;buaradaOidipussoruşturmasınısürdürür.Danışılmasıgerekentekgorgutanıgı,Laios’labirlikteyolaçıkıpolaysırasındakaçıpkurtulanadamdır. Geri dondugunde, pusuya duştuklerini, Delphoi’ye giden kraliyet arabasına çoksayıda haydudun saldırıp Laios ile arabacısını oldurduklerini anlatmıştı. Soruşturmayıyuruten Oidipus, Laios’un, olduruluşune ilişkin bu hikayeyi ilk duydugunda biraz rahatsız

olmuştu.OlayınDelphoiyakınlarında,uçyolunkesiştigibirkavşakta,darbiryoldameydanageldigi soyleniyordu;bukavşagı,odaryoluçok iyibiliyordu. Içinirahatlatan tekşeyvardı:Kendi yaşadıgı olayda bir tek kendisi vardı, oysa “Laios’u çok sayıda haydut oldurmuştu.”Boylebasityoldansonucaulaşır:“Çoksayıdahaydut...Demekkibendegilim.Ikiayrıolayvar.Benimkinde,arabasıylabiradamarastladım,banavurdu;birdeLaios’unarabasınasaldıranhaydutlarınolayıvar,buikiolaytamamenfarklı.”IşteboyleceOidipusolaysırasındaoradabulunankişiyidinlemekiçinçagırtır,başınabirşeygelmiş olabileceginden endişe duyar. Adamın Thebai’ye dondukten sonra kente hiçinmedigini,koyeçekildigini,kimseninogundensonraonugormediginisoylerler.Tuhafbirdurum.Onubulmak,saldırınınnasılgerçekleştiginisorupogrenmekgerekir.Laios’unzavallıhizmetçisinibulupgetirirler.Oidipussavcıedasıylasorularsorar,amaTeiresiasgibibuadamda pek konuşkan degildir. Oidipus zorla birkaç cumle soyletir, hatta konuşmazsa işkenceyapmaklatehditeder.Işte o sırada Korinthos’tan uzun bir yolculuktan sonra Thebai’ye ulaşan bir yabancınıngeldigini soylerler. Iokaste ile Oidipus’un huzuruna çıkar, selamlar; kentin kralının kimoldugunu sorar. Uzucu bir haber verecegini soyler: Annesiyle babası, Korinthos kralıylakraliçesi,olmuşlerdir.YetimkalanOidipusuzulur.Amaiçteniçesevinçdeduyar,çunkuegerPolybos olduyse, Oidipus baba katili olmayacak demektir, çunku zaten olmuştur. Ayrıcaannesiyledeyatamayacaktır,çunkuodaolmuştur.Sonderecegeniş,serbest ikirleresahipbuadam kehanetin gerçekleşmemesine memnun olmuştur. Belki de Oidipus’tan Korinthos’adonupolenbabasınınyerinegeçmesiniistemeyeniyetlenenbukarahabercionundeOidipuskendini temize çıkarmaya çalışır: Korinthos’u terk etmesi gerekmişti, çunku ona babasınıoldurupanasıylayatacagınısoylemişlerdi.Bununuzerinehabercişoyleder:“Bunuyapmaklahataettin:Polybos’laPeriboreaseninananbabandegillerdi.”Oidipusşaşırmışkalmış,butunbunlarınnedemeyegeldiğinianlayamamıştır.

“Onlarseninananbabandeğillerdi”Haberci,Iokaste’ninonundeOidipus’undahabebekkensarayagetirildigini,Korinthoskralıylakraliçesitarafındanevlatlıkalındıgınıanlatır.OnlarıngerçekogullarıdegildiramaKorinthos’uona bırakmaya karar vermişlerdir. Iokaste korkunç gerçegi anlar. Daha demin bazı şeyleritahminetmeyebaşlamıştı,amaşimdiherşeyiaçıkçaanlamıştır.Oradanayrılıpiçeri,sarayagirer. Oidipus “Bunları nereden biliyorsun?” diye sorar haberciye. “Biliyorum, çunku buçocugu efendime ben kendi ellerimle teslim ettim. Topugundaki deligi ben açmıştım, senionlarabenteslimetmiştim”,derhaberci.Oidipus:“Pekibenisanakimvermişti?”diyesorar.HabercioradahazırbulunanlararasındaeskidenLaios’unsuruleriniotlatanyaşlıçobanı,onabebegi veren ihtiyarı tanır. Oidipus şaşkına doner. Çoban inkar eder. Iki adam tartışmayabaşlarlar:“Hatırlasana,surulerimizlebirlikteKitheriontepesindeydik,işteçocugubanaoradavermiştin.”Oidipusişleriniyicekorkutucubirhalaldıgınıhisseder.Biranbelkideterkedilmişbir çocuk, bir Nympha’nın ya da bir Tanrıçanın oglu olabilecegini, oraya bırakılmışolabileceginiduşunur;onunolaganustuyazgısıancakboyleaçıklıkkazanabilirdi.Içindehalakuçucukbirumutvardı,amaorayatoplanmışyaşlılarınonundegerçeklerbirbirortayaçıkar.

Oidipus,Laios’unçobanınaseslenir,gerçeğisöylemesiniemreder.“Buçocuğuneredenalmıştın?–Saraydan.–Onusanakimvermişti?–İokaste.”Işteoandaartıkbutunkuşkulardagılır.Oidipusherşeyianlar.Deligibisarayadogrukoşup,;okaste’yigormekister.Iokastekendinikemeriyletavanaasmıştır.Oidipusgeldigindeçoktanölmüştür.Oidipuselbisesinintokalarınıgözlerinesokar,gözçukurlarınıkaniçindebırakır.Kraliyet soyundan gelen yasal ogul once yuvasından koparılmış, daha sonra oraya geridönmüştür;amadüzenli,düzyoldandeğilsağasolasapıp,yoluşaşırarakdönmüştür.İşteartıkOidipus gun ışıgını goremeyecektir, bir daha başka bir yuze bakamayacaktır. Hattakulaklarınınbilesagırolmasınıister.Dunyadanilişiginikesip,tamameniçinekapanmakister,çunku kentini kirleten odur. Veba salgını başladıgında, mevsimlerin duzeni bozuldugunda,verimliligi kesintiye ugradıgında, bir kirlenme, bir hastalık kaynagı var demektir; işte okaynak kendisidir. Verdigi sozle baglanmıştır, katilin Thebai’den lanetlerle atılacagınısöylemiştirbirkez.Gitmesigerekmektedir.

İnsan:BiriçindeüçBu hikayede, Sphinks’in sordugu bulmacayla aslında Labdakosogullarının yazgısını haberverdiginianlamakzorolmasagerek.Ayaklarıolmayanbalıklarbiryana,isterikiayaklıolsunistersedortayaklıbutunhayvanlarınhepaynıkalanbir“dogaları”vardır.Dogumdanolumekadar yaşayış biçimlerini belirleyen ozellikler degişmez.Her turun bir yeri, bir tek yaşayışbiçimi,birtekdogasıvardır.Oysainsanbirbiriardınauçayrıevredengeçer,uçayrıdogayasahip olur. Once bir çocuktur; çocugun dogası yetişkin insandan farklıdır. Bu nedenleçocukluktanyetişkinligegeçmekiçinikiçagıayıransınırlarıaşmayısaglayanbazıgelişmeleritamamlamasıgerekir.Insançocukluktanyetişkinligegeçtigiandabirbaşkainsan,yepyenibirkişi olur. Bu durum kralla savaşçı için daha da onemlidir; iki ayakları uzerinde itibarları,guçleri vardır, yaşlılık donemine girdikten sonra savaşçılıgı bırakırlar, ya sozu, ogududinlenenbirbilge,yadaçökmüşbirbunakolurlar,kienkötüsüdebudur.Insan bu uç evre sırasında hem aynı kalır hem de degişir. Peki Oidipus neyi temsil eder?Laios’un ustune yagan lanet Labdakos soyunu devam ettirecek herhangi bir dogumuyasaklıyordu. Oidipus dogmaması gerektigi halde dunyaya gelen kişidir. Dogumuzamansızdır. Laios’un varisi, hem yasal oguldur hem de lanetli bir yaratıktır. Konumubaştanbaşa sakattır. Olume yargılıyken,mucize eseri kurtulur. Thebai’de dogmuş, dogduguyerden uzaklara atılmıştır; buraya geri donup de en yuksekmakama oturdugunda aslındadogduguyeregeridonmuşoldugunubilmemektedir.IştebuyuzdenOidipus’unistikrarsızbirkonumuvardır.Dogdugu saraya geri donuşune yol açanbu guzergahı tamamlayarak insanvarlıgındaki uçevreyibirbirinekarıştırmıştır. Ilkbaharıngençligini, yazınyetişkinlikçagını,kışın yaşlılıgını birbirine karıştırarak mevsimlerin duzenini bozmuştur. Babasını

oldurmuştur, ama aynı zamanda tahtta, annesinin yatagında onun yerini alarak onunlaozdeşleşmiştir.OzanasınaçocukdogurtupYunanlarındeyişiyleonudunyayagetirentarlayatohumekerekhembabasıyla ozdeşleşmişhemogulları,hemkızlarıhemdekardeşleriolankendiçocuklarıyla.Sphinks’inbulmacadasozunuettigiohemiki,hemuçhemdedortayaklıucubebizzatOidipus’tur.Bulmacada, dogan, hukmeden, yerlerini sonrakilere bırakarak yok olup giden kuşaklararagmentoplumundevamlılıgısorusu,ayrıcakultur içindemakamların, işlevlerin,gorevlerinkorunmasısorusu oneçıkar.Tahthepaynıkalmalıdır,oysaoradaoturanlarsureklidegişir.Kraliyetiktidarı,onuicraedenkrallarçoksayıda,çokfarklıolduklarınagoreonlarınasılhepaynı,hepbirornektutmalı?Buradakralınoglununnasıltıpkıbabasıgibiolabilecegi,onunlaçarpışıp onu bertaraf etmeden, sanki onunla ozdeşmiş gibi nasıl onun yerine geçebilecegisorusu vardır. Insanlıgı belirleyen, zamanın çarkına, insanın kusurlarına sıkı sıkı baglıkuşaklaryıgını,birbiriniizleyendonemlerhepistikrarlı,tutarlı,uyumlukalmasıgerekenbirtoplumsal duzenle nasıl başa baş gidebilir? Laios’a yagan lanet, hatta daha da oncesindeKadmos ile Harmonia’nın dugunlerinde kimi hediyelerin kotuluk getirmesi bile bir kentinkurulmasına yol açan bu olaganustu evliligin içinde ayrılıgın mayasının, kin tohumlarınınbulundugunu kabul etmek degil midir? Sanki evlilik ile savaş arasında, birleşme ile kavgaarasındagizlibirbagvardır.Birçokkişiyegore,kibendeoyleduşunuyorum,evlilikkıziçinneysesavaşdaoglaniçinodur.Kadınlarlaerkeklerinoldugubirsitedesavaşileevlilikzorunluolarakzıtlaşırlar,zorunluolaraketkileşimiçinegirerler.Oidipus hikayesi burada bitmez. Labdakosogullarmın soyu Laios ile birlikte bitmeliydi,Oidipus’un ustundeki lanet geçmişte çok gerilere, dogumundan oncesine gitmektedir.Hataondadegildir,amabutopallar,sakarlarsoyununtemsilettigiagırdiyeti,haklarıolmadıklarıhaldedünyayagelmişolanlaradınaoödemiştir.

Oidipus’unçocuklarıAnlatılanlaragoreOidipuskorolur,lekelenmiştir,ikiogluonaoylekotudavranmışlardırkioda kendi çocuklarını lanetlemiştir; lanet bir zamanlar Pelops’un Laios için ettigi bedduayabenzemektedir. Anlatılır ki Thebai’den kovulmadan once, henuz saraydayken, ogulları korOidipus’aKadmos’unaltınkupasınıverirler, kendilerinedegumuşmasayı ayırırlar, kurbanedilenhayvanınenkotuparçalarını,artıklarıdaonaverirler.Ayrıcaonukaranlıkbirhucreyekapattıkları,kuduzbirhayvangibiherkestengizlemek istediklerianlatılır.BoyleceOidipus,ogullarınınaslaanlaşamamalarını,herikisinindeegemenolmakiçinkavgaedipdurmalarını,birbiriardınaölüpgitmelerinidiler.Bunlar tastamam gerçekleşir. Kuruması gereken bir soydan gelen Eteokles ile Polyneikesbirbirlerinekinduyacaklardır.Ikiogulheryılsıraylabirininegemenolmasınıkararlaştırırlar.Eteoklestahtaçıkaramayılınsonundatahttaninmeyeceginisoyler.EgemenliktenuzakkalanPolyneikes, Argos’a gidip Thebai’ye karşı Yediler seferini duzenler; Argoslular, Thebaililerekarşı savaşacaktır. Polyneikes, Thebai’yi yerle bir ederek kardeşinden tahtı almayıduşunmektedir.Savaşınsonundabirbirlerini oldurecekler,herbiridigerininkatiliolacaktır.Artık Labdakosoglu kalmamıştır. Bu hikaye de burada bitmiş, daha dogrusu sonuna

yaklaşmıştır.Thebai’yekarşıbusefer,ArgoskralıAdrastos,Polyneikes’inyanındayeralmayakararveriponudestekledigiiçingerçekleşmiştir.Bununiçinbirbaşkakahinin,Amphiaraos’unbuseferionaylaması gerekmektedir. Ancak kahin bu seferin bir felaketle bitecegini, orada olecegini,bunun bir yıkım olacagını bilmektedir. Bu yuzden onay vermemeye kararlıdır. Peki bunakarşılık Polyneikes ne yapmıştır? Thebai’den ayrılırken Tanrıların Harmonia’ya Kadmos’laevlenirken sundukları hediyelerden bazılarını yanında getirmişti: Bir kolye ile bir elbise.Polyneikes bu iki tılsımlı eşyayı alıp Amphiaraos’un karısı Eriphyle’ye hediye eder; bununkarşılıgında Eriphyle kocasını Thebai’ye yapılacak sefere karşı çıkmasını engelleyecek, ozamana kadar onay vermedigi bu sefere Adrastos’un artık çıkabilecegini açıklamasınısaglayacaktır.Bunlardayinebirborçlandırıcı, yoldançıkarıcı,kotulukgetiricihediyelerdir.Peki kahin neden karısının istegini kabul etmiştir? Çunku tutmak zorunda oldugu bir sozvermiştir. Eriphyle’nin ondan ne isterse hep yerine getirecektir. Kotuluk getiren hediyeler,yerinegetirilmesigerekensozler.KadmosileHarmonia’nındugunundevarolanşeyleraynısoyundiger uyelerindedeortayaçıkar,ensonundaikikardeşinbirbirini oldurmelerineyolaçar.

ResmibirgezginOidipus’a gelince; Thebai’den kovulur. Antigone’yi yanına katıp yaşamını Atinatopraklarındaki Kolonos’ta, bir Attika koyunde tamamlar. Bulunmaması gereken bir yerde,oturmanın yasak oldugu, Erinyslerin sunagında bulunmaktadır. Yakındakiler ona gitmesinisoylerler:Boylekutsalbiryerdebirdilencininneişiolabilir?Kadınsı,AsyatarzıgiysileriyleThebai’ye gelen Dionysos gibi o da bir gezgindir. Boyle kutsal bir yere nasıl gelip deyerleşmeyecesaretedebilir;oteyandankimseonuburadançıkaramamaktadır,çunkuburayaayakbasmakbileyasaktır.Theseusçıkagelir,Oidipusbaşındangeçenacıdoluolaylarıanlatır,sonunun yaklaştıgını hissetmektedir, eger Theseus onu kabul ederse Atina’nın başınagelebilecek savaşlarda bu kenti korumaya soz verir. Theseus kabul eder. Kokleri kısmenThebai’dekiEkilmişler’insoyunadayanan,ayrıcaKadmos ileHarmonia’nınsoyundangelenbuThebaili,biryabancıdır.Dogardogmaztopraklarındankovulmuş,dahasonraorayatekrardonmuş, ensonundada igrençbiçimdeyenidenkoyulmuştur. Işteyolculuklarınınsonunda,yersizyurtsuz,bagsızbagımsız,koksuzbirgoçerhalinegelmiştir.Theseusonukonukeder;onu bir Atina yurttaşı yapmaz ama ona bir goçmen konumu,metooikos konumu verir,ayrıcalıklı bir goçmendir o. Oidipus boylece o hem Tanrısal hem lanetli Thebai’den, oncebirleşmiş sonra da bolunmuş Thebai’den Atina’ya dogru bir geçişi gerçekleştirir: Yerinüstünde,yataybirgeçiştirbu.Boylece Oidipus Atina’nın yasal goçmeni haline gelir. Bu onun gerçekleştirdigi tek geçişdegildir:Aynışekildeyeraltınadainecek,topragınderinliklerinegomulecek,oteyandangoge,Olympos Tanrılarına dogru yukselecektir. Yeryuzunden yeraltına, oradan da goge dogrugeçecektir. Tam anlamıyla bir yarı tanrı, bir vekil kahraman konumunda degildir, çunkukahramanınmezarıAgora’dabulunur;oisesadeceTheseus’unbildigi,Atina’daegemenolanTanrılarasoyledigigizlibiryerdeyatmaktadır,siteninaskeribaşarısının,bekasınınguvencesi

olan gizli bir mezardır bu. Işte Thebai’den gelen bir yabancı Atina’ya bir goçmen gibiyerleşmiş, belki de Zeus’un yıldırımıyla çarpılıp yerin altına gomulmuştur. Atinayurttaşlarının kendileri hakkındadedikleri gibi topraktan çıkmış, kokleri topraktaolanbiridegildir o; Thebai topragından tepeden tırnaga silahlı, savaşa hazır,gegeneis olarak dadogmaz.O,aksiyonegider.Yabancıolarakgelir,gunışıgınıterkedipkendisineaitolmayanbuAtina topragının altına kok salar; acılarının, yolculuklarının sonunda ona gosterilenkonukseverlikkarşılıgındabarışın,uzlaşmanınguvencesihalinegelir:Thebai’ninkurulduguoçok eski zamanlarda Tanrıların Kadmos’a eş olarak verdikleri Harmonia’nın temsil ettigişeylerinuzakbiryankısıgibidirbunlar.

PERSEUS,ÖLÜM,İMGE

Perseus’undoğumuÇok zaman once,mutlu insanlarkenti guzelArgos’ta,Akrisios adlı guçlu bir kral vardı, ikizkardeştiler, ikizininadıProitos’tu;dahadogmadan onceanneleriAglaia’nınkarnındakavgaederler,birbirlerini tekmelerlerdi;buçekişmebutunyaşamlarıboyuncasurecek, ikikardeşzenginArgolisovasındahukumdarlıkkavgasınagirişeceklerdi.SonundabiriArgos’ta,digeriProitos, Tiryns’te hukum surerler. Akrisios, Argos kralıdır. Oglan çocugunun olmamasınauzulmektedir. Ileride bir varisinin olup olmayacagını, eger olmayacaksa oglan çocugununolması içinneyapmasıgerektigini ogrenmekamacıyla, adetoldugu uzereDelphoi’yegider.Kahinherzamankigibisoruyaaçıkyanıtvermez,başkabirşeysoyler:“Kızınınoglu,torununöldürecekseni.”KızınınadıDanae’dir.Akrisios’unçoksevdigisondereceguzelbirkızdır,amabukızınoglutarafından oldurulecegi duşuncesiyle korkuya kapılmıştır bir kez. Ne yapabilir? Kızınıhapsetmenin bu işi çozecegini duşunur. Zaten Danae’nin yazgısında sık sık hapsedilmekvardır. Akrisios, sarayın avlusuna, yeraltına bronzdan bir hapishane yaptırıp Danae’ninkendisine hizmet edecek bir hizmetçiyle birlikte oraya kapatılmasını emreder; daha sonraustlerinekilidivurur.Busıradagogun ustundenZeusgencecik,guzelDanae’yigormuş,onaaşık olmuştur. Insanlarla Tanrıların paylarının dagıtılıp bittigi bir zamandır bu çag, amabirbirlerinden ayrı olsalar da mesafe henuz çok buyuk degildir, bu yuzden zaman zamanOlympos’un zirvesinden, parlak Aither’den Tanrılar guzel olumluleri dikizlerler. Insanlarınarasınagonderdikleri,dikkatsizEpimetheus’unkapıyıaçıp içerialdıgıPandora’nınkızlarınıgozlerler.Çokhoşlarınagider.Tanrıçalarınguzelolmadıklarıanlamınagelmezbu,amabelkide Tanrılar olumlu kadınlarda, Tanrıçalarda olmayan bir şey bulurlar. Guzellikleri olumsuzdegilgeçicioldugu,buyuzdendeguzelliklerinindorugunaulaştıklarındatadılmalarıgerektigiiçinbelkide.ZeusDanae’ye aşıkolur;kızınbabasınınonutunçtanhapishaneyekapatmasınagulergeçer.Yaldızlı bir yagmur damlası biçiminde aşagı inip, içeri dalar; belki de hapishanede insankılıgıyla,amaTanrısalbirçekiciliktegorunmuştur.Zeus,Danae’ylegizligizlibirleşir.Danaehamile kalır, Perseus adlı çocukdogar.Her şey gizli saklı kalır, ta ki gurbuz bir çocukolanPerseus çıglıklar atıp avludan geçen Akrisios kızının bulundugu hapishaneden tuhafgurultuleringeldiginiduyuncayakadar.Kral,kızınıgormekister.Aşagıdakileriçıkarır,dadıyısorgular,oradakuçukbirçocugunoldugunuogrenir.Delphoikahininindedikleriaklınagelir;hem korkar hem de o kelenir. Ona gore hizmetçi Danae’nin yanına gizlice birilerinisokmuştur. Kızını sorguya çeker: “Bu çocugun babası kim?” Danae: “Zeus”, der. Akrisiosanlatılanlara hiç inanmaz. Sutannelik yapan hizmetçiyi sıkıştırmaya başlar, onu mahsusevindekiZeussunagındakurbaneder.PekiyaDanaeileçocuganeyapacaktır?Babaelleriniozkızıylatorunununkanınabulayamaz.Onlarıyenidenkapatmayakararverir.Işininehli,ustabirmarangozgetirtir;usta,birsandıkyapar, içineDanae ileogluPerseus’ukoyarlar.AkrisiosbuişinhallolmasınıTanrılarahavaleeder;bukezkızıylatorununuevindekihapishaneye tıkmamış, bir sandıga koyupengindenizlerinbaşıboşdalgalarınabırakmıştır.Gerçektendesandıkdalgalarınustundeyuzer,derkenkuçukbiradanınkıyısınavarır;burasıpekzenginolmayanSeriphosAdasıdır.Birbalıkçı,amakralsoyundangelenbirbalıkçı,Diktys,

sandıgı bulup getirir. Sandıgı açıncaDanae ile çocugu gorur.Danae’nin guzelligi karşısındaonundagozlerikamaşır;gençkadınlaçocugunuevinegoturur;onlarasankiailesiymişgibidavranır. Danae’yi yanında alıkoyar, ama ona el surmez, oglu Perseus’u da kendi oglu gibiyetiştirir. Diktys’in kardeşi Seriphos’un hakimi Polydektes’tir. Kuçuk Perseus, Diktys’inhimayesi altında buyur. Danae’nin guzelligi ise kasıp kavurmaktadır; onu goren kralPolydektes deli gibi aşık olur.Ne yapıp yapıp onunla evlenmeli ya da en azından onu eldeetmelidir.Pekkolayolmazbu,ziraPerseusbuyumuşneredeysedelikanlıolmuştur,annesinikoruyup kollamaktadır. Ayrıca onu Diktys de korumaktadır. Polydektes duşunup taşınır,sonundabirçıkaryolbulur:Buyukbirşolenduzenleyipyoreninbutungençlerinidaveteder.Herbiriyanındabirhediyeyleyadaşölendeyenilipiçilecekşeylerlegelirler.

GorgoavıMasadabaşkoşeyePolydektesoturmuştur.BuşoleniguyaHippodamia’ylaevlenmeniyetiniaçıklamak içinduzenlemiştir.Hippodamia’ylaevlenebilmek içingençkızınvelilerinepahalıhediyeler, çok degerli armaganlar sunmak zorundadır. Seriphos’un butun delikanlılarıoradadır, elbette Perseus da aralarındadır. Bu yemek sırasında her biri comertligini,soylulugunusergiler.Kralkendisineozellikleatgetirilmesiniister.Hippodamiaatlaratutkunbir genç kızdır; ona bir ahır dolusu at verirse kalbini kazanabilecektir. Peki Perseusyaşıtlarıylakralıngozunegirmekiçinneyapar?Biratdegildekralınistedigiherhangibirşeyi,ornegin Gorgo’nun başını getirebilecegini soyler. Bunu hiç duşunmeden soyler. Ertesi gunherkes soz verdigi hediyeyi getirir; Perseus ise eli boş gelir, o da bir at getirmeye hazıroldugunusoyler,amakral:“Hayır,senbanaGorgo’nunbaşınıgetireceksin”,der.Başkaçaresikalmamıştır: Verdigi sozden donerse itibarını kaybedecektir. Ne kadar zor olursa olsunsozunu tutmamasısozkonusuolamaz.PerseusboyleceGorgo’nunbaşınıgetirmekzorundakalır. Unutmayalım ki o Zeus’un ogludur; bazı Tanrıların, ozellikle verilen sozun tutuluptutulmadıgını takip eden Athena ile Hermes’in, o akıllı, kurnaz, işbilir Tanrıların korumasıaltındadır.BoyleceAthenaileHermesyapacagıseferdedelikanlıyaeşlikederler.Onadurumuaçıklarlar:Gorgolaraulaşmakiçinonceneredeolduklarımbilmekgerekir.Oysaonlarınhangideliğegirdiklerihiçbilinmez.Bunlarbirlikteyaşayankorkunç,oldurucuuçkızkardeştir;ikisiolumsuzdur,adıMedusaolandiğeriölümlüdür.PerseusdaiştebuölümlüMedusa’nınbaşınıgetirecektir.Once Gorgoları bulmak, ardından hangisininMedusa oldugunu belirlemek, sonra da başınıkesmekgerekmektedir.Kolayişdegildirbu.Oncelikleneredearamakgerektiginibilmelidir,bunun için Perseus koruyucu Tanrıların da yardımlarıyla bir dizi aşamadan, sınavdangeçecektir.IlksınavGorgolarınkızkardeşleriolandigeruçluyu,Graialarıbulupaltetmektenibarettir;bunlardaGorgolargibiçoktehlikelicanavarların,PhorkysileKeto’nun,balinakadarbuyukikidenizcanavarınınkızlarıdır.Graialarkızkardeşlerikadaruzakbiryerdeyaşamazlar.Gorgolar, Okeanos’un otesinde, Gece’nin kapılarının onunde, dunyanın sınırlarının dışındayaşarlar, oysa kız kardeşleri dunyada yaşamaktadırlar. Graiai, Graialar bir uçludur. TıpkıGorgolargibigençkızdırlaramayaşlıdogmuşkızlardır.Bunlarkaşarlanmışkızkurularıdır,kocakarılardır. Buruş buruşturlar, tenleri sarıdır, beklemiş sutun ustunde bir sure sonra

oluşangrausgibi,yanisutunustundekikaymaktabakasıgibi.BuTanrısalkızlarıntenibeyaz,yumuşakbirtendegil,sararıpsolmuş,buruşmuş,yaşlıbir tendir.Başkabir ozellikleridahavardır: Bunlar birbirlerine sıkı sıkı baglıdırlar, zira her uçunun sadece tek gozuyle tek dişivardır.Sankisadecebirtekvarlıksözkonusudur.Bir tekgoz,bir tekdiş:Organkonusundapekşanslıoldukları soylenemez.Amadurumpekoyledegil.Çunkubirtekgozlerioldugundanbunusureklibirbirlerineverirler,bugozhepaçıkkalır, surekli gozler. Bir tek dişleri vardır, onu da ortaklaşa kullanırlar, ancak bu dişkocakarıların Perseus da dahil olmak uzere birçok yaratıgı mideye indirmelerine yetecekkadarkeskindir.Tıpkıkuçukkenbenimdeoynadıgımyuzukoyunundaoldugugibi,Perseus’unhiçkapanmayanbir tek goze sahip uç kocakarıdan daha açıkgoz olması gerekmektedir. Gozun hiçbirindeolmadıgı bir anı kollaması gerekmektedir. Surekli açık olsun diye Gorgolar gozu sureklibirbirlerineverirler.Biribirdigerinegozuuzatırkençokkısabir suregeçer, zamanınakışıiçinde kuçucuk bir andır bu; işte tam o anda Perseus’un bir ok gibi fırlayıp atılması, gozuçalmasıgerekir.Yuzukoyunundabiryuzugunortasındanuzunbir ipgeçirilir,oyuncular ikielleriyle ipi tutarlar, her biri yuzugu yanındakinin avucuna gizlice aktarır. Daireninortasındakiebe,yuzugunneredeoldugunubulmakzorundadır.Tahminedersekazanır;birelevururdaoeldenyüzükçıkmazsa,kaybeder,cezaalır.Perseusyanılmaz.Enuygunzamanıkollayıpgozuelegeçirir.Aynıbiçimdedişideelegeçirir.Graialar korkunç bir durumda kalırlar, o keyle, acıyla bagırırlar. Kor kalmışlar, dişlerinikaybetmişlerdir. Olumsuz de olsalar, tukenmişlerdir. Perseus’a goz ile dişi geri versin diyeyalvarırlar, karşılıgında her şeyi yapmaya hazır olduklarını soylerler. Perseus’un onlardanistedigi tek şey vardır:Nymphai’nın,gençkızların,Nymphalarınneredeoturduklarını,orayanasılgidileceğinisöylemeleri.Nympha sozcugu genç kızın evlenme çagına geldigini belirtir; çocukluktan çıkmış, evlilikçagmaulaşmıştır, tamanlamıylakadınolmasadaevlenilecekdurumdadır.BuNymphalarınsayısı da uçtur. Insanı tek gozleriyle gorup tek dişleriyle parçalayan Graiaların aksineNymphalar yardımseverdirler, cana yakındırlar. Nymphalar, Perseus’un dilegini yerinegetirirler.OnaGorgolarınneredesaklandıklarınısoylerler,ayrıcaonaimkansızıbaşarmasını,Medusa’nın bakışının ustesinden gelmesini, uç Gorgo arasındaki tek olumluyu oldurmesinisaglayacak tılsımlar verirler. Nymphalar ona tıpkı Hermes’inkiler gibi kanatlı sandallarverirler;bunlarıgiyenleryerdeadımadımilerlemekyerinekanatlı ikirlergibi,Zeus’unkartalıgibi goklerde son hızla uçarlar, kuzeyden guneye butun her yeri hiçbir guçluk çekmedengeçebilirler,tezcanlıolurlar.SonraNymphalaronaHades’inbaşlıgını verirler;kopekderisindenyapılma, olulerinbaşınıkaplayanbirtursaçtırbu.GerçektendeHades’inbaşlıgısayesindeoluleryuzsuz,gorunmezolurlar.Bubaşlıkolulerinkonumunubelirleramabircanlınındaegerbunutakarsatıpkıbirhayaletgibigörünmezolur;görülmedengörebilir.Hız, gorunmezlik. Perseus’a uçuncu bir hediye daha verirler: Avcıların vurdukları avlarıkoyduklarıbirheybe,birçantaolankybissis.BuheybeyePerseusgozlerigorunmesin,heybeGorgo’nun olum saçan gozlerini kapatsın diye, kesecegi başı koyacaktır. Butun bunlara

Hermesozelbirhediyeekler:Neolursaolsunherşeyikesipkoparantırpan,harpe.KronosdaUranos’ubirtırpanlasakatlamıştı.Boylece Perseus tepeden tırnaga silahlanmıştır: Ayaklarında kanatlı sandallar, başındagorunmezlik veren başlık, sırtındakybissis, elinde de tırpan vardır. Derken yola koyulupGorgolaradoğruuçar.Gorgolarkimlerdir?Dogalarındatamamenbirbirinezıtniteliklerbarındırırlar,bunlarazmanyaratıklardır.Azmanlık,birbirleriyleuyuşmayanozelliklertaşımakdemektir.Kısmenolumsuzolan iki kız kardeşin karşısında olumlu olan uçuncusu vardır. Kadındırlar, ama başlarındakorkunç yılanlar vardır, bunların vahşi bakışları vardır; omuzlarında kuş gibi uçmalarınısaglayankocamanaltınkanatlartaşırlar,elleritunçtandır.Başlarıkocamandır.Hembirkadınhem de bir erkek başıdır bu, korkunç bir baştır, hatta kimi kez guzel Medusa’dan, guzelGorgolardansozedenlerbileolur.Onlarıgosterenresimlerdesakallarıoldugugorulur.Amabusakallıyuzlertamolarakinsanaozgudegildir,ziraaynızamandahayvansıbirozellikleri,agızlarından çıkan iki domuz dişi, sırıttıklarında dışarı sarkan dilleri vardır. Bu kıvrıkagızlardan,tıpkıtokmaklavurulanbirbronzun,insanıkorkudandonduransesigibikorkunçbirböğürtüçıkar.Helehelegozleri!Bakışlarıylakimkarşılaşırsakarşılaşsınanındataşadonuşur.Canlılardakibutun ozellikler, hareketlilik, esneklik, sıcaklık, bedenin yumuşaklıgı, hepsi taşa donuşur.Karşılaşılan şey sadece olum degildir, insanı insanlıktan çıkarıp taşlaştıran, yani insandogasına en aykırı şeye donuşturen bir donuşum soz konusudur. Bundan kurtuluş yoktur.BoylecePerseusiçintehlikehepaynıdır:OncelikleGorgolardanhangisininbaşınıkeseceginibelirlemeksonradahiçbirininbakışıylakarşılaşmamak.Medusa’nınbaşınıkeserkenonunlaaslagozgozegelmemek,onunbakışalanıiçinegirmemekgerekmektedir.Perseus’unişindebakışınonemlibirroluvardır:Graialarıyenerkensadececanavarlardandahahızlıbirbakışasahip olması yetmişti. Ancak bir Gorgo’ya bakılıp da Medusa’nın bakışıyla karşılaşıldıgızaman, insan ister yavaş isterse hızlı olsun canavarın gozlerinde insanın taşlaşmış biçimiyansır;Hades’inyüzünedönüşmüş,ölü,kör,bakışıolmayanbirtaş.Eger Athena’nın ogutleriyle yardımları olmasaydı Perseus asla başarılı olamazdı. Tanrıça,Perseus’a yukarıdan gelmek gerektigini, iki olumsuz Gorgo’nun dinlenmeye çekilip degozlerini kapayacakları zamanı kollamak gerektigini soylemişti. Medusa’nın kafasınıkoparmak, ama bakışlarıyla asla karşılaşmamak gerekiyordu. Bunun için tırpanı,harpe’yikullanırken başını obur yana çevirmeliydi. Ama obur yana bakarken başı nasıl kesebilirdi?Bakmazsa başın nerede oldugunu goremezdi, Medusa’nın kolunu ya da başka bir organınıkesebilirdi. Demek ki darbeyi nereye vuracagını, tıpkı Graialarda oldugu gibi nereyebakacagınıbilmeliydi;kesin, tam, şaşmazbirbakışasahipolmalı, aynızamanda taşlaştırıcıbakışlakarşılaşmamalıydı.Perseustambirçelişkininortasındadır.BusorunuAthenaçozer;Gorgo’nunkarşısınaparlakkalkanınıkoyar,PerseusdaMedusa’nınbakışlarıylakarşılaşmadanbuparlakkalkanuzerineyansıyansuretinebakaraktırpanıindirir,Gorgotamkarşısındaymışgibibaşınıkolaycakeser.Başınıkeser,heybeyekoyar,heybeyibağlayıporadanuzaklaşır.Diger iki Gorgo, Medusa’nın bagrışlarına uyanırlar. Kendilerine ozgu korkunç, kulak

tırmalayıcıçıglıklarlaPerseus’unpeşineduşerler.OnlargibiPerseusdauçabilir,amaonlardanbir ustunlugu vardır, o da gorunmez olabilmesidir. Onu yakalamaya çalışırlar, Perseuskurtulur,Gorgolarküplerebinerler.

Andromeda’nıngüzelliğiPerseus Akdeniz’in dogu kıyılarına, Aithiopia’ya varır. Havada uçarken bir kayaya zincirlebaglanmış bir kız gorur; dalgalar kızın ayaklarına kadar yukselmektedir. Goruntuyleheyecanlanır.GençkızınadıAndromeda’dır.BuacıdurumababasıKepheuskoymuşturonu.Kepheus’unkrallıgındabuyukafetleryaşanmıştır.KrallahalkınabuacılarınbitirilmesinintekyolununAndromeda’yı bir deniz canavarına vermek oldugu soylenir; kızı denizde yaşayan,denizidalgalandırıpulkeyisualtındabırakabilecekbircanavarabırakmalıdır;canavarorayabağlanankızıgelipalmalı,onaneistiyorsayapmalı,isteryemeliisterseonunlabirleşmelidir.Zavallı kız inler, inlemesi yukarılara, goklerde uçan Perseus’a kadar ulaşır. Andromedaguzelligiyle kalbini çalmıştır onun. Kepheus’u bulur, o da olup biteni anlatır. Perseus egeronunlaevlenmesineizinverirse,kızınıkurtarmasozuverir.Kepheuskabuleder,çunkubuişibaşaramayacagını duşunur. Perseus, Andromeda’nın baglı oldugu, dalgaların dovdugukayalıgagelir.Canavaronadogruilerler;devasa,korkunç,yenilmezbircanavardırbu.Perseusne yapsın? Canavar agzını açmış, kuyrugunu çarpmaktadır, Andromeda’ya yaklaşmaktadır.Perseushavadayukselir,guneşiledenizarasındayerinialır,oylekigolgesisulara,canavarıngozlerine yansır, Suların aynasındaki golge, tıpkı Athena’nın kalkanı uzerinde Medusa’nınyansısıgibidir.PerseusTanrıçanınverdigioguduunutmamıştır.Canavaronundegezinenbugolgeyi gorunce bunu tehlikeli bir yaratık gibi algılar. Golgeye dogru segirtir, tamo sıradaPerseusyukarıdanuzerineatılıpcanavarıoldurur.Andromeda’yıbaglarındankurtarır.Onunlabirlikte sahile konar; orada bir hata da yapar. Andromeda bitkin bir haldedir; kayalarınarasındatukenmişolmasınakarşınbirazcanlanmayıdener.Perseusonuguçlendirmek,daharahat hareket edebilmek için Medusa’nın başını kumların ustune bırakır, canavarın bakışıheybeninarasındanbirazdaolsagorulmektedir.Medusa’nınbakışıkumlar uzerinde ilerler;canlı, esnek, hareketli yosunlar oylece donup kalır, mercan kayalıklarına donuşur. Iştedenizdekitaşlaşmışyosunlarboyleoluşmuştur:Medusa’nınbakışıbunlarıdalgalararasındakitaşlaradönüştürmüştür.Sonra Perseus heybesini sıkıca baglayıp Andromeda’yı da yanına alarak, Seriphos’a, onubekleyen annesiyle Diktys’in yanına varır. Her ikisi de Polydektes’ten kurtulmak için birsunagasıgınırlar.Perseuskotukraldanoçalmayakararverir.Onageridondugunu,sozverdigihediyeyigetirdiginibildirir.Hediyeyibuyukbirşolensırasındatakdimedecektir.Seriphos’unbutun delikanlıları, gençleri buyuk salonda toplanmıştır. Yerler, içerler, şolen yaparlar.Perseusgelir,kapıyıaçar,selamverirler,içerigirer,Polydektesneolacağınımerakeder.Konuklarınkimioturmuş,kimiuzanmışhaldeykenPerseusayaktadır.HeybesindekiMedusabaşınıelinealır,ileridogruuzatır,gozlerinideoburyana,kapıyadogruçevirir.Şolenekatılanherkes oldukları gibi donup kalır. Kimi içerken, kimi konuşurken, Perseus’a dogru bakanherkesoylecedonupkalır.Şolenbirtabloya,katılanherkesdeheykelleredonuşmuştur.Dilsiz,cansızresimlere,hareketsizgolgeleredonuşmuşlerdir.PerseusdondurucubakışlıMedusa’nın

başınıheybeyekoyar.Medusahikâyesideböylecesonaerer.Geriye dedesi Akrisios kalır. Perseus, Akrisios’un ona karşı boyle davrandıgını çunkutorununun onu oldurecegini sandıgını ogrenir. Dedesiyle uzlaşmaya varmayı aklına koyar.Boylece yanına Andromeda’yı, Danae’yi, Diktys’i alıp Argos’a dogru yola çıkar; Akrisios’akuçukPerseus’unbuyudugunu, savaşlarkazandıgınışimdideArgos’adogrugeldiginihaberverirler;korkudanödükopanAkrisios,osıradaoyunlarındüzenlendiğikomşukentesığınır.PerseusgeldigindeAkrisios’unoyunlarakatılmakuzerebaşkabirkentegittiginisoylerler.Çokonemverilendiskatmayarışınagelmiştirsıra.Enguçluçagındakiyigit,gurbuzPerseus’udayarışadavetederler.Odadiskialıpfırlatır.Rastlantıbuya,diskAkrisios’unayagınaçarpar,açtıgı yara oldurucudur. Kral olunce Perseus, hakkı olan Argos tahtına oturmakta kararsızkalır.Olumunenedenoldugukralınyerinegeçmekonagorepekuygungorunmez.Birdegiştokuşsayesindeaileiçindeuzlaşmasaglanır.OlenkralınkardeşiProitosTiryns’tekralolduguiçin,onunArgostahtınaoturmasınıönerir,kendisideTirynskralıolur.Daha once, Medusa’ya karşı zafer kazanmasını saglayan tılsımları sahiplerine geri verir.Harpe’ylebirliktekanatlısandalları,heybeyi,Hades’inbaşlıgını,insanlardunyasınınucundakigerçeksahiplerine,NymphalaraversindiyeHermes’eteslimeder.CanavarınkesikbaşınıdaAthena’yaverir,odabubaşısilahlarınınendegerlisisayar.Tanrıçasavaşalanınınortasında,Gorgoneion’u karşıya dogru bir uzattı mı, butun duşmanlar oldukları yerde donup kalırlar,eidolon’u,hayaletlere,suretleredönüşendüşmanlargölgelerülkesiHades’eyollanırlar.Yaptıgısavaşlardaustabir“canalıcı”halinegelmişkahramanımızyenidenbasitbir olumluolur, zamanı geldigindeherkes gibihayattanayrılır.AmadondurucubakışlıGorgo’ylabaşaçıkmaya cesaret eden kahramanı onurlandırmak için Zeus, Perseus’u goklere alır, buradaadını taşıyanyıldızlar grubu arasındabir yıldız haline getirir; işte geceleyin karanlık gokteonunışıltılı,parlakyüzüheryerdengörülür,oradasonsuzadekışıldayacaktır.

SÖZLÜK

Adrastos Argos kralı, Polyneikes’in kayınbabası, Oidipus’un ogullarından biri. KardeşitarafındanThebai’denkovulur.Thebai’yekarşıYedilerseferiniyönetir.

Agamemnon Argos kralı. Troya Savaşı sırasında Yunanlara kumanda eder. KarısıKlytaimnestratarafındanöldürülür.

AgaveKadmos’unkızı,Pentheus’unannesi.AgenorTyryadaSidonkralı.Europe’ninbabası.AglaiaKharitlerdenbiri.AigipanTyphon’unZeus’tançıkarıpaldığısinirlerigerialmasındaHermes’eyardımeder.AigisthosAtreusogullarınınduşmanıThyestes’inoglu.Klytaimnestra’yıbaştançıkarıponun

yardımıyla,Troya’dandönenAgamemnon’uöldürür.Aineias Ankhises ile Aphrodite’nin oglu. Troyalılarla çarpışır. Kent duşunce yaşlı babasıyla

birliktekaçmayıbaşarır,sonradaİtalyakıyılarınaçıkar.AiolosRuzgarlarınefendisi.Odysseus’uagırlar,onabutunruzgarlarıveripdosdogruIthake’ye

gidebilmesiiçinyardımeder.AitherYadaEter.Gece’ninoğlu.Göğünhalis,süreğenışığınıkişileştirir.AkhilleusThetis ilePeleus’unoglu. Troya Savaşı’nın enbuyuk kahramanı.Gencecik yaştaki

ölümünonurunu,dinginamaünsüzbiryaşamayeğlemiştir.Akrisios Danae’nin babası, Argos kralı. Medusa’yı altedip geri donen torunu Perseus

tarafındanöldürülür.AleksandrosParis’indiğeradı,Priamos’unoğlu,Helene’yikaçırmıştır.Alkinoos Phaiaklarınkralı, Arete’nin kocası, Nausikaa’nın babası. Odysseus’u konuk eder,

gemilerindenbiriyleonuİthake’yegötürür.AmphiaraosArgoskahini.Eriphyle’ninkocası.Thebai’yekarşıYedilerseferininbaşlamasına

önayakolur,savaştaölür.AmphionZeusileAntiope’ninoglu.Zethos’unkardeşi.ThebaitahtınaçıkmışLykos’uoldurur,

kardeşiylebirlikteonunyerinegeçer.AmphitriteNereuskızı,Poseidon’unkarısı.AndromedaAithiopialılarınkralıKepheus’unkızı;KepheusPoseidon’uno kesidinsindiyebir

deniz canavarına sunmak uzere onu bir kayalıga baglar. Perseus, kızıkurtarır.

AnkhisesTroyalı.İdaDağı’ndaAphrodite’ylebirleşir.Aineias’ınbabası.AntigoneOidipus’unkızı.Sürgünegidenkörbabasınaeşlikeder.AntinoosPenelopeia’nıntaliplerindenbiri.AphroditeAşk,baştançıkarma,guzellikTanrıçası;denizkopuguylehayalarıkesilenUranos’un

dölündendoğmuştur.Paris’tenTanrıçalarınengüzeliödülünüalır.

AresSavaş,kanlıkavgaTanrısı.ArgesÜçTepegöz’denbiri,UranosileGaia’nınoğlu.Argos Odysseus’un kopegi, bu ad belki de kahraman Argos’un hatırası için konmuştur.

Gözündenhiçbirşeykaçmaz,herşeyigörür.ArtemisZeusileLeto’nunkızı,Apollon’unkızkardeşi.DevlerekarşıOlymposlularınyanında

savaşanavcıTanrıça.AthamasBoiotiakralı.İkincievliliğiniKadmos’unkızıİnoileyapar.AthenaZeusileMetis’inkızı.Zeus’unbaşındantepedentırnagasilahlıolarakdogar.Savaşile

akıl Tanrıçası. Paris’in hakemlik yaptıgı yarışta Hera ile Aphrodite’ninrakibidir.

AtlasIapetos’unoglu,Prometheus’unkardeşi.Zeusonusırtındayeryuzunutaşımayamahkumetmiştir.

AutolykosHermes’inoğlu.Yalancı,hırsız,Odysseus’undedesi.Autonoe Kadmos’un kızlarından biri. Aristaios’un karısı, kopekleri tarafından parçalanacak

Aktaion’unannesi.BaliosAkhilleus’unatlarındanbiri.Ölümsüzdür,konuşanbirattır.BellerophontesAtPegasos’unyardımıylaKhimaira’yıyenenKorinthoslukahraman.BieStyks’inkızı.Hükümdarınsahipolduğuşiddetedayalıgücütemsileder.BoreasKuzeyrüzgârı.BriareusUranosileGaia’dandoğmaTepegözlerinkardeşi.ÜçYüzkolludanbiri.BrontesÜçTepegöz’denbiri.Danae Akrisios’un kızı; babası onu yeraltına kapattıgında Zeus onunla gizlice birleşir, bu

birleşmedenPerseusdoğar.Deiphobos Priamos ile Hekabe’nin oglu. Hektor’un kardeşi. Yunanlar ile Troyalıların

goruşmelerinde rol oynar. Kentin alınışı sırasında Menelaos tarafındanöldürülür.

Dev Uranos ile Gaia’nın çocugu. Olymposlularla dunyanın hakimiyeti için çalışan ilk kuşakTanrılarındanbiri.

DevlerUranos’unyeredökülenkanlarındandoğmuşlardır.Savaşı,çarpışmalarıkişileştirirler.Diktys Seriphos kralı Polydektes’in kardeşi. Akrisios’un kovdugu kızı Danae ile torunu

Perseus’ukurtarır.DionysosZeusileSemele’ninoğlu.Doğduğuyere,Thebai’yedönüpkültünükabulettirir.DioskuroslarKastorilePolluks,ZeusileTyndareos’unkarısıLeda’nınikizogulları.Heleneile

Klytaimnestra’nınkardeşleri.EkhidnaYarıkadın,yarıyılancanavar.Typhon’labirleşerekbirdizicanavardoğurur.

EkhionBeşSpartoi’denbiri,Agave’ninkocası,Pentheus’unbabası.EosŞafak.Tithonos’aâşıkbuTanrıçaZeus’tansevgilisiiçinölümsüzlükeldeeder.EpimetheusPrometheus’unkardeşi,onuntamaksidir.Oncedenanlamakyerinesonradan,iş

iştengeçtiktensonraanlar.Pandora’yıevinealıponunlaevlenir.ErebosKhaos’unoğlu.Karanlıklarıkişileştirir.ErinyslerUranos’unyeredamlayankanlarındandoğmuşöçTanrıçaları.EriphyleAmphiaraos’unkarısı.PolyneikesonaHarmonia’nınkolyesinisunar.OdaEteokles’in

hükümsürdüğüThebai’desavaştanyanagörüşbildirmesinisağlar.ErosAşk. 1) Yaşlı Eros:Dunyanın kokenindeki ilk Tanrılardan. 2) Aphrodite’nin oglu Eros:

Cinslerinyakınlaşmasını,cinselbirleşmeyiifadeeder.Eteokles Oidipus’un oglu, kardeşi Polyneikes’in rakibi; babaları gittikten sonra Thebai’nin

yönetiminionunlapaylaşmakistememiştir.EumaiosOdysseus’unsadıkdomuzçobanı.Europe Tyr ya da Sidon kralı Agenor’un kızı. Bogaya donuşmuş Zeus tarafından kaçırılıp

Yunanistan’agötürülür.Eurykleia Odysseus’un sutninesi; geri donen Odysseus’u tanıyan ilk kişilerdendir;

Odysseus’unayaklarınıyıkarkenbacağındakiyaraizinigörür.EurylokhosOdysseus’unhemkayınbiraderihemarkadaşı.Ogutleri,yaptıgıişlerpekyerinde

değildir.GaiaTanrıolaraktoprağaverilenad.GorgolarOlumugozlerinde taşıyan uç canavar.Aralarındansadecebiri olumludur:Medusa.

BaşınıPerseuskeser.GraialarTekgözletekdişiaralarındaalıpverirler.Perseushemgözühemdedişielegeçirir.GyesÜçYüzkolludanbiri.HadesDigerbutunOlymposlulargibiKronosileRhea’nınoglu.Yeraltındakikaranlıkdunyada

hükümsürenölümTanrısı.HarmoniaAresileAphrodite’ninkızı.Kadmos’unkarısı.Harpyalar Kuş bedenli kadın başlı canavarlar, insanlara saldırıp onları kaçırırlar, hiç iz

bırakmadankaybolurlar.HekabeTroyakralıPriamos’unkarısı.Hektor’unannesi.HekateDevlerkızı;buayTanrıçasıZeus’tanözelbirsaygıgörür.HeliosGüneştanrı.HemereGece’ninkızı.Günışığınıkişileştirir.HephaistosZeusileHera’nınoğlu.Madenlerinefendisi.

HeraZeus’unkarısı.Herakles On iki işli kahraman. Annesiyle babası Perseus soyundan gelen Amphitryon ile

Alkmene’dir.GerçekbabasıZeus’tur.HermesZeus ileNymphaMaia’nınoglu; bu gençhaberci harekete, temaslara, alışverişlere,

geçişlere,ticaretebağlıdır.Gökileyeri,canlılarileölüleribirbirinebağlar.HesiodosBoiotialışair,Theogoniayı,ayrıcaişlerileGünler’iyazmıştır.Hestia Ocak Tanrısı. Kronos’un yuttugu çocukların sonuncusu, tekrar çıkarmak zorunda

kaldığıçocuklarınilkidir.HimerosAşkarzusununkişileşmişhali.Hippodamia Elis kralı Oinomaos’un kızı. Babası kızını evlendirmek için taliplerden araba

yarışındaonugeçmeleriniistemiş,ödülolarakdakızınıkoymuştur.HomerosIlyadaileOdysseia’nınşairi.HoralarYada“Saatler”.Zeus ileThemis’in uçkızı,Moiralarınkızkardeşleri.Duzenliakışını

sağladıklarımevsimlerinTanrıçalarıdır.HyperenorBeşSpartoi’denbiri.HypnosUykununkişileşmişhali.GeceileErebos’unoğlu,Thanatos’un,Ölüm’ünkardeşi.İapetosDevlerdenbiri.Prometheus’unbabası.Idas Lynkeus’un kardeşi, Idas ile Lynkeus’un savaştıkları Dioskurosların kuzeni. Çarpışma

sırasınaIdasKastor’uoldurur,Polluks’uyaralar.Zeusoglunayardımetmekiçinonuyıldırımıylaçarpar.

Ino Kadmos ile Harmonia’nın kızı, Dionysos’un kız kardeşi. Athamas’la evlenip onu kuçukDionysos’u almaya ikna eder. Bunu kıskanan Hera onları delirtir. Inokendinisuyaatar,NereuskızıLeukothea’yadönüşür.

İokasteLaios’unkarısı,Oidipus’unannesi.OğluolduğunubilmedenOidipus’laevlenecektir.Iros Ithake’dekraliyetsarayındamasayaçagrılandilenci.Odysseus, sarayagirmesineengel

olmayaçalışanbudilenciyicezalandırır.IsmarosKikonlarulkesinde,Trakya’dabirkent.Odysseusgeridonerkenburayaugrayıpkenti

alır,etraftakiköylülertarafındankovulur.İsmeneOidipus’unkızı,Antigone’ninkızkardeşi.Kadmos Sidon kralı Agenor’un oglu. Annesi Telephassa ile birlikte kız kardeşi Europe’yi

aramayaçıkar.Harmonia’nınkocası.Tlıebai’yikurupkralolur.KalydonKorinthoskörfezininkuzeyindeAitoliabölgesi.KastorDioskuroslardanbiri,ZeusileLeda’nınoglu.KardeşiPolluks’unaksineolumludur,at

binicisidir;savaşileatlarkonusundauzmandır.KentaurlarBaşları insanbaşı, govdeleri insangovdesi, amadigeryerleri atmkiler gibiolan

canavarlar.Ormanlarda,tepelerdevahşibiryaşamsurerler,amagençlerineğitiminideüstlenebilirler.

KepheusAithiopialılarınkralı.Andromeda’nınbabası.KerberosHades’inkopegi.Hiçbircanlınıniçerigirmemesi,hiçbir olunundışarıçıkamaması

içinölülerkrallığınınkapısınıbekler.KeresGece’ninkızları,ölümileyıkımgüçleri.KetoDenizcanavarı,PontosileGaia’nınkızı,GraialarlaGorgolarınannesi.KhaosYadaBoşluk.Dünyanıniçindençıktığıilköğe.KharybdisDenizcanavarı,kayalıktaduruporadangeçenbütüngemileriyutar.KheironKantaur,çokbilgili,iyiliksever,Pelion’dayaşar.KahramanlarınozellikleAkhilleus’un

öğretmeni.Khimaira Keçi, aslan, yılan karışımı azman. Agzından alev çıkar. Typhon ile Ekhidna’dan

doğmuştur.Khrysippos Korinthos kralı Pelops’un oglu. Babasının konugu Laios tarafından ayartılmak

istenir.Zorlakaçırılır.İntihareder.Khthonios Beş Spartoi’den biri. Thebai topragından çıkar çıkmaz birbirleriyle kavgaya

tutuşanEkilmişler’insavaşındansağçıkar.Kikonlar Trakya halkı, Troyalıların mutte ikleri. Savaştan donen Odysseus onlara ugrar,

kentleri Istmaros’uyagmalar, amaheryandan saldırıyaugrayanYunanlardenizeaçılıpkaçarlar.

Kiliks Sidon kralı Agenor’un oglu. Kadmos’un kardeşi, o da kız kardeşi Europe’yi aramayaçıkar.

KimmerlerHades’inkapışmayakın,güneşinışımadığıbiryerdeyaşayanhalk.Kirke Buyucu, Guneş’in kızı, Aiaie adasında oturur. Odysseus’un arkadaşlarını domuza

dönüştürür.Odysseusonuyener,onunlabirleşipuzunsürebirlikteyaşarlar.KlytaimnestraZeusileLeda’nınkızı,Helene’ninkızkardeşi,Agamemnon’unkarısı.Aigisthos

ilebirolupkocasınıaldatır.Troya’dandönenAgamemnon’uöldürür.KottosYüzkollulardanbiri.KratosStyks’inoğlu.Egemeninsahipolduğubaskıngücükişileştirir.KreonIokaste’ninkardeşi.Thebai’deLaios’unolumundensonra,Oidipus’ungelişindenonce

kralolur.KronosDevlerinküçüğü,dünyanınilkefendisi.KsanthosAkhilleus’unatı,ölümsüzdür,gerektiğindedilegelir.TepegozlerUranos ile Gaia’nın uç çocugu. Alınlarında yıldırım saçan bir tek gozleri vardır:

Brontes,Steropes,Arges.

LabdakosKadmos’untorunu,annetarafındandaSpartoi’denKhthonios’untorunu.Laios’unbabasıOidipus’undedesi.

LabdakosoğullarıPelops’unlanetlediğiLabdakos’unsoyu.LaertesOdysseus’unbabası.LaiosLabdakos’unoglu,Oidipus’unbabası.KarısıIokaste’ylebirlikteThebai’dehukumsurer.

Bir yol kavşagında karşılaştıgı, ama, bebekken terk etmiş oldugundan,tanıyamadığıoğlutarafındanöldürülür.

LedaAitoliakralıThestios’unkızı.Tyndareos’unkocası.Zeusbirkugukılıgınagirerekonunlabirleşir.

Lestrygonlarİnsanyiyendevler.Leukotheaİno’nuniyiliksever,kurtarıcıbirdenizTanrıçasınadönüşmesindensonraaldığıad.LimosAçlığınkişileşmişhali.LotophaglarLotosyiyenler,unutuşayolaçanyiyecekolan,Iotos’uyerler.LykosNykteis’inkardeşi,Spartoi’denKhthonios’unoğlu.Lykurgos Trakya kralı. GençDionysos’un peşine duşer, o da kurtulmak için kendini denize

atar.Lynkeus Idas’ın kardeşi. Keskin gozleriyle unludur. Kardeşiyle birlikte kuzenleri

DioskuroslarakarşıyaptıklarısavaştaPollukstarafındanöldürülür.MaronApollon’unIsmaros’takirahibi.KentinyıkılışısırasındaOdysseusonusagbırakır.Oda

kahramanasihirlibirşarapsunar.MedeiaKolkhiskralıAietes’inkızı.Güneş’intorunu,Kirke’ninyeğeni.Büyücü.MedusaUçGorgo’danölümlüolanı;Perseusonunbaşınıkesmiştir.MekoneKorinthosyakınlarındakiolağanüstüverimliova.Meliai Ya da Meliadlar. Uranos’un yere dokulen kanından dogmuşlardır. Dişbudak agacı

Nymphalandır,savaşçıruhutemsilederler.MenelaosAgamemnon’unkardeşi.Helene’ninkocası.MetisZeus’unilkeşi,Athena’nınannesi.Kurnazlığıvezekâyıkişileştirir.MinosGiritkralı.Yeraltıdünyasındayargıç.Moirai Ya da Moiralar. Sayıları uçtur. Kaderleri, her insana verilmiş alm yazısını temsil

ederler.MusalarTanrısalozanlar.ZeusileMnemosyne,Hafıza’nındokuzkızlarıdır.Nausikaa Phaiak kralı ile kraliçesinin kızları. Odysseus’la karşılaşır, ailesinin onu konuk

edebilmesi için ona ogut verir, yol gosterir. Odysseus’un iyi bir kocaolacağınıdüşünmüştür.

Nemesis Oç alıcı Tanrıça. Gece’nin kızı, Zeus onunla zorla birleşir; Zeus kugu, o ise kazkılığındadır.Leda’nınhediyeolarakalacağıbiryumurtayumurtlar.

NereusGaiailePontos’unoglu.Ona“denizinyaşlısı”denir.Okeanos’unkızlarındanbiriolanDorisilebirlikteelliNereuskızınıpeydahlarlar.

Nestor Troya Savaşı’ndaki savaşçıların en yaşlısı. Agzı laf yapan bir bilgedir, eskiçarpışmalarınıözlemleanlatmaktangeridurmaz.

NotosSıcak,nemligüneyrüzgârı.NyksGece,Khaos’unkızı.Nykteis Spartoi’den biri olan Khthonios’un kızıdır. Polydoros’un karısı, Labdakos’un

annesidir.NykteusSpartoi’denbiriolanKhthonios’unoğludur.Lykos’unkardeşi.Nymphai Ya da Nymphalar. Zeus’un kızları, kaynakları, ırmakları, ormanları, kırları

canlandırangençkızlar.Odysseusİthakekralı.OidipusLaiosileıokaste’ninoglu.Babasınıoldurupannesiyleyatacagınısoyleyenbirkehanet

yüzündenülkedışınaatılır.Kehanetofarkındaolmadangerçekleşecektir.OkeanosOkyanus.Devlerdenbiri.Akışıyladünyayıçerçeveleyendairebiçimindekiırmak.OlymposOlymposluTanrılarınzirvesindeoturduklarıdağ.OthrysDevlerinOlymposlularlaçarpışmakiçinçıktıklarıdağ.PanÇobanların,sürülerinTanrısı,Hermes’inoğlu.Pandora Ilkkadın,Olymposlular tarafındanEpimetheus’asunulmuştur;Epimetheuskardeşi

Prometheus’unuyarılarınakarşınhediyeyikabuleder.ParisPriamos ileHekabe’nin en gençoglu, diger adıAleksandros.Dogdugunda terkedilmiş

sonraailesitarafındangerialınmıştır.Helene’yikaçırıponunlaevlenir.Pegasos Medusa’nın kesilen kolundan dogan, Olympos’a kadar uçan Tanrısal at. Zeus’un

yıldırımınıtaşır.PeleusPhthiakralı,Thetis’leevlenir,Akhilleus’unbabası.Pelion Peleus ile Thetis’in dugunlerinin yapıldıgı Thessalia’daki dag, Kheiron Akhilleus’u

oradaeğitmiştir.Pelops Tantalos’un oglu, Hippodamia’nın kocası. Laios’un ayartmalarından kurtulmak için

intiharedenKhrysippos’unbabası.PelopsLabdakosoğullarmılanetlemiştir.PelorosSpartoi’denbiri.Penelopeia Odysseus’un karısı, Telemakhos’un annesi. Taliplerin surekli ısrarlarına karşın

kocasınındönüşünüsadakatlebekler.Pentheus Kadmos’un torunu, Agave’yle Spartoi’den Ekhion’un oglu. Thebai’ye gelen

Dionysos’akarşıkoyar.PeriboiaKorinthoskralıPolybos’unkarısı.Kocasıylaailesi tarafındanterkedilmişOidipus’u

çocuklarısayarlar.Perseus Zeus ile Danae’nin oglu. Dedesi Akrisios tarafından annesiyle birlikte kovulduktan

sonra, Seriphos kıyısına çıkarlar, bu adanın kralına Medusa’nın başınıgetirecektir.

PhaiaklarGemicihalk,Odysseus’uyolculugununsonundaotedunyadaninsanlarındunyasınageçirerekonuİthakesahilineuyurhaldebırakırlar.

PhiloitiosOdysseus’unsığırsürülerinigüdençoban,efendisinesadıkkalır.PhoiniksAgenor’unoğullarındanbiri,Zeus’unkaçırdığıEurope’ninpeşinedüşer.PhorkysGaiailePontos’unoğlu.KetoilebirleşereküçGraia’yıdoğurtur.Polluks Dioskuroslardan biri, Kastor’un kardeşi. Dovuş uzmanı. Olumsuz dogmuştur,

kardeşiyleölümsüzlüğüpaylaşmayakararverir.PolybosKorinthoskralı,Oidipus’unüveybabası.Polydektes Seriphos kralı. Danae’ye aşık olur. Perseus’u Medusa’nın başını getirsin diye

gönderir.Polydoros Kadmos ile Harmonia’nın oglu. Ekilmişler’den biri olan Khthonios’un kızı

Nykteis’inkocası,Labdakos’unbabası.Polyneikes Oidipus’un oglu, Eteokles’in kardeşi. Iki kardeş arasındaki çekişme çarpışmaya

dönüşür,sonundaherikisideölür.Polyphemos Tepegoz, Poseidon’un oglu. Odysseus tarafından aldatılıp kor edilir, o da

kahramanaetkilibirlanetyağdıraraköcünüalır.PontosGaia’nınpeydahladığıTanrılaşmışdenizindalgası.PoseidonOlymposTanrısı,Zeus’unkardeşi.Denizdalgalarınahükmetmekonadüşer.PriamosTroyakralı,Hekabe’ninkocası,Hektor’unbabası.ProitosAkrisios’unikizkardeşi,onunrakibi.Tirynskralı.Prometheusİapetos’unoğlu,insanlaraiyilikyapar,Zeus’laçatışır.ProteusDenizTanrısı,değişebilmegücüne,kehanetbilgisinesahiptir.Rhadamantys Zeus ile Europe’nin oglu. Girit kralı Minos’un kardeşi. Bilgeligi nedeniyle

Hades’egötürülüpölülereyargıçlıkyapar.RheaiDev.UranosileGaia’nınkızı,Kronos’unkızkardeşi,sonradanonunkarısıolur.SatyrlerYarıinsanyarıhayvanazmanlar:Usttara larıinsan,altlarıatyadakeçidir.Fallusları

kalkıkgezerler.Dionysosalayındayeralırlar.Semele Kadmos ile Harmonia’nın kızı. Zeus’un sevgilisi. Dionysos’a hamileyken tanrısal

âşığınınateşiylekülolur.

Sphinks Dişi canavar; kadın başlı, kadın goguslu, kanatlı aslan. Sordugu bilmeceyiçözemeyenleriöldürür;Oidipusbilmeceyiçözer.

SteropesÜçTepegöz’denbiri,UranosileGaia’nınoğlu.StyksOkeanos’unbüyükkızı,öldürücügüçleresahipbiryeraltıırmağınıkişileştirir.TalosMadenivücutlu,Girit’inkoruyucusu.TartarosKaranlıkyeraltıdünyası,yenilmiş,ölmüşTanrılarburayakapatılır.Teiresias Esinini Apollon’dan alan kahin. Oidipus dogdugu kente dondugunde onun kim

olduğunubilenbirtekovardır.TelemakhosOdysseusilePenelopeia’nınoğlu.Telephassa Agenor’un karısı, Kadmos’la kardeşlerinin annesi, ayrıca çocuklarıyla birlikte

aramayaçıktığıEurope’nindeannesidir.ThasosAgenor’unoğlu,Kadmos’unkardeşi.TheseusAttikalıkahraman.AnnesiAethra’dır;babasıAigeus,babasıdaPoseidon’dur.Atina

kralı.ThestiosLeda’nınbabası.ThetisNereuskızlarındanbiriPeleus’unkarısı,Akhilleus’unannesi.Tithonos Priamos’un kardeşi. Eos onun guzelligine vurulur. Onu kaçırıp onun için

ölümsüzlüğüeldeeder.TyndareiosDioskuroslarm,HeleneileKlytaimnestra’nınbabası.TyphonYadaTypheus.Azman,GaiaileTartaros’unoğlu.Zeus’laçarpışır,sonundayenilir.UdaiosBeşSpartoi’denbiri.UranosGaia’nındoğurduğuTanrısalgök.YuzkollularGaiaileUranos’tandogmuşuççocuk:Kottos,Briareus,Gyes.Ellibaşlı,yuzkollu

devler,güçlerisayesindeyenilmezdirler.ZephyrosYumuşak,düzenlirüzgâr.Zethos Zeus ile Antiope’nin oglu. Lykos’la karısının davranışları yuzunden olen annesinin

ocunualmakiçinkardeşiAmphion’labirlikteLykos’uoldururler;dahasonraThebaitahtınaoturur.

ZeusOlymposTanrısı,Tanrılarınkralı.EvreninhakimiolarakkurdugukozmikduzenitehditedenDevlerlecanavarlarıyener.