bati anadolu'da gerçekleşti̇ri̇len yunan mezali̇mi̇ hakkinda yüzbaşi i̇smai̇l hakki...

7/31/2019 BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR

1/14

Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Frat University Journal of Social ScienceCilt: 19, Say: 1, Sayfa: 209-221, ELAZI-2009

BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNANMEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND

TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPORA Military Report Prepared By Captain Ismail Hakki Efendi About

the Grek Atrocities in the Western Anatolia

Zafer AKMAK

zetzmirBurhaniye ve BalatkSke demiryolu hatt boyunca Yunanllar tarafndan yaplan

mezalimi bizzat grmek isteyen, ierisinde yerli ve yabanclarn bulunduu bir heyet, 15 Ekim

1922 tarihinde zmirden hareket etmitir. Bu heyete, zmir Mevki Komutanl Kararghnda

grevli Yzba smail Hakk Efendi refakat etmitir. Heyetin, Bat Anadoluda Yunan

mezalimine uram ky, kasaba ve ehirlere yapt seyahatin sona ermesinden sonra, Yzba

smail Hakk Efendi tarafndan, bu seyahat hakknda bir rapor hazrlanmtr. Bu alma, Yzba

smail Hakk Efendi tarafndan hazrlanm olan raporun transkribe edilmi halidir.Anahtar Kelimeler: Yunan, Mezalim, Yzbasmail Hakk Efendi, Bat Anadolu, Rapor.

AbstractA commission including both local people and foreigners who wanted to see the Greek

atrocities done throughout the railway from Izmir-Burhaniye to Balatck-Ske came to move from

Izmir on October 15, 1922. Captain Ismail Hakk Efendi, an officer in charge in the Quarterage of

Izmir District Command accompanied this commission. After the visit of the commission to the

villages, townships, cities which was subject to the Greek atrocities, a report was prepared about

this visit. This study is a transcribed version of the report prepared by Ismail Hakk Efendi.

Key Words: Greek, Atrocity, Captain Ismail Hakk Efendi, Western Anatolia, Report

Yrd. Do. Dr., Frat niversitesi Eitim Fakltesi, lkretim Blm, ELAZI, [email protected].


2/14

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

Giri

15 Mays 1919da zmirin igaliyle balayan Yunan mezalimi, ksa srede Bat

Anadolunun tamamnda kendisini hissettirmitir. Yunan ordusunun igal ettii yerlerde

yaayan Trklere, Yunan askerleri ve onlarla birlikte hareket eden yerli Rumlar mthi

bir zulm, vahet ve katliam uygulamlardr.1 Bat Anadolunun Yunan igaline urayan

btn ky, kasaba ve ehirleri bu mezalimden nasibini almtr. Yunan igaline urayan

bu yerlerde toplu katliam yapmak, adam ldrmek, ikence yapmak, ocuk yataki

k

zlara ya da ihtiyar kad

nlara tecavz etmek, ayr

ca camileri, evleri, i yerlerini, tarlalar

yamalamak, hayvanlar telef etmek Yunan askerleri ve yerli Rumlar iin sradan olaylar

haline gelmitir.2

Yunanllarn ve yerli Rumlarn, Bat Anadolunun igali srasnda gerekletirmi

olduklar mezalim, tahkik ve tespit edilmeye allmtr. Muhtelif zamanlarda yerli-

yabanc heyet ve kiilerce yaplan tahkikatlar srasnda tutulan tutanaklar, tahkikatlarn

sonucunda hazrlanan raporlar Yunan igal siyasetine k tutacak bilgileri iermektedir.

Yunan mezaliminin tespiti balamnda deerlendirilmesi gereken en nemli tahkikat,

phesiz Amiral Bristol bakanlnda oluturulan Mttefikleraras Tahkik Heyetinin

incelemeleri ve hazrlam olduu rapordur. Bu raporda Yunanllar, yaptklar

mezalimden dolay sulu ve sorumlu bulunmulardr.3

Bat Anadoluda 19191922 yllar arasnda Yunan igali altnda bulunan yerlerde

Trklerin maruz kald mezalimi belgeleyen Mttefikleraras Tahkik Heyetinin

raporundan baka raporlar da vardr. Bu raporlarn bir ksm yaymlanm bir ksm ise

henz yaymlanmamtr. Yunan mezalimini btn akl ile ortaya koyan ancak tam

metni yaymlanmam olan nemli raporlardan biri de Yzba smail Hakk Efendi

tarafndan hazrlanan ve zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, Ske

Mntkasnda Vuka Getirilen Yunan Tahrbt ve Mezlimi Hakknda ki Kta Rapor

1 Yunan mezalimi hakknda geni bilgi iin bkz., Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (zmir, Aydn, Manisa,Denizli19191923), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1999. Zafer akmak, zmir veevresinde Yunangali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yaynevi, stanbul 2007.

2 Yunan mezalimi hakknda yaymlanm resm belgeler iin bkz., Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda veAnadoluda Yunan Mezlimi, II, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, Ankara 1996;Talat Yalazan, Trkiyede Yunan Vahet ve Soy Krm Giriimi, I-II, Genelkurmay Bakanl AskeriTarih ve Stratejik Etd Bakanl Yaynlar, Ankara 1994; Zekeriya Trkmen, Belgelerle YunanMezalimi, Ocak Yaynlar, Ankara 2000.

3 Trkiyede Yunan Fecyi, (Yayna Hazrlayanlar: Mustafa Turan, Sleyman zbek, Zahit Yldrm),Berikan Yaynevi, Ankara 2003, s. VII.

210


3/14


4/14


Birinci seyhatten sonra Ankaradan zmire gelerek dman mezlimini grmeyi

rz eden Rus sefreti istihbrt ve matbt heyeti erknndan ve Pravda ve zveztiya

gazeteleri muhbiri Msy Jorj Astahof ile 24.10.1338 trihinde Aydna gidilmi ve

25.10.1338de zmire avdet edilmitir.

Dman Burhaniyeye kadar hatt- gzerghndaki tekml kyleri bir ikisi

mstesn olmak zere yakm, kyleri kmilen yama ve talan etmi, ahlsinden bir

ksmna engizisyon mezlimini temslen env-i ikencelerle ldrm, kadnlarnn

rzna tecvz etmi, nihyet kaarken kadnlarn bir ksmn da berberinde gtrmtr.

Ekser-i mntkada yaklan kylerden baka memleketin servetini tekl eden zeytinlik ve

incir baheleri de ihrk edilmitir.nsanln yz karas olan Yunanllar ve Rumlar her trl mezlimi muntazam bir

program dhilinde tertp ve icr etmi ve yangn zbitlerinin emirleriyle evvelce tertp

ederek muayyen satlerde vcda getirmilerdir.

Trk ve Mslmnlarn zenginlerinden para ekmek iin vesleler ihds ederek

zavalllar hapsetmek ve bil-hare tehdtle paralarn aldktan sonra rz ettiklerini

tahliye ve istediklerini nefy veya imh eylemek; ikencelerle insan darp etmek; sng,

tfenk, topuzla birok masmlarn kann imek, diri diri insan kuyuya atmak; yakmak bu

hnhrlarn takp ettikleri imh program muktezsndan bulunmutur. Hatt dman taht-

iglinde bulunan kasaba ve kurnn erf ve mnevvertn toplayarak krlaragtrm, zavalllara kazma krek vererek mezrlarn kendilerine kazdrdktan sonra

sng veya kurunla ldrp defnetmek gibi vahetler gstermitir. Ayn kbet-i feceye

marz kalan Nazillinin Ata karyesinden bir Trk makinist ald drt sng

yarasyla l zannedilerek diri diri mezra gmlm ve mezr zerindeki haff toprak

tabakasndan bir menfez bularak dar kp Menderesi gemek suretiyle Yenipazara

iltic ve hkmete Yenipazar hastahnesinde taht- tedvye alnarak ide-i fiyet etmi

ve bu adam bu sretle haytn kurtarmaa muvaffak olmutur.

Zulmn envine hit olan kyllerin marz kaldklar fecyi ve mezlimi lisn-

sz yle anlat

rlarken dinleyen herhangi bir ahs

n rpermemesi iin kurn-

lahlsinden olmas ve bu asrda ibu mezlimi yapmak iin de o insann devr-i vahete

mensp bulunmas lzmdr.

Mezlimin hidi olan heyet bu hllerin pek hnhrne ve kast olarak yapldnda

kmilen mttefik kalm ve irtikp edilmi olan fecyie kar hepsi nefretlerini izhr

etmilerdi.

Yalnz heyet meynnda hibirngilizin bulunmamasyn- dikkattir. Tesdf

olarak Amerika konsoloshnesinde grdm bir ngiliz seyahte itirk edeceini

212


5/14

Bat Anadolu'da Gerekletirilenbendenize iki gn evvel bildirmi iken szn tutmam ve vaadinden nkl etmitir.

Heyet muhtelif tabiyette, muhtelif milliyete mensp zevttan ibret olduu iin

mezlim grleri ve kanatleri de tehlf etmitir. Amerikallar yangnn dman

ekilirken veya bidyet-i iglde mi vki olduu gibi tahkkt- tamk rzsunu izhr

etmi, Franszlar ne zamn olursa olsun mezlim ve fecyiin ayn derece-i nefreti mceb

olduunu nazar- dikkate alarak yalnz grmekle iktif eylemi, talyan gazetecisi ayn

nefreti izhr eylemekle berber hkmetlerinin takp ettii siyset ile Fransz ve Yunan

idreleri arasndaki fark istimz gibi muhtelif ecneb idrelerinin brakt tesirt

anlamaya almtr.

Rus gazetecisi ise essen malm olan Yunan vahetini grmeye bile lzmhissetmeyerek tekrr hkmetimizin u- efkatine den zavalllarn ahvlini tetkke

hasr- mes eylemitir.

Devr-i vaheti ihy maksadyla irtikp edilen mezlimden son derece mteessir

olan Fransz yzbas Trk hakkn ve Trk insanln elinden geldii kadar ve imkn

nispetinde mdfaa edeceini ve hit olduu mezlimi her yerde btn aklyla

anlatacan heyet huzrunda vaat ve temn eylemitir. Bununla berber heyeti tekl

eden tekml zevt Yunan vahetinde mttefik kalm ve hakkati mdfaa edeceklerini

beyn etmilerdir.

Her ky grmeleri teklf edilen heyet her yerde ayn mezlimin ayn sretle vkiolduuna kanat getirerek, Artk grmeye lzm yoktur, nk nereye gitsek ayn

manzara karsnda kalacaz gibi bir kanat izhr etmilerdir.

Dman mezlimine marz kalan kylerden grlen ve tahkk edilenler zrde arz

edilmitir:

Cumaovasstasyon civrndaki tekml evler yanmtr.

Develiky Kyn sekenesi ksmen Rum olup kye yerli Rumlar tarafndan ate

verilmi, ky ksmen yanmtr. Kye it amlk da ihrk edilmitir.

Kayas Bir Hristiyan ky olup kmilen yanmtr.

Konak Boaz

Bu ky Develiky stasyonu ile Kayas stasyonu aras

nda on behneli bir Mslmn ky olup Develi ky Rumlar tarafndan btn eys ile ihrk,

ahlsinden biri ocuk ve mtebkiyesi kadn ve erkek olmak zere on kii eht

edilmitir.

Tiryanda Bir istasyon olup yaknndaki Thir Bey iftlii ile ihrk edilmitir.

Torbal 200 hneli bir ky olup 87si yanmtr. Ky yama ve tahrbe uram,

rza tecvz edilmitir. Yunanllar ricatlarnda kyden yirmi be erkek ve kadn eht

etmi, bidyet-i iglden son gne kadarhed miktr elliyi tecvz eylemitir.

213


6/14


Torbalya merbt ayba, Ahmetli, Kuuburun kyleri tammen yanm,

aybandan sekiz, Ahmetliden alt, Kuuburundan drt kii katledilmitir. Bu

nhiyeye merbt Yenikyn yars yaklm ve yangn Aydndan ekilen dman ik

etmitir.

Bu mntkada dman hangara 23 kii toplayarak hangarla berber ihrk etmitir.

Yine Torbalya merbt Kzlcaky ve Tulum kyleri igl esnsnda Trklere

hdmet ediyorsunuz bahnesiyle dman tarafndan yaklmtr.

Cellt stasyonu Yand gibi istasyon yaknndaki imendifer memrnine

mahss on be hne de kmilen yanm, Celltta eser kalmamtr.

Belevi Bu ky Kozpnar stasyonuna on be dakika mesfededir. Ky her nekadar yangndan masn kalm ise de senelerden beri kendilerine komuluk eden

ayryonca ky Rumlar kyden biri ocuk, biri erkek ve mtebkiyesi kadn olmak

zere 32 kiiyi sngden geirmilerdir.

Seluk Bu kyn te ikisi yanmtr. Dman kyden 27 Mslmn ksmen

gazya dkerek yakmak, ksmen sng ve kurunla ldrmek sretiyle eht etmi ve

ehtler bir evin iine konarak zerlerine haff toprak tabakas rtlmtr. Heyet bu

feci manzarann hamli olan eve kadar gitmi, manzarann teessrle hidi olan heyet

taaffnden oda kaps nnde fazla duramamtr.

Sultaniye 5060 hneli birslm ky olup Trklere hdmet istindyla bidyet-iiglde Yunanllar tarafndan yaklm, bugn orada hibir insan ve hibir ev kalmamtr.

Aziziye Dman ekilirken kyn nsfndan fazlasn yakmtr.

Havucl Seksen hneli birslm ky olup dman igl-i bidyetinde yakm;

evvel , ekilirken iki kiiyi eht etmitir. Hatt zavalllardan bir ihtiyr klavuz diye

Aziziyeye kadar getirerek bahe iinde vurmulardr. Kyn zeytinlii ve bir miktr

incir aac da yaklmtr.

Zeytinalan, Kecili kyleri de bidyet-i iglde dman tarafndan yaklm,

barnacak hibir ev kalmamtr.

Balat

k ki mahalleli ve drt yz mtecviz hneli bir ky olup n

sf

yanm

,kyde env-i mezlim irtikp, rza tecvz edilmi, dman ekilirken ky ahlsinden

150ye karb Mslmn eht etmekle son vazfe-i denetini de if etmitir. Buradan

yze karb berberinde gtrd kadndan ancak bir ksm avdet edebilmi,

mtebkiyesinin hayt ve memt mehl kalmtr.

Tekeky Bu kyden yalnz bir cmi ile be alt ev yanm ise de buna mukbil

kyn tekml bahe evleri yangna marz kalmtr. Dman kyden yirmi kiiyi eht

etmitir.

214


7/14

Bat Anadolu'da GerekletirilenNeetiye Drtte yanmtr.

Dereky Nsf yanmtr.

Kzlcapnar Ky yanmaktan kurtulmu ise de ahlsi ve evleri kmilen yamaya

marz kalmtr.

Gmky Kmilen yanm, hibir ev kalmamtr.

Yeniky Drtte yanm, ahlsinin hayt ve memt mehl kalmtr.

Naipli 200 hneli bir ky olup dman mezliminden bahtiyr bir srette

kurtulmu addedilen ky ahlsinden drt kii eht edilmi, iki ev yaklmtr.

Germencik 920 hneli olan bu nhiye merkezi ve istasyon hemen kmilen

yanmtr. Nhiye Yunan igli altnda kald mddet zarfnda 800 kiisini zyi etmi,bu brelerden 207si dman ekilirken Yunanllar tarafndan katledilmitir. Aydn

havlsinde nefs- nhiye dmann en fec ve pek hnhrne vahetine marz kalm,

ikencenin en mthii tatbk edilmitir. Yunanllar 63 kiiyi bir eve doldurarak hepsini

sngden geirmi, bir kuyuya atmtr. Bunlar meynnda dokuz yerinden snglenerek

ld zannyla kuyuya atlan Alim ismindeki bir gen heyete sng yaralarn gstermi

ve ky ahlsi tarafndan kuyudan karlan bu gencin bandaki kuyu beresi vakann

mdd dellini heyete kar ibrz etmitir.

Diererif Ali olu Ahmet ismindeki ahs kapatldklar odann bacasna karak

kendisini lmden kurtarm ve kendisini heyete takdm ve orada cereyn eden vakaynakletmitir.

Yine bu kyden on yalarnda birslm kznn karnna sng sokulmu ve sng

yaras heyete gsterilmitir.

Hdrbeyli 300 hneli olan bu ky kmilen yaklmtr.

Elengll Yanmam ise de insanca zyit vermitir.

Reisky 65 hneli olup 55i dman tarafndan yaklmtr. Bu kyden

Aleksandra isminde bir doktor 13.000 lira alm. Kyller bu doktorun zmirde

mevkf olduunu sylyorlar.

Karaaal

120 hneli olup te ikisi yanm

, iki kii eht edilmitir.zml 300 mtecviz hneye mlik olan kyn te ikisi yanm ve harp

olmutur.

Erbeyli Krk be hne yanmtr. Dman bu kyden 52 Mslmn topuzla

balarna vurmu, ustura ile kesmek sretiyle ldrmtr. Bu zavalllar meynnda

yalnz Kabak Hseyin nmndaki ahs kurtulmutur. Bu mthi vakay heyet-i

merkm Hseyinin azndan dinlemitir.

Umurbeyli Ky yanm ise de kyn ba ve bahe damlar kmilen ihrk

215


8/14


edilmitir. Dman bidyet-i iglden ricatna kadar ky ahalisinden 27 kiiyi katl ve

ihrk etmi ve 7 kiiyi esir sfatyla habs ve nefy eylemitir.

Karapnar Aydn mutasarrflnca istihsl edilen malmta nazaran bu kyden

200 hne, 2 cmi, 40 hn, hamm ve dkkn, 2 fabrika, iki mektep, 3 emkin-i mriye

yanmtr. Evvelce 2338 nfsa mlik olan kyde hlen 800 kii kalmtr. Dman

bidyet-i iglde 28 kiiyi istasyon nnde ldrm ve ky tammyla yama edilmitir.

Dman ekilirken 33 kadn berberinde gtrm ve brelerin kbeti hakknda hibir

malmt alnamamtr.

Karapnar merkez nhiyesi ile nhiyeye merbt kurdan elli kii esr-i harp olarak

gtrlmtr. Dmann yapt bunca mezlime ramen ahl kydeki Rum mektebinitaht- muhfazaya alm ve Trkn fazletini bu mdd dell heyete gstermitir.

Meelik 60 haneli bir ky olup kmilen ihrk edilmi. Kylden bir miktr insan

ldrlmtr.

Arzular 7080 hneli olan bu ky Yunanllarn ricatnda kmilen yaklmtr.

Mehmetler 50 hneden ibret olan bu ky dahi kmilen yanmtr.

Karakilise 120 hneli olup kmilen ihrk edilmitir.

kizdere Bu ky drt mahalleden ibret ve 200 hneli olup kmilen ihrk edilmi

ve hibir ev kalmamtr.

Kzlcaky Ksm- zam yanmtr.Ahurky 80 hneli olan bu kyden ancak yirmi ev yangndan kurtulabilmitir.

Hacaliobas 120 hneli olup kmilen yanmtr.

Sandkl 60 hneli olup kmilen ihrk edilmitir.

Krtler 80 hneli olan bu ky de kmilen yanmtr.

ksorut 70 hneli olup tammen yanmtr.

216


9/14

Bat Anadolu'da GerekletirilenEkler

Ek 1: Yzbasmail Hakk Efendi tarafndan zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, SkeMntkasnda Vuka Getirilen Yunan Tahrbt ve Mezlimi Hakknda ki Kta Rapor balyla

hazrlanm olan rapor.

217


10/14


218


11/14

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

219


12/14


220


13/14

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

221


14/14


222

bati anadolu'da gerçekleşti̇ri̇len yunan mezali̇mi̇ hakkinda yüzbaşi i̇smai̇l hakki...

Documents