trİaj - m-ve... · pdf fileacİl yardim ve kurtarma çaliŞmasi ... türkiye...

TRİAJ

ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI

Doç. Dr. Atıf BAYRAMOĞLU

İÇİN

DEK

İLER

• Giriş

• Hangi Aşamalarda Triaj?

• Triajın Temel Kuralları

• Triajın Amaçları

• Triajda Yapılan Hatalar

• Triaj Yapacak Kişinin Özellikleri ve Sorumlulukları

• Triaj Uygulaması

• Triaj Örnekleri

HED

EFLE

R

•Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

•Triajın tanımını yapabilecek,

•Triaj çeşitlerini sayabilecek,

•Triajın temel kurallarını öğrenebilecek,

•Triajın amaçlarını öğrenebilecek,

•Çeşitli örnek vakaların triaj kodlamasını doğru olarak tespit edebileceksiniz.

ÜNİTE

4

Triaj

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

GİRİŞ

Triaj kelimesi, Fransızca kökenli(trier) bir kelimedir. Seçmek, ayıklamak,

sınıflandırmak, ayıklamak anlamına gelir. Hayatın değişik alanlarında kullanımı

olan bir disiplindir. Birçok alanda bir iş yaparken, bütün işler aynı anda

yapılamayacağından ötürü, bir kısmını önce bir kısmını ise sonra yapmak

gerekecektir. Yapılması gereken bütün işler aciliyetine ya da önemine bağlı olarak

bir sıraya konmak durumundadır. İşte tam da bu noktada triaj önce yapılması

gereken işi belirleme sanatıdır. Yapılmasında gecikme olması durumunda zarar

doğacak işleri önce, yapılmasında bir miktar gecikme olsa da sonuçta bir zarar

oluşmayacak işlerin daha sonraya bırakılması durumudur.

Triaj kavramı, hayatın pekçok alanında farkında olarak ya da olmadan

uygulanan bir kavramdır. Ekonomide, eğitimde, sporda, sağlıkta ve daha birçok

sahada triaj fillen uygulanmaktadır. Sağlıkta triaj yukarıda verilen mantığın sağlığa

uygulanmasıdır. Sağlığın bütün disiplinlerinde bu uygulamalar mevcuttur. Ayaktan

hasta bakımında, polikliniklerde verilen sağlık hizmetlerinde, bir kliniğe hasta

yatırılırken hangi hastalara öncelik tanınacağında, Sağlık Bakanlığı eliyle sunulan

halk sağlığı hizmetlerinde triaj uygulanmaktadır. Bununla beraber esas kullanım

alanı acil sağlık hizmetleri ve afetlerde uygulanan triaj olacaktır. Bu durumlarda

önceliklendirmenin doğru yapılması pekçok hayatın kurtulmasına vesile olacaktır.

Bu sebeple bizim burada üzerinde duracağımız konu, Acil sağlık hizmetleri ve

afetlerde uygulanması gereken genel tıbbi triaj uygulaması olacaktır.

Tıbbi triaj, savaş alanındaki yaralı askerlerin acil bakım önceliğini tanımlama

gereksiniminden doğmuştur. Savaş alanında farklı derecede yaralanmış pek çok

askerin olduğu bir durumda, bu askerler içerisinde hemen olay yerinde tedavisine

başlanması gereken acil hastalarla küçük bir tedavi sonrası savaşmaya devam

edebilecek askerleri biribirinden ayırma ihtiyacı hasıl olmuştur. Bu amaçla 1800’lü

yılların başında savaşan askerlerle ilgili olarak Fransa’da savaş alanında savaşan

askerlere triaj uygulanmıştır (Resim 1). Sonuçtan memnun kalınması sebebi ile

hemen akabinde Birinci Dünya Savaşında triaj uygulaması geliştirilmiştir; cerrahi

tedavi gereken askerlerin tespit edilmesi ve öncelikli girişim yapılması, Cerrahi

tedavi gerekmeyen daha iyi durumdaki askerlerin tespit edilip onlarında tekrar

savaşan unsurlara katılması sağlanmıştır.

Bu süreçte alınan olumlu sonuçlar ve bu savaşlarda edinilen deneyim ve

birikimlerin etkisi ile triaj uygulamaları geliştirilmiştir. Birçok ordu tarafından triaj

uygulaması yapılmasına başlanmıştır. Bu süreçte birçok orduda çeşitli savaşlarda

bu tür triaj benzeri uygulamalarla ilgili kayıtlar mevcuttur. Ancak 1900’lü yıllara

kadar bu uygulamalar yine de askeri alanlarda, savaş meydanlarında triaj

uygulamaları ile yetinilmiştir. Sivil alanlarda triaj uygulaması ile ilgili 1900’lü yıllara

kadar ciddi bir kayıt yoktur.

Triaj uygulaması, hasta

ve yaralı sayısının mevcut kaynakları aştığı

durumlarda devreye girer.

Triaj


Resim4.1. Savaşlarda başlayan ilk triaj uygulamaları

1900’lü yıllara gelindiğinde devrim niteliğinde gelişmeler yaşanmıştır.

Büyük şehirlerdeki hastanelerin acil servislerinde triaj uygulaması denenmeye

başlamıştır. O güne kadar savaş alanlarında uygulanan triaj ile ilgili deneyimlerin

sivil hayata uyarlanması iyi sonuçlar vermiştir. Sonrasında sanayi devrimi ile

birlikte trafik, endüstrileşme, çarpık kentleşme, kalabalık şehirler, tren ve uçak

kazaları, terör olayları gibi sebeplerle doğal ya da insan kaynaklı afetleri sayısı

artmıştır. Afet sayısının artması yanında meydana gelen bir afette zarar gören

insan sayısında da artışlar yaşanmıştır. Bu suretle şehir hastanelerinde acil

servislerde triaj uygulanmasından sonra bir aşama daha gerçekleşmiş; toplu

olaylarda, doğal ya da insan kaynaklı afetlerde olay yerindeki kazazedelere yönelik

triaj uygulamasına başlanmıştır.

Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğine göre triaj; çak sayıda yaralı ve hastanın

bulunduğu durumlarda, bunlardan öncelikli tedavi ve nakledilmesi gerekenlerin

tespiti amacıyla olay yerinde ve bunların ulaştırıldığı her sağlık kuruluşunda

yapılan hızlı seçme ve kodlama işlemidir.

Acil sağlık hizmetlerinde triajla ilgili en önemli nokta, mevcut durumla

başetmeye çalışırken kullanılabilecek, eldeki kaynakların miktarıdır. Olaydan

etkilenen afetzede ya da acil sağlık hizmetine ihtiyaç duyan hasta sayısı ve talep ne

kadar yüksek olursa olsun eldeki mevcut kaynaklar bu talebe cevap verebilecek

düzeyde olursa triaj uygulamasına gerek olmayabilecek en azından hayati bir

gereklilik olmayacaktır. Bu tür durumlarda bir triaj uygulansa bile kaynakların

hangi hasta ya da kazazedeye kullanılacağının değil, sadece hizmetin öncelikle

sunulacağı kişilerin belirlenmesi yeterli olacaktır.

Triaj


Bir afette ya da olağanüstü durumda gerçek bir triaj uygulaması

gereksinimi olması için kaynakların yetersiz olması gerekir;

Yeterli tıbbi personel olmaması,

Ambulans sayısının yetersiz olması,

Hastane hasta kabul kapasitesinin yetersiz olması,

Ameliyathane sayısının yetersiz olması gibi.

Günümüze gelindiğinde dünya nüfusu çok artmıştır ve artmaya devam

etmektedir. Aynı zamanda insanlar yaratılan belli cazibe merkezlerinde kalabalık

olarak yaşamayı tercih etmektedirler. Teknolojinin de gelişmesi ile beraber insan

kaynaklı afetler ve çevreye duyarlılığın azalması, çevrede meydana gelen

harabiyetlerin artmasıyla meydana delen doğal afetler de artış mevcuttur. Bu

sebeple kalabalıklara ve afetlere bağlı zararı önlemeye ya da azaltmaya yönelik ilgi

ve bunun sonucunda bunlarla baş etme amaçlı organizasyonların sayısı her geçen

gün artmaktadır. Yaşanan her afetten sonra afet yönetimini yapan kişiler

tarafından bu deneyimler paylaşılmaktadır. Deneyimlerin birikmesi sonucunda da

verilen hizmetin kalitesi artmaktadır.

Hangi Aşamalarda Triaj?

Triaj uygulaması yukarıda da ifade edildiği üzere mevcut hasta ya da yaralı

sayısının kaynakları aştığı durumda başlatılması gereken bir uygulamadır. Bu

amaçla oluşturulmuş organizasyonlara böyle bir haber geldiği zaman, haber teyit

edilir edilmez uygulamanın başlaması gerekir. Türkiye için bu organizasyon 112

Acil Yardım ve Kurtarma Hizmetleri’dir.

Buradaki kilit nokta Komuta Kontrol Merkezine (KKM) bir ihbar geldiğinde,

oradaki görevli gelen ihbarın mevcut kaynaklarla çözülüp çözülemeyeceğine karar

verilmesidir. KKM görevlisi, gelen bilgilere göre kaynakların yeterli olacağına karar

verirse bir sorun yoktur. Triaj uygulamasının başlatılmasına gerek yoktur. Ancak

KKM, görevlisi gelen ihbarın içeriğine göre kaynakları aşan bir durum olduğuna

karar verirse triaj uygulaması başlatılacaktır:

KKM tarafından yapılacak ilk triaj uygulaması gelen çok sayıda çağrı

var ve ambulans sayısı kısıtlı ise mevcut ambulansları göndereceği

yeri tespit etmektir (Başvuru triajı).

Buna karar verdikten sonra sahip olduğu farklı lokalizasyonda

konuşlanmış ve bazen nitelikleri farklı ambulanslardan uygun olanı

seçip görevlendirmektir (Vaka triajı).

Ardından göndereceği ilk ekiple gelen ihbarın içeriğini doğrulamak

ve olay yeri triajını başlatmak gerekir. Giden ilk ekip olay yerini

değerlendirerek mevcut durumu tespit edecek, eğer gerek varsa ek

kaynaklar için KKM’den destek isteyecektir (Olay yeri, alan, saha

triajı).

Triaj uygulamasının

kuralları, uygulamanın yapıldığı yere göre

değişiklikler gösterir.

Triaj


Destek istendikten sonra olay yerinde bulunan hastalar triaj

disiplinine göre değerlendirilecek, bu esnada özellikle solunumsal

bir destek gereken ya da aşırı kanaması olanlara müdahale

edilecektir (Müdahale triajı).

Olay yerinde bulunan hastaların triaj kodları belirlenerek destek

ambulanslar geldiğinde öncelikle sevkedilmesi gereken vakalar

tespit edilecektir (Nakil triajı).

Olay yerinin fiziksel koşullarının uygun olmadığı ya da hasta

sayısının çok fazla olduğu durumlarda yakınlarda bulunan bir

hastane triaj hastanesi olarak değerlendirilerek olay yeri triajının

devamı triaj hastanesinde yapılabilir.

Hastaneye taşınan hastalar için hemen acil servis girişinde

tekrardan bir değerlendirme yapılarak, ameliyathaneye direk

çıkacak hastalarla, görüntülemeye gidecek ve bir süre acil

koşullarında izlenecek hastalar tespit edilir (Hastane triajı).

Buradaki önemli nokta olayın duyulmasından sonuçlanmasına kadar her

aşamada triaj uygulaması yapılarak mevcut kapasite ile en fazla sayıda hastanın

en iyi sağlık hizmetini almasına çalışılır.

Yukarıda ifade edildiği şekli ile pek çok farklı triaj alt sınıfı olmakla beraber

triaj esas olarak üç farklı aşamada yapılır:

Olay yeri triajı

Transport triajı

Acil Servis triajı

Bu üç triaj uygulaması, sadece farklı alanlarda yapılmaz; aynı zamanda

farklı prensiplere göre uygulanır. Yani olay yerinde uyguladığınız triaj prensipleri

hastane girişinde yapılan acil servis triajı için geçerli değildir. Olay yerinde

uygulanacak triajda esas amaç; olay yerinde hemen müdahale edilmesi gereken,

müdahale olmazsa kaybedilebilecek ya da sakat kalabilecek kazazedelerin tespiti

ile olay yerinde bir süre beklemesi durumunda zarar görmeyecek hastaların

ayırımının yapılmasıdır. Oysa transport; yani nakil triajında amaç hastaneye

gönderilmesi acil olan, erken gönderilmemesi durumunda zarar görebilecek ya da

ölebilecek hastalarla, geç gönderilmesi durumunda zarar görmeyecek hastaların

ve kazazedelerin ayırımının yapılmasıdır. Acil servis triajında amaç, tanı ve tedavi

alanına erken alınması gereken hasta ve kazazedeler ile geç alınması durumunda

zarar görmeyecek hasta ve kazazedelerin ayırımının yapılmasıdır.

Bu anlamda sadece triaj uygulaması değil, aynı zamanda triaj uygulanacak

alnında farklı özellikleri olması gerekir. Örneğin; olay yerinde oluşturulan triaj alanı

güvenli, görülebilir, ulaşılabilir, çok sayıda kişiyi sığacak bir yer olmalıdır. Hâlbuki

acil servis triajının yapılacağı yer mümkünse acil servisin girişine yakın, aynı anda

hem gelen ambulansı hem bekleme salonunu hem de hasta bakımının yapıldığı

alanları görecek şekilde ve alandaki triaj alanına kıyasla o kadar da fazla hasta

sığacak şekilde geniş olması gerekmeyen özellikte bir yer olabilir. Alan triajı için

uygun yer bir stadyum, bahçe ya da park olabilir.

Triaj olay yerinde, ambulansta ve acil

serviste devam eden bir süreçtir.

Triaj


Hasta taşıma triajı için uygun alan ambulansların kolayca girip çıkabileceği,

manevra yapmaları gerekirse buna izin verebilen bir alan olmalıdır. Afet durumları

için bu alanlar önceden belirlenmiş olmalıdır.

Triajın Temel Kuralları

Triaj olay yerinde, ambulansta ve acil serviste devam eden dinamik bir

süreçtir. Süreklilik gerektirir. Bir defa yapmakla biten bir süreç değildir. Bütün

yaralı ve hastalara uygulandıktan sonra, olay yerinde personel sıkıntısı yoksa ve

acil bakım konusunda destek sağlanmışsa başa dönülerek triaj yenilenir. Çünkü

yaptığımız her sınıflama sonucunda verilen bakım nedeniyle kişilerin triaj kod

durumları değişebilir. O nedenle triaj işlemi sürekli tekrarlanmalıdır.

Triaj görevlisi yaralılara uygun triaj kartı takmalıdır (Şekil 1). Beklenen

destek geldiğinde, gelen desteği önceden değerlendirilmiş hastalara verilmiş triaj

koduna uygun olarak yönlendirmelidir. Yenilenen triajda en önemli kural verilmiş

olan kodun daha iyi bir kod ile değiştirilemez oluşudur. Bu kuraldan anlaşılması

gereken, hastayı tekrar değerlendirdiğiniz zaman bir önceki muayeneye kıyasla

daha görünüyor olsa bile durumunu daha iyi bir kodla değiştirmemenizdir. Bu

aşamada durumda tespit ettiğiniz iyiye gidişin kayıt altına alınması gerekir. Alanda

hasta durduğu süre içerisinde ona verilecek kod birden fazla değerlendirme

yapılmışsa, mevcut değerlendirmelerin en kritik olanı ile kodlanmalıdır. Başka bir

deyişle alanda yaptığımız triajda amacımız hastada iyiye doğru olan gidişatı tespit

etmek değil, kötüye bir gidişat varsa onu atlamamaktır. Tekrarlanan

değerlendirme de durumu bozulan hastalara daha acil kodlar verilebilir. Bu süreç

boyunca yapılan işlemler ve tekrarlanan işlemler kayıt altına alınmalıdır.

Triaj


Şekil4.1. Triaj kartı

Triaj acımasız gibi görünen mantığa dayalı kuralları olan bir sistemdir.

Uygulama esnasında duygusal davranılması kabul edilemez. Sanıldığından ya da

dışarıdan göründüğünden daha zor bir uygulamadır. Bilgi ve deneyim gerektirir.

Bazı kurallara sadık kalınarak objektif bir şekilde yapılmalıdır. Bu kurallar önceden

belirlenmiş kurallardır ve uygulama esnasında değiştirilemez. Triaj kuralları ancak

olayın büyüklüğüne, yaralı sayısına, eldeki kaynaklara, transport, insan kaynağı ve

cerrahi imkânlara göre değişir.

Aşağıdaki kural ve ilkeler triaj uygulamaları açısından dikkat edilmesi

gereken önemli unsurlardır:

Triaj, olay yerine gelen ilk ekip tarafından yürütülür.

Triaj yöntemi basit ve kabul görmüş olmalıdır.

Tüm yaralı ve kazazedelere eşit olarak uygulanmalıdır.

Triaj uygulaması, olay yerinde başlamalı ve süreç boyunca

tekrarlanmalı, devam etmelidir.

Triaj


Orada bulunan en deneyimli ve bilgili kişi triaj yapar. Triaj yapan kişi

yaşam bulgularını değerlendirmede deneyimli olmalıdır.

Olayın ciddiyeti ve eldeki kaynaklar göz önünde bulundurularak

planlama yapılır.

Çok sayıda insanın etkilendiği olaylarda, kaynak kapasitesi aşılıyorsa

tüm hastalara acil bakım sağlanamayabilir. Hastaneye acil servisten

başvuran ölüme yakın bir hasta oradaki triajda öncelik sahibi iken,

çok fazla yaralının olduğu bir olay yerinde öncelik tanınmayabilir.

Triaj yapan kişi solunum yolu açıklığının sağlanması dışında acil

bakım vermez. Acil bakım sağlayan ekip mümkünse triaj ekibinin

hemen arkasından gelmelidir.

Triaj yapan kişi değerlendirmeleri doğrultusunda hastalara triaj

etiketi takmalı, arkadan gelen ekipte bu kartlara göre hastaya

gerekli bakımı sağlamalıdır.

Radyasyon, biyolojik ya da kimyasal kontaminasyona maruz kalmış

kazazede ve görevlilerin dekontaminasyon işlemi alanda

yapılmalıdır.

Genellikle triajdan bir kişi sorumludur. Geniş sahaya yayılmış

olaylarda birden fazla triaj alanı ve birden fazla triaj sorumlusu

olabilir.

Triajın Amaçları

Triaj uygulamasında genel olarak amaçlanan şey daha çok sayıda hasta,

kazazede ve yaralının canının kurtarılmasıdır. Buradaki en kritik nokta eldeki kısıtlı

kaynakların en etkili biçimde kullanılmasıdır. Afet ya da toplu olay esnasında triaj

uygulamasını yürüten kişinin kaynaklar, olanaklar (hastaneler, hastanelerde ki boş

yatak, ambulans sayısı, hava ambulans imkânı vb. ) hakkında bilgi sahibi olması

triajın amacına ulaşmasını kolaylaştırır.

Bu bilgiler doğrultusunda triaj uygulamasının amaçları:

Hasta ve yaralıların yaşamını korumak,

İlerleyen zamanda meydana gelebilecek ölüm, sakatlık ya da

zararların engellenmesi ya da azaltılması,

Toplu olaylarda eldeki kısıtlı kaynakların en etkin biçimde

kullanılması,

Acil ilk müdahalenin erken dönemde ve etkin bir şekilde

yapılmasının sağlanması,

Değerlendirilen vakaların nakil önceliğinin tespit edilmesi,

Nakil işlemleri esnasında doğru hastanın uygun hastaneye naklinin

sağlanması,

Gereksiz kaynak (insan, malzeme, ekipman vs.) kullanımını

engellemek,

Triaj uygulamaları boyunca yapılan değerlendirme ve müdahaleler

ile ilgili hem hukuki açıdan hem de eğitim maksadı ile gerekli

kayıtların tutulmasıdır.

Triaj dinamik bir süreçtir ve olay

sonlanan kadar tekrar tekrar yapılmalıdır.

Triaj uygulaması

esnasında düşülecek hatalardan bir tanesi

tek vakaya odaklanarak fazla zaman geçirilmesi

ya da boş bulunup vakanın tedavisine

başlanılmasıdır.

Triaj


Triajda Yapılan Hatalar

Triaj uygulaması ne kadar eksiksiz, objektif ve tam olarak uygulanırsa o kadar

çok kişinin hayatı kurtarılabilir. Öte yandan uygulama esnasında acemilikten ya da

tarafsız olamamaktan kaynaklanabilecek hatalı uygulamalar pekçok kişinin

hayatını kaybetmesine ya da sakat kalmasına neden olabilir. Yeterince deneyimli

olmayan bir kişi aşağıdaki hatalara düşebilir:

Olayın büyüklüğünün farkına varılamaması sonucu durumu yanlış

değerlendirmek

Afetlerde daha önce bir planlama ve tatbikat yapılmamış olmasına bağlı

hatalar

Kararsız liderlik

Seslenmek sureti ile iyi durumda olan vakaların otomatikman elendiği

basamağı atlamak ya da önemsememek

Bir vakaya odaklanarak tek vaka ile fazla zaman geçirmek

Triaj uygulaması esnasında, boş bulunup tedaviye geçmek

En çok ses çıkarana öncelik tanımak

Kayıt eksikliği ya da kayıt tutmamak

Komuta Kontrol Merkezi (KKM) ile eksik haberleşme

Triaj Yapacak Kişinin Özellikleri ve Sorumlulukları

Triaj uygulamasını yürütecek kişinin kişisel özellikleri son derece önem arz eder:

Triaj görevlisi, liderlik özelliği taşımalı ve karar verme yetisi gelişmiş

olmalıdır.

Fiziksel ve psikolojik baskı altında çalışmaya dirençli olmalı bu baskı

altındayken doğru karar verebilmelidir.

Kişiler arası iletişim becerileri gelişmiş, iletişimde akıcı olmalıdır.

Günümüzde örgün eğitimin dışında pek çok konuda kurs seminer gibi

uygulamalarla kişisel gelişim, liderlik becerilerini geliştirme, stres yönetimini

geliştirme vs. konularda kendini geliştirmek mümkündür. Bu anlamda triaj

yapmaya aday kişilerin kendini bazı açılardan geliştirmesi sonuca olumlu katkı

sağlayabilir. Bu sebeple triaj uygulayacak kişilerin aşağıda yazılı olan konularda

eğitim almış olması son derece önemlidir:

Liderlik eğitimi

Yöneticilik becerileri

Stres altında çalışma

Temel telsiz haberleşmesi

Doğada yaşam

Triaj

Afet tıbbı

Çocuk temel yaşam desteği

Çocuk ileri yaşam desteği

Yetişkin temel yaşam desteği

Yetişkin ileri yaşam desteği

Triaj


Triaj görevlisi acil sağlık sisteminin olay yerindeki gözü ve kulağıdır. Olay

yerinin tanımından ihtiyaç duyulan ek kaynakların tespitine kadar pek çok şey triaj

görevlisinin tespitlerine dayalı olarak planlanır. Duruma göre triaj görevlisi, acil

bakım görevlisi ve transport görevlisi şeklinde görev dağılımı yapılır.

Olay yerine gelen ilk ekipteki en deneyimli veya en bilgili kişi triaj görevlisi

olur. Olay yerine daha deneyimli ya da daha bilgili bir kişi geldiğinde triaj görevlisi

değişebilir.

Triaj görevlisinin sorumlulukları şunlardır:

Triaj uygulamasını düzenleyip uygulamaya hemen başlamak,

Olay yerinde bulunan yaralı, kazazede ve hastaları değerlendirerek

öncelikli olan vakaları belirlemek,

Triajı hızlı, soğukkanlı ve objektif bir şekilde uygulamak,

Tekrar tekrar triaj uygulamasını yinelemek,

İhtiyaç hâlinde personel ve araç-gereç takviyesi istemek,

Hasta ve yaralıların kimlik tespitini yaparak triaj kartlarını oluşturmak,

Afette çalışan kurumlar arası haberleşmeyi sağlamak,

Hasta ve hastane durumlarına uygun olarak vaka dağılımını sağlamak,

Olay sonlanıncaya kadar triaj işlemine devam etmek,

Süreç boyunca kayıt tutmak,

Radyasyon ya da kimyasal maruziyet gibi özel durumlarda duruma uygun

yöntemlerle hasta değerlendirme ve transportunu sağlamak,

Olay yerinde bulunan itfaiye polis gibi diğer görevlilerle gerekli bilgileri

paylaşmaktır.

TRİAJ UYGULAMASI

Triaj görevlisi olay yerine girdiği zaman öncelikle sakin olmaya çalışmalıdır.

Ani ve telaşlı hareketlerden kaçınmalı, soğukkanlı olmaya çalışmalıdır. Çünkü çoğu

zaman telaş insanın hata yapmasına sebep olacaktır. Ancak bu triaj görevlisinin

yavaş olması anlamında da anlaşılmamalıdır. Triaj görevlisi sakin, telaşsız, ancak

seri bir şekilde belli bir sistematiğe göre hızlı hareket etmelidir.

Olay yerini baştan sona kadar gözleyerek, olay yerinde mevcut tehlikeleri,

kabaca yaralı sayısını, yaralıların yaralanma ciddiyetini, yaralanma şeklini

değerlendirerek, ek kaynaklara ihtiyacı olup olmadığına karar vermelidir. İhtiyacın

olduğuna karar verirse istenecek desteğin nitelik ve niceliğine karar verilir. Bu

karar doğrultusunda gerekli yerlerle iletişime geçerek, hem destek ister hem de

durumla ilgili olarak bilgi verir.

Bu işlemlerden sonra triaj görevlisi hastaları değerlendirmeye başlar ve

aciliyet durumlarını müdahale ve sevk ihtiyaçlarına göre belirlemeye çalışır.

Müdahale triaj uygulaması esnasında çok kısıtlı yapılır; sadece basit manevralarla

düzeltilebilecek havayolu tıkanıklıkları düzeltilir ve gözle görülür şekilde devam

eden bir kanama varsa ona müdahale edilir.

Sağlık Bakanlığı

tarafından kabul edilen sisteme göre vakalar şu dört kod’dan birini alır:

Kırmızı, Sarı, Yeşil, Siyah.

Triaj görevlisi

soğukkanlı ve objektif olmalıdır.

Triaj


Karın içi yaralanma ya da altında beyin kanaması çıkması muhtemel kafa travması

gibi hastalara ise sevk önceliği verilir. Çünkü bu hastaların tedavisi ancak

hastanelerde yapılabilir. Bu sebeple bu hastaların mümkün olan en kısa sürede

hastaneye sevki gerekir.

Triaj görevlisi alanda ya da acil serviste kullanılan farklı sistemlerden bir

tanesini kullanarak hastaların aciliyet derecesini belirler. Alanda sık kullanılan

sistemler START triaj ya da çocuklar için jump START triaj sistemi iken acil serviste

Emergency Severity Index (ESI) gibi sistemler tercih edilebilmektedir. Bu triaj

sistemleri alanda triaj, sağlık kuruluşlarında triaj gibi ilgili diğer konularda ayrıntılı

olarak anlatılacaktır. Triaj uygulamalarında hastanın durumunu kodlayan farklı

sistemler mevcuttur. Bu sistemlerlde kullanılan kodların arasında genel olarak bir

benzerlik mevcuttur. Ancak kullanılan farklı kod sistemleri, benzer durumdaki

hastalar için kendilerine has farklı kodlamalar kullanmaktadırlar. Kullanılan kod

isimleri farklı olmakla beraber bu uygulamalarla hastalar durumlarının aciliyetine

göre aşağıda verilen alt gruplara ayırılmaktadır.

Acil/en önce nakledilecekler,

Geciktirilebilecek olanlar,

Bekleyebilecekler,

Ölmüş-kayıp vakalar olarak sınıflanır.

Bu sınıflama için Sağlık Bakanlığı sırasıyla;

Kırmızı kod,

Sarı kod,

Yeşil kod

Siyah kod kullanmaktadır.

Aynı hasta grupları için NATO tarafından kullanılan sistemde ise sırasıyla T1, T2,

T3, T4 kodları kullanılmaktadır (Şekil 2).

Kod Renk

T1 Kırmızı

T2 Sarı

T3 Yeşil

T4 Mavi

Şekil4.2. Nato triaj sistemi

Triaj


Triaj Örnekleri

Her bir kodun verilmesi geren hastalarla ilgili olarak örnekler aşağıda

verilmiştir:

Birinci derece (Acil-İvedi, Kırmızı, T1):

Solunum güçlüğü

Şok

Durdurulamayan kanama

Açık göğüs ya da karın yaralanması

Kafa, boyun, torax, karın, rektum veya vagene olan penetre travmalar

Solunum yolu tıkanıklığı

O anda meydana gelen kalp durması

Solunum sıkıntısı ya da bilinç değişikliği ile olan künt travma

Hızla gerileyen bilinç düzeyi ya da koma

Status epileptikus

Distal nabız alınamayan büyük ve komplike kırıklar(pelvis, femur vb.)

Komplike travma (travma + gebelik, kardiyak hastalık, diabet, felç, hipotermi,

zehirlenme, ağır dehidratasyon)

Yüzün ya da solunum yolunun etkilendiği ağır yanıklar

Vücut yüzeyinin %40’ından fazlasının etkilendiği yanıklar

Ağır kafa yaralanmaları (Glaskow koma skalası ≤10)

Zehirlenmeler

Normal olmayan doğumlar

İkinci derece (Geciktirilebilir, Sarı, T2):

Müdahale ile duran kanamalar

Vücudun %15-40’ının etkilendiği yüzeysel yanıklar

Birden fazla kırık

Sırt/omurga yaralanmaları

Glaskow koma skalası 11-14 arası olan vakalar

Bir litre serum fizyolojik tedavisine cevap veren hipotansif hasta

Kırık çıkık sonrası dolaşım bozukluğu olmaması

Hipotermi

Lokal donmalar

Kalça dirsek diz çıkığı

Kompartman sendromu

Elektrik çarpması

Basit karın travması

İlerleyici olmayan ani görme bozuklukları

Triaj


Üçüncü derece (Bekleyebilir, Yeşil, T3):

Basit kapalı kırıklar

Önemsiz küçük yaralanmalar

Psikolojik olarak etkilenmiş ancak ciddi yaralanması olmayanlar

Glaskow koma skalası 15 olan vakalar

Parmak ucu ampütasyonları

Basit müdahale ile durdurulan kanamalar

Dördüncü derece (Ölmüş-Kayıp vaka, Siyah, T4):

Glaskow koma skalası 3 olanlar

Yirmi dakikadan uzun süredir nabzı olmayanlar

Büyük doku ya da önemli organ kopması (kafa kopması gibi)

Aşırı doz radyasyona maruziyet

Multitravma, kırıklar ve solunum aresti ile birlikte yüksekten

düşme

Vücutta %50’den fazla 3. derece yanık olması

Yukarıda verilen örnekler mutlak örnekler olmayıp, örneğin; kalça çıkığı

sonrası nabızları alınan stabil bir hasta yeşil olarak değerlendirilirken, aynı hasta

nabız olmaması durumunda sarı kod ile değerlendirilebilir.

Bir

eyse

l Etk

inlik • Kişisel olarak hayatınızda farkında olmadan triaj uyguluyor

olabilir misiniz? Bu konu üzerinde düşünün ve arkadaşlarınızla tartışın.

Triaj


Öze

t

•Triaj sınıflama, ayırma anlamına gelen fransızca bir kelimedir. Sağlıkta özellikle acil sağlık hizmetlerinde aciliyet durumuna göre öncelik tanınacak hastaların tespitini amaçlar. Hasta ve ya yaralı sayısının kaynakları aştığı durumlarda triaj uygulamasına gereksinim duyulur. Acil sağlık hizmetlerinin her aşamasında bu arada afet durumlarında da triaj uygulanır. Olay yerinde, ambulansta, acil serviste farklı sistemlerle triaj uygulanır. Olay yerinde geçerli olan triaj kuralları acil servis triajı için geçerli değildir.

•Triaj görevlisi soğukkanlı olmalı, uygulamalarını objektif bir şekilde yapmalıdır. Triaj uygulamaları esnasında duygusallığa yer yoktur, bu bakımdan dışarıdan bakmakla acımasız görünebilir. Aslında triaj uygulamalarının amacı, mümkün olduğunca çok sayıda yaralı ya da kazazedenin kurtarılmasıdır.

•Sağlık Bakanlığının uyguladığı sistemde hastalar ciddiyet derecesine göre 4 grupta kodlanır: Kırmızı kod, sarı kod, yeşil kod ve siyah kod. Kırmızı kod acil hastayı, Sarı kod geciktirilebilir hastayı, Yeşil kod bekleyebilir hastayı ve siyah kod ise ölmük-kayıp hastayı ifade eder.

Triaj


DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Triaj ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden doğru olanı hangisidir?

a) Triajda amaç en kötü durumdaki hastaların kurtarılmasıdır.

b) Triajda amaç en iyi durumdaki hastaların kurtarılmasıdır.

c) Bir olayda mevcut yaralı ve kazazede sayısı ile ilgili olarak kaynak

ihtiyacı mevcut kaynakları aşıyorsa triaj uygulamasına başlanır.

d) Bir olayda yaralı sayısı ne kadar fazlaysa triaj ihtiyacı o kadar

fazladır.

e) Triajda kararlar mantık ve duygulara göre alınır.

2. Sağlı Bakanlığının uygulamalarında aşağıdaki kodlardan hangisi

kullanılmaktadır?

a) T1

b) Kırmızı

c) T2

d) T3

e) T4

3. Triaj uygulamasını aşağıda tanımlanan kişilerden hangisinin yapması en

uygundur?

a) Ambulans ekibinde bulunan hemşire

b) Ambulans ekibindeki acil tıp teknisyeni

c) Ambulans ekibindeki doktor

d) Bu konuda en deneyimli ve en bilgili kişi

e) Ambulans şöförü

4. Aşağıdakilerden hangisi acil sağlık hizmetlerinde çeşitli aşamalarda yapılan

triaj tiplerinden biri değildir?

a) Başvuru triajı

b) Poliklinik triajı

c) Acil servis triajı

d) Ambulans triajı

e) Olay yeri triajı

Triaj


5. Durdurulamayan kanaması olan bir trafik kazası vakası için doğru kod

aşağıdakilerden hangisidir?

a) Kırmızı kod

b) Yeşil kod

c) Sarı kod

d) Siyah kod

e) T3

6. Aşağıdaki özellikleri verilen vakalardan hangisini siyah kod olarak

değerlendirmek doğrudur?

a) Büyük kemik kırığı olanlar

b) Ciddi kanaması olanlar

c) Kafası gövdesinden kopmuş vakalar

d) Parmak ucu ampütasyonu olan hasta

e) Bilinci kapalı hasta

7. Aşağıdaki özellikleri verilen vakalardan hangisini yeşil kod olarak


a) Büyük kemik kırığı olanlar

b) Ciddi kanaması olanlar

c) Kafası gövdesinden kopmuş vakalar

d) Parmak ucu ampütasyonu olan hasta

e) Bilinci kapalı hasta

8. Aşağıdaki özellikleri verilen vakalardan hangisini sarı kod olarak


a) Parmak ucu ampüte olan hasta

b) Durdurulamayan kanamsı olan hasta

c) Yürüyebilen bilinci açık hasta

d) Glaskow koma skalası 3 olan hasta

e) Kompartman sendromu

9. Aşağıda özellikleri verilen hastalardan sevk edilmesi öncelikli olan

vakalardan hangisi doğrudur?

a) Solunum yolu tıkanıklığı olan hasta

b) Ciddi kanaması olan hasta

c) Yürüyebilen stabil hasta

d) Karın künt yaralanması olan ya da beyin kanaması şüphesi

bulunan kafa yaralanması vakası

e) Parmak ucu kesik hasta

Triaj


10. Triajın temel kuralları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Triaj bir kere yapılır ve biter.

b) Triaj uygulamasında tekrar değerlendirmeler yapılmalıdır. Bu

tekrar değerlendirme sonucunda hastanın kodu hastanın durumu

düzelmişse daha hafif kod, hastanın durumu bozulmuşsa daha acil

kod ile değiştirilir.

c) Triaj görevlisi onca işin arasında bir de kayıtla uğraşmaz.

d) Bir olay yerinde ne kadar çok hasta varsa o kadar çok kişi triaj

yapması için görevlendirilir.

e) Triaj uygulaması objektif olmalıdır.

Cevap Anahtarı

1.C, 2.B, 3.D,4.B,5.A,6.C,7.D,8.E,9.D,10.E,

Triaj


YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Boer, J., & Dubouloz, M. (2000). Handbook of Disaster Medicine

Medical Triage Oxford. (2000).

D.C., Cooper. (1996 ). Searc and Rescue Fundamentals

Toplum Afet Gönüllüleri Eğitim Kitabı. 2002 Yayını2002

E., Sözüer. (1999). Acil Yardım ve Travma El Kitabı

Sever, M.Ş. (2003). Crush Sendromu ve Marmara Depreminden Çıkarılan Dersler

Erten, M. (2003). Acil Tıpta Algoritmalar

trİaj - m-ve... · pdf fileacİl yardim ve kurtarma çaliŞmasi ... türkiye...

Documents