sosyal politika unite06

8/4/2019 Sosyal Politika unite06

1/24

flsizliin nedenleri ve trleri, alflma Ekonomisi dersinin 13 ve 14. nitenin met-ninde sizlere ayrntl olarak aklanmflt. Bir tekrara yol amamak iin bu konu-lara deinmiyor ve ancak ifllenecek olan konuyu daha iyi kavrayabilmeniz iin,bu bilgilerin tafld nemi hatrlatmakla yetiniyoruz.

Bu nitede, nce iflsizlikle savaflm politikalar iinde sosyal politikalarn yeri, iflle-

vi ve nemi ortaya konulacaktr. Daha sonra; iflsizliin birey, aile ve toplum ynn-den oluflturabilecei sakncalar aklanarak, devletin bu alandaki sorumluluk ve y-kmllkleri gerekeleri ile birlikte vurgulanacaktr. Ardndan da Sosyal Politikannbu balamda yararlanlan bafllca aralar ayr ayr ele alnarak ifllenecektir.

Bu niteyi alfltktan sonra afladaki sorular yantlayabileceksiniz:Sosyal politikalarn, iflsizlikle savaflm politikalar iindeki yeri ve ifllevi nedir?flsizlik; bireysel ve toplumsal ynden hangi olumsuzluklar beraberinde taflr?flsizlie karfl korumay ngren sosyal politikalarn dayanaklar nelerdir?flsizlie karfl istihdam politikalar hangi aralardan, nasl yararlanr?

103

stihdam Politikalar

6


2/24

Trkiye fl Kurumunun 2000 ylna ait hesap ve ifllemleri TBMM, KTKomisyonunda grflld.

Son iki ylda iflsiz says 1 milyon 78 bin artarak 2002 yl verilerin egre 2 milyon373 bin kifliye ulaflt. flsizlik oran ise yzde 9.9 oldu. Trkiye fl Kurumunun 2000

ylna ait hesap ve ifllemlerinin grflld TBMM, KT Komisyonunda konuflanTrkiye fl Kurumu Genel Mdr Necdet Kenar, Devlet statistik Enstitsnn 2002

yl 3. dnem Hane Halk flgc Anketi sonularn da aklad. Buna gre iflgc-ne katlma oran genel olarak yzde 51.5 ile olduka dflk. Kadnlarda bu oran

yzde 30.1. stihdam oran genelde yzde 46.4. Bu oran ABDde yzde 75, AB orta-lamas ise yzde 64. stihdam edilenlerin yzde 29.5ini kadnlar oluflturuyor.

Yzde 53 kaytdflAyn verilere gre, istihdam iindeki tarm sektr yzde 36.5 ile hizmet sektrn-den sonra ikinci srada yer alyor. stihdam edilenlerin yzde 25.8i SSKya, yzde12.2si Ba-Kura, yzde 9.1i de Emekli Sandna kaytl. Yzde 52.9u ise her-hangi bir sosyal gvenlik kuruluflua kaytl degil. ocuk iflilii 2001 ylna gre

yzde 17.2 azalrken, 12-17 yafl grubunda alflan ocuklarn says 1 milyon 248bin olarak tespit edildi. Yabanc kaak iflilik, nemli bir sorun olarak yer alrken,istihdam edilenlerin yzde 50.8i ilkokul mezunu.

Akflam Gazetesi, Ekonomi Sayfas, 10 Ocak 2003, Perflembe.

indekiler

fiSZLKLE SAVAfiIM POLTKALARI NDE SOSYAL POLTKALARIN YER VENEM flsizlikle Savaflm Politikalar inde Sosyal Politikalarn Yeri flsizlikle Savaflm Politikalar inde Sosyal Politikalarn nemi

fiSZLE KARfiI SOSYAL KORUMA flsizlie Karfl Sosyal Korumay ngren Politikalarn Dayanaklar flsizlie Karfl Sosyal Korumay ngren Politikalarn Aralar

104 Sosyal Pol i t ika

Anahtar Kavramlar

flsizlik stihdam Politikalar flsizlie Karfl Sosyal Korunma

flsizlie Karfl Korunmay ngrenSosyal Politikalar

konomiAKAM


3/24

fiSZLKLE SAVAfiIM POLTKALARI NDE SOSYALPOLTKALARIN YER VE NEM

Genel bir yaklaflmla; alflmak istei ve yeterlilii olmasna karfln, dzenli ve s-rekli gelir salayabilecek bir ifli bulunmayan kifliler iflsiz olarak nitelendirilir. flsiz-lik sosyo-ekonomik nitelikli bir olgudur. eflitli nedenlerle ve biimlerde ortaya -kar. flsizlik; Sosyal Politika, alflma Ekonomisi, alflma Sosyolojisi ve Psikolojisigibi eflitli sosyal bilimlere, farkl ynleriyle konu olur.

Sosyal Politikann konuya olan yaklaflmn, sosyal politikalarn iflsizlikle sava-flm politikalar iindeki yerini ortaya koyarak aklamaya alflalm.

flsizlikle Savaflm Politikalar inde Sosyal PolitikalarnYeriflsizlik, sosyal ve ou kez de ekonomik yapda ya da iflleyiflindeki bir aksaklk-tan doar. Bu nedenle de iflsizlik sorununun zm daha ok ekonomi politika-larnngrev alanna girer. flsizlikle savaflma ynelik ekonomi politikalar, konu-

muzun dflnda kalr.Ancak hatrlanaca gibi, ekonomi politikalar ile salt ekonomik byme he-

deflenmez. nk bymenin ayn zamanda daha ok istihdam yaratlmasn sa-layacak yeterlilik ve nitelikte de olmas gerekir. Bu hedefi yakalayabilmek ise iz-lenecek olan ekonomi politikalarnn baflarsna baldr. Oysa ki, bu ynde uygu-lanan politikalarda eflitli nedenlerle sapmalar, duraksamalar olabilir. Byle birdurumda bozulan dengeleri yeniden kurabilmek belirli bir zaman alr. Szgelimi;yatrmlar oaltabilmek, dfl ticaret, para politikalarndaki aksaklklar giderebil-mek ya da i ve dfl konjonktrel dalgalar aflabilmek ancak belirli bir dnemin so-nunda ulafllabilecek makro ekonomik hedeflerdir. Bu nedenle de ekonomi poli-tikalar ile iflsizlik sorununun zlmesine alfllrken, doabilecek sosyal saknca-

larn nleyebilmek amacyla izlenecek sosyal politikalar byk nem taflr. Ekono-mi politikalar ile sosyal politikalar bu balamda birbirini tamamlar. flsizlie karflsosyal korunmay ngren politikalarn baz aralar, iflsizlik sorununun zm-ne katkda bulunarak, ekonomi politikalarna yardmc da olur. Nitekim, bu zel-liklerinden yola klarak sosyal politikalar, baz alflma ekonomistleri tarafndanaktif istihdam politikalarve pasif istihdam politikalarolarak ayrmlafltrlr(Bierli, 2000, s: 451).

flsizlikle Savaflm Politikalar inde Sosyal Politikalarnnemiflsizliin bireysel ve toplumsal ynden yol aabilecei olumsuzluklar, sosyal poli-tikalara iflsizlikle savaflm politikalar iinde ayr bir nem kazandrr. flsizlik soru-nunun yol aabilecei olumsuzluklar nce bireysel, sonra da toplumsaladan elealarak aklayalm.

Bir ifl bulup alflmak, ncelikle srekli ve dzenli bir gelir gvencesine sahipolabilmenin n kofluludur. nk, kiflinin fiziksel ve sosyal ynden varln sr-drebilmesi, yeterli gelir elde edebilecei bir ifle sahip olmasna baldr. Dahas;ou kez cret gelirinden baflkaca bir geliri bulunmayan ya da bakmakla ykm-l olduu kiflilerle birlikte yaflayan bireylerin bir ifle sahip olmalar gereksinimol-maktan de te, yaflamsal bir zorunluluktur.

Ayrca unutulmamaldr ki, insanlar salt gelir salamak amacyla alflma yaflamiinde yer almazlar. Bir iflte alflmak, baflarl olmak, ayn zamanda onlar mutlu k-lan bir yaflam biimidir. Daha nce de vurguland gibi, bu yolla bireylerin kifli-

105nite 6 - st ihdam Pol i t ikalar

flsiz: alflmak isteiveyeterliliiolmasna karfln,dzenli, srekliveyeterligelir salayabilecekbir iflibulunmayan kiflidir.

zlenilecek sosyalpolitikalarla iflsizlik sorunuzlemez. Ancak, ekonomipolitikalar ile birlikte veuyumlu biimdesrdrlensosyal politikalar, sorununsosyal sakncalarnnleyebilecei gibi,zmne dekmsenemeyecek katklarsalar.

Aktif istihdam politikalar:stihdam yaratmaya ynelikpolitikalardr.

Pasif istihdam politikalar:flsizlere belirli bir ekonomikgvence salayarakkorumaya ynelikpolitikalardr.

Gelir salayabilecekleri biriflte alflmalar, bireylerinfizikselve sosyalyndenvarolabilmelerinin nkofluludur.


4/24

likleri geliflir. Kendilerine olan gven duygular pekiflir. alflp, bir deer yaratma-nn ncn duyarlar ve toplumla btnleflirler.

flsizlik sorunundan salt bireyler deil, ailelerde olumsuz ynde etkilenir. n-k bireylerin iflsiz kalmas, doal olarak ailelerinin refah dzeyini dflrr. Soru-nun; tm aile yelerinin salklarndan eitimlerine, yaflam koflullarndan mutlu-luklarna dek uzanan genifl bir alanda yansmalar olacaktr. Bu olumsuzluklarn ai-le birlii ve dzenini ynnden de bir risk oluflturaca aktr.

Sosyal politikalarn iflsizlikle savaflm politikalar iindeki nemi, makro ekono-mik bir yaklaflmla da sorgulanabilir. fiyle ki; ekonomik geliflme, tm aktif iflg-cnn istihdam edilmesini gerektirir. Bu balamda iflsizlik, retimin temelinde bu-lunan en nemli kaynan israf edilmesi, bir toplumun en deerli varl olan in-sangcnn yeteri ve gereince deerlendirilememesi ile efl anlam taflr. Unutul-mamaldr ki bir toplumda iflsiz olanlar, ulusal gelirin oluflumuna katkda bulunma-malarna karfln, ulusal gelirin blflmnden bir biimde pay alacaklardr. Bu du-

rumda ise alflanlar, salt refah dzeylerinin ykseltebilmek iin deil, ayn zaman-da iflsiz kiflilerin yaflam ve geim giderlerini karfllayabilmek iin de ayrca alflmakzorunda kalacaklardr. Bir baflka deyiflle iflsizler, istihdam olunan nfus tarafndantaflnan ekonomik bir yk haline geleceklerdir. Byle bir ortamda ise gelir dal-mndaki adalet bozulacak ve buna bal olarak toplumsal refah dzeyi dflecektir.Ayrca iflsizler; varlklarn srdrebilme zorunluluu ile kayt dfl istihdamaya dayeralt ekonomisine ynelerek, sorunlarn daha baflka alanlara taflnarak, arlafl-masna da yol aabileceklerdir.

flsizlik ile enformel sektr arasndaki iliflkiler konusunda daha ayrntl bilgiler edinmekistiyorsanz, fiiflmann (1999)Ekonomik Faaliyetlerde Enformelleflme ve Trkiyede

Enformel Ekonomik Faaliyetlerde alflanlara Ynelik Sosyal Politikalaradl kitabn-dan yararlanabilirsiniz.

Bir baflka ynden iflsizlik, kurulu sosyal gvenlik ve endstri iliflkileri sistemle-rini de sarsar. flgcnn kendi arasnda rekabete yol aarak, alflma koflullarnnarlaflmasna yol aar. Engellilerin istihdam edilebilmelerini glefltirir. Hatta, i vedfl gleri beraberinde getirebilir.

Yukarda deinilen olumsuzluklar; sorunun salt bireysel ve toplumsal ynler-den boyutlarn deil, sosyal politikalarn iflsizlikle savaflm politikalar iindekinemini de gsterir.

1. Sosyal politikalarn, iflsizlikle savaflm politikalar iinde nasl bir ifllevi vardr?

2. flsizlik sorunu, bir lkede kurulu bulunan Sosyal Gvenlik Sistemini neden ve nasl etkiler?3. flsizlik sorunu, bir lkede kurulu bulunan Endstri liflkileri Sistemini neden ve nasl

etkiler?

fiSZLE KARfiI SOSYAL KORUMAflsizlik 1970li yllara dek, sanayileflmifl lkelerin gndeminde ncelikli bir yer al-mamfl, daha ok geliflmekte olan lkelere zg bir sorun olarak alglanmfltr.nk, 2. Dnya Savaflnn ardndan bafllatlan onarm abalar ekonomik bir can-lanmaya yol amflt. Gen iflgcnn, savafllarda lmesi ya da sakatlanmas nede-niyle doan youn iflgc talebinin ise, geliflmekte olan lkelerden salanarak kar-fllanmasna alfllyordu. Bu hzl kalknma sreci iinde iflsizlik, zellikle geliflmifl

lkelerin gndemlerinde bir sorun olarak ne kmyordu. Ancak, 1970li yllarda


K T A P

flsizler; ulusal gelirinoluflumunakatkdabulunmadan, blflmneortak olurlar.

flsizlik, kaytdfl isihdamve yeralt ekonomisini besler.

flsizlik, Endstri liflkileri veSosyal Gvenlik Sistemleriniypratr.

SIRA S ZDE


5/24

kurulmufl olan dengeler deiflmeye bafllad. Arap lkeleri ile srail arasnda baflla-yan savafln yol at ekonomik durgunluk, uluslararas piyasalarda stnlk sa-layabilmek iin ok uluslu ortaklklarn ve geliflmifl lkelerde sermayenin sosyaldamping yaparak zenginleflmeye alflan lkelere doru kaymaya bafllamas, yat-rmlarn azalmasna ve yeni istihdam olanaklarnn daralmasna yol amflt. Birbaflka ynden liberal ekonomi politikalar savunan siyasal partilerin 1970 li yllar-da, nce ngiltere ve ABDde, daha sonra da baflka sanayileflmifl lkelerde art ardaynetime gelmeleri, piyasa ekonomisinin kurallar erevesinde zellefltirme prog-ramlarna ivme kazandrmflt. flsiz saylarnn giderek oalmas, iflsizlik sigortala-rndan yararlanabilme koflullarnn sorgulanmasna ve kurulu sosyal gvenlik sis-temlerininin yeniden yaplanmasna da yol ayordu. Ayrca, yllar boyu geerli ol-muflfordistolarak nitlendirilen retim organizasyonu artk yeni rekabet koflullarkarflsnda yetersiz kalyordu. Dahas, bilgi ve iletiflim teknolojisindeki hzl dei-flim, yeni mesleki formasyonlara sahip iflgcne olan gereksinimi oaltmflt. Bu

alanda sunulan hizmetlerin, deiflimin ivmesine koflut biimde yaygn ve etkin ola-rak salanlamamas da istihdam olanaklarn daraltyordu. Nfusun demografikyapsndaki deiflim ile birlikte giderek kronikleflen iflsizlik sorunu, 20. yzylnson eyreinde pek ok lkenin savaflmak zorunda kaldklar nemli bir sorun ha-line geldi.

flsizliin; gerek birey, gerekse aile ve toplum ynnden oluflturabilecei, yu-karda zetlenerek aklanmaya alfllan olumsuzluklar, hem konunun sosyal po-litikalar iinde nem kazanarak ne kmasna yol amfl ve hem de devletleri ifl-sizlikle daha etkin biimde savaflmaya yneltmifltir.

flsizlie ve oluflturabilecei sosyal sakncalara karfl toplumu korumak, tartfl-masz devletin grevidir. flsizlik kiflilerin iradeleri ve kusurlar dflnda, toplumunsosyo-ekonomik yap ya da iflleyiflindeki bir aksaklktan kaynaklandna gre, busorunla savaflmda devleti hem sorumluve hem deykmlgrmek gerekir.

flsizlie Karfl Sosyal Korumay ngren PolitikalarnDayanaklarSosyal Devlet ilkesi hatrlanacak olursa, iflsizlie karfl korumann sosyal devlet il-kesinin doal bir gerei olduu grlr.

flsizlie karfl korunma, sosyal politikalarn uluslararas kaynaklarnda da geniflbiimde yer alr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde, Herkesin alflma, iflini se-beste semeve iflsizlie karfl korunma hakk vardr (m.23) denilir. BirleflmiflMilletlerin Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szleflmesinin 6. maddesi ise Buszleflmeye taraf olan devletler, herkesin zgrce setii veya benimsedii bir iflte

alflarak yaflamn kazanma frsatna sahip olma hakkn ieren alflma hakkn ta-nr ve bu hakk korumak iin uygun giriflimlerde bulunur hkmn ierir.

Uluslararas alflma rgtAnayasasnn bafllang blm ile PhiladelphiaBildirgesinde iflsizlie karfl savaflmn nemi vurgulanarak, politikalarn hedefi or-taya konulmufltur (m. 3, f. 2-3). Unn, yeri geldiinde deinilecek olan ok sa-yda Szleflme ve Tavsiye karar iflsizlie karfl korunmay ngren politikalara ilifl-kindir. Avrupa Sosyal fiart(Andlaflmas) da alflma hakknn etkin biimde kulla-nlmasnn gvence altna alnarak korunmas ngrlmektedir (m. 1, f.1-4). Avru-

pa Birliinin ayrca bu alanda, bir nite metnine sdrlamayacak kadar ok vekapsaml karar bulunmaktadr.

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda yer alan alflma herkesin hakk ve de-

vidir. Devlet, alflmay desteklemek ve iflsizlii nlemeye elveriflli ekonomik bir


Sosyal politikalarn

uluslararas kaynaklar;devletleri, vatandafllarniflsizlie karfl korumaklaykml grr. Devletlerinbu alandaki grevleri, sosyalhukuk devletiniteliinikazanabilmelerinin de birgereidir.


6/24

ortam yaratmak iin gerekli tedbirleri alr (m.49) hkm ile uluslararas sosyalpolitikalarca bu konudaki benemsenen ilkelere uygun, hukuki bir dzenlemegetirilmifltir.

flsizlie Karfl Sosyal Korumay ngren PolitikalarnAralarflsizlie karfl korunmay ngren sosyal politikalar hangi aralar yardmyla uygu-lamaya konulur? fiimdi de bu sorunun yantlarn, ayr bafllklar altnda rneklendi-rerek verelim.

Nfus PolitikalarNfus oalfl ile ekonomide yeni istihdam olanaklarnn yaratlmas arasnda birdengenin var olmas gerekir. nk salkl bir ekonomiden her yl, alflabilir n-fusun oalfl oran kadar yeni istihdam alan yaratmas beklenir. Eer, ekonomi

oalan iflgcn istihdam edebilme ynnden snrl olanaklara sahipse, alflabi-lir nfusun oalfl ile istihdam olanaklar arasnda bir farkn oluflmas ve bu far-kn da iflsizlie yol amas kanlmazdr. zellikle eksik istihdam sorunuile birlik-te yaflayan, doum oranlar yksek, ekonomi politikalar baflarszaz geliflmifl l-kelerde iflsizlik sorunu bu nedenle giderek katlanr ve kronikleflir.

Ekonomik geliflme ile nfusun oalfl arasndaki dengesizlikten kaynaklananyapsal bir iflsizlik olgusu ile karfl karflya bulunuluyor ve izlenen ekonomi politi-kalar ile bir denge kurulamyorsa, nfus politikalarndan sorunun zm dorul-tusunda bir ara olarak yararlanlabilir. Nfusun oalma hz, iflgcne katlmoran ve alflabilir nfusun oalma hzndanhareket edilerek, dnemsel trend-ler kestirilebilir. Bu saylar ekonomik byme verileri ile birlikte irdelenerek, aile

planlamas, doum kontrolunun yaygnlafltrlmas, ocuk yardmlarnn snr-landrlmasgibi yollarla nfus planlamasna ynelinebilir.

Nfusu hza oalan lkelerin, ekonomik geliflmelerini nfus oalflna koflutbiimde hzlandrmalar, hi kuflkusuz daha salkl bir zm yoludur. Ancak,unutulmamas gerekir ki tarihin hi bir dneminde, yksek oranl nfus oalfl-nn refah ile birlikte yanyana gittii gzlenmemifltir. Dnya nfusu ylda %2 ora-nnda oalmaktadr. Geliflmifl lkelerde nfus oalma hz, bu ortalamann altn-da bulunurken, az geliflmifl lkelerde bu ortalamann zerinde seyretmektedir. G-nmzde, nfus oalflnn ylda %2,5 ve daha yukar olduu lkelerde, iflsizliksorununu aflabilmenin ok zor ve hatta olanaksz olduu kabul edilmektedir.

Avrupa lkelerinde nfus oalfl ve demografik zellikler konusunda ayrntl bilgiler

iin baknz: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat/serven/home.htm.

Bu konuda dnya genelindeki saysal veriler iin The World Bank,World Development In-dicators, 2001 adl kaynaktan yararlanabilirsiniz.

flgc harekelerini ynlendiren politikalar da bu erevede irdelenebilir. r-nein; iflgcnn baflka lkelere gnderilmesi, lkedeki iflsiz saylarnda greli birazalmaya yol aar. Bu politikalar, devletler arasnda yaplan iflgc gnderme and-laflmalar ile ifllerlik kazanr. Baflka lkelerden iflgc glerinin engellenmesideeksik istihdam sorununa katk salar. rnein; lkeye girifllerde yabanclardanoturmaya da alflma belgeleri istenmesi, vize uygulamalarnn getirilmesi gibi

yollarla alflmak amac ile bir lkeye gelenler engellenebilir. flgc hareketlilii,


N T E R N E T

K T A P


7/24

baz byk lekli yatrmlarn, iflsizlik dnemve yrelerine kaydrlmas ile deprogramlabilir. rnein; otoyollar, barajlar, limanlar, kprlergibi gibi byk ya-trmlar iflsizlik dnemlerine ve yrelerine kaydrlarak, iflsizliin nlenilmesine a-lfllr. Bu ynde uygulamalar, zellikle mevsimlik iflsizliinyaygn olduu lkeler-de baflvurulan bir politika aracdr. Bu politikalar, daha ok kamu kurumlar ve ye-rel ynetimler tarafndan, kalknma planlar ile ngrlp, uygulama (icra) prog-ramlar ile ifllerlik kazanr.

Ancak, nfus hareketlerini ngren politikalarla iflsizlik sorununa zm ara-nrken, konunun kltrelve sosyalynlerinin gzden rak tutulmamas gerekir.nk, rnein; doum kontrolu, bir toplumun kltrel deerleri ile atflabilir.Dfl lkelere daha ok nitelikli (kalifiye) iflgcnn gitmesi ya da herhangi bir ne-denle belirli bir sre sonra toplu olarak lkeye geri dnlmesi gibi sosyal sorunla-r beraberinde taflyabilir. Ayrca, paralanan aileler, alflmak iin bir baflka lke yada yreye gidenlerin ya da yaknlarnn yaflayabilecei sorunlar bu politikalarn

olumsuz ynlerini oluflturur. Bu yzden nfus politikalar, uzun dnemde lke ko-flullar ynnden yaplacak gereki deerlendirmeler dorultusunda, devlet eli vedenetimi altnda izlenilir. Nitekim, Unn de byle bir yaklaflm ile nfus politi-kalarna iliflkin, uluslararas bir standart getirilmeyerek, konuya 1964 ve 1984 yln-da kabul ettii 122 ve 169 sayl Tavsiye kararlar metninlerinde yer vermifltir.

Trkiyede iflsizlik ve istihdam konusunda ayrntl bilgi sahibi olmak iin Grsel ve Ulu-soyun (1999) Trkiyede flsizlik ve stihdam ile Sertelin (1993) Genel Olarak ve Tr-kiye Asndan stihdam ve Geliflme adl kitaplarndan yararlanabilirsiniz.

Tarm PolitikalarTarm politikalar; tarm kesimine dayal lkelerde, zellikle mevsimlik iflsizlik ilesavaflmda baflvurulabilecek aralardan birisidir. Bu politikalar erevesinde; tarm-sal rnlerin eflitlendirilmesi, tarm tekniklerinin ylda birden ok retime olanakverecek biimde gelifltirilmesi, orak alanlarn islah, ulaflm glklerinin afllma-s, toprak dalmndaki dengesizliklerin giderilmesini hedefleyen kamusal kararve uygulamalar, iflsizlik sorununun zmne kmsenmeyecek katklar salar.Bu arada tarmsal sanayileflmeyle, yeni ifl alanlarnn almas, verimliliin oalma-s, rnlerin korunmas ve pazarlanmas salanlabilir. Fiat, cret, maliyet rekabeti-nin azalatlmas ve mali ynden tafld stnlkler nedeniyle sendikalar ya da ko-operatifler ats altnda tarmsal rgtlenmenin, zendirilip desteklenmesi ve k-k el, ev sanatlarnn gelifltirilmesi de yine bu politikalar kapsamnda yer alr.

Yeni Bilgi ve Beceriler Kazandrma ProgramlarTeknolojik ve yapsal geliflme, kalifiye(vasfl) iflgc gereksinimini oaltr. Birbaflka deyiflle, sanayileflmenin geliflmesi ve yaygnlaflmasna koflut biimdeyeni iflalanlar alrken, eskiifl alanlar daralr. Bu koflullar altnda; bir yandan o dnemedek geerli olabilmifl mesleki bilgi ve beceriler yetersiz kalp iflsizlie yol aarken,bir baflka ynden alan yeni ifl alanlarnn gerektirdii formasyonlara sahip, kalif-ye iflgcnn bulunabilmesi gleflir. Bu nedenle, yeni bilgi ve becerilerin kazan-drlmasna ynelik eitim politikalar ile istihdam politikalararasnda yakn biriliflki bulunur.

Eitimin amalarndan birisi de meslek edinmeyi salamaktr (Gndoan, 2001,s: 36). Yafladmz dnemde, eitim sistemlerinin yanlzca ekonomik, teknolojik


K T A P

Giderek ivme kazanan yeniteknolojilik geliflmeler,sanayide kalifye iflgcneolan gereksinimioaltmaktadr.


8/24

ve yapsal deiflimin tafld yeni koflullara uymakla snrl ifllevleri yoktur. Eitimpolitikalar, deiflim srecini srekli uyararak, toplumsal geliflmeye katkda da bu-lunmaldr (Ekin, 1997, s: 82). Dahas, teknolojik geliflmeler ivme kazanarak hzlan-maktadr. Arafltrmalara gre gelecek 10 yl iinde varolan teknolojilerin % 80 ininyerini yenilerinin alacan gstermektedir. Bu sre istihdamda, niteliklerde ve iflorganizasyonlyarnda byk deiflime yol aacaktr (www.cbi.org.uk). rnein;bilgi toplumlarndafordistretim ynetiminin gerektirdii ok sayda dz iflininyerini,yaln retimteknikleri erevesinde daha az sayda, aktif olarak retime ka-tlarak insiyatif kullanan, kalifiyelik zellii bulunan ifliler alacaklardr (Ekin,1997, s: 95). flsizlik oranlarnn geneldeiflgcnn temel ve mesleki eitim dze-yi ykseldike dflmesi de bu dflnceleri dorular. Nitekim yaplan arafltrmalar;ekonomik geliflmeyle yaratlan ifl olanaklarndan daha ok kalifiye iflgcnn ya-rarlandn, yar kalifiyeiflgcnn bu oalfltan daha az, kalifiye olmayaniflg-cnn ise hemen hemen hi pay alamadn ortaya koymaktadr.

Bunun iin, lkenin deiflen koflul ve gereksinimleri dorultusunda, yeni mes-leki bilgi ve becerilerin toplumun hemen her kesimine kazandrlmas gerekir. Sa-nayileflmifl lkelerde teknik retim ve mesleki eitim sistemlerinin dzenlenme-sinde lkeden lkeye deiflebilen eflitli modellerle karfllafllmaktadr. Japonyadaolduu gibi iflletmede; Fransada olduu gibi, okul evresinde; Almanyada olduugibi, mesleki eitim merkezlerinde kuramsal ve uygulamal mesleki eitim yn-temlerine baflvurulduu bilinmektedir (Erdut, 1998, s: 82). zellikle sanayileflmek-te olan lkeler ya da yrelerde yaflanlan teknolojik iflsizliklesavaflm dorultusun-da mesleki yetifltirme programlar ne karak nem kazanr. flsizlik sorunundanen ok etkilenen genler, engelliler, kadnlarve gmenlerbu hizmetlerden nce-likli olanak yararlandrlmalar gereken kesimlerdir.

Gen iflsizlii konusunda ayrntl bilgi sahibi olmak iin Gndoann (2001) Gen flsiz-lii adl kitabndan yararlanabilirsiniz.

Yeni bilgi ve becerilerin kazandrlmasna ynelik programlarn hemen her or-tamda, yaygn biimde uygulamaya konulmas gerekir. Bu nedenle de mesleki ye-tifltirme programlara ifllerlik kazandrmak, bir lkede salt ifl ve iflgc salamaklagrevli kurumun alflma alanna girmez. Bu erevede eitim ve retim kurum-larbaflta olmak zere, zellikle zel ve kamu kesimi iflverenleride byk sorum-luluk taflrlar (www.cbi.org.uk). Ayrca;yerel ynetimler, odalar, meslek kuruluflla-r, kar amac gtmeyen gnll kurulufllar ve infaz kurumlar tarafndan iflsizle-rin mesleki bilgi ve becerilerini gelifltirerek ya da onlara yeni bilgi ve beceriler ka-

zandrmak iin srdrecekleri staj programlar, raklk eitimi, gnll katlmprojeleribu balamda byk nem kazanr.

Bu konuda ayrntl bilgi sahibi olmak iin Ekinin (1997, s: 263)Kresel Bilgi an-da Eitim-Verimlilik stihdam adl kitabndan yararlanabilirsiniz.

Unn, 1975 ylnda kabul ettii ve Trkiyenin de 1992 ylnda onaylad142 sayl nsan Kaynaklarnn Deerlendirilmesinde Mesleki Eitim ve Ynlendir-menin Yeri Hakknda Szleflmeile 1975 ylnda ald 150 sayl Tavsiye kararlar,bu programlara egemen olacak ilkelere, planlamaya, uygulamalara iliflkin dzen-lemeleri iermektedir. Metinlerde zellikle kadnlarn, genlerin, engellilerin, g-


K T A P

K T A P


9/24

menlerin bu programlardan yararlandrlmas gerei vurgulanmfl, bu balamda ay-rmcln nlenilmesi zerinde durulmufltur. Avrupa Konseyinin de baflta 2001 y-lnda kabul ettii tavsiye karar olmak zere, stihdam Klavuz lkeleri ile pek okbelgesinde de eitimin, istihdam politikalar iindeki yer ve nemini ortaya koyar(Savaflr, 1999, s: 148). Eitim, ayrca Konseyin stihdam Klavuz lkeleri arasndayer almakta ve sosyal fonlarla da desteklenmektedir. Konunun, OECD politikalariinde de ne karld grlr (Gndoan, 2001, s: 68-98).

fl Bulma HizmetleriBir ifl iliflkisinin kurulabilmesi iin nce taraflarnn belirlenmesi, ardndan dabiraraya getirilmesigerekir. Bu nedenle, ifl arayanlarla iflgc gereksinimi du-yanlarn karfllaflabilecekleri bir ortamn oluflmas, ifl iliflkisinin kurulma srecin-deki ilkve belki de en nemli aflamadr.

fl arayanlar ile iflgc gereksinimi duyanlarn bireysel abalarya dayaknla-

rn araclklar, gazete ilanlar, duyumlargibi alfllagelmifl yntemler, artk geer-liliklerini yavafl yavafl yitirmektedir. Kalabalk kentlerinde yaflayan nfus, gerek iflarayanlarn ve gerekse iflgc gereksinimi duyanlarn okluu, niteliklerinin eflit-lililii ve corafi dankl ifl arayanlarla iflgc arayanlarn uygun zamanda, uy-gun yerde, uygun biimdekarfllaflabilmelerini neredeyse olanakszlafltrmfltr. Bukoflullar; ifl arayanlar ile iflgc gereksinimi duyanlar arasnda araclkhizetleri ilebu hizmetleri veren kurumlarne kartmfltr.

Aslnda, bu ynde verilen hizmetler ok da yeni deildir. Bu gereksinim, Sana-yi Devriminin yaflanld dnemlerden bafllayarak srekli duyulmufl ve bu ere-vede eflitli uygulamalara ynelinmifltir. rnein; nceleri bu hizmetler bazenye-rel ynetimler, bazen sendikalar, bazen de kr amac gden kurulufllartarafndanverilmeye alfllmfltr. Hatta kiliselerinbile bu alanda grev yaptklar grlmfl-tr. Ancak gnmzde iflgc piyasasnn ynetimi, bir ok lkede U tarafn-dan da benimsenen ilke ve normlar dorultusunda kamusalbir nitelik kazanarakartk kurumsallaflmfltr.

fl bulma kurumlar, iflgc piyasalarnda ifl arayanlar ile iflgc gereksinimi du-yanlar arasnda araclk yaparak efllefltirmesalar. Ekonomik ynden, iflgc arzile talebi arasnda bir dengenin kurulmasna katkda bulunulur. Kamusal niteliklibu kurumlarn ilk rnekleri 20. yzyl bafllarnda ngiltere ve Almanyada grl-mfltr. Ancak, bu hizmetlerin kurumlaflarak, yaygnlaflmas daha ok 1929 Ekono-mik Bunalmndan sonra olmufltur.

fl bulma hizmetlerinin baz zelliklerini ayr bafllklar altnda ele alarakaklayalm.

fl Bulma Hizmetlerinin Kamusal NiteliiGnmzn modern toplumlarnda devletler, ifl arayanlar ile iflgc gereksinimiduyanlara araclk ederek iflgc piyasalarn dzenler.

flsizliin birey ve toplum ynnden taflyabilecei olumsuzluklarn nlenebil-mesi, devletin bu hizmetleri eli ve denetimi altnda bulundurmasnn temel nede-nidir. Devlet bu alanda grev stlenerek vatandafllarn iflsizlie karfl korumaya a-lflr. fl arayanlarn istismar edilmesini nlemek ve iflgc planlamas ile eitim po-litikalar arasndaki balantnn kurulmas da bu hizmetlerin kamusal niteliini pe-kifltirir. Bir ok lke gibi lkemizde de anayasal bir dayana olan bu yaklaflm,devletin sosyal devlet ilkesini benimsemifl olmasnn da bir gereidir. nceki d-

nemlerde, bu hizmetlerin baflka kifli ya da kurumlar eli ile srdrlmesi yznden


Devlet; ifl arayanlar ileiflgc gereksinimiduyanlar efllefltirerek,iflgc piyasalarn elivedenetimialtnda dzenler.


10/24

doan sakncalar da sosyal politikalarn zaman iinde bu ynde biimlenmesineyol amfltr.

flgc piyasasnn devlet tarafndan dzenlenmesi, sosyal politikalarn ulusla-raras kaynaklarnca da ilke olarak benimsenmektedir. rnein; Unn 1948 y-lnda kabul ettii ve 1948 ylnda da Trkiyenin onaylad 88 sayl fl ve fli Bul-ma Servisi Kurulmas Hakkndaki Szleflmehkmlerinde, tam istihdamn sala-nlmas ile insan gcnn gelifltirilmesine ynelik ulusal sosyal politikalarn ayrl-maz bir paras olarak kabul edilen iflgc piyasalarn dzenlemek devletin gre-vi olarak kabul edilmifltir. Bu alanda grevli klnan kurumlarn devlet elive dene-timialtnda kurulup, iflletilmesi yine ayn szleflme hkmleriyle ngrlmfltr.rgtn lkemiz tarafndan da onaylanan 2 ve 122 sayl szleflmelerinde de buhizmetlerin kamusal nitelii ayrca vurgulanmfltr.

fl Bulma Hizmetlerinin Karfllksz Salanmas

Yaflamlarn srdrebilmek iin ou kez cretlerinden baflkaca bir gelirleri olma-yan baml alflanlar, iflsiz kaldklarnda olabildiince abuk ifl bulmak zorundadr-lar. Bu zorunluluk pazarlk glerini byk lde azaltrken, onlar ayn zamandaaraclk yapan kifli ve kurumlarn koflullarn kabul etmek durumunda da brakr.Eer bu hizmetler kar amac gden kifli ya da kurulufllar tarafndan veriliyorsa, iflarayanlarn iinde bulunduklar koflullarn ktye kullanlma olasl da olacaktr.rnein; bir ifl bulabilmek zorunluluu, bireyleri, kendilerinden istenilen gleriniaflan parasal bedelleri demekya da taaaht etmekdurumunda brakabilir.

Bu nedenle bu hizmetler karfllnda, ifl bulunan ya da ifli salanlan kifli ya dakurumlardan hi bir bedel talep edilmemeli, hangi ad ve nitelikte olursa olsun kar-fllk beklenilmemelidir. Nitekim, Unn daha nce de deindiimiz 88 saylSzleflmesi bu ilkeyi ak olarak ortaya koyarak, cretsiz kamu istihdam servisleri-nin kurulmasn ilke olarak benimsemifltir. Anlan Szleflme hkmlerine koflut bi-imde, yine Unn 1933 ylnda kabul ettii 34 sayl cretli fl Bulma Kurulufl-larnn Kapatlmasna iliflkin Szleflmehkmlerini, 1946 ylnda yeniden dzenle-yen ve lkemizce de 1951 ylnda onaylanan 96 sayl cretli fl Bulma Kuruluflla-r Szleflmeside, eer varsa cretli istihdam kurum ve kurulufllarnn giderek orta-dan kaldrlmasn ngrr.

fl Bulma Hizmetlerinde Tekelcilikflgc piyasasnn ynetimi, Unn benimsemifl olduu ilke ve kurallar do-rultusunda, ahlaki ve ideolojik gerekelerle kamunun tekeline braklmfltr (Er-dut, 1998, s: 53). Hatrlanaca zere, alflma hakk kiflinin temel haklarndan bi-

risidir ve salamak devletin grevidir. Bu temel hakkn gelir getirici bir etkinliekonu olamayaca ve ifl bulma umuduyla alflanlarn istismar edilemeyecei d-flncesiyle iflgc piyasasnn ynetimi kamu hizmetleri kapsamnda tekelleflmifl-tir (Tuncay, 1991, s: 325). Bir lkede, tm iflgc arz ve talebinin, bu alanda g-revli klnmfl tekkurum aracl ile karfllanabilmesi, hizmetlerin etkinlii ynn-den byk nem taflr. nk bu alanda faaliyet gsteren eflitli kifli ya da kuru-lufllarn olmas; iflgc piyasalarnn etkin biimde dzenlenebilmesini engelleme-nin tesinde, verilen hizmetlerde danklave koordinasyonsuzlua da yolaar. Bu nedenle kamu tekeli zellii, rasyonelnedenlere de dayaldr. Ayrcavurgulanmas gerekir ki, bu alanda srdrlen arabuluculuk hizmetleri, salt iflistats altnda alflanlar deil, kamu grevlileri de dahil tm baml statler al-

tnda alflanlarkapsamaldr.



11/24

Ancak, kamu tekeli ynetimindeki uygulamalarn deifltirilmesine ynelik, zel-likle uygulamada ve daha ok iflveren kesimi tarafndan dile getirilen farkl yakla-flmlarn giderek daha genifl bir tartflma alanna taflnd da grlmektedir. Gn-mz koflullarnda zel istihdam kurulufllarnn gerekli olduunu savunan grfller,dnya genelinde bir eilimi de yanstmaktadr. Bu perspektif, kamu istihdam hiz-metlerinin modernizasyonu erevesinde, U katnda da 96 sayl szleflmeningzden geirilmesine iliflkin talepleri de beraberinde getirmektedir.

zel istihdam brolar ile ilgili gerekeler ve modeller stanbulda dzenlenen bir semi-nerde tartfllmflt. Bu konuda bir dflnce sahibi olabilmek iin, fl ve fli Bulma Kuru-munun (1994, s: 108) alflma Yaflamnda zel stihdam Brolarnn Kuruluflu ve fl-leyifli Semineri adl kayna inceleyebilirsiniz.

Eer bir lkede, iflgc piyasalarn dzenlemekle grevli kamu kurumu bu

alanda yetersiz kalyorsa, zel istihdam brolarna duyulan gereksinim daha da o-alacaktr. Bu nedenle kat monopolist bir sistemden, araclk faaliyetlerini iznebalayan, srekli ve dzenli denetleyen, gereinde de durdurandaha esnek, kar-mabir sisteme belki geilebilir. Kamu kesimi ile zel kesim arasnda bir iflbirliikurularak, kamu kesiminin boflluklar bu yolla doldurulabilir. Ancak, byle bir mo-dele ynelirken, ifl arayanlarn istismarnn engellenmesi ve kamu tekeli uygulama-larnn temelinde bulunan felsefenin gzden rak tutulmamas gerekir. Bu yakla-flm, lkemizce de benimsenen Unn ilke ve normlara da uygundur. Nitekim;uygulamalarda rnekleri bulunmasa da, lkemizde Trkiye fl Kurumu tarafndan,hizmetlerini karfllksz salanlmalar koflulu ile ifli ve iflveren sendikalarna, ka-mu yararna alflan derneklerile hayr derneklerinebyle bir iznin verilebilmesihukuken olanakldr.

flgc Hareketliliini Kolaylafltrc Dzenlemeler

fl bulma ve ifli salamakla grevli kurum; lke genelindeyaygn biimde dal-mflolmal ve kurulu bir iletiflim ana bal niteleresahip bulunmaldr. Bu zel-lik, kurum hizmetlerinin etkin ve yaygn biimde srdrlebilmesinin n koflulla-rndan birisidir. nk, szgelimi bir kentte ya da yrede yahut da blgedeki yer-leflim merkezinde ifl arayanlar ile bir baflka kent, yre ya da blgede iflgc gerek-sinimi duyanlarn birbirlerinden haber alabilmeleri ve karfllaflabilemeleri gnmzkoflullarnda hemen, hemen olanakszdr. Hizmet nitelerinin lke genelinde ola-bildiince yaygn biimde dal olmas, iflgcnn corafive mesleki hareketlili-ineyardmc olunabilmesi ynnden nem taflr.

Ayrca unutulmamaldr ki; ifl arayanlarn yafladklar yerlerden daha baflka yer-de bulunan bir ifli kabul edebilmeleri, bu ynde desteklenmelerine de baldr.nk, kendisine nerilen bir ifli kabul edebilmesi, iflsiz kifliyi baz ek harcamalaryapmak zorunda brakr. Bu nedenle mesleki ve corafi balamda hareketlilii ko-laylafltrc, parasal ynden destekleyici uygulamalar da bu hizmetler kapsamndayer almaldr. Subvansiyonniteliindeki bu demelerle, iflgc hareketlilii zen-direrek, iflsiz saylarnn azalmasna yardmc olunur. rnein; Fransa, rlanda, n-giltere, talya ve Almanya gibi baz lkelede, nerilen ifli kabul etmeleri durumun-da kiflilerin ulaflm, taflnma, yerleflme gibi giderleri corafi uzaklk ile orantl bi-imde tamamen ya da ksmen karfllanabilmektedir. Bu subvansiyonlar, iflsizlik so-runu ile daha ok karfllaflan genlerve kadnlarynnden ayr bir nem taflr. l-

kemizde, bir baflka yere atanmalar durumunda kamu grevlilerine harcrah ad


K T A P


12/24

Sosyal Pol i t ika

altnda taflnma giderlerini karfllamak zere yaplan parasal demelerin gerekeside byle bir dflnceye dayanr.

flgcnn mesleki ve corafi ynden hareketliliine, yanlzca ulusal deil, g-nmzde uluslararas dzeydede ifllerlik kazandrlmaya alfllmaktadr. Dfln-lecek olursa, iflgcnn serbest dolaflmn hedefleyen Avrupa Birlii politikalar-nn temelinde de byle bir yaklaflmn olduu grlr. Dahas, iflsizlikle savaflmpolitikalar erevesinde, bu balamda uluslararas rgtlenmelere ve dzenleme-lere de ynelinmektedir. rnein; ksaca SEDOC olarak ifade edilen byle bir ya-planma, bir Avrupa lkesindeki iflsizlerin, istihdam edilebilecekleri bir baflka Av-rupa lkesine gnderilebilmeleri iin kurulmufltur. Corafi mobiliteye bal olarakyerleflme ve istihdam, Avrupa Sosyal Fonunca da desteklenen yardm trlerindenbirisidir (Savaflr, 1999, s: 161).

Unn yine daha nce deinilen 88 sayl Szleflmemetninde de bu yndedzenlemelere yer verilmifltir.

flsizlikle lgili Kurumlar Arasndaki flbirliifl bulma ve ifli salama hizmetlerini salamakla grevli kurum; iflsizlik sorunu iledorudanya da dolaylilgili, lke genelindeki tm kurum ve kurulufllarla iflbirliiiinde olmaldr. Nitekim, Unn daha nce de deinilen 88 sayl SzleflmesiileTrkiyenin de 1976 ylnda onaylad 122 sayl stihdam Politikalar Szleflmesihkmlerinde de, hizmetlerin etkinlii ynnden tafld nem vurgulanarak, buynde bir iflbirlii ngrlmektedir.

flbirlii gereksiniminin nemini, iflsizlikle savaflm politikalar iinde nemli biryere sahip olan ve daha sonra bir baflka bafllk altnda ifllenecek olan bir konu ze-rinde rneklendirelim. flsizlik sigortas uygulamalarnda, iflsiz kalan kiflinin iflsizkalma nedenini sorgulamak, uygun bir ifl aramak ve ifle yerlefltirmek, ifl ve ifli bul-makla grevli kurumun grev alanna girer. Oysa ki hukuki dzenlemelerle ng-rlmfl olan koflullar yerine getirmesi halinde iflsizlik sigortas kolundan yaplacakyardmlara iliflkin hizmet ve ifllemler, kiflinin kapsam iinde yer ald sosyal sigor-talar kurumu tarafndan srdrlr. Bu erevede ise, ifl ve ifli bulmakla grevlikurumile sosyal sigortalar kurumuarasndaki iflbirlii gereklilikten de te bir zo-runluluk haline gelir.

fl Yaratma PolitikalarYeni istihdam olanaklar yaratan zel kesim iflverenlerine, baz kolaylklar salan-larak yardmc olunmas da, iflsizlikle savaflm politikalar iinde yer alan dzenle-meler kapsamnda bulunur. fle yeni alnan iflilerin, iflverene getirecei ekonomik

ykn azaltlmasna ynelik uygulamalarla iflverenler, yeni ifli almaya zendirilir.Bu erevede iflverenlere, istihdam kapasitelerindeki oalfla bal olarak, ver-

gi baflklklarya da indirimleritannabilir. rnein; rlandada istihdam kapasi-tesini ylda %3 den ok ykselten iflyerlerinin dedikleri ylk vergi tutarnda %25orannda bir indirim yaplmaktadr. Giydirilmifl ifli cretleri iindeki iflverenlerindemekle ykml olduu sigorta, fon gibi keseneklerde belirli bir sre boyuncaindirim yaplmas ya da demekten muaf tutulmalar gibi Fransa ve Belikada sr-drlen uygulamalarla da karfllafllmaktadr.

Baz lkelerde ise, ifl yaratma politikalar kapsamnda iflverenlerine, cret sub-vansiyonu ile destek olunmaktadr. Belika, rlanda, ngiltere ve Danimarkada uy-gulanan bu tr kamusal yardmlarla, iflsizlik sorunun afllmasna alfllr. rnein;

10 kifliden az ifli alfltran bir iflverenin, ifle yeni bir ifli almas halinde, kendisine

114


13/24

3-5 yl arasnda deiflebilen bir sre boyunca yllk parasal bir katkda (sbvansi-yonda) bulunulmaktadr. Danimarkada ise; 15-24 yafllar arasndaki genleri iflealan iflverenler ile yeni ifle alnan gen iflilere 6 ay sre ile parasal nitelikte bir yar-dm yaplmaktadr. rlandada; yeni istihdam yaratan iflverenlere, belirli bir sreboyunca her yeni ifli iin haftalk bir cret subvansiyonunda bulunulur. Bu sub-vansiyon, gen ifliler iin daha da yksek tutulmaktadr. ngilterede de 50den azifli alfltran iflyerlerinde, ifle alnan her yeni ifli iin 26 hafta sre ile yine devlet-e haftalk bir deme yaplmaktadr. Bu erevedeki subvansiyonlar, uygulandk-lar lkelerin ekonomik geliflmifllik dzeylerinden kuflkusuz soyutlanamaz(amlolu, 1981, s:169).

Bamsz alflmaya YnlendirmeBireylerin kendi hesaplarna alflacaklar, bamsz bir ifl kurmalarna yardmcolan politikalar da iflsizlik sorununun zmne katk salar. eflitli lkelere ilifl-

kin veriler; teknolojik geliflmelerle, kendi hesabna alflanlarn toplam istihdamiinde paynn giderek oaldn gstermektedir (Grsel, - Ulusoy, 1999, s: 64).Bu nedenle lke genelinde giriflimciliin desteklenip, zendirilmesini ngren po-litikalar, yanlzca iflsizlerin kendileri iin yeni bir ifl kurabilmeleri asndan deil,ayn zamanda kk ve orta lekli iflletmelerin yeni istihdam olanaklar yaratabil-meleri asndan da deer taflr. Bu politikalarn, zellikle baml statlerle alflt-rlmalarnda glk ekilen engellilerynnden ayr bir nem taflyacann da ay-rca vurgulanmas gerekir.

Bu ynde politikalarla bireyler, kendilerine salanlacak parasal ya da ayni ni-telikte yardmlar ve hizmetlerle desteklenerekkendi ifllerini kurmaya zendirilir.Salanan yardmlar, rnein; ngilterede olduu gibi 2 yl boyunca srebilenpa-rasal bir demeolabilecei gibi,faizsiz ya da ok dflk faizli krediler, kira yar-dmlar, gmrk ve vergi baflklklarbiimlerinde de olabilir. Bu yardmlarladaha ok cret dfl iflgc maliyetlerinin azaltlmas ve kk, orta lekli ifllet-melerin gelifltirilmesi ngrlr. Bu yardmlar, arsave bina tahsisirneklerindeolduu gibi parasal nitelikte olmayabilir. Bu balamda bamsz alflmaya yn-lendirmede, baz ifl ve meslekleri srdrebilmek iin gerek duyulabilecek ara,gere, hammaddeve donanmlarn salanlmas gibi ayninitelikte yardmlardanda sz edilebilir.

Bu erevede salanlacak yardmlar hizmetniteliinde de olabilir. Bireyleri ba-msz olarak srdrlebilecekleri ifl ve meslekler iin hazrlayan uygulamal ei-tim programlar, danflmanlkhizmetleri bu tr zendirici politikalarn aralar ola-rak ne kar.

Giriflimciliin desteklenmesi, Avrupa Konseyinin Ortak stihdam Raporundayer verilen drt temel ilke ve eylem alanndanda birisidir. Bu nedenle, yeni ifllerinyaratlmasna ynelik hizmetler ve teknik danflmanlk projelerine destek verenyardmlar, Avrupa Sosyal Fonunca da genifl biimde desteklenmektedir (Savaflr,1999, s: 161).

flsizlik SigortalarToplumsal yaflam iinde bireyler, nceden kestiremediklerikendi iradeleri dflndadoaneflitli risklerlekarfl karflyadrlar. Herhangi bir riskle karfllaflan birey, alfl-masna bal olarak elde ettii gelirden ve bu nedenlede geinebilme olanandanyoksun kalr. zellikle, baml statler altnda alflanlar ynnden risklerin olum-

suz etkileri daha da ar olur. Modern toplumlarda, karfllafllabilecek eflitli riskle-



14/24

re karfl bireylerin sosyal sigortalar aracl ile korunulmasna alfllr. Karfllaflla-bilecek risklerin trleriise, sigorta kollarnoluflturur. Belirlenen risklerle karfllafl-malar halinde sigortallara, sigorta fonundan yardmlarda bulunulur.

flsizlik sigortalar, iflsizlii sosyo-ekonomikbir risk olarak kabul eden dflnseltemellere dayanr. nk iflsizlik; baml statler altnda alflanlarn iradeleri d-flnda, her zaman karfllaflabilecekleri, nceden kestirilemeyen bir olgudur. fl kaza-lar ve meslek hastalklar gibi mesleki riskler ile analk, hastalk, sakatlk, yaflllkgibifiziksel risklerlekarfllaflmalar durumunda sigortallar, neden ve nasl sigortayardmlarndan yararlanyorlarsa, iflsizlik gibi sosyo-ekonomikbir risk ile karfllafl-tklarnda da kendilerine ayn nedenlerle ve biimde yardmc olunur. Bu balam-da iflsiz kalan kifli,parasalbir demede bulunularak desteklenir. Kollektivist eko-nomilerde iflsizlik sigortas uygulamalarna rastlanlmaz. nk, planlamaya daya-l ekonomik yap iinde herkesin bir ifli olmas gerekir. Ancak, bu varsaym uygu-lamalarda gizli iflsizlii uyarmaktadr (Anda, 1999, s: 119).

retide iflsizlik sigortalarnn olumsuz ynlerine de dikkat ekilmektedir. r-nein iflsizlik sigortas primleri, giydirilmifl cret gelirlerini ykseltecektir. flveren-ler bu oalfln paylarna dflen blmn, doal olarak pazarladklar rn vehizmetlerinin fiyatlarna yanstacaklardr. Bu durumdan ise son balamda tketeci-lerin, yani halkn zarar grecei dflnlebilir. Bu ynde uygulamalarn, bireylerinkendilerine yeni bir ifl bulma ynndeki abalarn azaltaca da ileri srlmekte-dir (Dilik, 1992, s: 222-231). Ayrca, uzun dnemde zlebilecek yapsal iflsizliksorunu ile karfl karflya olan lkelerde ya da iflsizlik oranlarnn hzla ykseldiidnemlerde, sigorta fonlarnn hzla tkenmesi nedeniyle sosyal gvenlik sistemi-ninin zarar grecei kaygs dile getirilmektedir.

flsizlik sigortalar, ilk kez 19. yzyl sonlarnda sanayi kesimindeuygulamayakonulmufltur. Bu sigorta kolu 2. Dnya Savaflndan sonra, hzla yaygnlaflmayabafllamfltr. flsizlik sigortalarnn tarm kesiminide kapsayacak biimde geliflme-si greli olarak daha ge ve g olmufltur. Unn 88 ve 102 sayl Szleflmemetinlerinde bu sigorta kolunun iflsizlikle savaflm politikalar iindeki nemi vur-gulanmakla birlikte, uygulama koflullar normlafltrlmayarak lkelerin insiyatifle-rine braklmfltr.

flsizlik sigortas, bir sosyal sigorta kolu olduu iin, baflka sigorta kollar ile do-al olarak benzeflir. Ancak uygulamalarda, lkelerin kendine zg koflullar vekonuya iliflkin yaklaflmlarndan kaynaklananfarkllklargzlenmektedir. rneinbaz lkelerde tarm iflleri, geici ifller, mevsimlik ifllerbu sigorta kolunun kapsamdflnda braklmfltr. Prim deyen tarafn, prime esas alnan cretin nitelii ile mik-tarnn ou kez salkl biimde belirlenememesi, alflma srelerindeki esneklik-

ler, uygulamalarn denetlenmesine ve hizmetlerin verilmesine iliflkin rgtsel g-lkler, baz lkeleri bu ynde bir uygulamaya yneltmifltir. Baz uygulamalarda dabaml alflanlarn, yksek cretlilerin, iflverenlerin iflsizlik riskine karfl korun-malarna gerek grlmemifltir. flsizlik sigortalarna, corafi olarak seilen belirli birblgeden bafllayarak ifllerlik kazandran lkeler de vardr. Ayrca, yafl gruplarnagre, rnein; ekonomik ynden aktif iflgc kapsam dflnda olduu kabul edi-len 18-65 yafl grubu dflnda kalanlar, ekonomik ynden maliyetleri ykselteceiiin pek ok lkede sigorta kapsamna alnmamfltr. te yandan, iflyerinde alflan-larn saylar azaldka, iflsizlik sigortas maliyetleri ykselir. Uygulamalar ekono-mik ynden rasyonel bir izgiye ekebilmek iin, iflyerlerindeki istihdam hacmnadayal bir ayrma da gidilebilir. Unn bu alanda, ancak 20 ve daha az sayda ifl-


flsizlik, tm baml statleraltnda alflanlarnkarfllaflabilecekleri sosyo-ekonomikbir risktir.


15/24

i istihdam eden iflletmelerin iflsizlik sigortalarnn uygulama alan dflnda brak-labileceine iliflkin saysal bir standard bulunmaktadr.

flsizlik sigortas yardmna hak kazanabilmek iin, baflka sigorta kollarnda daolduu gibi, nce kiflinin sigortal niteliini kazanmfl olmas ve hukuki dzenle-melerle getirilmifl olan koflullar yerine getirerek, ngrlen yardmlara hak ka-zanmfl olmas gerekir. Bu sigorta kolu tarafndan iflsizliin, nceden beklenilme-yen, kiflinin iradesi dflnda doabilecek bir risk olarak kabul edildiine deinil-miflti. Bu nedenle, kiflinin iflten kendi istei ile ayrlmasya da bir kusuru nede-niyle kartlmasya da ifl ve iflgc bulmakla grevli kurum tarafndan nerileniflin kabul etmemesihalinde, kendisine bu sigorta kolundan yardmda bulunul-maz. Ayrca hemen eklemek gerekir ki grevli kurum tarafndan nerilen iflin;corafi, mesleki ve parasal koflullarnn, sigortalnn son alflt iflindeki koflulla-ra uygun olmas gerekir.

Bu sigorta kolunun ktye kullanlmamas iin, iflsiz kalan sigortalnn baflvu-

rusu nce sorgulanr. Ancak beklemesresi olarak adlandrlan bu srenin ne arafl-trmann salkl biimde tamamlanmasn engelleyecek kadar ksa, ne de iflsiz ki-fliyi g koflullar altnda brakacak kadar uzuntutulmamas gerekir. Bekleme s-resi Yunanistanda 6 gn, rlanda da 3 gn ile 3 hafta arasnda, talyada 7 gn, n-gilterede 3 gndr. Belika, Danimarka, Hollanda, Lksenburg, Portekiz gibi bazlkelerde ise belirlenmifl bir bekleme sresi yoktur. Bu sreler; Almanya, spanyagibi baz lkelerde ise iliflkisinin son bulma nedenine gre deiflebilmektedir (Uy-gulamalara iliflkin saysal veriler; Anda, 1999, s: 169-213; flsizlik Sigortas Konu-sunda, s: 16-21; flsizlik Sigortas Uluslararas, 2000, s: 79-100 yer alan bilgi-lerden derlenmifltir).

flsizlik sigortasndan yararlanabilmek iin sigortalnn, ilgili mevzuat ile ng-rlmfl olan sigortallk sresine ya da prim demelerine iliflkin koflullar yerine ge-tirmifl olmas da aranlr. rnein; bu sigorta kolundan yararlanabilmek iin iflsizkalmadan nce, Trkiyede son 3 yl iinde 600 gn, Lksenburg ve Hollandadason 12 ay iinde 26 hafta, Portekizde son 2 yl iinde 540 gn, ngilterede son 2yl iinde 50 gn, Belikada yafla bal olarak son 10 ayda 78 gn ya da toplam 36ayda 624 gn, Danimarkada en az 12 ay, Almanyada son 3 yl iinde 360 gn, Yu-nanistanda son 14 ayda 125 gn, spanyada son 4 yl iinde 6 ay alflarak primdemifl olma koflulu aranlmaktadr. Baz lkelerde ise, rnein; Fransada en az 6,rlanda da 39 hafta, talyada en az 2 yl sigortal olma koflulu getirilmifltir (Uygula-malara iliflkin saysal veriler; Anda, 1999, s: 169-213; flsizlik Sigortas Konusun-da, s: 16-21; flsizlik Sigortas Uluslararas, 2000, s: 79-100; Aldemir, 2000, s:40-80 yer alan bilgilerden derlenmifltir).

flsizlik yardmnn miktar ile denme sreleri de lkeden lkeye deiflmektedir.Baz lkelerde iflsizlik deneinin miktar, sigortalnn primine lt olan son ka-zancnn belirli bir oran olarak belirlenmekte ve bu oran sigortalnn bakmak zorun-da olduu kiflilerin saylarna gre oaltlmaktadr. rnein; iflsizlik denei, sigor-talnn cretinin Trkiyede % 50, Lksenburgda % 80, Hollandada % 70, Porte-kizde % 65, Belikada % 55-60, Danimarkada % 90, Almanyada %63, Japonyada%60, spanyada % 80, talyada % 20, Msrda %50 oranndadr. Derecelendirilmiflyardmlarn dayal olduu dflnce, yaflllk (emekli) ayl demelerine temel olanyaklaflm ile ayndr. Bulgaristan, ngiltere, Norve, zlanda, Irlanda, Malta gibi bazlkelerde ise derecelendirilmifl deil, tm sigortallar iin asgari cret uygulamalarn-da olduu gibi efl dzeyde, standart(dz) miktarlarda yardmlar ngrlmfltr.

U kararlarnda; iflsizlik sigortas deneinin, sigortalnn primine esas alnan son


flsizlik denei: Bamlstatlerde alflanlarn,kendi iradeleri ya dakusurlar dflnda iflsizkalmalar durumunda,niteliklerine ve yitirdikleriifllerin koflullarna uygunyeni bir ifl bulununcaya dek,kapsam iinde yer aldklarsosyal sigorta kurumutarafndan, yrrlkte olanhukuki dzenlemelererevesinde yaplanparasalnitelikte aylkyardmdr.


16/24

kazancnn % 45inin altnda olmamas ngrlr. Bu tutarlarn, iflsiz kiflinin bakmak-la ykml bulunduu kiflilerin saylarna gre oaltlmas da ilke olarak yine rgttarafndan benimsenmifltir (Uygulamalara iliflkin saysal veriler; Anda, 1999, s: 169-213; flsizlik Sigortas Konusunda, s: 16-21; flsizlik Sigortas Uluslararas, 2000,s: 79-100; Aldemir, 2000, s: 40-8 yer alan bilgilerden derlenmifltir).

flsizlik deneklerinin devam sreleri derecelendirilebilecei gibi, belirli bir s-reye de balanlabilir. Bu sigorta kolundan yaplan yardmlar, ok az saydaki l-kede srekli niteliktedir. zellikle 20. yzyln son eyreinde, sanayileflmifl lke-lerde yeniden yaplandrlan sosyal gvenlik sistemleri ile iflsizlik sigortas kolun-dan salanlan yardmlarn denme sreleri yafl ve sigortallk sresine gre snr-landrlmfltr. Bu balamda iflsizlik deneklerinin verilme sreleri Trkiyede 180-300 gn, Danimarkada 2,57 yl, Almanyada 156-832 gn, Yunanistanda 5-10 ay,spanyada 3-24 ay Fransada 3-45 ay, talyada 180- 360 gn, Hollandada 6 ay-5yl, Portekizde 10-30 ay arasnda deiflmektedir (Uygulamalara iliflkin saysal ve-

riler; Anda, 1999, s: 169-213; flsizlik Sigortas Konusunda, s: 16-21; flsizlik Si-gortas Uluslararas, 2000, s: 79-100; Aldemir, 2000, s: 40-8 yer alan bilgilerdenderlenmifltir).

flsizlik sigortalar uygulamalarndan baflarl sonular alnabilmesi iin yrrlk-teki mevzuat ile ifl iliflkisinin sona erme hallerinin ak ve somut biimde belirlen-mesi, sosyal sigorta kurumlarnn tek at altnda toplanmas, ifl ve iflgc bulmaklagrevli kurum ile sigorta kurumlar arasnda yakn ifllevsel bir iflbirliinin bulunma-s, iflsizlikle savaflm politikalarnda baflarl olunmas gibi ekonomik, hukukive ku-rumsalbalamda baz koflullarn var olmas gerekir.

Sosyal sigortalar, sosyal gvenlik sisteminin primliaracdr. Bir baflka deyiflle,bu sigorta kolundan yararlanmaya hak kazanabilmek iin, mevzuatla ngrlensre boyunca bir iflte alfllp, yine mevzuat hkmlerince ngrlen prim demekoflulun yerine getirilmesi gerekir. Oysa ki, her hangi bir iflte alflmad iin, si-gorta kapsamnda bulunmayan ve bu nedenle prim deyemeyenler ya da sigortakapsam iinde yer almakla birlikte hak edilme koflullarn yerine getiremeyen si-gortallar iflsizlik sigortalar yardmlarndan yoksun kalacaklardr. Bu durumdaki bi-reylerin kurulu sosyal gvenlik sisteminin primsiz bir arac olan sosyal yardmlar-dan ve sosyal hizmetlerden yararlanabilmeleri gerekir.

flsizlik sigortas ve uygulamalar ile ilgili ayrntl bilgi sahibi olmak iin Baflter-zinin (1996)flsizlik Sigortas ve Andan (1999)flsizlik Sigortas adl kitaplarn-dan yararlanabilirsiniz.

fl Hukuku Kurallarnn flsizlikle Savaflm Ynnde Yaplandrlmasfl Hukukunun kurallar, ifl iliflkileri ve alflma yaflamn dzenler. Ancak hukukkurallarnn, bir lkede izlenilen politikalar uygulamaya koyabilme dorultusun-da bir ara nitelii de tafldna daha nce deinilmiflti. Bu balamda, fl Huku-kunun kurallar, iflsizlikle savaflm politikalarnn bir arac olarak da ifllev grr.Bu nedenle alflma iliflkilerini dzenleyen kurallar, iflsizlie yol aan nedenlergz nnde tutularak hazrlanr. Acaba fl Hukukunun hangi kurallar, iflsizliklesavaflm politikalar erevesinde nasl yaplandrlr?


K T A P

Hukuk kurallar, iflsizliekarfl korunmay ngrensosyal politikalarnn biraracdr.


17/24

fl liflkisinin Kurulmasocukluk ve genlik dnemleri; insannfiziksel, meslekive sosyalynden geliflme-sinin henz tamamlanmad yaflam evreleridir. alflma yaflamna erken yafllardagirmesi, bireyin temel ve mesleki eitim hizmetlerinden gereince yararlanabilme-sini engeller. Bu nedenle, bir lkede zorunlu eitim aflamasnn tamamlandyafl, ayn zamanda o lkedeki asgari alfltrlma yafln da gsterir. Daha nce dedeinildii gibi, sanayinin geliflimi kalifiye iflgc kullanmn zorunlu klmaktadr.Uzun bir aktif yaflam beklentisi olan ocuklarn ve genlerin erken yafllarda alfl-ma yaflamna girmeleri, salt fiziksel ve dflnsel geliflimelerini salkl olarak ta-mamlayabilmelerini engellemekle kalmaz, ayn zamanda onlarn ekonomik yn-den verimliliklerini de azaltr. Bu nedenler, zorunlu eitim sresinin uzatlmas vebununla dorudan balantl olarak da asgari alfltrlma yaflnn ykseltilmesi do-rultusundaki geliflmelere rasyonel bir boyut kazandrr. Gnmzde sosyal politi-kalarn uluslararas kaynaklar asgari alfltrlma yafln, evrensel balamda 14 ola-

rak ngrmektedir. zellikle geliflmifl lkelerde, bu yafl snr daha da yksek tut-maktadr. rnein; UNESCOnun verilerine gre, zorunlu eitim sresi 28 lkede9, 38 lkede 10, 9 lkede 11 ve 7 lkede 12 yldr. Byle bir yaklaflmn, zelliklegen nfus oran yksek lkelerde, gelecekte karfllafllabilecek yapsal ya da tek-nolojik kkenli iflsizlik sorunu ile savaflmda olumlu bir katks olur. Ulusal mevzu-atlarla belirlenen asgari alfltrlma yaflnn altnda bulunan kifliler, hibir stat al-tnda alfltrlamaz. Hukuki dzenlemelerle, bu kiflilerin bir ifl iliflkisinin taraf ola-bilmeleri engellenir.

fl liflkisinin DzenlenmesiUzun tutulmufl alflma sreleri, iflletmelerde yeni iflgcne duyulacak gereksinimi

azaltr. flyerlerinde iflilerin uzun sreli alfltrlmalarn ngren dzenlemeler, is-tihdam kapasitesini oaltmann bir seenei olarak grlerek yelenebilir. Bu ko-flullar altnda oluflan bir ortamn iflsiz saylarnn oalmasna yol aabilecei ak-tr. Bu nedenlefazla sreli alflmalarn baz koflullara bal klnarak snrlandrl-mas, salt iflgc sal ve gvenlii ynnden deil, istihdam olanaklarnn genifl-letilmesi ynnden de nem taflr.

Yrrle konulacak hukuki dzenlemelerle fazla sreli alflmalarn; alflacakkiflinin istei ile normal sreli alflmalardan daha yksek bir cret karfllnda, ku-rumsal denetimin izin ve bildirim koflullarna bal tutularak yaplabilmesi, fazlasreli alflmalara gnlk, aylk, yllk st snrlarn getirilmesi, fazla sreli alflmayaplabilme nedenlerinin belirlenmesi, zellikle yapsalnitelikli iflsizlikle savaflmpolitikalarna katk salar. fl iliflkisinin ifl sreleri bakmndan dzenlenmesi bu ne-

denle iflsizlikle savaflm politikalar asndan nem taflr.

fl liflkisinin Son BulmasBir ifl iliflkisi doar, yaflanrve son bulur. flveren bir ifl iliflkisini diledii zamansonlandrabilir. Ancak, iflverenin bu tasarrufunun haklve geerlibir nedene da-yanmas gerekir. Aksi halde, yrrlkteki mevzuat hkmleri ile belirlenmifl olancezai bir yaptrmn iflverene uygulanmas kanlmaz olur. Bu yzden de iflvereninifl iliflkisini sona erdirme yetkisi, hukuki dzenlemelerle snrlandrlr. Byle biryaklaflm, hi kuflkusuz iflsizlikle savaflm politikalar ynnden nem taflr. nk,iflveren; ksa sreli ekonomik bir daralma dnemindegiderlerini azaltabilmek,sendikasz bir alflma dzeni kurabilmekya da baz tazminatlardan kaabilmek



18/24

gibi hakl saylamayacak nedenlerle ifli ile arasndaki ifl iliflkisine son verebilirler.Bu balamda duygusal nedenler de rol oynayabilir. Eer iflverenlerin ifl iliflkisineson verme haklar snrlandrlmayacak olursa, eflitli alanlarda yaflanlacak olum-suzluklarn yan sra, zellikle arave konjonktreltrde iflsizlie yol alabilecek-tir. fl iliflkisinini sona erdirmenin hakl ve geerli nedenlerinin neler olaca, eeryrrlkteki mevzuat hkmleri ile ak ve rasyonel biimde belirlenecek olursa,ifl gvencesinin iflsizlie yol aabilecei kayglar da nlenir.

Ayrca bu hukuk kurallar; yaygn bir denetim ve etkin bir yarg sreci ereve-sinde, mevzuat hkmlerine uymamalar durumunda iflverenlere, caydrc nitelik-te haksz iflten kartma tazminatlarn da ngrr. Bu hukuki dzenlemeler,Unn 1982 ylnda kabul ettii ve Trkiyenin de onaylad 158 sayl stihda-mn (iflveren tarafndan) Sona Ermesi (erdirilmesi) Szleflmesi ile getirilmifl olanstandartlarn kapsam ve ieriine de uygundur.

Bir baflka ynden; fl iliflkisine son verilen bir kiflinin, ksa sre iinde kendisi-

ne uygun yeni bir ifl bulabilmesi kolay deildir. zellikle iflsizlik sorununun yafla-nld ortam ya da dnemlerde bu glk daha da oalr. Bu nedenle iflveren ta-rafndan ifl iliflkisinin son bulacann ifliye belirli bir sre nce bildirilmesi, bu bil-dirimin ardndan ifliye yeni bir ifl bulabilmesi iin cretli nitelikte izinlerin veril-mesi, iflsiz kalma sresini ksaltabilir. fl Hukukundakifeshi ihbar, feshi ihbar bil-dirimi, feshi ihbar nelleri, ifl arama izinleri ile ilgili dzenlemeler zellikle ara,mevsimlikve konjonktrelnitelikte iflsizliin nlenebilmesi ynnden nem taflr.

flsizlik sorunu ile yaflllk sigortalarndan yararlanma koflullar arasnda da biriliflki kurulabilir. Sosyal gvenlik sitemleri, hi kuflkusuz uygulandklar lkelerinzelliklerini ve koflullarn yanstr. Bu yzden de yaflllk sigortasndan yararlana-bilme koflullar lkeden lkeye deiflebilir. Ancak, eer bir lkede yaflllk ayln-dan yararlanabilme koflullar ok ar tutulmufl ise, bir gelir gvencesine sahip ola-bilmek isteiyle bireyler, bu koflullar yerine getirmek iin alflma yaflamnda uzunsrelerle yer almak zorunda kalacaklardr. Oysa ki, iflsizlik oranlar yksek lkeler-de, yaflllk sigortalarndan yararlanma koflullarnn ar olmas, zellikle iflsizlik so-runundan etkilenen genlerin istihdam edilebilmelerini glefltirir. lkemizde za-man zaman ynelinenyaflllk sigortasndan yararlanmaya da emeklilik yaflnnindirilmesineiliflkin uygulamalar da byle bir gerekeye dayandrlmaktadr.

fl liflkileri ve Yaflamnda Esnekleflmenceleri alflma srelerinin, iflinin ve iflverenin koflullarna gre deiflken biim-de dzenlenebilmesi olarak tanmlanan esnekleflme, daha sonra tmifl iliflkileri veyaflamn kapsayan bir boyut kazanmfltr. Bu nedenle de konuya yukardaki bafl-

lk altnda yer verilmemifltir. fl srelerinde esnekleflmeye ise, ifl srelerinin ifllene-cei bir sonraki nite metninde yer verilecektir.

Hem iflverenlerin ve hem de uygulanan lkelere zg ortamlarda iflilerin ko-flullarna uygun dflmesi, esnek alflmalarn giderek yaygnlaflmasna yol amfltr.Bu ynde uygulamalar ise, alflma yaflamnn alfllagelmifl, bilinen formlarnauy-mad iin, atipikolarak nitelendirilenyeniistihdam biimlerini (trlerini) be-raberinde taflmfltr. fl iliflkileri ve yaflamndaki esnekleflmeyi ifade eden esnek a-lflma, daha sonralar hukuki dzenlemelere de konu olmufl ve bylece esnek a-lflma iliflkileriolarak adlandrlan yeni bir yaklaflm domufltur. Baz trlerine e-flitli lkelerde nceki dnemlerde rastlansa da, atipik alflma biimleri 2. DnyaSavaflndan sonra ve zellikle de sanayileflmifl lkelerde iflsizlik sorununun z-


Esnek alflma: alflmayaflamn dzenleyen yerleflikbuyurucu hukuk normlarnnyumuflatlarak, ifliliflkilerininbireysellefltirilmesi

Atipik istihdam biimleri: fliliflkileri ve yaflamnn eflitlialanlarda esneklefltirildiialflma trleri


19/24

mne yardmc olan bir uygulama arac olarak grlerek, 1970li yllarda zelliklehizmet kesiminde yaygnlaflmaya bafllamfltr.

Esnekleflmenin istihdam oaltc etkisi, alflma yaflamnda esnekleflmeye yolaan nedenlerden birisidir. Esnekleflme ile iflverenler; uluslararas piyasa koflullar-na daha hzl uyup, rettiklerini daha uygun fiyatlarla sunarak bu pazarlardan da-ha byk bir pay alabilmektedir. flletmeleri aracl ile ulusal ekonomiye aktar-lan bu zenginlik ise son balamda hem iflverenlerin hem de devletin daha ok is-tihdam yaratacak yatrmlar yapabilmesini kolaylafltrmaktadr. Konunun tartfllabi-lir ynleri bulunmakla birlikte, ifl iliflkileri ve yaflamnda esnekleflmenin istihdamolanaklarn oaltaca genelde kabul grmekte ve bu yaklaflmlarn devletler ta-rafndan benimsenmesi ile sosyal politikalara da bu ynde ifllerlik kazandrlmak-tadr. Esneklik, zellikle iflveren kesimi tarafndan rekabet gcn belirleyen biretken olarak kabul etmektedir (Europe at work, http://www.cbi.org.uk). Ancak,alflma yaflamnda esnekleflmenin hem alfltranlar, hem sendikalar ve hem de

toplumsal ynden taflyabilecei sakncalar da vard. Bunlarn gzard edilmemesigerekir. Bu nedenle, esnek ifl iliflkileri ve yaflamn dzenleyen hukuk kurallarnn,nceden kestirilebilecek olumsuzluklar engelleyici yn ve biimde yaplandrl-mas byk nem taflr.

4. Trkiyenin nufus artfl oran ne kadardr? Bu oran, AB lkeleri ortalamas ile karfllafl-trldnda nasl bir zellikle karfllafllr?

5. flsizlik oranlarnn, eitim ve retim dzeyi ykseldike oalmas nasl aklanabilir?6. flsizlik sigortalarnn, tarm kesiminde uygulanabilmesi neden ok zordur?


SIRA S ZDE


20/24

zetSosyal politikalarn, iflsizlikle savaflm politikalar

iindeki yeri ve ifllevi nedir? Ekonomi politikalar ile birlikte ve uyumlu biimde

srdrlmesi gereken sosyal politikalar, sorunun

sosyal sakncalarn nleyebilecei gibi, zmne

de kmsenemeyecek katklar salar.

flsizlik; bireysel ve toplumsal ynden hangi olum-

suzluklar beraberinde taflr?

Gelir salayabilecekleri bir iflte alflmalar, bireyle-

rin fiziksel ve sosyal ynden var olabilmelerinin n

kofluludur.

flsizler, ulusal gelirin oluflumuna katkda bulunma-

dan, blflmne ortak olurlar.

flsizlik; kaytdfl isihdam ve yeralt ekonomisini

besler, endstri iliflkileri ve sosyal gvenlik sistem-

lerini ypratr, alflma koflullarnn arlaflmasna

yol aar, engellilerin istihdamn engeller.

flsizlie karfl korumay ngren sosyal politikala-

rn dayanaklar nelerdir? Sosyal politikalarn uluslararas kaynaklar; devlet-

leri, vatandafllarn iflsizlie karfl korumakla ykm-

l grr. Bu alandaki grevleri, sosyal hukuk dev-

leti niteliini kazanabilmelerinin de bir gereidir.

flsizlie karfl istihdam politikalarnn hangi ara-

lardan yararlanlr?

Nfus Politikalar, Tarm Politikalar, Yeni Bilgi ve

Beceriler Kazandrma Programlar,.fl Bulma Hiz-

metleri, fl Yaratma Politikalar, Bamsz alflma-

ya Ynlendirme, flsizlik sigortalar, fl Hukuku

Kurallarnn flsizlikle Savaflm Ynnde Yaplan-

drlmas, fl liflkileri ve Yaflamnda Esnekleflme.

122 Sosyal Politika

1

A M A

2A M A

3

A M A

4A M A


21/24

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi, ifl arayanlar ile iflgc gerek-sinimi duyanlarn biraraya gelebilmelerini glefltiren et-

kenlerden biri deildir?

a. alflma koflullarndaki farkllklar

b. flgc gereksinimlerindeki farkllklar

c. Gelir dzeylerindeki farkllklar

d. Saysal okluklar

e. Corafi danklklar

2. fl piyasasnda araclk hizmetleri hangi dnemde veril-meye bafllanmfltr?

a. Sanayi Devriminin ardndan

b. Yzylmzn bafllarnda

c. 1. Dnya Savaflndan sonrad. 1929 Ekonomik Bunalmnn ardndan

e. 2. Dnya Savaflnn ardndan

3. alflma yaflamnda esnekleflme, nce hangi alanndabafllad?

a. flyeri

b. alflma sresi

c. cret

d. fl iliflkisinin kurulmas

e. Sosyal sigorta

4. Afladakilerden hangisi bir Sosyal Gvenlik Sistemininprimli aracdr?

a. Sosyal yardmlar

b. Sosyal sigortalar

c. Sosyal hizmetler

d. Sosyal sbvansiyonlar

e. Sosyal koruma

5. flsizlik sigortalarnn hangi ifllerde uygulanabilmesigtr?

a. Sanayi

b. Hizmet

c. Ar ve tehlikeli

d. Tarm

e. Srekli

6. U kararlar, iflsizlik sigortas deneinn, sigortalnnprimine esas alnan son kazancnn en azyzde kann

altnda olamayacan ngrr?

a. 25inin

b. 40nn

c. 45inin

d. 50sinin

e. 65inin

7. flsizlie karfl koruma, hangi ilkenin bir gereidir?a. Sosyal adalet ilkesinin

b. Hukuk devleti ilkesinin

c. Adil refah ilkesinin

d. Tarafsz devlet ilkesinin

e. Sosyal devlet ilkesinin

8. flsizlik sigortalar, iflsizlii hangi nitelikte bir risk olarakkabul eder?

a. Sosyal - Mesleki

b. Mesleki - Ekonomik

c. Fiziksel - Mesleki

d. Ekonomik - Fiziksel

e. Sosyo - Ekonomik

9. Afladakilerden hangisi iflsizlik sigortasndan yarar-lanabilmenin bir koflulu deildir?

a. flsiz kalma nedeni

b. fl nerisinin reddi

c. Hak edilme koflullarnn yerine getirilmesi

d. Bekleme sresinin tamamlanmas

e. Kalifyelik zellii

10.Afladakilerden hangisi, ifl bulabilmenin kolaylafltrl-mas dorultusunda ifllevi olan hukuki bir dzenlemedir?

a. Feshi ihbar nelleri

b. Kdem tazminat

c. Bildirimsiz fesih

d. Deneme sresie. Fazla sreli alflmalar



22/24

Yaflamn inden

flsizi eitip alanafl-Kurdan 300 dolarTrkiye fl Kurumu, iflsizlerin mesleki eitim alarakifle yerlefltirilmesi iin ifli alana 300 dolar projesi

yrtyor. fl-Kura kaytl iflsizi meslek sahibi yapp,ifle alan flirket ifli baflna 300 dolar destek grecek. fl-Kur Genel Mdr Necdet Kenar, Hedefimiz 2004sonuna kadar 32 bin iflsize mesleki eitim dedi.

fl-Kur eitim desteinde hangi giderleri dyor? Personel cretleri ve dari giderler.

Kira, elektrik ve su giderleri.

Dayanksz tketim mallar ve tketim maddesi giderleri.

Katlmclarn (iflsizlerin) ulaflm giderleri.

Katlmclara yaplacak zaruri demeler (Eitim sresin-

ce gda, konaklama giderlerini karfllamak iin her fiili ei-

tim gn iin net bir gnlk asgari cret miktarnda eiti-me katlanlara yaplacak demeler).

Bu forml zordaki flirketi rahatlatr Trkiye fl Kurumu flgc Yerlefltirme Dairesi Baflkan

Bayram Akbafl, kaytl iflsizi alana 300 dolarlk eitim des-

tei evevesinde 2002 ylnda 47 projeyi onayladklarn

ve bunlarn da 2 bin 512 kifliyi kapsadn aklad. 2003

itibariyle de teklifleri deerlendirmeye devam ettiklerni

syleyen Akbafl flunlar syledi: fiu ana kadar proje say-

s 70e kt.

Deerlendirme aflamasndaki dosyalarla birlikte 100 dos-

ya olufltu. Bunlar da 6 bin iflsizi kapsyor. Dosyalarda arlkdorudan iflyelerinde olufltu. Bu destein sadece iflsize deil

zordaki iflyerine de nemli yarar olduunu dflnyoruz.

fle gre adam sorununu zmeye alflan Trkiye fl

Kurumu (fl-Kur), kendisinde kaytl iflsizlere mesleki ei-

tim verip ifle alacak iflyerlerine ve nerdii mesleki eitim-

le yzde 50 istihdam garantiliyen zel eitim kurumlarna

22.2 milyon dolarlk eitim destei yapacak. Dnya Ban-

kasnn zellefltirme sosyal Destek Projesi (SDP) kapsa-

mnda zellefltirme nedeniyle iflsiz kalanlara ifl salamak

iin verdii destekten ayrlan kaynakla genel iflsizlik soru-

nunun zmne de katk salanacak.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl Bulma

ve flgc Salama Hizmetleri bafll altnda veri-

len bilgilerden yararlann.

2. a Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl Bulma



3. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl liflkile-

ri ve Yaflamnda Esnekleflme bafll altnda veri-


4. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl Bulma



5. d Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, flsizlik

Sigortalar bafll altnda verilen bilgilerdenyararlann.

6. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, flsizlik

Sigortalar bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.

7. e Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, flsizlie

Karfli Korunmay ngren Sosyal Politikalarn

Dayanaklar bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.

8. e Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, flsizlik


yararlann.9. e Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, flsizlik


yararlann.

10. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, fl Huku-

ku Kurallarnn flsizlikle Savaflm Ynnde Ya-

plandrlmas bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.

124 Sosyal Politika

[email protected] Pazar, 16 fiubat 2003


23/24

Baflvurabileceiniz KaynaklarEkin, N. (1997). Krresel Bilgi anda Eitim-Verimlilik

stihdam. stanbul: Ticaret Odas Yaynlar.

Erdut, Z. (1998). Rekabetin flgc Piyasasna Etkisi.An-

kara: Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu flve-

renleri Sendikas Yaynlar.

Gndoan, N. (2001). Gen flsizlii. Eskiflehir: Anadolu

niversitesi BF. Yaynlar.

Grsel, S. ve Ulusoy, V. (1999). Trkiyede flsizlik ve stih-

dam. stanbul: YKY Yaynlar.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

zlenilen sosyal politikalarla iflsizlik sorunu zlemez.Ancak, sorunun sosyal ynden sakncalar nlenmeye

alfllr.

Sra Sizde 2

flsizlik sorunu eer kronikleflirse, iflsizlik sigortas primle-

ri azalrken, sigorta denekleri oalacak ve sosyal sigor-

ta kurumunun finansman dengesi bozulacaktr.

Sra Sizde 3

Kaytdfl ekonominin oalfl, alflanlar arasndaki daya-

nflma duygusunu azaltp, rgtlenebilme olanaklarn en-gelleyecektir. Bu durum, sendikalarn glerini yitirmele-

rine ve endstri iliflkileri sistemi iinde etkin biimde yer

alabilmelerini glefltirecektir.

Sra Sizde 4

Trkiye, Avrupada nfusu en hzl oalan lkedir. Nfus

deifliminde AB ortalamas % -0.1 dir. Trkiyede yllk n-

fus oalma hz % 1.2 dir. lkemizde doum oran, %

21.0 dr. Bunlar, aday lkelerde dahil tm AB lkeleri iin-

deki en yksek oranlardr.

Sra Sizde 5Bu durum kanmzca, kurulu eitim ve retim sistemi ile

iflleyiflindeki aksaklklar dorular.

Sra Sizde 6

Tarm kesiminde alflanlarn byk blm kk ifti

aileleridir. alflanlar hem iflveren ve hem de ifli niteliini

birlikte taflrlar. Yln ve hatta gnlerin belirli dnemlerin-

de alfllp, belirli dnemlerinde alfllmaz. Sigorta prim-

lerine lt olan cretler, tarm kesiminde bazen parasal

deil ayni nitelik de taflyabilir.

Okuma Paras

Dnyann te Biri fl Aryor...

Uluslararas alflma rgtne (ILO) gre, dnyadaki ifl-

gcnn te biri ya iflsiz ya da eksik istihdam ediliyor.

nmzdeki 10 ylda ise 500 milyon kifliye ifl gerekiyor.

ILO tarafndan yaynlanan Dnya stihdam Raporu 2001e

gre, kresel istihdamda, hala derin boflluklar bulunuyor.

Rapora grefl tm dnyadaki iflgcnn te biri ya da 3

milyar kifli, ya ak iflsiz durumunda ya da ek ifl arama ve-

ya ailesini geindirecek gelirden daha azna alflma anla-mnda eksik istihdam koflullarnda bulunuyor. ILO tah-

minlerine gre, 2000 yl sonunda ak iflsizlik oran yak-

laflk 160 milyon ve bu rakam, 1998 ylnda, Asyada pat-

lak veren mali kriz ncesindeki rakamn, 20 milyon ze-

rinde. Geliflmekte olan lkelerde ok sayda yoksul insan

kk gelirleriyle kt kanaat gecinmeye alflrken, elve-

riflsiz ve salksz alflma koflullaryla ifl gvencesinin ol-

mamasna da katlanmak zorunda. ILO raporunda, dnya

iflgc piyasndaki glklere karfln, kresel istihdamda

iyiflleflme salamak iin koflullarn, bugn, yakn gemifl-

tekine gre daha elveriflli durunda bulduu belirtiliyor.Ancak raporda, uzun dnem dikkate alndnda, tek ba-

flna ekonomik bymenin 2010 ylnda iflgcne yeni ka-

tlacak iin 500 milyon yeni ifl yaratmasnn ve bu yolla,

bugnk iflsizlik dzeyine yar yarya azaltlmasnn pek

mmkn olmad ifade ediliyor. Raporda, dnya iflgc

piyasasndaki hedeflerin tutturulmas iin, iflgc piyasa-

sna iliflkin temel sorunlara ok daha fazla eilmek, ay-

rmcl aflmak ve istihdam, izlenen ekonomik politikala-

rn daha merkezi bir hedefi konumuna getirmek gerekti-

i belirtiliyor.

Blgesel EilimlerRapora gre, ABD ve sanayileflmifl lkelerde, giderek da-

ha ok sayda kifli ifl bulabilirken, iflsizlik Latin Amerika

ve Karayiplerde artyor. Orta ve Dou Avrupa, Orta Do-

u, Kuzey Afrika ve Sahra Gneyi Afrika lkelerindeki ifl -

sizlik yksek dzeyini korurken, inde, gitgide daha ok

ortaya kyor. Raporda, Pakistanda, son dnemdeki iyi-

leflmelere karfln, ak iflsizliin artmakta olduu ve srp

giden ekonomik durgunluk yznden, son 10 ylda 20

milyon insann yoksulluk snrnn altna dflt belirtili-

yor. inde, devletin elindeki iflletmelerin yeniden yap-

landrlmasnn srd kaydedilen raporda, 1990larnbaflnda, kamu iflletmelerinin lkedeki istihdamn yzde



24/24

16sn salad, bu orann bugn yzde 13e indii ifade

ediliyor. Buna karfln, zel sektrde istihdamn 1990 yln-

da toplam istihdam iindeki paynn yzde 1 olduu, bu

payn 1998de yzde 5e kt ifade edilen raporda, bu

lkedeki resmi iflsizlik orannn yzde 3.1 olarak aklan-

d, ancak, kentsel iflsizlik iin dzeltilmifl rakamn,

1999da yzde 9.5 olduu vurgulanyor. Kuzey Afrika ve

Orta Douda iflsizliin hala zor bir sorun olduununa ifla-

ret edilen raporda, 1990larn sonu itibariyle iflsizliin Ce-

zayirde yzde 29, Lbnanda yzde 9, Fasda yzde 22 ve

Msrda yzde 8 olduu tahmin ediliyor. Raporda, Latin

Amerikada yzde 9 ile 10 arasndaki ortalama iflsizlik

oranlarnn, 1990larn ikinci yarsnda da srd, Kara-

yip lkelerinde ise iki haneli yksek enflasyon rakamlar-

nn, artk kural haline geldii ifade ediliyor.

fl Bulma Amacyla G Artyor

Raporda, kendi hesabna alflanlarn saysnn, gelenek-

sel istihdam kapsamna girenlerden daha hzl biimde ar-

t, bununla birlikte, bu konumdakilerin, toplam istih-

dam iindeki paynn, yzde 12 gibi dflk bir rakamda

kald belirtiliyor. ABDde kendi hesabna alflanlarn

paynn yzde 7 iken, ayn payn talyada yzde 23, Tr-

kiye ve Korede yzde 25, Meskikada da yzde 26 oldu-

u bildirilen raporda, yar zamanl ifllerin toplam istihdam

iindeki paynn, 1990-1999 arasnda AB yesi lkelerde,

yzde 13ten 16ya kt kaydediliyor. Raporda, ifl bulma

amacyla gn de arttna iflaret edilerek, bu olgunun,

ileri teknoloji iflileri asndan genellikle olumlu sonular

salad, ancak yasa dfl yollardan ya da kaak olarak

baflka lkelere gidenler iin, ou kez trajik sonulara yol

at da ifade ediliyor.

Anadolu Ajans, 26 Ocak 2002

126 Sosyal Politika

sosyal politika unite06

Documents