sosyal politika unite01

8/4/2019 Sosyal Politika unite01

1/18

Sosyal Politika dersinin ilk nitesinde sizlere, bu bilim dalna iliflkin genel bilgilerverilecektir.

nce konunun daha iyi anlafllmasna yardmc olabilecek temel kavramlaraklanacak, ardndan Sosyal Politikann kapsam ve konular tarihsel bir sreerevesinde ele alnarak ifllenecektir. Daha sonra bu bilim dalna zg bir tanmverilerek Sosyal Politikann akademik kimlii zerinde durularak, SosyalPolitikaya nem kazandran zellikler vurgulanacaktr.

Bu nitede size verilen bilgileri iyi renmenizin, sonraki nitelerde sizeaktarlacak olan bilgileri daha iyi kavrayabilmeniz ynnden ayr bir nemtafldn unutmayn.

Bu niteyi alfltktan sonra afladaki sorular yantlayabileceksiniz:Sosyal Politika bilim daln neden tanmlamak gerekir? Sosyal Politika bilim

daln tanmlamak neden gtr?Devletler ilk kez hangi dnemde, hangi yn ve biimde sosyal nitelikli politi-kalar izlemeye bafllamfltr?Sosyal politikalarn kapsam ve konular gnmze dek sregelen dnemiinde neden ve nasl deiflmifltir?Sosyal Politika bilim dal nasl tanmlanabilir?Sosyal Politika bilim dal ile kurulu ekonomik ve siyasal dzen arasnda biriliflki kurulabilir mi? Bu bilim dalnn akademik temelleri kimler tarafndan,hangi lkede atlmfltr?Yafladmz dnemde Sosyal Politika bilim dalna nem kazandran zel-likler nelerdir?

1

Sosyal PolitikaBilim Dal 1


2/18

Sosyal Pol i t ika2

Sosyal Politika Bilim Dalnn nemi

Ekonomik faaliyetlerde bulunmak, hi bir zaman son

balamda toplumsal yaflamn amac deil, olsa olsa

daha yksek hmaniter hedeflere ulaflabilmek do-

rultusunda ancak bir ara olabilir. Buna karfln dev-

let ve sosyal adalet toplumsal yaflamn en yksek ve

en ileri hedeflerini oluflturur. Bunun iindir ki Sosyal

Politika, bamsz bir bilim dal olarak iktisat politi-

kalarnn yannda yer almakla kalmayp, tafld

nem nedeniyle bu politikalarn zerinde bir konu-

ma sahip bulunmaktadr.

Yukardaki metin Gerhard Kesslerin timai Siyaset (1945, s:7)

adl kitabndan alnarak, gen kuflaklar tarafndan daha kolay

anlafllabilmesi iin yalnlafltrlarak gncellefltirilmifltir.

indekiler

SOSYAL POLTKA BLM DALINA LfiKN GENEL BLGLER

Terminoloji

Sosyal Politikann Kapsam

Sosyal Politikann Konular

Sosyal Politikann Tanm

SOSYAL POLTKA BLM DALININ AKADEMK TEMELLER

SOSYAL POLTKA BLM DALININ NEM

Sosyal Politikalara Konu Olan Kesimlerin Saysal okluu

Sosyal Politikalara Konu Olan Kesimlerin Nitelii

Sosyal Politikalarn Geliflmifllik Dzeyinin, Sosyal Hukuk Devleti

lkesinin Bir Gstergesi Olmas

Anahtar Kavramlar

Baml alflma

Esirgeme (bakm ve gzetim)

Sosyal Koruma

Sosyal Bilim Dal

Sanayi Devrimi

Sosyal Politika

Ord.Prof.Dr. Gerhard KESSLER(1883 - 1963)


3/18

SOSYAL POLTKA BLM DALINA LfiKN GENELBLGLER

Sosyal Politikay ve konularn iyi kavrayabilmek iin, nce bu bilim daln tanm-lamak gerekir. Yaplacak tanm, Sosyal Politika ile evresindeki benzer ya da or-tak konular olan baflka sosyal bilim dallar arasndaki farkllklarn daha iyi alg-lanmasna yardmc olacaktr.

TerminolojiYaln bir anlatmla Sosyal Politika; sosyalnitelikli politikalarkonu alan bir bilimdaldr. Gnlk konuflma ve yaz dilinde organize insan topluluu, baflka bir deyifl-le toplum ile ilgili, iliflkili olan her fleysosyalszc ile ifade edilir. Dier bir yn-den Latincede kent devletleri iin polis, devlete ait ifller iin depolitikaszcklerikullanlr. Bat dillerindepolitikaszc daha ok bir toplumun yararna yaplanifllerolarak anlam kazanmaktadr (Tuna ve Yalntafl, 1981, s: 21). Politika ya da

Arapa kkenli siyasetszc szlklerde, kamu kurum ve kurulufllarnca belir-li bir amaca ulafllmak zere izlenilen yol, yollar ya da devlet iliflkilerinin dzen-

lemesi ve yrtlmesiolarak aklanmaktadr. Bu erevedepolitikaszc ile l-ke, devlet ve insan ynetimi anlatlmak istenilir (Kfllal, 2001, s: 3).

Eer sosyalve politikaszcklerinin karfllklar bir araya getirilecek olursa,

devletin baz toplumsal hedeflere ulaflabilmek iin ald kararlar ile bu karar-lar dorultusunda srdrd uygulamalarnsosyal politikalar kapsamndayer alaca sylenebilir. Bu erevede de Sosyal Politikann sosyal nitelikli tmpolitikalar konu alan bir bilim dal olduunu, bireylerin salklarndan eitimle-rine, gvenliklerinden hak ve zgrlklerine dek uzanan snrlar ok genifl biralflma alannn bulunduunu dflnebiliriz. Ancak, sosyal politikalarn yaz vekonuflma dilindeki alglanfln yanstan bu ifade, Sosyal Politikann bir bilim da-l olarak tanmlanabilmesinde ok genelkalr. Bu bilim dalnn konularn veyaklaflmlarn ortaya daha iyi koyabilmek iin yukardaki ifadenin daraltlarakzellefltirilmesi gerekir.

Bir baflka ynden; Sosyal Politikann tanmn oluflturan kavramlar ve kavram-lara yklenen anlamlar tarihsel bir sre iinde sreklive kklbiimde deiflmifl-tir. Bu yzden Sosyal Politikann tanm doup, gelifltii ortam ve koflullarn izle-rini de taflr.

Yukardaki nedenlerle bu bilim dalnn niteliklerini eksiksiz olarak yanstabile-cek, her dnemde geerli bir tanm yapabilmek gtr.

Devletlerin sosyalnitelikli politikalar izlemeye bafllad ya da Sosyal Politikabilim dalnn doup gelifltii dnemlere gidilecek olursa, Sosyal Politikann tan-mn byk lde biimlendiren sosyalve politikaszcklerinin gnmze g-re ok daha daranlamlar tafld grlr.

fiyle ki, 18. yzyl sonlarnda ngilterede bafllayan, nce Bat Avrupa, dahasonra da ABD, Rusya, Japonya gibi baz Dnya lkelerinde yaflanlan Sanayi Dev-riminin kendine zg koflullar, sosyal tarihin daha nceki dnemlerinde rastla-

nite 1 - Sosyal Pol i t ika Bi l im Dal 3

Sosyal politika: Sosyalnitelikli politikalarkonualan bir bilim daldr.

POLTKA

belirli hedeflere ulaflabilmek iin (devlet

tarafndan) izlenilen yol, yollar ya da

alnan kamusal kararlar ve uygulamalar.

SOSYAL

Topluma iliflkin, toplumla ilgili

Sosyalve politikaszcklerinin szlklerdekianlamlar Sosyal Politikabilim daln doru olarakifade edebilmede yetersizkalr. Bu yzden SosyalPolitika iin daha zel birtanm aranlmaldr.

Sosyal Politika bilim dalnntanmn oluflturankavramlarn anlamlar,tarihsel bir sre iindesreklive kklbiimdedeiflmifltir. Bu nedenle debu bilim dalnn niteliklerinieksiksiz olarakyanstabilecek, her dnemdegeerli bir tanm yapabilmekgtr.


4/18

nlmayan yeni bir ifl iliflkisi ve stats oluflturmufltur. fliolarak nitelendirilen bukiflilerin saylar sanayinin ilerleyip, yaygnlaflmasyla birlikte giderek oalmfltr.Bylece, Sanayi Devrimini yaflayan ve sanayileflen lkelerde, dokusunu fabrika-larda alflanlarn, fabrikalarda alflabilmek iin ifl arayanlarn ve bunlarn aile ye-lerinin oluflturduu yeni bir toplumsal kesim, farkl bir sylemle snfdomufltur.

Sanayi Devrimine dek sregiden dnem iinde varolan ifl iliflkileri ve statleri ile ifli s-nfnn kkleri, sosyal politikalarn tarihsel geliflimlerinin ele alnarak ifllenecei bu kita-bn 3. nite metninde ayrntl olarak aklanacaktr.

Ne var ki Sanayi Devriminin, yaflanld dnemde geerli klasik liberaleko-nomi felsefesi ile hukuki eflitlikve szleflme serbestisine dayal hukuk dzeni n-ce alflma, daha sonra da yaflam koflullarnn giderek arlaflmasna yol amfltr.Yaflanlan olumsuzluklar, toplumlarn baflka kesimlerine de yansyarak byk al-

kantlar beraberinde taflmfltr.

Bylece sanayileflen lkelerde devletler, iflikesiminin ifl iliflkileri ve yafla-

mnn korunmas amacyla kararlar almaya ve bu kararlar yrrle konulan hu-

kuk kurallar aracl ile uygulamaya ynelmifllerdir. nceleri kadn ve ocuk, da-

ha sonra da yetiflkin erkek iflilerin ifl iliflkileri ile yaflamnda zelolarak korunma-

sn ngren ilkelerle bu ynde bafllatlan uygulamalar, yeni bir alflma alan

oluflturarak Sosyal Politikaolarak adlandrlacak bir sosyal bilim dalnn da do-

masna yol amfltr. Bu dnemde Sosyal Politika; devletin, ifli stats altnda a-lflanlar ifl iliflkileri ve yaflamnda, kt niyetli olabilecei varsaylan fabrika sa-

hiplerine ya da olumsuz alflma koflullarna karfl koruyabilmek amac dorultu-

sunda benimsemifl olduu ilkeleri, bu erevede ald kararlar ve srdrd

uygulamalarkonu alan bir bilim dal olarak tanmlanmfltr.

Sanayi Devrimi ile bu devrimin kendine zg koflullar da daha sonra, yine bu kitabn 3.nitesinde ayrntl olarak ifllenecektir.

Yukardaki tanmdan da karlabilecei gibi, bu bilim dalna konu olan po-

litikalarla salt ifli stats altnda alflanlarn, daha ok ifl iliflkileri ve yaflamnda

sadece zel hukuki dzenlemelerle korunmalar ngrlyordu. O dnemlerde

Sosyal Pol i t ika4

Sosyal Politikann ncekidnemlerde geerli anlayfllaryanstan ve gnmzde darolaraknitelendirilen tanm: SosyalPolitika, devletin, ifli statsaltnda alflanlar ifl iliflkilerive yaflamnda, kt niyetliolabilecei varsaylan fabrika

sahipleri ile olumsuz alflmakoflullarna karflkoruyabilmek amacdorultusunda benimsemiflolduu ilkeler, bu erevedeald kararlar ve srdrduygulamalardr.

D K K A T

D K K A T


5/18


geerli olan bu anlayfl, gnmzn alflma politikalarn ve hatta alflma po-

litikalarnn da snrl bir alann arfltrmaktadr. Nitekim bu nedenle de o d-

nemler iin geerli saylabilecek yukardaki tanm gnmzde darolarak nite-

lendirilmektedir.Ancak; zellikle yakn gemiflimizde teknolojik, demografik, hukuki, toplum-

sal, siyasalalanlarda yaflanan pek ok olay ve oluflum, sosyalnitelikli politikalaradaha nceki dnemlere gre ok daha farkl boyutlar kazandrmfltr.

Kitabnzn 3. nitesi metninde sralandrlacak olan bu olay ve oluflumlar,sosyal politikalarn kapsamn geniflletip, konularn oaltmfltr. Dahas bu poli-tikalarn kamusal niteliine, ulusal kimliine ve uluslaras kaynaklarna yeni bo-yutlar kazandrmfl, yeni aralardan yararlanlmasna, yeni finansman kaynaklar-nn yaratlmasna yol amfltr. Bu geliflmeler doal olarak, sosyal nitelikli politi-kalar konu alan Sosyal Politika bilim dalnn tanmnn yeniden yaplandrlmas-n gerektirmifltir.

nce; tanm oluflturacak kavramlarn anlamlarndaki deiflimi tarihsel bir s-re yrngesinde, ayr alt bafllklar altnda biraz daha ayrntl olarak aklayalm.Daha sonra da bu bilgiler erevesinde Sosyal Politika bilim dal iin gncel birtanm vermeye alflalm.

1. Sosyal Politika bilim dal,sosyalvepolitika szcklerinin szlklerdeki karfllklarbir araya getirilerek tanmlanabilir mi?

2. Sosyal Politika iin tm zamanlarda geerli bir tanm verebilmek neden gtr?

3. Sanayi Devrimi, Sosyal Politika bilim dalnn doup geliflmesinde, neden bir bafllangnoktas olarak kabul edilir?

Sosyal Politika Bilim Dalnn KapsamSosyal Politika kimlerikapsar? Hemen belirtmemiz gerekir ki bu bilim dalna ko-nu olan politikalarn kapsamna birey olarak kiflilerdeil, ayn koflullar altnda, ay-n gereksinimleri duyan ve ayn nitelikleri taflyan kiflilerden oluflan kesimlergirer.nce bu bilim dalna konu olan sosyal nitelikli politikalarn kapsamna hangi ke-simlerin girdiini renelim.

Sosyal politikalarn kapsam, gnmze dek uzanan dnem iinde srekliolarak genifllemifltir. Bu bilim dalnn doup gelifltii dnemlerde, alflma ala-nnda yalnzca iflistats altnda alflanlar bulunuyorken, zamanla geliflen hiz-met ve kamu kesimlerinde baml statler altnda alflanlar da bu politikalarn

kapsamna girmifllerdir. Daha sonra ise ekonomik ynden gsz kesimler ile birifl bulup alflabilme olanaklar toplumun baflka bireylerine gre daha snrl olanya da bu olanaktan tmyle yoksun bulunan kesimler, bu politikalarn ereve-si iinde yer almaya bafllamfltr.

Sosyal politikalarn kapsamna giren kesimler ile bu kesimlerin zelliklerini bi-raz daha ayrntl biimde aklayalm.

i. Toplumlarda baml statler altnda alflanlarnifl iliflkileri ve yaflamndakorunmalarn ngren tm politikalar, Sosyal Politikaya konu olur. Buerevede; ifliler, memurlar (kamu grevlileri)ya da eer varsa baflka ba-ml statler altnda alflma yaflamnda yer alanlarn tm, kamu-zel ke-sim ayrm gzetilmeksizin sosyal politikalarla korunmas hedeflenen ke-simler kapsamna girer.

fli stats altndaalflanlarn yansra, hzlageliflen hizmet ve kamukesimlerinde bamlstatler altnda alflanlarile sosyo-ekonomik yndengsz kesimlerde zamanlasosyal politikalarn kapsamiinde yer almfllardr.

SIRA S ZDE

zellikle yakn gemiflimizdeteknolojik, demografik,hukuki, toplumsal, siyasalalanlarda yaflanan pek okolayve oluflum, izlenilensosyal politikalarn kapsamve konularna daha ncekidnemlere gre daha farklboyutlar kazandrmfltr.


6/18

Sosyal Pol i t ika6

flgren ile iflveren arasndaki ifl iliflkisi hukuki bir temele dayaldr. Bu iliflki ya bir ifl

(hizmet) szleflmesineya da stathukukunun kurallarna gre kurulup, ifllerlik kaza-

nabilir. Byle bir iliflkinin kurulmasyla, bu iliflki taraflarnn birbirlerine karfl yerine ge-

tirmekle ykml olacaklar borlar da domufl olur. fl iliflkisinin taraflar arasndaki

bu hukuki iliflki, iflgrenin iflverene olan ve tabiiyetolarak ifade edilen bamlln da

beraberinde getirir. retide tabiiyetba olarak ifade edilen bu bamllk, hukuki,

teknikve ekonomik balamda karflmza kar. flinin, iflverene iflin yaplmas ile yr-

tm biimi ve koflullar ynnden bal olmas teknik, denetim ve yaptrm yetkileriyle de

donatlmfl bulunan iflverenin gzetimi ve ynetimi, baflka bir deyiflle otoritesi altnda ifl

grmesihukuki, karfllnda dzenli ve srekli bir cret geliri elde etmesi ise ekonomik

ynden iflverene olan bamlln ifade eder.

ii. Toplumun ekonomik ynden gszbireylerinden oluflan kesimler de g-

nmzde bu politikalar kapsamnda irdelenmektedir. Bir toplumda yeterli,

dzenli ve srekli bir gelir gvencesinden yoksun olanlar, ekonomik yn-

den gszkesimleri oluflturur. Byle bir yaklaflmla; iflsizlere, barnabil-

me, yeterince beslenebilme olanaklarna sahip bulunmayanlara, ticari ser-

mayesi snrl esnaflara, ara, gere, donanm ve pazar bulma sorunlar

olan sanatkarlara, topraksz kyllereynelik tm politikalar Sosyal Politi-

kann alflma konularn oluflturur.

iii. Gnmzde gerek toplumsal yaflam, gerekse alflma yaflam iinde zel

olarak bakm ve gzetim, yani esirgenme gereksinimi duyan kesimler de

bulunmaktadr. Bu balamda ocuklar, yaflllar, tketiciler, sakatlar, eski

hkmlller, genler, kadnlar, kimsesizler vb. zel olarak bakm ve gze-

tim ile, desteklenme gereksinimi duyan kesimlerde Sosyal Politikann alfl-

ma alan iinde yer alr.

Verilen bu bilgiler bir baflka ynden, hangi kesimlerin sosyal politikalarn kap-

samnda yer almayaca sorusunu da beraberinde taflr.

Gecikmeden belirtilmesi gerekir ki baz kesimler izilen bu erevenin dflnda

kalr. Toplumun; baml alflan, sosyo ekonomik ynden gsz kesimlerikapsa-

mnda yer almayanlar sosyal politikalara dorudan konu olmazlar. rnein; iflve-

renler, byk toprak sahibi iftiler, serbest alflan meslek sahipleri, tccarlar gi-

bi toplumun yksek gelir gruplarnda yer alan kifliler bu politikalarn alflma ko-

nular dflnda kalrlar. nk bu kiflilerin, yeterli bir gelir gvencesi olmayan, o-

u kez cret gelirinden baflkaca bir geliri bulunmayan, istihdam edilebilmede

glk ekilen ya da eflitli yetersizliklerle, yetmezliklerle karfl karflya bulunan

kiflilere gre ekonomikynden bir stnlkleri vardr. Sahip olduklar grelieko-

nomik stn konumlar nedeniyle bu kiflilerin korunma gereksinimleri, sosyal po-

litikalara dorudan konu olan kesimlere gre daha azdr. Ayrca unutulmamaldr

ki bu kifliler, ekonomik, mesleki, ticari hak ve yararlarn, yer alabilecekleri oda-

lar, birlikler, derneklergibi rgtler aracl ile demokratik ynetimlerde her za-

man savunup, gelifltirebilme olanaklarna da sahiptirler. Ancak bu kifliler doal

olarak evrenin, tketicinin korunmas gibi tmtoplumu ilgilendiren sosyal poli-

tikalarn kapsam iinde bulunurlar.

D K K A T


7/18

4. Kamu grevlileri kimlerdir?

5. Sosyal Politika bilim dalna konu olan sosyal nitelikli politikalar kimleri kapsar?

Sosyal Politika Bilim Dalnn KonularSosyal politikalarn kapsamna kimleringidiini, nceki bafllk altnda verilen bil-gilerden rendik. fiimdi de bu bilim dalnn, kapsamndaki kesimlerin kimlereyada nelerekarfl korunmasna alflld sorusunun yantlarn arayalm.

Sosyal politikalarla nceleri; kt niyetli olabilecei dflnlen, retim arala-r ile olanaklarna sahip ve bu nedenle de pazarlk gc iflilere gre daha yk-sek olan fabrika sahiplerindenya da alflma yaflamnn koflullarndan kaynak-lanabilecek olumsuzluklarakarfl bir koruma rejimi kurulmak istenmifltir. Bu ba-lamda da koruma szc zel hukuki dzenlemeler aracl ile baml statler

altnda alflanlarn yararlarnn gzetilmesini ifade eden bir anlam kazanmfltr. Buyolla zelde baml statler altnda alflanlarn, genelde ise toplumun korunmashedeflenmifltir.

Ancak, sosyal politikalarn kapsamndaki srekli geniflleme, bu politikalarnkonularnn zamanla oalmasna yol amfltr. Bylece sosyal politikalarn konu-lar, ifl iliflkileri ve yaflam ile snrl olmaktan kp, toplumdaki tm bireylerin ya-flamlar boyunca ve hatta ldkten sonra bile sorumluluklarn stlenen bir eflit-lilik kazanmfltr.

Bu geliflmeye koflut olarak artk sosyal politikalarn hedeflerinin odanda, saltifl iliflkileri ve yaflamnn olumsuzluklar deil, bireylerin toplumsal yaflam iindekarfllafltklar ya da karfllaflabilecekleri bireysel, sosyal ve ekonomik nitelikli risk-

ler, yetmezlikler, snrllklar, engellerde yer almaya bafllad. Bu balamda koru-maszc yoksulluktan, ayrmcla dek uzanan ok genifl bir alandayardmdabulunmak, destek vermek, bakp gzetme (esirgemek, himaye etmek, ihtimam gs-

termek), sorumluluk stlenmekgibi kavramlar da ieren daha genifl bir anlam ka-zand. Yeni bir bin yla girerken;

a. karfllafllabilecek ekonomik, mesleki, sosyal nitelikteki her trl riske karflgvenceler veren sistemlerin yaratlp, iflletilmesi,

b. gelir dalmndaki adaletsizliin giderilmesi,c. yoksulluk ile olumsuz evre ve barnma koflullaryla savafllmas,. ocuklar ile yaflllarn bakm ve gzetimi,d. tketici olarak aldatlmann ya da yanltlmann engellenmesi,e. ayrmcln nlenilmesi,


SIRA S ZDE

Yafladmz dnemde sosyalpolitikalarn konular; ifliliflkileri ve yaflam ile snrlolmaktan kp, toplumdakitm bireylerin yaflamlarboyunca ve hatta ldktensonra bile sorumluluklarnstlenen bir zenginlikkazanmfltr.

fiekil 1.1

Sosyalpolitikalarnkapsamnnzamaniindekigeliflimi

Dokuma ve

maden

kesimlerinde

alflan kadn

ve ocuk

ifliler

Dokuma vemaden

kesimlerinde

alflan tm

ifliler

fli

stats

altnda

alflanlar

Tmbaml

statler

altnda

alflanlar

Sosyal ve

Ekonomik

ynlerden

gsz olan,

bakm,

gzetim

gereksinimi

duyan kesimler


8/18

f. engellilerin toplum ve alflma yaflamna entegre edilebilmelerine yardmcolunmas,

g. sosyal dengelerin korunmas amacyla ekonomik ve mesleki rgtlenmele-rin desteklenerek sendikalarn, tketici rgtlerinin, kooperatiflerin ve en-dstri iliflkileri sistemlerinin glendirilmesi sosyal politikalarn yeni hedef-leri ve konular arasna katlmfl oldu.

Koruma szc szlklerde;...gsz birini...her trl tehlikeden uzak tutmak, onudesteklemek...savunmak...tehlikeli, olumsuz durumlar nlemek olarak aklanr. Esir-geme (himaye etme, ihtimam gsterme) szc ise; ocuklarn, yaflllarn, hasta ya daar sakatlarn gereksinim duyduklar bakm ve gzetimi ifade eden daha zel bir anlamtaflmaktadr. Bu balamda koruma (protect) ve esirgeme (care) szcklerinin anlamlararasnda bir farkllk vardr. Nitekim bu nedenle Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Ku-rumunun adnda koruma szc deil, esirgeme szc yer almaktadr. Ancak gerek

konuflma ve gerekse yaz dilimizde ou kez byle bir ayrm yaplmayarak, esirgeme sz-c yerine de koruma szcnn yelenildii grlr. rencilerimiz tarafndan dahakolay alglanabilecei dflnlerek, kitap metninde esirgeme szc yerine bakm ve g-zetim szckleri kullanlacaktr.

6. Bir lkede bireylerin sosyal gvenlik gereksinimleri hangi sistem tarafndanstlenilir?

Sosyal Politika Bilim Dalnn TanmDaha nce de vurguland zere; Sosyal Politika bilim dal iin getirilmifl olan ta-nmlar, byk lde yaplandrldklar dnemin yaklaflmlarn yanstr. lkemizin

nde gelen sosyal politikerlerince yaplmfl ya da aktarlmfl afladaki tanmlar zen-le okunup, karfllafltrlacak olursa, bu zellii karabilmek ok da g olmaz.

Sosyal Pol i t ika8

SIRA S ZDE

Sosyal Politiker Tanm

Albrech Toplumun ekonomik yaflamnda, ekonomik bamllklarnedeniyle zellikle zarar grebilecek olan, yoksulluk tehlike-

siyle karfl karflya bulunan halk gruplarnn korunmas iin

sosyal gvenlik ve barfln salanlmasyla, halkn ve devletin

varln koruma ve geliflmesini salama amacna ynelen

nlemlerin ve rgtlerin tmdr. (Gven, 1995, s: 12).zveren Sosyal Politika, her fleyden nce ifli ve iflveren snflar ara-

sndaki iliflkilerden doan eflitli sorunlar, ekonomik ve sos-

yal durumlar bakmndan dierlerine nazaran zayf ve do-laysyla himayeye muhta olduu kabul edilen ifli lehine

zm yollar bularak, her iki grup arasnda bir sosyal den-

ge kurmaya alflan bir politikadr. (zveren, 1968, s: 9).Kessler Sosyal Politika; ...sosyal snflarn hareketleri, tezatlar

ve mcadeleleri karflsnda devleti ve hukuk nizamn

ayakta tutmaa ve idame etmee matuf bir siyasettir.(Tuna, 1966, s: 14 ).

Kocaolu Sosyal Politika; bir milletin kendisi ve fertleri iin refahagiden yolu arafltrarak, gerek refah ve mutluluk seviyesi-

ne ulafltracak dflnce ve uygulamalar paketidir.

(Kocaolu, 1967, s: 34).

D K K A T


9/18


Verilen eflitli tanmlarda yer alan temel kavramlar ile gnmzde geerli olananlayfl biraraya getirilerek uyumlafltrlacak olursa Sosyal Politikay, toplumunbaml alflan, ekonomik ynden gsz ve zel olarak bakm, gzetim gereksin-

imi duyan kesimlerinin karfllafltklar ya da karfllayabilecekleri olumsuzluklara

karfl korunmalarn ngren politikalar konu alan bir sosyal bilim dal olaraktanmlayabiliriz.

Bir baflka deyiflle Sosyal Politika, gerek ifl ve gerekse toplumsal yaflam iindebireylerin, karfllafltklar ya da karfllaflabilecekleri tm olumsuzluklara karfl ko-runup, gerektiinde ise baklp, gzetilmelerini ngren politikalar reten, sorgu-

layan ve uygulayan sosyal bilim dalolarak da tanmlanabilir.

Ancak unutulmamas gerekir ki Sosyal Politika, kendisinden yzyllar ncedomufl Hukuk, Felsefegibi baflka sosyal bilim dallaryla karfllafltrldnda,yenisaylabilecek, bir sosyal bilimdaldr. Yafladmz dnemde hemen her alanda

gzlenen hzl ve srekli deiflimin, yeni yaplanmalarn, ok ynl olay ve olu-

Sosyal Politiker TanmLaubier Sosyal Politika, belli bir dnemde bir lkenin ekonomik

ve sosyal olanaklar dahilinde maddi ve kltrel yaflam

koflullarnn deiflmesi ve dzelmesi amacyla ulusal d-

zeyde alnan nlemler btn dr. (Koray ve Topuo-lu, 1978, s: 2).

Tokol Sosyal politika, ekonomik bakmdan baml ve gsz in-sanlarn korunmas iin devlet tarafndan oluflturulan bir

dizi nlemin gvence altna alnan kimi hak ve zgrlk-

lerin addr. (Tokol, 1997, s:1).Tuna Sosyal Politika, ...sosyal zmrelerin cemiyet btn iinde

yerlerini almalar ve bunlar sosyal bnye ile kaynafltrma-

y temine ynelmifl...politikalardr. (Tuna, 1966, s: 12-13).Von Wese Sosyal Politika; toplum snflarna karfl devletin harekete

gemesi...ne iliflkin politikalar konu alan bir sosyal bilimdaldr. (Erkul, 1988, s: 14 ).

Wagner Sosyal Politika, devletin iflileri korumak iin ald tedbir-lerdir. (Erkul, 1988, s: 14 ).

Gnmzde Sosyal Politika:Toplumun baml alflan,ekonomik ynden gsz vezel olarak esirgenmesigereken kesimlerininkorunmalarn ngrenpolitikalar konu alan birsosyal bilim dalolaraktanmlayabiliriz.

Sosyal politikalarn; devletlerin sosyal nite-

likli politikalar izlemeye baflladklar dnem-

lerdeki anlayfllar yanstan ve gnmzde

dar olarak nitelendirilen tanm

fli stats altnda alflanlarn, iflverene ve

olumsuz alflma koflullarna karfl korunma-

sn ngren kamusal karar ve uygulamalar

konu alan sosyal bilim dal

Sosyal politikalarn; yafladmz dnemde ge-

erli modern yaklaflmlar yanstan ve gn-

mzde genifl olarak nitelendirilen tanm

Toplumda baml alflan, sosyal ve ekono-

mik ynden gsz, zel olarak bakm ve

gzetim gereksinimi duyan kesimlerin kar-

fllafltklar ya da karfllaflabilecekleri olum-

suzluklara karfl korunmasn ngren politi-

kalar konu alan bir sosyal bilim dal

Sosyal bilimler: Genelolarak insan ve toplum ileilgili konular inceleyen

bilim dallardr.


10/18

flumlarn bu bilim dalnn konu ald politikalara da yansyaca aktr. Bu ne-denle, sosyal politikalarn kapsam ve konular itibariyle srekli geliflecei dfln-lebilir. Byle bir yaklaflmla Sosyal Politika bilim dal kanmzca; insann ve ifl g-cnn tm olumsuzluklara karfl korunmasn, gelifltirilmesini ve en st dzeyde

tatmin edilmesini hedefleyen politikalar konu alan bir bilim dalolarak ok da-ha genifl bir adan baklarak da tanmlanabilir .

7. Sosyal bilim dal denilince neyi anlamak gerekir?

8. Sosyal Politikann, bir bilim dal olarak doup gelifltii dnemlerde, geerli anla-yfllar yanstan ve darolarak da nitelendirilen tanm ile gnmzdeki modern an-layfl yanstan vegenifl olarak nitelendirilen tanm arasnda hangi ynlerden, birfarkllk vardr?

SOSYAL POLTKA BLM DALININ AKADEMKTEMELLERnceden de vurguland gibi sosyalolarak nitelendirilen politikalar ilk kez, Sa-nayi Devrimini yaflayan lkelerde izlenmeye bafllanmfltr. Bu nedenle de ncele-ri, Sanayi Devriminin yaflanld lkelerde ve dnemlerde geerli olan ekonomiksistem ile bu politikalar arasnda bir iliflki kurulmufltur. Sosyal nitelikli politikalar-la emek-sermaye atflmalarnn ortadan kaldrlmas hedeflenmifl, bu yolla da ku-rulu ekonomik dzen ayakta tutulmaya alfllmfltr. Byle bir yaklaflmla da sos-yal nitelikli kamusal politikalara, o dnemde geerli Klasik Liberalolarak da ad-landrlan serbest piyasa ekonomisine dayal kapitalist sisteminyap ya da iflleyi-flindeki eksiklikleri, aksaklklar gidermeye ynelik snrlbir ifllev yklenilmifltir.

Bu yzden de sosyal politikalar, nceleri daha ok Sanayi Devrimini yaflayan l-kelerde, ifli sorunlarnn zmne iliflkin alnacak kamusal karar ve uygulama-lar konu alan bir disiplin olarak alglanmfltr. Bu ideolojik etkilerin, Sosyal Politi-ka bilim dalna iliflkin olarak o dnemlerde yaplan ve gnmzde dar olarak ni-telendirilen tanmlar zerindeki izlerini bulmak hi de g deildir.

Ancak ne var ki daha sonralar, sosyal nitelikli politikalarn baflka ekonomiksistemlerin geerli olduu lkelerde de izlenildii grlmfltr. Yaygnlaflan uygu-lamalarla, sosyal nitelikli politikalarla belli bir ekonomik dzenya da bir lkeningeliflmifllik dzeyive hattaynetim biimiarasnda dorudan, mutlak bir ba ku-rulamayaca anlafllmfltr. Kitabnzn bir sonraki nitesinde, Sosyal PolitikalarnUlusal Kimlii ile Evrensel Niteliibafll altnda biraz daha ayrntl olarak vurgu-lanaca zere, farkl dzen ve sistemlere zg sosyal politikalar bu bilim dalnabir zenginlik kazandrmakla kalmayp, ayrca evrensel bir konum da vermifltir.

Konularnn giderek zgnleflip, oalmas, bu politikalarn zel bir disiplinerecesinde irdelenmesini gerektirmifl ve bylece sosyalnitelikli politikalar ko-nu alan yeni bir sosyal bilim dal domufltur.

Prof. Wilhelm Heinrich REHL (1823-1897) tarafndan Sozialpolitikolarak ad-landrlan bu sosyal bilim dal, Alman bilimsel literatrnde ilk kez 19. yzyl son-larnda yer almaya bafllar (Tuna ve Yalntafl, 1981, s: 21). Bu bilim dalnn kura-m ise 20. yzyln bafllarnda yine Alman bilim adamlar Adolf WAGNER (1835-1917) ve Sozialpolitikadl kitab 1911 ylnda yaymlayan Otto V. ZWIDINECK SU-DENHORST tarafndan oluflturulmufltur (Erkul, 1988, s: 1). Sosyal Politika, kuram-salnitelikte bir bilim deildir, yaratlan ilkeler dorultusundaki uygulamalar bu

bilim dalna deneysel(amprik) bir boyut da kazandrr.

Sosyal Pol i t ika10

Sosyalolarak nitelendirilenpolitikalar ilk kez, SanayiDevrimini yaflayan lkelerdeizlenmeye bafllanmfltr. Bunedenle de nceleri, SanayiDevriminin yaflanldlkelerde kurulu ekonomikdzen ile bu politikalararasnda bir iliflkiaranmfltr.

SIRA S ZDE

Sosyal Politika belli birekonomik dzene,geliflmifllik dzeyine ya da ynetim biiminebal birbilim dal olarak grlemez.

Sosyal Politika, sosyalnitelikli, greli olarak genbir disiplin, yani bir bilimdaldr. Bilimsel rfltnkantlayncaya dek konular,kendisinden daha ncedoup, geliflmifl baflkasosyal bilim dallarkapsamnda grlp,irdelenmifltir.


11/18

Konular insana iliflkin ve toplumla ilgili olduu iin Sosyal Politika sosyalni-telikli bir disiplin, yani bilim dalolarak kabul edilir. Greli olarak genbir bilimdaldr. Bu yzden de bilimsel rfltn kantlayncaya dek konular, kendisindendaha nce doup, geliflmifl baflka sosyal bilim dallar kapsamnda aranp, irdelen-mifltir. Bu yzden de Sosyal Politika, uzunca bir sre uluslararas literatrde ken-disine yakn sosyal bilimleri arfltran farkl adlarla yer almfltr.

rnein Sosyal Politika bilim dal Fransada, Ekonomi bilmi ile balantl gr-lerek Sosyal Ekonomi,ya da Toplumsal Ekonomi(Economie Sociale) olarak adlan-drlmfltr. Sosyal Politikann baz konular Anglo-Sakson literatrnde de, retimfaktrlerinden birisi olan iflgc zerinde odaklanlarak alflma Ekonomisi(Eco-nomie du Travail, Labor Economics) bafll altnda ifllenilmifltir. ABDde ise bu bi-lim dalnn baz konularna, Endstri liflkileri, alflma liflkileri(Industrial Relati-ons, Labor Relations) olarak ifade edilen ve konular daha ok rgtl ifli, iflve-ren ve devlet iliflkileri yrngesinde yaplanan bir disiplin erevesinde yer veril-

mifltir. Yine literatrde Sosyal Politikann baz konularnn Kamu Politikas(Go-vernment Policy) ya da Sosyal Refah(Social Welfare) olarak adlandrlan disiplin-lere de konu olabildii grlr. Ancak, bu bilim dalna iliflkin terminolojik farkl-lklar, gnmzde giderek azalmaktadr. zellikle, Avrupa Birliinin, resmi bel-gelerinde Sosyal Politika (Social Policy, La Politique Social) teriminin kullanmynndeki karar, ye lkeler arasndaki terminolojik farkllklarn ortadan kalk-masna yol amakla kalmamfl, ayn zamanda bu terime evrensel bir nitelik de ka-zandrmfltr (Erkul, 1994 s: v-v).

Uluslararas literatrde yaflanan ve giderek azaldn belirttiimiz bu termino-lojik farkllaflmann, yabanc dillerden yaplan eviriler yoluyla ulusal literatr-mze de taflndn grrz. Nitekim Sosyal Politikann baz konular; Sosyal k-tisat, Toplumsal ktisat, Sosyal Ekonomi, Toplumsal Ekonomi, alflma Politikala-

r, alflma Ekonomisi, Endstriyel liflkilergibi disiplinler iinde yer alabilmekte-dir. Bu bilim daln adlandran szcklerin dilimizdeki eski ve yeni ifade biimle-ri bu farkllaflmay daha da oaltmaktadr .

9. Sosyal Politika bilim dal ile lkelerin ekonomik dzeni, geliflmifllik dzeyi ve yne-tim biimi ile arasnda neden dorudan bir iliflki kurulamaz?

SOSYAL POLTKA BLM DALININ NEMSosyal nitelikli politikalarn ne kmasyla bu politikalar konu alan Sosyal Poli-tika bilim dal da zel bir deer kazanmfltr. Bu politikalarn yafladmz dnem-de nem kazanmasnn nedenlerini ayr bafllklar altnda toplayarak aklamayaalflalm.

Sosyal Politikalara Konu Olan KesimlerinSaysal okluuGnmzde bir ok lkede nfus oalrken, birikimler baflka bir deyiflle tasar-ruflar ile geleneksel dayanflma ve yardmlar yetersiz kalmakta, modern toplum-larda korunma gereksinimi giderek daha ok duyulmaktadr. Bu ve bir ncekibafllk altnda deinilen baflka nedenlerle sosyal politikalarn kapsam nicelik y-nnden srekli genifllemekte ve Sosyal Politika bilim dal konu ald kesimlerinsaysal okluu nedeniyle giderek nem kazanmaktadr.


Prof. Wilhelm Heinrich REHL(1823-1897) tarafndanSozialpolitikolarakadlandrlan Sosyal Politikabilim dal, ilk kez 19. yzylsonlarnda Alman bilimliteratrnde yer almayabafllar.

SIRA S ZDE

Sosyal Politika, konu aldpolitikalarn kapsamndabulunan kiflilerin saysalokluu nedeniyle nemkazanr.


12/18

Endstrileflmifl lkeler de, yalnzca eflitli baml statlerle istihdam edilenle-rin saylar, ekonomik ynden aktif nfus iinde giderek daha byk oranlarlayer almaktadr. Gnmzn sanayileflmifl lkelerinde, zel ve kamu kesimlerin-de ifli, memur yada baflka statlerle alflanlarn, toplam istihdam iindeki pay-lar %90'lara ulaflmfltr (Labour Foce Statatistics, OECD, 2000-2001). Bu alanda yaplmfl olan arafltrmalarn bulgular, endstrileflmenin ilerleyip, yaygnlaflma-syla birlikte geliflmekte olan lkelerde de benzer bir geliflmenin yaflanlacangstermektedir.

Baml statler altnda alflanlarn yansra, Sosyal Politikann kapsamna gi-ren sosya-ekonomik ynden gsz olan kesimleri aile yeleri ile birlikte dfl-necek olursak, bu politikalarn toplumun ok byk bir blmn dorudan ilgi-lendirdii ortaya kar. evrenin ve tketicinin korunmasn ngren politikalargz nnde tutulacak olursa, Sosyal Politika bilim dalnn konu ald kesimlerinsaysal okluu nedeniyle ne denli byk nem tafld daha da somut biimde

alglanabilir.

Sosyal Politikalara Konu Olan Kesimlerin NiteliiSosyal politikalar, kendilerine konu olan kesimlerin salt saysal okluklar (nicelzellikleri) nedeniyle deil, nitelikleri(nitel zellikleri) nedeniyle de ayr birnem taflr. Bir ifl bulup alflmak, o ifli elde tutabilmek, yoksullua, ayrmcla,aldatlmaya karfl korunmak, baklmak, gzetilmek, geliflebilmek tm bireyler iinyaflamsal gereksinimlerdir. nk bir toplumu oluflturan bireyler, ancak byle birortam ve bu koflullar altnda kendilerine ve topluma olan gven duygularn, ki-fliliklerini gelifltirilebilirler. Yafladklar topluma deer katmann ve bunun karfll-n almann ncn duyarlar. Topluma entegre olarak, toplumu oluflturan bi-reylerle daha salkl iliflkiler kurabilirler. Toplumdaki dayanflma duygusu gle-nir. Ksacas, toplumsal yaflam iinde bireyler, kendilerini mutlu klacak bir yaflambiimine kavuflabilirler. Bylece salkl bir toplumun temelleri de atlmfl olur.

Bir lkede nfusun mikro ve makro ekonomik gstergeler ynnden tafldnemin de bu balamda gz ard edilmemesi gerekir. nk, bir lkenin en deer-li varl insan, en nemli retim faktr ise insan gcdr. Kaynaklarn en tutum-lu ve aklc biimde deerlendirildii gnmzde, insann ve insan gcnn heralanda korunup, gelifltirilmesi bu yzden her lke iin yaflamsal bir ncelik taflr.

Sosyal politikalara konu olan kesimlerin zelliklerini, bir baflka adan dadeerlendirebiliriz.

fiyle ki nceden de deinildii gibi, sosyal politikalar ilkeolarak devlet eli vedenetiminde srdrlr. Demokratik ynetimlerde ise yasama organn semenler,

yani byk lde sosyal politikalara konu olan kesimler belirler. Bu nedenledirki, sosyal politikalara konu olan kesimler bir lkede siyasal iktidarn, dolayl ola-rak da siyasal iktidarlarn izleyecei sosyal politikalarn ynlenip, biimlenmesindesemenolarak sz sahibidirler. Demokratik ynetimlerde, kamu vicdan ile benim-senip, desteklenmedike siyasal parti ya da partilerin iktidarda kalamayacaklar d-flnlecek olursa, sosyal politikalara konu olan kesimlerin demokratik ynetimler-deki etkinlii daha somut biimde ne kar. Nitekim bu nedenle gnmzde si-yasal partiler gerek seim bildirgelerinde, gerekse parti ve hkmet programlarn-da, izleyecekleri sosyal politikalar giderek daha ok ne kartmaktadrlar.

Ayrca bu kesimlerin demokratik ynetimlerde siyasal bask gruplar olan sen-dikalar, odalar, birlikler, sivil toplum rgtlerigibi kurulufllar aracl ile de izle-

nilen sosyal politikalar zerinde etkili olabildikleri gzden rak tutulmamaldr.

Sosyal Pol i t ika12

Sosyal Politikalar,kendilerine konu olankesimlerin salt saysalokluklar (nicel zellikleri)nedeniyle deil, nitelikleri(nitel zellikleri) nedeniylede ayr bir nem taflr.


13/18

Sosyal Politikalarn Geliflmifllik Dzeyinin, Sosyal HukukDevleti lkesinin Bir Gstergesi Olmas

Sosyal devlet ilkesi; herkese, iinde yaflamakta olduu toplumun olanaklarnauygun bir yaflam dzeyini salamakla kendini grevli bilen devlet anlayfln ifadeeder (Soysal, 1969, s: 234). Sosyal devlet, devletin sosyal barflve sosyal adaleti

salamak amacyla, sosyal ve ekonomik yaflama aktif olarak karflmn meflruve

gerekligrr (zbudun, 1995, s: 22). Bu ilkeyi benimseyen devletler, vatandaflla-

rnn sosyal durumlarn iyilefltirmek, onlara insan onuruna yaraflr bir yaflam d-

zeyi salamak, sosyal gvenlik gereksinimlerini karfllamak konusunda kendileri-

ni ykml grrler (Gzbyk, 1986, s: 150). Devletler, bu alandaki ykml-

lklerini yeteri ve gereince yerine getirebildikleri lde sosyalbir nitelik kaza-

nabilir ve bu nitelikleri ile nebilirler. Bu nedenle, yafladklar toplumlarda bi-

reyleri tm olumsuzluklara karfl koruyacak sosyal politikalar retmek ve bu po-

litikalara ifllerlik kazandrmak sosyal devletilkesini benimseyen devletlerin hi tar-tflmasz grev alanna girer.

Bir baflka ynden, hi bir ayrm gzetilmeksizin toplumun tm bireylerinin

ekonomik ve sosyal tm haklara sahip klnmalar, bu haklar zgrce kullanabil-

meleri beklenilir. Devletler kendilerini, ancak bu haklar hukuken gvence altna

almakla ykml grerek de hukuk devleti ilkesini benimsemifl olurlar. Bu ne-denle baflta yaflamak olmak zere, bir devletin vatandafllarnn tm haklarn hu-

kuki gvence altna almfl olmas, hukuk devleti ilkesini benimsenmifl olmasnn

da bir gstergesidir. Byle bir yaklaflmla; koruma, bakm ve gzetim gereksinim-

lerinin karfllanmas vatandafllar iin bir hak, devlet iin de bir grevolacaktr.Yafladmz dnemde bu ilkeler, bir ok devletin anayasalarnda yer almakta

ve uluslararas ortamlarda o devletler iin bir saygnlk imaj oluflturmaktadr. Buerevede, izlenilen sosyal politikalarn yaygnl ve geliflmifllik dzeyi, o devle-tin sosyal hukuk devletiilkesini benimsemifl olmasnn en gvenilir lt olarakgsterilebilir. Sosyal hukuk devleti ilkesinin giderek yaygn biimde benimsenmiflolmasnn da sosyal politikalar konu alan Sosyal Politika bilim dalna nem ka-zandrdn dflnlebiliriz.

Sosyal Politika bilim dalna nem kazandran bu zellikler, sosyal politikalarnsalt duygusal, insanclya da ahlakideil, somutve aklc (rasyonel)gerekeleredayal hedefleri bulunduunu ak ve somut biimde ortaya koyar.


zlenilen sosyal politikalarngeliflmifllik dzeyi, birdevletin sosyal hukukdevletiilkesini benimsemiflolmasnn en gvenilirltdr.

Sosyal devlet ilkesi:Herkese, iinde yaflamaktaolduu toplumunolanaklarna uygun biryaflam dzeyini salamaklakendini grevli bilen devletanlayfldr.

Hukuk devleti ilkesi:Toplumdaki bireylerin hi birayrm gzetmeksizinekonomik ve sosyal tmhaklara sahip klnmasn,bu haklar zgrcekullanabilmelerini hukukengvence altna almaklakendini ykml grendevlet anlayfldr.


14/18

Sosyal Politika14

zetSosyal Politika bilim daln neden tanmlamak ge-

rekir? Sosyal Politika bilim daln tanmlamak ne-den gtr?

Sosyal Politika ile evresindeki baflka sosyal bilim

dallar arasndaki konu ve yaklaflm farkllklarn

iyi kavrayabilmek iin, bu bilim daln nce tanm-

lamak gerekir.

Sosyal Politika, sosyal nitelikli politikalar konu alr.

Sosyal ve politika szcklerinin szlklerdeki an-

lamlar Sosyal Politika bilim daln doru olarak ifa-

de edebilmede yetersiz kalr.

Ayrca, Sosyal Politika bilim dalnn tanmn olufl-

turan kavramlarn anlamlar, tarihsel bir sre iin-

de srekli ve kkl biimde deiflmifltir. Bu bilim

dalnn niteliklerini eksiksiz olarak yanstabilecek,

her dnemde geerlibir tanm yapabilmek bu ne-

denle gtr.

Devletler ilk kez nerede, hangi dnemde ve ereve-

de sosyal nitelikli politikalar izlemeye bafllamfltr?

Devletler; 18. yzyl sonlarnda nce ngilterede,

daha sonra da Bat Avrupa lkelerinde yaflanlan

Sanayi Devriminin kendine zg ortam ve koflul-

lar altnda, sosyal nitelikli politikalar izlemeye

bafllamfllardr.

Devletlerin sosyal nitelikli politikalar izlemeye bafl-

lad dnemlerde Sosyal Politika, Sanayi Devrimi

ile birlikte doan ve giderek oalan ifli kesiminin

ifl iliflkileri ve yaflamnda korunmasn ngren il-

keler, kamusal kararlar ve uygulamalar erevesin-

de alglanmfltr.

Sosyal politikalarn kapsam ve konular gnm-

ze dek sregelen dnem iinde hangi nedenlerle,

nasl deiflmifltir?

zellikle yakn gemiflimizde teknolojik, demogra-

fik, hukuki, toplumsal, siyasal alanlarda yaflanan

pek ok olay ve oluflum, izlenilen sosyal politika-

larn kapsamve konularnadaha nceki dnem-

lere gre ok daha farkl boyutlar kazandrmfltr. fli stats altnda alflanlarn yansra, hzla geli-

flen hizmet ve kamu kesimlerinde baml statler

altnda alflanlar ile ekonomik ynden gsz ve

bir ifl bulup alflabilme olanaklar toplumun baflka

bireylerine gre daha snrl olan ya da bu olanak-

tan tmyle yoksun bulunan kesimler de bu poli-

tikalarn kapsam iinde yer almfllardr.

Sosyal politikalarn kapsamndaki srekli geniflleme,

konularnn da zamanla oalmasna yol amfltr.

Sosyal politikalarn konular; ifl iliflkileri ve yaflam

ile snrl olmaktan kp, toplumdaki tm bireylerin

yaflamlar boyunca ve hatta ldkten sonra bile so-

rumluluklarn stlenen bir eflitlilikkazanmfltr.

Sosyal Politika bilim dal nasl tanmlanabilir?

Sosyal Politika; toplumun baml alflan, eko-

nomik ynden gsz ve zel olarak esirgenme-

si gereken kesimlerinin korunmalarn ngren

politikalar konu alan bir sosyal bilim dal olarak

tanmlanabilir.

Sosyal Politikay, bireylerin gerek ifl ve gerekse

toplumsal yaflamlar iinde karfllafltklar ya da kar-

fllaflabilecekleri tm olumsuzluklara karfl koru-

nup, gerektiinde ise baklp, gzetilmelerini n-

gren politikalar reten, sorgulayan ve uygulayan

sosyal bilim dal olarak da tanmlayabiliriz.

Sosyal Politika bilim dal ile kurulu siyasal ve eko-

nomik dzen arasnda bir iliflkisi kurulabilir mi?

Bu bilim dalnn akademik temelleri ne zaman,

kimler tarafndan, hangi lkede atlmfltr?

Sosyal Politika bir lkenin salt ekonomik dzeni-

ne, geliflmifllik dzeyine ya da ynetim biimi do-

rudan bal bir bilim dal olarak irdelenemez.

Sosyal Politika bilim dalnn akademik temelleri Al-

man bilim adamlar tarafndan Almanyada, 19. yz-

yln sonlarnda atlmfltr.

Sosyal Politika greli olarak gen bir disiplindir.

Bilimsel rfltn kantlayncaya dek konular, ken-

disinden daha nce doup, geliflmifl baflka sosyalbilim dallar kapsamnda grlp, irdelenmifltir.

Bu bilim daln ifade eden Sosyal Politika ad, zel-

likle Avrupa lkelerinde benimsenerek, bilimsel

literatre yerleflmifltir.

Sosyal Politika bilim dalna nem kazandran zel-

likleri nelerdir?

Sosyal Politika, konu ald politikalarn kapsamn-

da bulunan kesimlerin salt saysal okluklarnede-

niyle deil, niteliklerinedeniyle de nem taflr.

Sosyal devlet ilkesi; herkese, iinde yaflamakta ol-

duu toplumun olanaklarna uygun bir yaflam d-zeyini salamakla kendini grevli bilen devlet an-

layfln ifade eder. Toplumdaki bireylerin hi bir

ayrm gzetmeksizin ekonomik ve sosyal tm hak-

lara sahip klnmalarn, bu haklar zgrce kulla-

nabilmelerini hukuken gvence altna almakla ken-

dini ykml gren devlet hukuk devleti ilkesini

benimsemifl saylr.

zlenilen sosyal politikalarn geliflmifllik dzeyi, bir

devletin sosyal devlet ilkesini benimsemifl olmas-

nn da bir lt olarak gsterilebilir.

1

A M A

2A M A

3A M A

4

A M A

5A M A

6A M A


15/18


Kendimizi Snayalm1. Sosyal Politika, hangi tarihsel olayn kendine zg ko-flullar altnda doup geliflmifl bir sosyal bilim daldr?

a. Fransz Devrimi

b. Rnesans ve Reform

c. Sanayi Devrimi

d. I.Dnya Savafl

e. 1929 Ekonomik Bunalm

2. Devletlerin ilk kez sosyal nitelikli politikalar izleme-ye bafllad dnemde, bu politikalarn kapsamna kimler

giriyordu?

a. ocuklar ve genler

b. Baml stat altnda alflanlar

c. Ekonomik ynden gsz olanlard. fli statsnde alflanlar

e. Kadn iflgc

3. Sanayi Devriminin hangi lkede ve hangi dnemdebafllad kabul edilir?

a. ngilterede, 18. yzyl bafllarnda

b. ngilterede, 18. yzyl sonlarnda

c. Fransada, 18. yzyl ortalarnda

d. Almanyada, 19. yzyln ilk yarsnda

e. Almanyada, 19 yzyl ortalarnda

4. Afladakilerden hangisi, sosyal politikalara dorudankonu olan kesimler kapsamndayer almaz?

a. Sakat ve eski hkmller

b. Baml stat altnda alflanlar

c. Kamu grevlileri

d. ocuk ve kadn iflgc

e. Bir sanayi iflletmesinin sahibi

5. Afladaki bamllklardan hangisi alflann, iflin ya-plmas, yrtm biimi ve koflullar ynnden alfltrana

tbi olmasn ifade eder?

a. Teknik

b. Hukuki

c. Mali

d. Ekonomik

e. Sosyal

6. Sosyal Politika'nn bir sosyal bilim dal olarak akade-mik temelleri hangi lkede atlmfltr?

a. ngiltere

b. Fransa

c. Almanya

d. ABD

e. talya

7. Afladakilerden hangisi, sosyal hukuk devleti ilkesinebiim veren bir etkendir?

a. Sosyal politika alanndaki basl alflmalarn okluu

b. Sanayinin geliflme hz

c. Baml statler altnda alflanlarn okluu

d. lm oranlarnn azl

e. Sosyal politikalarn geliflmifllik dzeyi

8. Afladakilerden hangisinin, baml stat altnda a-lflt sylenebilir?

a. Serbest meslek sahipleri

b. Esnaf ve sanatkarlar

c. fliler

d. Avukatlar

e. Toprak sahibi iftiler

9. Afladakilerden hangisi, sosyal politikalarn greli ye-ni saylabilecek konularndan biri deildir?

a. Ayrmcln engellenmesi

b. Tketicinin korunmas

c. Yer ve su altnda alfltrma yasaklar

d. Sakat ve eski hkmllerin istihdam

e. Yaflllarn bakm ve gzetimi

10.Afladakilerden hangisinin, sosyal politikalarn nemkazanmasnda rol olmamfltr?

a. 1. ve 2. Dnya Savafl

b. Ekonomik entegrasyon sreci

c. flgc hareketlilikleri

d. Sovyetler Birliinin Dalmasc. 1929 Ekonomik Bunalm


16/18

Sosyal Politika16

Yaflamn inden

Yeni hkmet IMF karflsnda ilk snavn bugn verecek.

Trkiyeye dn gelen uluslararas Para Fonu (IMF) Avrupa

Birinci Blge Direktr Michael Deppler ile Trkiye Ma-

sas fiefi Juha Kahkonen bugn hkmet yetkilileri ile g-

rflmelerde bulunacak. Grflmelerde arl ise sosyal

boyut konusunun oluflturmas bekleniyor. Yeni hkmether frsatta programn sosyal boyutu olmadn ve bu ne-

denle baz konularda IMF ile anlaflma salanarak prog-

ramda baz revizyonlarda bulunacaklarn belirtmifllerdi.

Yukardaki haber metninde yer alan sosyal boyut kav-

ram, Sosyal politikalarn geliflmifllik dzeyini ifade eden

bir yaklaflm ortaya koymaktadr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin,

Terminoloji ve Temel Kavramlar bafll altnda

verilen bilgilerden yararlann.

2. d Sosyal politikalarn ilk izlenmeye bafllad

dnemlerde, salt ifli stats altnda alflanlar yer

alyordu. Bu soruyu doru yantlayabilmek iin,

Sosyal Politika Bilim Dalnn Kapsam bafll

altnda verilen bilgilerden yararlann.

3. b Bu soruyu doru yantlayabilmek iin,

Terminoloji ve Temel Kavramlar bafll altnda


4. e Bir sanayi iflletmesinin sahibi greli ekonomik

stnl nedeniyle sosyal politikalara dorudan

konu olmaz. Bu soruyu doru yantlayabilmekiin, Sosyal Politika Bilim Dalnn Kapsam

bafll altnda verilen bilgilerden yararlann.

5. a flinin iflin yaplmas, yrtm biimi ve koflullar

ynnden iflverene bal olmas, iflverene teknik

ynden olan bamlln ifade eder. Bu soruyu

doru yantlayabilmek iin, Sosyal Politika Bilim

Dalnn Kapsam bafll altnda verilen bilgiler-

den yararlann.

6. c Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sosyal

Politika Bilim Dalnn Akademik Temelleri bafll

altnda verilen bilgilerden yararlann.7. e Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sosyal

Politikalarn Geliflmifllik Dzeyinin Sosyal Hukuk

Devleti lkesinin Bir Gstergesi Olmas bafll

altnda verilen bilgilerden yararlann.

8. c Toprak sahibi ifiler, kendi ad ve hesaplarna

ekonomik faaliyetlerde bulunurlar. Bu nedenle

hukuki, teknik ve ekonomik ynden bir iflverene

baml deildirler. Bu soruyu doru

yantlayabilmek iin, Sosyal Politika Bilim Dalnn

Kapsam bafll altnda verilen bilgilerden

yararlann.

9. c Sosyal politikalarn kapsamna nceleri ifli stats

altnda alflanlar girmifltir. Bu politikalarn ilk

alflma alanlarndan birisi de bu kesimin

olumsuz alflma koflullarna karfl korunmasdr.

Bu nedenle ifl iliflkileri ve yaflam dflnda

korunma sosyal politikalarn greli olarak daha

yeni saylabilecek alflma konularn oluflturur.

Bu soruyu doru yantlayabilmek iin, Sosyal

Politika Bilim Dalnn Konular bafll altnda


10. d Bu soruyu doru yantlayabilmek iin,

Terminoloji ve Temel Kavramlar bafll altndaverilen bilgilerden yararlann.

konomiAKAM

[email protected] Pazartesi, 2 Aralk 2002


17/18


Baflvurabileceimiz KaynaklarErkul, . (1994). alflma Ekonomisi ve Endstri liflkileri

Terimleri Szl (Trke-ngilizce-Almanca). Eski-

flehir: Anadolu niversitesi, Yayn No: 8038, ktisadi

ve dari Bilimler Fakltesi Yayn No: 103.

Duverger, M. (1990). Medodoloji asndan sosyal bilimle-

re girifl(ev. Oskay ). Ankara: Bilgi Yaynlar No: 4.

Talas, C. (1981). Toplumsal Politikaya Girifl. Ankara: S

Yaynlar.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1Sosyal ve politika szcklerinin szlklerdeki karfllklar,

Sosyal Politika bilim dalnn daha ok yaz ve konuflma

dilindeki alglanfln yanstr. Bu ifadeler, Sosyal Politika

bilim dalnn tanmlanabilmesinde ok genel ve bu ne-denle de yetersiz kalr. Bu yzden de bu bilim dalnn

konularn ve yaklaflmlarn ortaya koyan daha zel bir

tanmn yaplandrlmas gerekir.

Sra Sizde 2Sosyal Politikann tanmn oluflturan kavramlar ve kav-

ramlara yklenen anlamlar, tarihsel bir sre iinde s-

rekli ve kkl biimde deiflmifltir. Bu nedenle de, bu bi-

lim dalnn niteliklerini eksiksiz olarak yanstabilecek, her

dnemde geerli bir tanm yapabilmek gtr.

Sra Sizde 3

Sanayi Devriminin kendine zg koflullar, sosyal tarihindaha nceki dnemlerinde rastlanlmayan yeni bir ifl ilifl-

kisi ve stats oluflturmufltur. fli olarak nitelendirilen bu

kiflilerin saylar sanayiin ilerleyip, yaygnlaflmasyla birlik-

te oalarak, yeni bir toplumsal kesim domufltur. Ne var

ki Sanayi Devriminin yaflanld dnemde geerli klasik

liberal ekonomi felsefesi ile hukuki eflitlik ve szleflme

serbestisine dayal hukuk dzeni nce alflma, daha son-

ra da yaflam koflullarnn giderek arlaflmasna yol amfl-

tr. Yaflanlan olumsuzluklar, toplumlarn baflka kesimleri-

ne de yansyarak byk alkantlar beraberinde taflmfl-

tr. Bylece sanayileflen lkelerde devletler ifli kesiminin,

ifl iliflkileri ve yaflamnda korunmas amacyla kararlar al-maya ve bu kararlar yrrle konulan hukuk kurallar

aracl ile uygulamaya ynelmifllerdir. Bu nedenle Sana-

yi Devrimi, bu bilim dalnn doup, geliflmesinde bir bafl-

lang noktas olarak kabul edilebilir.

Sra Sizde 4Kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevleri

yapmak zere memur, szleflmeli personel ve geici per-

sonel olarak atanmfl kiflilere kamu grevlileri denir.

Sra Sizde 5Sosyal Politika bilim dalna konu olan sosyal nitelikli po-

litikalar; baml statler altnda calflanlar ile sosyal veekonomik ynden gszleri kapsar.

Sra Sizde 6Bir lkede hi bir ayrm gzetilmeksizin tm bireyler,

yaflamlar boyunca karfllafltklar ya da karfllaflabilecekleri

risklerinin olumsuzluklarna karfl sosyal politikalarn enyaygn ve etkin aralarndan birisi olan sosyal gvenlik sis-temleri ile korunurlar. Sosyal gvenlik sistemleri bu ifllev-lerini, sahip olduklar farkl tekniklere dayal temel ku-rumdan yararlanarak yerine getirirler. Bunlar, sosyal sigor-talar, sosyal yardmlar ve sosyal hizmetlerdir. Sosyal sigor-talar devlet tarafndan kurulan ve iflletilen, zorunlu ve prim-li bir teknie dayanr. Sosyal sigorta yardmlar, sigortallarile sigortal alfltran iflverenlerin dedikleri primler iledevlet katklarndan oluflan bir fondan, gtr olarak kar-fllanr. Sosyal yardmlar ve hizmetlerle alflmayan ya daalflamayan ve bu nedenle de prim deme olanana sa-hip olmayan kesimlerin korunulmas hedeflenir. Gerek si-

gorta kollar ve gerekse sosyal yardm ve hizmetlerle bi-reyler yanlzca yaflamlar boyunca korunmaz. ldktensonra da eflleri, ocuklar ve hatta anne ve babalar da bukoruma rejimi erevesinde kalr. Bu balamda beslene-bilmek iin gerekli st salayamayan ya da ksz, yetimkalmfl bir ocuktan, kimsesiz bir yafllya dek gereksinimiinde olan herkes sosyal politikalarn ayrlmaz bir parasolan sosyal gvenlik politikalarnn kapsam iinde yer alr.

Sra Sizde 7Bilimler genel olarak sosyal bilimler, doa bilimleri ve

matematik bilimler olmak zere ayr bafllk altnda sis-tematize edilir. nsan bilimleri olarak da adlandrlan sos-

yal bilimler, insanlarn insan yada toplum ile olan iliflkile-rini inceleyen bir disiplinler topluluudur. Bu disiplinler,

insan yaflamnn ve iliflkilerinin farkl ynlerini ele alaneflitli sosyal bilim dallarn oluflturur.

Sra Sizde 8Sosyal Politikann, devletlerin sosyal nitelikli politikalar iz-lemeye baflladklar dnemlerdeki anlayfllar yanstan ve

gnmzde dar olarak nitelendirilen tanm, ifli stats al-tnda alflanlar kapsar. Oysa ki yafladmz dnemde ge-

erli yaklaflmlar sosyal ve ekonomik ynden gsz, zelolarak bakm ve gzetim gereksinimi duyan tm kesimle-

ri bu politikalarn kapsamnda grr. Bir baflka ynden,Sosyal Politikann dar olarak nitelendirilen tanm, kapsa-

d kesimleri iflverene ya da olumsuz alflma koflullarnakarfl korumay ngrr. Buna karfln modern sosyal poli-tika anlayfln ifade eden genifl tanm ekonomik ynden

gsz, zel olarak bakm ve gzetim gereksinimi duyankesimlerinin karfllafltklar ya da karfllaflabilecekleri tm

olumsuzluklara karfl korunmalarn ngrmektedir.

Sra Sizde 9Sosyal politikalar belirli bir ekonomik dzene ya da bir

lkenin geliflmifllik dzeyine balanarak irdelenemez. Bir

lkenin ynetim biimi ile de arasnda dorudan bir ba

kurulamaz. nk, ulusal kimliklerinde ya da geliflmifllikdzeylerinde farkllklar bulunsa da her lkenin kendine

zg sosyal politikalar bulunur.


18/18

Sosyal Politika18

Okuma Paras

Dflnce Tarz ve Kltr Modeli Olarak Bilim

...en uzaklara, evrende ulaflabileceimiz en byk mesa-

felere kadar ulaflabildik, bilimin en temel sorunlarna el

atabildik... Atlmfl olanadmlara baktmz zaman... bili-

min temelinde yatan fleyin... btn insanlarn paylaflt

akl ve saduyu olduu grlr.

Burada vurgulanmas gerekenbir ka nokta... var:...

yeni bir fley rendiimiz zaman,... baflka konularda ek-

sikliklerimiz veya yanlfl bildiimiz fleyler olduu... ortaya

kar, bu bir. Bir de gzlemleri... ve bunlardan kan te-

orik sonular tartflrken, srekli bir hata payndan sz

ederiz... yani yanlfl yapabiliyoruz... yaptmz fleylere so-nuna kadar inanmyoruz; bunun neresi yanlfl, neresi e-

liflkili buna bakyoruz. Burada sayn Bozkurt Gvenin

Mantk ve Metod adl kitabnda ok gzel flekilde kon-

mufl bir ibare var... yanlfllk yapmak, bilimin flanndan-

dr diyor, yani bilimin znde var bu...

Daha da temel bir zellii var bilimin. Bilim bir ierik-

ten sz ediyor ve bu ierie nasl ulafllacan, o ierik-

ten nasl sz edeceini, nasl sonu karacan olduka

ak bir flekilde belirleyen bir yntemi var... Bu zelliin

btn yararl, retken, entelektel faaliyetlerde paylafllan

bir fley olmas. Bir ierikten sz etmeniz lazm; bu ierik

doa bilimleri iin doa ve evren... sosyal bilimler iin ise

insan ve toplum. Bundan en son zmde basit olan ve

saduyuya dayanan kurallarla, aklla szediyorsunuz ve

bu akl yrtme kiflisel deil; yani baflka gzlemciler, bafl-

ka deneyciler, o deneyleri ve gzlemleri tekrar edebilir-

ler... Yntemler zerinde herkes anlaflyor ve ayn sonu-

lar bulacaklar; bu nedenle de bilimin kiflisel olmayan bir

taraf vardr. Sz konusu ettiiniz ierie atfla rettiiniz

bilgiyi paylaflyorsunuz ve bu , sizin kiflisel deerleriniz-

den bamsz. Tabii bunun nemli bir paras da yanlma-

nn, yanlflln kabul ve hatta, btn bu faaliyet nemli

bir fonksiyon sahibi olmas.Bunun sonucu olarak, bilim gzyle dnyaya bakt-

nz zaman, insann doal bir teslimiyeti oluyor... Ama bu

teslimiyet, bir klelik, bir bamllk deil; tam tersine in-

san zgrlefltirici bir fley... bence, bilimin yaklaflm dei-

flen llerde her tr retken, kltrel faaliyette de var.

nsann maddi olarak vaya kltrel olarak bir fley retme-

si iin, akln, saduyusunu kullanmas gerekli... Bilimin...

retken btn entellektel faaliyetlerin de bir paras,

ok z, merkezi bir paras olmas gerekir.

...toplum ..., eer bilimi ve bilim yntemini eitime temel

almazsa, kendi entellektel potansiyelini israf etmifl olur.

Bu bakmdan, bilimin bilimsel dflncenin eitime mer-

kez alnmas, kanmca, ok nemli...

Konuflmam birka alnt ile bitirmek istiyorum. Gali-

lenin ne yapaym ki dnyor sz. Rivayet odur ki,

Galile, bunu mahkeme nnde bilimsel grfllerini geri

almak, piflmanlk belirtmek zorunda kalnca sylemifl.

Syleyip sylemedii de ak deil, fakat bence bu sz

ok daha derin bir fleyi ifade ediyor... biz baksak da, bak-

masak da dnya dnyor, dnyann btn nimetleri, b-tn imkanlar orada. Bunun iin, dnyaya bakmak gere-

kir ve eitim denen fleyin dnyaya bakmay retmesi

gerekir. Yunus Emrenin benim en ok sevdiim bir drt-

ln okumak istiyorum:

Bu dnya bir gelindir

Yeflil, kzl donanmfl,

nsan, byle geline

Bakar bakar doyamaz.

Son olarak da Atatrkn bir szn sylemek istiyo-

rum... Atatrk tekrar etmek lazm diye sylemiyorum,nk biraz nceelefltirdiim, ritel bir davranfl o. Bu sz,

kelimesi kelimesine, gerekten doru ve ok nemli, her

kelimesinin arl olan bir sz, onun iin sylyorum.

Hayatta en hakiki mrflit ilimdir.

Yukardaki metin; Prof.Dr.M.Ali Alparn (TBA Asli yesi,

ODT, Fen-Edebiyat Fakltesi retim yesi) Trkiye Bilim-

ler Akademisinin, 2-3 Aralk 1994 gnlerinde, TUBTAK

Feza Grsey konferans salonunda dzenlemifl olduu Bi-

limsel Toplant Serileri adl etkinliklerinden ikincisi olan

Bilim ve Eitimi konulu toplantsnda sunduu Alfl Bil-

dirisi metninden alnmfltr. Metin ksaltlabilmesi iin kul-

lanlan italik harfler nitenin yazarna aittir. Metnin ta-

mam iin baknz: Bilim ve Eitim, Trkiye Bilimler Aka-

demisi Bilimsel Toplant Serileri: 2, (1994) Ankara: TBA

Yaynlar, s: 11-16.

sosyal politika unite01

Documents