vahdi boydaş, mensur boydş, uluslararası sosyal politika

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2922

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1879

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA

YazarlarYrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹ (Ünite 1)

Doç.Dr. fienay GÖKBAYRAK (Ünite 2)Prof.Dr. Mesut GÜLMEZ (Ünite 3-5)

Doç.Dr. Seyhan ERDO⁄DU (Ünite 6-8)

EditörlerProf.Dr. Ahmet MAKAL

Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›s›Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

GrafikerlerHilal Küçükda¤aflan

Ayflegül Dibek

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Uluslararas› Sosyal Politika

ISBN 978-975-06-1582-5

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ viii

Uluslararas› Sosyal Politika ve Uluslararas› Çal›flma Normlar›na ‹liflkin Genel Bilgi ve Tan›mlar.......................... 2

GENEL OLARAK ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA: KAVRAM VE TANIM............................................................................................................ 3ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN EVRENSEL VEBÖLGESEL DÜZEYLERDE GEL‹fi‹M‹ .......................................................... 5Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Evrensel Örgütler.......................................................................................................... 7

Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ)....................................................... 7Birleflmifl Milletler ve Ba¤l› Örgütler...................................................... 8

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Bölgesel Örgütler.......................................................................................................... 8

Avrupa Konseyi....................................................................................... 8Avrupa Birli¤i .......................................................................................... 9

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA VE ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ OLUfiUMLARINA YOL AÇAN NEDENLER ........................ 10Uluslararas› Piyasada Rekabet Koflullar›nda Eflitlik Sa¤lama...................... 10Siyasal Yak›nlaflma ve Sosyal Bütünleflmeye ‹htiyaç Duyma..................... 11Mesleki Dayan›flmaya ‹htiyaç Duyma .......................................................... 11Uygulanan Sosyo-Politik Önlemler Aras›ndaki Farkl›l›klar› Giderme........ 12Eme¤in ve Sermayenin Uluslararas› Hareketlili¤ini Sa¤lama ..................... 12GENEL OLARAK ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARI............................ 12ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARI VE TÜRK‹YE.................................. 13ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ ‹Ç HUKUK ALANINDA DE⁄ER‹ VE ETK‹S‹ SORUNU....................................................................... 14Genel Olarak ................................................................................................. 14Uluslararas› Normlar›n ‹ç Hukuka Etkisi ..................................................... 15Özet................................................................................................................ 17Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 18Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 19Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 19S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 20Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 21

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Geliflimi (Uluslararas› SosyalPolitika’n›n Ortaya Ç›k›fl›ndan Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nünKurulufluna Kadar Geçen Dönem) ............................................. 22

G‹R‹fi .............................................................................................................. 23ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA DÜfiÜNCES‹N‹N ORTAYAÇIKIfi D‹NAM‹KLER‹ ..................................................................................... 24Sanayi Devrimi ve Çal›flma Koflullar› .......................................................... 24Ulusal Düzeyde Sosyal Politikalar›n Geliflimi ve Ülkeler.Aras›nda OrtayaÇ›kan Rekabet Eflitsizli¤i Sorunu.................................................................. 25ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN GEL‹fi‹M D‹NAM‹KLER‹ ............ 26Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Öncü ‹simler ........................ 27

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Özel Giriflimlerin Rolleri ...... 30Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Hükümetlerin Giriflimleri ve‹lk Resmi Konferans .................................................................................... 31

‹lk Resmi Konferans (Berlin Konferans›) ve Al›nan Kararlar ............... 32‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas›Çal›flma Standartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler ............................................. 33ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN KURUMSALLAfiMASINADO⁄RU.......................................................................................................... 35I. Dünya Savafl› Y›llar›nda Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelece¤ine‹liflkin Giriflimler ............................................................................................ 35Bar›fl Anlaflmas› Haz›rl›k Sürecinde Uluslararas› Sosyal Politikaya ‹liflkinÇal›flmalar ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Kuruluflu ......................... 37Özet................................................................................................................ 40Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 41Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 42S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 42Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar .............................................. 43

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Tarihsel Geliflimi (1919–1946) .............................................................................. 44

G‹R‹fi .............................................................................................................. 45KURULUfi ÖNCES‹ DÖNEM (OCAK-HAZ‹RAN 1919) ................................ 46Uluslararas› Hukukta Geleneksel Yaklafl›m›n De¤iflmesi ........................... 46Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu Kurulmas› ve Çal›flmalar› ...... 47Kurulufl Öncesi Yaklafl›mlar ........................................................................ 49Versay Bar›fl Antlaflmas›’na Konulmas› Kabul Edilen ‹lkeler...................... 51‹K‹ SAVAfi ARASINI KAPSAYAN DÖNEM (1919-1939) .............................. 52UÇÖ Üyeli¤i ve Geliflimi ............................................................................. 52‹lk UÇK’nin Toplanmas› .............................................................................. 53Kabul Edilen ‹lk Sözleflme ve Tavsiyeler ................................................... 53Örgüt’ün ‹fllerli¤e Geçirilmesi ..................................................................... 55Kural Üretme Yetkisinde Sorunlar ve Afl›lmas› ........................................... 56Kural Üretme Etkinli¤inin Say›sal ve Niteliksel De¤erlendirmesi .............. 57Sonuç: Gerçekleflen “Ç›lg›n Rüya” (m›?)...................................................... 58SAVAfi YILLARINI KAPSAYAN DÖNEM (1939-1946) ................................. 59Örgüt’ün Kanada’ya Tafl›nmas›..................................................................... 59Birleflmifl Milletler’in ‹lk Uzman Kuruluflu................................................... 60Yeni Bir Sayfa: Filadelfiya Bildirgesi............................................................ 61Özet................................................................................................................ 65Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 66Okuma Parças› .............................................................................................. 67Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 68S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 68Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 69

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Yap›s›, Organlar›, Etkinlik Alanlar› ve Kural Üretme Süreci ............................ 70

G‹R‹fi .............................................................................................................. 71ÜÇLÜLÜK ‹LKES‹........................................................................................... 71Genel Olarak Üçlülük ‹lkesi ......................................................................... 72

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

Üçlülü¤ün Anayasal Temelleri...................................................................... 73Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Düzenlemeler ....................................................... 74

Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Tavsiye ve Kararlar.......................................... 74Üçlü Dan›flmalar Sözleflmesi................................................................... 75

ÖRGÜT’ÜN ANAYASAL ORGANLARI ........................................................ 76Uluslararas› Çal›flma Konferans› ................................................................... 77Yönetim Konseyi ........................................................................................... 79Uluslararas› Çal›flma Bürosu ......................................................................... 81ÖRGÜT’ÜN ÖTEK‹ ORGANLARI ................................................................. 83KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹ VE AfiAMALARI ............................................. 86Genel Olarak ................................................................................................. 86Sürecin Aflamalar› .......................................................................................... 87

Sorunun UÇK Gündemine Yaz›lmas›..................................................... 87UÇB’nin Raporlar Haz›rlamas› ................................................................ 89‹lk Tart›flman›n Yap›lmas› ....................................................................... 89UÇB’nin Sözleflme ve Tavsiye Metinleri ve Son Raporu Haz›rlanmas› ............................................................................................ 89‹kinci Tart›flman›n Yap›lmas›, Sözleflmenin Kabul Edilmesi ve ‹mzalanmas› ........................................................................................... 89

Özet ............................................................................................................... 91Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 92Okuma Parças› ........................................................................................... .. 93Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 94S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 94Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 95

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Kurallar Düzeni, ‹çerik,Uygulama ve Denetim ............................................................ 98

G‹R‹fi .............................................................................................................. 99SÖZLEfiME VE TAVS‹YELERE ‹L‹fiK‹N ÇEfi‹TL‹ B‹LG‹LER ......................... 100Sözleflme ve Tavsiyelerin Dili....................................................................... 100Üye Devletlerin Sözleflmelere ‹liflkin Yükümlülükleri ................................ 100Sözleflmelerin Onaylanmas› ve Yürürlü¤e Girmesi ................................... 101Sözleflmelerin Feshi....................................................................................... 102Amac›n› Yitiren Sözleflmelerin Kald›r›lmas› ................................................. 102Kurallar›n S›n›fland›r›lmas›............................................................................ 103KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹NE VE KURALLAR DÜZEN‹NE TOPLUBAKIfi ............................................................................................................. 104Sosyal Devlet Dönemi (1944-1985) ............................................................ 104Küreselleflmeye Sosyal Yan›t Dönemi (1985-2012)..................................... 106

1998 Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi ............................................... 107Hakça Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi (2008) ... 110Krizin Üstesinden Gelmek: Dünya ‹stihdam Pakt› (2009) .................. 111‹nsanca (Uygun) Çal›flma Paradigmas› ve Gündemi ............................ 113

Temel ‹nsan Haklar› Sözleflmeleri ve ‹çeri¤i ............................................... 115UYGULAMA VE DENET‹M S‹STEMLER‹...................................................... 118Genel Olarak ................................................................................................. 118Birinci Kuflak Koruma: Genel Denetim Sistemleri ve Organlar› ................ 119

Raporlara Dayal› Genel Denetim ........................................................... 119Uzmanlar Komisyonu ............................................................................ 120

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

Konferans Komisyonu ........................................................................... 121Yak›nmalara Dayal› Genel Denetim ...................................................... 122Sendikalar›n Yak›nmalar› ........................................................................ 122Taraf Devletlerin ya da UÇK Delegelerinin Yak›nmalar› ..................... 123

‹kinci Kuflak Koruma: Yak›nmalara Dayal› Özel Denetim ........................ 124Özel Denetim Yönteminin Nedenleri ve Organlar› .................................... 124Üçüncü Kuflak Koruma: Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi ‹zlemeSistemleri ...................................................................................................... 128

Genel Olarak ........................................................................................... 128‹zleme Sistemlerinin Kapsam›, Türleri ve ‹flleyifli ................................. 128Üçüncü Kuflak Koruman›n De¤erlendirilmesi....................................... 130

Özet................................................................................................................ 132Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 134Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 135Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 136S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 136Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 137

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Di¤er Aktörleri ................... 140G‹R‹fi ............................................................................................................. 141B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA........................................... 141Birleflmifl Milletler Belgeleri .......................................................................... 142

‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ........................................................... 143BM Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ........... 144Di¤er BM Sözleflmeleri ........................................................................... 147

Birleflmifl Milletler Sisteminde Sosyal Politika Organlar› ve Kurulufllar› .... 147Küresel Sosyal Politikan›n Tart›flmal› Aktörleri IMF ve Dünya Bankas› .... 149ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN BÖLGESEL AKTÖRLER‹ ............. 152Avrupa Konseyi ve Sosyal Politika ............................................................. 152

Avrupa Konseyi Belgeleri ...................................................................... 153Avrupa Birli¤i ve Sosyal Politika.................................................................. 158

Avrupa Birli¤i Ana Antlaflmalar›nda Sosyal Politika ............................. 162Lizbon Stratejisi.............................................................................................. 164Özet ............................................................................................................... 166Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 168Okuma Parças› ........................................................................................... .. 169Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 171S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 171Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 172

Çok Uluslu fiirketler, Sendikalar ve Sosyal Politika ............ 174G‹R‹fi .............................................................................................................. 175ÇOK ULUSLU fi‹RKETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA...................................... 175Çok Uluslu fiirketler ..................................................................................... 175Çok Uluslu fiirketlerin Faaliyetlerinin Sosyal Aç›dan Düzenlenmesi ......... 177

Uluslararas› Metinler .............................................................................. 178Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluklar›........................................ 183Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluk Belgelerinden Örnekler................................................................................................... 185

‹ ç indek i lervi

6. ÜN‹TE

7. ÜN‹TE

ULUSLARARASI SEND‹KALAR VE SOSYAL POL‹T‹KA ............................... 192Uluslararas› Sendikalar .................................................................................. 192Küresel Çerçeve Anlaflmalar› ........................................................................ 192Özet................................................................................................................ 196Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 198Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 199S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 199Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar .............................................. 201

Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye................................. 204G‹R‹fi .............................................................................................................. 205ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1932-1945 DÖNEM‹ ..................................................................................... 206ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1946-1959 DÖNEM‹ ..................................................................................... 2071946-1959 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri ............................... 2091946-1959 Döneminde UÇÖ Teknik Yard›mlar› ......................................... 211ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1960-1980 DÖNEM‹ ...................................................................................... 2121960-1980 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri ............................... 2131960-1980 Döneminde Aplikasyon Komitesinde Türkiye .......................... 2131960-1980 Döneminde Sendika Özgürlü¤ü Komitesinde Türkiye ........... 214

1960-1980 Döneminin De¤erlendirmesi .............................................. 215ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1980 SONRASI DÖNEM................................................................................ 2151980 Sonras› Dönemde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri .............................. 2161980 Sonras›nda Aplikasyon Komitesinde Türkiye..................................... 2181980 Sonras› Dönemde Sendika Özgürlü¤ü Komitesinde Türkiye............ 221UÇÖ Ankara Ofisi ......................................................................................... 2211980 Sonras› Dönemin De¤erlendirmesi .................................................... 222Özet................................................................................................................ 223Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 225Okuma Parças› .............................................................................................. 226Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 230S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 230Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 231

Sözlük ................................................................................... 233

‹ ç indek i ler vii

8. ÜN‹TE

Önsöz

Uluslararas› Çal›flma Örgütü Anayasas›n›n eki olan Filadelfiya Bildirgesi’nde,

“Irk, inanç ve cinsiyetleri ne olursa olsun, bütün insanlar maddi ilerlemelerini ve

manevi geliflmelerini, özgür ve onurlu bir flekilde, ekonomik güvence alt›nda ve

eflit flartlarda sürdürmek hakk›na sahiptirler. Bu sonuca ulaflt›racak koflullar›n ger-

çeklefltirilmesi, her ulusal ve uluslararas› politikan›n ana hedefini oluflturmal›d›r”

denmektedir. Bu kitap, insanl›¤› bu hedefe ulaflt›rmay› amaçlayan uluslararas› sos-

yal politikalar bütününü, tarihsel bir perspektif içerisinde, kural ve kurumlar› ile

birlikte ele almay› hedeflemektedir.

Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel boyutta kural koyan ve bunlar› uygula-

maya çaba gösteren temel örgütü, 1919 y›l›nda kuruluflundan bu yana UÇÖ (Ulus-

lararas› Çal›flma Örgütü) olmufltur. UÇÖ’nün bu konumu günümüzde de devam

etmektedir. 2. Dünya Savafl›’ndan sonra Birleflmifl Milletler gerek uluslararas› ant-

laflmalar yoluyla, gerekse bünyesindeki veya flemsiyesi alt›ndaki kurulufllarla, sos-

yal politika alan›nda daha fazla rol oynamaya bafllam›flt›r. Bu dönemde ayr›ca Av-

rupa Konseyi’nin sosyal politika alan›nda varl›¤›n› duyurdu¤unu ve ulusal sosyal

politika ile uluslararas› sosyal politikan›n eklemlenmesine bölgesel düzeyin de

dâhil oldu¤unu söyleyebiliriz. 1980 sonras›nda “küreselleflme” olarak adland›r›lan

süreçte Birleflmifl Milletler’in iki uzman kuruluflunun, Uluslararas› Para Fonu ve

Dünya Bankas›’n›n küresel düzeyde sosyal politikalar üzerinde etkin hale geldi¤i-

ni görüyoruz. 1990’l› y›llar ise Avrupa Birli¤i’nin önemli bir bölgesel aktör haline

geldi¤i dönemdir. 1980 sonras›nda iki sivil aktör grubunun, çokuluslu flirketlerin

ve uluslararas› sendikalar›n da, sosyal politika aç›s›ndan giderek daha fazla önem

kazand›¤›na tan›k oluyoruz.

Elinizdeki kitab›n üniteleri, uluslararas› sosyal politikan›n, küresel sosyal poli-

tika olarak da adland›r›lmas›na yol açan bu tarihsel serüvenini kapsayacak biçim-

de planlanm›flt›r. Uluslararas› sosyal politika ve uluslararas› çal›flma kurallar›na

iliflkin genel bilgi ve tan›mlar›n sunuldu¤u ilk üniteden sonra, dört ünite, ulusla-

raras› sosyal politikan›n temel aktörü olma özelli¤ini koruyan UÇÖ’nün tarihsel

dinamiklerine, yap›s›, organlar›, etkinlik alanlar› ve kural üretme süreçleri ile ku-

rallar düzeni, içerik, uygulama ve denetim sistemlerine ayr›lm›flt›r. 6. Ünite’de

uluslararas› sosyal politikan›n küresel ve bölgesel di¤er aktörleri incelenmifl, 7.

Ünite küresel sosyal politikan›n yeni aktörleri olan çokuluslu flirketler ve uluslara-

ras› sendikalara ayr›lm›flt›r. 8. Ünite, uluslararas› sosyal politika ve Türkiye konu-

sunu, UÇÖ-Türkiye iliflkileri ba¤lam›nda ele almaktad›r.

Önsözviii

Bu içeri¤iyle kitab›n büyük bir ihtiyac› giderece¤ini ve sevgili Aç›kö¤re-

tim/‹ktisat Fakültesi ö¤rencileri kadar, bu alanda ö¤renim gören di¤er ö¤rencile-

rin alana yönelik bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya da katk›da bulunaca¤›n› düflünü-

yoruz. Böyle bir kitab›n oluflumuna olanak sa¤layan Anadolu Üniversitesi yöneti-

cileri ile Çal›flma Ekonomisi ve Endüstri ‹liflkileri Lisans Program Koordinatörü

Prof.Dr. Ufuk Ayd›n’a bu vesileyle teflekkür etmek bizim için bir zevktir. S›n›rl› bir

zaman içerisinde, fedakârl›klarda bulunarak kitab›n yetiflmesi için üstün bir gayret

gösteren ve ünitelerini tamamlayan de¤erli meslektafllar›m›z Mesut Gülmez, Sey-

han Erdo¤du, fienay Gökbayraka teflekkürlerimiz ise her fleyin üzerindedir. Kita-

b›n de¤erli ö¤rencilerimize yararl› olmas›n› diliyoruz.

Editörler

Prof.Dr. Ahmet MAKAL

Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹

Önsöz ix

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› sosyal politika kavram›n› tan›mlayabilecek,Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel ve bölgesel düzeyde geliflimini aç›k-layabilecek,Uluslararas› sosyal politika ve uluslararas› çal›flma normlar›n›n oluflumundaetkili olan nedenleri aç›klayabilecek,Uluslararas› çal›flma normu kavram› ile uluslararas› sözleflme ve tavsiye ka-rarlar›n› aç›klayabilecek,Uluslararas› çal›flma normlar›n›n iç hukuk ve Türk ‹fl Hukuku üzerindeki et-kisini aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Uluslararas› Sosyal Politika• Uluslararas› Çal›flma Normlar›• Uluslararas› Sözleflme• Uluslararas› Tavsiye Karar›

• Uluslararas› Çal›flma Örgütü• Avrupa Birli¤i• Avrupa Konseyi• Birleflmifl Milletler

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

N

N

N

Uluslararas› SosyalPolitika

• GENEL OLARAK ULUSLARARASISOSYAL POL‹T‹KA: KAVRAM VETANIM

• ULUSLARARASI SOSYALPOL‹T‹KANIN EVRENSEL VEBÖLGESEL DÜZEYDE GEL‹fi‹M‹

• ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KAVE ULUSLARARASI ÇALIfiMANORMLARININ OLUfiUMLARINAYOL AÇAN NEDENLER

• GENEL OLARAK ULUSLARARASIÇALIfiMA NORMLARI

• ULUSLARARASI ÇALIfiMANORMLARI VE TÜRK‹YE

• ULUSLARARASI ÇALIfiMANORMLARININ ‹Ç HUKUKALANINDA DE⁄ER‹ VE ETK‹S‹SORUNU

1ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA

Uluslararas› SosyalPolitika ve Uluslararas›Çal›flma Normlar›na‹liflkin Genel Bilgi veTan›mlar

GENEL OLARAK ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA:KAVRAM VE TANIMSosyal Politika dersinizde de ifade edildi¤i gibi, sosyal politikay›; dar anlam›yla,“sanayileflme sonras› kötü çal›flma koflullar› ve yoksulluk içerisinde çal›flan emekve sermaye sahipleri aras›ndaki eflitsizlik ve kavgay› sona erdirerek ekonomik vesosyal hayatta düzenin oluflturulmas›na yönelik politikalar bütünü” olarak tan›m-lamak mümkündür (Tokol ve Alper, 2011: 3). Buna göre dar anlamda sosyal poli-tika, iflçi s›n›f›n›n iflverenle olan iliflkilerinden do¤an ücret, çal›flma süresi ve iflgü-venli¤i gibi konulara iliflkin sorunlara çözüm aray›fl›nda bulunan önlemlerdenoluflmaktad›r (Tokol, 1995:1). Ancak yap›lan bu tan›mlama zaman içerisinde yeter-siz kalmaya bafllam›fl, toplumda sadece belirli bir grubun de¤il, toplumun tamam›-n› koruyacak ve toplumsal düzeni sa¤layacak genifl kapsaml› politikalara ihtiyaçduyulmufltur. Bu ihtiyaç sonras›nda do¤an ve sosyal politikay› daha genifl aç›danele alan tan›mlamaya göre, “sosyal bütünlü¤ü parçalama e¤ilimi gösteren z›tl›kla-r›n, gerginliklerin ve çat›flmalar›n bar›flç› ve toplumdaki farkl› taraflar›n ortaklaflakabul edece¤i yollarla çözümlenmesine yönelik politikalar bütünü”nü sosyal poli-tika olarak tan›mlamak mümkündür (Tokol ve Alper, 2011: 3). Sosyal politika 19.yüzy›lda dar anlamda ele al›n›rken; II. Dünya Savafl›’ndan sonraki dönemde ise ge-nifl anlam›yla ele al›nmaya bafllam›flt›r.

Dar ve genifl anlamda sosyal politika tan›mlamalar› çerçevesinde genel anla-m›yla sosyal politika, “toplumda ekonomik yönden güçsüz, ba¤›ml› çal›flan ve özelolarak bak›m, gözetim gereksinimi duyan kesimlerin korunmalar›n› öngören ka-musal politikalar kayna¤›d›r”. Baflka bir aç›dan sosyal politikay› “devletlerin insangücünün korunmas› ve gelifltirilmesine yönelik olarak ald›klar› kararlar ve sür-dürdükleri uygulamalar” olarak tanmlamak da mümkündür (Altan, 2010: 85).Hem dar anlamda hem de genifl anlamda sosyal politika tan›mlamalar›n›n ulusalgereksinimler dikkate al›narak yap›ld›¤›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Yine sos-yal politika dersinizden hat›rlayaca¤›n›z üzere; flunu da belirtmek gerekir ki, top-lumun demografik yap›s›, hukuk düzeni ile gelenek ve görenekler ulusal sosyalpolitikalar›n belirlenmesinde etkili olmaktad›r.

Ayr›ca devletlerin siyasi hâkimiyet alanlar› da sosyal politikalar›n boyutunu fle-killendirmektedir. Toplum içerisinde sosyal aç›dan zay›f olan gruplar›n, ülkelerinbelirledikleri sosyal politika tedbirleriyle ulusal s›n›rlar içerisinde korunmas›, sade-ce o ülke s›n›rlar› içerisinde sosyal eflitli¤in, adaletin ve bar›fl›n sa¤lanmas›na yeter-

Uluslararas› Sosyal Politikave Uluslararas› Çal›flma

Normlar›na ‹liflkin GenelBilgi ve Tan›mlar

Sosyal politika; devletlerininsan gücünün korunmas›ve gelifltirilmesine yönelikald›¤› kararlar vesürdürdükleri politikalard›r.

Ulusal sosyal politikalar›nbelirlenmesinde toplumundemografik yap›s›, hukukdüzeni, gelenek vegörenekler etkilidir.

li olacakt›r. Ancak rekabetçi uluslararas› sosyal piyasa yap›s› içerisinde, ulusal sos-yal politika önlemleri alan ülkelerin almayan ülkelerle rekabet flans›n›n düflük yada hiç olmamas› sosyal politika önlemlerinin uluslararas› niteliklere sahip olmas›ihtiyac›n› bir kez daha aç›¤a ç›karm›flt›r (Erkul, 1988: 90; Tokol, 1995: 2). Ulusalsosyal politikalar›n uluslararas› nitelik kazanmas›nda sadece uluslararas› piyasadarekabet edebilirlik de¤il; bar›fl›n devaml›l›¤›na katk›da bulunma, ekonomik gelifl-mede sosyal ve insani amaçlar› dikkate alma gibi nedenler de etkili olmufltur (To-kol, 1995: 13-16; Tokol ve Alper, 2011: 61).

Uluslararas› sosyal politika kavram›n› tan›mlamaya geçmeden önce, uluslarara-s› sosyal politikan›n do¤ufl gerekçeleri üzerinde durulmas›nda yarar vard›r. Ulusla-raras› sosyal politikan›n do¤uflunda temel belirleyici unsurun rekabet eflitsizli¤i-ni önlemek iste¤i oldu¤unu söylemek mümkündür. Sonras›nda ise, iflçi s›n›f›-n›n uluslararas› sosyal politika düflüncesine deste¤i uluslararas› sosyal politi-kan›n gelifliminde etkili olmufltur. Ülkelerin dünya ekonomi piyasalar›nda rekabetedebilmeleri sosyal ve siyasal ç›karlarla ba¤lant›l› oldu¤u kadar, ekonomik anlam-da rekabet koflullar›n›n eflitlenmesine de ba¤l›d›r. Bu anlamda bir ülkedeki ifllet-melerin di¤er ülke iflletmeleriyle ekonomik ortamda rekabeti de ancak ayn› sosyalpolitika uygulamalar›na sahip olunmas›yla mümkün olacakt›r. ‹flletmeler, di¤er ifl-letmelerle rekabet edemeyecekleri kayg›s› ve iflgücü maliyetlerinde art›fl sa¤layaca-¤› endiflesiyle çal›flanlar› koruyan yasal düzenlemelere karfl› ç›km›fl ve bu alandadüzenleme gerektiren tüm önlemlerin ortak sosyal politika tedbirleriyle sa¤lanma-s› gerekti¤ini ileri sürmüfllerdir. Önlemlerin uluslararas› nitelikte olmas›yla ancak,dünya piyasalar›nda eflit koflullarda bir rekabetin oluflaca¤›n› vurgulam›fllard›r (Ta-las, 1981: 97; Erdut, 2003: 37).

Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda etkili olan bir di¤er gerekçe ise, dahaçok insani ve manevi bir nitelik tafl›maktad›r. Sanayi Devrimi sonras› dönemdeyaflan›lan yoksulluk, insanlar›n kötü çal›flma koflullar›nda, düflük ücretlerle çal›flmakzorunda b›rak›lmas› ve belki de en önemlisi olumsuz ekonomik koflullar gerekçe-siyle iflverenlerin ucuz emek olarak de¤erlendirdi¤i kad›n ve çocuk iflgücünün ima-lat sektöründe yer almaya bafllamas› insanl›k duygusunda zedelenmeye neden ol-mufltur. Böyle bir sosyo-ekonomik ortamda bar›fl›n sa¤lanmas›, insanlar›n açl›k veyoksullu¤un bask›s›ndan kurtulabilmesi ancak iç bar›fl kadar uluslararas› bar›fl›n veuluslararas› adaletin sa¤lanmas›yla mümkün olabilecektir (Erdut, 2003: 38).

Sosyal politikan›n uluslararas›laflmas›n›n bir di¤er gerekçesini, olumsuz çal›flmave yaflam koflullar›n› ortak düzeyde paylaflan çal›flanlar›n dayan›flma duygusuolarak belirtmek mümkündür. Bu olumsuz sosyo-ekonomik paylafl›m sonras› his-sedilen dayan›flma duygusu bafllang›çta ulusal sonras›nda ise uluslararas› düzeydesendikal hareketlili¤i beraberinde getirmifltir. Tüm bu hareketlerin çal›flanlar içineflit ve güvenli bir çal›flma ortam› yaratmas› ve devletin çal›flanlar› korumak içinmüdahale etme iste¤i tam da bu süreçte bafllam›flt›r (Erdut, 2003: 38).

Uluslararas› sosyal politika düzenlemelerine sizce neden ihtiyaç duyulmufltur?

Uluslararas› sosyal politikan›n oluflmas›nda etkili olan gerekçeler ›fl›¤›nda ulus-lararas› sosyal politika, “Ekonomik ve toplumsal bak›mdan gereksinmesi olan kiflive kümeleri korumak, piyasa ekonomisi kurallar›n›n do¤urdu¤u ve küreselleflme-nin derinlefltirdi¤i uluslararas› bar›fl› tehdit eden eflitsizlik, e¤retilik ve güvencesiz-likleri azaltmak ve ortadan kald›rmak amac›yla sosyal politikan›n uluslararas›yanlar›n› ve bunlar›n oluflturduklar› kurulufllar›; bu kurulufllar arac›l›¤›yla ulu-

4 Uluslararas› Sosyal Pol i t ika

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N N

1

sal, bölgesel ve uluslararas› düzeylerde izlenmesi gereken politikalar›, bu politika-lar›n içerece¤i önlemleri ve bu önlemlerin uygulamaya konulmas› ile denetiminiinceleyen bilim dal›” olarak tan›mlanmaktad›r (Gülmez, 2000: 8; Erdut, 2003: 39;fiiflman, 2010: 4). Tan›mdan da anlafl›laca¤› üzere, uluslararas› normlar›n oluflturul-mas› ve bunlara yine uluslararas› düzeyde ifllerlik kazand›r›lmas› uluslararas› sos-yal politikan›n temel amac›n› oluflturur (Tokol ve Alper, 2011: 61).

Çok çeflitli olmas› ve zaman içerisinde önem düzeylerinin de¤iflmesiyle birlik-te, uluslararas› sosyal politikalar›n amaçlar› genel olarak befl bafll›k alt›nda topla-n›r. Bunlar; uluslararas› piyasada rekabet koflullar›nda eflitlik sa¤lamak, bar›fl›n de-vaml›l›¤›na katk›da bulunmak, sosyal adaleti sa¤lamak, ekonomik geliflmede sos-yal ve insani amaçlar› dikkate almak ve uluslararas› harekete öncülük etmek ola-rak s›ralanabilir (Tokol, 1995: 13).

19. ve 20. yüzy›llarda, uluslararas› sosyal politikalar›n temel amac›n› “rekabetkoflullar›nda uluslararas› piyasada eflitlik sa¤lamak” oluflturmufltur. Yukar›da dabelirtildi¤i üzere, sosyal politika önlemlerinin ulusal düzeyde al›nmas›n›n ülkelerinrekabet flanslar›n› azaltt›¤› ya da ortadan kald›rd›¤› gerekçesiyle bu dönemde çal›-flanlar›n korunmas›na yönelik önlemlerin uluslararas› düzeyde al›nmas› gereklili¤iüzerinde durulmufltur. Ayr›ca I. Dünya Savafl› y›llar›nda sosyal alandaki adaletsiz-liklerin dünya bar›fl›na zarar verece¤i ve dünya bar›fl›n›n devaml›l›¤›n›n sa¤lanma-s›n›n ancak sosyal alandaki adaletin sa¤lanmas›yla mümkün olabilece¤i görüflü,sosyal politika alan›nda uluslararas› standartlar›n oluflturulmas›nda önem kazan-maya bafllam›flt›r. Böylece di¤er bir amaç olan sosyal adaleti sa¤lama düflüncesi il-ke olarak Versay Bar›fl Görüflmeleri s›ras›nda gündeme getirilmifl, sonras›nda iseFiledelfiya Bildirgesiyle sosyal adalet, genifl anlamda, tüm insanl›¤›n refah›n› sa¤-lamak fleklinde tan›mlanm›flt›r. 1929 Dünya Ekonomik Bunal›m› sonras›nda top-lumsal sorunlara yol açan ekonomik ve sosyal faktörlerin birlikte ele al›nmas› ge-rekti¤i benimsenerek, uluslararas› sosyal politikalar›n yeni amac›, ekonomik gelifl-me programlar›na sosyal boyutun eklenmesi olarak tan›mlanm›flt›r. Buna ilave ola-rak ülkelerin izleyecekleri ortak sosyal politikalar›n çerçevesinin belirlenmesindeuluslararas› standartlar önem kazanmaya bafllam›flt›r (Tokol, 1995: 14-15).

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN EVRENSEL VEBÖLGESEL DÜZEYLERDE GEL‹fi‹M‹ Sosyal politika dersinizden hat›rlayaca¤›n›z üzere, sosyal politikan›n ilk oluflumla-r›n› 19. yüzy›l›n ilk yar›s›ndaki ‹ngiltere’de bulmak mümkündür. ‹ngiltere’de çokfazla say›da iflçinin çal›flt›¤› bir dokuma fabrikas›na sahip olan Robert Owen sosyalpolitikalar›n ilk örneklerini kendi fabrikas›nda uygulam›flt›r. Owen, yasal anlamdahiçbir zorunlulu¤u olmamas›na ra¤men kendi fabrikas›nda çal›flan iflçilerin çal›flmakoflullar›n› olumlu yönde etkileyecek düzenlemelerde bulunmufltur. Ancak ulusaldüzeydeki düzenlemelerin yeterli olmayaca¤› düflüncesi ve sanayileflmifl ülkelerinaralar›ndaki rekabet nedeniyle etkin bir sosyal politikan›n ancak uluslararas› dü-zeyde olmas› Owen’› uluslararas› sosyal politika kurallar› oluflturma yolunda hare-kete geçirmifltir. Owen’›n giriflimlerinin o dönem ‹ngiltere yönetiminin inanç vehedeflerinden uzak olmas›, baflvurunun hükümet taraf›ndan olumsuz ve gereksizolarak de¤erlendirilmesine neden olmufltur. Uluslararas› sosyal politika alan›ndakiilk hareketlenme 19. yüzy›l›n ortalar›ndan sonra h›z kazanmaya bafllam›flt›r. ‹ngil-tere baflta olmak üzere, dünya ülkelerinde liberal düflünce sisteminin yerini insan-c›l›¤›n ve sosyalist düflüncenin almaya bafllamas› toplumsal sorunlara duyarl›l›¤›nartmas›n› da beraberinde getirmifltir. Bu tarihten sonra baflta ‹ngiltere olmak üze-

51. Ünite - Uluslararas› Sosyal Pol i t ika ve Uluslararas› Çal ›flma Normlar ›na ‹ l iflk in

Genel Bi lg i ve Tan›mlar

Uluslararas› sosyalpolitikan›n temel amac›sosyal politikaya iliflkinnormlar›n oluflturulmas› vebunlara uluslararas›düzeyde ifllerlikkazand›r›lmas›d›r.

re, ‹sviçre, Fransa ve Almanya’da da çal›flanlar›n s›k›nt›lar› üniversite ve hükümetdüzeyinde tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r (Talas, 1981: 97-100).

Sosyal politikan›n uluslararas› nitelik kazanmas›nda sizce hangi oluflum etkili olmufltur?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

M A K A L EM A K A L E

2

ROBERT OWEN, (1771-1858)Robert Owen, 14 May›s 1771’de, Newtown,

Montgomeryshire’da do¤du. On yafl›nday-

ken, bir kumaflç› dükkân›na ç›rak olarak

girdi, 19 yafl›ndayken bir pamuk iflleme fab-

rikas›na idâreci oldu ve ifli gelifltirdi. Bu sek-

törde birçok yenili¤e imza att›. 1794 y›l›nda,

Manchester’daki, Chorlton Twist Company

isimli bir firmada ortak ve müdür oldu. ‹fl

hayat›nda geçirdi¤i bu günler gelecekte fi-

kirlerine büyük bir katk›da bulunacakt›, da-

ha bu ilk zamanlar›nda bile iflçilerle olan

yak›n iliflkileri ve onlara verdi¤i önem ile di-

¤er idârecilerden ayr›l›yordu. New Lanark

de¤irmenini sat›n ald›. New Lanark de¤ir-

menlerinde çal›flan insanlar›n durumlar›

dönemin standardlar›na göre iyi olsa da, gerçekçi bir bak›fl aç›s›yla hiç de tatmin

edici düzeyde de¤ildi. De¤irmenlerin yeni yöneticisi olan Owen iflçilerin durumlar›-

n› düzeltmek için çeflitli gelifltirmeler sundu. Yeni fikirleri ve çal›flmalar›yla büyük bir

baflar›y› da beraberinde getirmesine ra¤men, bir masraf› de beraberinde getiriyordu.

Bu yeni masraflardan rahats›z olan di¤er ortaklar sorun ç›karmaya bafllay›nca

Owen yeni bir firma açt›. 1813 y›l›nda “A New View of Society, or Essays on the Prin-

ciple of the Formation of the Human Character” isimli ilk eserinin ilk parçalar› ya-

y›mlanmaya bafllad›. Ona göre insan karakteri, kendi kendisinin yap›t› olmaktan

çok öte, çevre faktörlerin sonucu olarak ortaya ç›kar. Bu çevre faktörlerini kifli belir-

leyemez veya kontrol edemez. Asl›nda bu fikirler pek de kiflisel say›lmazd›, bu tür il-

keler çok uzun y›llard›r felsefenin içinde yer alm›flt›, yine de Owen bu fikirlerini ha-

yat› boyu çok farkl› konulara uygulayarak, yeni ve farkl› sonuçlar elde etmifltir. En

bafl›ndan beri onu farkl› k›lan özelliklerinden olan, “iflçilerine e¤itim sunma”y› çok

daha gelifltirerek devam ettirdi. Fabrikalarla ilgili kanun önerisine s›k› s›k› ba¤l› ol-

mas›na ve fabrika meselelerinin kanunlaflt›r›lmas›na gösterdi¤i büyük savunmaya

ra¤men, 1819’da ortaya ç›kan Factory Act (Fabrika Kanunu) onu hiç de tatmin et-

medi. New Lanark örnek bir iflletme olarak geçiyor, s›kl›kla birçok farkl› ifl kolundan

ve makamdan lider insanlar taraf›ndan ziyaret ediliyordu. New Lanark’ta yaratt›¤›

komünel sistemi yaymak için u¤raflmaya bafllad›. 1828’de, ortaklar›yla aras›nda

uzunca bir süredir devam eden çekiflme ve gerilim yüzünden New Lanark ile olan

tüm ba¤lar›n› kopartt›. Bu s›ralarda baz› komünel iflletme ve yap›lanma denemele-

rinde yer ald›. Bu denemelerden sadece bir tanesi bir süre baflar› sa¤layabildi.

Owen’›n önemli bir yere sahip oldu¤u sosyalist ak›mlar sayesinde 1830’larda ‹ngilte-

re’deki ilk iflçi sendikalar› ve ticâret odalar› kurulmaya bafllad›. Owen’›n sosyal re-

formcu yaklafl›m›, iflçi teflkilâtland›r›lmas› ile ilgili fikirleri Owenizm olarak an›l›r.

17 Kas›m 1858 y›l›nda, Newtown’da ölmüfltür.

Kaynak: http://wbo.llgc.org.uk/en/s-OWEN-ROB-1771.html

Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda öncülük eden bireysel giriflimler za-manla yerini evrensel ve bölgesel düzeyde oluflturulan kurumlara b›rakmaya bafl-lam›flt›r (Konuya iliflkin ayr›nt›l› bilgiye kitab›n›z›n “Uluslararas› Sosyal Politikan›nGeliflimi” bafll›kl› bölümünden ulaflabilirsiniz).

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol OynayanEvrensel ÖrgütlerUluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda ve yürütümünde etkili olan evrenselörgütleri Uluslararas› Çal›flma Örgütü-UÇÖ (International Labor Organization-ILO)ile Birleflmifl Milletler ve ba¤l› örgütler olarak belirtmek mümkündür.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ)Uluslararas› Çal›flma Örgütü çal›flma hayat› ile ilgili konular ve toplumsal sorunlar›nbirlikte tart›fl›lmas›na imkan sa¤lamas› aç›s›ndan önemlidir (Tokol-Alper, 2011: 66).

Resmi olarak 1919 y›l›nda Versay Bar›flAntlaflmas› ile kurulan UÇÖ, I. ve II. DünyaSavafl› aras›ndaki dönemde Milletler Cemi-yeti bünyesinde özerk bir örgüt olarak faali-yet göstermifltir. Örgüt, 1919-1939 y›llar› ara-s›nda 67 sözleflme ve 66 tavsiye karar› kabuletmifltir. Kabul edilen sözleflme ve tavsiyekararlar›, çal›flma süreleri gibi çal›flma haya-t›na iliflkin genel konulardan, sadece belirlisanayi ve çal›flma gruplar›n› kapsayan ko-nulara kadar çeflitli konular› kapsamaktad›r.Bu çal›flmalar› ile ba¤lant›l› olarak Örgütün1930 y›l›ndan itibaren çal›flma hayat› ile ilgi-li araflt›rma, dökümantasyon ve yay›n alan›nda geliflmeler sa¤lad›¤›n› söylemekmümkündür (Tokol,1995: 17-20).

Uluslararas› sosyal politika alan›ndaki temel kaynaklar›n önemli bir bölümüUÇÖ taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Temel kaynaklardan ilki UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafl-lang›ç” ile filadelfiya Bildirgesi’nin “Genel ‹lkeler” bölümlerinde yer alan ilkelerdir.Örgütün önemli bir di¤er belgesi ise, “Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkelerBildirgesi”dir (Tokol-Alper, 2011: 66). UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafllang›ç” bölümü ileFiladelfiya Bildirgesi’nin “Genel ‹lkeler” bölümünde yer alan ilkeler çerçevesindeörgütün amac› baz› bafll›klar alt›nda toplanmaktad›r. Bunlardan ilki, evrensel vesürekli bir bar›fl›n ancak sosyal adalet temeli üzerine kurulabilece¤idir. ‹kinci amaçise, adaletsizlik, sefalet ve ay›r›mc›l›¤a dayal› çal›flma koflullar›n›n düzeltilmesi ola-rak belirlenmifltir. Uluslararas› rekabetin sosyal sonuçlar›ndan duyulan kayg›n›nazalt›lmas› da üçüncü amaç olarak belirtilmektedir. Belirlenen amaçlar çerçevesin-de çal›flma koflullar›n›n, çal›flma sürelerinin düzenlenmesi, iflsizlikle mücadele edil-mesi, çal›flanlar›n ve bakmakla yükümlü olduklar› aile üyelerinin sosyal güvence-lerinin sa¤lanmas›, gelir adaletinin ve eflit ücret uygulamas›n›n sa¤lanmas› ve sen-dikal haklar gibi çal›flma hayat›na iliflkin hemen hemen tüm konularda baz› karar-lar al›nm›flt›r (Tokol, 1995: 21).

Uluslararas› Çal›flma Örgütünün, uluslararas› sosyal politika alan›ndaki temel kaynaklar›sizce nelerdir?



Uluslararas› sosyalpolitikan›nkurumsallaflmas›ndaevrensel ve bölgesel örgütleretkili olmufltur.

Uluslararas› sosyalpolitikan›n oluflumunda roloynayan evrensel örgütlerUÇÖ ile Birleflmifl Milletlerve ba¤l› örgütlerdir.

Resim 1.1

Uluslararas› Çal›flmaÖrgütünün ResmiLogosu

Kaynak: Uluslararas›Çal›flma Örgütü(International LaborOrganization) Resmi‹nternet Sayfas›

Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü; ülkelerdeki çal›flmayasalar›nda ve bu alanailiflkin uygulamalardastandartlar› gelifltirmek veileriye götürmek amac›ylakurulan ve merkezi‹sviçre’nin Cenevre kentindebulunan BM’e ba¤l› biruzmanl›k kurulufludur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

3

UÇÖ, uluslararas› çal›flma standartlar›n› kabul etti¤i sözleflme ve tavsiye karar-lar›yla oluflturmaktad›r. Uluslararas› sosyal politikalar›n temel kurallar› sözleflme-lerle belirlenirken; tavsiye kararlar› ise, henüz sözleflme konusu olacak kadar ol-gunlaflmam›fl bir sorunu incelemekte, genel kurallar içeren sözleflmelerin uygulan-mas› için ayr›nt›l› hükümler getirmekte ve sözleflmelerin uygulanmas› konusundayol gösterici olmaktad›r (Tokol, 1995: 32; Tokol-Alper, 2011: 66).

Birleflmifl Milletler ve Ba¤l› ÖrgütlerUluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda rol oynayan bir di¤er evrensel örgüt iseBirleflmifl Milletler’dir. 1945 y›l›nda kurulan Birleflmifl Milletler’in amaçlar›; “ulusla-

raras› bar›fl ve güvenli¤i korumak, hakeflitli¤i ve haklar›n kendi gelece¤inibelirleme ilkelerine sayg› göstererekuluslararas› dostça iliflkiler gelifltir-mek, uluslararas› ekonomik, sosyal,kültürel, insani sorunlar›n çözü-münde iflbirli¤i yapmak ve temel in-san hak ve özgürlüklerine karfl› say-g›y› teflvik etmek, bu ortak ç›karlar›nelde edilmesinde uluslar aras›ndauyum sa¤lay›c› örgüt olmak” olarakbelirtilmektedir (“http://www.uni-conkara.org.tr/today/1.html”den ak-taran Tokol-Alper, 2011: 63; Tokol,1995: 57).

Birleflmifl Milletler taraf›ndan ka-bul edilen belgelerden belli bafll›ca-lar› ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi,Ekonomik Sosyal ve Kültürel HaklarUluslararas› Sözleflmesi ve Medeni veSiyasi Haklar Uluslararas› Sözleflme-

si’dir. ‹nsan haklar› ile ekonomik vesosyal haklar›n evrensel ilkelerini belirlemek, ça¤dafl uygarl›¤›n ortak de¤erleriniyans›tmak, di¤er örgütlerin oluflturdu¤u standartlara esin kayna¤› oluflturmak veuluslararas› düzenlemeleri birbirine yaklaflt›rmak için kabul edilen bu belgeler bü-yük bir öneme sahiptir (Tokol, 1995: 60).

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol OynayanBölgesel ÖrgütlerUluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda rol oynayan bölgesel örgütler ise, Avru-pa Konseyi ve Avrupa Birli¤i’dir. Siyasi ve ekonomik amaçlar› olan her iki örgüt,uluslararas› sosyal politikan›n oluflumuna katk›da bulunmufltur.

Avrupa KonseyiAvrupa Konseyi, Bat› Avrupa’n›n en eski hükümetler aras› iflbirli¤i örgütüdür. 5May›s 1949 y›l›nda kurulan örgütün sosyal politika ile ilgili temel belgeleri Avrupa‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Avrupa Sosyal fiart›’d›r.


UÇÖ’nün çal›flmastandartlar›n›n temelinisözleflme ve tavsiye kararlar›oluflturur.

Resim 1.2

BirleflmiflMilletler’in NewYork’taki MerkezBinas›

Kaynak:http://www.wikipedia.org

Birleflmifl Milletler; 24 Ekim1945 tarihinde dünyabar›fl›n›, güvenli¤inikorumak ve uluslar aras›ndaekonomik, toplumsal vekültürel bir iflbirli¤ioluflturmak için kurulanuluslararas› bir örgüttür.

Avrupa Konseyi ve AvrupaBirli¤i sosyal politikan›nuluslararas› nitelikkazanmas›nda rol oynayanbölgesel örgütlerdir.

Avrupa Konseyi üyelerinin ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde yer alan hak-lar› topluca güvence alt›na almak için üzerinde anlaflt›klar› ilk düzenleme “‹nsanHaklar› ve Özgürlüklerinin Korunmas›na ‹liflkin Avrupa Sözleflmesi (A‹HS)”dir.Sözleflme 4 Kas›m 1950 tarihinde Roma’da imzalanm›fl ve 3 Eylül 1953 tarihindeyürürlü¤e girmifltir. Sözleflmenin amac›, demokratik rejimlerin devam ettirilmesiaç›s›ndan gerekli olan asgari hak ve özgürlükleri güvenceye almak ve insan hak-lar› alan›n› zamanla geniflletmektir. Bu amaçla A‹HS daha çok sivil ve politik hak-lar›n korunmas›na öncelik vermifltir. Bu sözleflmeyi Avrupa Sosyal fiart› izlemifltir.

Avrupa Konseyi’nin amac›, Avrupa Devletleri aras›nda bireysel özgürlüklerin,siyasi serbestli¤in ve hukuk düzeninin korunmas›nda birliktelik sa¤lamakt›r (To-kol-Alper, 2011: 68). Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nde zorla çal›flt›rma yasak-lan›rken, zorla çal›flt›rma say›lmayan haller de (m.4) s›ralanm›flt›r. Ayr›ca, sendikakurma ve kurulu olan sendikaya üyelik hakk› da (m.11) sözleflme ile düzenlemealt›na al›nan bir baflka temel hakt›r (Tokol, 1995: 75).

Avrupa Birli¤iSosyal politikan›n uluslararas› bir nitelik kazanmas›nda etkili olan bir di¤er bölge-sel örgüt ise Avrupa Birli¤i’dir. Avrupa Birli¤i, 27 üye ülkeden oluflan ve toprakla-r› ço¤unlukla Avrupa k›tas›nda yeralan ekonomik ve siyasi bir örgütlenmedir. 1992y›l›nda Maastricht Anlaflmas›’n›n yürülü¤e girmesiyle Avrupa Ekonomik Toplulu-¤u’na yeni görev ve sorumluluklar›n verilmesi, Toplulu¤un Birlik haline dönüflme-sinde etkili olmufltur. Avrupa Birli¤i, tüm üye ülkeleri ilgilendiren standart yasalararac›l›¤›yla insan, mal, hizmet ve sermaye dolafl›m› serbestli¤ini kapsayan bir ortakpazar gelifltirmifltir.



Resim 1.3

On Kurucu Üye

Sonradan Kat›lanlar

Parlamenter Meclisi’nde Gözlemci

Bakanlar Komitesi’nde Gözlemci

Resmi Aday

Avrupa KonseyiÜyeleri

Avrupa ‹nsan Haklar›Sözleflmesi ve Avrupa Sosyalfiart›, Avrupa Konseyinintemel sosyal politikabelgeleridir.

Birlik, üye olan ülkelerde çal›flanlar›n hayat ve çal›flma koflullar›n› iyilefltirip, ifl-çi ve iflveren örgütleri aras›nda sosyal diyalo¤un geliflmesini sa¤layarak Birli¤e üyeülkelerin sosyal politika düzenlemeleri aras›nda bir uyum sa¤lamay› amaçlamakta-d›r (Tokol-Alper, 2011: 69).

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA VE ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ OLUfiUMLARINA YOL AÇAN NEDENLERUluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde etkili olan faktörlerin aç›klanmas›,uluslararas› çal›flma normlar›n›n daha iyi anlafl›labilmesi aç›s›ndan önem tafl›mak-tad›r. Genel olarak, uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde etkili olan neden-leri; uluslararas› rekabet, siyasal yak›nlaflma veya bütünleflmeye ihtiyaç duyulmas›,insani nedenler, meslek bilincinin oluflmas›n›n yaratt›¤› uluslararas› dayan›flma ih-tiyac›, sosyo-politik önlemler aras›ndaki farkl›l›klar›n kald›r›lmas› ihtiyac› olarak s›-ralamak mümkündür. Bu nedenleri flimdi s›ras›yla inceleyelim.

Uluslararas› Piyasada Rekabet Koflullar›nda Eflitlik Sa¤lamaHer ülkenin belirledi¤i sosyal politika önlemleri o ülkenin ulusal s›n›rlar› içerisin-de geçerlili¤ini korumakta ve söz konusu ülke vatandafllar›n›n yarar›na sunulmak-


Avrupa Birli¤i Üyesi Ülkeler (2007)

Aday Ülkeler

Resim 1.4

Avrupa Birli¤i’neÜye ve Aday Ülkeler

Kaynak:http://europa.eu/about-eu/countries/index_en.htm

Avrupa Birli¤i, üye ülkelerinsosyal politika düzenlemeleriaras›nda uyum sa¤lamayaçal›flmaktad›r.

tad›r. Ulusal sosyal politika ile sosyal bak›mdan zay›f olan gruplar›n kendi ülke s›-n›rlar› içerisinde korunmas› sadece o ülkede yoksullu¤un veya sefaletin önlenme-sine ve sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na yard›mc› olacakt›r. Ancak, al›nan ya da uygu-lanan tüm bu sosyal politika önlemlerinin bir de gözle görülmeyen bir maliyet yö-nü vard›r. Tüm bu önlemlerin al›nmas› üretim maliyetinde art›fla neden olmakta;bu art›fl da ürün ve hizmetlerin sat›fl fiyatlar›n›n artmas› yönünde bask› uygulamak-tad›r. Bu nedenle sosyal politika alan›nda belirli ilkelere sahip olan bir ülke, bu türilkeleri benimsemeyen ülkelerle uluslararas› ekonomik piyasada rekabet edemezkonuma gelecektir. Ulusal sosyal politika önlemleri için harcama yap›lmas›, harca-ma yapan ülkeler için bir yük ve rekabet eflitsizli¤i yarataca¤›ndan söz konusu ön-lemlerin uluslararas› düzeyde kabul görmesinin ve uygulanmas›n›n sa¤lanmas› ge-rekmektedir (Altan, 2006: 97; Erkul, 1988: 92). Ancak, Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü’nün kuruluflunu sa¤layan Versay Bar›fl Anlaflmas›’n›n 13. bölümünün giriflinde“rekabetin uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n oluflturulmas›n›n temel sebebi olma-d›¤› ancak sebeplerinden biri oldu¤u” ve “çal›flma hayat› ile ilgili iyilefltirici önlem-ler almayan ülkelerin, bu önlemleri almak isteyen ülkeler için bir engel olaca¤›”ifadeleri yer almaktad›r (Alper ve Kaya, 1995: 82-83).

K›saca, ekonomik ve siyasi yaflamdaki rekabet uluslararas› çal›flma normlar›n›noluflturulmas›nda önemli bir etkiye sahip olmufltur.

Siyasal Yak›nlaflma ve Sosyal Bütünleflmeye ‹htiyaç Duyma20. yüzy›l›n bafllar›nda yaflanan dünya savafllar› ülkeleri ortak iflbirli¤i ve savunmaamaçl› uluslararas› örgütlerin çat›lar› alt›nda birleflmeye yöneltmifltir. Bunun nede-ni uluslararas› ekonomik ve siyasi bütünleflmenin ancak, sosyal bütünleflmeningerçekleflmesiyle sa¤lanabilece¤idir. Bu yaklafl›m›n sonucunda da devletlerin sos-yal yap›lar› ve hukuki düzenleri aras›ndaki farkl›l›klar›n azalt›larak ortadan kald›-r›lmas›na yönelik çabalar h›z kazanm›flt›r (Altan, 2006: 98-99). I. Dünya Sava-fl›’ndan sonraki dönemde uluslararas› bar›fl›n da ayn› ulusal bar›fl gibi ancak sosyaladaletin gerçeklefltirilmesiyle mümkün olabilece¤i görüflü yayg›n biçimde paylafl›l-maya bafllanm›fl ve sosyal adaleti sa¤lama amac› ilk olarak Versay Bar›fl görüflme-leri s›ras›nda gündeme getirilmifltir. Bu geliflme uluslararas› sosyal politikalar›noluflturulmas›nda da itici bir güç oluflturmufltur (Tokol, 1995: 15).

Mesleki Dayan›flmaya ‹htiyaç DuymaSanayi Devrimi sonras›nda ekonomik ve sosyal yaflamda yaflanan geliflmeler, top-lumda iflçi s›n›f›n›n do¤uflunu beraberinde getirmifltir. ‹flçi s›n›f› önceleri, rekabeteflitsizli¤ini önlemek amac›yla gündeme getirilen uluslararas› sosyal politika dü-flüncesini kabul etmemifltir. Ancak, ücret karfl›l›¤› ba¤›ml› olarak çal›flanlar›n say›-s›n›n giderek art›fl göstermesi, olumsuz çal›flma koflullar› ve düflük ücret düzeyleriiflçi s›n›f› aras›nda güçlü bir dayan›flmay› ve iflçilerin haklar›n› örgütlenerek ulusla-raras› düzeyde savunma bilincinin oluflmas›n› da beraberinde getirmifltir. Bu gelifl-me ise uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde en önemli etken olmufltur.Uluslararas› meslek kurulufllar›n›n kurulmas›yla güçlenen meslek bilinci, uluslara-ras› ortak sosyal politika önlemlerinin al›nmas›n› ve ülkelerin ortak bir yaklafl›mlasöz konusu önlemleri uygulamaya geçirmesini h›zland›rm›flt›r (Altan, 2006: 99; Er-kul, 1988: 92-93).



Sosyal politika önlemlerininuluslararas› düzeyde kabuledilip onaylanmas› ülkeleraras›nda rekabet eflitli¤ininsa¤lanmas›na yard›mc› olur.

Ekonomik ve siyasibütünleflme ancak sosyalbütünleflmeyle gerçekleflir.

Bir ülkedeki meslekbilincinin güçlenmesimesleki dayan›flmay›beraberinde getirir.

Uygulanan Sosyo-Politik Önlemler Aras›ndaki Farkl›l›klar›GidermeSanayi Devrimi’nin yafland›¤› dönemlerdeki a¤›r ve tehlikeli yaflam ve çal›flma ko-flullar› kamuoyunun dikkatini yo¤un olarak çekmifl ve sosyal sorunlar›n ekonomiksorunlar›n d›fl›nda tutulamayaca¤› vurgulanmaya bafllanm›flt›r (Tokol, 1995: 15).Sadece erke¤in de¤il, ailenin çocuk ve kad›nlar dâhil tüm üyelerinin uzun saatlerve kötü koflullarda çal›flmak zorunda kalmas› ile açl›k ve sefalet içerisinde yaflayanbir iflçi s›n›f›n›n varl›¤›, devletin herhangi bir müdahalede bulunmad›¤› bir ortam-da kitlesel karfl› ç›k›fllar›n ve direnmelerin yaflanmas›na neden olmufltur. Toplum-sal yap›lanma içerisinde güçlü konumda bulunan sermaye sahiplerine karfl›l›k güç-süz taraf› oluflturan iflçi s›n›f›n›n istismar›n›n önüne geçebilme düflüncesi kamu-oyunda tart›fl›lmaya bafllanm›fl ve bu kötü gidiflin önüne geçilmeye çal›fl›lm›flt›r.Tüm bu geliflmeler devletleri bu yolda ulusal seviyede önlem alma zorunlulu¤uiçerisinde b›rakm›flt›r (Erkul, 1988: 94). Ancak önlemlerin ulusal düzeyde olmas›sadece ülke içindeki karmaflay› önleyecektir, bu nedenle tüm bu giriflim ve düzen-lemelerin uluslararas› alanda al›nacak önlemlerle desteklenmesi önem kazanmak-tad›r. Bu noktada uluslararas› normlar›n (sözleflme ve tavsiye kararlar›) ülkeler ta-raf›ndan onaylanmas›, her ülkede ayn› normlar›n uygulanmas›n› sa¤layacakt›r.Böylece bir durum karfl›s›nda, her ülkede ayn› normlar›n uygulanmas›, uygulama-daki farkl›l›klar›n ortadan kalkmas›n› sa¤layacak ve sosyal politika alan›nda ulus-lararas› piyasada rekabet eflitli¤i de sa¤lanm›fl olacakt›r.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün 1944 tarihli Bildirgesinde de “bütün ulusal veuluslararas› politikalar›n temel hedeflerinin sosyal amaçlarla ba¤daflt›r›lmas› vebütün ekonomik ve mali konular›n sosyal hedeflerin ›fl›¤›nda de¤erlendirilmesi ge-rekti¤i” belirtilmektedir. Ayr›ca 1970 y›l›nda benimsenen ‹kinci Birleflmifl MilletlerGeliflme Stratejisinde de “ekonomik geliflmelere oldu¤u kadar sosyal geliflmelerede a¤›rl›k verilmesi gerekti¤i” üzerinde durulmaktad›r (Alper ve Kaya, 1995: 7).

Eme¤in ve Sermayenin Uluslararas› Hareketlili¤ini Sa¤lamaÜlkeler aras›nda ekonomik ve sosyal yaflama dayal› rekabetin giderek h›zlanmayabafllamas› eme¤in ve sermayenin hareketlili¤ini de beraberinde getirmifltir. Eme¤in,daha iyi çal›flma koflullar› ve daha yüksek ücret imkân› sa¤layan ülkelere göç etmeiste¤i ile sermaye sahiplerinin daha az maliyetle daha yüksek üretim yapabilme is-te¤i emek ve sermaye hareketlili¤inde de uluslararas› standartlar›n oluflturulmas›gere¤ini yaratm›flt›r. Uluslararas› standartlar ile ülkeler aras›nda çal›flma yaflam›nailiflkin düzenlemelerin birbirine yak›nlaflmas› hem eme¤in hem de sermayenin (malve hizmetlerin) hareketlili¤ini kolaylaflt›rmaktad›r (Alper ve Kaya, 1995: 88).

Uluslararas› çal›flma normalar›n›n ortaya ç›k›fl›nda sizce hangi unsurlar etkili olmufltur?

GENEL OLARAK ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARIBir ülkedeki ulusal sosyal politikalar›n uygulanmas›nda hukuki ve kurumsal dü-zenlemelerin etkili oldu¤u kabul edilen bir gerçektir. Buna benzer olarak uluslara-ras› sosyal politikan›n uygulanmas›nda da uluslararas› çal›flma normlar›n›n varl›¤›en etkili araç olarak belirtilebilir (Altan, 2006: 96).

Literatürde uluslararas› çal›flma normlar› gerçek anlamda; “istihdam seviyesininve çal›flma kalitesinin yükseltilmesi, çal›flan›n konumundan ve durumundan mem-nun olmas› ile sa¤l›kl› ve mutlu olmas›n›” öngörmektedir. Normatif görüfle göre


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P K ‹ T A P

T

4

Uluslararas› çal›flmanormlar› ululararas› sosyalpolitikalar›nuygulanmas›nda en etkiliaraçt›r.

uluslararas› çal›flma normlar›, iflçilerin ve iflverenlerin örgütlerini kurma haklar› vetoplu sözleflme yapma yetkileri ile ilgili olarak baz› flartlar, en düflük ücret, hafta-l›k en fazla çal›flma süresi gibi çal›flma koflullar›na iliflkin konularda da baz› kural-lar belirlemektedir (Alper ve Kaya; 1995: 79). Uluslararas› çal›flma normlar›n› engenel anlam›yla, “özde insan›n ve onun ayr›lmaz bir parças› olan iflgücünün, çal›fl-ma yaflam›nda ekonomik, sosyal ve mesleki yönden korunup gelifltirilmesini sa¤-layan bölgesel, k›tasal ve evrensel düzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar” (Altan,2006: 97) olarak tan›mlamak mümkündür.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün uluslararas› sosyal politikaya temel oluflturanuluslararas› çal›flma normlar›, sözleflme ve tavsiye kararlar›d›r (Erdut, 2003: 55).Uluslararas› Çal›flma Orgütü’nün en önemli ifllevlerinden biri, hükümet, iflçi ve ifl-veren taraflar›n›n oluflturdu¤u üçlü yap›lanman›n yer ald›¤› Uluslararas› Çal›flmaKonferans›’nda sözleflme ve tavsiye kararlar›n›n kabulünün sa¤lanmas›d›r (Ateflo-¤ullar›, 1997: 23). Sözleflmelerin üye devletler taraf›ndan onayland›ktan sonra ba¤-lay›c› olmas› ve tavsiye kararlar›n›n da politikalara, mevzuata ve uygulamalara yönvermesi uluslararas› sosyal politika aç›s›ndan önemlidir.

Uluslararas› sosyal politika alan›nda UÇÖ’nün kabul etti¤i en önemli metinlersözleflmelerdir. UÇÖ sözleflmeleri, hem haz›rlanma ile kabul usul ve yöntemleribak›m›ndan hem de üye devletler taraf›ndan sözleflmelerin onaylanmas› ve uygu-lamaya konulmas›nda belirlenen ilkeler bak›m›ndan önemlidir. Uluslararas› sözlefl-meler kurumsal bir çerçevede haz›rlanmakta ve kabul edilmektedir. Ayr›ca ulusla-raras› sözleflmelerin kabulü için 2/3 oy çoklu¤u gerekmektedir. Uluslararas› çal›fl-ma sözleflmelerinin kabulünde üye ülke temsilcileri eflit oy hakk›na sahiptir. Oyla-mada herhangi bir çekinim konulmas› konusunda aç›k bir yasal düzenleme bulun-mamas› durumunda üye ülkeler sözleflmeyi bir bütün olarak onaylamak ve uygu-lamaya koymakla yükümlüdürler (Alper ve Kaya, 1995: 92-93).

UÇÖ’nün uluslararas› sosyal politikaya temel oluflturan bir di¤er çal›flma normuise, tavsiye kararlar›d›r. UÇÖ’nün tavsiye kararlar›, sözleflme olarak onaylanmas›n›gerektiren yeterli olgunlu¤a ulaflmam›fl konularda haz›rlanmakla birlikte kimi za-man sözleflmeleri tamamlay›c› iflleve de sahiptir ve sözleflmelerin uygulanmas›ndaüye ülkelere yol gösterici niteliktedir (Erdut, 2003: 57).

Uluslararas› sosyal politika alan›nda, 1919 ve 2011 y›llar› aras› dönemde 189sözleflme kabul edilmifltir. Onaylanan sözleflme ve tavsiye kararlar›n›n kapsad›¤›konular›; dernek kurma özgürlü¤ünü gerçeklefltirme, zorunlu çal›flma yasalar›, is-tihdam alanlar›ndaki ayr›cal›klar›n kald›r›lmas›, çal›flma yönetimi, endüstriyel iliflki-ler, istihdam politikas›, çal›flma koflullar›, sosyal güvenlik, ifl güvenli¤i ve sa¤l›¤›,kad›nlar›n istihdam›, çocuklar›n istihdam›, göçmen iflçilerin istihdam› ve gemiadamlar›n›n istihdam› vb. olarak s›ralamak mümkündür (Ateflo¤ullar›, 1997: 23).

ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARI VE TÜRK‹YETürk hukukunda uluslararas› anlaflmalar›n yap›lmas›, onaylanmas› ve yay›mlanma-s› konusunu düzenleyen iki önemli yasa bulunmaktad›r. Bunlardan ilki, “Milletle-raras› Anlaflmalar›n Yap›lmas› Yürürlü¤ü ve Yay›nlanmas› ile Baz› Anlaflmalar›nYap›lmas› ‹çin Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakk›ndaki Kanun”dur. Di¤eryasal düzenleme ise, “Milletleraras› Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyo-nu Hakk›nda Kanun”dur. ‹lk yasa 1963 y›l›nda; ikinci yasa ise 1969 y›l›nda yürür-lü¤e girmifltir. Her iki yasa birbirini tamamlamakla birlikte, Türkiye’nin uluslarara-s› sözleflmeleri onaylama mekanizmalar›n› da aç›kça belirtmektedir (Kaya, 1999:70). Bu çerçevede sözleflmeler ya resmi gerekçelerle ya da bir yükümlülük olarak



Uluslararas› Çal›flmaÖrgütüne üye ülkelerinonaylad›klar› sözleflme vetavsiye kararlar›uluslararas› çal›flmanormlar›n› oluflturmaktad›r.

Tavsiye kararlar›uluslararas› sözleflmelerinuygulanmas›nda yolgöstericidir.

onaylanmaktad›r. Sözleflmelerin resmi gerekçe olarak onaylanmas›, söz konusuolan sözleflmenin ulusal mevzuatla uyum içinde bulunmas›, yürürlükteki yasal dü-zenlemelere ayk›r› düflen ve onlar›n de¤ifltirilmesini gerektiren ayk›r› düzenleme-ler içermemesidir. ‹kinci gerekçe ise, Türkiye’nin uluslararas› iflbirli¤ine önem ver-mesi ve onay›, sözleflmeyi kabul eden uluslararas› kuruluflun üyesi olmas›n›n do-¤urdu¤u bir yükümlülük olarak de¤erlendirmesidir (Gülmez, 1992: 177).

Uluslararas› çal›flma normlar›n›n sahip olduklar› önem aç›s›ndan Türk ‹fl Huku-ku üzerine baz› etkileri bulunmaktad›r. Bu etkileri; yay›lma etkisiyle etkilenme, te-mel norm olarak al›nma, uygulamalar›ndan yararlanma, ulusal normlar› evrenselnormlara yaklaflt›rma çabalar› ile teknik ve e¤itim iflbirli¤inin etkisi olarak s›rala-mak mümkündür (Kaya, 1999: 79-92).

Uluslararas› Çal›flma Örgütünün, Uluslararas› Çal›flma Konferanslar›yla olufltur-du¤u standartlar yay›lma etkisiyle kamuoyunda etkili yans›malar yapmakta ve esin-ti etkisiyle Avrupa Birli¤i’ne hem üye olan hem de üye olmayan ülkelerde etkili ol-maktad›r. Türkiye de ço¤unlukla kabul etti¤i temel normlar› kendi iç hukukunayans›tmaktad›r. Uluslararas› çal›flma standartlar›n›n Türk ‹fl Hukukunun oluflumun-da temel norm olarak al›nma süreci 1936 tarihli ‹fl Kanununun kabulüyle bafllam›fl-t›r. Onaylanan uluslararas› normlarla ba¤lant›l› olarak ‹fl Kanunu ve ilgili Kanunlar-da de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Bir di¤er etki olan ulusal normlar› evrensel normlarayaklaflt›rma çabas› ise, bir önceki bölümde “uluslararas› çal›flma normlar›n›n oluflu-munda etkili olan nedenler” bafll›¤› alt›nda da ayr›nt›l› olarak inceledi¤imiz gibi,Türk ‹fl Hukuku ile düzenleme alt›na al›nan ilkelerin uluslararas› kabullerle uyumluhale getirilmesini kapsamaktad›r. Bu anlamda uluslararas› normlar sadece 3008 sa-y›l› ‹fl Kanununun de¤il; bireysel ve toplu ifl hukuku ile sosyal güvenlik hukukunungelifltirilmesinde oldukça etkili olmufltur. Uluslararas› normlar›n Türk ‹fl Hukukuüzerindeki son bir etkisi ise teknik ve e¤itim iflbirli¤inin etkisidir (Kaya, 1999: 79-92).

ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ ‹Ç HUKUKALANINDA DE⁄ER‹ VE ETK‹S‹ SORUNU

Genel OlarakUluslararas› çal›flma normlar›n›n (sözleflme ve tavsiye kararlar›) onaylanmas›n›n do-¤al bir sonucu, onaylanan bu normlar›n iç hukuka dahil edilmesi ya da iç hukukaetkisi sorunudur. Bu sorunun cevab› normlar› onaylayan her bir ülkenin kendi ana-yasa veya devletler hukukuna ba¤l› olarak de¤ifliklik göstermektedir. Bu nedenleuluslararas› çal›flma normlar›n›n iç hukuk üzerindeki etkisi ve de¤eri sorununu in-celerken öncelikle iç hukuk ile uluslararas› hukuk aras›ndaki iliflki aç›klanmal› son-ras›nda ise uluslararas› hukukun iç hukuka etkisi incelenmelidir (Güzel, 1997: 16).

Literatürde uluslararas› hukuk ile iç hukuk aras›ndaki iliflkiyi ilk olarak ele alançal›flma bir Alman hukukçusu olan H. Triepel taraf›ndan yap›lm›flt›r. Literatürdeuluslararas› hukuk ve iç hukuk aras›ndaki iliflki üzerine farkl› görüfller yer almak-la birlikte, Triepel çal›flmas›nda iki görüfl ileri sürmüfltür. Bunlar ikili (düalist) vetekçi (moniste) görüfllerdir. ‹ç hukuk, bireyler ya da bunlar›n oluflturdu¤u tüzel ki-fliler aras›ndaki iliflkileri; uluslararas› hukuk ise, ço¤unlukla devletler aras›ndakiiliflkileri düzenlemektedir. ‹kili görüfle göre, her iki hukuk düzeninin birbirlerindenfarkl› toplumsal iliflkileri düzenlemesi, uluslararas› hukuk ile iç hukukun birbirin-den farkl› ve ba¤›ms›z olmas› sonucunu beraberinde getirmektedir. Buna ek ola-rak her iki hukuk düzeninin kurallar› birbirinden farkl› kaynaklardan do¤maktad›r.Uluslararas› hukuk ve iç hukuk düzenlerinin birbirlerinden farkl› ve ba¤›ms›z ol-


Uluslararas› hukuk ile içhukuk aras›ndaki iliflki ilkolarak H. Triepel taraf›ndanincelenmifltir.

malar› da baz› sonuçlar› beraberinde getirmektedir. Buna göre, bu iki ayr› hukukdüzeninden birinin di¤erinden farkl› olarak do¤rudan uygulanmas› mümkün ola-mayacak; her iki hukuk düzeni de farkl› kaynaklardan do¤duklar› için iki hukukdüzeninin birbiriyle çak›flmas› sonucu oluflmayacak ve bir hukuk düzeninde ge-çerli olan bir kural di¤er hukuk düzenine at›f ya da aktarma yöntemiyle dahil edil-meden her hangi bir etki yaratmayacakt›r (Güzel, 1997: 17).

Tekçi görüfle göre ise, uluslararas› hukuk ile iç hukuk düzenleri bir bütününparças›d›r. Bunun nedeni ise, dünyada varolan hukuk düzeninin tek bir düzen ol-mas›d›r. Ancak burada da karfl›m›za yan›tlanmas› gereken bir baflka soru ç›kmak-tad›r, bu hukuk düzenlerinden hangisi di¤erinden üstündür? Literatürde bu soru-nun net bir cevab› bulunmamakla birlikte, baz› yazarlar uluslararas› hukukun üs-tünlü¤ünü savunurken; baz› yazarlar ise, iç hukukun üstünlü¤ünü savunmaktad›r(Güzel, 1997: 18).

Uluslararas› hukuk ile iç hukuk aras›ndaki iliflkiyi inceledikten sonra bundansonraki bölümde uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerindeki etkisi sorunsal› üze-rinde durulacakt›r.

Uluslararas› Normlar›n ‹ç Hukuka EtkisiUluslararas› normlar›n, iç hukukta ülkeler taraf›ndan onayland›ktan sonra do¤rudanuygulanabilmesinin temel koflulu onaylanan sözleflme ya da tavsiye kararlar›n›n hü-kümlerinin do¤rudan uygulanabilir nitelikte olmas›d›r. Buna ek olarak ulusal hukuksisteminin do¤rudan uygulanmaya elveriflli olmas› da bir baflka kofluldur. Uyuflmaz-l›k durumunda iç hukuk kurallar›n›n m› yoksa uluslararas› hukuk kurallar›n›n m›uygulanaca¤›, do¤rudan etki konusunda cevaplanmas› gereken bir baflka sorudur.Do¤rudan etki konusu genifl anlam›yla ele al›nd›¤›nda, uluslararas› hukukun iç hu-kuk üzerinde etkili olabilmesi için uyuflmazl›k konusu hakk›nda iç hukukta herhan-gi bir düzenlemenin bulunmuyor olmas› gerekmektedir. Bu nedenle, uluslararas›çal›flma normlar› veya uluslararas› sözleflmeler ile Avrupa Sosyal fiart› gibi belgele-rin iç hukukta do¤rudan uygulanmas›n› bu gerçek anlam içinde de¤erlendirmekgerekmektedir. Bu koflul d›fl›nda, uluslararas› normlar›n do¤rudan uygulanabilir ni-telikte olmas› için taraflar›n amaçlar›, sözleflmenin içerdi¤i kurallar›n konusu ve söz-leflme maddelerinin yaz›l›fl biçimi de önem tafl›maktad›r. Ayr›ca uluslararas› norm-lar›n iç hukukta do¤rudan uygulanabilmesi için aç›k, ayr›nt›l› ve kesin olmas› gerek-mektedir. Uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerinde do¤rudan uygulanabilirli¤i içintüm bu koflullar›n d›fl›nda belki de olmas› gereken en önemli koflul ulusal hukukdüzeninin buna uygun olmas› kofluludur (Güzel, 1997: 23-25).

Uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerindeki etkisinin Türkiye aç›s›ndan de¤er-lendirmesini Anayasam›z›n 90. maddesi üzerinden yapmak gerekir. Madde hük-münü detayl› olarak incelemeden önce konuyu genel aç›dan de¤erlendirecekolursak, Anayasam›z›n insan haklar›na iliflkin uluslararas› sözleflmeleri ulusal hu-kukla bütünlefltirmek için öngördü¤ü iki ifllem bulunmaktad›r. Bunlardan ilki “uy-gun bulma yasas›” ç›kar›lmas›, di¤eri ise, “onay ve Resmi Gazetede yay›mlama”d›r. Bu iki ifllemden ilki yasaman›n yetkisindeyken; ikincisi yürütmenin yetkisinde-dir (Gülmez, 2005: 11-41).

Anayasam›z›n 90. maddesi farkl› uluslararas› anlaflmalar› göz önüne al›p istisna-lar koyarak konuyu düzenlemifltir. “Milletleraras› andlaflmalar› uygun bulma” bafl-l›kl› 90. madde, Anayasan›n “Cumhuriyetin Temel Organlar›” bafll›kl› Üçüncü K›s-m›n›n “Yasama” bafll›kl› Birinci Bölümündeki “Türkiye Büyük Millet MeclisininGörev ve Yetkileri” bafll›kl› II. alt bafll›¤›nda yer alm›flt›r (Gülmez, 2005: 11-41).



‹kili görüfle göre,uluslararas› hukuk ve içhukuk birbirinden farkl› veba¤›ms›zd›r.

Tekçi görüfle göre,uluslararas› hukuk ve içhukuk bir bütününparçalar›d›r.

MADDE 90. - Türkiye Cumhuriyeti ad›na yabanc› devletlerle ve milletleraras› kuru-

lufllarla yap›lacak andlaflmalar›n onaylanmas›, Türkiye Büyük Millet Meclisinin

onaylamay› bir kanunla uygun bulmas›na ba¤l›d›r.

Ekonomik, ticarî veya teknik iliflkileri düzenleyen ve süresi bir y›l› aflmayan andlafl-

malar, Devlet Maliyesi bak›m›ndan bir yüklenme getirmemek, kifli hallerine ve Türk-

lerin yabanc› memleketlerdeki mülkiyet haklar›na dokunmamak flart›yla, yay›mlan-

ma ile yürürlü¤e konabilir. Bu takdirde bu andlaflmalar, yay›mlar›ndan bafllayarak

iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

Milletleraras› bir andlaflmaya dayanan uygulama andlaflmalar› ile kanunun verdi-

¤i yetkiye dayan›larak yap›lan ekonomik, ticarî, teknik veya idarî andlaflmalar›n

Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunmas› zorunlu¤u yoktur; ancak, bu f›k-

raya göre yap›lan ekonomik, ticarî veya özel kiflilerin haklar›n› ilgilendiren andlafl-

malar, yay›mlanmadan yürürlü¤e konulamaz.

Türk kanunlar›na de¤ifliklik getiren her türlü andlaflmalar›n yap›lmas›nda birinci

f›kra hükmü uygulan›r.

Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl milletleraras› andlaflmalar kanun hükmündedir.

Bunlar hakk›nda Anayasaya ayk›r›l›k iddias› ile Anayasa Mahkemesine baflvurula-

maz. (Ek cümle: 7.5.2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl temel hak

ve özgürlüklere iliflkin milletleraras› andlaflmalarla kanunlar›n ayn› konuda farkl›

hükümler içermesi nedeniyle ç›kabilecek uyuflmazl›klarda milletleraras› andlaflma

hükümleri esas al›n›r.

Yukar›da da belirtti¤imiz üzere 90.maddenin ilk f›kras› uyar›nca onaylama iflle-minin bir uygun bulma yasas›n›n ç›kar›lmas›yla bafllamas› gerekmektedir. 2. ve 3.f›kralarda ise, baz› özellikleri bulunan antlaflmalar için onay› uygun bulma yasas›ç›karma koflulunun gerekli olmad›¤› belirtilmifltir. 4. f›kra ise, uygun bulma yasas›ç›kar›lmas›n› “Türk kanunlar›nda de¤ifliklik getiren her türlü andlaflma” için zorun-lu tutmufl ve 1. f›kradaki kurala geri dönmüfltür. 5. ve son f›krada, 1. f›kradaki“onaylama” terimi d›fl›nda “usulüne göre yürürlü¤e koyma” terimi kullan›lm›flt›r.Bunun tan›m› yap›lmam›flt›r (Gülmez, 2005: 11-41).

90. maddenin son f›kras›n›n ilk cümlesiyle ifade edilmek istenen, TBMM’ninuygun bulma yasas› ç›kard›¤› ve Cumhurbaflkan›n›n da (Bakanlar Kurulu ile birlik-te) onaylad›¤› ve yay›mlad›¤› antlaflmalar›n “kanun hükmünde” oldu¤udur. Birincicümlenin amac› ve ifllevi, uluslararas› hukukun parças› olan bir antlaflmay› ulusalhukukun parças›na dönüfltürmek, ulusal yarg› yerlerinin ve kamu yetkililerininulusal hukuka kat›lan bu antlaflmalar› uygulamas›n› sa¤lamakt›r. ‹kinci cümledekidüzenleme ile yasa koyucu antlaflmalar›n yasalardan farkl› ifllemler niteli¤i tafl›d›-¤›n›n bilincinde oldu¤unu ortaya koymufltur. Ek cümlenin, insan haklar›na iliflkinuluslararas› antlaflmalar ile yasalar aras›ndaki uyuflmazl›klar›n çözülmesi için öner-di¤i çözüm, uluslararas› antlaflma hükümlerinin “esas” al›nmas›d›r. Ek cümlede,uluslararas› antlaflmalar ile yasalar aras›nda ayn› konuda farkl› hükümler bulunma-s›ndan do¤an “uyuflmazl›klar”dan söz edilmifltir. Üçüncü cümlede, uluslararas› ant-laflmalardaki kurallar›n “esas” al›nmas›n›n, ancak somut bir uyuflmazl›k ç›kmas›durumunda geçerli olaca¤› ifade edilmektedir. Ancak ek cümle, “yarg› yerleri”ninönündeki uyuflmazl›klar ile s›n›rl› bir çözüm getirmemifl, uyuflmazl›klar›n ç›kt›¤›yerlere ya da organlara iliflkin bir belirleme yapmam›flt›r (Gülmez, 2005: 11-41).

Uluslararas› çal›flma normlar› sizce iç hukuk üzerinde etkili midir? E¤er etkiliyse sizce buetki nas›ld›r?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

5



Uluslararas› sosyal politika kavram›n› tan›mlamak.Uluslararas› sosyal politika, ekonomik ve top-lumsal bak›mdan gereksinmesi olan kifli ve kü-meleri korumak, piyasa ekonomisi kurallar›n›ndo¤urdu¤u ve küreselleflmenin derinlefltirdi¤iuluslararas› bar›fl› tehdit eden eflitsizlik, e¤retilikve güvencesizlikleri azaltmak ve ortadan kald›r-mak amac›yla sosyal politikan›n uluslararas› yan-lar›n› ve bunlar›n oluflturduklar› kurulufllar›; bukurulufllar arac›l›¤›yla ulusal, bölgesel ve ulusla-raras› düzeylerde izlenmesi gereken politikalar›,bu politikalar›n içerece¤i önlemleri ve bu önlem-lerin uygulamaya konulmas› ile denetimini ince-leyen bilim dal›d›r. Uluslararas› sosyal politika,uluslararas› piyasada rekabet koflullar›nda eflitliksa¤lamay›, bar›fl›n devaml›l›¤›na katk›da bulun-may›, sosyal adaleti sa¤lamay›, ekonomik gelifl-mede sosyal ve insani amaçlar› dikkate almay›ve uluslararas› harekete öncülük etmeyi amaçla-maktad›r.

Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel ve bölge-sel düzeyde geliflimini aç›klamak.Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü-lük eden bireysel giriflimler yerini zamanla ev-rensel ve bölgesel giriflimlere b›rakm›flt›r. Ulusla-raras› sosyal politikan›n evrensel düzeyde gelifli-mine katk›da bulunan örgütler Uluslararas› Çal›fl-ma Örgütü (UÇÖ) ile Birleflmifl Milletler ve ba¤l›örgütlerken; uluslararas› sosyal politikan›n böl-gesel düzeyde geliflimine katk›da bulunan örgüt-ler Avrupa Konseyi ile Avrupa Birli¤i’dir. UÇÖ,çal›flma hayat› ile ilgili konular ve toplumsal so-runlar›n birlikte tart›fl›lmas›na imkân sa¤lamas›aç›s›ndan önemlidir. Uluslararas› sosyal politikaalan›ndaki temel kaynaklar›n önemli bir bölümüUÇÖ taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. UÇÖ, uluslararas›çal›flma standartlar›n› kabul etti¤i sözleflme vetavsiye karalar›yla oluflturmaktad›r. Avrupa Kon-seyi’nin uluslararas› sosyal politika ile ilgili temelbelgeleri Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Av-rupa Sosyal fiart›’d›r. Bir di¤er örgüt olan AvrupaBirli¤i ise, birli¤e üye olan ülkelerde çal›flanlar›nhayat ve çal›flma koflullar›n› iyilefltirip, iflçi ve ifl-veren örgütleri aras›nda sosyal diyalo¤un gelifl-mesini sa¤layarak Avrupa Birli¤i’ne üye ülkele-rin sosyal politika düzenlemeleri aras›nda biruyum sa¤lamay› amaçlamaktad›r.

Uluslararas› sosyal politika ve uluslararas› çal›fl-ma normlar›n›n oluflumunda etkili olan neden-leri aç›klamak.Uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde etki-li olan nedenleri uluslararas› rekabet, siyasal ya-k›nlaflma veya bütünleflmeye ihtiyaç duyulmas›,insani nedenler, meslek bilincinin oluflmas›n›nyaratt›¤› uluslararas› dayan›flma ihtiyac› ve sos-yo-politik önlemler aras›ndaki farkl›l›klar›n kal-d›r›lmas› ihtiyac› olarak s›ralamak mümkündür.

Uluslararas› çal›flma normu, uluslararas› sözlefl-me ve tavsiye karar› kavramlar›n› aç›klamak.Genel anlam›yla uluslararas› çal›flma normlar› öz-de insan›n ve onun ayr›lmaz bir parças› olan ifl-gücünün çal›flma yaflam›nda ekonomik, sosyalve mesleki yönden korunup gelifltirilmesini sa¤-layan bölgesel, k›tasal ve evrensel düzeyde be-nimsenen ilkeler ve kurallar bütünüdür.UÇÖ’nün uluslararas› sosyal politikaya temeloluflturan uluslararas› çal›flma normlar›, sözleflmeve tavsiye kararlar›d›r.

Uluslararas› çal›flma normlar›n›n iç hukuk veTürk ‹fl Hukuku üzerindeki etkisini aç›klamak. Türk hukukunda uluslararas› anlaflmalar›n yap›l-mas›, onaylanmas› ve yay›mlanmas› konusunudüzenleyen yasalar Milletleraras› Anlaflmalar›nYap›lmas› Yürürlü¤ü ve Yay›nlanmas› ile Baz›Anlaflmalar›n Yap›lmas› ‹çin Bakanlar KurulunaYetki Verilmesi Hakk›ndaki Kanun ile Milletle-raras› Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinas-yonu Hakk›nda Kanun’dur. Uluslararas› çal›flmanormlar›n›n sahip olduklar› önem aç›s›ndan Türk‹fl Hukuku üzerine etkileri; yay›lma etkisiyle et-kilenme, temel norm olarak al›nma, uygulamala-r›ndan yararlanma, ulusal normlar› evrenselnormlara yaklaflt›rma çabalar› ile teknik ve e¤i-tim iflbirli¤inin etkisidir. Uluslararas› hukukun içhukuk üzerinde etkili olabilmesi için uyuflmazl›kkonusu hakk›nda iç hukukta herhangi bir dü-zenlemenin bulunmuyor olmas› gerekmektedir.Uluslararas› normlar›n do¤rudan uygulanabilirnitelikte olmas› için taraflar›n amaçlar›, sözlefl-menin içerdi¤i kurallar›n konusu ve sözleflmemaddelerinin yaz›l›fl biçimi de önem tafl›makta-d›r. Ayr›ca uluslararas› normlar›n iç hukuk üstün-de do¤rudan uygulanabilmesi için aç›k, ayr›nt›l›,kesin ve ulusal hukuk düzeninin buna uygun ol-mas› gerekmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politika-n›n amaçlar›ndan biri de¤ildir?

a. Ekonomik krizleri sona erdirmekb. Rekabet koflullar›nda eflitlik sa¤lamakc. Sosyal adaleti sa¤lamakd. Uluslararas› harekete öncülük etmeke. Ekonomik geliflmede insani amaçlar› dikkate al-

mak

2. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›noluflumunda rol oynayan evrensel örgütlerden biridir?

a. ‹slam Ükeleri Birli¤ib. Milletler Cemiyetic. Uluslararas› Çal›flma Örgütüd. Avrupa Konseyi e. Avrupa Birli¤i

3. Uluslararas› Çal›flma Örgütünün merkezi afla¤›daki-lerden hangisidir?

a. Hollandab. Fransac. Almanyad. ‹sviçree. ABD

4. Dünya bar›fl›n›, güvenli¤ini korumak ve uluslar ara-s›nda ekonomik, toplumsal ve kültürel iflbirli¤i olufltur-mak amac›yla kurulan uluslararas› örgüt afla¤›dakiler-den hangisidir?

a. Birleflmifl Milletlerb. Uluslararas› Çal›flma Örgütüc. Avrupa Birli¤id. Avrupa Konseyie. Milletler Komitesi

5. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa ‹nsan Haklar› Söz-leflmesi’nde düzenleme alt›na al›nan haklardan biridir?

a. Sosyal koruma hakk›b. Sosyal güvence hakk›c. Eflit davranma hakk›d. ‹zin hakk›e. Sendikaya üyelik hakk›

6. Uluslararas› alanda sosyal bütünleflme sa¤lama ama-c› ilk defa afla¤›dakilerden hangisinde gündeme getiril-mifltir?

a. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesib. Versailles Bar›fl Görüflmeleric. Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesid. Maastricht Anlaflmas›e. Paris Anlaflmas›

7. ‹flgücünün çal›flma yaflam›nda ekonomik, sosyal vemesleki yönden korunup gelifltirilmesini sa¤layan ev-rensel düzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar bütünü-ne ne ad verilir?

a. Uluslararas› anlaflmalarb. Uluslararas› hukukc. Uluslararas› çal›flma sözleflmelerid. Uluslararas› çal›flma normlar›e. Uluslararas› teklifler

8. Uluslararas› sözleflmelerin uygulanmas›nda üye ül-kelere yol gösterici nitelikte olan uluslararas› düzenle-meye ne ad verilir?

a. Uluslararas› anlaflmab. Uluslararas› sözleflmec. Tavsiye karar›d. Teklif karar›e. Uluslararas› toplant›

9. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› çal›flma normla-r›n›n Türk ‹fl Hukuku üzerindeki etkilerinden biri de¤il-dir?

a. Yay›lma etkisiyle etkilenmeb. Temel norm olarak al›nmac. Uygulamalar›ndan yararlanmad. Ulusal normlar› evrensel normlara yaklaflt›rmae. Teknik iflbirli¤inden uzaklaflma

10. Uluslararas› hukuk ile iç hukukun birbirinden fark-l› ve ba¤›ms›z oldu¤unu ileri süren görüfl afla¤›dakiler-den hangisidir?

a. Tekçi görüflb. ‹kili görüflc. Çoklu görüfld. Ba¤›ms›z görüfle. Tekli görüfl

Kendimizi S›nayal›m



TÜRK‹YE ILO’DA KARA L‹STEDE

fiebnem Turhan: Radikal Gazetesi/11.06.2011ILO’nun 100’üncü Uluslararas› Çal›flma Konferans›’ndaTürkiye sendikal haklar konusunda Afrika ülkeleriyleayn› listede yer ald›. Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) s›ralamas›ndaen ‘kötüler listesi’ne al›nd›. ILO’nun bu y›l 100’üncüsü-nü düzenledi¤i ve 17 Haziran’a kadar sürecek Uluslara-ras› Çal›flma Konferans›’nda Türkiye sendikal haklar›ihlal etme, ILO sözleflmelerine uymama, iflten atma vesendikac›lara yönelik bask›lar konusunda Swaziland,Zimbabve, Burma gibi ülkelerle ayn› kategoride eleal›nd›. ILO’nun Cenevre’deki konferans›na Türkiye’densendikalar› temsilen D‹SK Uluslararas› ‹liflkiler DaireMüdürü K›vanç Eliaç›k; hükümeti temsilen de Doç. Dr.Zeki Parlak ile Çal›flma Genel Müdürü Ali Kemal Say›nkat›ld›. Eliaç›k, Türkiye’nin ILO’nun 87 ve 98 numaral›sözleflmelerine uygun davranmad›¤›n› belirterek Ulus-lararas› Sendikalar Konfederasyonu’nun raporuna göre,Avrupa’da sendikal faaliyetlerden iflten at›lmalar›n yüz-de 66’s›n›n Türkiye’de gerçekleflti¤ini söyledi. Eliaç›kas›l çarp›c› olan›n ise Afrika ülkelerinin hükümet tem-silcileri ile Türkiye hükümeti resmi yetkililerinin ayn›savunmay› vermesi oldu¤una dikkat çekti. Eliaç›k flöylekonufltu: “Komite önceki gece Türkiye’nin durumunuda görüfltü. Türkiye’den önce görüflülen Swaziland’›nhükümet temsilcileri ILO komitesinin ‘sendikac›lar›ngözalt›na al›nmas› ve tutuklanmas›’na iliflkin sorular›na‘Onlar sendikal faaliyetlerinden dolay› de¤il terörist ol-duklar› için tutukland›’ yan›t›n› verdiler. Ard›ndan s›rabize geldi. Bizim hükümet temsilcilerimize de ILO ko-mitesi neden gözalt›na ald›n›z, tutuklad›n›z diye sor-duklar›nda yan›t ayn›yd›; ‘Onlar sendikal de¤il teröristfaaliyetten tutukland›.” NEDEN KARA L‹STEDE? Türki-ye imza alt›na ald›¤› ILO’nun sendikal haklar› düzenle-yen 87 ve 98 numaral› sözleflmelerine uymuyor. Sekizy›ld›r tart›fl›lan Sendikalar Yasas› hâlâ Meclis’ten geçiril-medi. Avrupa’n›n tümündeki sendikal nedenlerle ifltenatmalar›n yüzde 66’s› Türkiye’de yaflan›yor. Türkiye’desendikaya üye olan her 5 metal iflçisinden 3’ü iflten at›-l›yor. Sendikac›lar sadece sendikal faaliyette bulunduk-lar› için gözalt›na al›n›p tutuklanabiliyorlar. Sendikala-r›n eylemlerinde polis afl›r› güç kullan›yor.

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Olarak Sosyal Politika:Kavram ve Tan›m” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Oluflumunda Rol Oynayan Evrensel Örgüt-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Oluflumunda Rol Oynayan Evrensel Örgüt-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Oluflumunda Rol Oynayan Evrensel Örgüt-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Oluflumunda Rol Oynayan Bölgesel Örgüt-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Oluflumunda Rol Oynayan Bölgesel Örgüt-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Norm-lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Norm-lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Norm-lar› ve Türkiye” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Norm-lar›n›n ‹ç Hukuk Alan›nda Etkisi Sorunu” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

Yaflam›n ‹çinden

”

“Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


S›ra Sizde 1

Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda temel belirle-yici unsurun rekabet eflitsizli¤ini önlemek iste¤i ol-du¤unu söyleyebiliriz. Sonras›nda ise, iflçi s›n›f›n›n

uluslararas› sosyal politika düflüncesine deste¤i

uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde etkili olmufl-tur. Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda etkili olanbir di¤er gerekçe ise, daha çok insani ve manevi bir

nitelik tafl›maktad›r. Sanayi Devrimi sonras› dönemdeyaflan›lan yoksulluk, insanlar›n kötü çal›flma koflullar›n-da, düflük ücretlerle çal›flmak zorunda b›rak›lmas› vebelki de en önemlisi olumsuz ekonomik koflullar ge-rekçesiyle iflverenlerin ucuz emek olarak de¤erlendirdi-¤i kad›n ve çocuk iflgücünün imalat sektöründe yer al-maya bafllamas› insanl›k duygusunda zedelenmeye ne-den olmufltur. Böyle bir sosyo-ekonomik ortamda bar›-fl›n sa¤lanmas›, insanlar›n açl›k ve yoksullu¤un bask›-s›ndan kurtulabilmesi ancak iç bar›fl kadar uluslararas›bar›fl›n ve uluslararas› adaletin sa¤lanmas›yla mümkünolabilecektir. Sosyal politikan›n uluslararas›laflmas›n›nbir di¤er gerekçesini, olumsuz çal›flma ve yaflam koflul-lar›n› ortak düzeyde paylaflan çal›flanlar›n dayan›flma

duygusu olarak belirtmek mümkündür.

S›ra Sizde 2

Sosyal politikan›n ilk oluflumlar›n› 19. yüzy›l›n ilk yar›-s›ndaki ‹ngiltere’de bulmak mümkündür. ‹ngiltere’deçok fazla say›da iflçinin çal›flt›¤› bir dokuma fabrikas›nasahip olan Robert Owen sosyal politikalar›n ilk örnek-lerini kendi fabrikas›nda uygulam›flt›r. Owen yasal an-lamda hiçbir zorunlulu¤u olmamas›na ra¤men kendifabrikas›nda çal›flan iflçilerin çal›flma koflullar›n› olumluyönde etkileyecek düzenlemelerde bulunmufltur. An-cak ulusal düzeydeki düzenlemelerin yeterli olmayaca-¤› düflüncesi ve sanayileflmifl ülkelerin aralar›ndaki re-kabet nedeniyle etkin bir sosyal politikan›n ancak ulus-lararas› düzeyde olmas› Owen’› uluslararas› sosyal poli-tika kurallar› oluflturma yolunda harekete geçirmifltir.Uluslararas› sosyal politika alan›ndaki ilk hareketlenme19. yüzy›l›n ortalar›ndan sonra h›z kazanmaya baflla-m›flt›r.

S›ra Sizde 3

UÇÖ’nün uluslararas› sosyal politika alan›ndaki temelkaynaklardan ilki UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafllang›ç” bölü-mü ile Filadelfiya Bildirgesi’nde yer alan “Genel ‹lkeler”bölümlerinde yer alan ilkelerdir. Örgütün önemli bir di-¤er belgesi ise, “Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lke-ler Bildirgesi”dir. UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafllang›ç” bölü-mü ile Filadelfiya Bildirgesi’nin “Genel ‹lkeler” bölü-münde yer alan ilkeler çerçevesinde örgütün amac› ikitemel bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. Bunlardan ilki, ev-rensel ve sürekli bir bar›fl›n ancak sosyal adalet temeliüzerine kurulabilece¤idir. ‹kinci amaç ise, adaletsizlik,sefalet ve ayr›cal›klar› içeren çal›flma koflullar›n›n varl›-¤› ve bu koflullar›n düzeltilmesi olarak belirlenmifltir.Uluslararas› rekabetin sosyal sonuçlar›ndan kayg› du-yulmas› da üçüncü amaç olarak belirtilmektedir.

S›ra Sizde 4

Uluslararas› çal›flma normlar›n›n ortaya ç›k›fl›nda etkiliolan unsurlar› afla¤›daki gibi s›ralamak mümkündür;

• Uluslararas› piyasada rekabet koflullar›nda eflitliksa¤lama

• Siyasal yak›nlaflma ve sosyal bütünleflmeye ihti-yaç duyma

• Mesleki dayan›flmaya ihtiyaç duyma• Uygulanan sosyo-politik önlemler aras›ndaki fark-

l›l›klar› giderme• Eme¤in ve sermayenin uluslararas› hareketlili¤ini

sa¤lama

S›ra Sizde 5

Uluslararas› normlar›n, iç hukukta ülkeler taraf›ndanonayland›ktan sonra do¤rudan uygulanabilmesinin te-mel koflulu onaylanan sözleflme ya da tavsiye kararlar›-n›n hükümlerinin do¤rudan uygulanabilir nitelikte ol-mas›d›r. Buna ek olarak ulusal hukuk sisteminin do¤ru-dan uygulanmaya elveriflli olmas› da bir baflka koflul-dur. Uyuflmazl›k durumunda iç hukuk kurallar›n›n m›yoksa uluslararas› hukuk kurallar›n›n m› uygulanaca¤›,do¤rudan etki konusunda cevaplanmas› gereken birbaflka sorudur. Do¤rudan etki konusu genifl anlam›yla

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›



ele al›nd›¤›nda, uluslararas› hukukun iç hukuk üzerin-de etkili olabilmesi için uyuflmazl›k konusu hakk›nda içhukukta herhangi bir düzenlemenin bulunmuyor olma-s› gerekmektedir. Bu nedenle, uluslararas› çal›flmanormlar› veya uluslararas› sözleflmeler ile Avrupa Sos-yal fiart› gibi belgelerin iç hukukta do¤rudan uygulan-mas›n› bu gerçek anlam içinde de¤erlendirmek gerek-mektedir. Bu koflul d›fl›nda, uluslararas› normlar›n do¤-rudan uygulanabilir nitelikte olmas› için taraflar›n amaç-lar›, sözleflmenin içerdi¤i kurallar›n konusu ve sözlefl-me maddelerinin yaz›l›fl biçimi de önem tafl›maktad›r.Ayr›ca uluslararas› normlar›n iç hukuk üstünde do¤ru-dan uygulanabilmesi için aç›k, ayr›nt›l› ve kesin olmas›gerekmektedir. Uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerin-de do¤rudan uygulanabilirli¤i için tüm bu koflullar›n d›-fl›nda belki de olmas› gereken en önemli koflul ulusalhukuk düzeninin buna uygun olmas› kofluludur.

Alper, Y. ve P. A. Kaya. (1995). Uluslararas› Çal›flma

Örgütü ve Uluslararas› Çal›flma Standartlar›, Ez-gi Kitabevi Yay›nlar›, Bursa.

Altan, Ö. Z. (2006). Sosyal Politika Dersleri, AnadoluÜniversitesi Yay›nlar›, No:1592, Eskiflehir.

Altan, Ö. Z. (2010). Sosyal Politika, Anadolu Üniversi-tesi Yay›nlar›, Yay›n NO: 1744, Eskiflehir.

Ateflo¤ullar›, K. (1997). Uluslararas› Çal›flma Örgütü

ve Türkiye, Petrol-‹fl Yay›n-44, ‹stanbul.Erdut, Z. (2003). Uluslararas› Sosyal Politika ve Tür-

kiye, Dokuz Eylül Yay›nlar›, ‹zmir.Erkul, ‹. (1988). Sosyal Politika Dersleri, Anadolu

Üniversitei E¤itim, Sa¤l›k ve Bilimsel Araflt›rma Ça-l›flmalar› Vakf›, Yay›n No:50, Eskiflehir.

Gülmez, M. (1992). “‹nsan Haklar›nda Geliflmeler

ILO Sözleflmelerinin Onaylanmas›”, ‹nsan Hak-lar› Y›ll›¤›, TODA‹E, Cilt 14, Ankara.

Gülmez, M. (2000). Uluslararas› Sosyal Politika, TO-DA‹E, Yay›n No:300.

Gülmez, M. (2005). “Sendikal Haklara ‹liflkin Sözlefl-

melerin ‹ç Hukuka Üstünlü¤ü ve Yasalar›m›z-

daki Ayk›r›l›klar”, Çal›flma ve Toplum Dergisi,2005/1.

Güzel, A. (1997). “ILO Normlar›n›n ‹ç Hukuka Etkisi

ve Türk ‹fl Hukukunun Geliflmesine Katk›s›”, ‹flHukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Ko-mitesi 20. Kurulufl Y›l› Kutlama Semineri, Kamu-‹fl,Ankara.

fiiflman, Y. (2010). Uluslararas› Çal›flma Normlar›,

Anadolu Üniversitesi Yay›n No: 1743, Eskiflehir.Talas, C. (1981). Toplumsal Politikaya Girifl, S Yay›n-

lar›, Ankara.Tokol, A. (1995). Uluslararas› Sosyal Politika, Ezgi

Kitabevi, Bursa.Tokol, A. ve Y. Alper . (2011). Sosyal Politika, Dora

Yay›nlar›, Bursa.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› sosyal politikan›n do¤ufluna ortam sa¤layan koflullar› tan›mla-yabilecek,Uluslararas› sosyal politikan›n geliflim dinamiklerini de¤erlendirebilecek,Uluslararas› sosyal politikan›n kurumsallaflmas›na yol açan I. Dünya Savafl›y›llar›ndaki geliflmeleri ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurulufluna yolaçan dinamikleri aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Sosyal Politika• Uluslararas› Sosyal Politika• Uluslararas› Çal›flma Mevzuat›

• Uluslararas› Sözleflmeler• Uluslararas› Çal›flma Örgütü

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NN

Uluslararas›Sosyal Politika

• G‹R‹fi• ULUSLARARASI SOSYAL

POL‹T‹KA DÜfiÜNCES‹N‹NORTAYA ÇIKIfiD‹NAM‹KLER‹

• ULUSLARARASI SOSYALPOL‹T‹KANIN GEL‹fi‹MD‹NAM‹KLER‹

• ULUSLARARASI SOSYALPOL‹T‹KANINKURUMSALLAfiMASINADO⁄RU


Uluslararas› Sosyal Politikan›nGeliflimi (Uluslararas› SosyalPolitika’n›n Ortaya Ç›k›fl›ndanUluslararas› Çal›flma Örgütü’nünKurulufluna Kadar Geçen Dönem)

G‹R‹fiSanayi Devrimi’nin yaratt›¤› büyük dönüflüm sonucunda, eme¤i ile geçinmek zo-runda olan genifl kitleler için ortaya ç›kan sorunlar, sosyal politika önlemlerinindo¤uflunu da beraberinde getirmifltir. Söz konusu dönemin siyasal koflullar›ndaAvrupa’n›n sanayileflmifl ülkelerinde ortaya ç›kan ilk sosyal politika düzenlemeleriulusal düzeyde flekillenmifltir. Ulusal düzeyde sosyal politikan›n geliflimi tedrici birbiçimde oluflmufl ve kapitalist birikim rejiminin özellikleri kapsam›nda süreç içeri-sinde yeni anlamlar kazanm›flt›r. Sanayi Devrimi sonras›nda ortaya ç›kan ilk sosyalpolitika önlemleri, hakim liberal anlay›fl çerçevesinde çal›flma yaflam›nda en ko-runmas›z kesimler olarak kabul edilen çocuklar ve kad›nlar için öncelikle çal›flma-ya kabul yafl› ve çal›flma süresi gibi bireysel ifl iliflkileri alan›na yönelik düzenleme-leri içermifltir. Sosyal politika geliflim süreci içerisinde koruma sa¤lad›¤› kifli veriskler aç›s›ndan kapsam›n› geniflletirken, ulusal düzlemden uluslararas› düzlemedo¤ru bir düzey genifllemesi de yaflam›flt›r. Sanayileflmifl ülkeler aras›nda sosyalpolitika normlar›n›n farkl›l›¤›ndan kaynakl› sorunlar, uluslararas› düzeyde çal›flmamevzuat›n›n belirlenmesi için çeflitli giriflimlerin ortaya ç›kmas›na neden olmufltur.Uluslararas› sosyal politika, ulusal sosyal politikalar›n geliflimine koflut olarak ön-celikle çal›flma yaflam›nda riskli gruplar olarak kabul edilen çocuk ve kad›nlardanbafllamak üzere bireysel ifl iliflkileri alan›na yönelik düzenlemeleri içermifltir. Sen-dikalar›n ortaya ç›k›fl› ve toplu çal›flma iliflkileri alan›n›n genifllemesine ba¤l› olarakuluslararas› sosyal politikan›n düzenleme alan› da toplu ifl iliflkilerine do¤ru yönel-mifltir. Gerek ulusal gerekse uluslararas› düzeyde sosyal politikan›n kapsam›n›n in-san haklar› temelinde geniflledi¤i dönem ise, as›l olarak II. Dünya Savafl› sonras›n-da geliflimini tamamlayan refah devleti dönemidir.

Uluslararas› sosyal politikan›n kurumsal anlamdaki geliflimi ise, 1919 y›l›nda ça-l›flma yaflam›na özgü sorunlarla ilgilenen bir uzmanl›k kuruluflu olan Uluslararas›Çal›flma Örgütü (ILO)’nün kurulmas› ile bafllam›flt›r. ILO’nun kurulmas›na yol açanideolojik ve diplomatik süreç, öncelikle uluslararas› sosyal politika düflüncesini sa-vunan öncü isimlerin giriflimleriyle bafllam›fl; daha sonra çeflitli özel giriflimler vehükümetler düzeyindeki giriflimlerle geliflmifl ve I. Dünya Savafl›’n›n etkisi sonu-cunda ILO’nun kurulmas›yla tamamlanm›flt›r. Bu nedenle, uluslararas› sosyal poli-tikan›n düflünsel ve ideolojik olarak geliflti¤i yüzy›l› aflan süreç ile ILO’nun kurum-sal geliflimi aras›nda bir ayr›m yap›lmas› gerekmektedir.

Uluslararas› SosyalPolitikan›n Geliflimi

(Uluslararas› Sosyal Politika’n›nOrtaya Ç›k›fl›ndan Uluslararas›

Çal›flma Örgütü’nün KuruluflunaKadar Geçen Dönem)

Bu bölüm, uluslararas› sosyal politikan›n düflünsel ve ideolojik geliflimini de-¤erlendirmeyi amaçlamaktad›r. Bu amaç do¤rultusunda, uluslararas› sosyal po-litikan›n geliflimine ortam sa¤layan koflullar, uluslararas› sosyal politikan›n geli-fliminde öncü isimler, özel kurulufllar ve hükümetlerin rollerine iliflkin temel di-namikler ve I. Dünya Savafl› sonunda ILO’nun kurulmas›yla sonuçlanan süreçde¤erlendirilecektir.

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA DÜfiÜNCES‹N‹NORTAYA ÇIKIfi D‹NAM‹KLER‹

Sanayi Devrimi ve Çal›flma Koflullar› Teknik anlamda buhar gücünün üretim süreçlerine uygulanmas› ve makineleflme,18. yüzy›l›n ikinci yar›s›n›n sonlar›na do¤ru ‹ngiltere’de, Sanayi Devrimi olarak ad-land›r›lan büyük ekonomik, sosyal ve siyasal dönüflümü bafllatm›flt›r. Sanayi Dev-rimi ile birlikte, bir yandan atölye üretiminin yerini teknolojik yenilikler sonucun-da kitlesel fabrika üretimi al›rken; di¤er yandan büyük toplumsal dönüflümler so-nucunda sadece eme¤i ile geçinmek zorunda olan iflçi s›n›f› ve ücretli çal›flma ilifl-kileri ortaya ç›km›flt›r. Makinelerin üretim sürecine h›zla girifli, bir yandan sermayebirikimini di¤er yandan ise üretim araçlar›n›n mülkiyetine sahip sermaye s›n›f›n›ntoplumsal gücünü art›rm›flt›r. Tar›m kesiminden h›zla kopan iflgücü kentlere y›¤›-larak ucuz eme¤in kayna¤› haline gelmifl, genifl kitlelerin yaflad›¤› ekonomik zor-luklar, çocuklar›n ve kad›nlar›n çal›flma yaflam›na girmesine neden olmufl, genifl ai-le yap›s›n›n parçalanmas›, eme¤iyle geçinmek zorunda kalan kitleler için gelenek-sel koruma mekanizmalar›n›n ortadan kalkmas› sonucunu do¤urmufltur.

Söz konusu dönemde hâkim ideoloji olan liberalizmin sözleflme özgürlü¤ü il-kesi kapsam›nda, ücretli iflçi ve iflveren iliflkilerine yönelik her türlü müdahaleninreddi bir süre sonra eme¤i ile geçinmek zorunda olan iflçi s›n›f›n›n çal›flma ve ya-flam koflullar›n›n oldukça kötüleflmesiyle sonuçlanm›flt›r. Sanayi Devrimi ile birlik-te üretim önemli ölçüde artm›fl ancak artan refah›n da¤›l›m›na yönelik herhangi birdüzenleyici mekanizman›n olmamas› sonucu iflçi s›n›f› artan refahtan pay alama-m›fl ve yoksullaflm›flt›r.

Sanayi Devrimi sonucu ortaya ç›kan çal›flma koflullar› tam anlam›yla bir sefa-let ve yoksulluk tablosu oluflturmaktad›r. ‹flçilerin haklar›n› korumak için örgüt-lenmelerinin yasalarla engellenmesi, iflçi s›n›f›n›n durumunun daha da kötüleflme-sine neden olmufltur. Söz konusu dönemde, Bat› Avrupa’da ve özellikle ‹ngiltere,Almanya, Fransa ve ‹sviçre gibi ülkelerde, Sanayi Devrimi’nin çal›flan kitleler üze-rindeki olumsuz sonuçlar› tüm aç›kl›¤›yla görülmektedir. Kentlere göçle birlikteartan iflgücü arz› ve afl›r› kar iste¤i ücretlerin sefalet ücretleri düzeyinde oluflmas›-na yol açm›flt›r. Fransa’da 1834 y›l›nda yap›lan bir anketin sonuçlar›, iflçilerin gün-de 20 saat çal›flmalar›na ra¤men ailelerinin geçimlerini sa¤layamad›klar›n› göster-mektedir. Almanya’da ise ücretlerin, hapishanelerde tutuklulara verilen günlükkalori miktar›n› bile karfl›layamayacak kadar düflük düzeyde oldu¤u görülmekte-dir (Talas, 1995: 66-67).

‹flçi s›n›f› aras›nda artan yoksulluk, kad›nlar›n ve çocuklar›n çal›flma yaflam›nah›zla girmesine neden olmufltur. Ucuz emek olarak kad›n ve çocuklar çok uzunsürelerle, baflta madenler ve dokumac›l›k sektörü olmak üzere çok zorlu flartlar al-t›nda çal›flmak zorunda kalm›fllard›r. Bu dönemde günlük çal›flma sürelerinin 15-18 saat oldu¤u, dokumac›l›k sektöründe bu sürelerin daha da artt›¤› görülmekte-dir. Çocuklar›n ve yetiflkinlerin sa¤l›k ve güvenlik aç›s›ndan oldukça olumsuz flart-


larda çal›flmas›, bu dönemde adeta bir norm halini alm›flt›r. Birçok çal›flan›n taka-tini aflan çal›flma koflullar› ve yoksulluk, kitleler üzerinde y›k›mla sonuçlanm›fl, or-talama insan ömrü k›salm›flt›r (Talas, 1995).

Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› insanl›k d›fl› çal›flma ve yaflam koflullar›na karfl›müdahale edilmesi yönünde artan düflünsel ak›mlar ile toplumsal ve siyasal bask›-lar, bir süre sonra iflçi s›n›f›n› koruyucu yöndeki ilk sosyal politika düzenlemeleri-nin ortaya ç›kmas›yla sonuçlanm›flt›r.

Sanayi Devrimi’nin ortaya ç›kard›¤› çal›flma koflullar› hakk›nda daha fazla bilgi edinmekiçin Cahit Talas’›n Toplumsal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.

Ulusal Düzeyde Sosyal Politikalar›n Geliflimi ve ÜlkelerAras›nda Ortaya Ç›kan Rekabet Eflitsizli¤i SorunuÇal›flanlar› koruyucu yöndeki sosyal politika düzenlemeleri ilk olarak, Sanayi Dev-rimi’nin befli¤i olan ‹ngiltere’de ortaya ç›km›flt›r. ‹ngiltere’de 1802 y›l›nda Ç›rakla-r›n Bedensel ve Tinsel Sa¤l›klar› Hakk›ndaki Yasa, dokuma sanayinde çal›flan ço-cuklar›n çal›flma sürelerini günlük 12 saat ile s›n›rlam›fl, çocuklar›n gece çal›flmas›-n› yasaklam›fl, iflverenin yan›nda kalan çocuklar için iflverenlere yatakhane yapt›r-ma ile çocuklar›n okula devam›n› sa¤lama yükümlülü¤ü getirmifltir. ‹ngiltere’de1833 y›l›nda ç›kar›lan bir baflka yasa ile çocuk çal›flmas›n›n düzenlenmesi tüm sa-nayi kollar›n› kapsayacak flekilde geniflletilmifl ve ilk kez çal›flma normlar›n›n de-netiminden sorumlu ifl teftifl örgütü kurulmufltur. ‹ngiltere’de 1842 y›l›nda kabuledilen bir baflka yasa ile kad›n ve çocuklar›n yer alt› ifllerinde çal›flmas› yasaklan-m›fl; farkl› tarihlerde ortaya ç›kan yasalarla kad›nlar›n çal›flmas›, çal›flma sürelerininazalt›lmas›na iliflkin çeflitli düzenlemeler yap›lm›flt›r (Talas, 1995).

Çeflitli kantonlardan oluflan ‹sviçre’de ise, kantonlar düzeyinde ilk sosyal poli-tika önlemleri, Zürih Kantonu’nda 1779 tarihinde çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n› belirlikoflullara ba¤layan yasal düzenlemeyle bafllam›fl, daha sonraki tarihlerde yine Zü-rih kantonunda çocuklar›n çal›flmaya bafllama yafl›, çal›flma süreleri ve gece çal›fl-malar›n›n yasaklanmas›na iliflkin düzenlemeler yap›lm›flt›r. 1848’de Glaris ve 1853tarihinde St. Gall kantonunda kabul edilen düzenlemelerle, çocuklar› koruyucusosyal politikalar genifllemeye bafllam›flt›r. Federal düzeyde ise, uzun tart›flmalarsonucunda 1877 tarihinde “Fabrikalarda Çal›flmaya ‹liflkin Federal Yasa” kabul edi-lerek, tüm ülkeyi kapsayan sosyal politika önlemleri ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu yasay-la günlük çal›flma süreleri 11 saat ile s›n›rlanm›fl, ilke olarak gece çal›flmas› redde-dilmifl ve pazar günü hafta tatili olarak kabul edilmifltir. Kad›nlar›n gece çal›flmas›yasaklanm›fl, kad›nlara do¤umdan sonra 8 haftal›k izin hakk› tan›nm›flt›r. Çocukla-r›n çal›flmaya kabul yafl› 14 olarak saptanm›fl, 14-16 yafl›ndaki çocuklar için günlükçal›flma süresi 11 saat ile s›n›rlanm›fl ve ilke olarak 18 yafl›ndan küçük çocuklar›ngece ve pazar günleri çal›flmas› yasaklanm›flt›r (Talas, 1995: 283-284).

Fransa’daki sosyal politika önlemleri ise, di¤er ülkelere göre daha geç ortayaç›km›flt›r. Bunun nedeni, Fransa’da Sanayi Devrimi’nin daha geç tarihlerde ortayaç›karak, etkilerini daha geç do¤urmas› ile liberal doktrinin bu ülkede uzun bir sü-re önemli yer tutmas›d›r. Fransa’da ilk sosyal politika önlemleri çocuklara yönelikolarak 1841 y›l›nda ortaya ç›km›flt›r. Yaln›zca motor gücüyle çal›flan ve belirli say›-da iflçi çal›flt›ran iflyerlerini kapsayan yasa, 16 yafl›ndan küçük çocuklar›n tehlikeliifllerde çal›flmas›n› yasaklam›fl, çal›flmaya kabul yafl›n› 8 yafl olarak belirlemifl, 12yafl›ndan küçük çocuklara haftal›k dinlenme hakk› sa¤lam›fl ve çok da geliflkin ol-mayan bir denetim düzeninin kurulmas›n› öngörmüfltür. 1874 y›l›ndaki yasa ile ço-

252. Ünite - Uluslararas› Sosyal Pol i t ikan›n Gel ifl imi

(Uluslararas› Sosyal Pol i t ika’n›n Ortaya Ç›k ›fl ›ndan Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Kurulufluna Kadar Geçen Dönem) S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



cuklar›n korunmas›na yönelik uygulama sanayideki tüm iflyerlerini kapsayacak fle-kilde geniflletilmifl, 12 yafl›ndan küçük çocuklar›n sanayi ifllerinde çal›flmas› yasak-lanm›fl, çal›flma süreleri 12 saatle s›n›rland›r›lm›flt›r. 1892 y›l›nda kabul edilen birdi¤er yasa ile çocuklara yönelik sosyal politika önlemlerinin kad›nlar› da kapsaya-cak flekilde uygulama alan› ve ölçütleri geniflletilmifltir (Talas, 1995: 287-288).

Çeflitli ülkelerde ortaya ç›kan ilk sosyal politika düzenlemelerine iliflkin daha fazla bilgiedinmek için Cahit Talas’›n Toplumsal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.

‹lk sosyal politika önlemleri hakim liberal anlay›fl çerçevesinde çal›flma yafla-m›nda en korunmas›z kesimler olarak kabul edilen çocuk ve kad›nlar için öncelik-le çal›flmaya kabul yafl› ve çal›flma süresi gibi bireysel ifl iliflkileri ve riskli çal›flmakoflullar›n›n oldu¤u madencilik gibi sanayi sektörlerine yönelik ortaya ç›km›flt›r.Yetiflkinlere yönelik sosyal politika düzenlemeleri ise sonraki tarihlerde gündemegelmifltir. Yetiflkinlere yönelik sosyal politika önlemlerinin daha geç tarihlerde or-taya ç›kmas›n›n nedeni, yetiflkinlerin kendi kendini koruyabilece¤i düflüncesidir.

‹lk sosyal politika önlemleri her ne kadar belirli gruplara ve s›n›rl› konulara yö-nelik ortaya ç›ksa da, sosyal politika düzenlemelerinin ülkeler aç›s›ndan farkl›lafl-mas›, bir süre sonra bu farkl›l›klardan kaynakl› rekabet sorununu gündeme getir-mifltir. Sosyal politika önlemlerinin ülkeler aras›nda farkl›laflmas›n›n yaratt›¤› reka-bet sorunu nedeniyle sanayiciler, iflçileri koruyucu yasal düzenlemelere karfl› ç›k-m›fllard›r. Haks›z rekabet, sanayicilerin benzer nitelikli sosyal politika önlemlerininuluslararas› pazarlarda rekabet halinde olan tüm sanayi ülkelerinde al›nmas›n› is-temelerine neden olmufltur. ‹flçileri koruyucu önlemlerin üretim maliyetlerini yük-selterek, bu önlemlerin görece geliflmifl oldu¤u ülkelerin sanayicilerini rekabettedezavantajl› konuma sokmas›, bir süre sonra sosyal politika önlemlerinin bütün ül-keleri kapsayacak flekilde düzenlenmesi iste¤ini beraberinde getirmifltir (Talas,1995; Gülmez, 2008). Bu nedenle uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflu öncelikleekonomik amaçl› bir tak›m nedenlere dayanmaktad›r. Amaç öncelikle iflçileri ko-rumaktan çok, iflverenleri rekabet eflitsizli¤inden korumakt›r. Bu flekilde çal›flmayailiflkin normlar›n düzeyinin de afla¤›ya çekilmesi önlenmifl olacakt›r. Öncelikleekonomik kayg›larla gündeme getirilen uluslararas› sosyal politika düflüncesi süreçiçerisinde yaflanan geliflmeler do¤rultusunda politik ve sosyal nedenlerle de savu-nulur hale gelmifltir.

Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin ortaya ç›k›fl›n› sa¤layan koflullar sizce nelerdir?

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN GEL‹fi‹MD‹NAM‹KLER‹ Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin kökenleri, sanayileflmenin önemli ölçüdegeliflti¤i 19. Yüzy›l›n bafllar›na dayanmaktad›r. ‹flçileri koruyucu yönde uluslarara-s› eylem düflüncesi, Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› “iflgücü maliyetleri”ne iliflkin insa-n› bir mal olarak de¤erlendiren yaklafl›m›n ortaya ç›kard›¤› olumsuzluklar›n do¤alsonucudur.

Uluslararas› çal›flma mevzuat› ile bu mevzuat›n gelifltirilmesi ve uygulanmas›n-dan sorumlu olacak uluslararas› bir örgütün kurulmas›n› amaçlayan düflünsel veideolojik hareket, kat› bir kronolojik s›ra takip etmeksizin 1820’lerde bafllam›fl ve1919 y›l›nda ILO’nun kurulmas›yla geliflimini tamamlam›flt›r (Ghebali, 1989).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Uluslararas› sosyalpolitikan›n ortaya ç›k›fl›nda,farkl› düzeylerdeki sosyalpolitika önlemlerinin ülkeleraras›nda yaratt›¤› rekabeteflitsizli¤ini önlemeye yönelikekonomik nitelikli nedenlera¤›rl›k tafl›maktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

‹flçileri koruyucu yöndeuluslararas› eylemdüflüncesi, SanayiDevrimi’nin yaratt›¤› insan›bir mal olarak de¤erlendirenyaklafl›m›n ortaya ç›kard›¤›olumsuzluklar›n do¤alsonucudur.

Bu dönem içerisinde uluslararas› çal›flma mevzuat› ve bu mevzuat›n uygulan-mas›ndan sorumlu olacak uluslararas› çal›flma örgütü düflüncesi karfl›l›kl› olarakbirbirini tamamlayacak flekilde ortaya ç›km›fl ve geliflmifltir. ‹lk olarak, uluslararas›çal›flma mevzuat› düflüncesi ortaya ç›km›flt›r. Bu düflünce olgunlaflmaya bafllad›k-ça, uluslararas› çal›flma mevzuat›n› uygulama ve gelifltirmenin en iyi yolu olarakkurumsal bir mekanizman›n oluflturulmas› sonucuna var›lm›flt›r. ‹lk önce, birbirin-den ayr› bir flekilde öncü isimler taraf›ndan ileri sürülen uluslararas› sosyal politi-ka düflüncesi, daha sonra örgütlü bir tak›m özel giriflimler taraf›ndan gelifltirilmiflve son olarak da sanayileflmifl ülke hükümetlerini etkilemifltir (Thomas, 1938; Ghe-bali, 1989; Valticos ve Potobsky, 1995; ILO, 1998; Gülmez, 2008; Servais, 2009).

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Öncü ‹simler Uluslararas› çal›flma mevzuat› düflüncesini ilk ortaya atan kiflinin kim oldu¤u ko-nusu tart›flmaya aç›kt›r. Bu konuda farkl› görüfller bulunmaktad›r ve konu akade-mik aç›dan çok ilgi çekmemifltir. Bununla birlikte ilk isimler olarak Robert Owen(1771-1853) ve Daniel Le Grand (1783-1859) öne sürülen isimlerdir (Ghebali, 1989;Valticos, 1995; Gülmez, 2008). Ancak R. Owen’›n gerçek anlamda öncü olup olma-d›¤› tart›flma konusudur. Sanayici olan bu iki ismin yan› s›ra, uluslararas› çal›flmamevzuat› düflüncesinin gelifliminde farkl› meslek gruplar›ndan gelen isimler de bu-lunmaktad›r. ‹ngiltere’de sanayici ve politikac› olan Charles Hindley; Fransa’dahalk sa¤l›¤› doktoru olan Louis-Rene Villerme, iktisatç› J.A. Blanqui, Belçika’da po-litikac› Edward Ducpeciaux ve iktisatç› Daniel Mareska uluslararas› sosyal politikadüflüncesinin geliflimine katk› yapan di¤er öncü isimlerdir. Söz konusu isimlerinmesleklerine bak›ld›¤›nda, uluslararas› sosyal politika düflüncesinin, 19. yüzy›l bur-juvazisinin ekonomik ve entelektüel yaklafl›m›n›n bir ürünü oldu¤u görülecektir.

Uluslararas› sosyal politikaya olan gereksinimin öncelikle ülkeler aras›nda fark-l› sosyal politika normlar›n›n yaratt›¤› rekabet eflitsizliklerinden kaynakl› olarak or-taya ç›kt›¤› göz önüne al›nd›¤›nda bu durum flafl›rt›c› de¤ildir. ‹flçi s›n›f› ise, ulusla-raras› sosyal politika düflüncesinin ilk ortaya ç›k›fl dönemlerindeki tart›flmalara dâ-hil olmam›flt›r. ‹flçi s›n›f›n›n uluslararas› sosyal politikan›n geliflim sürecine dâhil ol-mas›, ancak ulusal düzeyde örgütlenme önündeki yasal engellerin kald›r›lmas› so-nucunda iflçi s›n›f›n›n örgütlenmesiyle gerçekleflmifltir (Ghebali, 1989).

Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin öncü isimlerinden biri olan R. Owen,‹ngiltere’de kendi fabrikas›nda çal›flma yafl› ve çal›flma sürelerine iliflkin ilk sosyalpolitika önlemlerini alan kiflidir. R. Owen, 1818 y›l›nda biri Almanya Parlamentosudi¤eri ise Kutsal ‹ttifak Devletleri yöneticilerine olmak üzere iki muht›ra gönder-mifltir. Bu muht›ralarda çal›flma yaflam›na iliflkin uluslararas› eylem düflüncesi iletüm ülkelerde iflçileri bilgisizli¤e ve u¤rad›klar› sömürüye karfl› koyacak önlemleral›nmas›n› ve bu amaçla bir komisyon kurulmas›n› istemifltir (Thomas, 1938; Gül-mez, 2008; Servais, 2009). Ancak R. Owen’›n uluslararas› sosyal politika alan›ndaba¤lay›c› yasal düzenlemeler önermedi¤i, uluslararas› eylem fikrini rekabet eflitsiz-li¤ini önlemede zorunlu bir araç olarak savunmad›¤› ve yapmak istedi¤inin yaln›z-ca kendi fabrikas›nda ald›¤› önlemlerin di¤er ülkelere de yay›lmas›n› istemektenöte olmad›¤› yönünde görüfller bulunmaktad›r (Gülmez, 2008: 21). Yine de R.Owen’›n çal›flma alan›nda uluslararas› eylem iste¤ini belirten iki muht›ran›n sahibiolmas›, onun öncü isimler aras›nda say›lmas›n› sa¤lamaktad›r.

Uluslararas› sosyal politika düflüncesini ortaya atan ‹ngiltere’deki ilk öncüleraras›nda sanayici ve politikac› olan C. Hindley de bulunmaktad›r. C. Hindley, ‹n-giliz sanayicilerinin ‹ngiltere’de al›nan sosyal politika önlemlerinin kendilerini öte-


(Uluslararas› Sosyal Pol i t ika’n›n Ortaya Ç›k ›fl ›ndan Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Kurulufluna Kadar Geçen Dönem)

Uluslararas› sosyalpolitikan›n geliflimdöneminde ilk olarak öncüisimlerin giriflimleri, dahasonra ise özel kurulufllar›nve hükümetlerin giriflimlerietkili olmufltur.

Uluslararas› sosyal politikadüflüncesi, 19. yüzy›lburjuvazisinin ekonomik veentelektüel yaklafl›m›n›n birürünüdür.

ki ülkelerin sanayicileriyle rekabette dezavantajl› konuma getirdi¤i yönündeki gö-rüfller kapsam›nda bafllat›lan bir çal›flmada, ‹ngiltere’nin rekabet üstünlü¤ünü sa¤-layan unsurlar› s›ralad›ktan sonra, yabanc› rekabeti ‹ngiliz ticaretini tehlikeye dü-flürecek bir noktaya gelirse, konunun uluslararas› anlaflmalarla çözüme kavuflturu-labilece¤ini belirtmifltir (Gülmez, 2008: 22). C. Hindley’in, uluslararas› sosyal poli-tika alan›n›n öncü isimlerinden biri olmas›n› sa¤layan ise, rekabet eflitsizli¤ini ön-lemek için sosyal politika alan›nda uluslararas› anlaflma önerisini dile getirmesidir.

Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin gelifliminde söz konusu dönemde ‹n-giltere’nin yan› s›ra Fransa’da da baz› öncü isimler etkili olmufltur. Fransa’da bualanda ilk sistematik ve genifl kapsaml› önerilerin sahibi olan D. Le Grand’›n yan›s›ra, J. A. Blanqui ve L. R. Villerme bu öncüler aras›ndad›r. Liberal bir iktisatç› olanJ. A. Blanqui, ülkeler aras›ndaki sosyal politika düzenlemelerine iliflkin farkl›l›kla-r›n yarataca¤› rekabet tehlikelerine dikkat çekmifltir. Blanqui, ülkelerde çal›flma ko-flullar›na iliflkin meflru bir reformun ancak bu reformun ülke d›fl›nda rekabetle kar-fl› karfl›ya kalan tüm sanayi ülkelerinde efl zamanl› kabul edilmesiyle olanakl› ola-ca¤›n› belirterek, insanlar›n yaflam›n› korumak ve gelifltirmeye yönelik düzenleme-lerin uluslararas› anlaflmalara konu olabilece¤ini söylemifltir (Gülmez, 2008: 23).

Fransa’da halk sa¤l›¤› uzman› olarak dokuma sanayinde çal›flan iflçilerin maddive manevi koflullar›na iliflkin çal›flmalar yapan doktor L. R. Villerme ise, SanayiDevrimi’nin iflçilerin çal›flma koflullar› üzerindeki olumsuz sonuçlar›na dikkat çe-kerek, söz konusu çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesine yönelik uluslararas› anlafl-malar›n yararlar›ndan söz etmifltir. Ancak Villerme’nin sözüne etti¤i uluslararas› an-laflmalar, sosyal politika düzenlemelerine iliflkin devletler aras›nda imzalanacakanlaflmalar de¤il, sanayi ürünlerinin sat›ld›¤› ülkelerdeki sanayiciler aras›nda yap›-lacak anlaflmalard›r (Gülmez, 2008: 24).

Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin gelifliminde, gerek gerçeklefltirdi¤ikapsaml› ve sistematik incelemeler gerekse soruna genifl ölçekte yaklafl›m› ve giri-flimleriyle Frans›z D. Le Grand, di¤er öncü isimlerden farkl›l›k tafl›yan özel biröneme sahiptir. D. Le Grand 1840-1855 y›llar› aras›nda önce Frans›z yetkililerine,sonra di¤er birçok Avrupa ülkesi yöneticilerine çok say›da muht›ra ve tasar› gön-dererek, sosyal politika alan›nda uluslararas› bir yasan›n kabulünü önermifltir. 1848y›l›nda Fransa, ‹ngiltere, Prusya ve öteki Alman devletleri ile ‹sviçre’ye yapt›¤› ça¤-r›da, iflçi s›n›f›n› erken ve afl›r› çal›flmaya karfl› koruyacak uluslararas› bir yasan›nkabulünü istemifltir. Söz konusu uluslararas› yasan›n düzenlemesi gereken önce-likli konular olarak ise, çal›flma süresi, hafta tatili, gece çal›flmas›, çal›flmaya baflla-ma yafl›, çocuklar›n çal›flma koflullar› ve zorunlu e¤itimi önermifltir. Le Grand, ulu-sal düzeyde çal›flma mevzuat›n›n geliflebilmesinin ancak uluslararas› bir yasa ilemümkün olabilece¤ini ›srarla savunmufltur (Thomas, 1938; ILO, 1998; Gülmez,2008: 24-25).

Le Grand’›n ›srarla vurgulad›¤› nokta, ülkeler aras›nda çal›flma koflullar›ndakifarkl›l›klar›n sosyal aç›dan geliflmifl ülkelerin rekabetçi pozisyonunu tehlikeye so-kaca¤›, dolay›s›yla bu tehlikelerin ortadan kald›r›lmas› gerekti¤idir. Le Grand’a gö-re,iflçileri koruyucu yönde sosyal politikalar ile rekabet eflitsizli¤i aras›ndaki bu iki-lemi çözmenin en pratik yolu çal›flma koflullar›na iliflkin uluslararas› düzenlemeler-dir. Bu düzenlemeler, serbest uluslararas› ekonomik rekabetin koflullar›n› belirle-yerek, sanayicilerin talepleri ile iflçilerin ilgilerinin uzlaflmas›na neden olacakt›r(Ghebali, 1989).

Le Grand’›n soruna sadece belirli çal›flan gruplar› ya da belirli çal›flma konula-r›yla s›n›rl› yaklaflmamas›; uluslararas› yasa kavram›n› vurgulamas›, çal›flmalar›n›


Daniel Le Grand,uluslararas› sosyal politikadüzenlemelerine iliflkinyaklafl›m, içerik ve yöntemaç›s›ndan özgün düflünce vegiriflimlere sahip olmas›nedeniyle di¤er öncü isimleraras›nda ön planaç›kmaktad›r.

karfl›laflt›rmal› ve sistematik olarak ortaya koymas›, onun di¤er öncülerden ayr›la-rak öne ç›kmas›na neden olmufltur (ILO, 1998; Gülmez, 2008: 26).

Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde Belçika’daki öncü isimler aras›nda, ce-zaevleri ve yard›mseverlik kurulufllar› müfettifli olarak görev yapan E. Ducpeciauxbulunmaktad›r. Ducpeciaux, çal›flmalar›nda uluslararas› rekabet eflitsizli¤i sorununuçözmek için, çocuklar›n çal›flma süresinin s›n›rland›r›lmas›, madencilerin ve kad›nla-r›n gece çal›flmalar›n›n s›n›rland›r›lmas›, çal›flma sürelerinin günlük 8 saat olmas› gi-bi konularda uluslararas› çal›flma düzenlemeleri önermifltir. Ayr›ca uluslararas› çal›fl-ma normlar›na iliflkin araflt›rmalar yapmak üzere uluslararas› bir dernek kurulmas›gerekti¤ini belirtmifltir (Gülmez, 2008: 27). Belçikal› bir di¤er öncü isim olan profe-sör D. Mareska ise, Ducpeciaux’dan etkilenerek, rekabet eflitsizli¤ini önlemek içinçal›flma süresi ve çal›flma yafl›na iliflkin uluslararas› düzenlemeler yap›lmas› gere¤i-nin alt›n› çizmifltir.

Öncü isimlerin ortaya koydu¤u uluslararas› sosyal politika düflüncesi, söz ko-nusu dönem dikkate al›nd›¤›nda önemli olmakla birlikte, çal›flma mevzuat› alan›n-da uluslararas› iflbirli¤i, her ülkede çal›flma mevzuat›na yönelik hareket güç kaza-n›ncaya ve ekonomik liberalizm düflüncesi üzerinde bask› oluflturuncaya kadar uy-gulamaya yans›mam›flt›r.

Uluslararas› sosyal politikan›n gereklili¤ine iliflkin, D. Le Grand’›n 25 Nisan1855 tarihinde sanayileflmifl ülke hükümetlerine gönderdi¤i ça¤r›da en aç›k biçim-de ifade etti¤i gibi, üç ortak neden bulunmaktad›r. Bu nedenlerin ilki ekonomikniteliklidir ve uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde tetikleyici bir ifllev gör-müfltür. Uluslararas› sosyal politika normlar›, ülkeler aras›ndaki rekabet eflitsizli¤i-nin ortadan kald›r›lmas›na ve bu yönde de sosyal politikan›n geliflimine hizmetedecektir. ‹kinci neden ise, politik nitelik tafl›maktad›r. Uluslararas› sosyal politikanormlar›, iflçileri koruyarak sosyal kar›fl›kl›klar›n ortaya ç›kmas›n› önlemekte, iflçi-leri sistemle bütünlefltirerek sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na katk›da bulunmaktad›r.Üçüncü neden ise, sosyal niteliklidir. Uluslararas› sosyal politika normlar›, iflçilerinhem maddi hem de manevi olarak yaflamlar›n› iyilefltirmek ve ruhsal geliflimlerinisa¤lamak için gereklidir. (Ghebali, 1989).

Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimler hakk›nda daha fazla bilgi edin-mek için Mesut Gülmez’in Uluslararas› Sosyal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.

Her ne kadar uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimlerin ortayakoydu¤u düflünce ve öneriler, söz konusu dönemin hakim liberal ideolojisi içeri-sinde hükümetler taraf›ndan ilgi görmediyse de, uluslararas› sosyal politikan›n ge-lifliminde belirleyici olan bu üç etkinin sonraki y›llardaki geliflimde de kayda de¤erbir öneme sahip oldu¤u görülecektir. 1919 y›l›nda kurulan ILO’nun Anayasas›n›nBafllang›ç bölümünde uluslararas› sosyal politikan›n varl›k nedenleri olarak, eko-nomik, sosyal ve siyasal nedenler aç›kça belirtilmifltir. Uluslararas› çal›flma stan-dartlar›n›n ve ILO’nun eylem alan›n›n II. Dünya Savafl› sonras›nda genifllemesindeise öncelikle sosyal ve siyasal nedenler etkili olmufltur. ILO’nun küreselleflmeyeiliflkin son dönem çal›flmalar›nda, uluslararas› çal›flma normlar›n›n varl›k nedenle-rine iliflkin olarak sosyal ve siyasal nedenlerin yan› s›ra ekonomik nedenlerin ye-niden ön plana ç›kmakta oldu¤u gözlenmektedir.

Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimlerin uluslararas› çal›flma normlar›-n›n gereklili¤ini savunmalar›n›n nedenleri sizce nelerdir?



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde ÖzelGiriflimlerin Rolleri 1848 Devrimi’nin yaratt›¤› koflullarda sosyal hareketlerin artan etkisiyle “b›rak›n›zyaps›nlarc›” düflüncenin belirli ölçüde güç kaybetmesi, ulusal sosyal politikalar ka-dar uluslararas› sosyal politikan›n da gelifliminde etkili olmufltur. ‹flçilerin korun-mas›na yönelik yasal mevzuat düflüncesi daha s›k dile getirilmeye bafllanm›fl, butip düzenlemelere iliflkin gereksinim h›zla artm›fl, uluslararas› çal›flma mevzuat› dü-flüncesi acil bir istek olarak ortaya ç›km›flt›r. Bu koflullar, uluslararas› sosyal politi-ka düflüncesini bireysel öncülerden devralarak ilerletecek olan artan say›daki özelgiriflim için f›rsat sa¤lam›flt›r (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; Servais, 2009).

19. Yüzy›l›n ikinci yar›s›nda, “Yard›mseverlik Uluslararas› Kongresi” gibi, ulus-lararas› sosyal politika düflüncesini savunan özel giriflimler ortaya ç›km›flt›r. Duc-peciaux taraf›ndan desteklenen Yard›mseverlik Uluslararas› Kongresi, rekabeteflitsizli¤ine iliflkin ekonomik argüman temelinde uluslararas› çal›flma standartlar›-n›n savunucusu olmufltur (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; Servais, 2009). 1856 y›l›n-da Brüksel’de, 1857 y›l›nda ise Frankfurt’ta toplanan kongreler, uluslararas› sosyalpolitika düzenlemelerine iliflkin örgütlü özel giriflimlerin bafllang›c›n› temsil etmek-tedir. 1857 y›l›nda gerçekleflen kongrede kabul edilen önerge, çal›flma yaflam›n›düzenlemeye yönelik uluslararas› önlemlerin önemine dikkat çekerek, uluslarara-s› düzenlemelere konu olacak öncelikli sorunlar›, kad›nlar›n ve çocuklar›n çal›flmakoflullar› ile günlük çal›flma süreleri olarak tan›mlam›flt›r (Gülmez, 2008).

Öncelikle ulusal düzeyde örgütlenme çabas› içerisinde olan iflçi s›n›f› ilk y›llar-da uluslararas› sosyal politika düflüncesiyle çok fazla ilgilenmemifltir. ‹flçi s›n›f› içe-risinde özellikle reformist kanad›n geliflmeye bafllamas›yla birlikte, uluslararas› sos-yal politika düflüncesi daha kararl› bir flekilde savunulur hale gelmifltir (Ghebali,1989). Uluslararas› sosyal politika düflüncesi sosyalist e¤ilimlerin a¤›r bast›¤› I. En-ternasyonal’de aç›k bir flekilde ortaya konulmam›flt›r. Marx, I. Enternasyonel’in ge-çici yönetmeli¤inde, eme¤in özgürleflmesinin yaln›zca ulusal bir sorun olmad›¤›,aksine tüm uluslar› ilgilendiren bir sorun oldu¤unu belirtmekle birlikte, çal›flmakoflullar›n› uluslararas› düzeyde düzenleyecek mevzuat düflüncesini aç›k olarak or-taya koymamaktad›r. ‹flçi s›n›f›n›n tüm ülkelerde 8 saatlik iflgününün kabul edilme-si yönündeki mücadelesi ise, bu düzenlemenin uluslararas› düzeyde yap›lmas›n-dan çok, 8 saatlik iflgününün tüm ülkelerde iflçi s›n›f›n›n ortak iste¤i olmas› yönün-dedir. Dolay›s›yla, sosyalist kanad›n etkili oldu¤u iflçi s›n›f› hareketlerinde ilk bafl-larda uluslararas› sosyal politika düflüncesi öncelikli bir istek olarak ortaya ç›kma-m›flt›r (Gülmez, 2008). Ortaya ç›kan bu durum, söz konusu dönemde uluslararas›sosyal politika düflüncesinin öncelikle ekonomik argümanlar temelinde ve sanayi-ciler taraf›ndan dile getirildi¤i gerçe¤i göz önüne al›nd›¤›nda flafl›rt›c› de¤ildir. Ay-r›ca söz konusu dönemde iflçilerin örgütlenmesi önündeki yasaklar da, örgütlü birbiçimde uluslararas› sosyal politikan›n desteklenmesini engellemifltir.

Daha sonraki y›llarda iflçi hareketinin özellikle reformist kanad›n›n uluslararas›çal›flma mevzuat› düflüncesine yak›nlaflmaya bafllayaca¤› görülecektir. Bu kapsam-da, özellikle ‹sviçre’de iflçi s›n›f›, ‹sviçre Federal Hükümeti üzerinde uluslararas›sosyal politika düzenlemeleri konusunda önemli bir bask› yaratm›fl ve bu bask›n›netkili olabilece¤ini kan›tlam›flt›r (Ghebali, 1989; Servais, 2009).

‹lerleyen y›llarda örgütlü özel giriflimlerin kazand›¤› en önemli baflar›, ‹flçilerinYasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin ve derne¤in sekretaryas› niteli¤indeki


Yard›mseverlik Uluslararas›Kongresi, uluslararas› sosyalpolitika düzenlemelerineyönelik örgütlü özelgiriflimlerin bafllang›c›n›oluflturmaktad›r.

‹flçi hareketleri üzerindereformist kanad›n etkikazanmas› ve örgütlenmeyasaklar›n›n kald›r›lmas›ylabirlikte, iflçi s›n›f›uluslararas› sosyal politikadüflüncesine destek olmayabafllam›flt›r.

Uluslararas› Çal›flma Ofisi’nin 1901 y›l›nda kurulmas›d›r. ‹leride daha ayr›nt›l› ola-rak görece¤imiz üzere, bu dernek, 1919 y›l›nda kurulacak olan ILO’nun çekirde¤initeli¤ini tafl›maktad›r.

Uluslararas› sosyal politika düflüncesine yönelik ilk giriflimlere iflçilerin dahil olmamas›-n›n nedenleri sizce nelerdir?

Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde HükümetlerinGiriflimleri ve ‹lk Resmi Konferans Uluslararas› sosyal politika düzenlemelerinin oluflturulmas› yönünde giderek artanbask›, ulusal parlamento ve hükümetlerin konuya kay›ts›z kalamamas› sonucunudo¤urmufltur. Uluslararas› sosyal politika düflüncesi ve bunun tart›fl›laca¤› uluslara-ras› bir konferans düzenlenmesi yönünde hükümetler aras› giriflimler kapsam›nda‹sviçre flüphesiz en aktif rolü oynayan ülke olmufltur.

Çal›flmaya iliflkin yasal düzenlemelerin farkl› olmas›n›n yaratt›¤› rekabet sorun-lar›n›n, ilk olarak ‹sviçre kantonlar›ndaki düzenlemelerin farkl›l›¤›ndan kaynaklan-mas›, bir baflka deyiflle çal›flma standartlar› farkl›l›¤›n›n yaratt›¤› sorunlar› ‹sviç-re’nin öncelikle kendi içerisinde yaflamas›, uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n savu-nuculu¤unda öncü rol oynamas›na neden olmufltur. Burada bir kez daha, öncelik-le ekonomik argümanlar temelinde uluslararas› sosyal politika düflüncesinin savu-nuldu¤u görülmektedir. ‹sviçre’de önce Emil Frey’in kiflisel giriflimleri daha sonraiflçi s›n›f›n›n bask›s› sonucunda Federal Konsey, 1881, 1888 ve 1889 y›llar›nda sa-nayileflmifl ülkeler aras›nda çal›flma standartlar›n› yeknesak hale getirecek uluslara-ras› bir anlaflman›n kabulüne yönelik çeflitli giriflimlerde bulunmufltur (Ghebali,1989; Servais, 2009). ‹sviçre’nin giriflimleri, di¤er sanayileflmifl ülkelerin uluslarara-s› bir yükümlülükle ba¤lanmak istememeleri nedeniyle ilk baflta baflar›s›zl›kla so-nuçlanm›flt›r. Ancak 1889 Frans›z Devrimi iflçi s›n›f›n›n durumunun daha dikkatleele al›nmas› gere¤ini ortaya ç›kar›nca ‹sviçre’nin 1889 y›l›ndaki giriflimi, uluslarara-s› teknik nitelikli bir konferans›n düzenlenmesinin kabulüyle sonuçlanm›flt›r. Kon-ferans›n gündem maddeleri, pazar günü çal›flman›n yasaklanmas›, çocuklar›n as-gari çal›flmaya bafllama yafl›, genç iflçilerin günlük en fazla çal›flabilece¤i süreninbelirlenmesi, gençlerin ve kad›nlar›n tehlikeli ifllerde çal›flmalar›n›n yasaklanmas›,gençler ve kad›nlar›n gece çal›flmas›n›n yasaklanmas› ile imzalanacak sözleflmele-rin yerine getirilmesine iliflkin denetim mekanizmas›d›r (ILO, 1998; Gülmez, 2008:38). Hükümetler aras› ilk resmi giriflimlerde de uluslararas› sosyal politikaya iliflkinöncelikli gruplar çocuklar ve kad›nlar; öncelikli konular ise çal›flma süreleri ve ça-l›flmaya bafllama yafl› gibi bireysel ifl iliflkilerine yönelik konulard›r. Bu dönemdeliberal düflüncelerin etkisiyle yetiflkinlerin kendilerini koruyabileceklerinden hare-ketle tart›flma gündemlerinde yetiflkinlere yönelik uluslararas› sosyal politika ön-lemleri yer almam›flt›r. Konu aç›s›ndan toplu ifl iliflkilerinin uluslararas› sosyal po-litika gündemine yerleflecek olgunlu¤a eriflmemesi sendikal hareketin henüz geli-flim aflamas›nda olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.

Söz konusu dönemde Fransa ve Almanya parlamentolar›nda da uluslararas› ça-l›flma mevzuat›n›n kabulü yönünde tart›flmalar›n yafland›¤›na tan›k olunmaktad›r.Çal›flma koflullar›na iliflkin uluslararas› düzenleme yapma düflüncesi, 1880 sonra-s›nda Frans›z parlamentosunda H›ristiyanlar ve sosyalistler taraf›ndan destek gör-müfltür. Önce Katolikler daha sonra sosyalistler verdikleri önergelerle, çal›flma ko-flullar›na iliflkin uluslararas› düzenleme yap›lmas›n› ve bu düzenlemelerin uygulan-



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Çal›flma standartlar›n›nfarkl›l›¤›n›n yaratt›¤›sorunlar› ‹sviçre’nin federalyap›s›ndan kaynakl› olaraköncelikle kendi içerisindeyaflamas›, uluslararas›çal›flma mevzuat›n›ngelifliminde öncü roloynamas›na nedenolmufltur.

mas›ndan sorumlu olacak bir uluslararas› büro kurulmas›n› önermifllerdir. Bu dü-zenlemelerin yap›lmas›n›n gere¤i olarak ise, iflçilerin çal›flma koflullar›n›n iyilefltiril-mesinin, öncelikle rekabet aç›s›ndan ortaya ç›kan tehlikenin afl›lmas›na ba¤l› oldu-¤u yönündeki ekonomik argümanlar ileri sürülmüfltür (Gülmez, 2008).

Uluslararas› sosyal politika düzenlemelerine yönelik giriflimler Almanya parla-mentosunda da gündeme gelmifltir. 1885’de uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n kabuledilmesi yönünde parlamentoda verilen önergeye Bismark karfl› ç›km›flt›r. Bis-mark, bu konunun ancak uluslararas› bir anlaflma ile çözüme kavuflturulabilece¤i-ni belirtmifltir. Ancak, bu tip bir anlaflma, ilk olarak komflu ülkeleri bu yöndeki birgeliflmeye ikna etmenin güç olmas› nedeniyle; ikinci olarak ise bu anlaflman›n de-netlenmesinin çok zor olmas› nedeniyle Bismark taraf›ndan kabul görmemifltir(Gülmez, 2008).

Ancak Bismark bu görüfllerine ra¤men, Almanya Kral› II. Wilhelm’in iste¤iyleuluslararas› sosyal politikaya iliflkin ilk resmi konferans giriflimi konusunda ‹sviç-re’yi öteleyerek, ilk resmi konferans› 1890’da Berlin’de toplam›flt›r.

‹lk Resmi Konferans (Berlin Konferans›) ve Al›nan KararlarUluslararas› çal›flma mevzuat›na iliflkin resmi nitelikli ilk konferans, Kral II. Wil-hem’in bask›s›yla Almanya’n›n yarar›na olacak flekilde 1890’da Berlin’de toplan-m›flt›r. Konferansa Almanya, Avusturya-Macaristan, Belçika, Danimarka, Fransa,‹ngiltere, ‹talya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, ‹sveç, Norveç ve ‹sviçre kat›lm›fl-t›r. Konferans›n Almanya’da toplanmas›n›n nedenleri, Almanya’da giderek a¤›rl›¤›-n› art›ran sosyalist hareketin baflar›s›n› önlemenin yan› s›ra kiflisel sayg›nl›k sa¤la-ma ve çal›flma mevzuat›n›n daha az kat› oldu¤u Fransa ile Almanya aras›ndaki ko-flullar› eflitleme iste¤idir (Gülmez, 2008).

Konferans›n amac›, sosyal politika konular›n›n düzenlenmesine yönelik ulus-lararas› bir anlaflma imzalamak de¤il, sadece sorunlar›n teknik yönden incelen-mesini sa¤lamakt›r. Dolay›s›yla, Konferans sonucunda ‹sviçre’nin savundu¤u gi-bi, devletleri ba¤lay›c› nitelikte bir anlaflma ya da uluslararas› çal›flma standart-lar›n›n uygulanmas›ndan sorumlu uluslararas› bir kurulufl ortaya ç›kmam›flt›r.Konferans, kad›n ve çocuklar›n çal›flma sürelerinin s›n›rland›r›lmas› ile maden-lerde çal›flma ve hafta dinlenmesine yönelik oldukça ›l›ml›, s›n›rl› say›da ve di-lek niteli¤inde kararlar›n al›nmas›yla sonuçlanm›flt›r (Thomas, 1938; Ghebali,1989; Servais, 2009). Konferansta al›nan kararlar›n konular itibariyle da¤›l›m› fluflekildedir.

• Madenlerde çal›flman›n düzenlenmesi,• Pazar çal›flmas›n›n düzenlenmesi,• Çocuklar›n çal›flmas›n›n düzenlenmesi,• Genç iflçilerin çal›flmas›n›n düzenlenmesi,• Kad›nlar›n çal›flmas›n›n düzenlenmesi,• Konferans›n kabul etti¤i kararlar›n uygulanmas›na iliflkin izleme mekaniz-

mas› oluflturulmas›.Görüldü¤ü üzere uluslararas› sosyal politikaya iliflkin ilk konferans›n gündem

maddeleri, söz konusu dönemdeki tart›flmalar›n etkisiyle öncelikle çal›flma yafla-m›ndaki risk gruplar› ve bireysel ifl iliflkilerine yönelik konularla s›n›rl› kalm›flt›r.Berlin Konferans›’nda uluslararas› sosyal politikaya iliflkin sadece dilek niteli¤inde-ki kararlar›n ç›kmas› ise dönemin ekonomik, siyasal ve idari koflullar› dikkate al›n-d›¤›nda flafl›rt›c› de¤ildir. Söz konusu dönemdeki liberal iktisadi anlay›fl ve çal›flma-


Uluslararas› sosyal politikadüflüncesi, ulusalparlamentolar vehükümetler aras›giriflimlerin gündemindeöncelikle rekabeteflitsizli¤inin önlenmesineiliflkin olarak tart›fl›lm›flt›r.

Uluslararas› sosyal politikadüzenlemelerine iliflkin ilkresmi konferans olan BerlinKonferans› sadece dilekniteli¤i tafl›yan kararlarlasonuçlanm›flt›r.

ya iliflkin konular› ulusal devletlerin egemenli¤i kapsam›nda tan›mlayan gelenek-sel hukuk anlay›fl›, devletlerin sosyal politika alan›nda uluslararas› düzeyde ba¤la-y›c› sözleflmeleri kabul etmemesine neden olmufltur. Bu ilk deneyim en az›ndanbir fayda sa¤lam›flt›r. Bu da dikkatli bir teknik haz›rl›k, sürekli ve düzenli bir ey-lem olmaks›z›n yap›lan çal›flmalar›n etkili sonuç yaratmad›¤›n›n anlafl›lmas›d›r(Thomas, 1938).

‹zleyen dönemlerde Avrupa ülkelerinin parlamentolar›nda çeflitli kesimler tara-f›ndan uluslararas› sosyal politika düflüncesi daha yo¤un bir biçimde gündeme ge-tirilmeye ve tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r. Örne¤in Berlin Konferans›’n› izleyen y›l Pa-pa 13. Leon, ünlü Rerum Novarum adl› genelgesini yay›nlayarak, kamu otoriteleri-ni iflçi s›n›f›n›n sa¤l›k ve ilgilerini koruyacak gerekli önlemleri almaya ça¤›rm›flt›r(Servais, 2009).

Berlin Konferans›’n› izleyen y›llarda ‹sviçre’nin uluslararas› çal›flma mevzuat› vebu mevzuat›n uygulanmas›ndan sorumlu uluslararas› bir dernek kurulmas› için hü-kümetler nezdinde giriflimleri sürmüfltür. Ancak hükümetlerin bu konuya iliflkinyaklafl›mlar› olumsuz olmufltur. Bununla birlikte, uluslararas› sosyal politika dü-flüncesi parlamentolar ve özel giriflimlerin çal›flmalar› kapsam›nda tart›fl›lmaya de-vam etmifltir.

1897’de Zürih’te sosyalist ve sosyal H›ristiyan iflçi sendikalar› temsilcilerinin ka-t›ld›¤› bir konferans ile yine 1897’de Brüksel’de ço¤unlu¤u Berlin Konferans›’nakat›lan delegelerden oluflan akademisyen, sanayiciler, idari ve diplomatik temsilci-lerin kat›ld›¤› iki konferans düzenlenmifltir (ILO, 1998). Her iki konferanstan da ifl-çilerin yasal korumas›n› sa¤layacak uluslararas› bir dernek kurulmas› yönünde ey-lemlilik karar› ortaya ç›km›flt›r. ‹flçilerin yasal korunmas›na yönelik uluslararas› der-nek kurma yönündeki giriflimler, Avrupa içi ve d›fl›ndan akademisyenler, yönetici-ler ve parlamenterler gibi çeflitli kesimlerin kat›ld›¤› 1900 y›l›nda Paris’te düzenle-nen Çal›flma Mevzuat› Uluslararas› Kongresi’nde somut biçimini alm›flt›r (Thomas,1938; Ghebali, 1989; ILO, 1998, Gülmez, 2008; Servais, 2009). Bu kongrede, çal›fl-ma sürelerinin s›n›rland›r›lmas›, gece çal›flmas›n›n yasaklanmas›, ifl teftifli gibi gün-dem maddelerinin yan› s›ra, ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i veonun sekretaryas› niteli¤indeki Uluslararas› Çal›flma Ofisi’nin kurulufl planlar› ha-z›rlanm›flt›r (Gülmez, 2008).

Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde hükümetlerin giriflimleri ve ilk konferanslarhakk›nda daha fazla bilgi edinmek için Mesut Gülmez’in Uluslararas› Sosyal Politikabafll›kl› kitab›na bak›n›z.

‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i veUluslararas› Çal›flma Standartlar›na ‹liflkin ‹lk SözleflmelerUluslararas› çal›flma mevzuat›n›n oluflturulmas›na iliflkin yürütülen özel giriflimle-rin ulaflt›¤› sonuç, 1901 y›l›nda merkezi Basel’de bulunan ‹flçilerin Yasal Korun-mas› Uluslararas› Derne¤i ve ona ba¤l› olarak çal›flan Uluslararas› Çal›flma Ofi-si’nin kurulmas›d›r. Dernek ve ofis 1919 y›l›nda kurulacak ILO’nun ilk formu ni-teli¤ini tafl›maktad›r.

Derne¤in amaçlar› tüzü¤ünün ikinci maddesinde, “sanayileflmifl ülkelerde ça-l›flanlar› koruyucu yasal düzenlemelerin gerekti¤ini düflünenler aras›nda ba¤ kur-maya hizmet etmek; çal›flma mevzuat›na iliflkin de¤erlendirmeleri kolaylaflt›r-



Berlin Konferans›’n› izleyeny›llarda uluslararas› sosyalpolitika düzenlemeleri ve budüzenlemelerinuygulanmas›ndan sorumluuluslararas› dernek kurmayönündeki resmi ve özelgiriflimler devam etmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TUluslararas› çal›flmamevzuat›n›n oluflturulmas›yönündeki özel giriflimlerinen önemli baflar›s› ‹flçilerinYasal Korunmas›Uluslararas› Derne¤i vederne¤in çal›flma ofisiniteli¤indeki Uluslararas›Çal›flma Ofisi’ninkurulmas›d›r.

mak; çeflitli ulusal yasa ve düzenlemelerini incelemek ve insanilefltirmek, bu ko-nulara iliflkin yap›lacak uluslararas› çal›flma kongrelerini art›rmak” olarak tan›m-lanm›flt›r. Bu amaçlar do¤rultusunda dernek ve Uluslararas› Çal›flma Ofisi düflün-sel ve eylemsel olarak faaliyet gösterecektir (Ghebali, 1989). Derne¤in kurucugenel kuruluna ‹sviçre, Fransa, Almanya, ‹talya, Hollanda, Avusturya, Belçika vedaha sonra ABD kat›lm›flt›r (Gülmez, 2008; Servais, 2009). Dernek özel bir kuru-lufl olmas›na ra¤men, özellikle ‹sviçre hükümeti baflta olmak üzere çeflitli hükü-metlerin deste¤ini alm›flt›r. Derne¤in özerk statüye sahip çeflitli ülkelerdeki flube-lerine hükümetler yard›mda bulunmufl ve resmi temsilciler atam›fllard›r. I. Dün-ya Savafl› öncesinde dernek uluslararas› çal›flma normlar›n›n geliflimine yönelikçeflitli faaliyetlerde bulunarak politik ve moral bir etki yaratmaya çal›flm›flt›r (Tho-mas, 1938; Ghebali, 1989).

‹flçilerin Yasal Korunmas› Derne¤i’nin amaçlar› ve ifllevleri sizce nelerdir?

1901 y›l›nda ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin kurulmas›, ‹s-viçre otoritelerine genifl bir hareket alan› sa¤lam›flt›r. Dernek, uluslararas› sosyalpolitika düzenlemelerine iliflkin diplomatik giriflimler için teknik destek sa¤layanbir yap›ya dönüflmüfltür. ‹sviçre ve dernek aras›ndaki iflbirli¤i, I. Dünya Savafl› ön-cesinde, uluslararas› sosyal politika alan›ndaki geliflmelerin ivme kazanmas›ndaönemli ölçüde etkide bulunmufltur (Ghebali, 1989).

Uzun bir haz›rl›k sürecinden sonra Derne¤in iste¤i üzerine, ‹sviçre hükümeti ilkuluslararas› sosyal politika sözleflmelerinin kabul edildi¤i 1905 (teknik konferans)ve 1906 y›llar›nda (diplomatik konferans) Bern Konferanslar›’n› düzenlemifltir.Bern Konferanslar›, kad›nlar›n gece çal›flmas›n›n yasaklanmas› ve kibrit üretimin-de beyaz fosforun yasaklanmas› konusunda ilk uluslararas› sözleflmelerin kabuledilmesiyle sonuçlanm›flt›r. Her ne kadar söz konusu dönemde devletler aras›ndaçal›flma koflullar›na iliflkin ikili anlaflmalar bulunsa da, bu sözleflmeler gerçek an-lamda ilk uluslararas› sözleflmelerdir. Bu iki sözleflme, uygulanmalar› için gereklihükümetler aras› düzenlemelerin yap›lmas›na ba¤l› olarak 1912 y›l›nda yürürlü¤egirmifltir. Sözleflmeler, ülkelere söz konusu alanlarda gerçekleflen geliflmeleri bir-birlerine bildirme ve uygulamaya yönelik periyodik raporlar sunma yükümlülü¤ügetirmifltir. Bu yükümlülük uluslararas› standartlar›n haz›rlanmas› ve izlenmesi ko-nusunda bafllang›ç noktas›n› oluflturmufltur (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; ILO,1998; Servais, 2009).

Bu baflar›l› sonuç Derne¤i 1913’de yine Bern’de yeni sözleflmelerin kabulüiçin giriflimler bafllatmaya teflvik etmifltir. 1913’de toplanan teknik konferanstakad›nlar›n ve genç iflçilerin çal›flma saatlerinin s›n›rland›r›lmas›, çocuklar›n ge-ce çal›flmas›n›n yasaklanmas› konular›nda iki sözleflme daha benimsenmifl an-cak bir sonraki y›l Birinci Dünya Savafl›’n›n ç›kmas› diplomatik konferans›ntoplanmas›n› engellemifl, dolay›s›yla benimsenen taslaklar sözleflmeye dönüfle-memifltir.

Sosyal politikaya iliflkin ilk uluslararas› sözleflmelerin kabul edilmesi süreci hakk›nda da-ha fazla bilgi edinmek için Mesut Gülmez’in Uluslararas› Sosyal Politika bafll›kl› kitab›-na bak›n›z.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Çal›flma koflullar›na iliflkinilk uluslararas› sözleflmeler,kad›nlar›n geceçal›flmas›n›n yasaklanmas›ve kibrit üretiminde beyazfosforun kullan›lmas›n›nyasaklanmas› konular›nayönelik olarak 1905-1906Bern Konferanslar›’ndakabul edilmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P





ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANINKURUMSALLAfiMASINA DO⁄RU

I. Dünya Savafl› Y›llar›nda Uluslararas› Sosyal Politikan›nGelece¤ine ‹liflkin GiriflimlerI. Dünya Savafl›, ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin çal›flmalar›n›nkesintiye u¤ramas›na neden olmuflsa da, uluslararas› çal›flma mevzuat› için örgüt-lü iflçi s›n›f›ndan yeni ve kaç›n›lmaz bir baflka destek ortaya ç›km›flt›r. Söz konusudöneme kadar, iflçi s›n›f› uluslararas› çal›flma mevzuat› konusuna mesafeli durma-y› tercih etmifltir. ‹lk resmi konferans olan Berlin Konferans›’n›n yaratt›¤› s›n›rl› et-ki, uluslararas› çal›flma mevzuat›na yönelik çabalar›n samimiyetine iliflkin kuflkula-r› artt›rm›flt›r. Bern Konferanslar›’n›n sonuçlar› ise, iflçi s›n›f› taraf›ndan yavafl veözel bir giriflimin öncülü¤ünde oldu¤u için yine ihtiyatla karfl›lanm›flt›r. ‹flçiler,Bern Konferanslar›ndan ç›kan yeni uluslararas› sözleflmelerin, yaflad›klar› temel so-runlara yönelik oldu¤unu kabul etmekle birlikte, bu düzenlemelerin esas olarak ifl-çi s›n›f› için olmad›¤›n› ve hay›rseverlik anlay›fl› içerisinde ortaya ç›kt›¤›n› düflün-müfllerdir. Bu yaklafl›m kapsam›nda, iflçi s›n›f› yaflad›¤› sorunlar›n çözümünün birgrup ayd›n›n cömertlik ve hay›rseverli¤ine b›rak›lamayaca¤›n›, sosyal politika dü-zenlemelerinin temel haklar› oldu¤unu düflünerek, bu haklar› öncelikle ulusal hü-kümetler düzeyinde kazanmak istemifllerdir. Ayr›ca iflçi s›n›f›, uluslararas› çal›flmamevzuat› uygulamas›n›n devletlerin iyi niyetlerine b›rak›lamayaca¤›n›, bu normla-r›n ancak denetim ve yapt›r›mlarla uygulanabilir oldu¤unu ileri sürmüfltür. Bunun-la birlikte, savafl öncesinde iflçi örgütleri bu sorunlara iliflkin yaklafl›mlar›n› tan›m-lama konusunda çok çaba sarf etmemifltir. ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas›Derne¤i’nin bir tak›m ›l›ml› çabalar› ise, devletlerin ulusal egemenliklerinin ihlaledildi¤i gerekçesiyle kabul görmemifltir. Örne¤in Bern Konferanslar›’nda kabuledilen ilk sözleflmelerin uygulanmas› için uluslararas› denetim komisyonu kurul-mas›na iliflkin öneri, her ne kadar kurulmas› önerilen bu komisyon dan›flma nite-li¤ine sahip olsa da, ülkeler taraf›ndan reddedilmifltir (Thomas, 1938).

I. Dünya Savafl›, iflçi s›n›f›n›n uluslararas› sosyal politikaya iliflkin yaklafl›m›n›nde¤iflmesine neden olmufltur. Savafl y›llar›nda önemli ölçüde güçlenen ve ulusla-raras› nitelik kazanan iflçi sendikalar›ndan gelen istekler ve bu isteklere hükümet-lerin s›cak bakmas›, uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde yeni bir evreninbafllang›c›n› oluflturmufltur.

I. Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤› savafl ekonomisi koflullar› içerisinde iflçiler önem-li roller üstlenmek durumunda kalm›fllard›r. I. Dünya Savafl›, örgütlü iflçi s›n›f›n›ndikkate al›nmas› gerekli politik ve ahlaki bir güç olmaya bafllad›¤›n› da göstermifl-tir. ‹flçi s›n›f› savafl döneminde uluslar›na önemli katk›lar vermifl, karfl›l›¤›nda dasavafl sonras›nda kurulacak düzenden pay istemifltir. Bu dönemde iflçi s›n›f›n›nuluslararas› sosyal politika düflüncesine aç›k bir deste¤i bulunmaktad›r. Ancaksöz konusu destek, iflçi s›n›f› taraf›ndan oldukça dikkatli bir tutum içinde ortayaç›km›flt›r. ‹flçi s›n›f› öncelikle burjuva elitleri taraf›ndan önerilen “yasal koruma”düflüncesini kendileri için yararl› görmekle birlikte, as›l önemli olan›n uygun de-netim mekanizmalar›na sahip geliflmifl çal›flma standartlar›n›n kabulü oldu¤unuortaya koymufltur. ‹flçi s›n›f› aç›s›ndan, 1914 öncesine herhangi bir flekilde geridönüfl kabul edilemez niteliktedir. Savafl sonras›nda kurulacak bar›fl düzeni ancakiflçi s›n›f›n›n yaflam koflullar›nda gerçek bir iyileflme sa¤lad›¤› ölçüde anlam tafl›-yacakt›r. Savafl, iflçi s›n›f›n›n yard›m› olmaks›z›n kazan›lamayaca¤›na göre, bar›fl›n

I. Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤›koflullar, iflçi s›n›f›n›nuluslararas› sosyal politikadüzenlemelerinidesteklemesi yönünde biryaklafl›m de¤iflikli¤ineneden olmufltur.

kurulmas›n›n da onlar›n katk›s› olmadan sa¤lanamayaca¤› aç›kt›r. I. Dünya Sava-fl› y›llar›nda s›n›f çat›flmas›n›n yerini s›n›f dayan›flmas› alm›flt›r (Ghebali, 1989; Ser-vais, 2009). Ulusal hükümetler de savafl y›llar›nda iflçilerin çabalar› karfl›s›nda çe-flitli sosyal politika önlemleri benimseyerek bu çabalar› bir anlamda karfl›l›ks›z b›-rakmamaya çal›flm›fllard›r. Örne¤in, Fransa ve Almanya’da, asgari ücretin iflveren-ler ve iflçi komitelerince ortaklafla belirlenmesine yönelik yasal düzenlemeler ya-p›lm›flt›r. ‹ngiltere’de ise Whitley Konseyleri olarak bilinen asgari ücrete iliflkindüzenlemeler ortaya ç›km›flt›r. Ayn› dönemde ‹ngiltere’de Çal›flma Bakanl›¤› ku-rulmufltur. Hükümetler her ülkede tüm ulusun iflçi s›n›f›na ilgisinin olmas› gerek-ti¤ini ve daha yüksek maddi ve manevi yaflam standartlar› sa¤lamaya gereksinimoldu¤unu kabul etmifllerdir (Thomas, 1938).

Hükümetlerin savafl y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n taleplerine karfl› tavizkar davran-malar›nda Rusya’da 1917 y›l›nda gerçekleflen Bolflevik Devrimi’nin de etkili oldu-¤u aç›kt›r. Devrim, iflçi s›n›f›na yönelik oldukça kat› ve tavizsiz yaklafl›m›n top-lumsal patlama ve dönüflümlere neden olaca¤›n› göstererek, savafl y›llar›nda iflçis›n›f›na yönelik sosyal düzenlemelerin öneminin artmas›na neden olmufltur (Ghe-bali, 1989). Ulusal hükümetler nezdinde ortaya ç›kan devrimci yönde de¤iflimendiflesi, hükümetleri bar›fl görüflmelerine iflçi s›n›f›n› dâhil etme yönünde teflviketmifltir. Bu kapsamda, düflmanl›klar sona ererse iflçilerin yaflam koflullar›n›n ge-lifltirilebilece¤ine iliflkin iflçilere söz verilmifl, efl anl› olarak terhis edilen milyon-larca askerin durumunun ne olaca¤› da aciliyet kazanan bir konu haline gelmifl-tir (Servais, 2009).

Savafl y›llar›nda, uluslararas› çal›flma mevzuat› düflüncesi ve bunu gerçeklefltire-cek uluslararas› kuruluflun tan›mlanmas› yönünde, gerek savafla kat›lan gereksekat›lmayan ülkelerin iflçileri taraf›ndan çok say›da ulusal ve uluslararas› toplant›düzenlenmifltir. Ulusal düzeyde gerçeklefltirilen toplant›lar aras›nda Kas›m 1914’te-ki Amerikan ‹flgücü Federasyonu’nun Filedelfiya’daki Kongresi bulunmaktad›r(ILO, 1998). Haziran 1916’da müttefik devletlerin sendika liderleri ile gerçekleflenüst düzeyde Leeds Konferans›; Ekim 1917’de savafla kat›lan ve kat›lmayan ülkele-rin sendikac›lar› taraf›ndan gerçeklefltirilen Bern Konferans›, müttefik ülkelerinsosyalistlerinin ve sendikac›lar›n›n kat›l›m› ile fiubat ve Eylül 1918’de gerçeklefltiri-len Londra Konferanslar› savafl y›llar›nda iflçilerin uluslararas› sosyal politika dü-flüncesinin flekillenmesinde önem tafl›maktad›r (Ghebali, 1989; ILO, 1998). Bu top-lant›larda iflçi s›n›f› temsilcileri, bar›fl›n tüm ülkelerde iflçi s›n›f›n› uluslararas› kapi-talist rekabet sald›r›s›ndan korumas›, çal›flma mevzuat›, örgütlenme hakk›, göç,sosyal güvenlik, çal›flma saatleri, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan maddi ve mane-vi olarak asgari bir korumay› garanti etmesi gerekti¤ini ortaya koymufllard›r. ‹flçi-lerin bu talepleri, kamuoyunun deste¤i ve hükümetlerin sempatisini kazanm›flt›r.Savafl her toplumsal tabakada, bar›fl›n 1914 öncesi koflullardan daha fazlas›n› getir-mesi gerekti¤ine olan inanc›n geliflmesini sa¤lam›flt›r. Dünya bar›fl›n›n güvence al-t›na al›nd›¤› ve her insana eme¤inin karfl›l›¤›n›n adil bir flekilde verilece¤i yeni birdüzenin yarat›lmas› zorunlulu¤u ortaya ç›km›flt›r (Thomas, 1938).

Savafl y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n itici güç rolünü oynad›¤› toplant›larda ortak olarakdile getirdi¤i iki talep bulunmaktad›r. ‹lki, Bar›fl Konferans›’na iflçi temsilcilerininkat›larak, Bar›fl Antlaflmas›’na iflçilerin çal›flma ve yaflam koflullar›n› düzenleyen ku-rallar›n konulmas›d›r. ‹kincisi ise, birinci iste¤i tamamlayan ve onu güçlendiriciyönde uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n uygulanmas› ve gelifltirilmesi için uluslara-ras› bir kuruluflun kurulmas›d›r (Gülmez, 2008: 55-56).


Hükümetlerin I. DünyaSavafl›’nda ülkeleri içinönemli çabalar göstereniflçilerin isteklerine karfl›l›kverme ve 1917 BolflevikDevrimi’nin toplumsaldönüflüm konusundayaratt›¤› endifle savaflsonras› döneme iliflkiniflçilerin isteklerine s›cakbak›lmas›na nedenolmufltur.

‹flçi s›n›f› savafl y›llar›ndadüzenledi¤i çeflitlitoplant›larda, savafl sonras›koflullar› düzenleyecek Bar›flKonferans›’na kat›lmaiste¤ini, Bar›flAntlaflmas›’nda iflçilerikoruyucu düzenlemelerin yeralmas›n› ve uluslararas›çal›flma mevzuat›n›nuygulanmas›ndan sorumluuluslararas› bir kuruluflunkurulmas› iste¤ini dilegetirmifltir.

Baflta müttefik devlet hükümetleri olmak üzere, birçok hükümet göz ard› edil-mesi oldukça güç olan bu isteklere duyars›z kalmam›flt›r. Efl anl› olarak, özel giri-flimlerin artan bask›s›, genifl ölçekli bir kamuoyunun varl›¤› ve d›fl iflleri bakanl›k-lar›n›n destekleyici hizmetleri uluslararas› çal›flma örgütü taslak planlar›n›n haz›r-lanmas›yla sonuçlanm›flt›r. Bu süreç içerisinde uluslararas› çal›flma mevzuat› dü-flüncesi çok büyük bir dirençle karfl›laflmam›flt›r. ‹flçilerin savafl y›llar›nda ülkeleriiçin verdi¤i destek ve Bolflevik Devrimi’nin yaratt›¤› ortam, uluslararas› çal›flmamevzuat› düflüncesinin kabul edilmesine neden olmufltur. Savafl y›llar›nda iflçileringerçeklefltirdikleri toplant›lardan devrimci görüfllerden çok reformist görüflleri içe-ren taleplerin ortaya ç›kmas› da bu süreci uluslararas› mevzuat lehine güçlendirenbir etki yaratm›flt›r (Ghebali, 1989).

I. Dünya Savafl› y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n uluslararas› çal›flma mevzuat›na yönelik istekleri vebu isteklerin olumlu karfl›lanmas›n›n nedenleri sizce nelerdir?

Bar›fl Anlaflmas› Haz›rl›k Sürecinde Uluslararas› SosyalPolitikaya ‹liflkin Çal›flmalar ve Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün Kuruluflu Bar›fl görüflmeleri bafllar bafllamaz, uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n düzenleyece-¤i sorunlar› de¤erlendirmek ve bu mevzuat›n uygulanmas›ndan sorumlu kurumsalyap›n›n oluflturulmas›na yönelik olarak onbefl üyeden oluflan “Uluslararas› Çal›fl-ma Mevzuat› Komisyonu” kurulmufltur. Bar›fl Konferans› görüflmeleri bafllar baflla-maz komisyonun kurulmas›n›n nedeni, sosyal sorunlar›n h›zl› ve kesin kararlar al-may› gerekli k›lmas›, bu yönde yaflanacak herhangi bir gecikme ya da sergilene-cek karars›zl›¤›n iflçi s›n›f›n›n güvenini sarsacak ve dolay›s›yla iflçi s›n›f›n›n istekle-rine olumlu yaklaflan hükümetleri zora sokacak bir durum yaratmas›d›r. Ayr›cauluslararas› çal›flma mevzuat› düzenleme giriflimleri yönünde önemli bir deneyimkazan›lm›flt›r. Komisyonun amac›, istihdama iliflkin koflullar› uluslararas› düzeydearaflt›rmak; istihdam koflullar›n› etkileyen unsurlara yönelik ortak eylemlili¤i sa¤la-yacak gerekli araçlar› tasarlamak ve Milletler Cemiyeti çat›s› alt›nda söz konusualanda faaliyet gösterecek sürekli bir uluslararas› kurulufla iliflkin planlar haz›rla-mak olarak tan›mlanm›flt›r (Thomas, 1921; Thomas, 1938).

Komisyon, uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n uygulanmas›ndan sorumlu olacakuluslararas› örgütün yap›s›na iliflkin, devlet, iflçi ve iflveren temsilcilerinin yer ald›-¤› üçlülük ilkesi (2+1+1) ile uluslararas› örgütün kabul edece¤i sözleflmelerin içhukuka yans›mas›na iliflkin sözleflmelerin onaya sunulmas›n› ve onaya yetkili ulu-sal makam aksi yönde karar vermedikçe sözleflmenin onaylanm›fl say›lmas› ilkesi-ni kabul etmifltir (Thomas,1921; Jenks, 1934; Thomas, 1938; Ghebali, 1989; ILO,1998; Gülmez, 2008). (Ayr›nt›l› bilgi için bkz. Üçüncü Ünite)

Komisyonun uluslararas› çal›flma mevzuat›na iliflkin çal›flmalar›, Bar›fl Antlaflma-s›’n›n “Emek” bafll›kl› XIII. bölümünde yer alm›flt›r (ILO, 1920; Thomas, 1938; Ghe-bali, 1989; Talas, 1995; Gülmez, 2008; Servais, 2009; Servais, 2011).

Bar›fl Antlaflmas›n›n XIII. Bölümü ilk olarak, ILO’nun kurumsal yap›s›na iliflkindüzenlemeleri içermifltir. ILO, temel organlar› olan Uluslararas› Çal›flma Konferan-s› ve Yönetim Konseyi’nde hükümet temsilcilerinin yan› s›ra iflçi ve iflveren örgüt-lerinin temsilcilerinin de yer ald›¤› üçlü yap›da bir örgüt olarak ortaya ç›km›flt›r(ILO, 1920; Thomas, 1921; Thomas, 1938; Servais, 2011). XIII. Bölüm ayr›ca örgü-tün idealleri, amaçlar› ve rehber ilkelerini de tan›mlam›fl; acil öneme sahip konu-lara iliflkin ilkeleri düzenlemifltir. Bar›fl Antlaflmas›’nda iflçi s›n›f›n›n rahats›zl›k



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Bar›fl Antlaflmas›görüflmeleri s›ras›nda,uluslararas› çal›flmamevzuat› ve bu mevzuat›nuygulanmas›ndan sorumluuluslararas› örgütünyap›s›na iliflkin haz›rl›kçal›flmalar› yapmak üzere“Uluslararas› Çal›flmaMevzuat› Komisyonu”kurulmufltur.

Uluslararas› Çal›flmaMevzuat› Komisyonu’nunhaz›rlad›¤› rapor, VersayBar›fl Antlaflmas›’n›n“Emek” bafll›kl› XIII. Bölümüolarak kabul edilmifltir.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü(ILO), temel organlar›ndadevlet temsilcilerinin yan›s›ra, iflçi ve iflverenörgütlerinin temsilcilerininde yer ald›¤› üçlü yap›da veMilletler Cemiyeti’ne ba¤l›bir örgüt olarakkurulmufltur.

duydu¤u konular›n çözümü ve iflçi s›n›f›n›n gelece¤e daha güvenle bakmas› is-tendi¤i için acil çözüm gerektiren eme¤in bir “mal” olarak görülmemesi; örgütlen-me hakk›; uygun bir yaflam düzeyi sa¤layan ücret hakk›; çal›flma süreleri; hafta ta-tili; çocuk ve gençlerin çal›flmas›; eflit de¤erde ifle eflit ücret; göçmen iflçilere eflitdavran›lmas› ve ifl denetimi konular›na yönelik somut ilkeler getirilmifltir (bkz.Üçüncü Ünite)

“Evrensel bar›fl” ve “sosyal adalet” örgütün iki temel amac›n› oluflturmaktad›r.Bafllang›ç bölümünde Milletler Cemiyeti’nin amac›n›n evrensel bar›fl› tesis etmekoldu¤u, evrensel bar›fl›n ise ancak sosyal adalet temelinde tesis edilebilece¤i belir-tilmektedir. Ancak sosyal adaletin sa¤lanmas› sadece evrensel bar›fla katk› anlam›-na gelmemekte, bizati sosyal adaletin sa¤lanmas› da bafll› bafl›na bir amaç olaraktan›mlanmaktad›r. Sosyal adalet, ahlaki olarak oldukça yüksek ve gerçekleflmesiacil bir de¤er olarak kabul edilmektedir. (Thomas, 1938).

Uluslararas› düzeyde çal›flma mevzuat› oluflturma düflüncesi ILO’ya; • Çal›flma yaflam›yla ilgili sorunlara yönelik araflt›rma, bilgi toplama ve yayma;

bu sorunlar›n üçlü yap›daki Uluslararas› Çal›flma Konferans› ve YönetimKonseyi’nde tart›fl›lmas›,

• Evrensel ölçekte kabul edilebilir çal›flma standartlar›n oluflumu ve bunlar›nizlenmesi,

• Di¤er sorunlara iliflkin ortak politika oluflumuolarak üç temel görev yüklemifltir (Thomas, 1938; Servais, 2011).

ILO’nun ortaya ç›k›fl› çok çeflitli faktörlerin bilefliminin bir sonucudur. Bir taraf-tan Sanayi Devrimi’nin ortaya ç›kard›¤› koflullar, di¤er taraftan ulus devletlerinuluslararas› sosyal politika mevzuat›na iliflkin aç›k onay›, ekonomik aç›dan gelifl-mifl ülkeleri geleneksel diplomatik ve ticari iliflkilerin ötesinde iflbirli¤i yapmayasevk etmifltir. Yeni ortaya ç›kan sorunlar dizisine çözüm bulmak amac›yla, özel vekamu kurumlar› arac›l›¤›yla teknik boyutu a¤›r basan bir iflbirli¤i gelifltirilmifltir. Ça-l›flma koflullar›na yönelik uluslararas› eylem fikri, yeni geliflen bu koflullar ile do-¤al olarak uyum göstermifl ve henüz uluslararas› hale gelmifl iflçi hareketi taraf›n-dan destek görmüfltür (Servais, 2011: 17).

Uluslararas› düzeyde çal›flma sorunlar›n›n çözümü birkaç gereksinime dayan-maktad›r. Bunlar›n en baflta geleni sosyal adaletin sa¤lanmas› ve kabul edilemeznitelikli çal›flma koflullar›n›n ortadan kald›r›lmas›d›r. Bu gereksinimi uluslararas›düzeyde gerçeklefltirmek karmafl›k nitelikli sosyal sorunlara gerçekçi ve bütüncülçözümler bulma olana¤›n› sa¤lam›flt›r. Ayr›ca ulusal yasalar›n uyumlaflmas›n› sa¤-layarak özellikle göçmen iflçi istihdam› gibi farkl› ülkeleri efl anl› ilgilendiren so-runlara yönelik ulusal yasalar›n çat›flmas›ndan kaynakl› sorunlar›n çözümünü dekolaylaflt›rm›flt›r. Dolay›s›yla ILO standartlar› ulusal düzenlemelere referans kayna-¤› teflkil etmekte; standartlar›n ülkeler taraf›ndan onaylanmas› ulusal yasalara uyu-mu güçlendirmekte ve çal›flanlar› koruyucu yönde ifllev görmektedir. Anayasan›nBafllang›ç bölümünün önemle dikkat çekti¤i kal›c› bir bar›fl›n ancak sosyal adale-tin tesisiyle sa¤lanabilece¤i yönündeki kabul, ILO’nun sosyal adaleti sa¤lamayailiflkin kal›c› bir misyon ve ifllev yüklenmesine neden olmufltur. Son olarak, çal›fl-ma koflullar›n› iyilefltirme yönünde baflar›s›zl›¤a düflen her ülkenin, kendi çal›flmakoflullar›n› iyilefltirme iste¤i olan ülkelere de engel olaca¤› belirtilerek, ILO’ya fark-l› çal›flma standartlar›ndan kaynaklanan rekabet eflitsizli¤ini önlemeye yönelikönemli bir ifllev yüklenmifltir (Thomas, 1938; Ghebali, 1989, Servais, 2011).

Rekabet eflitsizli¤ini önlemeye yönelik ILO standartlar›n›n nas›l bir iflleve sahipolaca¤› konusu ise belirsizlikler tafl›maktad›r. Rekabet eflitsizli¤i iki flekilde yorum-


ILO’nun temel amac› sosyaladalet ve evrensel bar›fl›nsa¤lanmas›d›r.

ILO’nun kuruluflu, sosyaladaletin sa¤lanarak kal›c›bir bar›fla ulafl›lmas› veülkeler aras›nda çal›flmastandartlar›n›nfarkl›l›¤›ndan kaynakl›rekabet eflitsizli¤ini önlemeiste¤inin ürünüdür.

lanmaktad›r. ‹lk yorum, kötü örneklerin, rekabet koflullar›nda di¤er ülkelerin deçal›flma standartlar›n› afla¤›ya çekici etki yaratmas›d›r. ‹kinci yorum ise, uluslarara-s› çal›flma standartlar›n›n, ucuz emek politikalar› izleyerek uluslararas› rekabetterakipleri karfl›s›nda avantaj sa¤lamak isteyen ülkelere engel oluflturaca¤›d›r. Bu-nunla birlikte, iflgücü maliyetlerinin toplam maliyetler içerisinde yüksek oldu¤u ül-kelerde, çal›flma koflullar›n› iyilefltirici düzenlemeler yapmak, sözleflmeleri onayla-mayan ülkelere yönelik gerçek anlamda yapt›r›mlar›n olmad›¤› bir yap›da kolayde¤ildir. Ayr›ca birçok ülke, uluslararas› sözleflmeler ortaya ç›kmadan önce, sana-yi sektörünün performans›n› engellemeyecek flekilde kendi çal›flma standartlar›n›benimsemifltir. Bu ikilemi aflmak için ILO her zaman ekonomik ve sosyal geliflmearas›nda denge yaklafl›m› sergilemifltir. Versay Bar›fl Antlaflmas› da bu gerçekli¤ikavrayarak ekonomik f›rsatlar ve gelenek farkl›l›klar›n›n, çal›flma koflullar›ndauyumlaflt›rmay› güçlefltirece¤ini belirtmifltir (Servais, 2011: 18). Belirtilen bu güç-lük, ilerleyen y›llarda sözleflme hükümlerinin uygulanmas›na yönelik çeflitli esnek-lik formülleriyle afl›lmaya çal›fl›lm›fl ve sözleflmeleri onaylayan ülke say›s›n›n artt›-r›lmas› sa¤lanm›flt›r.

Üçlü yap›ya sahip ILO’nun ekonomik ve sosyal geliflme aras›nda denge kurul-mas›na iliflkin çabalar›, ilerleyen süreçlerde örgütün süreklili¤ini sa¤layarak di¤eruluslararas› örgütlerden farkl› özellikler sergileyen bir yap› kazanmas›na nedenolmufltur.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurulmas›na ortam sa¤layan koflullar sizce nelerdir?



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6


Uluslararas› sosyal politikan›n do¤ufluna ortam

sa¤layan koflullar› tan›mlamak.

Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› olumsuz çal›flma veyaflam koflullar›na karfl› iflçi s›n›f›n›n durumunuiyilefltirmeye yönelik sosyal politika düzenleme-lerinin ülkeler aras›nda yaratt›¤› rekabet eflitsizli-¤i uluslararas› sosyal politika düflüncesinin do-¤uflunda tetikleyici rol oynam›flt›r. ‹flverenlerinulusal sosyal politika düzenlemelerinin farkl›l›¤›-na ba¤l› olarak u¤rad›klar› haks›z rekabet, sözkonusu normlar›n ancak uluslararas› düzeydetüm sanayileflmifl ülkeler taraf›ndan benimsen-mesi flart›yla kabul edilebilir olaca¤› yönündekigörüflleri beraberinde getirmifltir.

Uluslararas› sosyal politikan›n geliflim dinamik-

lerini de¤erlendirmek.

Ülkeler aras›nda sosyal politika normlar›n›n fark-l›l›¤›ndan kaynaklanan haks›z rekabeti önlemeküzere, uluslararas› çal›flma mevzuat› gelifltirme dü-flüncesi ilk olarak ço¤unlu¤u sanayicilerinden olu-flan öncü isimler taraf›ndan dile getirilmifltir. Budönemde uluslararas› sosyal politika öncelikleekonomik nedenlerle savunulmakla birlikte, sos-yal kar›fl›kl›klar›n ortaya ç›kmas›n› önleyerek sos-yal bar›fl›n sa¤lanmas›na katk›da bulunmas›na yö-nelik politik nedenler ve iflçilerin hem maddi hemde manevi olarak yaflamlar›n›n geliflmesine hiz-met edece¤i yönündeki sosyal nedenlerle de sa-vunulmufltur. Ancak söz konusu dönemdeki kla-sik liberalizmin bu flekildeki bir müdahaleye s›-cak bakmamas›, öncü isimlerin bafllatt›klar› giri-flimlerin hükümetler nezdinde sonuçsuz kalmas›-na neden olmufltur. Uluslararas› sosyal politikayailiflkin mevzuat düflüncesi sonraki y›llarda örgütlüözel giriflimler taraf›ndan gelifltirilmifl ve en sonolarak da hükümetler nezdinde kabul görür halegelmifltir. Uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n tart›fl›l-mas› için resmi bir konferans toplanmas› yönün-de ‹sviçre hükümetinin bafl›n› çekti¤i çabalar, 1890y›l›nda ilk resmi konferans›n Berlin’de toplanma-s›yla sonuçlanm›fl ancak Berlin Konferans›’ndansadece dilek niteli¤inde ve yapt›r›m gücü olma-yan kararlar ç›km›flt›r. Sonraki y›llarda gerek özelgiriflimler gerekse hükümetler düzeyindeki giri-flimler devam etmifl ve 1900 y›l›nda ‹flçilerin Yasal

Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas›Çal›flma Ofisi’nin kurulmas›yla uluslararas› sosyalpolitika düflüncesinin geliflimi önemli bir noktayaulaflm›flt›r. Derne¤in çal›flmalar› sonucunda 1905y›l› ve 1906 y›l› Bern Konferanslar›’nda ilk ulusla-raras› sözleflmeler kabul edilmifltir.

Uluslararas› sosyal politikan›n kurumsallaflma-

s›na yol açan I. Dünya Savafl› y›llar›ndaki gelifl-

meleri ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün ku-

rulufluna yol açan dinamikleri aç›klamak.

I. Dünya Savafl›’n›n ortaya ç›kmas›yla birlikte ‹fl-çilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’ninçal›flmalar› kesintiye u¤ram›flt›r. Savafl y›llar›ndauluslararas› sosyal politika düflüncesinin gelifli-mine en büyük destek daha önceki y›llarda budüflünceye ihtiyatla yaklaflan iflçi s›n›f›ndan gel-mifltir. Uluslararas› alanda örgütlenen iflçi s›n›f›,savafl sonras› dönemi belirleyecek Bar›fl Antlafl-mas›’nda iflçilerin durumunu iyilefltirecek yöndeuluslararas› sosyal politika önlemlerinin yer al-mas›n› ve bu önlemlerin uygulanmas›ndan so-rumlu olacak bir uluslararas› örgütün kurulmas›iste¤ini düzenledi¤i çeflitli konferanslarla ortayakoymufltur. Savafl y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n göster-di¤i fedakârl›klar, 1917 y›l›nda Rusya’da ortayaç›kan devrimin iflçi s›n›f›n›n ihtiyaçlar›n›n göz ar-d› edilmemesi gere¤ini ortaya ç›karmas› sonu-cunda, iflçi s›n›f›n›n istekleri hükümetler taraf›n-dan olumlu karfl›lanm›fl ve iflçi s›n›f› müzakeredöneminin önemli aktörü olarak söz konusu sü-reçte yerini alm›flt›r. Bu koflullar çerçevesinde,Bar›fl görüflmeleri s›ras›nda Uluslararas› Çal›flmaMevzuat› Komisyonu kurulmufl ve komisyonunçal›flmalar› Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Emek”bafll›kl› XIII.Bölümünü oluflturmufltur. Bu bölüm-de, uluslararas› sosyal politikan›n uygulanmas›n-dan sorumlu olacak Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü’nün yap›s›, amaçlar›, organlar› ve görevleri ta-n›mlanarak, çözümü ivedilik tafl›yan çal›flma ya-flam›na iliflkin sorunlara yönelik ilkeler benim-senmifltir. 1919 y›l›nda Milletler Cemiyeti’ne ba¤-l› bir örgüt olarak Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü’nün kuruluflu, uluslararas› sosyal politikan›nkurumsallaflmas›na yol açarak yeni bir dönemibafllatm›flt›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

41

1. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikadüflüncesinin ortaya ç›k›fl›nda etkili olan aktörlerden bi-ri de¤ildir?

a. Sanayicilerb. Özel giriflimlerc. Hükümetlerd. Sendikalare. Bilim insanlar›

2. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politika-n›n ortaya ç›k›fl sürecinde yer alan öncü isimlerden biride¤ildir?

a. Charles Hindleyb. Edward Ducpeciauxc. Daniel Mareskad. Daniel Le Grande. Karl Marx

3. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikadüflüncesinin ortaya ç›k›fl›ndaki tetikleyici unsurdur?

a. Sendikalar›n uluslararas› çal›flma mevzuat› yö-nündeki çabalar›

b. Evrensel bar›fl iste¤i yönündeki çabalarc. Sosyal adaletin sa¤lanmas› yönündeki çabalard. Ülkeler aras›nda rekabet eflitsizli¤ini önleme yö-

nündeki çabalare. ‹flçilerin maddi ve manevi yaflam koflullar›n›n

iyilefltirilmesi yönündeki çabalar

4. Uluslararas› çal›flma mevzuat› oluflturulmas›na ilifl-kin hükümetler aras› ilk resmi konferans hangisidir?

a. 1856 Brüksel Konferans›b. 1857 Frankfurt Konferans›c. 1890 Berlin Konferans›d. 1900 Paris Konferans›e. 1905 Bern Konferans›

5. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›ngeliflim sürecinde ele al›nan konulardan biri de¤ildir?

a. Madenlerde çal›flma koflullar›n›n düzenlenmesib. Çal›flmaya girifl yafl›n›n düzenlenmesic. Çal›flma sürelerinin düzenlenmesid. Kad›nlar›n çal›flma koflullar›n›n düzenlenmesie. ‹flçilerin grev haklar›n›n düzenlenmesi

6. Afla¤›daki ülkelerden hangisi uluslararas› çal›flmamevzuat›na iliflkin hükümetler aras› giriflimleri bafllatanilk ülkedir?

a. ‹ngiltereb. Almanyac. ‹sviçred. ‹talyae. Fransa

7. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politika-n›n gelifliminde özel giriflimlerden biri olan ‹flçilerin Ya-sal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin amaçlar› aras›n-da yer almaz?

a. Uluslararas› çal›flma mevzuat›yla ilgilenenler ara-s›nda ba¤ kurmak

b. Ülkelerin çal›flma mevzuat› hakk›nda incelemeyapmak

c. Uluslararas› sözleflmelerinin kabulü için çal›flmakd. Uluslararas› sendikac›l›k hareketinin geliflimini

sa¤lamake. Uluslararas› çal›flma mevzuat›na yönelik konfe-

ranslar düzenlemek

8. Afla¤›dakilerden hangisi 1905-1906 y›l› Bern Konfe-ranslar›nda kabul edilen ilk uluslararas› çal›flma sözlefl-melerinin düzenledi¤i konular›ndan biridir?

a. Göçmen iflçilerin sosyal güvenlik haklar›b. Çocuklar›n çal›flmaya bafllama yafl›c. Asgari ücret güvencesid. Kad›nlar›n gece çal›flmas› e. ‹flçilerin örgütlenme hakk›

9. Afla¤›dakilerden hangisi Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü’nün kurulufluna yol açan nedenlerden biri de¤ildir?

a. ‹flçilerin I. Dünya Savafl› y›llar›nda göstermifl ol-du¤u çabalar

b. 1917 Bolflevik Devrimi c. Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumu yönün-

de sa¤lanan teknik birikimd. Evrensel bar›fl›n sa¤lanmas› iste¤ie. Sosyal devlet ilkesinin yaflama geçirilmesi iste¤i

10. Afla¤›dakilerden hangisi Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›nXIII. bölümünde çal›flmaya iliflkin ortaya konulan temelilkelerden biri de¤ildir?

a. Çal›flanlar›n ve iflverenlerin örgütlenme hakk›b. Eflit de¤erde ifle eflit ücret hakk›c. Göçmen iflçilere eflit davranma hakk›d. Çal›flanlar›n grev hakk›e. Uygun yaflam koflullar› sa¤layacak ücret hakk›


2. Ünite - Uluslararas› Sosyal Pol i t ikan›n Gel ifl imi(Uluslararas› Sosyal Pol i t ika’n›n Ortaya Ç›k ›fl ›ndan Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Kurulufluna Kadar Geçen Dönem)


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Geliflim Dinamikleri” bölümünü yenidengözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Gelifliminde Öncü‹simler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulusal Düzeyde Sosyal Po-litikalar›n Geliflimi ve Ülkeler Aras›nda OrtayaÇ›kan Rekabet Eflitsizli¤i Sorunu” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Gelifliminde Hükümetlerin Giriflimleri ve ‹lkResmi Konferans” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Geliflim Dinamikleri” bölümünü yenidengözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Gelifliminde Hükümetlerin Giriflimleri ve ‹lkResmi Konferans” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flçilerin Yasal Korunmas›Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas› Çal›flmaStandartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flçilerin Yasal Korunmas›Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas› Çal›flmaStandartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politika-n›n Kurumsallaflmas›na Do¤ru” bölümünü ye-niden gözden geçiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bar›fl Anlaflmas› Haz›rl›kSürecinde Uluslararas› Sosyal Politikaya ‹liflkinÇal›flmalar ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nünKuruluflu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Sanayi Devrimi’nin iflçiler aç›s›ndan yaratt›¤› zorlu ko-flullara yönelik olarak ortaya ç›kan sosyal politika ön-lemlerine iliflkin ülkeler aras›ndaki farkl›l›klar, bir süresonra uluslararas› ticarette haks›z rekabet sorununugündeme getirmifltir. Bu durum sanayicilerin benzer ni-telikli sosyal politika düzenlemelerinin tüm ülkelerdeefl anl› olarak yaflama geçirilmesi taleplerini art›rarak,öncelikle iflverenleri haks›z rekabetten koruyucu yöndeuluslararas› sosyal politika düflüncesinin do¤ufluna or-tam sa¤lam›flt›r.

S›ra Sizde 2

Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimle-rin uluslararas› çal›flma normlar›n›n gereklili¤ini savun-malar›n›n öncelikli nedeni, ülkeler aras›nda ortaya ç›kanrekabet eflitsizli¤ini önlemektir. ‹kinci neden, uluslarara-s› sosyal politika normlar›n›n sosyal kar›fl›kl›klar›n orta-ya ç›kmas›n› önleyerek sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na kat-k›da bulunmas›d›r. Üçüncü neden ise, uluslararas› sos-yal politika normlar›n›n iflçilerin hem maddi hem de ma-nevi olarak yaflamlar›n›n geliflmesine hizmet etmesidir.

S›ra Sizde 3

Uluslararas› sosyal politika düflüncesine yönelik ilk gi-riflimlere iflçilerin dahil olmamas›n›n nedenleri, ulusla-raras› sosyal politika düflüncesinin ülkeler aras›nda re-kabet eflitsizli¤i yaratt›¤› gerekçesiyle öncelikle iflveren-ler taraf›ndan savunulmas› ve bu dönemde uluslararas›sosyal politika düflüncesine örgütlü bir biçimde iflçilertaraf›ndan sahip ç›k›lmas›n› engelleyen örgütlenme ya-saklar›n›n bulunmas›d›r.

S›ra Sizde 4

‹flçilerin Yasal Korunmas› Derne¤i’nin amaçlar›, sanayi-leflmifl ülkelerde çal›flanlar› koruyucu yasal düzenleme-lerin gerekti¤ini düflünenler aras›nda ba¤ kurmaya hiz-met etmek; çal›flma mevzuat›na iliflkin de¤erlendirme-leri kolaylaflt›rmak; çeflitli ulusal yasa ve düzenlemeleriincelemek ve bu konulara iliflkin yap›lacak uluslararas›çal›flma kongrelerinin say›s›n› artt›rmakt›r. Dernek, buamaçlar do¤rultusunda düflünsel ve eylemsel alanda fa-aliyette bulunmakla görevlendirilmifltir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

43

S›ra Sizde 5

I. Dünya Savafl› y›llar›nda iflçi s›n›f›, savafl sonras› döne-min koflullar›n› belirleyecek olan Bar›fl Antlaflmas›’ndaiflçi s›n›f›n›n durumunu iyilefltirecek yönde uluslararas›sosyal politika önlemlerinin yer almas›n› ve bu önlem-lerin uygulanmas›ndan sorumlu olacak bir uluslararas›örgütün kurulmas› iste¤ini düzenledi¤i çeflitli konfe-ranslarla ortaya koymufltur. Bu istekler, savafl y›llar›ndaiflçi s›n›f›n›n gösterdi¤i fedakârl›klar ve 1917 y›l›ndaRusya’da ortaya ç›kan devrimin iflçi s›n›f›n›n ihtiyaçlar›-n›n göz ard› edilmemesi gere¤ini ortaya ç›karmas› so-nucunda hükümetler taraf›ndan olumlu karfl›lanm›fl veiflçi s›n›f› müzakere döneminin önemli bir aktörü olaraksöz konusu süreçte yerini alm›flt›r.

S›ra Sizde 6

Sosyal politika alan›nda farkl› uygulamalar›n ortaya ç›-kard›¤› sorunlar; iflçi s›n›f›n›n I. Dünya Savafl› y›llar›ndaülkeleri için göstermifl oldu¤u katk›; bu katk›ya karfl›l›kolarak ulus devletlerin uluslararas› sosyal politika mev-zuat›na iliflkin aç›k onay›; Rusya’da ortaya ç›kan devri-min iflçi s›n›f›n›n isteklerine karfl› daha tavizkar davra-n›lmas›na yol açmas›; uluslararas› sosyal politikaya yö-nelik sa¤lanan birikim ve çal›flma koflullar›na yönelikuluslararas› eylem düflüncesinin henüz uluslararal›lafl-m›fl iflçi hareketi taraf›ndan destek görmesi Uluslararas›Çal›flma Örgütü’nün kurulmas›na ortam sa¤lam›flt›r.

Alcock, A. (1970), History of the International Labo-

ur Organisation, London, Macmillan.Follows, J. W. (1951), Antecedents of the Internatio-

nal Labour Organization London, Oxford Uni-versity Press.

Ghebali, V. Y (1989), The International Labour Or-

ganisation. A Case Study on the Evolution of

UN Specialised Agencies, Dordrecht: MartinusNijhoff.

Gülmez, M. (2008), Uluslararas› Sosyal Politika, 2.Bask›, Ankara, Hatipo¤lu Yay›nevi.

ILO (1920). The Labour Provisions of The Peace Tre-

aties, GenevaILO (1998), International Labour Standarts: A Wor-

kers Educational Manuel, Fourth Edition .Jenks, W. (1934), “The Origins of Internatinal Labour

Organization”, International Labour Review,30(5): 575-581.

Morse, D.A. 1969. The Origin and Evolution of the

ILO And Its Role In the World Community Cor-nell University

Servais, J. M (2009), International Labour Organi-

zation, Second Revised Edition Kluwer Law Inter-national.

Servais, J. M (ILO) (2011), International Labour Or-

ganization, Kluwer Law International.Talas, C. (1995), Toplumsal Politika, 4. Bask›, Ankara,

‹mge Yay›nlar›.Thomas, A. (1921). “International Labour Organization:

its origins, development and future”, International

Labour Review, 1(1): 5-22.Thomas, A. (1938), The International Labour Orga-

nization: The First Decade, Geneva, Valticos, N. ve Potobsky, G. (1995), International La-

bour Law, 2. Edition, Netherlands, Kluwer Law andTaxation Publishers.


2. Ünite - Uluslararas› Sosyal Pol i t ikan›n Gel ifl imi(Uluslararas› Sosyal Pol i t ika’n›n Ortaya Ç›k ›fl ›ndan Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Kurulufluna Kadar Geçen Dönem)

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu öncesindeki aylarda yap›lan çal›fl-malar, benimsenen yaklafl›m ve Bar›fl Antlaflmas›’na konulmas› kabul edilenilkeleri aç›klayabilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün, resmen kurulmas›yla bafllayan ve 2. DünyaSavafl› ile sona eren dönemde, nas›l ifllerli¤e geçti¤ini, karfl›laflt›¤› sorunlar›nas›l aflt›¤›n› ve kural üretme etkinli¤inin temel özelliklerinin neler oldu¤unuaç›klayabilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün, iki Savafl aras› dönemde neler yapt›¤›n› vetarihinde yeni bir sayfa açan Filadelfiya Bidirgesi’nin yaklafl›m›n› ve içerdi¤iilke ve kurallar›n neler oldu¤unu aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Üçlü Yap› / Üçlülük• Uluslararas› Sosyal Politika• Uluslararas›laflma • Uluslararas› Çal›flma Mevzuat›

Komisyonu

• Uluslararas› Çal›flma Konferans› • Yönetim Konseyi• Filadelfiya Bildirgesi

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

N


• G‹R‹fi• KURULUfi ÖNCES‹ DÖNEM

(OCAK 1919-HAZ‹RAN 1919)• ‹K‹ SAVAfi ARASINI KAPSAYAN

DÖNEM (1919-1939)• SAVAfi YILLARINI KAPSAYAN

DÖNEM (1939-1946)


Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün TarihselGeliflimi (1919–1946)

G‹R‹fiSosyal politikan›n ilk ve biricik “uluslararas›” kuruluflu, Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü’dür (UÇÖ/ILO). Örgüt, kuruldu¤u 1919 y›l›ndan önceki neredeyse yüz y›la yak-laflan dönemde tan›k olunan düflünsel ve eylemsel giriflim ve geliflmeler ile ekono-mik, siyasal ve sosyal etkenlerin sonucudur. Ancak, kuruluflunun hemen öncesin-de, özellikle iki olay, anayasal ilke ve de¤erlere yön veren ideolojik yaklafl›mlarüzerinde belirleyici rol oynad›: Savafl ve Bolflevik Devrimi.

UÇÖ, ne kendi öncesinde ne de sonras›nda ve kuflkusuz günümüzde de, ben-zeri bulunmayan bir uluslararas› kurulufltur. Gerek kurumsal yap›s›, gerekse ulus-lararas› kurallar üretme sistemi yönlerinden, kendine özgüdür. Günümüzdeki ev-rensel ve/ya da bölgesel ölçekli tüm uluslararas› kurulufllardan farkl›d›r. Kurulu-flundan beri sürdürdü¤ü ve kendisini “hükümetleraras›” kurulufllardan ay›ran buözelli¤i, k›saca üçlü yap› ilkesiyle anlat›l›r. “Üçlülük” olarak da bilinen üçlü yap›,“karar organlar›”nda yaln›zca üye devletlerin temsilcilerinin yer ald›¤› baflka ulus-lararas› kurulufllar›n hiçbirinde görülmeyen bir özelliktir. UÇÖ, 1919’dan bu yana,uluslararas› kurallar üretme ve uygulanmas›n› denetleme yetkisi bulunan organlar-da, devletlerin siyasal temsilcilerinin yan› s›ra, iflçi ve iflveren temsilcilerinin de yerald›¤› bir uluslararas› kurulufltur. Bu kat›lma “dan›flsal” de¤ildir. Üçlü yap›n›n1919’da anayasal bir ilke olarak öngörülmesi, vurgu gerektiren bir özelliktir.

Üçlü yap›da yer alan iflçi (çal›flan) ve iflveren kanatlar›n›n temsilcileri için “sosyal ortak-lar” terimi de kullan›lacakt›r.

UÇÖ’nün alt› çizilmesi gereken bir baflka özelli¤i de, bir “insan haklar› kurulu-flu” olmas›d›r. ‹nsan haklar›n›n “ikinci kuflak” olarak da bilinen “sosyal haklar”alan›nda uluslararas› kurallar üretir. Kabul etti¤i sözleflmelerin çok büyük bir bölü-mü, çal›flmaya / eme¤e iliflkin haklar› güvenceye al›r. UÇÖ’nün insan haklar› ku-ruluflu yönü, özellikle 10 May›s 1944’te kabul edilen Filadelfiya Bildirgesi’nde aç›k-ça görülür. 1919’da kabul etti¤i sözleflmelerden itibaren, insan haklar›n›n sosyalhaklar alan›nda uluslararas›laflmas›n›, ilk kez UÇÖ bafllatt›. Yaln›zca sosyal politi-kan›n uluslararas› düzeydeki bafll›ca belgeleri olan sözleflmeler kabul etmekle kal-mad›. Ayn› zamanda, sözleflmelere uyulmas›n› sa¤lamak amac›yla uluslararas› ko-ruma / denetim sistemleri de kurdu. Böylece, hem kural üretme, hem de uygulan-mas›n› denetleme yönlerini kapsamak üzere, insan haklar› alan›nda uluslararas›lafl-

Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün TarihselGeliflimi (1919–1946)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Üçlü Yap› ‹lkesi: UÇÖ’nünkural üretme yetkisi bulunananayasal organlar›ndanikisinde, iflçi ve iflverensendikalar›n›ntemsilcilerinin, hükümettemsilcileriyle eflitlik ilkesitemelinde yer almas›d›r.Dayana¤› UÇÖ Anayasas›olan üçlü yap› ilkesiyle,“siyasal temsil”in yan› s›ra“sosyal temsil” degerçeklefltirilmifltir. Builkeyi, 4. Ünitede dahaayr›nt›l› biçimde görece¤iz.

may› ilk kez sosyal haklardan bafllatt›. ‹nsan haklar›n›n uluslararas› korunmas› ala-n›nda, 1945’te kurulan Birleflmifl Milletler’ce oluflturulan denetim sistemlerine esinkayna¤› oldu (Gülmez, 2004: 40-42). UÇÖ, dört ana konuya iliflkin sekiz sözleflme-sini “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak s›n›fland›rd› ve uygulanmalar›n› sa¤-lamak üzere, geleneksel denetim sistemlerinin yan› s›ra, ayr› bir “izleme yöntemi”de oluflturdu.

UÇÖ’nün kural üretme etkinli¤i ve süreci ile “temel insan haklar› sözleflmeleri”, denetim veizleme sistemleri, s›ras›yla 4. ve 5. Ünitelerde daha genifl ve somut olarak incelenecektir.

3., 4. ve 5. Ünitelerde, ‹ngilizce “Standarts” ve Frans›zca “Normes” sözcükleri yerine “Ku-rallar” kullan›lm›flt›r.

KURULUfi ÖNCES‹ DÖNEM (OCAK-HAZ‹RAN 1919)UÇÖ’nün “resmi” tarihi, 1. Dünya Savafl› sonras›nda, Milletler Cemiyeti’nin yap›s›içinde yer almas›yla bafllar. Ancak 1919 öncesi ve özellikle Savafl y›llar›, uluslara-ras› sosyal politikaya götüren ekonomik, sosyal, siyasal ve insanc›l etkenler yönün-den önemlidir. Sosyal politika alan›nda “uluslararas›” düzeyde bir Örgüt oluflturul-mas›na ve bu Örgüt eliyle “uluslararas›” kurallar belirlenmesine yol açan söz ko-nusu etkenler, UÇÖ’nün amaç, yap› ve ifllevleri üzerinde belirleyici rol oynad›.

2019’da “Yüzüncü Y›l›”n› kutlamaya haz›rlanan Örgüt’ün gerek kurumsal ya-p›s›, gerekse amaç ve ifllevleri temel al›nd›¤›nda, kurulufl öncesi aylardan Filadel-fiya Bildirgesi’ne de¤in uzanan tarihsel evrimini üç bafll›kta özetlemek olanakl›d›r.Anayasal ilke ve de¤erler üzerinde etkili olan yaklafl›mlar› ve de¤iflimini görmekiçin, tarihsel evrime, kurulufltan befl ay öncesinden bafllamak gerekiyor.

UÇÖ’nün kuruluflunun 1919 öncesindeki tarihsel geliflimi, 19. yüzy›l›n bafllar›ndan itiba-ren Kitab›n›z›n 2. Ünitesinde incelendi¤inden, bu Ünitede de¤inilmedi (Bu konuda geniflbilgi için ayr›ca bkz.: Gülmez, 2011: 15-61).

Örgüt’ün Filadelfiya Bildirgesi sonras›ndaki tarihsel evriminden önemli noktalara, 4. ve 5.Ünitelerin konular› kapsam›nda de¤inilecektir.

UÇÖ’nün Yüzüncü Y›l› etkinliklikleri için bkz.: http://www.ilo.org/public/english/cen-tury/index.htm

Uluslararas› Hukukta Geleneksel Yaklafl›m›n De¤iflmesiUluslararas› Sosyal Politika, insan haklar›ndan olan “sosyal haklar” göz ard› edi-lerek ele al›namayaca¤› için, önce insan haklar› alan›nda egemen olan yaklafl›m-lardaki de¤iflime de¤inmek gerekir.

UÇÖ’nün kuruluflu öncesinde ve Birleflmifl Milletler’in (BM) kurulmas›na de¤insüren dönemde egemen olan geleneksel anlay›fla göre Uluslararas› Hukuk, yaln›z-ca “devletler aras›ndaki” iliflkileri düzenliyordu. “Devlet-yurttafl aras›ndaki” iliflkile-rin düzenlenmesi ise iç/ulusal hukuka b›rak›l›yordu. Bireyler, Uluslararas› Huku-kun “özne”si de¤il, “konu”su idi. Uluslararas› Hukukta hak özneleri yaln›zca dev-letlerdi. Birey, ancak ulusal s›n›rlar içinde hak öznesi say›l›yordu.

Bu anlay›fl, çal›flma/emek alan›nda, egemen devletler için ba¤lay›c› olan “ulus-lararas›” nitelikli önlemler al›nmas›, hukuksal düzenlemeler yap›lmas› önünde cid-di bir engel oluflturdu. Örne¤in, UÇÖ’ye giden yolda, ancak “dilek” nitelikli karar-


Sosyal Haklar: Sosyalhaklar, temelde ekonomikyönden güçsüz olanlar›nkorunmas›n› ve öncelikleözel olarak korunmayagereksinmesi bulunansosyal s›n›flar, elveriflsizkonumdaki kifli grup ya dakesimleri ve toplumdan

d›fllanan kifliler için eko-nomik ve sosyal adaleti veeflitli¤i gerçeklefltirmeyiamaçlayan haklard›r(Gülmez, 2009: 10).

Uluslararas›laflma: ‹nsanhaklar›n›n“uluslararas›laflmas›”;insan haklar›n›n, egemenulus devlet ile bireyleraras›ndaki iliflkileriilgilendiren ve her devletiniç/ulusal yarg› yetkisinegiren bir konu olmaktanç›kmas›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Uluslararas› Sosyal Politika:“Uluslararas› Sosyal Politika,ekonomik ve sosyal yöndengüçsüz olan kifli ve kesimlerikorumak, ekonomi yasalar›n›nyaratt›¤› ve küreselleflmeninderinlefltirdi¤i uluslararas›bar›fl› tehdit eden sosyaladaletsizlik ve eflitsizlikleriazaltmak ve giderek kald›rmakamac›yla uluslararas› ya dabölgesel düzeylerde sosyalhaklar temelinde izlenmesigereken politikalar›, al›nmas›gereken önlemleri, yap›lmas›gereken hukuksal düzenleme vede¤ifliklikleri, sosyal politikan›nuluslararas› kaynaklar›n›,ortaklar›n› ve kurulufllar›n›inceleyen disiplinleraras› birsosyal adalet ve sosyal bar›flbilimidir” (Gülmez, 2011: 14).

lar›n al›nabildi¤i Berlin Kongresi’nin yap›ld›¤› 1890 y›l›nda, ünlü bir gelenekseluluslararas› hukuk uzman› flu görüflleri savunuyordu: Çal›flman›n/eme¤in düzen-lenmesi sorunu, ancak ve yaln›z ulusal yasa koyucunun yetki alan›na girer, ulusla-raras› hukuka yabanc›d›r (Berenstein, 1982: 315; Gülmez, 2004: 20-21). Bu anlay›-fl›n anlam› ve sonucu fludur: Bir uluslararas› kurulufl eliyle, devletleri hukuken ba¤-lamaya yönelik sosyal politika önlemleri içeren kurallar üretilemez. Özne say›lma-d›¤› için de, haklar› ihlal edilen birey uluslararas› denetim mekanizmalar›na baflvu-ramaz, haklar›n› arayamaz. Çünkü bunun tersi, egemen devletlerin iç ifllerine ka-r›flmak demektir.

Uluslararas›laflma karfl›t› bu yaklafl›m, UÇÖ’nün kuruluflundan sonra da, ulusla-raras› kurallar üretilmesi ve uygulanmas›nda karfl›lafl›lan güçlüklerin kayna¤› oldu.

Oysa sanayi devrimini izleyen y›llarda, sanayileflmenin çal›flma yaflam›nda ya-ratt›¤› sorunlara ve daha da derinlefltirdi¤i ekonomik ve sosyal eflitsizliklere karfl›‹ngiltere, ‹sviçre, Fransa ve baflka ülkelerde ilk “sosyal yasalar” kabul edilmeyebafllam›flt› (Gülmez, 1991: 94-95; Talas, 1990). Bu da, benzer sosyal politika önlem-leri almaktan kaç›nan devletler yarar›na rekabet eflitsizli¤i yarat›yordu. Bunu önle-menin yollar›ndan biri ise, tüm devletler için ba¤lay›c› olacak “uluslararas›” çaptadüzenlemeler yap›lmas›yd›. Tarihsel evrim, çeflitli aflamalardan geçerek, bunungerçekleflmesiyle sonuçland›.

UÇÖ’nün tarihsel geliflim sürecinin resmi olarak kurulmas› öncesindeki befl ay,yaln›zca Örgüt’ün yap›s› ve amaçlar› yönlerinden de¤il, ayn› zamanda kurucular›-n›n benimsedi¤i düflünsel yaklafl›m yönünden de önemlidir. Çünkü bu yaklafl›m,UÇÖ Anayasas›’ndaki kurucu ilkelere ve etik de¤erlere yans›d›.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu öncesinde ve kurulufl y›llar›nda egemen olanuluslararas› hukuk anlay›fl› sizce nas›ld›?

Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu Kurulmas› veÇal›flmalar› UÇÖ’nün resmen kurulufluna giden süreçte at›lan ilk ad›m, Bar›fl Antlaflmas› Haz›r-l›k Konferans›’n›n 25 Ocak 1919’da Paris’te yapt›¤› ilk toplant›da kurulmas›na ka-rar verdi¤i, Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’dur (UÇMK). Komisyonungörevi, sürekli nitelik tafl›yan bir uluslararas› çal›flma örgütü için kurucu belgesiolan Anayasas›’n›n haz›rlanmas› idi. 9 devletten 15 üyenin yer ald›¤› bu Komisyon-da, sendika önderleri, devlet adamlar› ve profesörler vard›. Böylece Komisyonda,hükümetleri temsil eden delegelerin yan› s›ra, örne¤in Amerikan Çal›flma Federas-yonu’nun (AFL) baflkan› Samuel Gompers ile Fransa Genel Çal›flma Konfederasyo-nu (CGT) Genel Sekreteri Léon Jouhoux gibi iflçi s›n›f›ndan gelen ünlü temsilcilerde vard›.

Devletlerin Bar›fl Konferans› delegasyonunda, emek ve iflveren kesimlerindenüyeler de yer ald›. Sanayileflmifl befl büyük devlet olarak ABD, Britanya ‹mparator-lu¤u, Fransa, ‹talya ve Japonya ile Belçika 2’fler üye ile Komisyon’da temsil edilir-ken, üç devlet de (Küba, Polonya ve Çekoslovakya) 1’er temsilci ile Komisyon’dayer ald›lar. UÇMK’nin bu karma yap›s›, do¤al olarak, UÇÖ’nün yürütme organ›n›nyap›s›na da yans›d›. Geliflmifl büyük devletler, Örgüt’ün yürütme organ› olan Yö-netim Konseyi’nde, kendileri için “seçimsiz” kontenjan ay›rd›lar.

Yönetim Konseyi’nin seçimsiz üyelerinin say›s› ve özellikle yap›s›nda gerçeklefltirilen, an-cak henüz yürürlü¤e girmeyen Anayasa de¤iflikli¤i konusunda 4. Üniteye bak›n›z.

473. Ünite - Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Tar ihsel Gel ifl imi (1919–1946)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Komisyon; temelde Marksizm, Bolflevizm ve devrimci sendikac›l›k anlay›fl›nakarfl› “sosyal reformcu” yaklafl›m› benimseyen üyelerden olufluyordu.

Komisyon, çal›flmalar›nda Büyük Britanya’n›n önerisini / tasar›s›n› temel ald› veüç ay süren çal›flmalar› sonucunda, 11-28 Nisan 1919’da, “Çal›flma/Emek” bafll›kl›bir metin haz›rlad›. Bafllang›ç ile 41 maddeden oluflan bu metnin, Bar›fl Antlaflma-s›’na konulmas›n› önerdi. Bu öneriler, asl›nda 1914-1919 aras›nda yap›lan kongre-lerde iflçi s›n›f›n›n sürekli olarak dile getirdi¤i istemleri yans›t›yordu.

Bar›fl Konferans›, 28 Haziran 1919’da Versay Antlaflmas›’n› kabul etti. VersayBar›fl Antlaflmas›’n›n 387-427.maddelerinin “Çal›flma/Emek” bafll›kl› XIII. Bölümü,UÇÖ’nün Anayasas›’n› oluflturdu.

UÇMK’nin çal›flmalar› s›ras›nda tart›fl›lan sorunlardan ikisi, özellikle önem tafl›-yordu. Biri, UÇÖ’nün anayasal organlar›ndan Uluslararas› Çal›flma Konferans›’n›n(UÇK) yap›s›yla ilgliydi. Komisyon, iflçi önderlerinin hükümet, iflçi ve iflveren ka-natlar›ndan 1’er temsilcinin UÇK’de yer almas› konusundaki ‹talyan önerisini be-nimsemedi. “1+1+1” formülü yerine, ‹ngiliz tasar›s›ndaki hükümet kanad›ndan 2temsilcinin, buna karfl›l›k iflçi ve iflveren kanatlar›ndan 1’er temsilcinin yer ald›¤›“2+1+1” formülü kabul edildi. Bu, üçlü yap› ilkesinin, her üç kanad›n eflit say›datemsili de¤il, hükümet kanad› ile iflçi ve iflveren kanatlar›n›n eflit temsili anlam›nagelmesi demektir. UÇK’nin yap›s› konusundaki bu çözüm, temsilci say›s› de¤ifltiril-meksizin 1919’dan beri sürmektedir.

Ancak, “2+1+1” formülünün de, baz› istisnalar› vard›r.

Uluslararas› Çal›flma Konferans› için, “Genel Konferans” ve/ya da yaln›zca “Konferans”sözcükleri de kullan›lacakt›r.

Üçlü yap›n›n›n ve “2+1+1” formülünün istisnalar› konusunda 4. Üniteye bak›n›z.

UÇM Komisyonu’nda tart›fl›lan önemli sorunlardan ikincisi ise, UÇK’nin kabuledece¤i sözleflmelerin ba¤lay›c›l›¤›na iliflkindi. Bu sorunun temelinde, UÇÖ’yü ku-ran “ulus-devletler”in, ulusal egemenliklerinden ödün vermeye yanaflmayan k›s-kanç tutumlar› vard›. Komisyon, sözleflmelerin “ulusalüstü yasalar” olmas› yolun-daki öneriyi kabul etmedi. Çünkü bu öneri, sonuç olarak, UÇK’nin “ulusalüstü bir


Resim 3.1

UÇMK Üyeleri

UÇMK, fiubat-Mart 1919’da, Bar›fl Konferans› ileeflzamal› toplanan, Versay Bar›fl Antlaflmas›’nakonulan UÇÖ Anayasas›’n› haz›rlamakla görevliidi. 1. s›rada soldan 3. Samuel Gompers (ABD,Komisyon Baflkan›); arka s›rada, soldan 1. ArthurFontaine (Fransa, Yönetim Konseyi’nin ilkbaflkan›) ve 2. Léon Jouhaux (Fransa);http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_id=14986&p_lang=frhttp://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_id=14986&p_lang=fr)

Kaynak: ILO, ILO Century Project Ideas,policies and progress 1919-2019, SeekingPeace by Cultivating Justice: A photographichistory of the ILO, 2008.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



parlamento”ya dönüfltürülmesi anlam›na geliyordu. Tart›flmalar, çal›flmaya/eme¤eiliflkin uluslararas› sosyal politika kurallar›n›n “uluslararas›laflmas›” ile “ulusal ege-menlik” aras›nda uzlaflt›r›c› bir çözümle sonuçland›. Sözleflmelerin, kabul edilme-lerinden sonra, ancak üye devletlerin yetkili organlar›n›n onaylamas›yla hukuksalba¤lay›c›l›k kazanmas› öngörüldü (Gülmez, 2011: 63-65).

Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’nda tart›fl›lan önemli sorunlar sizce nelerdir?

Kurulufl Öncesi Yaklafl›mlar UÇÖ, Versay Bar›fl Antlaflmas› ile öteki Bar›fl Antlaflmalar›n›n, Paris yak›nlar›ndakiVersay Saray›’nda 28 Haziran 1919 tarihinde imzalanmas›yla, Milletler Cemiyeti(MC) ile birlikte kuruldu. Bir görüfle göre, Bar›fl Antlaflmas›’na (UÇÖ Anayasas›’n›nBafllang›ç Bölümüne), sosyal reformcu yaklafl›m› yans›tan etik de¤erler ve ilkelerinkonulmas›nda, Savafl’›n yan› s›ra, iki y›l önce Ekim 1917’de gerçekleflen BolflevikDevrim de etkili oldu. Hükümet ve iflçi s›n›f›n›n sosyal reformculu¤a inanm›fl enünlü temsilcilerinin yer ald›¤› UÇM Komisyonu, Bolflevizmi ödünler koparmak içinbir tehdit arac› olarak kulland›. UÇM Komisyonu’ndaki tek devlet temsilcisi olan‹ngiliz Barnes ile Belçikal› sosyalist sendikac› E. Vandervelde, Komisyonun haz›r-lad›¤› tasar›y› Bar›fl Konferans›’na sunarken, komünist tehdide ve bu tehlikeye kar-fl› koymak için reformcu iflçilerle bir blok oluflturma zorunlulu¤una vurgu yapt›lar.Reformcular, Bar›fl Konferans› temsilcilerinin do¤rulu¤unu kabul etmedikleri ödün-ler koparmak için Bolflevik tehdidini bir araç olarak ileri sürdüler (Bonvin, 1998:14-22). Bar›fl Konferans›, sosyal devrimi tamamlaman›n iki seçene¤i olan “Rusyausulü” ile “Britanya usulü”nden, ikincisini seçti (Schaper, 1936: 208).

1919’un karmafl›k koflullar›nda, Bar›fl Konferans›’n›n tüm ortaklar› için gözlem-lenebilen bir ortak tehdit vard›. Bu tehdit, farkl› gerekçelerle de olsa, ideolojik iler-lemesi durdurulmak istenen Bolflevizm ve devrimci sosyalizm idi. Reformcu sosya-listler, iflçi kitlelerinin devrimci ideallere kat›lmak için kendilerinden uzaklaflt›¤›n›gördüklerinden, buna karfl› inand›r›c› bir seçenek önermek zorunda kald›. Bu se-çenek de k›saca, Bolflevik devrimin sert araçlar›, Marksizm’in önerdi¤i s›n›f savafl›-m› ve güce baflvurulmas› yerine, reformcu yöntemler, diyalog ve iflbirli¤i idi. Rus-ya’da zafer kazanan devrimciler hakk›ndaki korku, Bar›fl Antlaflmalar›na çal›flmakay›tlar›/kurallar› konulmas› yolundaki önerilerin olumlu karfl›lanmas›nda etkili ol-du. Çünkü bu y›llarda, Savafl sonras›nda terhis olacak milyonlarca askerin yazg›s›y-la, iflsizlik sornunuyla kayg›lanmak da ivedilik kazanm›flt› (Servais, 2004: 6). Bu dö-nemdeki “büyük korku”nun etkisiyle, burjuva hükümetleri Bar›fl Antlaflmas›’na he-men her fleyi koymufltu (Schaper, 1936: 208). Phelan’›n belirtti¤i gibi, Hükümet ka-nad›ndan olmayan temsilcilere eflit statüyle UÇK’ye ve Yönetim Konseyi’ne kat›l-ma hakk› tan›nmas›, bütünüyle “radikal” bir önlem say›l›yordu (as›l kaynak’tan ak-taran Rogers ve di¤erleri, 2008: 14).

UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünde, “Bolflevik Devrimi”ne yap›lan üstükapal› gönderme, 3. paragrafta geçen “hoflnutsuzluklar” sözcü¤üdür. Gerçektende Bafllang›ç, sanayi devriminin yaratt›¤› adaletsizlik, yoksunluk ve yoksulluklar›somutlaflt›ran çal›flma koflullar›n›n halk›n büyük bir bölümü için sürdü¤ünü an›m-sat›yor ve ard›ndan da, bu koflullar öncelikli olarak düzeltilmedi¤i takdirde “hofl-nutsuzluklar” yarataca¤›n›n alt›n› çiziyordu.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Benzer görüfller, Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun (UÇB) 1989’da Berlin Duva-r›’n›n y›k›lmas›n› (böylece So¤uk Savafl’›n sona ermesini) izleyen y›llardaki GenelMüdür raporlar›nda da yer ald›. Örne¤in M. Hansenne, Örgüt’ün 75. y›ldönümün-de Genel Konferans’a sundu¤u raporda; UÇÖ’nün “Rusya’da komünizmin yerlefl-ti¤i s›rada do¤du¤unu, Örgüt’ün tarihinin, hiç olmazsa k›smen, dünyada komüniz-min etkisine yap›lan göndermeyle aç›kland›¤›n›” belirtti (BIT, 1994: 3-4, 7). Böyle-ce de, Bolflevizmin Örgüt’ün kuruluflundaki dolayl› etkisine de¤indi. Somavia da,görevi devrald›¤› y›l haz›rlay›p Genel Konferans’a sundu¤u raporda; UÇÖ’nün “sa-vafl›n k›r›p geçirdi¤i, devrimin tehdit etti¤i” (...) bir dünyada do¤du¤unu an›msatt›ve Örgüt’ün kuruluflunda belirleyici olan iki temel etkenden Ekim Devrimi’ne gön-dermede bulundu (BIT, 1999: 1).

Demokrasi ve kat›l›m düflüncesini içeren “sendika özgürlü¤ü” ilkesinin Bafllan-g›ç’ta yer alm›fl olmas›, dolayl› yoldan, UÇÖ’nün benimsedi¤i siyasal sistemin de-mokrasi oldu¤unu gösteriyordu. Üretim güçlerinin üç anayasal organdan ikisindehükümetlerin “resmi” temsilcilerine eflit say›da ve oy hakk›yla yer almas›, UÇÖ’nünkurumsal yap›s›n›n demokrasi temeline dayanmas› anlam›na geliyordu.

Demokrasinin ve reformcu yöntemlerin Bolflevik yaklafl›m ve uygulamalara üs-tünlü¤ünü savunan UÇM Komisyonu ve UÇK üyeleri, ayn› “düflman”a, yani dev-rimci sosyalizme karfl› savafl›m verdi. Sonuç olarak, Bafllang›ç’taki asgari etik de¤erve ilkeler üzerinde uzlaflt›lar. Sosyal adalet de, bunlardan biri ve bafll›cas› idi. Bafl-lang›ç bölümünün ilk paragraf›nda, Savafl sonras›nda kurulmas› amaçlanan “siya-sal bar›fl” ile “sosyal bar›fl” aras›ndaki karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n vurgulanm›fl, sosyal ba-r›fl›n ancak “sosyal adalet” ilkesi temelinde sa¤lanaca¤›n›n belirtilmifl olmas› an-laml›d›r.

UÇÖ’nün kurulmas›nda yaln›zca Bolflevizm tehdidinin etkili oldu¤u yolundakigörüflü kabul etmek olanakl› de¤ildir. UÇÖ, bafllang›çtan beri, yaln›zca Bolfle-vizm’e karfl› bir tepki olarak düflünülmedi. Örgütlü iflçi s›n›f›n›n / hareketinin özel-likle Savafl y›llar› boyunca düzenledi¤i kongrelerde dile getirdi¤i ortak hak istem-lerinden biri, Savafl’› sona erdirecek Bar›fl Antlaflmas›’na iflçilerin yazg›s›n› de¤iflti-


E. Phelan, 1949’da Diyordu ki:“Üç büyük güç ABD, Fransa ve Büyük Britanya’n›n (1919’da) tafl›d›¤› kayg›lar, dö-

nemin eli kula¤›nda tehlikeler tafl›yan kritik durumuna iliflkindi ve bu nazik durum,

‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda söz konusu de¤ildi. Devrimci zihniyet genifl ölçüde

yayg›nd›: Rusya’daki Bolflevik devrim, Bela Kun’un Macaristan’da iktidar› ele geçir-

mesiyle sonuçlanm›flt›. Büyük Britanya’da, atelye delegeleri çok say›da sendikan›n

en önemlilerini kazanm›fl ve resmi yöneticilerin otoritesini y›km›flt›. Frans›z ve ‹tal-

yan sendikac›lar›, giderek afl›r› uçlara yönelme belirtileri gösteriyordu. (...) Clémen-

ceau, Bar›fl Konferans› s›ras›nda, olas› ayaklanmalara karfl› önlem olarak, Paris’e

çok say›da askeri güç getirtmiflti. Bar›fl Antlaflmas›’nda emek sorunlar›na birinci

planda yer verilmesi, temelde bu kayg›lardan esinlenmiflti. Bar›fl Konferans›, alt ko-

misyonunun (UÇMK’nin) önerilerini özel bir dikkat göstermeksizin kabul etti. Ne

Bafllang›ç bölümünün içerdi¤i genel ilkelere, ne de önerilen Örgüt’ün ayr›nt›lar›na

dikkat etti. Gerçekten, örne¤in iflçi ve iflveren delegelerinin hükümet delegeleri ile

UÇK’de oy hakk›n›n bulunmas› ve eflit statüden yararlanmas› gibi, öngörülen gözü

pek (çok iddial›) yeniliklerden baz›lar›n›n, baflka ortam ve koflullarda kabul edilebi-

lir bulunmamas› olas›l›¤› çok yüksekti.” (E. Phelan (1949)’dan aktaran Rogers ve di-

¤erleri, 2008: 6).

UÇÖ Anayasas›’n›n ‹lk ÜçParagraf›: “Evrensel vesürekli bir bar›fl, ancaksosyal adalet temelinedayal› olarak kurulabilir.”“(...) Çok say›da kifli içinadaletsizlik, yoksulluk veyoksunluklar içeren çal›flmakoflullar› vard›r, bunlar daevrensel bar›fl ve uyumutehlikeye sokanhoflnutsuzluklardo¤urmaktad›r.” “(...)Yüksek Sözleflmeci Taraflar(...) sürekli bir dünya bar›fl›sa¤lama iste¤iyle hareketederek (...) bu UÇÖAnayasas›’n› kabul ederler.”

recek ve düzeltecek kurallar konulmas›yd›. UÇB’nin ilk Genel Müdürü Albert Tho-mas da, 1918 y›l›nda “büyük korku”nun baz› iflverenlerde bulundu¤unu, ancak1919 y›l›nda düflüncelerin de¤iflti¤ini, iflçilerin haklar›n› Savafl içinde kazand›klar›-n› söylüyordu. Bu, korku duygusu de¤il, Savafl›n altüst etti¤i dünün yafll› toplumu-nun adalete göre yeniden do¤mas› ve yenilenmesi idi (Schaper, 1936: 209).

Thomas’›n söz etti¤i adalet, UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünün ilk pa-ragraf›na yaz›lan “sosyal adalet” idi. Ve sosyal adalet, dünyada evrensel ve süreklibir bar›fl›n temeli olan bir etik de¤erdir; siyasal ve sosyal bar›fl›n bölünmezli¤inivurgulayan bir anayasal ilkedir.

UÇÖ’nün kuruluflunda sizce hangi ideolojik yaklafl›m egemen oldu?

Versay Bar›fl Antlaflmas›’na Konulmas› Kabul Edilen ‹lkeler‹flçi hareketi, Savafl y›llar› içinde düzenledikleri kongrelerde iki istemde bulun-mufltu: Savafla son verecek Bar›fl Antlaflmas›, yaln›zca uluslararas› çal›flma sözlefl-meleri haz›rlanmas›na olanak veren bir sistem ve organ, yani sürekli bir yap›, Ör-güt oluflturmakla kalmamal›yd›. Ayn› zamanda ve özellikle, bir “Uluslararas›Emek/Çal›flma fiart›” biçiminde, iflçi s›n›f›n› koruyucu temel kurallar da Bar›flAntlaflmas›’na konulmal›yd›. Bu amaçla ABD, Belçika, ‹talya ve hatta B. Britanyadelegasyonlar›, Bar›fl Antlaflmas›’na bir Çal›flma fiart› konulmas›n› amaçlayan öne-rileri UÇMK’ye sundular.

UÇMK, sunulan önerilerden dokuzunun Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n (VBA) XIII.Bölümüne (Emek) konulmas›n› kabul etti. Antlaflma’n›n iki altbölümden oluflan ve“Genel ‹lkeler” bafll›kl› II. altbölümündeki 427. maddeye “Emek fiart›” olarak ko-nulan ve “özel ve ivedi bir önem tafl›d›¤›” belirtilen ilkeler flunlard›:

1) ‹nsan eme¤inin hukuken ve fiilen bir “mal” ya da bir ticaret meta›na benze-tilmemesi (VBA, m. 427/1),

2) Dernek (örgütlenme) ve birleflme hakk›n›n, yasalara ayk›r› düflmeyen tümamaçlarla iflverenler ve çal›flanlar için güvenceye al›nmas› (VBA, m. 427/2),

3) Hiçbir çocu¤un, geliflimini ve ö¤renimini koruyacak biçimde, 14 yafl›ndanönce sanayide ya da ticarette ifle al›nmamas› (VBA, m. 427/6),

4) Her çal›flan›n, zaman›n›n ve ülkesinin uygarl›¤› ile iliflkili olarak, kendisineuygun bir yaflam düzeyi sa¤layan bir ücrete hak kazanmas› (VBA, m. 427/3),

5) Cinsiyet ayr›m› gözetmeksizin, nitelik ve nicelik olarak eflit ifle eflit ücret(VBA, m. 427/7),

6) Tüm çal›flanlar için Pazar gününü kapsayan hafta dinlencesi, olanaks›zsa efl-de¤er bir dinlence (VBA, m.427/5),

7) Sanayide çal›flma süresiningünde 8, haftada 48 saat iles›n›rland›r›lmas› (VBA, m.427/4),

8) Bir ülkeye yasal olarak kabuledilen yabanc› iflçilerin ve ai-lelerinin, çal›flma koflullar› vesosyal sigorta konular›ndaoturduklar› ülkenin yurttaflla-r›yla ayn› iflleme ba¤l› tutul-malar› (VBA, m. 427/8),


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Resim 3.2

UÇÖAnayasas›’n›OluflturacakBölümü de‹çeren VersayBar›flAntlaflmas›’n›n‹mzalanmas› (28Haziran 1919)

9) Tüm devletlerin, iflçilerin korunmas›na iliflkin yasa ve yönetmeliklerin uygulan-mas›n› sa¤lamak için bir ifl teftifli dairesi kurmas› / örgütlemesi (VBA, m. 427/9).

Bu dokuz ilke, kimi de¤iflikliklerle, Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Genel ‹lkeler” bafll›kl›ikinci altbölümünde dokuz bent olarak yer ald› (m. 427). De¤ifliklikler aras›nda;özellikle “eflit ifle” de¤il “eflit de¤erde ifl”e eflit ücret ilkesi, 14 yafl s›n›r› konulmak-s›z›n çocuk çal›flmas›n›n (iflçili¤inin) kald›r›lmas› ve hafta dinlencesinin en az 24saat olmas› öngörülüyordu.

Bar›fl Antlaflmas›’na konulmas› önerilen ve konulan ilkeleri karfl›laflt›rmak için bkz.: Gül-mez, 2011: 65-69.

‹K‹ SAVAfi ARASINI KAPSAYAN DÖNEM (1919-1939)Sosyal politika alan›nda “uluslararas›” kurallarla düzenlemeler yap›lmas› sürecin-de, bireysel ve örgütsel giriflimlerin ard›ndan, önce 1890’da “dilek” nitelikli karar-lar ve 1905’te de ilk “uluslararas› sözleflmeler” kabul edilmiflti. Ancak Savafl, kuralüretme sürecine ara verilmesini gerektirdi.

UÇÖ Üyeli¤i ve Geliflimi UÇÖ üyeli¤i, iki Savafl aras›ndaki dönemin siyasal koflullar›ndan etkilendi. Üyelik-ten ayr›lmalar ve kat›l›mlar oldu.

UÇÖ’ye üyelik, Versay Bar›fl Antlaflmas›’nda düzenlenmiflti. Buna göre, “Millet-ler Cemiyeti’nin ilk üyeleri, bu Örgütün de ilk üyeleri olacakt›r ve Milletler Cemi-yeti’ne üyelik, bu Örgüt’e üyeli¤i de getirecektir” (m. 387). MC ve UÇÖ üyelerininayr›l›¤› ilkesi, UÇÖ’nün MC Örgütü’ne ba¤l› (associé) bir Örgüt olarak kurulmas›-n›n do¤al sonucu idi (m. 427).

Bar›fl Antlaflmas›’n› onaylayan 29 imzac› devlet, Örgüt’ün ilk üyeleri oldu. Ant-laflmay› onaylayarak MC gibi UÇÖ’nün de üyesi olan bu devletlere, Versay Bar›flAntlaflmas›’na kat›lmaya ve MC’ye üye olmaya ça¤r›lan 13 devlet de eklendi. Böy-lece ilk üyelerin toplam say›s› 42’ye ulaflt›.

MC’ye kat›lmayan Almanya ve Avusturya, 1919’da yap›lan ilk UÇK toplant›s›n-da üyeli¤e kabul edildi. 1920-1924 y›llar› aras›nda 12 devlet ve 1931-1934 y›llar›aras›nda da 6 devlet, MC üyesi olarak UÇÖ’ye kendili¤inden üye oldular. Türkiyede, ça¤r› üzerine 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üye olarak UÇÖ’ye üye oldu.MC’nin ilk üyeleri aras›nda olmayan ABD, F. Roosevelt’in Baflkanl›¤› döneminde1934 y›l›nda, M›s›r 1936’da, Genel Konferans’ça UÇÖ üyeli¤ine kabul edildiler.Böylece, Örgüt’ün toplam üye say›s›, 1936 y›l›nda 62’ye yükseldi.

Ancak, Avrupa’da faflizmin ve nazizmin yükselmesiyle birlikte, 1935’ten baflla-yarak MC’den ayr›lmalar oldu. Almanya 1935’te, ‹talya 1939’da UÇÖ’den çekilmekistediklerini belirterek, MC’den ve 1940’ta da UÇÖ’den ayr›ld›lar. Buna karfl›l›k,Brezilya, fiili ve Macaristan gibi kimi devletler de, MC’den ayr›lmakla birlikte UÇÖüyeli¤inden ayr›lmak istemediklerini bildirdiler. 1934’te hem MC’ye ve hem deUÇÖ’ye üye olan Sovyetler Birli¤i (SSCB) ise, Finlandiya’y› istila etmesi nedeniyle1939 y›l›nda MC’den ç›kar›ld› ve böylece UÇÖ üyeli¤ini de yitirdi. SSCB, yenidenUÇÖ üyesi oldu¤u 1954 y›l›na de¤in Örgüt’ün d›fl›nda kald›. Böylece, Savafl y›llar›içinde, 1942’de toplam UÇÖ üye say›s› 48’e düfltü.

Sizce, ÜÇÖ üyeli¤inde benimsenen ilke nedir ve Türkiye’nin UÇÖ üyeli¤i nas›l gerçekleflti?

52 Uluslararas› Sosyal Pol i t ikaS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Haziran 2012’de 185 üyesi olan UÇÖ’de, üyeli¤in geliflimi konusunda bkz.:http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/country.htm

‹lk UÇK’nin Toplanmas› UÇÖ’nün “sosyal reformcu” kurucular›, Bar›fl Antlaflmas›’n›n onaylanmas›n› bekle-meden, 1919 Sonbahar›nda ilk UÇK’yi Washington’da toplad›lar. Asl›nda, UÇK’ninilk toplant›s›n›n tarihi ve befl maddeden oluflan gündemi, UÇM Komisyonu’nunBar›fl Konferans›’nca kabul edilen tasar›s›nda yer alm›flt›. ‹lk UÇK’yi düzenleme gö-revi de, ABD hükümetine verilmiflti. ABD hükümetine belgelerin haz›rlanmas› ko-nusunda yard›mc› olmak üzere ABD, B. Britanya, Fransa, ‹talya, Japonya, Belçikave ‹sviçre hükümetlerince belirlenen 7 kifliden oluflan bir Uluslararas› DüzenlemeKomitesi kurulmas› öngörülmüfltü (m. 424-426 ve Ek).

Düzenleme Komitesi, UÇMK’nin 24 Mart’ta görevini tamamlamas›ndan sonra,kurucu belgenin onaylanmas›n› beklemedi ve 14 Nisan’dan itibaren ilk GenelKonferans için çal›flmaya bafllad›. Toplant›lar›n› Londra’da yapan Komite, hükü-metlere dan›flarak, Konferans gündemindeki sorunlar›n her biri için teknik rapor-lar› haz›rlad›.

Do¤al olarak, ilk UÇK’nin görevi, yasama iflleviyle s›n›rl› de¤ildi. Anayasal or-ganlar›n› oluflturup, uluslararas› sosyal politikan›n yeni ve sürekli Örgüt’ünü ifller-li¤e geçirmesi de gerekiyordu.

Genel Konferans’›n ilk toplant›s›, ABD Çal›flma Sekreteri (Bakan›) Woodrow B.Wilson’›n baflkanl›¤›nda, 29 Ekim - 29 Kas›m 1919 tarihleri aras›nda yap›ld›. Kon-ferans’a, üçlü yap›s› gere¤ince 2 hükümet ve 1 iflçi ile 1 iflveren delegesi olmaküzere, 40 ülkeden gelen delegeler ve delegelere efllik eden dan›flmanlar kat›ld›.Konferans, hukuksal ve siyasal yönden güç koflullar alt›nda gerçeklefltirildi. ‹flçi ör-gütlerinin ›srarl› istekleri nedeniyle, toplant›n›n Washington’da yap›ld›¤› bu tarihte,dayana¤›n› oluflturan Bar›fl Antlaflmas› henüz yürürlü¤e girmemiflti. ABD ise, Mil-letler Cemiyeti ve dolay›s›yla UÇÖ üyesi de¤ildi ve ilk Konferans’a da kat›lmad›.Çünkü Amerikan Senatosu, Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n onaylanmas›na karfl› ç›k-m›fl ve ABD’nin Milletler Cemiyeti’ne üyeli¤ini kabu etmemiflti. ABD, ancak 1934y›l›nda UÇÖ’ye üye oldu.

Kabul Edilen ‹lk Sözleflme ve Tavsiyeler Genel Konferans ilk toplant›s›nda, Almanya ve Avusturya’n›n üyeli¤ine karar ver-dikten sonra, alt› sözleflme ve alt› tavsiye ile çeflitli kararlar› kabul etti. ‹lk UÇÖ söz-leflmelerinde, 1905-1906 y›llar›nda, iki y›l üst üste yap›lan teknik ve diplomatiktoplant›lar sonucu kabul edilen Bern sözleflmelerinde izlenen yöntem uygulanma-d›. “Tek tart›flma” yöntemi çerçevesinde, afla¤›daki sözleflmeler kabul edildi:

1) Çal›flma Süresi Sözleflmesi (Sanayi),2) ‹flsizlik Sözleflmesi,3) Anal›¤›n Korunmas› Sözleflmesi,4) Gece Çal›flmas› Sözleflmesi (Kad›nlar),5) Asgari Yafl Sözleflmesi (Sanayi),6) Çocuklar›n Gece Çal›flmas› Sözleflmesi (Sanayi)1919 Konferans›’nda, iflsizlik d›fl›nda de¤iflik konularda düzenlemeler yapan ve

biri de, 1906 Bern sözleflmelerinden birine iliflkin olan afla¤›daki tavsiyeler de ka-bul edildi:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



‹lk UÇK Toplant›s›: 2012’detoplam say›s› 189 ve 202’yeç›kan sözleflme vetavsiyelerden ilk 6’s›n› kabuleden UÇK, ilk toplant›s›n›Wasinghon’da yapt›, 44 üyedevletten delegelerinkat›l›m›yla yap›lantoplant›da, hem sosyalpolitikan›n ilk uluslararas›kurallar› kabul edildi, hemde Örgüt’ün kurumsal yap›s›ifllerli¤e geçirildi.

1) ‹flsizlik Tavsiyesi,2) Ücretin Karfl›l›kl›l›¤› Tavsiyesi,3) fiarbon (Karakabarc›k) Hastal›¤›n›n Önlenmesi Tavsiyesi,4) Kurflun Zehirlenmesi (Satürnizm) Tavsiyesi (Kad›n ve Çocuklar),5) ‹fl Teftifli Tavsiyesi (Sa¤l›k Hizmetleri).6) Beyaz Fosfor Tavsiyesi.

UÇÖ öncesinde kabul edilen ilk uluslararas› sözleflmeler flunlard›:1. Sanayide ‹stihdam Edilen Kad›nlar›n Gece Çal›flmas›n›n Yasaklanmas› Sözleflmesi2. Kibrit Sanayiinde Beyaz Fosfor Kullan›m›n›n Yasaklanmas› Sözleflmesi

Tüm UÇÖ sözleflme ve tavsiyelerinin ‹ngilizce ve Frans›zca “orijinal” metinlerine eriflmekiçin bkz.: http://www.ilo.org/global/standards/lang—en/index.htm http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12000:168556229676884:::::http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12010:168556229676884::NO:::

1 say›l› Çal›flma Süresi Sözleflmesi; sanayi kurulufllar›nda günlük ve haftal›k iflsürelerini 8 ve 48 saat olarak sapt›yordu. Ancak bu kurala istisnalar getiren sözlefl-me (m. 2, 3, 4), hükümet ve iflverenlere düflen yükümlülükleri de düzenledi (m. 5,7, 8). Üçlü dan›flmaya yer veren sözleflme, ayk›r› uygulamalara (yani olanak tan›-d›¤› istisnalara) iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flt›ktan sonra karar verilmesini ön-gördü.

2 say›l› ‹flsizlik Sözleflmesi; sözleflmeyi onaylayan her üyenin, 3 ay› geçmeyecekaral›klarla, iflsizlik ve iflsizli¤e karfl› savafl›m amac›yla al›nan ya da al›nacak olanönlemler konusunda istatistiksel ya da baflka bilgilerin UÇB’ye gönderilmesini (m.1) öngördü. Merkezi bir otoriteye ba¤l› ücretsiz kamusal ifl bulma bürolar› sistemikurulmas›na yer veren sözleflme (m. 2), iflsizlik sigortas› kurdu (m. 3). Üçlü dan›fl-ma yöntemi olarak, sosyal ortaklara dan›fl›lmas›n› sa¤layan kurulufllar (komiteler)oluflturulmas›n› öngördü.

Kad›nlar›n do¤um öncesi ve sonras› istihdam› ile ilgili 3 say›l› sözleflme; ilgiliterimleri tan›mlad› (m. 1 ve 2). Kad›n›n do¤um sonras›nda 6 haftal›k bir dönemdeçal›flt›r›lmamas›n› öngördü. Do¤umun 6 hafta içinde gerçekleflece¤ini gösteren birrapor üzerine iflinden ayr›lma hakk› bulundu¤unu belirtti. Çal›flmad›¤› süre içinkendisinin ve çocu¤unun bak›m› amac›yla yeterli bir tazminat alma ve yar›m saat-lik iki süt (emzirme) izni haklar› tan›d› (m. 3).

Kad›nlar›n gece çal›flmas›n› düzenleyen 4 say›l› sözleflme, “gece” teriminin, il-ke olarak, “akflam saat 10 ile sabah 5 aras›ndaki kesintisiz 11 saatlik dönem” anla-m›na geldi¤ini belirtti (m. 2). Kad›nlar›n, yafl ayr›m› yap›lmaks›z›n, hiçbir kamusalya da özel sanayi kuruluflunda ve eklentilerinde gece çal›flt›r›lamayacaklar›n› ön-gördü (m. 3). Ancak bu ilkeye, çeflitli nedenlerle, Hindistan ve Siyam gibi kimi ül-kelerde istisnalar getirilebilmesine de olanak tan›d› (m. 4-7).

Çocuklar›n sanayi ifllerine kabul edilece¤i asgari yafla iliflkin 5 say›l› sözleflme,14 yafl›ndan küçük olan çocuklar›n kamusal ya da özel sanayi kurulufllar›nda veeklentilerinde çal›flt›r›lamayacaklar›n› öngördü (m. 2). Ancak kamusal meslek okul-lar›n›, bu yasak kapsam› d›fl›nda tuttu (m. 3).

Çocuklar›n sanayide gece çal›flmas› ile ilgili 6 say›l› sözleflme, 18 yafl›ndan kü-çük çocuklar›n kamusal ya da özel sanayi kurulufllar›nda gece çal›flt›r›lmas›n› ya-saklad›. Ancak kimi sanayi kurulufllar› için asgari yafl› 16’ya indirdi (m. 2).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1919’da toplanan ilkUÇK’nin kabul etti¤isözleflme ve tavsiyelerdeöngörülen uluslararas›sosyal politika önlemlerininkonular›, sanayi devriminiizleyen ilk y›llarda ulusaldüzeyde al›nan sosyalpolitika önlemlerinde oldu¤ugibi, günlük ifl süresinins›n›rland›r›lmas› ile “sanayidevriminin ac›mas›zkurbanlar›” olan kad›n veçocuklar›n korunmas›nayönelikti.

Örgüt’ün ‹fllerli¤e Geçirilmesi ‹lk Genel Konferans, Örgüt’ün yürütme organ› olan Yönetim Konseyi’ni seçerekve anayasal organlar›ndan Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun (UÇB) ilk Genel Mü-dürü’nü atayarak, ifllerli¤e geçirilmesini sa¤lad›.

Toplam 24 üyeden oluflan ilk Yönetim Konseyi, Genel Konferans’ça seçilme-sinden sonra, 27-28 Kas›m 1919’da Arthur Fontaine baflkanl›¤›nda, ilk toplant›s›n›Washington’da yapt›. Konsey’in, ileri düzeyde sanayileflmifl ülkelere ayr›lan ilk 8seçimsiz üye kontenjan›nda flu devletler vard›: ABD, B. Krall›k, Fransa, Almanya,‹talya, Belçika, Japonya ve ‹sviçre. Hükümet kanad›n›n geri kalan seçimli 4 Kon-sey üyesi de Arjantin, Kanada, ‹spanya ve Polonya’dan seçilmiflti.

Yönetim Konseyi, sosyal sorunlarla ilgilenen, tarihçi, siyaset adam›, elçi ve Sa-vafl y›llar›nda Frans›z hükümetinde Silahlanma Bakanl›¤› yapan sosyalist AlbertThomas’›, Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun ilk Genel Müdürü olarak seçti.

1920 y›l› bafllar›nda, birincisi Edward J. Phelan olan UÇB memurlar›n›n ifle al›n-maya bafllamas›yla da, Örgüt’ün anayasal (antlaflmasal) kuruluflu tamamland› veuluslararas› sosyal politika ve çal›flma hukukunun bafll›ca arac› olan Örgüt iflleme-ye bafllad›. K›sa bir süre çal›flmalar›n› Londra’da sürdüren ve 1920’de Cenevre’yeyerleflen Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nda, 1921 y›l›nda 19 ulustan 261 memur ve1931’de de 35 ülkeden 399 memur çal›fl›yordu (Waline, 1977: 15).


Resim 3.3

UÇB’nin ilk Genel Müdürü Albert Thomas (1919-1932)

A. Thomas (1878-1932), 1916 y›l›nda Silahlanma Bakanl›¤›görevini yürüttü. “‹flçi haklar› ve sosyal yasalar yok, yaln›zca savaflvard›r” diyen Savafl Bakan› Millerand’a, savafl fabrikalar›nda kad›neme¤i komiteleri kurarak, 18 yafl›ndan küçük kad›nlar›n geceçal›flmas›n›s›n›rland›rarak ve A. Fontaine’nin baflkan› oldu¤udan›flsal emek komisyonu kurarak yan›t veren bir politikac› idi.Bakanl›k görevi, Thomas’a sendikalar ile iflverenler aras›nda ulusalsavunma yarar›na ittifak kurulmas›na katk›da bulunma olana¤›verdi.Thomas’a göre: “Savaflt›r ki, çal›flma mevzuat›na çok büyük önemkazand›rd›. Savaflt›r ki, yoksulluk, adaletsizlik ve yoksunlu¤uortadan kald›rmak için hükümetleri yükümlülükler üstlenmekzorunda b›rakt›. Savaflt›r ki, örgütlü iflçilerin, (uluslararas›) yasalkoruman›n, özlemlerinden birkaç›n›n gerçekleflmesi için zorunluoldu¤unu anlamalar›n› sa¤lad›” (aktaran Lespinet-Moret / Viet: 13).

Kaynak: Travail, No: 71, avril 2011, s. 6.

Resim 3.4

UÇÖ’nün, 1926-1974 y›llar› aras›nda kulland›¤›, özelolarak yap›lan ilk binas› (Albert ThomasMeydan›’nda).

Bu bina, daha sonra, Gümrük Tarifeleri ve TicaretGenel Anlaflmas›’n›n (GATT)’›n ve 1995’te GATT’›nyerine kurulan Dünya Ticaret Örgütü’nün merkezioldu.

Kaynak: ILO, ILO Century Project Ideas, policies andprogress 1919-2019, Seeking Peace by CultivatingJustice: A photographic history of the ILO, 2008;http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_id=14825&p_lang=fr

UÇB, 1920’de Cenevre’ye -günümüzde Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi’nin mer-kezi olan binaya- yerleflti. 1926’da, Örgüt için özel olarak yap›lan yeni binaya ta-fl›nd› ve 1974 y›l›na kadar, etkinliklerini bu binada yürüttü.

UÇÖ’nün, 1919’dan beri üç anayasal organ› vard›r: Uluslararas› Çal›flma Konferans› (UÇK),Yönetim Konseyi (YK) ve Uluslararas› Çal›flma Bürosu (UÇB). UÇK’nin üye say›s›n›n belir-lenmesinde temel al›nan ilke / formül de¤iflmedi. Ancak UÇK’ye kat›lan delege say›s›, Ör-güt’e üye devlet say›s›ndaki inifl ve ç›k›fllara göre de¤iflti. Yönetim Konseyi’nin üye say›s›ise, üçlü yap› ilkesine iliflkin formül de¤ifltirilmeksizin art›r›ld› (bkz.: 4. Ünite).

UÇÖ Anayasas›, kurulmas›n› öngördü¤ü ilk uluslararas› sosyal politika örgütü-nün üretece¤i kurallara uyulmas›n› sa¤lamak için de düzenlemeler yapt›. Devletle-rin ve sendikal örgütlerin yak›nmalar› (flikâyetleri) ile hükümetlerin dönemsel ra-porlar› temeline dayal› ve onay kofluluna ba¤l› bir denetim sistemi öngördü. An-cak zamanla sözleflme, üye devlet ve onay say›lar›n›n artmas›, raporlar›n do¤rudanGenel Konferans’ça incelenmesine olanak bulunmad›¤› gerçe¤inin anlafl›lmas›nayol açt›. Bunun üzerine, 1926 y›l›nda iki özel organ oluflturuldu.

Onaylanan sözleflmeler için verilen dönemsel raporlar›n incelenmesi yoluyla,sosyal haklar alan›nda gerçeklefltirilen bu denetim sistemi, sonraki y›llarda Birlefl-mifl Milletler çerçevesinde oluflturulan insan haklar›n›n uluslararas› korunmas›ndada esin kayna¤› oldu.

UÇÖ denetim sistemleri, üç kuflakl› bir yaklafl›mla, 5. Ünitede incelenecektir.

Kural Üretme Yetkisinde Sorunlar ve Afl›lmas›UÇÖ’nün, anayasal amaçlar› do¤rultusunda uluslararas› sosyal politika ve çal›flmailiflkileri alanlar›nda kural üretme yetkisi, kuruluflunu izleyen birinci ony›lda, kiflive konu yönlerinden duraksama ve tart›flmalara yol açt› (Valticos, 1983: 83-84 ve184-194; Bonvin, 1998: 32-34, 46-48). UÇÖ’nün yetkisini s›n›rland›rmaya yönelikbu ilk giriflimler, 1. Dünya Savafl›’n› izleyen ve sosyal alanda k›s›tlama ak›m›n› ge-tiren ilk ekonomik bunal›mla çak›flt›. Bununla birlikte, 1929 büyük bunal›m› son-ras›nda UÇÖ’nün yetkisi sorunu art›k ortaya at›lmad›.

‹lk y›llardaki yads›ma/itiraz, UÇÖ’nün kimi alanlara ya da kimi kifli kümelerineyönelik yasama etkinliklerinde bulunma yetkisinin olup olmad›¤› noktas›nda yo-¤unlaflt›. Çünkü UÇÖ’nün kuruluflu s›ras›nda, öncelikle ve do¤all›kla, “sanayi ça-l›flmas›” ve “sanayi kesimi iflçileri” ile ilgilenmesi amaçlanm›flt›. ‹lk UÇK’de ve izle-yen y›llarda kabul edilen belgelerin ço¤u, sanayi kesimi çal›flmas›na ve bu kesimçal›flanlar›n›n ivedi çözümler gerektiren sorunlar›na iliflkindi.

UÇK, UÇÖ’nün yetkisini k›s›tlamaya yönelik çeflitli savlar›n (iddialar›n) bir bö-lümünü büyük bir ço¤unlukla reddetti. Ancak UÇÖ Anayasas› (m. 37), Anayasa ilesözleflme kurallar›n›n yorumlanmas› konusunda ç›kabilecek sorun ve güçlüklernedeniyle Uluslararas› Adalet Divan›’na (UAD) baflvurma olana¤› tan›m›flt›. Bu dü-zenleme dolay›s›yla UAD, 1922-1932 y›llar› aras›nda UÇÖ’nün yetkisi konusundadört kez görüflünü aç›klamaya ça¤r›ld›. Divan, Örgüt’ün yetkisinin, sanayi kesimin-de ücretli çal›flma ile s›n›rl› tutulamayaca¤›n›, tar›m kesimini ve bedensel nitelik ta-fl›mayan çal›flmay› da kapsayaca¤›n› belirterek, genifl yorumla kural üretme etkin-li¤inin geliflmesine önemli katk›da bulundu.

Fransa’n›n 1921 y›l›nda yapt›¤› “tar›msal çal›flma”ya iliflkin ilk itirazda; Divan, 12A¤ustos 1922 tarihli ve 2 say›l› dan›flsal nitelikli görüflünde, Versay Bar›fl Antlaflma-


Onay: Onay, kabul edilen birsözleflmenin, sözleflmedendo¤an hukuksalyükümlülüklerini yerinegetirmek üzere, her üye

devletin iç hukukunda(Anayasas›nda) öngörülenifllemleringerçeklefltirilmesidir.Anayasam›za göre, öncesözleflmenin onaylanmas›n›nuygun bulundu¤ukonusunda bir yasaç›kar›lmas› gerekir. Bunak›saca “uygun bulmakanunu” denir. Ancak buyasa, onay iflleminintamamlanmas› için yeterlide¤ildir. Ayr›ca,Cumhurbaflkan›’ncaonaylanmas› ve ResmiGazete’de yay›mlanmas›gerekir. Bu ikinci ifllem,1963 tarihli bir yasauyar›nca, Cumhurbaflkan› veBakanlar Kurulu’nca birlikteyap›lmakta, “ortakkararname” ç›kar›lmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



s›’n›n XIII. Bölümünün “kavray›c›/kapsay›c› nitelik” tafl›d›¤›n› belirtti. Bafllang›ç ile387. ve izleyen maddelerden, “UÇÖ’nün yetkisinin tar›mda çal›flt›r›lan kiflilerin ça-l›flma koflullar›n›n uluslararas› düzenlemesini (de) kapsad›¤›” sonucuna ulaflt›.Böylece kural üretme yetkisinin yaln›zca sanayi kesimi ve s›nai çal›flma ile s›n›rl›olmad›¤› aç›kl›¤a kavufltu.

UÇÖ’nün yetkisinin ilk y›llarda tart›flma konusu edildi¤i bir baflka sorun, “kifli-ler yönünden yetki” ile ilgiliydi. Bu konuda iflverenler ad›na ileri sürülen görüflegöre, Örgüt’ün yetkisi “genel çal›flma koflullar›n›” de¤il yaln›zca “iflçinin çal›flmakoflullar›n›” kapsar. Buna karfl›l›k UÇB, Örgüt’ün yetkisinin iflsizler, göçmenler, ç›-raklar ve çocuklar gibi bir ifl sözleflmesiyle iflverene ba¤l› olmayan kiflileri de kap-sad›¤›n›, dernek (örgütlenme) hakk›n›n yaln›zca iflçileri de¤il, iflverenleri de kap-sayaca¤›n› savunuyor ve an›msat›yordu. Divan’›n benimsedi¤i genifl yetki görüflü-nü, Uluslararas› Sendikalar Federasyonu (USF / IFTU) ile H›ristiyan Sendikalar›Uluslararas› Konfederasyonu temsilcileri de savunuyor ve destekliyordu. Divan, 23Temmuz 1926 tarihli ve 13 say›l› dan›flsal görüflünde, oybirli¤iyle, iflçiler için do¤-rudan sonuçlar içerdi¤i ölçüde iflverenlerin çal›flmas› konusunda da Örgüt’ün yet-kili oldu¤u sonucuna vard›. Divan’a göre, “UÇÖ’nün, kimi ücretli çal›flanlar›n ko-runmas›n› sa¤lamak amac›yla bir düzenleme haz›rlama ve önerme yetkisi vard›r vebu yetki, ayn› zamanda ve ikinci derecede, ayn› ifli yapan iflverenin kiflisel çal›flma-s›n› da kapsar.”

Divan’a yans›yan bir baflka sorun, 1919 tarihli ve 4 say›l› Kad›nlar›n Gece Ça-l›flmas› Sözleflmesi’nin, gözetim ya da yönetim konumlar›nda bulunan ve normalolarak bedensel çal›flma yapmayan kad›nlara uygulan›p uygulanamayaca¤› idi. Di-van›n, 15 Kas›m 1932 tarihli karar›na göre; belirli bir sözleflme, yaln›zca bedenselçal›flma yapanlara uygulanabilece¤i yolunda yorumlanabilir. Ancak, UÇÖ’nün et-kinlik alan› s›n›rl› tutulamaz. UÇÖ’nün ilgilenece¤i kiflilerin, salt beden çal›flmas›yapan çal›flanlar olaca¤› görüflü, XIII. Bölüm metninde destek bulamaz.

UÇÖ’nün kural üretme yetkisinde/yasama etkinli¤inde karfl›lafl›lan sorunlar, sizce nas›l vehangi yaklafl›mla afl›ld›?

Kural Üretme Etkinli¤inin Say›sal ve NitelikselDe¤erlendirmesiUÇÖ’nün 1. Dünya Savafl›’n› izleyen dönemde üretti¤i kurallar› genel çizgileriyleiki yönden de¤erlendirmek olanakl›d›r: Bir yandan, kural üretme etkinli¤inin, bel-gelerin hukuksal niteli¤ine göre say›sal yo¤unlu¤u ve evrimi; öte yandan da, ku-rallar›n korudu¤u kifli kesimleriyle içeri¤i ve benimsenen yaklafl›mlar, yani nitelik-sel evrimi gözönüne al›nabilir.

UÇÖ’nün kural üretme etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi ile So¤uk Savafl›n sona ermesiniizleyen dönemlerdeki geliflimi ve de¤erlendirilmesi konusunu 5. Ünitede görece¤iz.

1919-1939 y›llar› aras›ndaki ilk dönemde, toplam 67 sözleflme ve 66 tavsiye ka-bul edildi. Bu sözleflmelerden 16’s› ve tavsiyelerden 18’i, kural üretme etkinli¤iningörece çok yo¤un oldu¤u 1919, 1920 ve 1921 y›llar›nda kabul edildi. ‹zleyen y›l-lardaki göreli yavafllama, bir yandan kabul edilen sözleflmelerin onay say›s›n›n dü-flük olmas›, öte yandan da Örgüt bütçesinde k›s›tlama yap›lmas›d›r. Yirmibir y›ll›kbu dönemde, y›lda ortalama olarak kabul edilen sözleflme say›s› 3,2; tavsiye say›s›da 3,1 idi. Buna karfl›l›k, ilk üç y›l›n sözleflme ve tavsiye ortalamas› daha yüksek


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ve s›ras›yla 5,33 ve 6’d›r. Bu da UÇÖ’nün, Savafl’› izleyen ilk y›llarda h›zl› bir ulus-lararas› yasama etkinli¤i gösterdi¤ini ortaya koyuyor.

1919-1939 y›llar› aras›ndaki ilk dönemde kabul edilen 67 sözleflmeden 26’s› ve66 tavsiyeden 31’i, Örgüt’ün amaçlar›n› gerçeklefltirmesine katk› sa¤lamad›¤› için,2000’li y›llar›n bafl›nda listeden ç›kar›ld› ve / ya da geri al›nd›.

Sözleflme ya da tavsiye ile düzenlenen sorunlar›n büyük bir ço¤unlu¤u, temel-de liberalizmin afl›r›l›klar›n›n önlenmesi, “b›rak›n›z yaps›nc›” kat› anlay›fla alt sos-yal s›n›r getirilmesi amac›na yöneliktir. Bunlar, UÇÖ öncesi dönemde düzenlenenkonferans ve kongrelerde de ele al›nan ivedi çal›flma ve istihdam koflullar›yla ilgi-li idi. Ekonomik ve sosyal yönden güçsüz olan kifli ve kesimleri koruma amac› ta-fl›yordu.

‹lk dönemin temel özelli¤i, “bireysel ifl iliflkileri”nin çerçevesini aflamam›fl olma-s›d›r. Özellikle uluslararas› (d›fl) siyasal ve ekonomik ba¤lamlar›n elveriflsiz olmas›(1929 ekonomik bunal›m› ile ‹talya’da faflizmin ve Almanya’da nazizmin varl›¤›)nedeniyle, bu dönemde sendikal hak ve özgürlüklerle ilgili belgelere ulafl›lmad›,“toplu ifl iliflkileri” alan›nda düzenlemeler yap›lmad›. 1921 tarihinde kabul edilen,ancak içerik ve kapsam› çok s›n›rl› olan Dernek Hakk› Sözleflmesi d›fl›nda, bu ko-nuda baflka bir belge kabul edilemedi. Bu yoldaki bir giriflim de, 1927’de sonuç-suz kald› (Gülmez, 1988: 13 vd).

1919-1939 döneminde kabul edilen sözleflmelerden, özellikle ikisi önemlidir:Asgari ücret saptanmas› yöntemlerine iliflkin 26 say›l› ve 1928 tarihli sözleflme vetüm biçimleriyle zorla çal›flt›rman›n ya da zorunlu çal›flman›n en k›sa sürede kald›-r›lmas›n› öngören 29 say›l› ve 1930 tarihli sözleflme.

UÇÖ, iki Savafl aras›ndaki dönemde, çeflitli konularda üyelerine yönelik ilk tek-nik yard›m misyonlar›n› gerçeklefltirdi. Bu konular, do¤al olarak, bu dönemde ka-bul edilen sözleflme ve tavsiyelerde ele al›nan konulard›.

Sonuç: Gerçekleflen “Ç›lg›n Rüya” (m›?)Bar›fl Konferans›’n›n kurdu¤u UÇMK’nin üç ay içinde UÇÖ’nün Anayasas›’n› olufl-turacak metni haz›rlamas›, Bar›fl Antlaflmas›’n›n imzalanmas› beklenmeksizin ilkUÇK’nin toplanarak ilk sözleflmelerin kabul edilmesi ve UÇÖ’nün kuruluflunun ta-mamlanmas› ile, Franklin Roosevelt’in 1941’de söz etti¤i “ç›lg›n rüya” gerçekleflti.

‹lk UÇK’nin düzenlenmesine kat›lan Roosevelt, ABD Baflkan› olarak 1941 y›l›n-da New York’ta toplanan UÇK’nin son günü, Beyaz Saray’a davet etti¤i UÇÖ dele-gelerine, UÇÖ’nün kuruluflu konusunda flunlar› söylemiflti:

“Çok iyi an›ms›yorum ki bu dönemde, UÇÖ yaln›zca bir rüya idi. Birçok kifli için ç›l-

g›n bir rüya. Uluslararas› çal›flma kurallar› oluflturmak için hükümetlerin toplan-

mas›, bu tarihe de¤in hiç kimsenin düflünmedi¤i bir fikirdi. Daha ç›lg›n olan ise,

do¤rudan ilgili aktörleri -yani çeflitli ülkelerden iflçi ve iflverenleri- bu çal›flma kural-

lar›n› hükümetlerle birlikte haz›rlamak için toplama fikri idi. Aradan 22 y›l geçti ve

UÇÖ kendini kan›tlad›” (Rogers ve di¤erleri, 2009: 1).

Karar yetkisi olan organlar›nda hükümet kanad›n›n temsilcileriyle ayn› hak veyetkilere sahip iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcilerinin de yer ald›¤› “üçlü ya-p›”da bir “uluslararas›” sosyal politika örgütünün kurulmas›, baz› kifliler için belki“ç›lg›n bir rüya” idi! Ancak böyle bir yap›, “hiç kimsenin düflünmedi¤i bir fikir” sa-y›lamazd›. Çünkü 1919’da gerçekleflen “rüya”n›n, 19. yüzy›l›n ilk çeyre¤ine de¤inuzanan bir geçmifli vard›. ‹flçi s›n›f› / hareketi, özellikle Savafl y›llar› içinde bunudüflündü¤ünü, Bar›fl Konferans› ile eflzamanl› bir ‹flçi Konferans› düzenlenmesi,


“siyasal bar›fl”› kuracak Antlaflmaya, mutlaka “sosyal bar›fl”› da getirecek kurallarkonulmas› gerekti¤ini sürekli biçimde yinelemiflti. 1919’un ve özellikle yak›n geç-miflinin siyasal, sosyal ve ekonomik koflullar›, bir baflka benzeri olmayan “ç›lg›nrüya”y› gerçekli¤e dönüfltürme d›fl›nda bir seçenek b›rakm›yordu.

SAVAfi YILLARINI KAPSAYAN DÖNEM (1939-1946)2. Dünya Savafl›, UÇÖ’nün yap›s› içinde kuruldu¤u Milletler Cemiyeti’nin varl›¤›nason verdi. Savafl, Milletler Cemiyeti’nin da¤›lmas›na yol açsa da, kuruluflundan yir-mi y›l sonra kendisini Savafl ortam ve koflullar› içinde bulan UÇÖ’nün varl›¤›na sonver(e)medi. UÇÖ, 1940 y›l›nda tafl›nd›¤› Okyanus ötesinde, tarihsel evriminde ye-ni bir sayfa açacak belgeyi haz›rlamaya koyuldu. Savafl, UÇÖ’nün amaç ve hedef-lerini yeniden tan›mlamas›nda, yaklafl›m ve içerik olarak geride kalan ilk dönem-den farkl› yeni bir sayfan›n aç›lmas›nda etkili oldu.

Kuflkusuz, 1944’te kabul edilen ve 1946’da UÇÖ Anayasas›’na eklenen Filadel-fiya Bildirgesi, 2. Dünya Savafl› y›llar›n›n en önemli belgesidir. UÇÖ’nün, k›s›tlaya-rak da olsa, benimsedi¤i yeni yaklafl›mlarla varl›¤›n› kesintisiz sürdürme iradesinisomutlaflt›ran anayasal ilkeler ve de¤erler bütünüdür. Örgüt, tüzel kifli olarak var-l›¤›n› sürdürmesini ve gecikmeksizin yeniden ifllerli¤e geçmesini, Filadelfiya Bildir-gesi’ne borçludur.

Filadelfiya Bildirgesi, ad› “bildirge” olsa da “anayasal” bir belgedir. Çünkü 1946 y›l›ndaUÇÖ Anayasas›’nda yap›lan ve 1948’de yürürlü¤e giren de¤ifliklikle Anayasa’ya eklendi.

Örgüt’ün Kanada’ya Tafl›nmas›UÇÖ, 2. Dünya Savafl› y›llar›nda, iflleyiflini tümden durdurmad›, tüzel kiflili¤ine sonvermedi. UÇK ve Yönetim Konseyi, ola¤an toplant›lar› yapamad›. Ancak, k›s›tl› birçerçevede de olsa, gelece¤e yönelik bir yaklafl›mla çal›flmalar›n› sürdürdü.

Alman iflgal kuvvetlerinin ‹sviçre’yi kuflatmas› ve UÇÖ’nün Savafl tehdidi alt›n-da kalmas› karfl›s›nda, Cenevre d›fl›nda bir çal›flma merkezi kurulmas› kaç›n›lmaz-laflm›flt›. ABD’nin UÇÖ üyesi olmas›ndan sonra Genel Müdür olan John G. Winantda (1938-1941), Örgüt’ün totaliter devletlerin arac› olmas›n› önlemek istiyordu. Ör-güt’ün Fransa’ya tafl›nmas› önerisi, bu ülkenin de iflgal edilmesi üzerine gerçeklefl-medi. Roosvelt, ABD’li Genel Müdür’ün s›¤›nma önerisini kabul etmedi ve Kana-da’y› önerdi (Delpal, 2011: 108). Kanada hükümeti de A¤ustos 1940’ta, UÇB per-sonelinin geçici olarak transferi için resmen izin verdi. 18 devletten 40 görevli Ka-nada’ya, Montréal kentine gönderildi. Görevlilerin bir bölümü ise Cenevre’de kal-d›. Kimileri de, “ulusal muhabir” olarak ülkelerine döndü. UÇÖ, 1948 y›l›na de¤indüflük yo¤unluklu olarak sürdürdü¤ü çal›flmalar›n› Montréal’den yönetti. ‹flgal edi-len ülkelerle iliflkilerini, Londra ‹rtibat Bürosu arac›l›¤›yla yürüttü.

Örgüt, yönetim organlar›, toplant› ve konferanslar›yla Amerika k›tas›nda bulun-du¤u s›rada “Amerikan deneyimi” edindi. Bu da, UÇÖ’nün nitelik ve iflleyifl yönle-rinden dönüflmesinde rol oynad›. Örgüt yönetimi Montréal’de bulunsa da, mali,ahlaki ve lojistik araçlar, programlar ve hatta varl›¤› yönlerinden, Örgüt ABD’ye,Baflkan Roosvelt’e ba¤l› idi (Delpal, 2011: 107).

UÇK ve Yönetim Konseyi, E. Phelan’›n geçifl dönemi Genel Müdürü olarakatand›¤› 1941 y›l›nda New York ve Washington’da topland›. Kuruluflundan beriÖrgüt’ü çok yak›ndan tan›yan Phelan, UÇÖ’nün eylem perspektiflerini ve gelecek-teki amaçlar›n› içeren bir raporu UÇK’ye sundu. Konferans, Savafl sonras› sorunla-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ra iliflkin olarak al›nacak önlemlerle ilgili kararlar ald›. UÇK, New York’ta yapt›¤›toplant›da, “özgür ülkelerin Savafltaki totaliter sald›rganl›¤a karfl› zaferinin, UÇÖideallerinin gerçeklefltirilmesi için bir koflul oldu¤unu” duyurdu ve UÇÖ’nün Savaflsonras›nda yeniden ekonomik ve sosyal yap›lanmaya kat›l›m›n› öngördü.

UÇK’nin ikinci ve çok önemli toplant›s›, 41 ülkenin kat›l›m›yla 1944’te Filadel-fiya’da yap›ld› ve UÇÖ’nün eylem ilkeleri, program› ve statüsü ile ilgili sorunlar eleal›nd›. Bu toplant›n›n ürünü olan Filadelfiya Bildirgesi, Örgüt’ün amaç ve hedefle-rini geniflleterek yeniden tan›mlad›. UÇÖ’nün, Savafl y›llar›nda Savafl sonras›na yö-nelik olarak sürdürdü¤ü çal›flmalar içinde en önemlisi, “Uluslararas› Çal›flma Ör-gütü’nün Amaç ve Hedeflerine ‹liflkin Bildirge”dir. K›sa ad›yla Filadelfiya Bildirge-si, UÇK’nin New York’ta yapt›¤› özel toplant›s›ndan üç y›l sonra Filadelfiya’da ger-çeklefltirilen 26. toplant›s›nda, 10 May›s 1944 tarihinde kabul edildi. Ard›ndan da,UÇÖ Anayasas› ile bütünlefltirilmesi çal›flmalar› bafllat›ld›.

Bu amaçla, UÇK’nin Ekim-Kas›m 1945’te Paris’te yap›lan 27. toplant›s›nda, “ana-yasal sorunlar” için üçlü yap›da bir delegasyon kuruldu. Anayasa’y› gözden geçir-me tasar›s› haz›rlamakla görevli bu delegasyon, Ocak-fiubat 1945’te Londra’da veMay›s 1946’da Montréal’de iki toplant› yapt›. 1946’da Montréal’de yap›lan 29.UÇK’de, delegasyonun raporlar› temelinde, 9 Ekim 1946 tarihinde UÇÖ Anayasa-s›’nda de¤ifliklik yap›ld›. Bu de¤iflikliklerin en önemlisi, gözden geçirilen Anaya-sa’n›n ekine 41. maddenin yerine Filadelfiya Bildirgesi’nin konulmas› idi. Anayasalgözden geçirmede, denetim sisteminde de, sunulan raporlar›n incelenmesi usulükonusunda baz› de¤ifliklikler yap›ld›. Bu de¤ifliklikler, 20 Nisan 1948’de yürürlü¤egirdi.

Birleflmifl Milletler’in ‹lk Uzman KurulufluSavafl sonras›nda, UÇÖ’nün, 24 Ekim 1945 tarihinde 50 devletin Milletler Cemiye-ti’nin yerine kurdu¤u Birleflmifl Milletler Örgütü ile iliflkilerinin tan›mlanmas› gere-kiyordu. Bu amaçla, 1945 y›l›nda Paris’te yap›lan 27. UÇK’de, 3 Kas›m 1945 tarihin-de, bir Karar kabul edildi. Bu karar uyar›nca, UÇÖ tüzel kiflili¤ini, mali ve yönet-sel özerkli¤ini kazand›. Kararda, UÇÖ’nün BM ile karfl›l›kl› olarak yap›lacak bir an-laflmayla belirlenecek kurallar çerçevesinde, BM ile iliflki kurma ve iflbirli¤i yapmaiste¤i dile getirildi. BM ve UÇÖ’nün 30 May›s 1946’da New York’ta imzalad›¤› an-laflmaya göre, BM, UÇÖ’yü uzman kuruluflu olarak tan›d›. UÇÖ’nün, temel / ku-rucu belgesine (Anayasas›’na) uygun olarak öngörülen amaçlar› yerine getirmekiçin uygun önlemler alma sorumlulu¤u (yetkisi) ile donat›lm›fl bir uzmanl›k kuru-luflu oldu¤unu kabul etti. Anlaflmay›, UÇK 2 Ekim 1946 ve BM Genel Kurulu da 14Aral›k 1946 tarihlerinde onaylad›. Böylece UÇÖ, BM ailesi içinde yer alan ulusla-raras› kurulufllar içinde, uzman kurulufl niteli¤i kabul edilen ilk Örgüt oldu.

BM-UÇÖ Anlaflmas›’n›n 2. maddesi, organlararas› iflbirli¤ini düzenledi. BM veUÇÖ temsilcilerinin; karfl›l›kl› olarak birbirinin karar organlar›n›n toplant›lar›na ka-t›lmaya ça¤r›lmalar›n›, oy hakk› olmaks›z›n bu organlardaki görüflmelere kat›lma-lar›n› öngördü. 3. maddesi de, BM’nin önerdi¤i sorunlar›n, UÇÖ taraf›ndan Yöne-tim Konseyi gündemine yaz›lmas›n›; UÇÖ’nün önerdi¤i sorunlar›n da, Ekonomikve Sosyal Konsey ve komisyonlar› taraf›ndan kendi gündemlerine yaz›lmas›n› ön-gördü. ‹ki kurulufl aras›ndaki iflbirli¤inin de¤iflik boyutlar› da, anlaflman›n izleyenmaddelerinde düzenlendi.


Birleflmifl Milletler’in ilkuzman kuruluflu: UÇÖ,Birleflmifl Milletler ailesiiçinde yer alan uluslararas›kurulufllar içinde, “uzmankurulufl” niteli¤i kabuledilen ilk Örgüt’tür.Anayasas›n›n Bafllang›çbölümünde ve FiladelfiyaBildirgesi’nde yer alanilkelere dayanarak, sosyalpolitika ve sosyal haklarkonular›nda uluslararas›düzenlemeler yapma veoluflturdu¤u kurallardüzenine uyulmas›n›sa¤lama konular›nda uzmanbir kurulufltur.

Yeni Bir Sayfa: Filadelfiya BildirgesiAnayasas› gere¤i sürekli bir Örgüt olan UÇÖ, Anayasa’n›n Bafllang›ç bölümündeve Anayasa Eki olan Filadelfiya Bildirgesi’nde (FB) aç›klanan program› gerçeklefl-tirmekle görevlidir. Dolay›s›yla FB, Örgüt’ün sözleflme, tavsiye ve kararlar biçimin-de ortaya koydu¤u uluslararas› sosyal politika ve çal›flma hukuku kurallar›n›n/kay-naklar›n›n anayasal dayana¤›n› oluflturur.

Filadelfiya Bildirgesi konusunda daha genifl bilgi için bkz.:Mesut Gülmez, 2011: 141-148;Cahit Talas, “Filadelfiya Bildirgesi”, Türkiye Sendikac›l›k Ansiklopedisi, Cilt 1, TarihVakf›, Ankara, 1996.

Filadelfiya Bildirgesi’nin orijinal metni için bkz.: http://www.ilo.org/dyn/norm-lex/en/f?p=1000:62:1076591949936411::NO:62:P62_LIST_ENTRIE_ID:2453907:NO#dec-laration

Filadelfiya Bildirgesi, Örgüt’ü, 2. Dünya Savafl› sonras›n›n siyasal, sosyal veekonomik koflul ve yaklafl›mlar›na uyarlar. UÇÖ’nün etkinlikleri ve üye devletlerinizleyece¤i sosyal politikalar için bir “esin kayna¤›”d›r. Gelecek için bir “eylemprogram›” olman›n ötesinde bir anlam ve de¤er tafl›r. Örgüt’ün genel felsefesiniiçerir ve üyelere izleyecekleri sosyal politikalar›nda esinlenmeleri gereken ilkelerigösterir. Bildirge, Örgüt’ün etkinlik alan›n›, dar anlamda çal›flma dünyas› ve çal›fl-ma koflullar›n›n d›fl›na ç›kar›r. ‹nsan haklar› ile ekonomik ve mali alan› da kapsa-yacak biçimde geniflletir. Kural üretme etkinli¤inde yeni bir dönem bafllat›r.

BM’nin kurulmas›ndan önce aç›kça yer verdi¤i ve benimsedi¤i insan haklar› an-lay›fl›, ayn› zamanda maddi ve manevi düflüncelerin bilefliminden oluflan flu dört il-kede somutlafl›r: Özgürlük, onur, ekonomik güvenlik ve f›rsat eflitli¤i.

Bu yaklafl›m›yla Filadelfiya Bildirgesi, BM’nin 1945 y›l›nda kurulmas› ve 10 Ara-l›k 1948 tarihinde ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’ni (‹HEB) kabul etmesi ile bafl-layan insan haklar›n›n uluslararas› yaz›l› hukuka geçirilmesi sürecini önceledi.1919’da, “haklar” yerine “ilkeler”den söz ederek sosyal haklar alan›nda bafllayan“uluslararas›laflma”, 1944’te aç›kça baz› “haklar”dan söz eden Filadelfiya Bildirge-si’yle BM’den önce somutlaflt›.

10 May›s 1944 tarihinde oybirli¤iyle kabul edilen FB, befl bölümden oluflur.


Resim 3.5

Baflkan Roosevelt ve Filadelfiya Bidirgesi’ni imzalayan UÇB GenelMüdürü Phelan (10 May›s 1944)

Edward Phelan (1888-1967), 1919’da UÇÖ Anayasas›’n›nyaz›lmas›na kat›ld›. UÇB’ye ilk görevli olarak atanan ‹rlandal› Phelan,1941-1948 aras›nda, UÇB Genel Müdürü olarak görev yapt›. 10 May›s1944’te kabul edilen ve 1946’da UÇÖ Anayasas›’na eklenen FiladelfiyaBildirgesi’nin yaz›lmas›nda bafll›ca rolü üstlendi.

Kaynak: ILO, ILO Century Project Ideas, policies and progress 1919-2019, Seeking Peace by Cultivating Justice: A photographic history ofthe ILO, 2008;http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_id=14870&p_lang=fr

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Örgüt’ün genel felsefesinin aç›kland›¤› Birinci Bölümde, UÇÖ’nün temel ku-rulufl ilkeleri yeniden onayland›. Bu ilkeler aras›nda, birinci ve ikinci kuflak insanhaklar›n›n karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› ve bölünmezli¤i ilkesi ve sosyal ortaklar›n kararla-ra kat›l›m› da yer ald›.

FB, Örgüt’ün genel felsefesinin temellerini oluflturan dört ilkeyi flöyle s›ralar:a) Emek bir mal de¤ildir,b) Düflünce (söz / ifade) ve dernek (örgütlenme) özgürlü¤ü, sürekli bir kalk›n-

man›n kaç›n›lmaz bir kofluludur,c) Yoksunluk, nerede olursa olsun, tüm insanlar›n (herkesin) refah› için bir

tehlike oluflturur,d) ‹htiyaca (yoksunlu¤a) karfl› savafl›m, her ulus bünyesinde yorulmak bilmez

bir enerji ve sürekli ve ortak bir uluslararas› çaba ile yürütülmelidir. Bu ulus-lararas› ortak çabada, hükümet temsilcileriyle eflitlik temeline dayal› olarakiflbirli¤i yapan çal›flan ve iflveren temsilcileri, kamunun iyili¤ini gelifltirmekamac›yla, özgür tart›flmalara ve demokratik nitelikli kararlara kat›l›rlar.

Filadelfiya Bildirgesi’nin ‹kinci Bölümünde, UÇÖ’nün geleneksel etkinlik ala-n› kifli ve konu yönlerinden yayg›nlaflt›r›ld›. ‹nsan haklar›na vurgu geniflletilerek yi-nelendi, insanc›l ve sosyal düflüncelerin ekonomik kayg›lardan önce geldi¤inin al-t› çizildi. UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünün birinci paragraf›nda vurgula-nan “sürekli bar›fl›n ancak sosyal adalet temeli üzerine kurulabilece¤i” aç›klamas›-n›n do¤rulu¤unun deneyimle kan›tland›¤› belirtildi. Tüm insanlar›n, ayr›m göze-tilmeksizin maddi ve manevi geliflimini sa¤lama hakk›n›n bulundu¤u vurguland›.Daha önemlisi, izleyen maddelerde, bu temel amaca sürekli yollama yap›ld›. Ulu-sal ve uluslararas› sosyal politikalar›n, temel amac› gerçeklefltirmeye yönelik olma-s› gerekti¤inin alt› çizildi. Yine, ekonomik ve mali nitelikli önlemlerin de, bu temelamac› gerçeklefltirmeye yönelik olmas› gerekti¤i belirtildi. Örgüt’ün kural üretmeyetkisinin de yer ald›¤› befl madde olarak say›lan afla¤›daki ilkeler do¤ruland›:

a) Irk, inanç ve cinsiyetleri ne olursa olsun, tüm insanlar›n, özgürlük, onur veekonomik güvenlik içinde ve f›rsat eflitli¤i ile, maddi ilerlemelerini ve ma-nevi geliflmelerini izleme ve gerçeklefltirmeye çal›flma hakk› vard›r.

b) Bu sonuca ulafl›lmas›na olanak veren koflullar›n gerçeklefltirilmesi, her ulu-sal ve uluslararas› politikan›n temel amac›n› oluflturmal›d›r.

c) Tüm eylem programlar› ve özellikle ekonomik ve mali alanda ulusal veuluslararas› planda al›nan önlemler, bu aç›dan de¤erlendirilmeli ve yaln›z-ca, bu temel amac›n yerine getirilmesini engelleyici de¤il kolaylaflt›r›c› nite-lik tafl›d›klar› ölçüde kabul edilmelidir.

d) Tüm eylem programlar› ile ekonomik ve mali nitelikli önlemlerin, uluslara-ras› alanda bu temel amaç ›fl›¤›nda incelenmesi ve gözönüne al›nmas›,UÇÖ’ye düflen bir ödevdir.

e) UÇÖ, kendisine düflen görevleri yerine getirirken, tüm uygun ekonomik vemali etkenleri göz önünde bulundurduktan sonra, uygun gördü¤ü tüm ku-rallar›, karar ve tavsiyelerine koymaya yetkilidir.

Bu ilkelerle, UÇÖ’nün etkinlik alan›, kifli ve konu yönlerinden geniflleyip “çal›-flanlar”›n ve “çal›flma”n›n d›fl›na taflt›. Sosyal ve insanc›l olan›n ekonomik olana üs-tünlü¤ü ve UÇÖ’nün görevinin, sosyal olan temel amac› unutmaks›z›n ekonomiketkenleri gözönüne almak oldu¤u vurguland›. Kural üretme yetkisi yinelendi ve buyetkinin kullan›lmas›nda uygun ekonomik etkenlerin gözönüne al›naca¤› belirtildi.

Üçüncü Bölümde, UÇÖ’nün, gelecekteki eylem ve etkinliklerine k›lavuzlukedecek on somut amaca yer verildi. Örgüt’ün, dünyan›n çeflitli uluslar›nda gerçek-


lefltirilmesi sa¤lanacak programlar›n uygulanmas›na yard›m etme yükümlülü¤ü ta-n›nd›. Bu bölümdeki programlardan kimilerinde görüldü¤ü gibi, Filadelfiya Bildir-gesi UÇÖ’nün yetkisini çal›flma koflullar›n›n ötesinde “yaflam koflullar›”n› kapsaya-cak biçimde geniflletti, kimi sosyal ve ekonomik haklara evrensel bir boyut kazan-d›rd›. Herkesin, ilerlemenin sonuçlar›ndan hakça pay almas›ndan söz ederek, sos-yal devlet / refah devleti anlay›fl›na aç›kça yer verildi. UÇÖ’nün uygulanmas›nayard›m etmekle yükümlü oldu¤u, Bafllang›ç’ta evrensel ve sürekli bar›fl›n temeliolarak öngörülen sosyal adalet ilkesinin gerçeklefltirilmesine katk›da bulunacakprogramlar, 10 maddede flöyle s›raland›:

a) Tam çal›flma ve yaflam düzeylerinin yükseltilmesi,b) Çal›flanlar›n; tüm bilgi ve becerilerini göstermekten ve genel refaha en iyi bi-

çimde katk›da bulunmaktan hoflnut olacaklar› ifllerde çal›flt›r›lmas›,c) Bu amaca ulaflmak için, tüm ilgililer hakk›nda uygun güvenceler arac›l›¤›y-

la, çal›flanlar›n mesleksel e¤itim olanaklar›n›, iflgücünün ve sömürge üyele-rinin göçlerini de (istihdam ve yerleflme için göçleri de) kapsamak üzere, biryerden baflka bir yere nakillerini (yer de¤ifltirmesini) kolaylaflt›rmaya özgüaraçlar›n uygulanmas›,

d) Herkese; ücret ve gelir, ifl süresi ve öteki çal›flma koflullar› konusunda iler-lemenin sonuçlar›ndan hakça yararlanma olana¤› verilmesi ve bir ifli olan veböyle bir korumaya gereksinmesi olan herkes için asgari bir geçim ücretisa¤lanmas›,

e) Toplu pazarl›k hakk›n›n fiilen tan›nmas› ve üretimin düzenlenmesininsürekli iyilefltirilmesi için iflverenlerin ve iflgücünün (iflçilerin) iflbirli¤i yap-mas›, çal›flanlar›n›n ve iflverenlerin ekonomik ve sosyal politikan›n haz›rlan-mas›nda ve uygulanmas›nda ortak çal›flma yapmas›,

f) Böyle bir korumaya gereksinmesi olan herkese temel bir gelir sa¤lamakamac›yla, sosyal güvenlik önlemlerinin ve tam bir t›bbi bak›m›n yayg›nlaflt›-r›lmas›;

g) Tüm u¤rafllardaki (mesleklerdeki) çal›flanlar›n yaflam ve sa¤l›¤›n›n uygun bi-çimde (tam olarak) korunmas›,

h) Çocu¤un ve anal›¤›n korunmas›,i) Uygun bir beslenme, konut ve dinlenme (hofl vakit geçirme) ve kültür araç-

lar› (kolayl›klar›) düzeyi sa¤lanmas›,j) E¤itim ve meslek alan›nda f›rsat eflitli¤i güvencesi sa¤lanmas›.Filadelfiya Bildirgesi’ndeki bu kapsaml› ve somut program, sosyal adalet ilkesinin

soyut bir ilke olarak Anayasa’ya konulmad›¤›n›, sosyal adaletin uygulamada gerçeklefl-tirilmesine çaba gösterilmesinin amaçland›¤›n› ortaya koymas› yönünden önemlidir.

Dördüncü Bölüm, UÇÖ’nün ekonomik hedefler için iflbirli¤i yapmas›n› öngö-rür. UÇK’nin, Bildirge’de say›lan bu amaçlar›n yerine getirilmesi için, dünyan›nüretim kaynaklar›n›n daha tam ve daha genifl biçimde kullan›lmas›n›n zorunlu ol-du¤una inand›¤›n› vurgular. Bunun da, ulusal ve uluslararas› düzeyde etkili bir ey-lemle sa¤lanabilece¤ini belirtir. Bildirge bu amaçla, özellikle aç›kça ekonomik ni-telik tafl›yan flu önlemlerin al›nmas›n› ister:

• Üretim ve tüketimin geliflmesini (büyümesini) sa¤lamak,• A¤›r ekonomik çalkant›lar› önlemek,• Az geliflmifl bölgelerin ekonomik ve sosyal ilerlemesini gerçeklefltirmek,• Ham madde ve besinlerin (hububat›n) dünya fiyatlar›nda daha büyük bir

kararl›l›k (istikrar) sa¤lamak,• Yüksek hacimli ve sürekli bir uluslararas› ticaret gelifltirmek.


Sendika Özgürlü¤ü ‹lkesi veToplu Pazarl›k Hakk›:Sendika özgürlü¤ü ilkesi, ilkkez 1919’da UÇÖAnayasas›’na girdi. Toplupazarl›k hakk› ise,Filadelfiya Bildirgesi’yleaç›kça tan›nd›. FB’ninAnayasa’ya eklenmesiyle“anayasal hak” niteli¤ikazand›. Bu anayasalkurallar, 1948 ve 1949y›llar›nda kabul edilen 87 ve98 say›l› sözleflmelerindayana¤›n› oluflturdu. Ayn›zamanda, devletlerinAnayasa’y› onaylamakla“üye devlet” niteli¤ikazanmalar› nedeniyle, 87ve 98 say›l› sözleflmelerinonaylanmas›ndan ba¤›ms›zbiçimde iflletilen özel birdenetim sisteminin dedayana¤› oldu (bkz.: 5.Ünite).

UÇÖ, bu büyük görevde sorumluluk üstlenmifl tüm uluslararas› organlarla tambir iflbirli¤i yapacakt›r. Yine UÇÖ, tüm halklar›n sa¤l›k, e¤itim ve refah düzeyiniiyilefltirme görevinde de, bu alanlarda etkinliklerde bulunan öteki uluslararas› ku-rulufllarla iflbirli¤i yapacakt›r.

Beflinci Bölüm, Bildirgede aç›klanan ilkelerin tüm dünya halklar›na tam ola-rak uygulanabilir oldu¤unu vurgular. Bu, Örgüt’ün kifli ve kesimler yönünden et-kinlik alan›n›n son derece geniflledi¤ini gösterir ve ayn› zamanda, ilkesel düzeydeevrenselli¤in onaylanmas› demektir.

Ancak Filadelfiya Bildirgesi’ne göre, ilk dört bölümde aç›klanan ve evrenselli¤ivurgulanan bu ilkelerin uygulanma biçimlerinde, her halk›n ekonomik ve sosyalgeliflme derecesinin gerekti¤i gibi göz önünde bulundurulmas› gerekir. Bununlabirlikte, an›lan ilkelerin henüz ba¤›ml› olan halklara oldu¤u kadar, kendi kendiniyönetme aflamas›na ulaflan halklara da aflamal› biçimde uygulanmas›, tüm uygardünyay› ilgilendirir.

Ne var ki, Filadelfiya Bildirgesi’nin bafllatt›¤› yeni dönemde, gerek uluslararas›sosyal politika önlemlerini gelifltiren ve zenginlefltiren kurallar üretilmifl olmas›na,gerekse sendikal haklar alan›nda özel bir koruma sisteminin getirilip uygulanma-s›na karfl›n, herkesin gelirden hakça bir pay almas› hedefine ulafl›lamad›. Özellik-le de, 1980’li y›llardan bafllayarak uygulanan yeni liberal politikalarla, gelir adalet-sizli¤i daha da derinleflti. Talas’a göre, sosyal koruma amac›n› göz önüne al›nacakekonomik ve mali etkenlerin önüne geçiren Filadelfiya Bildirgesi’nin ilkeleri “tamve bir bütün olarak uygulanamad›. Zengin ülkelerle yoksul ülkeler aras›ndaki den-gesizlikler daha da belirginleflti; yoksulluk, iflsizlik artt› ve toplumsal çözülmelerbüyüdü” (Talas, 1996: 426).



Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu ön-

cesindeki aylarda yap›lan çal›flmalar›, benimse-

nen yaklafl›m› ve Bar›fl Antlaflmas›’na konulma-

s› kabul edilen ilkeleri aç›klamak.

UÇÖ, resmen 28 Haziran 1919 tarihinde imzala-nan Versay Bar›fl Antlaflmas› ile kuruldu. 2019 y›-l›nda 100. y›l›n› kutlayacak. Kurulmas›ndan ön-ceki befl ay içinde, Anayasas›’n› oluflturacak me-tin haz›rland›. Bar›fl Konferans›, bu amaçla Ulus-lararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’nu kurdu.UÇMK’nin “sosyal reformcu” bir yaklafl›mla ha-z›rlad›¤› metin, Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Çal›fl-ma/Emek” bafll›kl› XIII. Bölümüne konuldu. Ör-güt, 1919’da, üçlü yap› ilkesiyle kuruldu. Anaya-sal organlar›ndan ikisinde, bu ilke ayn› formülle(2+1+1) benimsendi. Böylece UÇÖ, karar ve de-netim organlar›nda, hükümet temsilcilerinin yan›s›ra, iflçi ve iflveren temsilcilerinin de ayn› hak veyetkilerle yer ald›¤› tek uluslararas› kurulufl ola-rak do¤du.

Örgüt’ün, resmen kurulmas›yla bafllayan ve 2.

Dünya Savafl› ile sona eren dönemde, nas›l ifller-

li¤e geçti¤ini, karfl›laflt›¤› sorunlar› nas›l aflt›¤›n››

ve kural üretme etkinli¤inin temel özelliklerinin

neler oldu¤unu aç›klamak.

UÇÖ’nün ifllerli¤e geçirilmesi için, Bar›fl Antlafl-mas›’n›n onaylanmas› beklenmedi. Antlaflmadaöngörülen kurallara ve gündeme göre, ilk UÇKtoplanarak ilk sözleflme ve tavsiyeler kabul edil-di. Yönetim Konseyi seçilerek ve Genel Müdürbelirlenerek, Örgüt’ün ifllerli¤e geçirilmesi sa¤-land›. 1919-1939 y›llar› aras›ndaki dönemde ka-bul edilen sözleflmeler, temelde sanayi kesimi ifl-çilerine yönelikti. Bu dönemin siyasal koflullar›nedeniyle sendikal haklar (toplu ifl iliflkileri) ko-nusunda düzenleme yap›lamad›. Kural üretmeetkinli¤inin alan›n› ve kapsam›n› daraltmaya yö-nelik baz› giriflimler ve itirazlar oldu. Ancak, Ulus-lararas› Adalet Divan›’n›n olumlu yaklafl›m›ylaafl›ld›.

Örgüt’ün, iki Savafl aras› dönemde neler yapt›¤›-

n› ve tarihinde yeni bir sayfa açan Filadelfiya

Bidirgesi’nin yaklafl›m›n› ve içerdi¤i ilke ve ku-

rallar›n neler oldu¤unu aç›klamak.

UÇÖ, 2. Dünya Savafl›’na karfl›n, Milletler Cemi-yeti gibi varl›¤›n› sona erdirmedi. Savafl y›llar›n-da Kanada’ya tafl›nd› ve daha k›s›tl› bir çerçeve-de çal›flmalar›n› sürdürdü. Özellikle 1944 y›l›ndaFiladelfiya’da toplanan UÇK’de, Örgüt tarihindeyepyeni bir sayfa açan Filadelfiya Bildirgesi ka-bul edildi. Örgüt, üçlü yap›da ilk uluslararas› ku-rulufl olma özelli¤ini güçlendirerek sürdürdü.1946’da, Birleflmifl Milletler’in ilk “uzman kurulu-flu” olarak kabul edildi. Filadelfiya Bildirgesi, be-nimsedi¤i insan haklar› yaklafl›m›yla, bir yandan1919’daki kurulufl ilkelerini yineledi, öte yandanda etkinlik alan›n› ve kifliler yönünden kapsam›-n› geniflletti. UÇÖ tarihinde “sosyal devlet” döne-mini bafllatt›.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. UÇÖ Anayasas›’n› afla¤›dakilerden hangisi haz›rlad›?a. Uluslararas› Çal›flma Konferans›,b. Bar›fl Konferans›,c. Yönetim Konseyi,d. Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu,e. Milletler Cemiyeti.

2. Afla¤›daki ilkelerden hangisi, UÇMK’nin haz›rlad›¤›metinde yer almaz?

a. Asgari ifle girme yafl›n›n 14 olmas›,b. Toplu pazarl›k hakk›,c. Eme¤in bir mal say›lmamas›,d. Eflit ifle eflit ücret ilkesie. Çal›flma süresinin günde 8 ve haftada 48 saat ol-

mas›.

3. “Sosyal adalet” ilkesi, UÇÖ’nün ilk kez hangi belge-sinde ve hangi tarihte yer ald›?

a. Anayasas›’n›n Eki’nde, 1919 y›l›ndab. Filadelfiya Bildirgesi’nde, 1944 y›l›ndac. Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünde, 1919 y›-

l›ndad. Filadelfiya Bildirgesi’nde, 1946 y›l›ndae. Anayasas›’n›n 1. maddesinde, 1919 y›l›nda.

4. Afla¤›dakilerden hangisi UÇK’nin kabul etti¤i ilk söz-leflmeler aras›nda vard›?

a. Asgari ücret belirlenmesi sözleflmesib. Beyaz fosfor kullan›lmas›n› yasaklayan sözlefl-

mec. Tar›mda örgütlenme hakk› sözleflmesid. Zorla çal›flma sözleflmesie. ‹flsizlik sözleflmesi

5. Albert Thomas, afla¤›daki görevlerden hangisindebulundu?

a. Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun ilk Genel Mü-dürü

b. Milletler Cemiyeti Genel Sekreteric. Uluslararas› Çal›flma Konferans› Baflkan›d. Yönetim Konseyi Baflkan›e. Fransa Baflbakan›

6. Türkiye’nin UÇÖ’ne üyelik tarihi ve üyelik yolu/flek-li afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Milletler Cemiyeti’ne üye olarak ve 1933 y›l›ndab. UÇK karar›yla ve 1932 y›l›ndac. UÇK karar›yla ve 1934 y›l›ndad. Milletler Cemiyeti’ne üye olarak ve 1919 y›l›ndae. Milletler Cemiyeti’ne üye olarak ve 1932 y›l›nda

7. Afla¤›dakilerden hangisi, 1919-1939 y›llar› aras› dö-nemde kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerin genel özel-liklerinden ikisidir?

a. Tüm çal›flanlar› kapsar ve toplu ifl iliflkilerini dedüzenler

b. Sanayi kesimi çal›flanlar›n› kapsar ve bireysel ifliliflkilerini düzenler

c. Tüm insanlar› kapsar ve bireysel ifl iliflkilerinidüzenler

d. Sanayi kesimi çal›flanlar›n› kapsar ve hem birey-sel hem de toplu ifl iliflkilerini düzenler

e. Tüm çal›flanlar› kapsar ve hem bireysel hem detoplu ifl iliflkilerini de düzenler

8. UÇÖ, 2. Dünya Savafl› s›ras›nda çal›flmalar›n› neredesürdürdü?

a. ABD’deb. Meksika’dac. Kanada’dad. ‹sviçre’dee. Brezilya’da

9. Afla¤›dakilerden hangisi, Filadelfiya Bildirgesi’ninBirinci Bölümünde yer alan ilkelerden biridir?

a. Eflit ifle eflit ücret ilkesib. Toplu pazarl›k hakk›c. Anal›¤›n ve çocu¤un korunmas›d. Düflünce (söz) ve dernek (örgütlenme) özgürlü-

¤üe. Sosyal güvenlik

10. Afla¤›daki ilkelerden hangisi, Filadelfiya Bildirgesi’ninÜçüncü Bölümünde yer alan ilkelerden biri de¤ildir?

a. Yoksunluk, tüm insanlar›n refah› için tehlikeoluflturur

b. Tam çal›flmac. Herkese asgari geçim ücreti sa¤lanmas› d. Çocu¤un ve anal›¤›n korunmas›e. Uygun bir konut sa¤lanmas›



20 fiubat, “Dünya Sosyal Adalet Günü” ‹di...

“Uluslararas› Günler, Haftalar, Ony›llar”, Birleflmifl Mil-letler Genel Kurulu’nun insan haklar› alan›nda kamu-oyunda duyarl›laflt›rman›n art›r›lmas›na, politika ve uy-gulamalar›n de¤erlendirilmesine, hak istemlerinin dilegetirilmesine olanak vermek için baflvurdu¤u yayg›nyöntemlerden biridir. BM, 1975’teki Uluslararas› Kad›n Y›l›’nda, 8 Mart›n Ulus-lararas› Kad›n Günü olarak kutlanmas›n› kararlaflt›rd›.Aral›k 1977’de de, 8 Mart› “Kad›n Haklar› ve Uluslarara-s› Bar›fl ‹çin BM Günü” olarak duyurdu. (...)100. y›l›na ulaflm›fl olsa da, kad›n-erkek eflitli¤inde ulus-lararas› hukuk alan›ndaki göreli ilerlemeler yaflama ge-çirilemedi. Sosyal haklar alan›nda da, ihlaller önceliklekad›nlar› etkiliyor. Krizin e¤reti, geçici ve kay›td›fl› ça-l›flmaya savurdu¤u, iflsizlefltirdi¤i çal›flanlar, önceliklekad›nlar. Avrupa Birli¤i’nde bile, kad›nlar erkeklerden%17,5 az kazan›yor. Bunun anlam›, kad›nlar›n yaklafl›kiki ay daha fazla çal›flmak zorunda kalmas›. AB bu ne-denle, 5 Mart› “Avrupa Ücret Eflitli¤i Günü” olarakkabul etti ve ilk kez kutlad›.“Uluslararas› günler”den en yenisi, BM’nin, 26 Kas›m2007’de kararlaflt›rd›¤› “Dünya Sosyal Adalet Günü”. ‹lkkez, 20 fiubat 2009’da kutland›. Amaç, yoksullu¤un kö-künü kaz›mak, tam çal›flmay› ve insanca çal›flmay› gelifl-tirmek, kad›nlar ve erkekler aras›nda eflitli¤i sa¤lamak,herkesin sosyal adalete eriflmesine olanak vermekti.BM, sosyal adalet için çok geç kalm›fl olsa da, “evrenselve kal›c› bir bar›fl›n ancak sosyal adalet temeline dayal›olarak kurulabilece¤i”, 1919’da ILO Anayasas›’n›n Bafl-lang›c›na ilk cümle olarak yaz›ld›. Geçerlili¤ini bugün dekoruyan ana düflünce aç›kt›: E¤er sosyal adalete dayal›“sosyal” bar›fl, dünyada ve ülkelerde gerçekleflmezse,“siyasal” bar›fl da kurulamaz, kurulsa da sürdürülemez. Dünya Sosyal Adalet Günü’nün 2011’deki ana konusu,“herkes için sosyal koruma.” Nedeni, Dünya nüfusunun,büyük ço¤unlu¤unu kad›nlar›n oluflturdu¤u %80’inin uy-gun bir sosyal korumadan yararlanamamas›. 80 milyonu gençler olan iflsiz say›s›n›n 200 milyonu ge-çip tarihsel doru¤una ulaflt›¤›; çal›flt›r›lan çocuk say›s›-n›n 215 milyonu aflt›¤›; 12,3 milyon kiflinin zorla çal›flt›-r›ld›¤›; ülkelerin ço¤unda, kad›nlar›n erkeklerden %10ile %30 aras›nda daha düflük ücret ald›¤›; say›s› giderekartan 630 milyon “yoksul çal›flan”›n, aileleriyle birliktegünde 1,25 ya da daha az dolar ile yaflam›n› sürdürdü-¤ü bir Dünyada, sosyal adaleti kim a¤z›na alabilir?

Türkiye’de de, TÜ‹K’in 28 fiubat 2011’de aç›klad›¤›“2009 Gelir ve Yaflam Koflullar› Araflt›rmas›”na göre, enyüksek gelirliler grubunun toplam gelirden ald›¤› pay2005’te %44,4’ten 2009’da %47,6’ya yükselirken, en dü-flük gelirliler grubunun 2005’te ald›¤› pay %6,1’den2009’da %5,6’ya geriledi. AKP iktidar›n›n ikinci döne-minde, zenginlerin daha da zenginleflti¤i, yoksullar›nise daha da yoksullaflt›¤› ortadayken, gelir da¤›l›m› da-ha da bozulmufl ve sosyal adaletsizlik artm›flken, ben-zer söylemlere kim inan›r? Dünyada ve ülkemizde kutlanmaya de¤er “sosyal ada-let”e dayal› bir sosyal bar›fl düzeni olmad›¤›na göre, 20fiubat, örgütlü ve örgütsüz tüm kesimlerce “sosyal ada-letsizlik ve eflitsizlikleri” ülkeyi yönetenlere hayk›rmakiçin bir f›rsat olamaz m›yd›?

Kaynak: Mesut Gülmez, Cumhuriyet, 10 Mart 2011, s. 7.

Okuma Parças›


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurulufl Öncesi Dönem”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurulufl Öncesi Dönem”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurulufl Öncesi Dönem”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ki Savafl Aras›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ki Savafl Aras›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ki Savafl Aras›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ki Savafl Aras›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Y›llar›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Y›llar›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Y›llar›n› KapsayanDönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

UÇÖ’nün kuruluflu öncesinde ve kurulmas›ndan 2.Dünya Savafl›’na de¤in uzanan ilk dönemde, Uluslara-ras› Hukuk anlay›fl› özetle flöyle idi: Birey, Uluslararas›Hukukta hak öznesi say›lm›yordu. Uluslararas› Hukuk,devletler aras›ndaki iliflkileri düzenliyor, devlet ve bireyaras›ndaki iliflkilere kar›flm›yordu. Bu alan, devletlerinulusal egemenlik kapsam›na giriyordu. Ancak, 1919’danbafllayarak Uluslararas› Sosyal Politika ve Uluslararas›Çal›flma Hukuku alan›nda kabul edilen sözleflmeler ilebu anlay›fl de¤iflmeye bafllad›. Bu, insan haklar› alan›n-da “uluslararas›laflma”n›n bafllang›c› say›labilir.

S›ra Sizde 2

UÇÖ Anayasas›’n› oluflturan metni haz›rlayan Uluslara-ras› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’nda tart›fl›lan sorun-lardan özellikle ikisi dikkat çeker. Bu sorunlardan ilkiUÇÖ’nün yap›s›, ikincisi de sözleflmelerin iç hukuk dü-zenindeki etkisi ve de¤eri ile ilgilidir. Birinci sorun,UÇK’de hükümet ile iflçi ve iflveren kanatlar›n› temsiledecek delegelerin say›s›na iliflkindi. Sonuçta, her üçkanad›n eflit say›da delegeyle kat›l›m›n› öngören“1+1+1” formülü reddedildi ve 1919’dan beri geçerliolan “2+1+1” formülü kabul edildi. ‹kinci sorun,

UÇK’nin kabul edece¤i sözleflmelerin iç hukukta ba¤la-y›c›l›¤›na iliflkindi. Bu sorun da, ‹ngiliz tasar›s›nda öne-rildi¤i gibi, egemen Uluslararas› Hukuk anlay›fl› ile ulu-sal egemenli¤i ba¤daflt›ran bir çözüme ba¤land›. Dev-letlerin, ancak sözleflmeleri “onaylamakla” hukuksal yü-kümlülük üstlenmeleri öngörüldü ve sözleflmelerin“kendili¤inden ve do¤rudan etkisi” kabul edilmedi.

S›ra Sizde 3

UÇÖ Anayasas›’n› oluflturacak metni haz›rlamakla gö-revlendirilen UÇMK üyelerinin ideolojik görüflleri, do-¤al olarak Örgüt’ün kurulufl ilkelerine yans›d›. “Sosyalreformcu” olarak nitelenen UÇMK üyeleri, bu görüflle-rini kabul ettirmek için 1917 Bolflevik Devrimi’ni birtehdit arac› olarak kulland›lar. Anayasa’n›n, özellikle ilküç paragraf› bu yaklafl›m› yans›t›r. “Sosyal adalet” ilke-si, bu yaklaflm›n somut belirtisidir.

S›ra Sizde 4

ÜÇÖ üyeli¤i konusunda, Milletler Cemiyeti’ne üye olandevletlerin, kendili¤inden UÇÖ’ye de üye olmalar› ilke-si benimsendi. Bu yoldan gerçekleflen üyelikte, UÇK’ninayr›ca karar almas› gerekli de¤ildir. Milletler Cemiye-ti’ne üye olmayan devletlerin UÇÖ üyeli¤i ise, UÇK’ninkarar›yla gerçekleflir. Türkiye, 1932’de Milletler Cemiye-ti’ne üye olunca Örgüt’ün de üyesi oldu.

S›ra Sizde 5

UÇÖ’nün kuruluflunu izleyen ilk on y›lda, kural üretmeyetkisinin hangi konu ve kiflilerle ilgili oldu¤una iliflkinitiraz ve tart›flmalar oldu. Milletler Cemiyeti’nin yarg› or-gan› olan Uluslararas› Adalet Divan›, UÇÖ Anayasa-s›’ndaki ilkeleri “genifl ve kapsay›c›” bir yaklafl›mla yo-rumlad›. Böylece, Örgüt’ün etkinlik alan›n› “sanayi ça-l›flmas›”, “sanayi iflçileri” ve “bedensel çal›flma” ile s›n›r-land›rma giriflimleri önlendi.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


Bartolomei de la Cruz, Hector G. -Alain Euzéby (1997).L’Organisation internationale du Travail (OIT),Que sais-je, PUF, Paris.

Berestein, Alexandre (1982). “Le développement et laportée des droits économiques et sociaux” (premièrepartie) Travail et société, vol. 7, No 3, juillet-septembre.

Bureau international du Travail (BIT), (1954). Le Codeinternational du Travail 1951, vol. II: Annexes,Genève.

BIT (1994). Des valeurs à défendre, deschangements à entreprendre, La justice socialedans une économie qui se mondialise: un projetpour l’OIT, Rapport du Directeur Général, CIT, 81esession 1994, Genève.

BIT (1999). Un travail décent, Rapport du DirecteurGénéral, 87e session 1999, Genève, 1999.

Bonvin, Jean-Michel (1998). L’Organisationinternationale du travail, Étude sur une agenceproductrice de normes, PUF, Paris.

Delpal, Bernard (2011). “Le refuge américain de l’OIT(1940-19469: De l’esprit de Genève à l’esprit dePhiladelphie, place du syndicalisme dans la stratégiede reconstruction”, Lespinet, Isabelle - Moret etVincent Viet (dir.), L’Organisation internationaledu travail, Presses universitaires de Rennes,Rennes, s. 107-120.

Erdut, Zeki (2002). Küreselleflme Ba¤lam›ndaUluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, DokuzEylül Yay›nlar›, ‹zmir.

Euzéby, Alain (2000). “L’OIT a quatre-vingts ans:quatrième âge ou nouvelle jeunesse?”, Droit social,No: 1, Janvier 2000, s. 61-65.

Gülmez, Mesut (1988). Sendikal Haklar›nUluslararas› Kurallar› ve Türkiye (UÇÖ / ILOSözleflme ve ‹lkeleri), TODA‹E Yay›n›, No: 223,Ankara.

Gülmez, Mesut (2004). Birleflmifl Milletler Sisteminde‹nsan Haklar›n›n Korunmas›, Türkiye BarolarBirli¤i Yay›n›, Ankara.

Gülmez, Mesut (2006). “‹nsan Haklar›nda, Uluslararas›l›ktanUlusalüstülü¤e Geçifl Süreci ve Türkiye’de Durum”,Sivil Toplum, Düflünce ve Araflt›rma Dergisi, 04 (13-14), Ocak-Haziran 2006, s. 83-96.

Gülmez, Mesut (2009). “‹nsan Haklar› Olarak SosyalHaklar ve Sosyal Haks›zl›klar”, Uluslararas› SosyalHaklar Sempozyumu, Bildiriler, InternationalSymposium On Social Rights, Proceedings, 22-23 Ekim / October, 2009, Akdeniz Üniversitesi,Antalya, Belediye-‹fl Sendikas› Yay›n›, Ankara, s. 3-17.

Gülmez, Mesut (2011). Uluslararas› Sosyal Politika,3. Bask› (Ek: Güncelleme Notlar›), Kas›m 2011),Hatipo¤lu Yay›n›, Ankara.

Güzel, Ali (1997). “ILO Normlar›n›n ‹ç Hukuka Etkisi veTürk ‹fl Hukukunun Geliflmesine Etkisi”, ILONormlar› ve Türk ‹fl Hukuku, Kamu-‹fl, Ankara.

Kaya, Pir Ali (1999). Uluslararas› Çal›flma Normlar›ve Türk ‹fl Hukuku Üzerine Etkileri, TÜH‹SYay›n›, Ankara.

Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent Viet (dir.) (2011).L’Organisation internationale du travail, Pressesuniversitaires de Rennes, Rennes.

Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent Viet (2011).“Introduction”, Lespinet, Isabelle - Moret et VincentViet (dir.), L’Organisation internationale du travail,Presses universitaires de Rennes, Rennes, s. 13-24.

L’Organisation internationale du travail (1950). Trenteans de combat pour la Justice Sociale 1919-1949,Préface David A. Morse, BIT, Genève.

Lusignan, Guy de (1959). L’Organisationinternationale du travail (1919-1959), Les éditonsouvrières, Paris.

Montceau, Marc (1959). L’Organisationinternationale du travail, PUF, Que sais-je, 1959.

Phelan, E.J. (1936). Albert Thomas et la création duB.I.T., Paris.

Phelan, E. J. (1949). “L’OIT au service de la paix”, Revueinternationale du Travail, vol. LIX, No: 6.

Rodgers, Gerry / Eddy Lee / Lee Swepston / JasmienVan Deale (2009). L’OIT et la quête de justicesociale, 1919-2009, BIT, Genève.

Schapper, B.W. (1936). Albert Thomas, Trente ans deréformisme social, International Instituut VoorSociale Geschiedenis, Van Gorcum Comp. N. V.-Assen, Netherlands.

Servais, Jean-Michel (1997). Droits en synergie sur letravail, Bruylant, Bruxelles.

Servais, Jean-Michel (2004). Normes internationalesdu travail, L.G.D.J., Paris.

Supiot, Alain (2010). L’Esprit de Philadelphie, lajustice sociale face au marché total, Seuil, Paris.

Talas, Cahit (1996). “Filadelfiya Bildirgesi”, TürkiyeSendikac›l›k Ansiklopedisi, Cilt 1, Tarih Vakf›,Ankara.

Talas, Cahit (1998). “UÇÖ (Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü)”, Türkiye Sendikac›l›k Ansiklopedisi,Cilt 3, Kültür Bakanl›¤› ve Tarih Vakf› Yay›n›,‹stanbul, s. 421-424.

Waline, Pierre (1977). L’OIT que j’ai connue: un demi-siècle, trois époques, IIES, Genève.

Valticos, Nicolas (1983). Droit international duTravail, Traité de droit du Travail, Tome 8, 2eédition, Dalloz, Paris.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurumsal yap›s›nda ve kural üretme etkin-li¤inde uygulanan üçlülük ilkesinin genel olarak anlam›n›, anayasal temel-lerini ve bu ilkenin yaflama geçirilmesi için yap›lan düzenlemeleri aç›klaya-bilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün anayasal organlar› ile di¤er organlar› vebunlar›n görevlerini aç›klayabilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün en temel ve geleneksel ifllevi olan kural üret-me sürecini oluflturan aflamalar› ve sürecin özelli¤ini aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Üçlülük • Anayasal organlar• Teknik toplant›• Bölgesel toplant›• Çift tart›flma

• Tek tart›flma• Sözleflme• Tavsiye• Protokol

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

N


• G‹R‹fi• ÜÇLÜLÜK ‹LKES‹• ÖRGÜT’ÜN ANAYASAL

ORGANLARI • ÖRGÜT’ÜN ÖTEK‹ ORGANLARI • KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹ VE

AfiAMALARI


Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün Yap›s›,Organlar›, EtkinlikAlanlar› ve KuralÜretme Süreci

G‹R‹fiÜçlü yap›, Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün 1919 y›l›nda kurulurken anayasal or-ganlar›n›n oluflturulmas›nda temel al›nan ilkedir. UÇÖ’nün “omurgas›” olarak nite-lenen (Bartolomei de la Cruz et Euzéby, 1997: 28) bu ilke, Örgüt’ü evrensel ve böl-gesel düzeylerdeki tüm uluslararas› kurulufllardan ay›r›r. Üçlülük, anayasal organ-lardan ikisinin yan› s›ra, Örgüt’ün baflka organlar›n›n oluflumunda da uygulan›r.Ulusal düzeyde de uygulanan üçlü dan›flmalar konusunda, 1976’da kabul edilen144 say›l› sözleflmeden önce “Karar” ve “Tavsiye” nitelikli belgelerle düzenlemeleryap›ld›.

Uluslararas› sosyal politika alan›nda kurallar (normlar, standartlar) üretme,UÇÖ’nün en temel ve geleneksel etkinliklerindendir. Ancak Örgüt, yaln›zca kural-lar üretmekle kalmaz, kurallar›n üye devletlerce uygulanmas›n› da denetler ve izler.

UÇÖ’nün etkinlik alan›, kuruluflundan bafllayarak geniflle(til)di. Bir yandan,uluslararas› sosyal politika önlem ve düzenlemelerine konu olan sorunlar yelpaze-si geniflledi. Öte yandan da, korunan kifliler / gruplar, daha genifl kesimleri kapsa-d›. Sanayi kesimiyle bafllayan kural üretme etkinli¤i, tar›m ve hizmetler kesimininsorunlar›n› ve bu kesimlerin çal›flanlar›n›n haklar›n› kapsamakla kalmad›. Ayn› za-manda, dar anlamda çal›flma yaflam ve iliflkilerinin s›n›rlar›n› da aflt›.

UÇÖ, üçlü yap›s›n›n do¤al gere¤i olarak, kendine özgü bir kural üretme (yasa-ma) süreci öngördü. Bu, bir yandan siyasal ve sosyal aktörler aras›nda asgari uz-laflma aray›fl›n›n gere¤i olan bir süreçtir. Öte yandan da, Örgüt’ün, ekonomik vesosyal yönlerden geliflmifllik düzeyleri çok farkl› devletlerin üye oldu¤u bir kuru-lufl olmas›n›n do¤al sonucudur.

UÇÖ’nün kurallar düzeni ile denetim etkinli¤ini, 5. Ünitede görece¤iz.

ÜÇLÜLÜK ‹LKES‹Her ikisi de “anayasal” olan üçlü yap› ilkesi ile “sendika özgürlü¤ü” ilkesi aras›n-da yaflamsal bir ba¤ bulunmaktad›r. Üçlülük ilkesinin özünde, sendikal hak ve öz-gürlükler vard›r. Sendika özgürlü¤ü, üçlü yap›n›n onsuz olmaz bir kofluludur. Sen-dika özgürlü¤ünün tan›nmamas›, üçlülük kavram›n›n anlam›n› yitirmesine yol açar(BIT, 2006: 1). Sendika özgürlü¤ünün 1919’da kurucu belgede yer almas›n›n birnedeni de budur.

Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün Yap›s›,

Organlar›, Etkinlik Alanlar›ve Kural Üretme Süreci

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Üçlü yap› ilkesi: UÇÖ’nünkurumsal yap›s›nda(anayasal organlar›ndanikisinde) uygulanan üçlüyap› ilkesinin dünyada birbaflka benzeri yoktur.

Üçlülük ilkesi, “ulusal” temelli bir ilkedir. Çünkü her üye devletin üç kanattanseçti¤i temsilcilerin UÇK’ye kat›l›m›n› öngörür. Bu ilkenin sosyal kanatlar aç›s›n-dan özelli¤i ise, özgür ve ba¤›ms›z sendika özgürlü¤ü ilkesine dayanmas›d›r.

UÇÖ, kuruluflundan beri, resmi ve sosyal kanatlar›n temsilcilerinin kural üret-me ve kurallar›n›n uygulanmas›n› denetleme süreçlerine kat›ld›¤› bir Örgüt’tür. ‹fl-çi ve iflverenler (sosyal ortaklar), Örgüt’ün kural üretme etkinli¤inin (faaliyetinin)tüm aflamalar›na kat›l›r. Kat›l›m, UÇK gündeminin belirlenmesinden kurallar›n uy-gulanmas›n›n denetimine de¤in sa¤lanm›flt›r (BIT, 2000: 4).

Ünitede oldu¤u gibi, izleyen sayfalarda, zaman zaman, iflçi (çal›flan) ve iflveren kanatlar›-n›n temsilcileri için “sosyal ortaklar” deyimi de kullan›lacakt›r.

Üçlülük, ne Birleflmifl Milletler ailesi içinde, ne de baflka bölgesel kurulufllardave denetim sistemlerinde -örne¤in Avrupa Sosyal fiart› denetim mekanizmas›n-da- benzeri olan bir ilkedir. Avrupa Birli¤i’nin kurumsal yap›s› içinde de örne¤iyoktur. Örgüt’ün bu kurulufl ilkesi ve özelli¤i, Filadelfiya Bildirgesi ile onaylan›ppekifltirildi.

Avrupa Sosyal fiart› konusunda daha genifl bilgi için bkz.: Mesut Gülmez, “Avrupa Sosyalfiart›’na Genel Bir Bak›fl ve Türkiye”, ‹nsan Haklar› Y›ll›¤›, Cilt 12, 1990, s. 91-124; MesutGülmez, “Gelifltirilen ‹çeri¤i ve Etkinlefltirilen Denetim Sistemi ‹le Yeni Avrupa Sosyal fiar-t›”, Prof. Dr. Metin Kutal’a Arma¤an, Türk A¤›r Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu ‹flverenle-ri Sendikas›, Ankara, 1998, s. 327-358; Mesut Gülmez, “Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyalfiart›na Uyum Sa¤layabilecek miyiz?”, Çal›flma ve Toplum, 2007 / 1, Say› 12, s. 27-52; Me-sut Gülmez, “Türkiye’de Sosyal Haklar: Sosyal fiart Aç›s›ndan Anayasa’da Sosyal Devlet veSosyal Haklarda Uyum Sorunu”, Anayasal Sosyal Haklar (Avrupa Sosyal fiart›, Karfl›laflt›r-mal› Hukuk ve Türkiye), (Editör / Yay›ma Haz›rlayan: ‹brahim Ö. Kabo¤lu), Legal Yay›n›,‹stanbul, 2012, s.117-156.

Üçlü yap› ve üçlü dan›flma ilkesi, ulusal düzeyde de geçerlidir. UÇÖ’nün ana-yasal organlar›n›n üçlü yap›s›n›n amac›na uygun olarak ifllemesi, bu ilkenin ulusaldüzeyde tam olarak uygulanmas›na ba¤l›d›r. Uluslararas› çal›flma/sosyal politikaönlemleri konusunda iflçi ve iflveren temsilcilerine etkili biçimde dan›fl›lmas›n› ön-gören yöntemlerle ulusal planda da uygulan›r. Ulusal düzeyde uygulanmas›, ulus-lararas› düzeyde uygulanmas›n›n önkofluludur. Ulusal düzeyde üçlü dan›flma yada iflbirli¤i; merkezi / ulusal, bölgesel ya da yerel, iflkolu ya da iflyeri düzeylerindeuygulanabilir. Kural üretme ve denetim etkinliklerinin yan› s›ra, özellikle 1980’liy›llardan bafllayarak karfl›lafl›lan yap›sal uyum, istihdam› gelifltirme, sosyal koruma,ço¤ulcu demokrasiye ve pazar ekonomisine geçifl gibi yeni sorunlar, üçlü dan›fl-malar›n en s›k gerçeklefltirildi¤i sorun alanlar›d›r.

Üçlü yap› ilkesi, sizce hangi anayasal ilkeyle do¤rudan iliflkilidir ve neden?

Genel Olarak Üçlülük ‹lkesiÜçlülük, çal›flma dünyas›n›n sorunlar›n›n düzenlenmesiyle do¤rudan ilgisi bulu-nan üretim güçlerinin temsilcileri ile hükümet temsilcilerini bir araya getirmeyiamaçlayan bir ilkedir. ‹flçi ve iflveren temsilcilerinin, kendilerini ilgilendiren ve et-kileyen kararlara hükümet temsilcileriyle eflitlik temelinde kat›l›m›n› sa¤lar. ‹lkeninözünde, onlara güven verilmesi ve sorumluluk üstlenmelerinin sa¤lanmas›n›n ya-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Avrupa Sosyal fiart›: Sosyalpolitikan›n “Avrupa bölgesi”düzeyindeki en önemlibelgesidir. 1996 y›l›nda gözdengeçirildi ve yeni sosyal haklareklenerek gelifltirildi. Türkiye,toplam 31 sosyal hakk›güvenceye alan GözdenGeçirilmifl Avrupa Sosyalfiart›’n› (GG ASfi) 2007 y›l›ndaonaylad›. Avrupa Sosyal fiart›(ASfi), Avrupa Konseyi’nce1961’de kabul edildi ve 1965’teyürürlü¤e girdi. Sosyalpolitikan›n “Avrupa bölgesi”düzeyindeki en önemlibelgesidir. 1996 y›l›nda gözdengeçirildi ve yeni sosyal haklareklenerek gelifltirildi. Türkiye,toplam 31 sosyal hakk›güvenceye alan GözdenGeçirilmifl Avrupa Sosyalfiart›’n› (GG ASfi) 2007 y›l›ndaonaylad›. Sosyal Haklar AvrupaKomitesi (SHAK), ASfi ve GGASfi’yi onaylayan devletlerinyükümlülüklerini yerine getiripgetirmedi¤ini denetleyenorgand›r. Komitesi üyeleriaras›nda iflçi (çal›flan) veiflveren kanatlar›n›n temsilcileriyoktur. Komite, yaln›zca seçilenuzmanlardan oluflur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

n› s›ra, ç›karlar› karfl›t olan bu taraflar›n “sosyal bar›fl” ere¤iyle hükümetin çal›flma-s›na ortak edilmesi amac› da vard›r.

Üçlülük ilkesinin, eflitlik ilkesinin hükümet kanad›na üstünlük tan›yan bir içe-rikle tan›mlanmas›nda, sözleflmeleri onaylama ve uygulama yükümlülü¤ünün as›lolarak hükümetlere düfltü¤ü olgusu göz önüne al›nd›. Hükümet kanad›n›n, iflçi veiflveren kanatlar› aras›nda hakem rolü üstlendi¤i ileri sürüldü. Bu yaklafl›m›n sonu-cu, iki anayasal organ›n yap›s›nda “2+1+1” formülünün benimsenmesi oldu.

Üçlülük ilkesinin yayg›n biçimde uygulanmas›yla, devletlerin “diplomatik / si-yasal” temsilcilerinin yan› s›ra “sosyal” temsilcilerinin de yer ald›¤› bir kurumsal ya-p› ortaya ç›kt›. Anayasal organlarla s›n›rl› kalmayan bu yap›, Örgüt’e güçlülük vedinamiklik, kural ve kararlar›na da giderek artan bir sayg›nl›k kazand›rd›. Özellik-le iflçi temsilcilerinin kat›l›m›, bir dinamiklik ve ilerilik ö¤esi oluflturdu (Valticos,1983: 194-196; BIT, 1982: 1-5). 1919’da öngörülen bu yap›, demokrasinin sosyal vekat›l›mc› boyutuyla gelifltirilmesine de önemli katk› sa¤lad›.

Üçlülü¤ün Anayasal TemelleriÜçlü yap› ilkesinin, UÇÖ’nün kuruluflundan beri “anayasal” nitelik tafl›d›¤›n› bili-yoruz. Anayasa’n›n çeflitli maddelerinde ve Filadelfiya Bildirgesi’nde, üçlülük ilke-siyle ilgili afla¤›daki kurallara yer verilmifltir:

• Anayasal organlardan ikisinde üçlü yap› öngörüldü (m. 3/1, m. 7/1),• Filadelfiya Bildirgesi, her ülkede, iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerinin eko-

nomik ve sosyal politikalar›n haz›rlanmas›nda ve uygulanmas›nda iflbirli¤iyapmas›n› öngördü (III/e),

• Anayasa, her üyenin (hükümetin), sözleflmeleri yetkili makamlara sunduk-lar›na iliflkin bilgiler ile onaylanan ve onaylanmayan sözleflmelere iliflkin ra-porlar› en çok temsil gücü olan çal›flan ve iflveren örgütlerine göndermesiniöngördü (m. 23/2),

• Anayasa, çal›flan ve iflveren örgütlerine, onaylad›klar› sözleflmeleri uygula-mad›klar› gerekçesiyle taraf devletlere yönelik yak›nmalarda (flikâyetlerde)bulunma yetkisi tan›d› (m. 24).

734. Ünite - Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Yap›s › , Organlar › , Etk in l ik A lanlar › ve Kural Üretme Süreci

Resim 4.1

Üçlü yap› ilkesinitemsil eden üçsimgesel anahtar

Kaynak:http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_id=14898&p_lang=fr

UÇÖ’nün anayasal kurulufl ilkesi üçlülü¤ün simgesi olan üç anahtar, 6 Haziran 1926tarihinde UÇB’nin -özel olarak yap›lan- yeni binas›n›n aç›l›fl›nda kullan›ld›.

Hükümet raporlar› ile iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerinin yak›nmalar›na dayal› denetimsistemleri, 5. Ünitede daha genifl biçimde incelendi.

Sosyal ortaklar, hükümet raporlar›na iliflkin yorumlar›n› Genel Müdür’e iletebi-lirler. Uzmanlar Komisyonu da, bu konuda sosyal ortaklar› özendirmektedir. Ra-porlar›nda, üçlü yap› ilkesi uyar›nca sözleflme ve tavsiyelerin uygulanmas›nda ça-l›flan ve iflveren örgütlerine düflen rolün tafl›d›¤› önemi vurgulamakta; birçok söz-leflmenin onlara dan›fl›lmas›n› ya da onlarla iflbirli¤i yap›lmas›n› zorunlu tuttu¤unuan›msatmaktad›r (BIT, 2012).

Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Düzenlemeler UÇK’nin 1919’da kabul etti¤i ilk sözleflmelerde, de¤iflik üçlü dan›flma yöntemleri-ne yer veren kurallar öngörüldü. Ne var ki üçlülük ilkesinin uygulanmas› konusun-daki ilk özel düzenlemenin yap›lmas›, ancak 1960 y›l›nda gerçeklefltirilebildi. Buda, “sözleflme” niteli¤inde bir belge de¤ildi.

Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Tavsiye ve KararlarÜçlü dan›flma konusunda ilk düzenleme, UÇK’nin 1960 y›l›nda kabul etti¤i 113 sa-y›l› S›nai ve Ulusal Düzeylerde Dan›flma Tavsiyesi ile yap›ld›. Üçlü dan›flma yönte-mini ulusal düzeyde oluflturan bu tavsiye, s›nai ve ulusal düzeylerde kamu yetkili-leri ile çal›flan ve iflveren örgütleri aras›nda etkili bir dan›flma ve iflbirli¤i öngördü.Bu amaçla, ulusal koflullara uygun önlemler al›nmas› gerekti¤ine yer verdi. An›lanörgütlerin, kendi ç›karlar›n› ilgilendiren yasalar›n haz›rlanmas› ve uygulanmas›nda;istihdam, e¤itim, yeniden uyum, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, verimlilik ve sosyal gü-venlik gibi konularda; ekonomik ve sosyal kalk›nma planlar›n›n haz›rlanmas› veuygulanmas›nda görüfl, ö¤üt ve katk›lar›n›n al›nmas›n› öngördü.

Üçlü dan›flmaya iliflkin ikinci düzenleme, UÇK’nin 1971 y›l›nda kabul etti¤i ka-rarla yap›ld›. Tüm UÇÖ Etkinliklerinde Üçlülü¤ü Güçlendirme Karar›, üçlülü¤üntemel ilkelerini yeniden do¤rulad›. Örgüt’ün üçlü yap›s›n›, tüm etkinliklerinde tamolarak etkili k›lmaya yönelik çeflitli önlemlere yer verdi. Üçlülü¤ün, UÇÖ’nün ba-flar›s›n›n en sa¤lam temeli oldu¤unun aç›¤a ç›kt›¤›n› vurgulad›. Oluflturulan ulusla-raras› kurallar›n ve denetim sisteminin iflleyiflinin, bunu kan›tlad›¤› ve üye devlet-lerde üçlü yap›da birçok organ›n kuruldu¤u belirtildi.

UÇK, 1977 y›l›nda da, Örgüt’ün di¤er iki etkinlik alan› olan “teknik iflbirli¤i”programlar›” ile kural üretme etkinliklerinin denetiminde üçlülü¤ü güçlendirmekiçin ikinci bir Karar kabul etti. Kararda, bir y›l önce 144 say›l› sözleflmenin ka-bul edilmesiyle uluslararas› kurallar›n uygulanmas›nda üçlülü¤ün etkisinin artt›-¤› belirtildi. Üçlü dan›flmalar oluflturulmas›n›n, ulusal düzeyde ve uygun oldu¤ubaflka yönetsel düzeylerde üçlülü¤ünün gelifltirilmesi için önemli bir araç oldu-¤u vurguland›.

2002 y›l›nda, Üçlülük ve Sosyal Diyalogla ‹lgili Karar ile yeni bir düzenle-me yap›ld›. Kararda, Örgüt’ün kurulufluyla yafl›t olan bu geleneksel ilke ve de¤er-lerin, küreselleflme ça¤›nda yeniden ve istisnai bir önem kazand›¤› vurguland›. Üç-lülük ve sosyal diyalo¤un, Örgüt’ün stratejik hedeflerinin ayr›lmaz bir parças› ol-du¤u belirtildi. Her iki ilkenin, sosyal kayg› ve sorunlar› ele alma, bir uzlaflma sa¤-lama, uluslararas› çal›flma kurallar› haz›rlama ve eme¤i ilgilendiren genifl bir sorun-lar yelpazesini inceleme yönlerinden çok de¤erli ve demokratik araçlar oldu¤ugerçe¤inin anlafl›ld›¤› vurguland›. Sosyal ortaklar›n bu araçlar yoluyla do¤rudan,meflru ve yeri doldurulamaz bir rol oynad›¤›n›n alt› çizildi.

74 Uluslararas› Sosyal Pol i t ikaS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2002 karar›, sosyal ortaklar›n üstlendikleri rolün flu konularda temel oldu¤unuyineledi: Sürekli ekonomik ve sosyal kalk›nma, demokratikleflme, kat›l›mc› gelifl-me ve yoksullu¤un kökünün kaz›nmas›, tam istihdam›n ve uygun (insanca) çal›fl-man›n gelifltirilmesi aç›s›ndan uluslararas› iflbirli¤inin rolünü inceleme ve güçlen-dirme. Ayr›ca, sivil toplum kurulufl ve örgütlerinin, özellikle çocuklar›n çal›flmas›ile göçmen ve engelli çal›flanlar konusundaki de¤erli katk›lar›n› da an›msatt›. Hü-kümetlerden, sosyal diyalo¤a elveriflli koflullar› (temel haklar ile sendika özgürlü-¤ü ve toplu pazarl›¤a sayg›y›) güvenceye almalar›n› istedi.

Üçlü Dan›flmalar SözleflmesiÜçlü dan›flma konusunda hukuksal yükümlülük do¤urmaya yönelik ilk düzenle-me, ancak 1976 y›l›nda yap›ld›: 144 say›l› Uluslararas› Çal›flma Kurallar›na ‹liflkinÜçlü Dan›flmalar Sözleflmesi. Ayn› y›l, sözleflmeyi tamamlayan 152 say›l› UÇÖ’nünEtkinliklerine ‹liflkin Üçlü Dan›flmalar Tavsiyesi de kabul edildi. Sözleflme, onayla-yan devletler için, uluslararas› çal›flma kurallar› konusunda ulusal düzeyde al›na-cak önlemlerin her biri için üçlü dan›flmalar yürütme ve gerçeklefltirme yükümlü-lü¤ü getirdi. Türkiye, 144 say›l› sözleflmeyi 25 fiubat 1993 tarihinde onaylad›. Söz-leflmeyi onaylayan devlet say›s› 132’dir.

Sözleflmeye göre, “temsil yetene¤i olan örgütler” terimi, sendika özgürlü¤ühakk›ndan yararlanan, en çok temsil gücü / yetene¤i bulunan iflçi (çal›flan) ve ifl-veren örgütleri anlam›na gelir. Temsil yetene¤i / gücü olan örgütler terimi, yaln›z-ca en önemli iflçi (çal›flan) ya da en önemli iflveren örgütü anlam›na gelmez. Fark-l› görüflleri temsil eden birden çok iflçi ve iflveren örgütü bulunmas› durumunda,bu örgütlere de dan›fl›lmas› gerekir. Hükümet, son karar› alma yetkisi bulunmaklabirlikte, bu örgütlerin de görüfl ve olurunu almaya çaba göstermelidir. Hatta, bafl-l›ca sendikal örgütlerce yeterli biçimde temsil edilmeyen kimi çal›flan kesimleritemsil eden örgütler ile hükümetd›fl› kurulufllar›n temsilcilerine de dan›fl›lmas› ola-nakl›d›r (BIT, 2000: 20-23).

UÇÖ’nün kurulmas›n› izleyen ilk y›llarda, iflçilerin ve iflverenlerin UÇK’de temsili konu-sunda ç›kan sorunlar için bkz.: Gülmez, 2011: 96-102.

144 say›l› sözleflmenin söz etti¤i “temsil yetene¤i olan örgütler”, öncelikle 87 ve98 say›l› sözleflmelerde öngörülen güvencelerden yararlanan ve yararlanmas›gereken sendikalar› anlat›r. Üçlü dan›flmalar, ancak özgür ve ba¤›ms›z sendikac›-l›k ile gönüllü ve özerk toplu pazarl›k düzeninin eksiksiz biçimde hukuksal güven-ceye al›nd›¤› ve gerçekten uyguland›¤› bir çal›flma iliflkileri sisteminde söz konusuolabilir.

Sözleflme, onaylayan devlet için, UÇÖ’nün etkinlikleriyle ilgili sorunlar konu-sunda iflçi, iflveren ve hükümet temsilcileri aras›nda etkili dan›flmalar› güvenceyealan süreçleri (yöntemleri) uygulama yükümlülü¤ü getirmifltir. Üçlü dan›flma; yal›nbilgilendirme, birlikte karar alma ya da toplu pazarl›ktan farkl›d›r, bir anlaflmayavar›lmas›n› gerektirmez. Üçlü dan›flmalar›n “etkili” olmas› öngörüldü¤ü için, zo-runlu olarak kesin karar (yasal ya da yönetsel düzenlemeler) öncesinde gerçeklefl-tirilmelidir. Karar önerisi, son karar›n al›nmas›ndan önce görüfl ve önerilerini dilegetirmelerine olanak verecek biçimde temsil gücü olan örgütlere sunulmal›d›r(BIT, 2000: 18-19).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Temsil Yetene¤i OlanÖrgütler: Anayasal birkavramd›r. UÇK’nin yap›s›nailiflkin maddede, gerekiflverenler ve gerek iflçileriçin “en çok temsil yetene¤ibulunan (mostrepresentative / les plusreprésentatives) meslekselörgütler” biçimindetan›mlanm›flt›r (m. 3/5).Üçlü yap› ve üçlü dan›flmailkesiyle do¤rudan ilgilidir.

87 ve 98 say›l› sözleflmeler:1948 ve 1949 y›llar›ndakabul edilen bu iki sözleflme,sendikal haklar› en ayr›nt›l›biçimde düzenleyenuluslararas› sözleflmelerdir.Birbirini tamamlar,birbirinin ikizidir. ‹ki ayr›sözleflme olmas›, sendikalhaklar›n bölünmezli¤iilkesine zarar vermez (bkz.:5. Ünite).

Yönetsel makamlar, sözleflmede öngörülen yöntemleri ifllerli¤e geçirmekle so-rumludur. Bu amaçla:

• ‹flçi (çal›flan) ve iflveren temsilcileri, kendi temsil yetene¤i olan örgütlerinceseçilmelidir. Bu seçim “özgürce” yap›lmal›d›r.

• ‹flçi (çal›flan) ve iflverenler, görüflmelerin yap›laca¤› bütün kurulufllarda eflit-lik temeline dayal› olarak temsil edilmelidir. Bu eflitlik, kat› bir say›sal eflitlikde¤ildir. ‹flçi ve iflverenlerin görüfllerinin eflit a¤›rl›kl› olmas›n› sa¤layacakeflit temsil olana¤› güvenceye al›nmal›d›r.

Sözleflme, üçlü dan›flmalar›n gerçeklefltirilece¤i konular› flöyle belirledi:• UÇK gündeminde yaz›l› noktalara iliflkin sorulara hükümetin yan›t› ve Kon-

ferans’›n tart›flaca¤› sözleflme ve tavsiye tasar›lar›na iliflkin hükümet yorumu,• UÇÖ Anayasas› gere¤ince sözleflmelerin yetkili makama sunulmas›yla ilgili

olarak, bu makama yap›lacak öneriler,• Onaylanmayan sözleflmelerin ve uygulamaya aktar›lmayan tavsiyelerin, ge-

rekti¤inde onaylanmas› ve uygulamaya aktar›lmas› için al›nabilecek önlem-leri tasarlamak amac›yla, uygun aral›klarla yeniden incelenmesi,

• UÇÖ Anayasas› gere¤ince UÇB’ye gönderilecek y›ll›k raporlar›n do¤urabile-ce¤i sorunlar,

• Onaylanm›fl sözleflmelerin feshine iliflkin öneriler.Bu sorunlar›n incelenmesi için, y›lda en az bir kez olmak üzere, ortaklafla be-

lirlenmifl uygun aral›klarla, üçlü dan›flmalar yap›l›r.Temsil yetene¤i olan sendikal örgütlerle görüflmelerden (dan›flmadan) sonra,

yetkili makam bu süreçlerin iflleyifli konusunda y›ll›k bir rapor haz›rlar.Üçlü dan›flma, ulusal planda da geçerlidir. Çünkü, örne¤in UÇÖ Anayasas›’na

göre:• Üye devlet, Genel Müdür’e iletti¤i bilgi ve raporlar›n bir örne¤ini en çok

temsil yetene¤i olan iflçi ve iflveren örgütlerine gönderir.• Üye devletler, hükümet kanad› d›fl›ndaki UÇK delegelerini ve teknik dan›fl-

manlar›, en çok temsil yetene¤i bulunan çal›flan ve iflveren örgütlerine dan›-flarak belirler.

Anayasa’n›n yan› s›ra çok say›da sözleflme ve tavsiye de, sözleflmelerin uygu-lanmas›nda iflçi ve iflverenler ya da örgütleri ile dan›flma ya da iflbirli¤i öngörmüfl-tür. Bu amaçla öngörülen önlemler flunlard›r:

• Yasalar›n kabul edilmesinden önce ya da kimi kurallar›n yahut istisnalar›nuygulanmas› konular›nda çal›flan ve iflveren örgütlerine dan›flma sorumlulu-¤u verilmesi (sözleflmelerdeki en yayg›n yöntem),

• Çal›flan ve iflveren temsilcilerinin kat›l›m› ile özel organlar ya da mekaniz-malar kurulmas› (ikili ya da üçlü komisyonlar, dan›flsal komisyonlar gibi),

• Çal›flan ve iflveren örgütleri ile sözleflmeyi gerçeklefltiren yasalar›n ya da be-lirlenen ulusal politikalar›n uygulanmas›nda iflbirli¤i yap›lmas›.

Üçlü dan›flma ilkesine uyma yükümlülü¤ü, son y›llarda kabul edilen sözleflme-lerin neredeyse tümünde yer almaktad›r.

UÇÖ’nün, üçlü dan›flmalar konusunda yapt›¤› düzenlemelerden en önemlisi sizce hangisidir?

ÖRGÜT’ÜN ANAYASAL ORGANLARI UÇÖ, Anayasas›’n›n Bafllang›ç Bölümünde ve Filadelfiya Bildirgesi’nde aç›klananprogram› gerçeklefltirmeye çal›flmakla yükümlü sürekli bir örgüt olarak kuruldu(m. 1). ‹kisi üçlü yap› ilkesi uyar›nca oluflturulan üç anayasal organ› vard›r:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

1. Üye devletlerin temsilcilerinden oluflan Uluslararas› Çal›flma Konferans›(UÇK),

2. UÇK’nin seçti¤i Yönetim Konseyi (YK) ve 3. Konsey’in yönetimi alt›nda çal›flan Uluslararas› Çal›flma Bürosu (UÇB). Bu organlardan UÇK ve YK, “2+1+1” formülüne göre oluflur. Üçüncüsü olan

UÇB ise, uluslararas› memur ve uzmanlar›n çal›flt›¤› organd›r. Dolay›s›yla UÇB, Ör-güt’ün tam anlam›yla uluslararas› nitelik tafl›yan organ›d›r. Evrensel ve bölgesel dü-zeylerde örgütlenmifl baz› uluslararas› sendikal konfederasyonlar, UÇÖ’nün tümkonferans ve toplant›lar›na, oy hakk› olmaks›z›n “dan›flsal örgüt” olarak kat›l›rlar.

Örgüt’ün yap›s› konusunda, özellikle geliflmekte olan ülkeler ile Do¤u Avru-pa’dan sosyalist ülkelerin UÇÖ’ye kat›lmas›n› izleyen 1960’l› y›llar›n bafllar›nda tar-t›flmalar bafllad›. Üçüncü Dünya ülkeleri ile (eski) Do¤u Avrupa ülkeleri, UÇÖ’nüniflleyiflinin ça¤›na/tarihe ayk›r› duruma düfltü¤ünü ve sömürgecilikten ç›k›fl sonra-s›n›n yeni gerçeklerine uymad›¤›n› ileri sürdüler. ‹leri düzeyde sanayileflmifl ülke-lere tan›nan ayr›cal›klar› (örne¤in YK’deki seçimsiz üyeli¤i) elefltirerek, Örgüt’ündemokratiklefltirilmesi gerekti¤ini savundular. Tart›flmalar, 1986’da Anayasa’da de-¤ifliklikler yap›lmas›yla noktaland›. Ancak, bu de¤ifliklikler, yeterli onay say›s›naulafl›lamad›¤› için 2012 y›l› ortalar›nda yürürlü¤e girmemiflti.

Uluslararas› Çal›flma Konferans›UÇÖ, “ulus devlet” modeline göre oluflturulan bir kurulufltur. Örgüt’ün bu özelli-¤i, öncelikle tüm üye devletlere eflit temsil olana¤›n›n tan›nd›¤›, en yüksek ve yet-kili organ›n›n oluflumunda görülür.

UÇK, UÇÖ’nün en yüksek organ›d›r. Çal›flma yaflam›na iliflkin konular ile top-lumsal sorunlar›n tart›fl›ld›¤›, uluslararas› sosyal politikan›n genel çizgileri konu-sunda görüfllerin dile getirildi¤i uluslararas› bir forumdur. Uluslararas› çal›flma hu-kukunun temel kaynaklar›n› oluflturan sözleflme ve tavsiyeleri görüflür, kabuleder ve kendi içinden oluflturdu¤u denetim organlar› arac›l›¤›yla uygulanmalar›n›izler. Örgüt bütçesini kabul eder. Yönetim Konseyi’ni seçer. Anayasa de¤ifliklikle-rini görüflür ve kabul eder. Devletlerin Örgüt üyeli¤ine kabul ya da ret edilmesi-ne karar verir.

UÇK, y›lda en az bir kez ve Haziran ay›n›n ilk haftalar›nda toplan›r. Konferanstoplant›lar›, 1919’dan 2012’ye de¤in, yaln›zca yedi kez Cenevre d›fl›nda topland›.

Üye devletlerin üç kanattan gelen ulusal temsilcilerinden/delegelerinden olu-flan Konferans’ta, her üye devletin dört temsilcisi vard›r. Nüfuslar›na ya da gelifl-mifllik düzeylerine bak›lmaks›z›n, her üye devlete eflit temsil olana¤› tan›nm›flt›r.Üyelerin ikisi hükümet, ikisi de eflit say›da, yani birer olmak üzere iflçi (çal›flan) veiflveren kanatlar›ndan seçilir. Örgüt’ün kuruluflundan beri de¤ifltirilmeyen formülübir kez daha an›msayal›m: 2+1+1=4.


UÇÖ’nün anayasal organlar›:UÇÖ’nün, her birinin yap›s›ve görevleri Anayasa’dabelirtilen üç anayasal organ›vard›r:• Uluslararas› Çal›flma

Konferans›, • Yönetim Konseyi, • Uluslararas› Çal›flma

Bürosu. Bu üç organdan ilk ikisi,“üçlü yap›” ilkesine göreoluflturulmufltur ve “ulusal”temellidir. Üçüncü anayasalorgan ise, ne üçlü yap›dad›r,ne de ulusal temellidir.Örgüt’e, “uluslararas›”niteli¤ini bu üçüncü organkazand›r›r.

Her üç kesimin delegelerine, teknik dan›flmanlar efllik eder. Dan›flmanlar›n sa-y›s›, gündemdeki her ayr› konu için en çok ikidir. Dan›flmanlar, delegeleri çeflitliKomisyonlarda temsil ederler. Anayasa, UÇK’de özellikle kad›nlar› ilgilendiren so-runlar›n tart›fl›lmas› durumunda, teknik dan›flman olarak belirlenen kiflilerden enaz birinin kad›n olmas›n› zorunlu tutmufltur.

Üye devletler, en çok temsil yetene¤i bulunan iflçi ya da iflveren örgütleri ileanlaflarak, hükümetd›fl› delege ve teknik dan›flmanlar atamay› üstlenirler. Sendi-kal örgütlere dan›flma zorunlulu¤unun öngörüldü¤ü önemli alanlardan biri budur.

Teknik dan›flman, ancak ba¤l› oldu¤u delegenin iste¤i ve UÇK baflkan›n›n özelizni ile Konferans’ta söz alabilir, ancak oylamaya kat›lamaz. Bir delegenin, Konfe-rans baflkan›na yaz›l› bir not vererek, teknik dan›flmanlar›ndan birini kendi vekiliolarak belirlemesi olanakl›d›r. Bu durumda teknik dan›flman, vekil olarak görüfl-melere ve oylamaya kat›labilir.

UÇK, her üç kanad›n birer temsilcisinden oluflan Yetkileri Denetleme Komisyo-nu arac›l›¤›yla, delege ve teknik dan›flmanlar›n yetkisini denetler. Delege ve dan›fl-manlar›n, en çok temsil gücü tafl›yan örgütlerle anlaflma yap›lmaks›z›n atanmas›durumunda, yetkilerini reddedebilir.

Delegeler, UÇK’nin tart›flmas›na sunulan tüm sorunlar konusunda bireysel ola-rak oy hakk›na sahiptir. Bir üye devlet, iflçi kanad› delegesini belirlememiflse, ifl-veren kanad› delegesi tart›flmalara kat›labilir, ancak oy hakk› yoktur. Bunun terside geçerlidir. Amaç, sosyal kesimlerin eksiksiz kat›l›m›n› gerçeklefltirmek, iflçi veiflveren oylar› aras›nda dengeyi korumakt›r.

Üye devletler, Örgüt’ün harcamalar›na katk›s›n› ödemekte gecikirse, gecikti¤itoplam katk› tutar› geçen iki y›l›n katk›s›na eflit ya da daha yüksek ise, bu devletUÇK, YK ya da komisyonlardaki oylamaya ve YK üyelerinin seçimine kat›lamaz.

UÇK, Anayasa’n›n baflka maddelerinde ya da baflka bir sözleflmede yahut ken-disine yetkiler tan›yan baflka bir belgede daha yüksek bir ço¤unlu¤un getirilmedi-¤i tüm durumlarda, haz›r bulunan üyelerin verdi¤i oylar›n basit ço¤unlu¤u ile ka-rar al›r. Ancak; e¤er verilen oylar›n say›s›, toplant›da haz›r bulunan delegelerin sa-y›s›n›n yar›s›ndan daha az ise, oylama geçersiz say›l›r. 1986’da, Anayasa’n›n oyla-ma ve yetersay›lar ile ilgili bu kurallar›nda de¤ifliklikler yap›ld›. Ancak, yürürlü¤egirmesi için gerekli onay say›s›na ulafl›lamad›.

Üçlülük ilkesi UÇK’de sizce nas›l uygulanmaktad›r?


Resim 4.2

“Uluslararas› Çal›flmaParlamentosu” olarakda an›lan Uluslararas›Çal›flmaKonferans›’n›n 101.toplant› dönemininaç›l›fl› (30 May›s 2012)


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Yönetim KonseyiUÇÖ’nün ikinci anayasal organ› olan Yönetim Konseyi, icra organ›d›r, yürütmekuruludur.

YK, Örgüt’ün tüm etkinliklerini eflgüdümler, çeflitli toplant›lar›n gündemini be-lirler, özellikle UÇK gündemini saptar. Çeflitli komisyon üyelerinin atamas›n› ya-par. Kurallar›n yerine getirilmesinin denetlenmesinde önemli bir rol oynar. Tek-nik iflbirli¤i politikas›n› belirler, çeflitli programlar›n yürütülmesini izler. Bütçeyikabulünden önce inceler. Yaln›zca kendisine karfl› sorumlu olan UÇB Genel Mü-dürü’nü seçer. UÇB’nin çal›flmalar›n› yönetir ve ana çizgileriyle çal›flma program›-n› belirler. YK, sendikal örgütlerin ve üye devletlerin yak›nmalar›n› (flikâyetlerini)ilgili hükümete iletir ve sorunu incelemek üzere, gerekti¤inde soruflturma komis-yonu oluflturur.

Yönetim Konseyi’nde de, üçlü yap› konusunda UÇK’deki eflitlik anlay›fl› benim-senmifltir. Üç kanad›n temsilcilerinin say›s› de¤iflse de, Örgüt’ün kuruluflundan be-ri, hükümet kanad› temsilcilerinin say›s› ile çal›flan ve iflveren kanad› temsilcileri-nin toplam say›s›n›n eflitli¤i ilkesi korunmufltur.

YK’nin yap›s›n›n en önemli ve hakl› elefltirilere konu olan özelli¤i, hükümet ka-nad›n›n üyelerinin bir bölümünün “seçimsiz” olmas›d›r. Örgüt’ün kuruluflundanberi, geliflmifl ülkelere seçimsiz üyelik ayr›cal›¤› tan›nm›flt›r. Bu, I. Dünya Savafl›’n›kazanan ülkelerin savafl›n meyvelerinden yararlanma iste¤inin sonucudur ve YK’ninyap›s›nda “oligarflik bir ö¤e” oluflturur (Bonvin, 1998: 115-116). Bununla, UÇK’ninoluflumunda geliflmifllik düzeylerine bakmaks›z›n, üye devletlere tan›nan eflit tem-sil olana¤› dengelenmek istenmifltir.

Konsey üyelerini, üç y›lda bir UÇK seçer. E¤er herhangi bir nedenle bu süreninsonunda YK seçimleri yap›lamazsa, görevini seçimler yap›l›ncaya de¤in sürdürür.

YK’nin, 1974 y›l›ndan beri toplam 56 as›l üyesi vard›r. “2+1+1” formülüne göre,56 üyenin hükümet ile iflçi ve iflveren kanatlar›na da¤›l›m› flöyledir: 28+14+14=56.66 yedek üyenin da¤›l›m› da flöyledir: 28 hükümet, 19 iflçi ve 19 iflveren.

Yönetim Konseyi’nin üye say›s› ve 2011-2014 y›llar› aras› dönemi üyeleri konusundabkz.:http://www.ilo.org/gb/about-governingbody/WCMS_083528/langen/in-dex.htmhttp://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—-ed_norm/—-relconf/—-reloff/docu-ments/meetingdocument/wcms_083528.pdf

Yönetim Konseyi’nin üye say›s›n›n y›llara ve co¤rafi bölgelere göre da¤›l›m›n›n evrimi vede¤erlendirilmesi konusunda bkz.: Gülmez, 2011: 102-108 ve Ek Çizelgeler, 6, 7, 8 ve 9.

1986 Anayasa de¤iflikli¤iyle, YK’nin toplam üye say›s› iki kat art›r›larak 112’yeç›kar›ld›. Toplam üye say›s›n›n yar›s›n› hükümet kanad› temsilcileri oluflturur. ‹flçive iflveren kanatlar› temsilcilerinin 14’er olan üye say›s›, Anayasa de¤iflikli¤i ile 28’eç›kar›ld›. De¤ifliklik yürürlü¤e girdi¤inde, YK’nin üçlü yap›s›na göre üye da¤›l›m›flöyle olacakt›r: 56+28+28=112.

1986 de¤iflikli¤inde, 56 hükümet temsilcisinin 54’ünün nas›l da¤›t›laca¤› da gös-terildi. Dört co¤rafi bölge (Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa) aras›nda, üye devletsay›s›, nüfus ve ekonomik etkinliklerinin önemi hesaba kat›larak bölüfltürüldü.Hiçbir bölgeye 12’den az üyelik verilmedi. 54 üyenin bafllang›ç için bölgelere da-¤›l›m› flöyle yap›ld›: Afrika: 13, Amerika: 12, Asya: 15 ve Avrupa: 14. Kalan 2üyeli¤in de, s›rayla Afrika ve Amerika ile Asya ve Avrupa’ya verilmesi öngörüldü.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Seçimsiz üyeli üçlü yap›:UÇÖ’nün kuruluflundan beriuygulanan üçlü yap›ilkesinde de¤ifliklik yap›ld›.Hükümet kanad›nda yer alanseçimsiz üyelik ayr›cal›¤›kald›r›ld›. Ancak, buayr›cal›ktan yararlananülkelerin onaylamamas›nedeniyle, 1986 de¤iflikli¤iyürürlü¤e girmedi.

Haziran 2012 itibar›yla, Anayasa de¤iflikli¤inin yürürlü¤e girmedi¤ini bir kezdaha yineleyelim. De¤ifliklikleri, UÇÖ üyesi 185 devletten 96’s› onaylad›. Bunlar-dan yaln›zca 2’si (‹talya ve Hindistan), YK’nin seçimsiz üyeleridir. Öteki seçimsizüyelerden 8’i (Almanya, Brezilya, ABD, Fransa, Japonya, B. Krall›k ve Rusya Fede-rasyonu), de¤ifliklikleri onaylamad›. De¤ifliklikler, ancak çifte ço¤unluk koflulunungerçekleflmesiyle, yani tüm üyelerinin, seçimsiz 10 üyeden en az 5’ini kapsayan2/3’ünün onay› ile yürürlü¤e girecektir. Örgütün üye say›s› 185 oldu¤undan, yü-rürlük için gerekli onay say›s›, en az 5’i seçimsiz olan 123’tür.

1986 Anayasa de¤iflikli¤ini onaylayan devletlerin listesi için bkz.: http://www.ilo.org/pub-lic/french/bureau/leg/download/list-memberstates-web-en-jan2012.pdf

Yönetim Konseyi’nin hükümet kanad›n›n oluflumu sizce nas›l düzenlenmifltir ve bu konu-da yap›lan anayasal de¤ifliklik sizce nas›ld›r?

Konsey, Sonbaharda (Kas›m), ‹lkbaharda (Mart - Nisan) ve UÇK sonras›nda(Haziran) olmak üzere, y›lda normal olarak üç kez ve kendi saptayaca¤› dönem-lerde toplan›r. Sonbahar ve ‹lkbahar toplant›lar› 2 hafta, Haziran toplant›s› ise 1-2gün sürer. Konsey, de¤iflik kesimlerden olmak üzere, kendi içinden bir baflkan veiki baflkan yard›mc›s›n› seçer. Bu üç kifli, Yönetim Konseyi Bürosu’nu oluflturur.

YK üyeleri, UÇK’deki her kanad›n kendi delegelerince seçilir. ‹flçi kanad› üye-lerini, UÇK’deki iflçi kanad› üyeleri seçer. Bu ilke, hükümet ve iflveren kanatlar›temsilcilerinin seçilmesinde de geçerlidir. UÇK, atamay› ismen yapar.

YK içinde çok say›da Komite, Komisyon, Alt Komite ya da Alt Komisyon ve Ça-l›flma Gruplar› vard›r.

YK’nin 28 hükümet temsilcisinin 10’u seçimsizdir. YK’nin belirledi¤i “s›nai / en-düstriyel önemi en büyük olan 10 devletçe atan›r. Konsey, gerekti¤i her zaman enbüyük on sanayi devletini belirler. YK’nin bu belirlemesine karfl›, her üye devletUÇK’ye baflvurabilir. UÇK karar vermedikçe, Konsey’in aç›klamas› geçerlidir. Se-çimlik olan 18 temsilciyi ise, UÇK’nin hükümet kanad› delegeleri (10 büyük sana-yi ülkesi delegeleri d›fl›nda olmak üzere) belirler.

Seçimsiz üyelerin belirlenmesinde temel al›nan ölçütlerin saptanmas› ve denge-lili¤i sorunlar›, siyasal nitelikli tart›flmalara neden oldu. 1919’da saptanan alt› ölçüt,1947’de dörde indirildi. Bunlar; UÇÖ bütçesine katk›, ulusal gelir, d›fl ticaret ve üc-retli aktif nüfus idi. 1974’te yap› sorununun tart›fl›lmas› s›ras›ndaysa, katsay›lar› be-lirtilerek yaln›zca flu üç ölçüt gözönüne al›nm›flt›: Ulusal gelir (6 katsay›), bütçeyekatk› (3 katsay›) ve ekonomik olarak aktif nüfus (1 katsay›) (Bonvin, 1998: 117).

YK’nin 1919’da toplam 24 olan üye say›s›, UÇÖ’ye üye olan devlet say›s›n›n art-mas› üzerine, izleyen y›llarda yap›lan Anayasa de¤ifliklikleriyle giderek art›r›ld›.Toplam üye say›s› ile hükümet kanad› üyeleri içinde bafllang›çta çok yüksek olan“Avrupal› üye” say›s›, zamanla azald›.

Yönetim Konseyi içindeki en büyük sanayi devletlerinin oransal a¤›rl›¤›, Ana-yasa’da yap›lan de¤iflikliklerle zamanla azald›. Bu de¤ifliklikler, özellikle geliflmek-te olan ülkelerin seçimsiz üyeli YK’nin “antidemokratik oldu¤u ve Örgüt’ün gele-ce¤ini tehdit etti¤i” yolundaki hakl› elefltirileri üzerine gerçeklefltirildi. Ancak, se-çimsiz üye ayr›cal›¤›n›n, bu kotadan yararlanan devletlerden 8’inin Anayasa de¤i-flikli¤ini onaylamam›fl olmas› nedeniyle hala sürdü¤ünü an›msatal›m.

Türkiye, 1996-1999 döneminde, YK’nin seçimli 18 üyesinden biri idi. 10 Hazi-ran 2002 tarihinde yap›lan seçimler sonucunda ise, yedek üyeler aras›nda yer ald›.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Yönetim Konseyi’nin üyesay›s›n›n geliflimi ve üçlüyap›ya göre da¤›l›m›: Afla¤›dagörüldü¤ü gibi, toplam üyesay›s›, bafllang›çta 24 iken,günümüzde geçerli olan 56’yayükseldi. Toplam ve her üçkanad›n üye say›s›n›n birerkat art›r›lmas›n› öngören1986 de¤iflikli¤i yürürlü¤egirmedi. • 1919-1934 y›llar› aras›nda:

12 (8+4)+6+6 = 24, • 1934-1954 y›llar› aras›nda:

16+8+8= 32, • 1954-1963 y›llar› aras›nda:

20+10+10 = 40, • 1963-1974 y›llar› aras›nda:

24+12+12 = 48,• 1974-2012 y›llar› aras›nda:

28 (10+18)+14+14 = 56,• 1986 de¤iflikli¤i:

56+28+28 = 112(yürürlü¤e girmedi).

Türkiye, 2011-2014 döneminde üç gruptan hiçbirinin as›l ve yard›mc› üyeleri ara-s›nda yoktur. ‹flveren grubunun ise yedek üyelerindendir.

YK’nin, toplam alt› komisyon ve komitesi vard›r ve flunlard›r: Sendika Özgürlü-¤ü Komitesi; Program, Bütçe ve Yönetim Komisyonu; Hukuksal Sorunlar ve Ulus-lararas› Çal›flma Kurallar› Komisyonu; ‹stihdam ve Sosyal Politika Komisyonu; Sek-törel, Teknik ve Ba¤l› Sorunlar Toplant›lar› Komisyonu, Teknik ‹flbirli¤i Komisyo-nu. Bunlara, Yap› Alt-Komitesi ile Çokuluslu ‹flletmeler Alt-Komisyonunu da ekle-mek gerekir.

Bunlardan, onay koflulsuz denetim sisteminin en önemli organ› olan Sendika Özgürlü¤üKomitesi’ni, 5. Ünitede görece¤iz.

Yönetim Konseyi ayr›ca, gereksinimlere göre, özgül sorunlar› incelemekle gö-revli çal›flma gruplar› da oluflturmufltur: Kurallar›n Gözden Geçirilmesi Politikas›Konusunda Çal›flma Grubu, Küreselleflmenin Sosyal Boyutu Çal›flma Grubu.

Uluslararas› Çal›flma BürosuUluslararas› Çal›flma Bürosu, Örgüt’e “uluslararas›” niteli¤ini kazand›ran sürekli ana-yasal organd›r. Bu yönüyle, Örgüt’ün ulusal delegelerden oluflan organlar› UÇK veYK’den ayr›l›r. UÇK delegeleri (ulusal delegeler) ile YK üyeleri belirli dönemlerdeyapt›¤› toplant›lar›ndan sonra ülkelerine ve görevlerine döner. UÇB görevlileri ise,görevlerini Örgüt’ün merkezinin bulundu¤u Cenevre’de yerine getirirler.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün ‹ngilizce ad› (International Labour Organization) ileUluslararas› Çal›flma Bürosu’nun ‹ngilizce ad›n›n (International Labour Office) k›saltma-lar› ayn›d›r: ILO. Bu da, Örgüt ile Büro’nun (Ofis’in) ‹ngilizce k›saltmalar›n›n kullan›lma-s› durumunda kar›fl›kl›k yaratabilmektedir. Buna karfl›l›k, Örgüt’ün ve Büro’nun Frans›zcaadlar›n›n k›saltmalar›nda (OIT ve BIT) böyle bir kar›fl›kl›k söz konusu de¤ildir. Türkçe k›-saltmalarda da (UÇÖ ve UÇB) herhangi bir kar›fl›kl›k olmaz. Örgüt’ün ad› ile Büro’nun ka-r›flt›r›lmamas› için, ‹ngilizce k›saltma “ILO” kullan›lmam›flt›r.

UÇB, Örgüt’ün sürekli sekreterli¤idir. Çal›flanlar›n durumunun ve çal›flma reji-minin uluslararas› düzenlemesiyle ilgili tüm bilgileri toplama ve yayma ifllevleriniyerine getirir. Özellikle, sözleflme ve tavsiyeler kabul etmek amac›yla UÇK günde-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TResim 4.3

UÇÖ, 1970’li y›llar›nortalar›ndan beriCenevre’deki bu binadaetkinliklerinisürdürüyor

Kaynak:http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.mosaic?p_lang=fr&p_person_type_id=&p_category_id=46&p_country_iso2_id=&p_textsearchraw=.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



mine yaz›lan sorunlar› inceler. UÇK ya da YK’nin kararlaflt›rd›¤› özel anketleri ya-par. Yasama iflleviyle ilgili hiçbir do¤rudan yetkisi olmamakla birlikte, bu süreç bo-yunca raporlar, sözleflme ve tavsiye taslaklar› haz›rlayarak önemli katk› sa¤lar. Ça-l›flma / emek ve sosyal politika sorunlar› ile ilgili araflt›rma, inceleme ve yay›nlaryapar. Teknik iflbirli¤i ve yard›m çal›flmalar›n› yönetir.

UÇB’nin görevleri Anayasa’ya göre flunlard›r:• UÇK gündemindeki çeflitli konulara iliflkin belgeleri haz›rlama,• ‹stekleri üzerine ve olanaklar› ölçüsünde, UÇK kararlar› temelinde, ulusal

mevzuat›n haz›rlanmas›nda, teftifl sistemlerinin ve yönetsel uygulaman›n iyi-lefltirilmesinde hükümetlere yard›m etme,

• Anayasa kurallar›na uygun olarak; uygulamada sözleflmelere gerçekten uyul-mas› konusunda kendisine düflen ödevleri yerine getirme,

• Uluslararas› bir yarar tafl›yan sanayi ve çal›flma ile ilgili sorunlar› ele alan ya-y›nlar haz›rlama ve YK’nin belirledi¤i dillerde yay›mlama.

Bu anayasal görevler d›fl›nda, YK de, UÇB’ye direktifler verebilir. Genel olarakUÇB, UÇK ve YK’nin kendisine verece¤i tüm baflka yetkileri kullan›r ve görevleride yerine getirir.

UÇÖ’nün sürekli bürosu olan UÇB, Anayasa’da say›lan bu görevlerini, YK’ninyönetimi alt›nda yerine getirir. UÇB’nin bafl›nda, YK’nin atad›¤› (seçti¤i) bir GenelMüdür (Directeur général/General Director) vard›r. 1986 Anayasa de¤iflikli¤inde,Genel Müdür’ü YK’nin atamas› ve UÇK’nin onay›na sunmas› öngörüldü.

Genel Müdür, YK’nin direktifleri do¤rultusunda UÇB’yi yönetir. UÇB’nin çal›fl-malar›ndan ve Örgüt’ün fonlar›n›n kullan›m›ndan YK’ye karfl› sorumludur. Kendi-

si ya da vekili, YK’nin tüm toplant›la-r›nda bulunur. YK’nin onad›¤› kural-lara uygun olarak, UÇB personelini,en iyi verimi elde etme kayg›s›yla,farkl› uluslardan olan kifliler aras›n-dan seçer. Bu kiflilerden bir bölümü-nün kad›n olmas› gerekir. Genel Mü-dür ayr›ca, UÇK Genel Sekreterli¤i gö-revini de yerine getirir ve toplant› gün-demini dört ay önce delegelere iletir.Her y›l, Örgüt’ün genel politikas› veyürüttü¤ü ve yürütece¤i etkinliklerikonusunda genel rapor haz›rlar veUÇK toplant›s› öncesinde üye devlet-lere gönderir.

Genel Müdür ve UÇB personelininifllevleri, “münhas›ran” uluslararas›nitelik tafl›r. Bunun anlam› fludur: Hiç-bir hükümetten ve yabanc› makam-dan talimat almazlar. Üye devletler,görevin uluslararas› niteli¤ine sayg›gösterir ve görevlerinin yerine getiril-mesinde, onlar› etkilemeye çal›flmaz-

lar. Büro memur ve uzmanlar›n›n ba¤›ms›zl›¤› ilkesi, 1946’da yap›lan Anayasa de-¤iflikli¤iyle sa¤land› ve sürmektedir.


Resim 4.4

Juan Somavia.UÇÖ’nün, Amerikaile Avrupa k›talar›d›fl›ndan seçilen ilkve 9. GenelMüdürü. 1999’dakiraporunda yer alan“‹nsanca çal›flma”paradigmas› ileÖrgüt’e damgas›n›vurdu (Bu konudabkz.: 5. Ünite).

Kaynak:http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.mosaic?p_lang=fr&p_category_id=69&p_start=31

1919-2012 y›llar› aras›nda, UÇB’ye atanan on Genel Müdür flunlard›r:1. Albert Thomas (1919-1932, Fransa, 13 y›l),2. Harold Butler (1932-1938, B. Krall›k, 6 y›l),3. John G. Winant (1938-1941, ABD, üç y›l), 4. Edward Phelan (1941-1948, ‹rlanda, 7 y›l),5. David A. Morse (1948-1970, ABD, 22 y›l),6. C. Wilfred Jenks (1970-1973, B. Krall›k, 3 y›l),7. Francis Blanchard (1973-1989, Fransa, 16 y›l),8. Michel Hansenne (1989-1999, Belçika, 10 y›l),9. Juan Somavia (1999-2012; fiili, 13,5 y›l),10. Guy Ryder (2012-......); B. Krall›k (5 y›l için seçildi).

1919-2012 y›llar› aras›nda, on UÇB Genel Müdür’ünden dokuzu ileri düzeydesanayileflmifl ülkelerden seçildi. ABD’li üç GM toplam olarak 31 y›l, Frans›z iki GMtoplam olarak 29 y›l görev yapt›lar. ‹lk kez 1999’da, yerkürenin Güneyinden (Gü-ney Amerikal›) bir GM atand›.

ÖRGÜT’ÜN ÖTEK‹ ORGANLARIUÇÖ’nün; kural üretme (yasama), teknik yard›m ve denetim olmak üzere üç anabafll›kta toplanabilecek etkinlikleri, anayasal üç organ›yla Cenevre’de merkezilefl-mifltir. Ancak evrensel nitelikli bu etkinlikler, bölgeler ve sanayi sektörleri düzeyin-de oluflturulan çok say›da Komisyon ve Komite ile düzenlenen Toplant›lar arac›l›-¤›yla gerçeklefltirilen çeflitli çal›flmalarla yerellefltirilmifltir.

UÇÖ’nün, kurumsal yap›s› içinde etkinliklerine yard›mc› olmas› için belirlenençeflitli komisyonlar vard›r. UÇK ve YK’nin kendi yap›lar› içinde oluflturdu¤u komis-yonlardan baflka komisyonlar da bulunmaktad›r.

Kimileri üçlü yap› tafl›mayan Konferans komisyonlar› flunlard›r:• Öneri Komisyonu: 28+14+14 formülüne göre oluflturulan üçlü yap›da bir

komisyondur. UÇK çal›flmalar›n›n program›n› düzenler, toplant› tarihini be-lirler ve gündemini saptar.

• Yetkileri Denetleme Komisyonu: 1+1+1 formülüne göre kurulur. UÇK’ye ka-t›lan delegelerin ve teknik dan›flmanlar›n yetkilerini ve bu konudaki itirazla-r› inceler.

• Konferans Redaksiyon Komitesi: Kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerin re-daksiyonunu yapar. UÇK delegesi ya da teknik dan›flman olmayan kifliler-den seçilir. Üçlü yap›da de¤ildir ve en az üç kifliden oluflur.


Resim 4.5

Guy Ryder: UÇB’nin 10. Genel Müdürü. 28 May›s 2012’deYönetim Konseyi’nce seçildi. J. Somavia, 3. görev süresinindolmas›ndan 18 ay önce, 2012 Eylül sonunda görevindenayr›ld›. G. Ryder, Ekim 2012’de görevine bafllad›. UÇÖ’ye1988’de giren G. Ryder, 2002-2010 aras›nda Uluslararas›Sendikalar Konfederasyonu’nun (ITUC) Genel Sekreteri olarakçal›flt›. 2010’dan beri, Kurallardan ve Çal›flmaya ‹liflkin TemelHaklar ve ‹lkelerden sorumlu Müdür görevini yerine getiriyordu.

Kaynak: http://www.ilo.org/gb/about-governing-body/appointment-of-director-general/WCMS_181735/lang—en/index.htm

• Maliye Komisyonu: Her devletten bir hükümet temsilcisi yer al›r. Üçlü yap›-da de¤ildir. Örgüt bütçesinin onanmas›na iliflkin kurallar› ve benzeri malikonular› inceler.

• Konferans Komisyonu: Onaya ve raporlara dayal› genel denetim sistemininüçlü yap›daki en önemli organlar›ndan biridir.

Sözleflme ve Tavsiyelerin Uygulanmas› Komisyonu, k›saca “Aplikasyon Komitesi” ya da“Konferans Komisyonu” olarak da an›l›r. Bu Komisyon üzerinde, 5. Ünitede ayr›nt›l› ola-rak durulacakt›r.

UÇÖ’nün örgütsel yap›s› içinde, birçok uluslararas› uzman kuruluflun yetkisinegiren baz› sorunlar konusunda örgütleraras› komite ya da komisyonlar da olufltu-rulmufltur. Bunlar, “ortak komiteler” olarak an›l›r ve baz›lar› flunlard›r:

• ILO/UNESCO Ortak Komitesi: 1966 tarihli Ö¤retmenlerin Statüsü Tavsiyesi ile1997 tarihli Yüksek Ö¤retim Personelinin Durumu Tavsiyesinin uygulanma-s›n› denetler. 12 uzman üyeden oluflur. Üyelerin 6’s›n› UÇÖ Yönetim Kon-seyi, 6’s›n› da UNESCO Yönetim Kurulu seçer (Gülmez, 2004: 130-141).

• ILO/OMS (Dünya Sa¤l›k Örgütü) Ortak Uzmanlar Komitesi: ‹flçilerin sa¤l›¤›-n›n korunmas› alan›nda oluflturuldu.

• Kamu Görevi Ortak Komitesi (1968): Hükümet ve ulusal memur örgütleritemsilcilerinden oluflur.

UÇÖ’nün kurumsal yap›s› içinde önemli bir yeri olan organlardan biri de sana-yi komiteleridir. 2. Dünya Savafl›n› izleyen dönemde, üçlü temsil ilkesine (2+1+1formülüne) göre oluflturulan sürekli komitelerdir. Belirlenen s›nai sorunlar› ya daetkinlikleri inceler. Genellikle 20-30 üyelidir ve üyeler befl y›lda bir belirlenir. Olu-flumunu ve toplant› süresini YK belirler. Örne¤in flu sektörlerde, sanayi komitelerikurulmufltur: Kara tafl›mac›l›¤›, kömür madencili¤i, demir-çelik, maden ticareti, do-kumac›l›k, petrol, inflaat, kimyasal maddeler, otelcilik ve turizm, ormanc›l›k vea¤aç iflleri, g›da ve içki, ücretliler ve profesyonel iflçiler.

Belirli teknik konularda Yönetim Konseyi’ne k›lavuzluk yapmak için tekniktoplant›lar düzenlenir. Örne¤in ayr›mc›l›k, ifl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤›, çal›flma ilifl-kileri, mesleki e¤itim, çal›flma istatistikleri ve iflçi e¤itimi gibi konularda teknik top-lant›lar yap›ld›. Sosyal güvenlik konusunda düzenli aral›klarla toplant›lar gerçek-lefltirilmektedir. Ayr›ca, bir sorunun sözleflme ile düzenlenmesi amac›yla UÇK gün-demine yaz›lmas›ndan önce de teknik toplant›lar düzenlenmektedir.

Farkl› co¤rafi bölgelere özgü sorunlar› incelemek amac›yla bölgesel toplant›-lar (konferanslar) yap›lmaktad›r. 1936’da toplanan ilk bölgesel konferansta, UÇÖüyesi Amerika devletleri bir araya geldi. Anayasa’da 1946’da yap›lan de¤ifliklikleÖrgüt’e, amaç ve hedeflerine eriflmek için yararl› gördü¤ü bölgesel toplant›lar dü-zenleme ve bölgesel kurulufllar oluflturma yetkisi tan›nd›. YK ve UÇK, bölgeselkonferanslar›n yetki, ifllev ve yöntemleriyle ilgili düzenlemeler yapma konular›ndayetkilendirildi. Bölgesel toplant›lar, sorunun ortaya ç›kt›¤› bölgede, üçlü temsil il-kesine göre ve düzenli aral›klarla gerçeklefltirilir. Bölgenin sosyal sorunlar›n› ince-leyen ve çözümü için eylem programlar› kabul eden toplant›lard›r. Sözleflme vetavsiye kabul etme yetkisi yoktur. Bu konudaki öneriler, iflçi kanad› temsilcilerininkarfl› ç›kmas› üzerine benimsenmedi. YK’nin kabul etti¤i Bölgesel Toplant›larYönetmeli¤i’ne göre, toplant›lar›n gündemini YK belirler. Üç gün süren her böl-gesel toplant›, UÇK gibi her üye devletin 2 hükümet ve 1’er çal›flan ve iflveren ka-natlar› temsilcilerinden oluflur. Bu delegelere, teknik dan›flmanlar efllik edebilir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Çal›flan ve iflveren delegeleri ile teknik dan›flmanlar, en çok temsil yetene¤i bulu-nan sendikal örgütlerle anlaflarak belirlenir. 2012 y›l›na kadar de¤in, toplam olarak17 Amerika, 15 Asya, 12 Afrika ve 8 Avrupa bölgesel toplant›s› yap›ld›.

Bölgesel toplant›lar konusunda daha genifl bilgi için bkz.: Gülmez, 2011: 115-117.

Bölgesel toplant›lar konusunda güncel ve kapsaml› bilgilere flu adresten eriflebilirsi-niz:http://www.ilo.org/global/meetings-and-events/regional-meetings/lang—en/index.htm

UÇÖ’nün, Cenevre’deki sürekli sekretaryas› olan UÇB d›fl›nda, k›rk› aflk›n ülke-de bölgesel, yerel ve iletiflim bürolar› da vard›r. Avrupa ve Orta Asya bölgesindeyerel bürolar; Ankara, Roma, Bon, Londra, Madrid ve Paris’te haberleflme bü-rolar›; Brüksel’de Avrupa Birli¤i ile irtibat bürosu bulunmaktad›r. Slovakya, Ro-manya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Letonya, ‹talya, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Eston-ya ve Polonya’da ulusal muhabirler vard›r. Yerli personelin çal›flt›¤› bölgeselbürolar, UÇÖ’den bölgeye ve bölgeden de UÇÖ’ye bilgi aktar›r. Teknik iflbirli¤iprojelerini yürütür, uygular ve denetler. Üst düzeyde görüflmeler yapar, sendikalçal›flmalar› izler. Befl bölgesel büro aç›lm›flt›r. Ayr›ca, 1990 y›l›ndan beri oluflturu-lan “çok disiplinli ekipler” vard›r. Kabul edilecek politikalar konusunda teknikgörüfller sunar ve kalk›nma programlar› oluflturma ve uygulamaya koyma konu-sunda yard›m ederler.

UÇÖ’nün örgütsel yap›s› içinde iki inceleme ve e¤itim kuruluflu vard›r. Uluslararas› Sosyal ‹ncelemeler Enstitüsü (US‹E), kuruldu¤u 1 Mart 1960

tarihinden beri çal›flmalar›n› Cenevre’de sürdürmektedir. Çal›flma ve sosyal politi-kalar alan›nda araflt›rma ve yüksek ö¤retim konular›nda uzmanlaflm›fl bir kurulufl-tur. Enstitü, söz konusu alanda sorumluluk üstlenecek kiflilerin çeflitli ülkelerde uy-gulanan politika ve yöntemleri tan›mas›n› ve araflt›rmalar› özendirmeyi amaçlar.Deneyimli kifli ve üst düzey yöneticiler, sendikac›lar, iflletme yöneticileri, sanayiuzmanlar›, üniversite ö¤retim üyeleri ve uzmanlar; seminerler ve inceleme grupla-r› çerçevesinde Enstitüde bir araya gelirler. Anayasal ilkelerin yönlendirdi¤i Ensti-tü, sosyal politika konusunda “dünya forumu”dur. Üniversite çevreleri ile emek,hükümet ve ifl çevreleri aras›nda iliflkiler kurulmas›na olanak veren “uluslararas›araflt›rma a¤lar›” oluflturur. Hükümetler ile sosyal ortaklara yard›mc› olmay› amaç-layan “e¤itim programlar›” düzenler. Çal›flma sorunlar›n›n nesnel ve bilimsel ince-lemesini desteklemeye çaba harcar. Ancak bu konularda karar ve sonuçlar kabuledemez. Çal›flmalar›na kat›lan kiflilerin görüflleri Enstitü’yü ba¤lamaz. Enstitü gö-revlileri, UÇB personelinden say›l›r. Üç organ› vard›r: Enstitü Konsey, Yürütme Ko-mitesi ve Enstitü Müdürü.

Uluslararas› ‹leri Mesleki ve Teknik E¤itim Merkezi, 1965 y›l›nda kurul-du. K›sa ad›, Torino Merkezi’dir. E¤itim programlar› düzenleyen Merkez, teknik ifl-birli¤i alan›nda UÇB’nin uygulad›¤› e¤itim programlar›n› yürütür. Programlar›nkapsad›¤› kifli kesimleri flunlard›r: Mesleki ve teknik ö¤retim kurumlar›n›n müdür-leri, bu alanda görev alan ö¤retim üyeleri, ekonomik ve sosyal politikalar haz›rla-mak ve yürütmekle görevli orta ve üst kademe yöneticileri, iflçi ve iflveren sendi-kalar› yöneticileri, mesleki ö¤retim ö¤retmen ve teknisyenleri, kamusal ve özel ifl-letmelerin yöneticileri, hükümetler d›fl› örgütlerin yöneticileri.

Programlar, geliflmekte olan ülkelerin gereksinmeleri gözönüne al›narak haz›r-lan›r. Kurslar, çokuluslu bir ö¤retim üyeleri toplulu¤u ve konuk ö¤retim görevlile-rince yürütülür. UÇÖ’nün teknik iflbirli¤i programlar›na destek veren Merkez, Ör-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



UÇÖ Ankara Bürosu (ILOAnkara Ofisi): 1976’daaç›ld›. Oran’daki UÇÖAnkara Ofisi ve EnformasyonMerkezi, 2001’de hizmetegirdi.(http://www.ilo.org/public/english/region/eurpro/ankara/index.htm).

güt’ün “insanca (uygun) çal›flma gündemi” çerçevesinde, dört stratejik hedefiningerçekleflmesine katk›da bulunmaktad›r. Bu hedefler, 8 temel insan haklar› sözlefl-mesinin güvenceye ald›¤› 4 temel insan hakk›na iliflkindir.

‹nsanca çal›flma gündemini, 5. Ünitede daha genifl biçimde görece¤iz.

Merkezin temel finansman›n› UÇÖ ile ‹talyan hükümeti sa¤lamaktad›r. E¤itimprogramlar›n›; çokuluslu kurulufllar, kalk›nma komisyonlar› ve bankalar (DünyaBankas› ve bölgesel kalk›nma bankalar›), BM’nin uzmanlaflm›fl kurulufllar›, vak›f-lar, programlardan yararlanan ülkelerin hükümetleri finanse etmektedir. Merkez’inyürüttü¤ü etkinlikler listesindeki konu bafll›klar› flunlard›r: ‹flletmelerin geliflmesi,yeteneklerine göre e¤itimcilerin e¤itimi, cinsiyet (ve yoksulluk, istihdam) sorunla-r›, yerel geliflme ve yerinden yönetim, Latin Amerika’da politikalar oluflturma vesosyal güvenli¤in yönetimi, çal›flanlar için etkinlikler.

Enstitü ve Torino Merkezi konusunda daha genifl bilgi için bkz.: Gülmez, 2011: 119-123.

Enstitü ve Torino Merkezi konusunda güncel ve kapsaml› bilgilere flu adresten eriflebilirsi-niz: http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/who-we-are/ilo-centres-and-institutes/lang—en/index.htm

KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹ VE AfiAMALARIUÇÖ, 1919’dan beri, uluslararas› sosyal politikan›n kaynaklar›n› oluflturan belgeler(sözleflmeler, tavsiyeler, bildiriler ve kararlar) kabul eder. Kural üretme, Örgüt’üngeleneksel etkinli¤idir.

Genel OlarakUÇÖ’nün kurumsal yap›s›n›n kendine özgülü¤ü, do¤al olarak uluslararas› sosyalpolitikan›n kaynaklar›n› oluflturan belgelerin kabul edilmesine de yans›m›flt›r. Söz-leflme ve tavsiyelerin haz›rl›k ve kabul edilmesi uzun bir süreç sonunda gerçeklefl-mektedir. Kural üretme süreci, üç anayasal organ›n yetkili ve görevli oldu¤u bir sü-reçtir. UÇÖ sözleflme ve tavsiyeleri, baflka uluslararas› kurulufllarda oldu¤u gibi“hükümetleraras›” nitelik tafl›yan “diplomatik konferanslar”da haz›rlanmaz. Hükü-met kanad›n›n resmi temsilcileri ile iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcilerinin ka-t›ld›¤› bir süreç içinde oluflturulur. Geleneksel yöntemlerden farkl›d›r. Uluslararas›kurallara dönüflen uluslararas› sosyal politika önlemlerinin kendilerini do¤rudan il-gilendiren sosyal ortaklar›n yer ald›¤› bir haz›rl›k ve oluflum süreci çerçevesindeoluflmas›, kurallar›n yaflayabilirli¤i, uygulanabilirli¤i, inand›r›c›l›¤› yönlerindenönemli ve yararl›d›r.

UÇÖ’de kural üretme sürecinin bir özelli¤i de, siyasal ve sosyal ortaklar aras›n-da sa¤lanan uzlaflman›n sonucu olmas›d›r. Üçlü yap›n›n gere¤i olarak, siyasal vesosyal ortaklar aras›nda sa¤lanan uluslararas› bir uzlaflma söz konusudur. UÇK’ninhükümet kanad› ile iflçi ve iflveren kanatlar›ndan gelen temsilcileri, üyesi oldukla-r› anayasal organlar dolay›s›yla, sürecin her aflamas›nda yetkilidir. UÇÖ üyesi dev-letlerin ekonomik ve toplumsal geliflme düzeylerinin çok farkl› oldu¤u, siyasal re-jimlerinin farkl› ilkelere dayand›¤›, hukuk ve yönetim anlay›fl ve rejimlerinde fark-l›l›klar oldu¤u bilinmektedir. Bu durum, kabul edilecek sözleflme ve tavsiyelerinnitelik ve içeri¤i konular›nda ortak noktan›n yakalanmas›n›, asgari bir uzlaflma sa¤-lanmas›n› gerekli k›lar. Bu uzlaflma, özellikle kabul edilen kurallar›n üye devletler-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



de uygulanmas› için gereklidir. Hükümetlerin iç hukuk kurallar›nda sözleflme vetavsiyelere uygun de¤ifliklikler yapmas›, sosyal ortaklar›n bireysel ve toplu sözlefl-melerle uluslararas› kurallar› yaflama geçirmesi, bu uzlaflmaya ba¤l›d›r.

Kural üretme sürecinde, UÇK ve YK’nin yan› s›ra, UÇB de vard›r. Haz›rl›k veoluflum sürecinin her aflamas›nda, haz›rlad›¤› inceleme, rapor, sözleflme ve tavsiyetaslaklar› ile yer alarak önemli bir katk› sa¤lar.

UÇÖ’de kural üretme sürecinin özelli¤i ve önemi sizce nedir?

Sürecin Aflamalar›UÇÖ sözleflme ve tavsiyeleri, sorunun UÇK’nin gündemine yaz›lmas›ndan kabuledilip imzalanmas›na de¤in süren çeflitli aflamalardan geçer (bkz.: fiekil 4.1). Buuzun ve kendine özgü süreç, kabul edilecek kurallar›n geliflmifllik düzeyi farkl› üyedevletlerde uygulanmas›n›n ve evrenselli¤inin gerçeklefltirilmesinin bir gere¤idir.

Sorunun UÇK Gündemine Yaz›lmas›Sözleflme ve tavsiyelerin haz›rlanmas›nda ilk aflama, uluslararas› bir kuralla düzen-lenmesi öngörülen sorunun UÇK gündemine yaz›lmas›d›r. Sorunu, Genel Mü-dür’ün önerisi üzerine gündeme alman›n ölçütleri flunlard›r: Sorunun uluslararas›niteli¤i, ivedili¤i, güncelli¤i, olgunlu¤u ve çeflitli çal›flan kesimleri birbiri ard›na elealmay› amaçlayan denge kayg›s›. O alandaki uluslararas› hukuksal boflluk ya davar olan kural›n yetersizli¤i, etkilenen çal›flan say›s›, en elveriflsiz ekonomik kesim-lerin ç›kar› / yarar› ve sorunun a¤›rl›¤› (önemi) gibi ölçütler de yeni kurallar üretil-mesinde rol oynar (BIT, 1984: 18).

Sorunun gündeme yaz›lmas› önerisi, YK’nin toplant›ya kat›lan üyelerinin oybir-li¤iyle kabul edilmezse, bir sonraki toplant›da karara ba¤lan›r. UÇB, duruma göre,sorunla ilgili olarak yürürlükteki yasalar ile uygulamalar› kapsayan k›sa bir raporhaz›rlar. YK, bu rapor üzerine karar verir. Üzerinde genel ve evrensel anlaflma sa¤-lanmas› olanakl› görünen sorunu UÇK gündemine yazar. Uzlaflma sa¤lanmazsa,UÇK de sorunu gelecek toplant›s›n›n gündemine yazabilir.

YK’nin sorunu gündeme almadan bir teknik konferans düzenlemesi olanak-l›d›r. Örne¤in, istihdam politikas› sözleflmesinin haz›rl›k sürecinde böyle bir kon-ferans düzenlenmiflti. Yine, “tafleron çal›flma” sorunu da, YK’nin iste¤i üzerine dü-zenlenen bir teknik toplant›da tüm yönleriyle ele al›n›p tart›fl›ld›. Ancak bu sorun,bir sözleflme ya da tavsiye kabul edilmesiyle sonuçlanmad›.

BM ile uluslararas› sendikal örgütler de, herhangi bir sorunun gündeme al›nma-s›n› önerebilirler. Nitekim 87 ve 111 say›l› sözleflmeler, BM Ekonomik ve SosyalKonseyi’nin iste¤i üzerine UÇK gündemine al›nm›flt›.

Üye devletlerin hükümetleri, önerilen bir sorunun gündeme al›nmas›na karfl›ç›kabilir. UÇK, 2/3 ço¤unlukla, sorunu gündeme yazma karar› verebilir.

UÇÖ sözleflme ve tavsiyeleri, kural olarak, çift tart›flma yöntemiyle görüflülürve kabul edilir. Çift tart›flma, UÇK’nin gündemine yaz›lan sorunu (konuyu), üst üs-te iki y›l görüflüp tart›flmas›d›r. An›msanaca¤› üzere, bu yöntem 1905 ve 1906 y›l-lar›nda yap›lan “teknik” ve “diplomatik” olarak nitelenen Bern konferanslar›nda dauygulanm›flt›.

Ancak YK, UÇK gündemine yazd›¤› bir sorunun “tek tart›flma” yöntemiylegörüflülmesine de karar verebilir. Bunun için özel bir ivedi durum olmal› ya da tektart›flmay› hakl› gösteren baflka koflullar bulunmal›d›r. Tek tart›flma yöntemine ka-rar verilmesi durumunda da, UÇB k›sa rapor ve soru kâ¤›d› haz›rlar ve öngörülen


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

UÇK Gündemine YazmaÖlçütleri: UÇÖ’nün yasamaetkinli¤i çerçevesinde birsözleflme ve/ya da tavsiye ileuluslararas› düzenlemekonusu olacak sorununbelirlenmesinde, ayn›zamanda birçok ölçütgözönünde bulundurulur.Sorunun gerçekten“uluslararas›” niteliktafl›mas›, yap›lacakdüzenlemenin hukuksalniteli¤i ve içeri¤ikonular›nda görüfl birli¤ininbulunmas›, sorununuluslararas› düzenlemeyap›lmas›n› gerektirecekdüzeyde güncellik ve ivediliktafl›mas›, sorunla vekorunmas› tasarlanankesimlerle ilgili bir hukuksalboflluk ya da yetersizlikbulunmas›.

Tek Tart›flma: Kuralüretmede istisnai bir yoldur.En yeni örne¤i, varolansosyal güvenlik normlar›n›tamamlamak amac›yla, 14Haziran 2012 tarihindekabul edilen sosyalkoruman›n ulusaltemellerine iliflkin 202 say›l›tavsiyedir.

süre içinde hükümetlere gönderilir. Hükümetler, en çok temsil yetene¤i bulunaniflçi ve iflveren örgütlerine dan›flarak gerekçeli yan›tlar›n› iletir.

Sorun, 2011 UÇK toplant›s›ndan hemen sonra YK’ce 101. UÇK gündemine ya-z›ld›. UÇB de, bu amaçla üye devletlerdeki yasal düzenlemeler ile uygulamay› kap-sayan k›sa bir rapor haz›rlad›. Raporda, hükümetlerin olas› tavsiyenin kapsam veiçeri¤i konusundaki görüfllerini ö¤renmeye ve tavsiye tasla¤›n› haz›rlamaya yöne-lik bir soru kâ¤›d› (anket) de vard›. Büro, sosyal ortaklara dan›flarak gönderilen ya-n›tlar üzerine, önerilen tavsiye tasla¤›n› içeren ‹ngilizce ve Frans›zca bir rapor ha-z›rlad› (BIT, 2012b; BIT, 2012c; BIT, 2012d).

Tek tart›flma yöntemi ile sözleflme ve tavsiyelerin gözden geçirilmesinde izlenen yöntemkonular›nda bkz.: Gülmez, 2011: 219-222.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



YK’nin sorunu UÇK gündemineyazmas›

UÇB’nin Ön Rapor veSoru Kâ¤›d› haz›rlanmas›

Hükümetlere gönderilmesi veyan›tlar›n UÇB’ye gönderilmesi

UÇB’nin yeni bir raporhaz›rlamas›

Bu raporun hükümetleregönderilmesi

UÇK’de ilk tart›flman›n yap›lmas›(uygun sonuçlar kabul edilmesi)

UÇB’nin sözleflme ve tavsiyetaslaklar› haz›rlamas›

Hükümetlere gönderilmesi veyan›tlar›n UÇB’ye iletilmesi

UÇB’nin son raporu haz›rlamas›(söz ve tav. taslaklar›) vehükümetlere gönderilmesi

UÇB’de ikinci tart›flmave kabul edilmesi

UÇB Baflkan› ve GenelSekreteri (UÇBGM) taraf›ndan

imzalanmas›

Üye devletlere gönderilmesi

BeyazRapor

Sar› Rapor

Kahverengi Rapor

MaviRapor

- ‹ki örnek- ‹ngilizce ve Frans›zca resmi metinler

Gerekti¤inde bin ön teknikkonferans düzenlenmesi

Sosyal ortaklaradan›fl›lmas›

UÇK Teknik Komisyonu

UÇK (Genel Konf.)

Sosyal ortaklaradan›fl›lmas›

UÇK Teknik Komisyonu

UÇK (Genel Konf.)

Redaksiyon Komitesinegönderilmesi

fiekil 4.1

UÇÖ’de KuralÜretme Süreci

Kaynak: Gülmez,2011: 375.

UÇB’nin Raporlar Haz›rlamas›Kural olan çift tart›flma yönteminde, sorunun UÇK gündemine yaz›lmas›ndan son-raki ikinci aflama, UÇB’nin ilk tart›flma için baz› raporlar haz›rlamas›d›r. Kendi için-de üç alt aflamadan oluflur.

a. UÇB bu amaçla, bir ön rapor haz›rlar. Raporda, çeflitli ülkelerdeki mevzu-at ve uygulamalar›n durumu incelenip aç›klan›r ve baflka bilgilere de yer ve-rilir. Büro bir de, ön rapora ekledi¤i bir soru kâ¤›d› (anket) haz›rlar. Bu ra-porda, hükümetlerden kesin ve gerekçeli yan›tlar›n› kararlaflt›rmadan önce,üçlülük ilkesi uyar›nca en çok temsil yetene¤i olan çal›flan (iflçi) ve iflverenörgütlerine dan›flmalar› istenir.

b. UÇB’nin haz›rlad›¤› ön rapor ve soru kâ¤›d›, UÇK toplant›s›n›n yap›lmas›n-dan en az on sekiz ay önce hükümetlere gönderilir. Hükümetler verecekle-ri yan›tlarda, düzenlemenin yerindeli¤i, biçimi (sözleflme ya da tavsiye ola-rak m›, yoksa birlikte mi düzenlenmesi gerekti¤i) ve içeri¤i konular›ndakigörüfl ve önerilerini aç›klarlar.

c. UÇB, hükümetlerden ald›¤› yan›tlara dayanarak yeni bir rapor haz›rlar. Buraporda, UÇK’nin ilk tart›flma s›ras›nda göz önüne alaca¤› bafll›ca sorunlarbelirtilir, genel görüfl ve e¤ilimler saptan›r. Her soruya verilen yan›tlar ülkeülke özetlenir. Bu rapor da, hükümetlere gönderilir.

‹lk Tart›flman›n Yap›lmas›Kural üretme sürecinin üçüncü aflamas›, UÇK’nin üst üste yapaca¤› çift tart›flman›nbirincisinin yap›lmas›d›r. ‹ki alt aflamas› bulunan ilk tart›flma / görüflme, UÇB’ninön raporu ile hükümetlerin yan›tlar› üzerine haz›rlad›¤› raporlar temelinde yap›l›r.

a. UÇK, önce kendi içinden oluflturdu¤u üçlü yap›da özel bir teknik komisyonolarak sorunu inceler.

b. Bu inceleme ve tart›flma sonucunda, UÇK sorunun bir sözleflme veya tavsi-ye ile düzenlenmeye elveriflli oldu¤una karar verirse, ikinci tart›flma için so-runu gelecek UÇK gündemine yazar ya da bunu YK’den ister.

UÇB’nin Sözleflme ve Tavsiye Metinleri ve Son Raporu Haz›rlanmas›Kural üretme sürecinin dördüncü aflamas›nda, UÇB ikinci ve son tart›flmaya temelolmak üzere baz› belgeler haz›rlar. Afla¤›daki dört alt aflamadan oluflur:

a. Bu belgelerden biri, UÇK’deki ilk tart›flmaya ve hükümetlerin soru kâ¤›d›naverdikleri yan›tlara dayanarak haz›rlanan sözleflme ve tavsiye metinleridir.

b. UÇB’nin haz›rlad›¤› bu taslaklar, süresi içinde hükümetlere gönderilir. Hü-kümetler, en çok temsil gücü olan iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flarak, sü-resi içinde olas› de¤ifliklik önerileri ile gözlem ve yorumlar›n› UÇB’ye iletir.

c. UÇB, hükümetlerin yan›tlar›n› göz önüne alarak son raporu haz›rlar. Burapor, her üç kanad›n gözlemlerine göre gerekli de¤ifliklikler yap›larak ha-z›rlan›r. Raporda, sözleflme ve tavsiye metinleri de yer al›r.

d. Son rapor, sorunun tart›fl›laca¤› UÇK toplant›s›ndan en az üç ay önce ken-dilerine ulaflacak biçimde hükümetlere gönderilir.

‹kinci Tart›flman›n Yap›lmas›, Sözleflmenin Kabul Edilmesi ve ‹mzalanmas› Kural üretme süreci, ilk tart›flman›n yap›ld›¤› ertesi y›l, ikinci tart›flman›n yap›lma-s›ndan sonra sözleflme ve / ya da tavsiyenin kabul edilmesiyle sonlan›r. Üç alt afla-madan oluflur:


a. UÇK bu aflamada, isterse kabul edilecek sözleflme ve tavsiyelerde yer alangenel ilkeler konusunda bir tart›flma yapabilir. Ard›ndan da, flu kararlardanbirini al›r:• Tart›flmalar›nda, sözleflme ya da tavsiye metinlerini temel almak isteyip

istemedi¤i;• Bu metinlerin Genel Konferans’ta incelenmesi ya da rapor haz›rlamas›

için bir komisyona gönderilmesi.Normal usulde, tart›flmalar için temel al›nan metinler önce komisyonda görüflü-

lür. Teknik komisyonca kabul edilen metinler UÇK’ye sunulur. Sözleflme ve tavsi-ye metinleri Genel Konferans’ta da incelenebilir. UÇK, komisyon raporunu ve söz-leflme tasar›lar›n› göz önüne alarak, her bir maddeyi tart›fl›r. Sonra da tümüyle ka-bul eder. Sözleflmenin kabulü için UÇK’de haz›r bulunan (mevcut) delegelerin 2/3ço¤unlu¤unun oyu gerekir. Sözleflme ve tavsiyelerin kabulünde nitelikli ço¤unlukaranmas›, alt düzeyde (minimalist) çözümler kabul edilmesini önlemeye yönelikbir önlemdir (Bonvin, 1998: 197). E¤er 2/3 ço¤unluk gerçekleflmez ve yaln›zca ola-¤an (basit) ço¤unluk sa¤lan›rsa, sözleflmenin tavsiyeye dönüfltürülmesi olanakl›d›r.

b. UÇK’nin kabul etti¤i sözleflme ya da tavsiyeler, son ve kesin metinlerinin ha-z›rlanmas› için UÇK Redaksiyon Komitesi’ne gönderilir. Komitece kale-me al›n›p onaylanan sözleflme ve tavsiye metinleri son oylama için UÇK’yesunulur. Haz›rlanan bu metinler delegelere da¤›t›l›r ve üzerindeki de¤ifliklikönerileri kabul edilmez. Ancak baflkan, üç baflkan yard›mc›s›na dan›flarak,de¤ifliklikleri son oylamadan önce Konferans’a sunabilir.

c. Kabul edilen sözleflme ve tavsiye metinlerinin iki örne¤i, UÇK Baflkan› veUÇB Genel Müdürü’nce imzalan›r. Bu prosedür, diplomatik antlaflmalar›ndevletlerce imzalanmas› iflleminin yerini tutar. ‹mzalanan iki örnekten biriUÇÖ arflivine konur, biri de BM Genel Sekreteri’ne verilir. Genel Müdür, herüye devlete sözleflmenin onayl› bir örne¤ini gönderir.

Kabul edilen sözleflmeler (ve tavsiyeler) konusunda üye devletlerin UÇÖ Anayasas›’ndando¤an yükümlülükleri ile ilgili di¤er bilgileri, 5. Ünitede bulabileceksiniz.

UÇB, kural üretme sürecinin sizce hangi aflamalar›nda devreye girer ve ne yapa?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6


Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurumsal ya-p›s›nda ve kural üretme etkinli¤inde uygulananüçlülük ilkesinin genel olarak anlam›n› ve ana-yasal temellerini ve bu ilkenin yaflama geçirilme-si için yap›lan düzenlemeleri aç›klamak.Üçlülük, UÇÖ’nün kurumsal yap›s›nda kurulu-flundan beri uygulanan bir anayasal ilkedir. Ör-güt’ün yap›s›n›n yan› s›ra yasama etkinli¤inde degeçerlidir. Baflka hiçbir uluslararas› kurulufltabenzeri yoktur. En çok temsil gücü/yetene¤i bu-lunan iflçi ve iflveren sendikalar›n›n temsilcileri,hükümet kanad›n›n temsilcileriyle eflit hak veyetkilerle kurumsal yap›da ve yasama etkinli¤in-de yer al›r. Anayasa ile güvenceye al›nan bu ilkekonusunda, önce tavsiye ve karar nitelikli belge-lerle düzenleme yap›ld›. 1976’da kabul edilen144 say›l› sözleflme ile 152 say›l› tavsiye, ulusaldüzeyde de geçerli olan üçlü dan›flman›n hangiyöntemlerle ve hangi konularda gerçeklefltirile-ce¤ini ayr›nt›l› olarak düzenledi. Sözleflmelerinçok büyük bir bölümünde de, en çok temsil ye-tene¤i bulunan iflçi ve iflveren örgütlerine dan›fl-ma yükümlülü¤ü yinelenir.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün anayasal or-ganlar› ile di¤er organlar› ve bunlar›n görevleri-ni aç›klamak. UÇÖ’nün üç anayasal organ› vard›r. Üçlü yap›daolan ikisi, Uluslararas› Çal›flma Konferans› (UÇK)ile Yönetim Konseyi (YK)’dir. UÇK, temel görevikural üretme (yasama) etkinli¤i olan ve “ulusal”delegelerden oluflan bir “karar” organ›d›r. YK de,üç kanad›n “2+1+1” formülüne göre seçilen tem-silcilerinden oluflur. Hükümet kanad›n›n üyele-rinden 10’u seçimsizdir. 1986 Anayasa de¤iflikli-¤i, bu yap›y› demokratiklefltirmek ve seçimsizüyelik ayr›cal›¤›n› kald›rmak amac›yla yap›ld›.Ne var ki, bu ayr›cal›ktan yararlanmay› sürdürendevletler istemedi¤i için yürürlü¤e girmedi. UÇK,y›lda bir kez toplan›rken, YK üç kez toplan›r.Her iki organ›n, raporlara ve yak›nmalara dayal›denetim sitemlerinin iflleyiflinde de önemli yetkive görevleri vard›r. Örgüt’ün üçüncü anayasalorgan› olan Uluslararas› Çal›flma Bürosu ise, üç-lü yap›da de¤ildir. “Uluslararas› memur” statü-sündeki görevli ve uzmanlar›yla, UÇÖ’ye “ulus-lararas›” nitelik kazand›r›r. Görevleri Anayasa ile

belirlenen UÇB’nin en yüksek görevlisi GenelMüdür’dür. Yönetim Konseyi, Birleflik Krall›k’tanGuy Ryder’›, befl y›l için, 28 May›s 2012 tarihindeGenel Müdür olarak seçti. G. Ryder, Avrupa veABD kökenli olmayan ilk Genel Müdür J. Soma-via’dan sonra, 10. Genel Müdür oldu. Örgüt; mer-kezi, bölgesel ve yerel düzeylerde görevlerini ye-rine getirmek amac›yla, bu üç temel organ d›fl›n-da baflka organlar da oluflturdu. Amaç ve ifllevle-rinin özellik ve niteli¤ine göre, bu organlardankimileri üçlü yap›dad›r, kimileri ise yaln›zca hü-kümet kanad›n›n temsilcilerinden oluflur. Bun-lardan bölgesel konferanslar ve sanayi komitele-ri ile Enstitü ve Torino Merkezi, Örgüt’ün çeflitlietkinliklilerine önemli katk›lar sa¤lar.

Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün en temel iflleviolan kural üretme sürecini oluflturan aflamalar›ve sürecin özelli¤ini aç›klamak.Kural üretme (yasama), UÇÖ’nün üç temel iflle-vinden biri ve birincisidir. “Teknik iflbirli¤i veyard›m etkinlikleri”nin yan› s›ra, 5. Ünitede ince-lenen “denetim etkinlikleri”, Örgüt’ün yasama et-kinli¤inin “olmazsa olmaz” nitelikte bir parças›-d›r. Uluslararas› sosyal politikan›n temel kaynak-lar› içinde Anayasa’dan sonra gelen sözleflmelerile tavsiyelerin haz›rlanmas› ve kabul edilmesi,birçok aflamadan oluflan uzun bir süreç sonundagerçekleflir. Gerekti¤inde, sorunu UÇK gündemi-ne koymadan bir teknik toplant›n›n düzenlen-mesinden bafllayan bu süreç, kabul edilen söz-leflme ve tavsiyelerin imzalanmas›yla sona erer.Bundan sonra ise s›ra, sözleflmeyi kabul edendevletlerin hukuksal yükümlülük üstlenmelerinisa¤layacak ad›mlar›n at›lmas›ndad›r. Anayasal or-ganlar›n üçünün de, sürecin çeflitli aflamalardagörev ve yetkileri vard›r. Kural üretmede ola¤anve genel olarak uygulanan yöntem, “çift tart›fl-ma”d›r. UÇK, üst üste iki y›l, önce sorunu ve son-ra da taslaklar› tart›fl›r. Tart›flmalar, UÇB’nin ha-z›rlad›¤› raporlar temelinde yap›l›r. Süreç boyun-ca hükümetler, gerek sözleflme ve / ya da tavsi-ye ile düzenlenmesi düflünülen soruna, gerekseilerleyen aflamada UÇB’nin haz›rlad›¤› taslaklarailiflkin görüfllerini, en çok temsil gücü olan iflçive iflveren örgütlerine dan›flmakla yükümlüdür.Bu, Üçlü Dan›flmalar Sözleflmesi’nin gere¤idir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤ru de¤ildir?

a. Üçlü yap› ilkesi ulusal düzeyde de uygulan›r b. Üçlü yap› ilkesi ile sendika özgürlü¤ü ilkesi ara-

s›nda çok yak›n bir iliflki vard›rc. Üçlü yap› ilkesi, sivil toplum kurulufllar›n›n da

kural üretme sürecine kat›lmas›n› içerird. Üçlü yap› ilkesi, UÇÖ’nün anayasal kurulufl il-

kesidire. Üçlü yap› ilkesi, UÇÖ’nün tüm organlar›nda

uygulanmaz

2. Afla¤›daki konulardan hangisi üçlü dan›flmalar kap-sam›na girmez?

a. Hükümetlerin, UÇK gündeminde yer alan birsözleflme tasar›s› konusundaki yan›t›

b. Hükümetlerin UÇÖ bütçesine yapaca¤› katk› tu-tar›n›n belirlenmesi

c. Onaylanan bir sözleflmenin feshid. Onaylanan sözleflmeler için gönderilmesi gere-

ken raporlare. Kabul edilen bir sözleflmenin, onaya yetkili ma-

kama sunulmas›

3. Afla¤›daki organlardan hangisinde üçlü yap› ilkesi“1+1+1” formülüne göre uygulan›r?

a. Yönetim Konseyib. Uluslararas› Çal›flma Konferans›c. Uluslararas› Çal›flma Bürosud. Yetkileri Denetleme Komitesie. Öneri Komisyonu


a. UÇK, yaln›zca sözleflmeler kabul etmeye yetkilianayasal bir organd›r

b. UÇK, Örgüt bütçesini kabul ederc. UÇK, Yönetim Konseyi’ni seçerd. UÇK, her y›l Haziran ay›nda Cenevre’de toplan›re. UÇK, sözleflme ve tavsiyeler kabul etmeye yet-

kilidir

5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Yönetim Konseyi’ningörevleriyle ilgili de¤ildir?

a. UÇK gündeminin belirlenmesib. UÇK Baflkan›n›n atanmas›c. UÇÖ’nün teknik iflbirli¤i programlar›n›n belir-

lenmesid. Sanayi komiteleri üyelerinin belirlenmesie. Sözleflmelere uyulmas›n› sa¤lamak için olufltu-

rulan baz› denetim organlar›nda yer almas›

6. Yönetim Konseyi’nin yap›s›yla ilgili afla¤›daki ifade-lerden hangisi do¤rudur?

a. ‹lk kez Filadelfiya Bildirgesi ile Yönetim Konse-yi’nde “seçimsiz” üyelere yer verildi

b. Yönetim Konseyi’nin “1+1+1” formülüne göreoluflturulan yap›s›nda 1986’da de¤ifliklik yap›ld›

c. Yönetim Konseyi’nin “2+1+1” formülüne göreoluflturulan yap›s›nda 1997’de de¤ifliklik yap›ld›

d. Yönetim Konseyi’nin “hükümet kanad›nda yeralan 12 “seçimsiz” üyelik 1986’da kald›r›ld›

e. 1986 Anayasa de¤iflikli¤inde 56 hükümet kana-d› üyesinden 54’ünün co¤rafi bölgelere göre na-s›l da¤›t›laca¤› belirlendi

7. Afla¤›daki bölgesel toplant›lar konusundaki ifadeler-den hangisi do¤ru de¤ildir?

a. ‹lk bölgesel toplant›da Afrika k›tas› ülkeleri biraraya geldi

b. Bölgesel toplant›larda sözleflme ve tavsiye kabuledilmez

c. Üçlü temsil ilkesi, bölgesel toplant›larda da ge-çerlidir, uygulan›r

d. Bölgesel toplant›lar düzenlenmesi konusundaAnayasa’da 1946’da de¤ifliklik yap›ld›

e. Bölgesel toplant›lar dört co¤rafi bölgede yap›l-maktad›r


a. UÇÖ sözleflme ve tavsiyelerinin haz›rlanmas› sü-recinde, ilk aflamada üye devletlerdeki yasal dü-zenlemeleri ve uygulamay› kapsayan bir ön ra-por haz›rlan›r

b. Kural üretme sürecinde, Genel Müdür GenelKonferans’a rapor sunmaz

c. Üçlü dan›flma ilkesi, kural üretme sürecinde ha-z›rlanan raporlar konusunda uygulan›r

d. Kural üretme sürecinde Yönetim Konseyi’ninhaz›rlad›¤› belgeler de hükümetlere gönderilir

e. Genel Konferans, sözleflme ve tavsiyeleri 2/3 ço-¤unlukla kabul eder



9. Afla¤›dakilerden hangisi, bir sözleflme ve / ya da tav-siye ile düzenlemeye konu olacak bir sorunun UÇKgündemine yaz›lmas›nda temel al›nan ölçütler aras›ndayer almaz?

a. Sorunun uluslararas› nitelik tafl›mas›b. Sorunun daha önce de sözleflme ve tavsiyelerle

düzenlenmifl olmas›c. Sorunun güncel olmas›d. Sorunun ivedi (acil) nitelik tafl›mas›e. Düzenlemeye konu olacak sorun konusunda hu-

kuksal boflluk bulunmamas›

10. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? a. UÇÖ’nün “uluslararas›” kurulufl niteli¤ini ortaya

koyan organ, Uluslararas› Çal›flma Konferans›’d›rb. Uluslararas› Çal›flma Konferans› ile Yönetim

Konseyi, UÇÖ’nün “uluslararas›” kurulufl niteli-¤ini ortaya koyan anayasal organlard›r

c. Uluslararas› Sosyal ‹ncelemeler Enstitüsü ile To-rino Merkezi, UÇÖ’nün anayasal organlar›d›r

d. Sanayi Komiteleri, Örgüt’ün kuruluflundan beriçal›flmalar›n› sürdürmektedir

e. UÇÖ’nün “uluslararas›” kurulufl niteli¤ini ortayakoyan organ, Uluslararas› Çal›flma Bürosu’dur

“Küreselleflmenin Sosyal Boyutu Konusunda Küresel

Komisyon’un raporu, Örgüt’ün tüm ortaklar›n›n enerjikbir çabas›yla daha sa¤lam ve kamuoyunu daha iyi du-yarl›laflt›racak ortakl›klar yaratmak amac›yla küresel birüçlülü¤ün seferber edilmesi için yeni ufuklar açmakta-d›r. Günümüz dünyas›, 1919 ya da 1944 dünyas› de¤il-dir. ‹flverenler ile örgütleri ve sendikalar de¤iflti. Siyasalçevreyi büyük ölçüde de¤ifltiren yeni aktörler, yeni tem-sil araçlar› ve yeni etkiler do¤du. Ayr›ca, devletin ve hü-kümetlerin ifllevleri de çok farkl›d›r, farkl›laflm›flt›r. Budurumda en büyük tehlike, bir kuruluflun kendi içinekapanmas› ve kendisiyle diyaloga girmesidir. Dolay›s›y-la üçlülük ilkesi de, bu de¤iflimlere göre evrilebilmeli,söz konusu de¤iflimlerin içerdi¤i meydan okumalarakarfl› koyabilmelidir. Örgüt’ün üç kanattan gelen yetki-li ortaklar›, yerel, ulusal, bölgesel ve küresel düzeyler-de hakça (adil) bir küreselleflme için verilecek mücade-leyi yönetebilmek amac›yla seferber olmal›d›rlar. Üçlü-lük, ortaklar›n toplam›ndan daha fazlas› olabilir (GenelMüdür J. Somavia’n›n “Hakça Bir Küreselleflme,

UÇÖ’nün Rolü” bafll›kl› raporu; BIT, 2004: 9-10). Örgüt çal›flma yöntemini, üçlülük ilkesini küresellefl-menin do¤urdu¤u de¤iflimlere uyarlayacak biçimde mo-dernlefltirmelidir. (...) Örgüt, ortaklar›n›n uluslararas›politikalar›n haz›rlanmas›na kat›lmalar›n› kolaylaflt›rma-l›, ulusal tart›flmaya katk›lar›n› desteklemelidir. UÇB,çocuk çal›flmas›n›n kald›r›lmas›ndan yerel ekonomikkalk›nmaya de¤in uzanan farkl› alanlarda gönüllü grup-larla ve hükümetd›fl› örgütlerle iflbirli¤i yapmaktad›r.Örgüt, küreselleflmenin sosyal meydan okumalar›nakarfl›, üçlü yap›s›n›n, de¤erlerinin ve geleneklerininkendisine sundu¤u baflka bir örne¤i bulunmayan kay-naklar›na her zamankinden daha çok güvenmelidir(BIT, 2004: 57-58-65).

Okuma Parças›


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üçlülük ‹lkesi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üçlülük ‹lkesi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üçlülük ‹lkesi ile Örgüt’ünAnayasal ve Öteki Organlar›” konular›n›yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal Organ-lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal ve ÖtekiOrganlar›” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal Organ-lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal Organ-lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤i veAflamalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤i veAflamalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal ve ÖtekiOrganlar›” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Üçlü yap› ilkesi, anayasal ilke olan sendika özgürlü¤üile iliflkilidir. Anayasal organlardan UÇK ile YK’de yeralan iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcileri, sendika öz-gürlü¤ü ilkesine uygun olarak kurulan ve etkinliklerdebulunan, gönüllü ve özerk toplu pazarl›k hakk›ndanyararlanan sendikal örgütlerden gelir. Bu haklar›n ulus-lararas› asgari çerçevesi, 87 ve 98 say›l› sözleflmelerdeyer almaktad›r. Anayasa’daki “en çok temsil gücü / ye-tene¤i olan” örgüt tan›m›, sendika özgürlü¤üyle do¤ru-dan iliflkilidir.

S›ra Size 2

Üçlü dan›flmalar konusundaki en önemli düzenleme,“sözleflme” niteli¤inde oldu¤u için 144 say›l› sözleflme-dir. 1976 y›l›nda kabul edilen bu sözleflme, tüm sözlefl-meler gibi UÇÖ üyesi devletlerin onaylamas› ve onay-dan do¤an hukuksal yükümlülük üstlenmesi nedeniyleönemlidir. 144 say›l› sözleflme, Örgüt’ün üçlü yap› ilke-sine verdi¤i önem dolay›s›yla, üçlü dan›flman›n ulusaldüzeyde de etkili biçimde iflletilmesini amaçlar. UÇÖ,bu önemi nedeniyle, 144 say›l› sözleflmeyi “öncelikli”sözleflmelerden biri olarak nitelemifltir. Yönetim Konse-yi, iyi yönetiflim yönünden en önemli kurallar içeren 4sözleflmeyi, 2008 y›l›nda “iyi yönetiflim sözleflmeleri”biçiminde niteledi.

S›ra Sizde 3

Üçlülük ilkesinin UÇÖ’nün anayasal organlar› ile di¤erorganlar›ndaki uygulamas› farkl› formüllere göre ger-çekleflebilmektedir. Karar ve yürütme organlar› olanGenel Konferans ile Yönetim Konseyi’nde uygulananformül, “2+1+1”dir. Bunun anlam›, hükümet kanad›n-dan gelen delegelerin say›s›n›n iflçi ve iflveren kanatla-r›ndan gelen delegelerin say›s›na eflit olmas›d›r. UÇK’de,her üye devlet, “eflit temsil” ilkesi uyar›nca yer al›r. ‹le-ri düzeyde geliflmifl / sanayileflmifl ülkelere ayr›cal›k ta-n›nmaz. Genel Konferans’a, 185 üye devletin her birin-den bu formüle göre 4’er delege kat›l›r. Böylece UÇK,toplam 732 delegeden oluflur. Yönetim Konseyi’ndeise, yürütme organ› oldu¤undan, tüm üye devletler tem-sil edilmez. Üye say›s›, 1919’dan beri, Anayasa de¤iflik-likleri ile art›r›lm›flt›r. 1986 Anayasa de¤iflikli¤inde üyesay›s› art›r›lm›fl ve seçimsiz üyelikler kald›r›lm›fl olmak-la birlikte, “2+1+1” formülü de¤iflmemifltir.



S›ra Sizde 4

Yürürlükte olan kurala göre, Yönetim Konseyi’nin hü-kümet kanad›n›n toplam üye say›s› 28’dir. Bu üyelerin10’u “seçimsiz”dir. En ileri düzeyde geliflmifl / sanayi-leflmifl 10 devlet, Konsey’in sürekli üyesidir. Bu ayr›ca-l›ktan yararlanmakta olan devletler flunlard›r: Almanya,ABD, B. Krall›k, Brezilya, Çin, Fransa, Hindistan, ‹talya,Japonya ve Rusya Federasyonu. 1986 Anayasa de¤iflik-li¤i, bu ayr›cal›¤a son verdi. YK’nin toplam üye say›s›-n›n 112’ye ç›kar›lmas›n› öngördü. Hükümet kanad› üye-lerini de, dört co¤rafi bölgeye göre bölüfltürdü. Ancakbu de¤ifliklikler, öngörülen onay say›s›na ulafl›lamad›¤›için yürürlü¤e girmedi.

S›ra Sizde 5

UÇÖ’de kural üretme sürecinin özelli¤inin temelinde,anayasal organlar›ndan ikisinin üçlülük ilkesine göreoluflturulmas› vard›r. Yasama yetkisiyle donat›lan UÇK,yaln›zca hükümetlerin siyasal temsilcilerinin yer ald›¤›bir organ de¤ildir. Kural üretme sürecine, karfl›t ç›karl›iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcileri de eflit oy hak-k›yla kat›lmaktad›r. Bu “sosyal” kat›l›m, kendilerini do¤-rudan ilgilendiren çal›flma yaflam› ve sosyal politikalar-la ilgili uluslararas› kurallar›n uzlaflmayla belirlenmesive uygulanmas›n›n sa¤lanmas› yönünden önem tafl›r.Olabildi¤ince genifl bir uzlaflmaya varabilmek için, ku-ral olarak Genel Konferans’ta iki y›l üst üste tart›flmayöntemi uygulan›r. Üye devletlerdeki durum, hukuksalve uygulama boyutlar›yla incelenip delegelerin bilgisi-ne sunulur. Çift tart›flma, UÇÖ yasama etkinli¤inin birbaflka kendine özgü yan›d›r.

S›ra Sizde 6

UÇB, sekretarya görevini yerine getiren anayasal bir or-gand›r. Çal›flma yaflam›n›n tüm sorunlar› konusunda uz-manlardan oluflur. Bu özellikleriyle, çift tart›flma yönte-minin her iki aflamas›nda kural üretme sürecine kat›l›r.Bu kat›l›m, UÇK gündemine yaz›lan sorun konusundaincelemeler yaparak gerekli raporlar›n haz›rlanmas›ylas›n›rl›d›r. ‹lk tart›flmaya yönelik olarak, uluslararas› hu-kuk ve uygulama ile üye devletlerdeki düzenleme veuygulamalar konusunda, durumu karfl›laflt›rmal› olarakortaya koyan, üç kanad›n sorun konusundaki e¤ilim veyaklafl›mlar›n› saptamaya çal›flan raporlar haz›rlar. ‹kin-ci tart›flma öncesinde de, uluslararas› sözleflmeye yakla-fl›ld›¤› için, bir ad›m daha ileri giderek UÇK’de görüflü-lüp kabul edilen taslak metinler haz›rlar.

BIT (1984). Rapport du Directeur général, Parti I:

Normes internationales du travail, CIT, 70e

session, Genève.BIT (1999). Un travail décent, Rapport du Directeur

général, 87e session 1999, Genève, 1999.BIT (2000). Consultations tripartites, normes

internationales du travail, Rapport III (Partie 1B),CIT, 88e session, Genève.

BIT (2004). Une mondialisation juste, le rôle de

l’OIT, Rapport du Directeur général sur laCommission mondiale sur la dimention sociale dela mondialisation, CIT, 92e session, Genève.

BIT (2006a). La Liberté syndicale, Recueil de

décisions et de principes du Comité de la liberté

syndicale du Conseil d’administration du BIT,

Cinquième édition (révisée), Genève.BIT (2006b). Le rôle de l’OIT en matière de

coopération technique, promouvorr le travaildécent par des programmes de terrain et par pays,Papport VI, CIT 95e session, Genève.

BIT (2012a). Rapport de la Commission d’experts

pour l’application des conventions et

recommandations, Conférence internationale duTravail, 101e session, 2012, Rapport III (Partie 1A),Rapport général et observations concernant certainspays, Bureau international du Travail, Premièreédition, Genève.

BIT (2012b). Socle de protection sociale pour la

justice sociale et une mondialisatin équitable,

Conférence internationale du Travail, 101e session,2012, Rapport IV (1), Quatrième question à l’ordredu jour, Bureau international du Travail, Premièreédition, Genève.

BIT (2012c). Conférence internationale du Travail, 101e

session, 2012, Rapport IV (2A), Socles de protectionsociale pour la justice sociale et une mondialisationéquitable, Quatrième question à l’ordre du jour,Bureau international du Travail Genève.

BIT (2012d). Conférence internationale du Travail, 101e

session 2012, Rapport IV (2B), Socles de protectionsociale pour la justice sociale et une mondialisationéquitable, Quatrième question à l’ordre du jour,Bureau international du Travail, Genève /International Labour Conference 101st Session 2012,Report IV (2B), Social protection floors for socialjustice and a fair globalization, Fourth item on theagenda, International Labour Office, Geneva.



Bonvin, Jean-Michel. (1998). L’Organisation

internationale du travail, Étude sur une agenceproductrice de normes, PUF, Paris.

Erdut, Zeki. (2002). Küreselleflme Ba¤lam›nda Ulus-

lararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz EylülYay›nlar›, ‹zmir.

Gülmez, Mesut. (1988). Sendikal Haklar›n Uluslara-

ras› Kurallar› ve Türkiye (UÇÖ / ILO Sözleflme ve‹lkeleri), TODA‹E Yay›n›, No: 223, Ankara.

Gülmez, Mesut. (2006). Sendikal Haklarda Uluslara-

ras› Hukuka ve Avrupa Birli¤ine Uyum Sorunu,

Belediye-‹fl Yay›n›, “AB’ye Sosyal Uyum Süreci Dizi-si, No: 1, ‹kinci Bask› (T›pk› Bas›m), Ankara.

Gülmez, Mesut. (2011). Uluslararas› Sosyal Politika,

3. Bask› (Ek: Güncelleme Notlar›, Kas›m 2011),Hatipo¤lu Yay›n›, Ankara.

Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent Viet (dir.). (2011).L’Organisation internationale du travail, Pressesuniversitaires de Rennes, Rennes.

L’Organisation internationale du travail. (1950). Trente

ans de combat pour la Justice Sociale 1919-1949,Préface David A. Morse, BIT, Genève.

Rodgers, Gerry / Eddy Lee / Lee Swepston / JasmienVan Deale. (2009). L’OIT et la quête de justice

sociale, 1919-2009, BIT, Genève.Servais, Jean-Michel. (2004). Normes internationales

du travail, L.G.D.J., Paris.Supiot, Alain. (2010). L’Esprit de Philadelphie, la

justice sociale face au marché total, Seuil, Paris.Valticos, Nicolas. (1983). Droit international du

Travail, Traité de droit du Travail, Tome 8, 2eédition, Dalloz, Paris

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› sosyal politikan›n bafll›ca kaynaklar› olan sözleflme ve tavsiyeler-den do¤an yükümlülüklerin neler oldu¤unu; onay, yürürlü¤e girme, fesih vesözleflmelerin kald›r›lmas› kavramlar› ile sözleflme ve tavsiyelerin nas›l s›n›f-land›r›ld›¤›n› aç›klayabilecek,Kural üretme etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi’ni izleyen dönemlerinde be-nimsenen temel yaklafl›mlar› aç›klayabilecek,“Yumuflak hukuk” belgelerinden “bildirge” nitelikli baz› belgeler ile “temelinsan haklar› sözleflmeleri”nde yap›lan düzenlemeleri aç›klayabilecek,Genel ve özel denetim sistemleri ile izleme sistemini aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Onay• Fesih• Temel ‹nsan Haklar› Sözleflmeleri• ‹nsanca (Uygun) Çal›flma (‹fl)• Özel Liste

• Özel Paragraf • Denetim• ‹zleme• Küresel Rapor• Küresel ‹zleme

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

N

N

Uluslararas›Sosyal Politika

• G‹R‹fi• SÖZLEfiME VE TAVS‹YELERE

‹L‹fiK‹N ÇEfi‹TL‹ B‹LG‹LER• KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹NE VE

KURALLAR DÜZEN‹NE TOPLUBAKIfi

• UYGULAMA VE DENET‹MS‹STEMLER‹


Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün KurallarDüzeni, ‹çerik, Uygulamave Denetim

G‹R‹fiUluslararas› Çal›flma Örgütü, 1919-2012 y›llar› aras›ndaki 93 y›ll›k dönemde, çokkapsaml› ve zengin bir kurallar düzeni oluflturdu. Kurallar, yaklafl›m ve içerik ola-rak, de¤iflen d›fl çevre koflullar›ndan, savafllardan, ekonomik krizlerden ve siyasalgeliflmelerden etkilendi.

Anayasal ilkelere dayand›r›larak kabul edilen ve uluslararas› sosyal politikan›n-ve çal›flma hukukunun- ana kaynaklar›ndan olan sözleflme ve tavsiyelerin, kural-lar düzeninde ayr›cal›kl› bir yeri vard›r. Ancak, kararlar (résolutions) ve bildirgele-ri (déclarations) de kapsayan yaz›l› (pozitif) kaynaklar›n yan› s›ra, Örgüt Anayasa-s›’nda öngörülen kurallar çerçevesinde oluflturulan denetim sistemi de, uluslarara-s› kurallar düzenine çok önemli katk›lar sa¤lad›. Yaz›l› kaynaklar› somut düzenle-meler ve uygulamalar temelinde yorumlayarak Örgüt’ün denetim etkinli¤ini yerinegetiren organlar›, kurallar düzeninin birörnekli¤ini, yaflayabilirli¤ini ve zenginlefl-mesini sa¤lad›.

Kabul edilmekle kurallar düzenine giren sözleflmeler, üye devletler için hukuk-sal yükümlülükler do¤urur. Bu yükümlülüklerin önemli bir bölümü, sözleflmelerinüye devletlerce onaylanmas›na ve denetim sistemlerinin iflletilmesine yöneliktir.

Kurallar düzeni, Haziran 2012’de toplam 189 sözleflme ve 202 tavsiyeye ulaflansay›s› ile sosyal haklar alan›nda çal›flanlar›n yan› s›ra çok çeflitli kifli kesimleri içinhaklar ve güvenceler içerir. Kurallar düzenine damgas›n› vuran yaklafl›m, Örgüt’ünkuruluflundan beri ekonomik, sosyal ve siyasal etkenlere ba¤l› olarak de¤iflimlergeçirdi. Uluslararas› sosyal politikan›n kaynaklar›n› oluflturan belgelerin nitelik veiçeri¤i de, do¤al olarak bundan etkilendi.

UÇÖ sözleflmelerinden 8’i, 1990’l› y›llar›n ortalar›nda bafllayan bir süreç so-nunda kabul edilen 1998 Bildirgesi’yle “temel insan haklar› sözleflmeleri” olaraknitelendirildi.

UÇÖ denetim sistemi, onaylanan sözleflmelerden do¤an yükümlülüklerin neölçüde yerine getirildi¤inin saptanmas›na yönelik “onay koflullu” denetim olarakbafllad›. Bu genel denetim, onaylanmayan sözleflmeler ile tavsiyeleri de kapsaya-cak biçimde geniflletildi. Rapora dayal› bu denetim sistemleri, sendikal özgürlük-lerle s›n›rl› olmak üzere, sendikal örgütlerden gelen “yak›nmalar/flikâyetler” teme-line dayal› olarak gelifltirildi. Böylece, onaya ba¤l› birinci kuflak denetime, “onaykoflulsuz” ikinci kuflak özel denetim de eklendi. Üçüncü bir aflamada ise, “temelinsan haklar› sözleflmeleri” olarak s›n›fland›r›lan 8 sözleflmenin uygulanmas›n›n iz-lenmesine yönelik olarak onaydan ba¤›ms›z “izleme sistemi” oluflturuldu.

Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün Kurallar Düzeni,

‹çerik, Uygulama veDenetim

SÖZLEfiME VE TAVS‹YELERE ‹L‹fiK‹N ÇEfi‹TL‹ B‹LG‹LER

Sözleflme ve Tavsiyelerin DiliSözleflme ve tavsiyelerin kabul edilen ‹ngilizce ve Frans›zca metinleri, resmi me-tinlerdir. Bu kural, 1919’dan beri de¤iflmedi. Her iki metin, ayn› ölçüde geçerlidir.Denetim organlar›, iki orijinal metin aras›nda çeliflki bulunmas› durumunda, dahaileri ve genifl haklar içerdi¤ini düflündü¤ü sözleflme metnini temel almaktad›r.

Sözleflmeler, UÇÖ’nün üçüncü resmi dili olan ‹spanyolca olarak da haz›rlan›r.Genel Müdür, ilgili hükümetlerin iste¤i üzerine, sözleflme ve tavsiyelerin ulusal(kendi dillerine) çevirilerini haz›rlatabilir. Türkiye’de, ne iflçi ve iflveren örgütlerine de hükümet, sözleflme ve tavsiyelerin çevirisi konusunda herhangi bir çabagöstermifltir. Yaln›zca onaylananlar sözleflmelerin Türkçe çevirileri vard›r. Bu çevi-rilerden baz›lar›nda, sözleflmelerdeki haklar› daraltan ve anlam kaymas› yaratanhatalar vard›r. Sözleflmeler, orijinal metinlere ve denetim organlar›n›n kararlar›nagöre anlafl›lmal› ve yorumlanmal›d›r.

Üye Devletlerin Sözleflmelere ‹liflkin YükümlülükleriUÇÖ Anayasas›’na göre, sözleflme ve tavsiyeler ile protokoller, kabul edilmele-rinden sonra onaylanmas› için üye devletlere gönderilir. Ancak, tavsiyelerin onay-lanmas› söz konusu de¤ildir. Sözleflmelerin kabul edilmesindeki ilk temel amaç,UÇÖ’ye üye devletlerce onaylanarak iç hukuk düzenlerinde hukuksal ba¤lay›c›l›kkazand›r›lmas›d›r. Bunun ilk ad›m›ysa, kabul edilen sözleflmenin üye devletleregecikmeden gönderilmesidir.

Üye devletlerin, UÇÖ Anayasas›’nda öngörülen yükümlülükleri flunlard›r (bkz.fiekil 5.1.):

• UÇK’nin kapanmas›ndan itibaren bir y›l içinde, sözleflmeyi onaya yetkili ma-kama sunma. Ola¤anüstü durum varsa, bu süre en çok 18 ayd›r. Buradakiamaç, yetkili makam›n sözleflmeyi yasaya dönüfltürmesi ya da baflka nitelik-te önlemler almas›d›r. Ancak sözleflmeyi yetkili makama sunma yükümlülü-¤ü, onay›n zorunlu oldu¤u anlam›na gelmez. Onay için her hangi bir sürede söz konusu de¤ildir.

• Ald›¤› önlemler, yani yetkili makama sunma, yetkili makam ve karar› konu-lar›nda Genel Müdür’e bilgi verme. Bu bilgilerin, üçlü dan›flma gere¤i, ençok temsil yetene¤i bulunan iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerine de iletilme-si gerekir.

• Onay ifllemi tamamland›¤›nda, onay› Genel Müdür’e bildirme. Sözleflme ku-rallar›n› gerçeklefltirip yaflama aktarmak için gerekli önlemleri al›r. “Gerekliönlemler”, yasal düzenlemeler ve/ya da toplu ifl sözleflmeleri ile al›nabilir.Önemli olan, sözleflme kurallar›n›n fiilen uygulanmas›n›n sa¤lanmas›d›r.

Yetkili makam›n sözleflmeyi onaylamamas› durumunda, üye devletin ilkecebaflka bir yükümlülü¤ü yoktur. Ancak, onaylanmayan sözleflmeler (ve onaylanma-s› söz konusu olmasa da, tavsiyeler) için, YK’nin kararlaflt›raca¤› uygun aral›klarlamevzuat›n ve uygulaman›n durumu konusunda rapor sunulur.

Üye devletlerin bu yükümlülü¤ü, biçimsel bir yükümlülük de¤ildir. Onaya yet-kili makama sunulmas› ve yetkili makam›n onay› tart›flarak olumlu ya da olumsuzbir karar vermesi gerekir.


Sözleflmelerin resmimetinleri: UÇÖsözleflmelerinin resmimetinleri, ‹ngilizce veFrans›zca’d›r. Her iki dildekisözleflme metni, ayn› ölçüdegeçerlidir; birinin ötekineüstünlü¤ü ya da önceli¤iyoktur.

Sözleflmelerin Türkçeçevirisi: UÇÖ denetimorganlar›, anayasalifllevlerini yerine getirirken,sözleflmelerin ulusal dillereçevrilmifl metinlerini gözönüne almaz. Örne¤in,Türkiye’nin (hükümetin)raporuna ya da sendikalörgütlerin yak›nmas›na(flikâyetine) dayal› birdenetim yaparken, do¤alolarak sözleflmenin Türkçeçevirisini de¤il orijinalmetinlerini temel al›r. Bunedenle, yaln›zca Türkçeçevirilere dayanan bilimselyorumlar ya da yarg›kararlar› bazen hatal›olabilir. Ulusal yarg›yerlerinin, sözleflmeleridenetim organlar›n›niçtihatlar›na ayk›r› olarakyorumlama yetkisi yoktur.

Protokol: Protokol, birsözleflmenin k›smen gözdengeçirilmesine iliflkin birbelgedir. Sözleflmeler gibi,ilgili sözleflmeyi onaylayandevletin onay›na aç›kt›r.Protokol, UÇÖ’de çok s›kbaflvurulan bir yöntemde¤ildir. Esin kayna¤›, ‹nsanHaklar› AvrupaSözleflmesi’dir. Beflsözleflmeye iliflkin protokolkabul edildi.

Onaya sunma yükümlülü¤ü:Üye devletin UÇK’nin kabuletti¤i sözleflmeyi onayasunma yükümlülü¤ü, “onayzorunlulu¤u” anlam›nagelmez. Ancak devletler,onaya sunmayükümlülü¤ünü bir“formalite” saymamal›d›r.UÇÖ, onay giriflimindebulunma yükümlülü¤ününsonuçsuz kalmas›durumunda da, onaydanba¤›ms›z bir denetimolana¤› öngörmüfltür.

Üye devletlerin, sözleflmelerin kabul edilmesinden sonraki yükümlülükleri ve dayana¤›sizce nedir?

Sözleflmelerin Onaylanmas› ve Yürürlü¤e Girmesi UÇÖ sözleflmeleri, ilkece onaylayan bir devlet için onu yürürlü¤e koyma, gerekle-rini yerine getirme, kurallar›n› iç hukuka aktarma ve bu amaçla da uygulamada ge-rekli önlemleri alma konular›nda hukuksal yükümlülük do¤urur. Onay, onaylayan

1015. Ünite - Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Kural lar Düzeni , ‹çer ik , Uygulama ve Denet im

fiekil 5.1

-‹lk ayr›nt›l› rapor,-‹kinci ayr›nt›l› rapor-2 y›lda bir rapor-5 y›lda bir rapor-Uygun aral›klarla rapor

Sözleflmenin kabul edilmesi

Üye devletlere gönderilmesi

Onaylanmas› için, yetkilimakam(lar)a sunulmas›

Onay›n UÇB Genel Müdürüneyaz›yla bildirilmesi

Onay›n tescil edilmesi (GM)

Sözleflmenin yürürlü¤e girmesi(tescilden 12 ay sonra)

Hükümet raporlar›n›nUÇB’ye gönderilmesi

Uzmanlar Komisyonunca‹ncelenmesi ve rapor

haz›rlanmas›

Konferans Komisyonuncaincelenmesi ve tart›fl›lmas›

UÇK’ye sunulmas›, tart›fl›lmas›ve raporun yay›mlanmas›

TBMM: Uygun bulma yasas›ç›kar›lmas›

C.baflkan› ve Bakanlar Kurulu:Onaylama ve RG’de yay›mlama

‹ç hukukta etki do¤urmas›(AY, m. 90/5)

Uluslararas› hukuktaetki do¤urmas›

En az iki onay veikinci onay›n tescili

gerekir

Özel paragrafa almakarar› verilebilmesi

SözleflmelerinYürürlü¤e Girmesi,Onaylanmas›,HükümetlerinRapor Sunmas› veRapor ‹ncelemesi

Kaynak: Gülmez,2011: 376.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

devlet için somut ve olumlu eylemde bulunmay›, yürürlükte olan yasalarda uyumsa¤lay›c› de¤ifliklik ve düzenlemeler yap›lmas›n› gerektirir.

Öncelikle, onay iflleminin iç hukuk ile uluslararas› hukuk alan›nda farkl› anlam-lar› oldu¤unu unutmamak gerekir.

‹ç hukuk alan›nda onay, Anayasam›z›n öngördü¤ü iki ifllemle gerçekleflir vesözleflme “iç hukuk” alan›nda ba¤lay›c›l›k kazan›r.

Uluslararas› hukukta onay ise, iç hukuktaki onaydan sonra yerine getirilmesigereken uluslararas› bir ifllem ve yükümlülüktür. Sözleflme, uluslararas› kamu hu-kuku alan›nda bu onayla varl›k kazan›r. Üye devlet bununla UÇB Genel Müdü-rü’ne onaylad›¤› bir sözleflmeyi uygulama yükümlülü¤ü üstlendi¤ini bildirir. Onaybelgesinin UÇB’ye gönderilmesiyledir ki, onay uluslararas› hukukta etkilerini do-¤urur. Bildirim yap›lmam›flsa, onay yaln›zca iç hukuk aç›s›ndan geçerli bir ifllemolarak kal›r.

Sözleflmelerin onay koflullar›, yürürlü¤e girmesi, feshedilmesi, onaylar›n üyedevletlere bildirilmesi ve gözden geçirilmesi konular›, her sözleflmenin son mad-delerinde yer alan benzer “tip kurallar” ile düzenlenmifltir. Son maddelerde, onayiflleminin tesciline ve yap›lmas› gereken baflka ifllemlere iliflkin kurallar da vard›r.Buna göre; Genel Müdür, onaylar› kaydeder, tescil eder. Tescil tarihinden 12 aysonra sözleflme uluslararas› hukukta yürürlü¤e girer.

Sözleflmelerin FeshiSözleflmenin feshi, onaylanm›fl bir sözleflmeden do¤an hukuksal ve anayasal yü-kümlükleri sona erdiren bir ifllemdir. Fesih, bir devlet yetkilisinin imzas›n› tafl›yanve UÇB Genel Müdürü’ne gönderilen özel bir yaz›yla, yaz›l› bildirimle gerçekle-flir. Yaz›da, feshedilecek sözleflme aç›kça belirtilmelidir. Fesih, Genel Müdür’üntescil etmesinden bir y›l sonra geçerli olur. Hükümet sözleflmeyi feshetmeden ön-ce, karfl›lafl›lan sorunlar ve çözümü için iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flmal›d›r.144 say›l› sözleflmenin bunu zorunlu tuttu¤unu unutmayal›m. Fesihler, ço¤unluk-la, gözden geçirilmifl ya da güncellefltirilmifl yeni metni onaylanan sözleflmelereiliflkindir. Örne¤in Türkiye bu anlamda, 138 say›l› sözleflmeyi 1998’de onaylad›¤›için, asgari yaflla ilgili üç sözleflmeyi feshetti.

Amac›n› Yitiren Sözleflmelerin Kald›r›lmas›UÇÖ Anayasas› ve UÇK Yönetmeli¤i, sözleflme ve tavsiyelerin ortadan kald›r›lma-s›na iliflkin bir düzenleme yapmam›flt›r. Bu alandaki boflluk, 1997’de Anayasa’yayeni bir f›kra eklenerek giderildi. Buna göre sözleflme, e¤er amac›n› yitirmifl görü-nüyorsa ya da Örgüt’ün hedeflerinin yerine getirilmesine art›k yararl› bir katk›dabulunmuyorsa ortadan kald›r›labilir. UÇK, Yönetim Konseyi’nin önerisi üzerine,toplant›da bulunan delegelerin 2/3’ünün ço¤unlu¤u ile bu türden ifllevsiz kalm›flbir sözleflmeyi kald›rabilecektir. Kald›rma yöntemi yürürlü¤e giren sözleflmelere,geri çekme yöntemi ise yürürlü¤e girmeyen sözleflmeler ile tavsiyelere uygulan›r.

Anayasa de¤iflikli¤inin ard›ndan, bu yeni uygulama bafllad› ve 2000’de befl söz-leflme geri çekildi. Bunlar, 1939 öncesinde kabul edilen ve 2000’de yürürlü¤e gir-meyen sözleflmelerdi. 2002’de de, 20 tavsiye geri çekildi. Yönetim Konseyi, temelinsan haklar›na iliflkin 8 sözleflme ile “iyi yönetiflim sözleflmeleri” olarak nitelenen4 sözleflmenin gözden geçirme d›fl›nda tutulmas›na karar verdi.


Kurallar›n S›n›fland›r›lmas›UÇÖ’nün sözleflme ve tavsiyeleri konusunda, farkl› amaç ve ölçütlere göre s›n›f-land›rmalar yap›lm›flt›r. Örne¤in, kurallar›n az çok “temel” ve “öncelikli” nitelik ta-fl›mas› ile içerdi¤i yükümlülüklerin niteli¤ini gözönüne alan üç kümeli s›n›fland›r-ma flöyledir:

1. Temel haklara iliflkin sözleflmeler: Bunlar; teknik ya da program nitelikli ola-bilir. Karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› ve bölünmezli¤i kuflku götürmeyen 8 sözleflmedegüvenceye ba¤lanan temel insan haklar›yla ilgilidir.

2. Çal›flma koflullar› ve sosyal güvenlik ile ilgili teknik kurallar içeren sözlefl-meler: Bunlar, do¤al olarak ço¤unlu¤u oluflturur. Sözleflmelerin esnekli¤ikonusundaki tart›flmalar, temelde bu kurallara iliflkindir. Kabul edilmesindeen çok itirazlarla karfl›lafl›lan yeni kurallar (sözleflmeler), bu kümedekilerdir.

3. Sendikal ortaklar›n rolüne vurgu yap›lan program nitelikli sözleflmeler: Bun-lar, hemen yerine getirilmesi gerekli yükümlülükler içermeyen ve temeldeözendirici olan sözleflmelerdir. Eriflilecek amaçlar saptanarak, hukuksal ni-telik tafl›mayan yol ve yöntemlerle aflamal› biçimde uygulamaya konulmas›öngörülür. ‹stihdam, mesleksel e¤itim ya da ayr›mc›l›¤a karfl› savafl›m konu-lar›yla ilgili sözleflmeler, bu kümeye örnek oluflturur (Servais, 2004: 21, 58-59, 295-300).

UÇÖ, bu genel bilimsel üçlü s›n›fland›rma d›fl›nda, sözleflme ve tavsiyelerin ko-nular›n› göz önüne alarak, daha ayr›nt›l› “pratik” s›n›fland›rmalar yapmaktad›r. YK,düzenledikleri konular yönünden sözleflmeleri flu 12 bafll›kta toplam›flt›r: Temel in-san haklar›, istihdam, sosyal politika, çal›flma yönetimi, çal›flma iliflkileri, çal›flma ko-flullar›, sosyal güvenlik, kad›nlar›n istihdam›, çocuk ve yetiflkinlerin istihdam›, göç-men iflçiler, yerli halk ve kabileler ile anaülke d›fl›ndaki topraklarda çal›flan iflçiler,öteki iflçi kesimleri. UÇB’nin kimi belgelerinde, sözleflmeler 14 bafll›k ve alt bafll›k-lar çerçevesinde s›n›fland›r›lmaktad›r (UÇB, 1990: 45-68). UK raporlar›nda ise, söz-leflmelerin konular›na göre listesi 21 bafll›kta verilmektedir (BIT, 2012a: iii-iv).

Kimi sözleflmeleri “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak niteleyen YK, çal›fl-ma politika ve kurumlar›yla ilgili olan ve kurallar sisteminin iflleyifli yönündenönemli görülen dört sözleflmeyi, “öncelikli sözleflmeler” olarak niteledi. Bunlar; iflteftifli (81 ve 129 say›l›), istihdam (122) ve üçlü dan›flmalar (144 say›l›) konular›n-daki sözleflmelerdir. Yönetiflim yönünden en önemli kurallar› içerdikleri gerekçe-siyle de, 2008’de kabul edilen Hakça Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bil-dirgesi ile “yönetiflim sözleflmeleri” olarak nitelendirildi.

Çal›flma kurallar›n›n konular›na göre 22 bafll›ktan oluflan daha ayr›nt›l› bir s›n›f-land›rmas› flöyledir (BIT, 2005: 22 vd):

1. Sendika özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve çal›flma iliflkileri, 2. Zorla çal›flt›rma, 3. Çocuk çal›flmas›n›n kald›r›lmas›,4. F›rsat ve ifllem eflitli¤i,5. Üçlü dan›flmalar,6. ‹fl yönetimi ve teftifli,7. ‹stihdam politikas› ve istihdam›n gelifltirilmesi, 8. Mesleksel yönlendirme ve e¤itim,9. ‹stihdam (ifl) güvenli¤i (güvencesi),10. Ücretler,11. Çal›flma süresi,


Öncelikli sözleflmeler: UÇÖsözleflmelerinden 4’ü,“öncelikli sözleflmeler”olarak nitelendirildi. Busözleflmeler için de, temelinsan haklar›sözleflmelerinde oldu¤u gibi,iki y›lda bir rapor sunmayükümlülü¤ü öngörüldü.2008 Bildirgesi ise, ayn› 4sözleflmeyi “yönetiflimsözleflmeleri” olaraknitelendirdi. Türkiye, busözleflmelerden yaln›zca 129say›l› olan› onaylamad›.

12. ‹fl güvenli¤i ve sa¤l›¤›,13. Sosyal güvenlik,14. Anal›¤›n korunmas›,15. Sosyal politika,16. Göçmen iflçiler,17. Deniz/Gemi adamlar›,18. Bal›kç›lar,19. Limanlarda çal›flma, 20. Yerli halklar ve kabileler,21. Özel iflçi kategorileri,22. Son maddeler hakk›ndaki sözleflmeler.Bu s›n›fland›rmada, temel insan haklar› sözleflmeleri ile öncelikli sözleflmelerin

güvenceye ald›¤› haklar ve düzenledi¤i konular ayr› bafll›klar alt›nda s›ralanm›flt›r.

UÇÖ sözleflme ve tavsiyelerinden hangilerinin 12 bafll›k olarak say›lan konulardan hangi-sine girdi¤i konusunda bkz.: Gülmez, 2011: 197-204.

Sözleflme ve tavsiyelerin konular›na göre s›n›fland›r›lmas› konusunda bkz.:http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12000:1825807610262298::NO:::http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12010:1850037501005230::NO:::

KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹NE VE KURALLARDÜZEN‹NE TOPLU BAKIfiUÇÖ, uluslararas› sosyal politikan›n en temel kaynaklar›n› üreten uzman bir Ör-güt’tür. 1919’dan beri oluflturdu¤u kaynaklar, evrensel ve bölgesel düzeylerde ka-bul edilen baflka kurallara da esin kayna¤› oldu. Örgüt’ün kural üretme etkinli¤i-nin genel çizgileriyle de¤erlendirilmesinde, birbirini tamamlayan iki ölçüt temelal›nabilir. Bunlar; “say›sal” ve “niteliksel” ölçütlerdir.

UÇÖ’nün yasama etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi’nden günümüze de¤in uza-nan dönemdeki geliflimini iki ana bafll›kta (dönemde) de¤erlendirmek olanakl›d›r.

1919-1939 döneminde üretilen kurallar›n de¤erlendirmesini 3. Ünitede görmüfltük.

Sosyal Devlet Dönemi (1944-1985) Bu dönem, 3. Ünitede gördü¤ümüz FB’nin kabul edilmesiyle bafllar ve 1980’li y›l-lar›n ortalar›nda (baz› yazarlara göre de So¤uk Savafl döneminin kapand›¤› 1989’da)sona erer. An›msanaca¤› gibi bu dönemde; So¤uk Savafl ve sömürgecilikten ç›k›flsüreci sonucunda, UÇÖ’ye üye devlet say›s› artarak katland›. 1936’da 62 olan üyedevlet say›s›, 1964’te 110’a ve 1989’da 150’ye yükseldi. UÇB görevlilerinin say›s› veÖrgüt’ün y›ll›k bütçesi de artmaya bafllad›. Teknik iflbirli¤i, Örgüt’ün etkinliklerininayr›lmaz parças›n› oluflturdu. Yeni gereksinimlere uyarlanan programlar yerelleflti-rildi, e¤itim ve araflt›rma etkinlikleri at›l›m kazand›.

Toplam 94 sözleflme ve 105 tavsiyenin kabul edildi¤i bu dönemde, kural üret-me etkinli¤i say›sal yönden 1919-1944 dönemine oranla görece daha düflüktür: Or-talama olarak, y›lda 2,3 sözleflme ve 2,5 tavsiye kabul edildi.

Bu dönemde, çal›flma ve sosyal politika alan›ndaki uluslararas› yasama etkinli-¤inde, çok önemli niteliksel dönüflümler oldu. Bunlar, belgelerin amaçlad›¤› kiflive konulara, düzenlenmesinde benimsenen yaklafl›m ve kurallar› üretme tekni¤i-ne iliflkindir. Sözleflmeler, daha çok uygulanacak bir eylem program› arac›l›¤›yla


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



zaman içinde belirlenen hedef ve amaçlara “aflamal›” biçimde ulafl›lmas›n› öngö-ren “özendirici sözleflmeler” niteli¤i tafl›r. Genel amaçlar› belirlemekle yetinenözendirici sözleflmeler, bu amaçlara ulaflmaya özgü yöntemler konusunda onayla-yan devletlere genifl bir serbestlik tan›r. Örne¤in, Ücret Eflitli¤i (100), Ayr›mc›l›k(111) ve ‹stihdam Politikas› (122) sözleflmelerinde bu teknik kullan›ld›.

Bu dönemde de, ivedi çal›flma koflullar›n› iyilefltirmeye yönelik koruyucu yasa-ma etkinli¤i sürdü. Ancak uluslararas› sosyal koruman›n kapsam›, hem kifliler vehem de konular yönünden geniflledi. Sorunlar, daha genifl bir bak›fl aç›s›yla eleal›nd›. Baz› konularda ilk dönemde kabul edilen baz› sözleflmeler gözden geçiril-di. Kimi konularda da, özellikle geliflmekte olan ülkeleri amaçlayan yeni belgelerkabul edildi. Koruyucu yasama etkinli¤i, çal›flma ve hatta yaflam koflullar›n› düzelt-menin ötesinde, kimi temel insan haklar›n›n korunmas›na ve gelifltirilmesine deyöneldi. FB’nin içerdi¤i özgürlük, eflitlik ve insan onuru gibi evrensel de¤erleriuluslararas› kurallara ba¤layan sözleflmeler kabul edildi.

Bu yaklafl›m›n en önemli örne¤i, dönemin hemen bafllar›nda kabul edilen sen-dika özgürlü¤ünü ve toplu pazarl›k hakk›n› güvenceye alan 87 ve 98 say›l› sözlefl-melerdir. Yine, erkek ve kad›n iflgücünün ücretleri aras›nda eflitlik, zorla çal›flt›rma-n›n kald›r›lmas›, istihdam ve meslek alan›nda her tür ayr›mc›l›¤›n önlenmesi konu-lar›na iliflkin 100, 105 ve 111 say›l› sözleflmeler de, FB’nin yaklafl›m›n› somutlaflt›-ran belgelerdir. 1998’de “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak nitelenen 8 söz-leflmeden 5’i, 1948-1958 aras›nda kabul edildi.

Özellikle iflgücü ve sosyal güvenlik alanlar›nda, konular daha genifl bir bak›flaç›s› ve daha genel bir çerçeve içinde ele al›nd›. Örne¤in, ilk dönemde iflsizli¤ekarfl› savafl›ma öncelik verilirken, bu dönemde ulusal bir istihdam bürosununkurulmas› ve tam çal›flman›n gelifltirilmesini amaçlayan etkin bir politikan›n olufl-turulmas› amaçland›. Örgüt’ün kuruluflunu izleyen dönemde kabul edilen belge-lerdeki sosyal sigorta yerine sosyal güvenlik anlay›fl›, yasama etkinli¤ine ege-men oldu.

Bu dönemde, belirlenen amaçlara zaman içinde aflamal› olarak eriflme olana¤›sa¤lamak için, belgeleri belirli bir esneklik anlay›fl› ile düzenleme kayg›s› giderekartt›. Örgüt’ün evrenselli¤inin sürdürülmesinden kaynaklanan bu kayg›, bir yandançok çeflitli formüllerle sözleflmelere yans›t›ld›, öte yandan da sözleflmelere oran-la daha çok tavsiye kabul edilmesine yol açt›.

Sözleflmelerde yer alan farkl› esneklik formülleri konusunda daha genifl bilgi için bkz.:Gülmez, 2011: 182-190.

Bu dönemin bir baflka önemli özelli¤i de, onay koflullu geleneksel denetim sis-temini sendikal hak ve özgürlüklere yönelik ihlaller alan›nda güçlendirme ve et-kinlefltirmeyi amaçlayan -afla¤›da görece¤imiz- yeni ad›mlar›n at›lmas›d›r. 87 ve 98say›l› sözleflmelerin kabul edilmesinin hemen ard›ndan, onaydan ba¤›ms›z iflleyenözel denetim sistemi getirildi.

1919’da kurulurken siyasal ve sosyal bar›fl aras›ndaki yaflamsal ba¤lant›y› vur-gulayan UÇÖ’ye, kuruluflunun 50. y›l›na denk düflen 1969 y›l›nda, 10 Aral›k ‹nsanHaklar› Uluslararas› Günü Nobel Bar›fl Ödülü verildi. UÇÖ ayn› y›l, istihdam poli-tikas› alan›nda ilk küresel planlama giriflimi olan Dünya ‹stihdam Program›’n› bafl-latm›flt›. Bu program, iflsizlik ve gizli iflsizli¤in yoksullu¤un temel nedenlerinden ol-du¤unu ve kalk›nman›n önündeki en büyük engeli oluflturdu¤unu düflünen GenelMüdür Morse’un önceliklerinden biriydi.


Sosyal devlet dönemi veinsan haklar›: 8 temel insanhaklar› sözleflmesinden 5’i,FB’yle aç›lan “sosyal devletdönemi”nde kabul edildi.Bunlardan 2’si (87 ve 98)için, 1950/1951’deyak›nmalara dayal› özeldenetim sistemi oluflturuldu.Tümü için ise, 1998’de“izleme sistemi” getirildi.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Kural üretme etkinli¤inin “sosyal devlet dönemi”nin bafll›ca özellikleri sizce nelerdir?

Küreselleflmeye Sosyal Yan›t Dönemi (1985-2012)Özellikle so¤uk savafl›n sona ermesini izleyen y›llarda kabul edilen sözleflme vetavsiyeler göz önüne al›nd›¤›nda, kural üretme etkinli¤inin 1980’li y›llar›n ortalar›n-dan sonraki evresi “küreselleflmeye sosyal yan›t” niteli¤i tafl›r. 1998’de kabul edilen-afla¤›da görece¤imiz- Bildirge de bunu belirtir. Bu dönemde, gecikerek de olsa,ekonomik küreselleflmenin yaratt›¤› sosyal sorunlara uluslararas› düzeyde çözümgetirmeye, esnek/atipik çal›flma biçimleri ile kay›td›fl› (informel) kesim çal›flt›r›lan-lar›n› korumaya yönelik kurallar üretildi. “Yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n ürünübelgelerin en önemli örneklerinden olan 1998 ve 2008 bildirgeleri kabul edildi.

Say›sal yönden, 1985’i izleyen dönemde kabul edilen sözleflme ve tavsiye say›-lar›n›n s›ras›yla 19 ve 22 olmas›, y›ll›k ortalamadaki düflmenin sürdü¤ünü gösteri-yor. Sözleflme say›s›ndaki düflme, 1998 Bildirgesi’ni izleyen y›llarda daha da belir-ginleflti. Hukuksal ba¤lay›c›l›¤›/zorlay›c›l›¤› olmayan belgeler, sözleflmelerin yeriniald›. 8 sözleflmeye karfl›, 14 tavsiye ve 2 bildirge kabul edildi. Böylece, yasama et-kinli¤ine, “yumuflak hukuk” (soft law) olarak nitelenen yeni bir yaklafl›m egemenoldu. Bir sözleflme efllik etmeksizin “özerk” bir tavsiye olarak kabul edilen 202 sa-y›l› Sosyal Koruman›n Ulusal Temel Çerçevesi Tavsiyesi, bu yaklafl›m›n 2012’dekien yeni örne¤idir.

Niteliksel yönden ise, flu saptamalar yap›labilir: Bu dönemde kabul edilen söz-leflme ve tavsiyelerin önemli bir bölümü, küreselleflmenin (ve post fordist üretimbiçimlerinin) yaratt›¤› yeni istihdam biçimleri için uluslararas› alt s›n›r getiren dü-zenlemelerdir. K›smi zaman çal›flma (1994) ve evde çal›flma (1996) ile ilgili sözlefl-me ve tavsiyeler, bunun en önemli örnekleridir. Bir baflka örnek, 2006’da kabul


Resim 5.1

So¤uk Savafl’›izleyen dönemde22 y›l UÇB GenelMüdürü olanDavid A. Morse’un,Örgüt ad›na ald›¤›Nobel Bar›fl Ödülü


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

edilen 198 say›l› ‹fl ‹liflkisi Tavsiyesi’dir. Bu tavsiye, tafleron çal›flmayla ilgili sözlefl-me ve tavsiye girifliminin baflar›s›z sonuçlanmas› üzerine kabul edildi. Küresellefl-menin olumsuz sosyal sonuçlar›yla do¤rudan ba¤lant›l› sorunlara iliflkin olarak da,flu belgeler kabul edildi: Borcunu ödeyemez durumdaki iflverenlere karfl› iflçi ala-caklar›n›n korunmas› sözleflmesi (1992), özel istihdam acenteleri sözleflmesi (1997),yap›sallaflan iflsizlik sorununu küçük ve orta ölçekli iflletmeleri destekleyerek yara-t›lacak istihdam olanaklar›yla çözmeyi amaçlayan tavsiye (1998). Kabul edilen söz-leflmeler aras›nda; çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n›n yasaklanmas›na (1999) ve ev emek-çilerinin korunmas›na (2011) yönelik 182 ve 189 say›l› sözleflmeler de vard›r. Öteyandan 2006’da da, Örgüt’ün eylem araçlar›n›n tümünün seferber edilmesini öngö-ren ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda özendirici çerçeve sözleflme (187) ve tavsiye(197) kabul edildi.

Bu dönemde, uluslararas› çal›flma kurallar› bütününün etkisini, uyumunu veetkinli¤ini art›rma ve denetim süreçlerini iyilefltirme çabalar› yo¤unlaflt›r›ld›. YK buamaçla yapt›¤› çal›flmalar› sonucunda, 71 sözleflme ile 73 tavsiyenin günümüz ko-flullar›yla (ba¤lam›yla) son derecede uyumlu oldu¤unu gözlemledi ve bunlar›n,Örgüt’ün özendirme kampanyalar›nda öncelikli say›lmas› gerekti¤ini belirtti (BIT,2004a: 52).

UÇB’nin, temel ilke ve haklara sayg› gösterilmesini, gelifltirilmesini ve gerçek-lefltirilmesini sa¤lamaya yönelik iki büyük teknik yard›m program›, bu dönemdeuygulamaya konuldu. Programlardan 1992’de bafllat›lan birincisi, çocuklar›n çal›fl-malar›n›n kald›r›lmas› için uluslararas› programd›r (IPEC) ve UÇÖ’nün en büyükteknik yard›m program›d›r. ‹kinci program ise, 1998 Bildirgesi’ndeki dört temel in-san hakk›n›n gelifltirilmesine iliflkindir.

Kural üretme etkinli¤inin, 1980’li y›llar›n ortalar›ndan sonraki kesitinin en belirgin özel-likleri sizce nelerdir?

Küreselleflmeye sosyal yan›t döneminde kabul edilen “sözleflme” ve “tavsiye”niteli¤i tafl›mayan üç belge, bu dönemde benimsenen ve “düzenleyici” de¤il “prog-ramlay›c›” olan “yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n, önemli örneklerindendir.

1998 Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler ‹le ‹zlenmesi UÇÖ Bildirgesi, 18 Haziran1998’de kabul edildi. Bildirge, UÇÖ’nün So¤uk Savafl sonras›nda, özellikle 1994’üizleyen y›llarda çeflitli organlar› çerçevesinde sürdürdü¤ü ekonominin ve ticaretinküreselleflmesine, yaratt›¤› olumsuz sosyal sonuçlara verdi¤i bir yan›tt›r. Ekono-mik küreselleflmenin, asgari bir sosyal kurallar temeline dayanmas›, ekonomik bü-yüme ile sosyal ilerleme aras›nda ba¤ kurulmas› ve ekonomik geliflmeye sosyal ge-liflmenin de efllik etmesi gerekti¤i düflüncesinin sonucudur. Küreselleflmenin de-rinlefltirdi¤i sosyal adaletsizlik ve eflitsizliklere karfl› ç›kman›n önkoflulu, UÇÖ söz-leflmelerinden kimilerinin uygulanmas›n› sa¤lamak ve yayg›nlaflt›rmakt›r.

Bildirge metnine flu adresten eriflebilirsiniz:http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/pdconvf.pl?host=status01&textbase=ilofre&docu-ment=2&chapter=26&query=%28%23docno%3D261998%29+%40ref&hightlight=&qu-erytype=bool&context=0

Bildirge ve y›ll›k izlemenin ilk befl y›l› konusunda bkz.: Gülmez, 2005: 563-603.


182 say›l› sözleflme:Türkiye, Çocuklar›nÇal›flmas›n›n En KötüBiçimlerinin Kald›r›lmas› veYasaklanmas› Sözleflmesi’ni2001’de onaylad›. Sözleflme,1998 Bildirgesi’nden sonra,138 say›l› sözleflme ilebirlikte, “temel insan haklar›sözleflmeleri aras›na al›nd›.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3 S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1998 Bildirgesi’nin oluflum sürecinde, BM’nin Mart 1995’te Kopenhag’ta düzen-ledi¤i “Sosyal Geliflme ‹çin Küresel Doruk” toplant›s›, önemli bir dönemeçtir. Çün-kü devlet ve hükümet baflkanlar›, “nitelikli istihdam (ifl) sa¤lamay› ve çal›flanla-r›n temel hak ve ç›karlar›n› korumay›; bu amaçla da, Uluslararas› Çal›flmaÖrgütü’nün ilgili sözleflmelerine sayg› gösterilmesini gelifltirmeyi” üstlendi(Türk Harb-‹fl, 1995). Ertesi y›l Singapur’da toplanan Dünya Ticaret Örgütü Bakan-lar Konferans›’nda, ikinci bir ad›m at›ld›. 13 Aral›k 1996’da kabul edilen sonuçaç›klamas›nda; “Uluslararas› düzeyde tan›nm›fl, temel çal›flma kurallar›na uy-ma yükümlülü¤ümüzü yeniliyoruz” denildi. Bu kurallar›n oluflturulmas› ve on-larla ilgilenilmesi (uygulanmas›n›n denetlenmesi) konusundaki yetkili kuruluflunUÇÖ oldu¤u kabul edildi ve bu kurallar› gelifltirmek amac›yla sürdürdü¤ü etkinlik-lerin desteklendi¤i belirtildi. Bu önemli aç›klama üzerine dönemin Genel MüdürüM. Hansenne, 1997 raporunda bir genel haklar bildirgesi kabul edilmesi önerisin-de bulundu (BIT, 1997: 13 vd). Böylece de, 1990’l› y›llardan itibaren “yumuflak hu-kuk” yaklafl›m›n›n “bildiri” nitelikli ilk örne¤i olan 1998 Bildirgesi’nin haz›rl›k sü-reci bafllad›.

Yeni bir “pragmatik” kural üretme etkinli¤inin bafllang›c› oldu¤u belirtilen (Lou-is, 2011: 49) Bildirge, anayasay› de¤ifltirme ve üye devletlere yeni yükümlülüklerdayatma amac› tafl›maz. As›l olarak, 8 temel insan haklar› sözleflmesine iliflkin de-netimi güçlendirmeyi, onaydan ba¤›ms›z ve raporlar temeline dayal› olarak iflleti-lecek yeni (üçüncü kuflak) bir izleme sistemi kurulmas›n› amaçlar.

1998 Bildirgesi, geliflmifllik düzeyi ne olursa olsun, üye devletlerin tümünün uy-mak ve uygulamak zorunda olduklar› temel insan haklar›n› güvenceye alan söz-leflme ve tavsiyeleri dört bafll›kta toplad›. Öteki bireysel ve toplu haklar› korumakve gelifltirmek ere¤iyle özgürce hareket edebilmek için kaç›n›lmaz olan bu dörthak ve onlar› güvenceye alan sekiz sözleflme flunlard›r:

• Sendika (örgütlenme) özgürlü¤ü ve toplu pazarl›k hakk›n›n eylemsel olaraktan›nmas› (1948 ve 1949 tarihli, 87 ve 98 say›l› sözleflmeler);

• Tüm biçimleriyle zorla ya da zorunlu çal›flman›n kald›r›lmas› (1930 ve 1956tarihli, 29 ve 105 say›l› sözleflmeler);

• Çocuklar›n çal›flmas›n›n yasaklanmas› (1973 ve 1999 tarihli, 138 ve 182 say›-l› sözleflmeler);

• ‹stihdam ve meslekte ayr›mc›l›¤›n yasaklanmas› (1951 ve 1958 tarihli, 100 ve111 say›l› sözleflmeler).

8 sözleflme d›fl›nda kalan sözleflmeleri “ikincil konuma” düflürerek ve sonuçtaçifte standart bir kural düzeni yaratarak UÇÖ kurallar düzeninin birli¤inde gedikaçt›¤› belirtilip elefltirilen (Louis, 2011: 56) 1998 Bildirgesi, Girifl ile 5 maddelik me-tin ve izlenmesi ile ilgili Ek olmak üzere üç bölümden olufluyor.

Girifl’te, büyük bir bölümü Anayasa’n›n Bafllang›ç bölümünde ve FiladelfiyaBildirgesi’nde de yer alan flu noktalara yer verildi:

• UÇÖ, sosyal adaletin evrensel ve sürekli bir bar›fl› sa¤lamak için temel oldu-¤u inanc›yla kurulmufltur;

• Ekonomik büyüme, hakkaniyeti (eflitli¤i), sosyal ilerlemeyi ve yoksullu¤unkökünden kaz›nmas›n› sa¤lamak için temel ancak yetersizdir ve bu, Örgütiçin, güçlü sosyal politikalar›n, adaletin ve demokratik kurumlar›n gelifltiril-mesi zorunlulu¤unu do¤rulam›flt›r;

• UÇÖ, küresel bir ekonomik ve sosyal geliflme çerçevesinde, genifl ve sürek-li (sürdürülebilir) bir geliflmeyi yerlefltirmek ere¤iyle ekonomik ve sosyalpolitikalar›n karfl›l›kl› olarak güçlenmesi için, yetkili oldu¤u tüm alanlarda,


özellikle istihdam, mesleksel e¤itim ve çal›flma koflullar› alan›nda kural üret-me, teknik iflbirli¤i ve araflt›rma konular›ndaki eylem araçlar›n›n tümünü herzamankinden daha çok seferber etmek zorundad›r;

• UÇÖ, özel sosyal gereksinmeleri olan kiflilerin, özellikle iflsizlerin, göçmeniflçilerin sorunlar›na özel bir dikkat göstermek, sorunlar›n› çözmeye yönelikulusal, bölgesel ve uluslararas› çabalar› seferber etmek ve özendirmek ve is-tihdam yaratmay› amaçlayan etkili politikalar gelifltirmek zorundad›r;

• Sosyal ilerleme ile ekonomik büyüme aras›ndaki ba¤lant›y› sa¤lamak ama-c›yla, ilgililerin kendisine, özgürce ve f›rsat eflitli¤i temelinde, yarat›lmas›nakatk›da bulunduklar› zenginliklere eksiksiz kat›l›mlar›n› isteme ve böyleceinsani yeteneklerini tam olarak gerçeklefltirme olana¤› vererek, çal›flmayailiflkin temel haklar›n ve ilkelerin güvenceye ba¤lanmas› özel bir önem veanlam tafl›r;

• UÇÖ, uluslararas› çal›flma kurallar› oluflturmak ve bu kurallarla ilgilenmekiçin Anayasas› ile yetkilendirilmifl uluslararas› bir Örgüt ve yetkili organd›r,anayasal ilkelerinin anlat›m› olarak çal›flmaya iliflkin temel haklar›n gelifltiril-mesi konusunda evrensel bir kabul ve destekten yararlan›r;

• Giderek artan bir karfl›l›kl› ekonomik ba¤›ml›l›k durumunda, Örgüt Anaya-sas›’nda yaz›l› temel hak ve ilkelerin süreklili¤ini do¤rulamak ve evrenselolarak uygulanmalar›n› özendirmek ivedi nitelik tafl›r.

Ekonomik büyüme ile geliflme aras›nda denge kurmaya ve bu amaçla da küre-leflmenin sosyal adaletsizlik ve eflitsizlikleri derinlefltiren olumsuz sonuçlar›n› sos-yal politikalarla yumuflatmaya yönelik bu saptamalar, benzer yaklafl›mla FB’de devard›r. Böylece, UÇÖ’nün iki Dünya Savafl› sonras›nda 1919’da ve 1944’te belirle-nen anayasal ilkeleri bir kez daha do¤rulanm›flt›r. Sosyal olan ile ekonomik olanaras›ndaki geleneksel ikilemde, sosyalin ve sosyal politikalar›n tafl›d›¤› önem veekonomik olana üstünlü¤ü, ekonomik büyümenin kendili¤inden zenginliklerinhakça paylafl›m›na olanak vermedi¤i, bunun araçlar› niteli¤indeki temel haklar›ngüvenceye al›nmas›n›n ve evrensel ölçekte uygulanmas›n›n tafl›d›¤› yaflamsal önemaç›kça vurgulanm›flt›r.

1998 Bildirgesi’nde yap›lan düzenlemeler özetle flöyledir: Devletler ile UÇÖaras›nda üyelik iliflkisinin kurulmas›yla Anayasa’daki ilkeler ve amaçlarla ilgili yü-kümlülükler do¤ar. Bu ilkeler de, temel insan haklar›yla ilgili sözleflmelerde ayr›n-t›l› olarak düzenlenmifltir. Tüm üyeler, bu sözleflmeleri onaylamam›fl olsa da, yal-n›zca Örgüt’e üye olmalar› nedeniyle, temel haklarla ilgili ilkelere sayg› göstermek,onlar› gelifltirmek ve gerçeklefltirmekle yükümlüdür. Örgüt ise, flu üç konuda üye-lerine yard›m edecektir:

• Temel sözleflmelerin onaylanmas› ve uygulanmas›n› gelifltirmeye yönelikteknik iflbirli¤i ve dan›flsal hizmetler sunma;

• Bu sözleflmelerin tümünü ya da kimilerini henüz onaylayacak durumda bu-lunmayan üyelerine, an›lan sözleflmelere konu olan temel haklarla ilgili il-kelere sayg› gösterme, onlar› gelifltirme ve gerçeklefltirme çabalar›nda yar-d›m etme;

• Üyelerine, ekonomik ve sosyal geliflmeye elveriflli bir ortam yaratma çaba-lar›nda yard›m etme.

1998 Bildirgesi, öngördü¤ü kurallar›n yaflama geçirilmesi amac›yla öngördü¤üizleme mekanizmas›n›n özendirici, güvenilir ve etkili bir mekanizma olarak ifller-li¤e konulmas›n› öngörür.


1998 Bildirgesi: 1998Bildirgesi, UÇÖ’nünanayasal kurucu ilkelerinibir kez daha yineledi.Bunlardan biri, sosyaladalet ilkesidir. Sosyaladalet, 1919’da, “sosyalreformcu” yaklafl›m›nsonucu olarak Bafllang›çbölümüne yaz›lm›flt›. Amaç,“siyasal bar›fl”›n tek bafl›naevrensel ve sürekliolamayaca¤›n›vurgulamakt›.

Hakça Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi (2008) UÇÖ’nün, onaya ba¤l› hukuksal yükümlülük do¤urmaya yönelik sözleflmeler yeri-ne, yol gösterici/esnek belgeler kabul etme poltikas› 2000’li y›llarda da sürdürül-dü. 10 Haziran 2008 tarihinde, bir baflka “yumuflak hukuk” belgesi olarak HakçaBir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi kabul edildi.

FB’den esinlenen 2008 Bildirgesi, üçlü yap› ilkesine dayal› Örgüt’ün anayasal il-ke ve de¤erlerini bir kez daha do¤rulad›. UÇÖ’nün 1999’da kabul etti¤i “insancaçal›flma” paradigmas›n› kurumsallaflt›rd›. Örgüt’ün anayasal hedeflerine eriflmesiamac›yla, tüm politikalar›n›n oda¤›nda yer alan -afla¤›da görece¤imiz- “insancaçal›flma gündemi”nin (‹ÇG) evrensel niteli¤ini ortaya koydu ve ülkeler düzeyindeuygulamaya konulmas›n›n h›zland›r›lmas›n› öngördü. Üye devletleri, ‹ÇG’nin dörtstratejik hedefine dayal› politikalar› uygulamaya koymakla yükümlü tuttu. Bu dörthedefin, “bölünemez ve karfl›l›kl› ba¤›ml› oldu¤unu ve birbirini güçlendirdi¤inivurgulad›.

UÇÖ’nün küreselleflmenin meydan okumalar› karfl›s›ndaki sorumluluklar›n› ye-rine getirmesinin araçlar›ndan biri olan 2008 Bildirgesi, küreselleflmenin de¤iflikalanlardaki özelliklerini an›msatt›. UÇÖ’nün sürekli de¤iflen bir çevrede sosyal ada-let ve ilerlemeyi gerçeklefltirmek için belirleyici bir rolünün bulundu¤unu vurgula-d›. Bildirge, ekonomik ve sosyal alanlarda sürekli bir kalk›nma için, asl›nda kan›m-ca yeni olmayan ve özellikle FB’deki de¤erlerin yinelenmesi anlam›na gelen, flu“etik” ve “anayasal” temel de¤erleri vurgulad›: Özgürlük, insan/kifli onuru, sosyaladalet, güvenlik ve ayr›mc›l›k gözetmeme.

‹nsanca çal›flman›n küreselleflmenin meydan okumalar›na karfl› etkili bir araçoldu¤unu, bunun 1995 ve 2005 sosyal doruk toplant›lar›ndan da anlafl›ld›¤›n› an›m-satan 2008 Bildirgesi, verimli ve insanca çal›flmay›, tüm ekonomik ve sosyal politi-kalar›n oda¤›na yerlefltirdi. Eflit derecede önem tafl›yan dört stratejik hedef, alt bi-leflenleriyle I. Bölümde flöyle aç›kland›:

• ‹stihdam›n gelifltirilmesi;• Sosyal koruma önlemleri al›nmas› ve güçlendirilmesi;• Sosyal diyalog ve üçlülü¤ün gelifltirilmesi;• Temel çal›flma haklar›na sayg› gösterilmesi ve uygulamaya konulmas›.Bildirge, bu stratejik hedeflerden birinin gelifltirilmesindeki her tür zaaf›n öteki-

lerin gerçeklefltirilmesine zarar verece¤ini vurgulayarak, aralar›ndaki karfl›l›kl› ba-¤›ml›l›k ve bölünmezlik iliflkisinin alt›n› çizdi. Eflitlik ve ayr›mc›l›k yasa¤›n›n da,stratejik hedeflerin tümünü ilgilendiren sorunlar olarak gözönünde bulundurulma-s› gerekti¤ini belirtti.

1995, 2000 ve 2005 sosyal doruklar›n›n raporlar›na flu adreslerden eriflilebilir: http://social.un.org/index/Home/WorldSummitforSocialDevelopment1995.aspxhttp://social.un.org/index/Home/Geneva2000.aspx

2008 Bildirgesi’nin ek’inde, etkisini de¤erlendirmek için bir “izleme” sistemi ön-görüldü. ‹zleme sistemi; Örgüt’ün amaç ve hedeflerinin (dört stratejik hedefinin)bütüncü bir yaklafl›mla üye devletlerde gelifltirilip gerçeklefltirilmesine iliflkin yü-kümlülüklerini yerine getirmek için gösterecekleri çabalar› destekleyece¤i araçlar›belirleme amac›ndad›r. UÇÖ’nün üye devletlere yard›m etmek için almas› gerekenönlemler ve yerine getirmesi gereken etkinlikler; “yönetim, kaynaklar ve d›fl iliflki-ler”; “üye devletlerdeki durumu ve gereksinimlerini anlama ve bunlara karfl›l›k/ya-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



n›t verme”; “teknik yard›m ve dan›flsal hizmetler”; “araflt›rma, bilgileri derleme vepaylaflma” bafll›klar› alt›nda ayr›nt›l› olarak belirtildi.

Öte yandan UÇK’nin, 2008 Bildirgesi’nin etkisini bir gündem maddesi olarakzaman zaman de¤erlendirmesi ve UÇB’nin de bu amaçla bir de¤erlendirme rapo-ru haz›rlamas› öngörüldü ve raporun içermesi gereken bilgiler belirtildi. UÇK, yap-t›¤› de¤erlendirme ›fl›¤›nda gerekli görürse, yeni de¤erlendirmeler yap›lmas›na yada baflka uygun eylem biçimlerine karar verebilecektir.

Bu konuda ayr›nt›l› bilgi için bkz.: Kapar, 2009: 61-77.

Krizin Üstesinden Gelmek: Dünya ‹stihdam Pakt› (2009) UÇK, tüm ülkeleri etkileyen küresel istihdam krizi konusunda 15-17 Haziran 2009tarihlerinde gerçeklefltirilen üç günlük özel bir UÇÖ doruk toplant›s›ndan sonra,19 Haziran 2009 tarihinde “Krizin Üstesinden Gelmek: Dünya ‹stihdam Pakt›” bafl-l›kl› belgeyi (D‹P) kabul etti.

UÇÖ Genel Müdürü J. Somavia, yazd›¤› Önsözde D‹P’in; emek piyasas›n›n va-rolan sorunlar›n› daha da a¤›rlaflt›ran iflsizli¤in, gizli iflsizli¤in ve kay›td›fl› istihda-m›n geçmiflte görülmemifl biçimde artmas›na karfl› reel ekonominin aktörleriningüçlü bir yan›t› oldu¤unu vurguluyor. ‹stihdam krizinin yoksullu¤u daha da a¤›r-laflt›rd›¤›n›, orta s›n›flar› zay›flatt›¤›n›, sosyal d›fllanmay› k›r›lganlaflt›rd›¤›n› ve Ge-liflme ‹çin Biny›l Hedefleri’nin gerçeklefltirilmesini tehlikeye soktu¤unu belirtiyor.Dünya emek piyasas›na, ço¤u genç olmak üzere her y›l 45 milyon yeni iflgücününkat›ld›¤›n› ve dolay›s›yla 2015’e de¤in yaklafl›k 300 milyon istihdam yarat›lmas› ge-rekti¤ini ekliyor.

BM ile -Temmuz 2009’daki toplant›lar›nda- G20 ülkelerinin de destekledi¤iD‹P, her birinin ilkeleri ayr›ca ve ayr›nt›l› olarak aç›klanan flu befl ana bafll›ktanolufluyor:

I. Krize insanca çal›flmaya dayal› bir yan›t; II. Ekonominin yeniden canlanmas›n› ve kalk›nmay› gelifltirmeyi amaçlayan il-

keler; III. ‹nsanca çal›flmaya dayal› yan›tlar (Bunlar, flu altbafll›klar alt›nda s›ralan›yor:

a) istihdam yarart›lmas›n› h›zland›rmak, istihdam› aya¤a kald›rmak ve ifllet-melerin yaflayabilirli¤ini sa¤lamak; b) sosyal koruma sistemlerini güçlendir-mek ve kiflileri korumak; c) uluslararas› çal›flma normlar›na sayg› gösteril-mesini güçlendirmek; d) sosyal diyalog [toplu pazarl›k, önceliklerin say›m›-n› yapmak ve eylemi uyarmak]);

IV. ‹zlenecek yol: hakça ve sürdürülebilir bir küreselleflmeyi yerlefltirmek; V. ILO’nun eylemi. Görüldü¤ü gibi D‹P, UÇÖ’nün “insanca çal›flma” gündemine dayan›yor ve te-

mel çal›flma hak ve ilkelerine sayg› gösterilmesini, kad›nlar ve erkekler aras›ndaeflitli¤in, anlat›m özgürlü¤ünün, kat›l›m ve sosyal diyalo¤un gelifltirilmesini amaç-l›yor. Bunlar›n, ekonminin yeniden canlanmas› ve kalk›nma için kaç›n›lmaz ö¤eleroldu¤unu vurgulayan D‹P, ILO’nun üçlü yap›s›ndaki aktörlerinin 2008 Bildirge-si’yle üstlendikleri yükümlülüklerinden esinlenen küresel bir politika arac›d›r.Uluslararas› ekonomik ve mali krizin sosyal politika, istihdam politikas› ve k›sacatoplum üzerinde yaratt›¤› olumsuz etkileri hafifletmeyi amaçlar. Krize yan›t için, il-keleri belirlenen genel bir çerçeve oluflturur. Ülkelerin, krize karfl›, kendi gereksi-nimlerine, özgül durumlar›na ve özel önceliklerine göre kabul edip izlemelerineolanak tan›d›¤› kimi önlemler içerir. Krize yan›t›n; hakça bir küreselleflmeye ve


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Biny›l Bildirgesi: BM GenelKurulu, yeni biny›l›nflafa¤›nda, 8 Eylül 2000tarihinde “Biny›lBildirgesi’ni kabul etti. XXI.Yüzy›lda; özgürlük, eflitlik,dayan›flma, hoflgörü, do¤ayasayg›, sorumluluklar›npaylafl›lmas› gibi temelde¤erlerin uluslararas›iliflkilerde egemen olmas›vurguland›. Bu de¤erlerinyaflama geçirilmesi içinhedefler belirlendi. Geliflmehakk›n›n gerçe¤edönüfltürülmesi veyoksullu¤un kald›r›lmas›, buhedeflerden biridir. ÜçüncüBiny›l›n flafa¤›nda, bafll›cameydan okuman›n,küreselleflmenin tüminsanl›k için olumlu bir güçolmas›na çaba göstermekoldu¤u, küreselleflmeninsonsuz olanaklar sunmas›nakarfl›n sonuçlar›n›n çokeflitsiz biçimde paylafl›ld›¤›belirtildi.

çevreye daha sayg›l› bir ekonomiye katk› sa¤lamas› gerekti¤i vurgulan›yor. Bu ya-n›t ayn› zamanda; daha çok istihdam ve sürdürülebilir iflletmeler yaratan, çal›flan-lar›n haklar›na sayg› gösteren, erkekler ve kad›nlar aras›nda eflitli¤i destekleyen,elveriflsiz konumdaki kiflileri koruyan, nitelikli kamu hizmetleri sa¤layan ülkelereyard›m eden ve geliflme için Biny›l›n hedeflerini gerçeklefltirme olana¤› veren birkalk›nmaya katk› sa¤lamal›d›r.

D‹P’in, ulusal ve uluslararas› politikalar› yönlendirme amac›yla önerdi¤i önlemve politikalar, özetle flunlard›r:

• Kad›n ve erkek çal›flanlar› olabildi¤ince iflinde tutmak; • ‹flletmeleri ve özellikle küçük ve orta boy iflletmeleri desteklemek; • “Yeflil istihdam”› da kapsamak üzere, özellikle yüksek yo¤unluklu istihdam

sektörlerinde yat›r›mlar› ve istihdam yarat›lmas›n› desteklemek; • Krizden etkilenen kifli ve aileleri ve özellikle en elveriflsiz konumda olanla-

r› ve kay›td›fl› ekonomi çal›flanlar›n› korumak ve bunu, kendilerine bir gelir,sürekli yaflama araçlar› ve emeklilik ikramiyesi güvencesi sa¤layacak biçim-de sosyal koruma sistemlerini güçlendirerek yapmak;

• Çal›flanlar›, bugün ve yar›n gereksinme duyacaklar› yeteneklerle donatmak. Kriz döneminde de, UÇÖ’nün 8 sözleflmesinin güvenceye ald›¤› temel insan

hak ve ilkelerine titizlikle uyulmas›n› isteyen D‹P’in öngördü¤ü/amaçlad›¤› önlem-ler yelpazesi flu befl bafll›kta toplan›yor:

1. ‹stihdam› özendirmek (uzun süreli iflizlik ve kay›t d›fl› istihdam›n artmas› ris-kini azaltmak, tam istihdam ile verimli istihdam› ve insanca çal›flmay› krizkarfl›t› politikalar›n oda¤›na yerlefltirmek);

2. Sosyal korumay› yayg›nlaflt›rmak; 3. Uluslararas› çal›flma kurallar›na sayg› göstermek; 4. Sosyal diyalo¤u gelifltirmek; 5. Hakça bir küreselleflmeyi biçimlendirmek.Ulusal, bölgesel ve uluslararas› düzeyleri kapsayan ivedi bir ça¤r› niteli¤indeki

D‹P’in baflar›ya ulaflmas›n›n; hükümetlerin, ifl dünyas›n›n, sendikalar›n, parlamen-tolar›n, yerel makamlar›n ve sivil toplum kurulufllar›n›n, çokyanl› kurulufllar›n veba¤›flç›lar›n kararlar›na ba¤l› oldu¤u belirtiliyor.

D‹P; ILO’nun krize yan›t ve ekonomik ve sosyal kalk›nmay› gelifltirme aç›s›n-dan önem tafl›d›¤›n› vurgulad›¤› -yetkinli¤i tan›nan- uzmanl›k alanlar›n› (örne¤inistihdam yaratma, sosyal koruma ve finansman modelleri, aktif emek piyasas› po-litikalar›, iflletmeler kurulmas› ve gelifltirilmesi, asgari ücret saptama yöntemleri,emek piyasas› kurulufllar›, ifl yönetim ve teftifli, insanca çal›flmay› gelifltirme prog-ramlar›, uluslararas› temel çal›flma normlar› ve izlenmesi, sosyal diyalog, emek pi-yasas›nda erkek ve kad›nlar aras›nda eflitlik, iflyerinde A‹DS’e karfl› savafl›m prog-ramlar›, göçmen iflgücü bafll›klar› alt›nda) an›msat›p s›ralam›fl ve uzmanl›¤›n›n, bualanlarda hükümetlerle, sosyal ortaklarla ve çok yanl› sistemle gerçeklefltirdi¤i tümetkinliklerin oda¤›na yerlefltirilmesi gerekti¤ini vurgulam›flt›r. Afla¤›daki etkinlikle-rin bu somut eylem alanlar›n› güçlendirece¤ini belirtmifltir:

• Ülkelerin, siyasal kararlar al›nmas›na hizmet eden emek piyasas›, özellik-le ücretlerin evrimi konusunda bilgileri üretme ve kullanma, ilerlemeleriniölçmeye yard›m eden uygun verileri derleme ve analiz etme kapasiteleri-ni iyilefltirmek;

• Krize karfl› önlemler ile at›l›m planlar› konusundaki bilgileri derlemek veda¤›tmak;


D‹P ve temel insan haklar›:2008 Bildirgesi gibi Dünya‹stihdam Pakt› da, zorlaçal›flt›rman›nkald›r›lmas›na, eflitlik veayr›mc›l›k yasa¤›na,sendikal hak ve özgürlüklereve çocuklar›nçal›flt›r›lmas›n›nkald›r›lmas›na vurgu yapt›.

• Al›nan ve gelecekte al›nacak önlemleri, ilgili baflka örgütlerle iflbirli¤i yapa-rak de¤erlendirmek;

• Bölgesel kalk›nma bankalar› ve baflka uluslararas› mali kurulufllarla ortakçal›flmay› güçlendirmek;

• Ülkeler düzeyinde, tan› kapasiteleri ile dan›flsal hizmetler konusundaki ka-pasiteleri güçlendirmek;

• ‹nsanca çal›flman›n ülkelere göre gelifltirilmesi programlar›nda, krize karfl›önlemleri öncelikle ele al›p ifllemek.

UÇÖ, D‹P’i uygulamak için, baflka örgütlerle iflbirli¤i yaparak, isteyen hükü-metler ile çal›flan ve iflveren örgütlerine gerekli insan va mali kaynaklar› sa¤lama-y› üstlenmifltir. Bunun için de, 2008 Bildirgesi ile bu Bildirge’ye efllik eden karar›n,kendisine yol gösterece¤ini belirtmifltir.

‹nsanca (Uygun) Çal›flma Paradigmas› ve Gündemi“‹nsanca (uygun) çal›flma” (travail décent/decent work) kavram›, ilk kez, 1998 Bil-dirgesi’nin kabul edildi¤i 1998’de Genel Müdür seçilen J. Somavia’n›n görevinebafllad›¤› 1999’da UÇK’ye sundu¤u ilk raporda (BIT, 1999) yer ald›.

1995 Sosyal Doruk toplant›s›n› düzenleyen Somavia, raporunda, 1980’den bafl-layarak UÇÖ’nün eylem ve etkinliklerinin geleneksel temellerinin, küreselleflme-nin sonucu olan ekonomik ve sosyal çevredeki dönüflümler nedeniyle de¤iflmeyebafllad›¤›n› anlatt›. Rapora göre, ekonomik liberalizasyon politikalar›; devlet, emekve sermaye aras›ndaki iliflkileri de¤ifltirdi. ‹stihdam iliflkisinde, emek piyasalar›ndave çal›flma iliflkilerinde yaflanan evrim, UÇÖ’nün üç aktörü, özellikle de iflçi sendi-kalar› ve iflveren örgütleri üzerinde çok önemli etkilerde bulundu. Teknolojinin veüretim biçimlerinin evrimi, sosyal bilinci de¤ifltirdi ve insan haklar›na daha çok yerverilmesini zorunlu k›ld›. Somavia’ya göre, istihdam ve eme¤e iliflkin her konudaküresel bir bilgi merkezi, emek dünyas›na yönelik bir kural üretme merkezi, sos-yal politikalarla ilgili bir uluslararas› tart›flma ve görüflme forumu olan UÇÖ için,tarihsel uyum, kendini yenileme ve de¤iflme yeteneklerini yeniden kan›tlama za-man›d›r. Bu görevin, büyük de¤iflimler ça¤›nda UÇÖ için özel bir boyut kazand›-¤›n›n alt›n› çizen Somavia, Örgüt’ün küreselleflme dönemindeki yeni paradigmas›-n› k›saca flöyle tan›mlad›:

“UÇÖ’nün bugünkü temel amac›, her kad›n ve her erke¤in, özgürlük, hakkaniyet,

güvenlik ve onur koflullar› içinde uygun (insanca) ve verimli bir çal›flmaya (travail

décent et productif) eriflebilmesidir” (BIT, 1999: 3).

‹nsanca çal›flma kavram›, gerçekte çal›flmay› çok de¤iflik yönleriyle kucaklar veonlar› tek bir terimde birlefltirir. Örgüt’ün üçlü yap›s›nda yer alan aktörlerin önce-likleri özetleyen küresel bir hedef, Örgüt’ün genel hedefini dile getirme arac› vetüm programlar›n› toplayan, UÇB’nin çal›flmalar›n› dört stratejik hedefte bir arayagetiren bir çerçevedir (Rogers ve di¤erleri, 2009: 249-250).

‹nsanca çal›flma paradigmas› ba¤lam›nda, Örgüt’ün gelecek y›llardaki politika-lar›na k›lavuzluk etmesi ve uluslararas› rolünü belirlemesi gereken dört stratejikhedef öngörüldü: 1) Eme¤in haklar›n› (çal›flmaya ba¤l› insan haklar›n›), 2) ‹stih-dam›, 3) Sosyal korumay› ve 4) Sosyal diyalo¤u gelifltirmek. Art›k Örgüt, yaln›zcaresmi emek piyasas›yla de¤il, ayn› zamanda korumadan yoksun ücretlilerle, ba-¤›ms›z çal›flanlarla ve evde çal›flanlarla da ilgilenmelidir. Çünkü UÇÖ Anayasas› -ve Filadelfiya Bildirgesi-, iflgücü ister örgütlü/düzenli olsun ister olmas›n, ister for-mel sektörde ve ister informel sektörde yada evde çal›fls›n, “çal›flma koflullar›”n›n


‹nsanca çal›flman›n ö¤elerive kapsam›: ‹nsancaçal›flman›n içerdi¤i dörttemel ö¤e; istihdamaeriflmeyi, uygun ücret eldeetmeyi, ifl güvencesini,esenlikli çal›flma koflullar›n›;sosyal güvenlik ve gelirgüvenli¤ini; çal›flmayailiflkin temel haklar› vesosyal diyalo¤u kapsar.Düzenli (formel) istihdam veücretli emek ile s›n›rl›olmayan insanca çal›flma,kay›t d›fl› (informel) ekonomiile kendi ad›na ve hesab›naçal›flanlar için de geçerlidir.

iyilefltirilmesini amaçlamaktad›r. Bu nedenle de, çal›flan herkesin, eme¤e ba¤l›haklar› vard›r. Eme¤e ba¤l› haklar›n savunulmas›; do¤al olarak istihdam›n geliflti-rilmesini, herkesin verimli bir ifl bulmas›n› ve uygun biçimde yaflam›n› kazanmas›-n›, Örgüt’ün iflsizlik ve gizli iflsizlik ile de ilgilenmesini gerektirir. Kat›lma ve sen-dika özgürlü¤ünü gerektiren, demokrasinin de temel ö¤esi olan sosyal diyalog ise,uyuflmazl›klar› çözmenin, sosyal hakkaniyeti (adaleti) gelifltirmenin, politikalar›uygulamaya koyman›n, haklar› savunman›n arac›d›r. Örgüt’ün bu dört stratejik he-defe iliflkin etkinlikleri, temel amaç olan insanca çal›flman›n gerçekleflmesine den-geli biçimde katk›da bulunmal›d›r.

Somavia’n›n, küreselleflmenin emek ve çal›flma iliflkileri üzerindeki etkilerininbafllamas›ndan yirmi y›l sonra ortaya koydu¤u bu yaklafl›ma ve çizdi¤i çerçeveyeuygun etkinlikler, Örgüt’ün geleneksel koruma araçlar›nda ve teknik yard›m mis-yonlar›nda somut sonuçlar›yla birlikte görülmeye bafllam›flt›. 1998 Bildirgesi ile de,bu araçlara bir yenisi eklendi.

Somavia’n›n 1999 raporunda de¤indi¤i Örgüt’ün dört stratejik hedefi konusun-da, yedi y›l sonra yap›lan de¤erlendirmeler (BIT, 2006a) k›saca flöyle idi:

1. Stratejik hedef, çal›flmaya ba¤l› temel ilkeleri ve haklar› gelifltirme ve uy-gulamaya koyma amac›na yöneliktir. Bu konudaki etkinlikler, 2000’den be-ri ayr›cal›k kazand› ve UÇÖ’nün teknik yard›m etkinliklerinin yar›s› bu so-runlara ayr›ld›. Bildirgenin gelifltirilmesi çerçevesinde, teknik yard›m kay-naklar›n›n ço¤u, temel haklardan biri olan çocuklar›n çal›flmas›na harcand›.Çocuklar›n çal›flmas›n›n kald›r›lmas› uluslararas› program› (IPEC), 80’dençok üye devlette uygulanarak h›zla yayg›nlaflt› ve program harcamalar›,2000-2005 döneminde 1992-1999 dönemine oranla %350 artt›.

2. Stratejik hedef, UÇÖ’nün, kad›nlar ve erkekler için uygun bir istihdam vegelir elde etme olanaklar›n› art›rmaya yöneliktir. Bu konudaki teknik yar-d›mlar›n›n anlaml› sonuçlar› oldu. Bu yard›mlarla, Örgütün 2000’li y›llardakitüm etkinliklerinin temel tafl› olan “uygun ve üretken çal›flma (istihdam)”,makro-ekonomik ve sosyal politikalar›n çok önemli bir hedefine dönüfltü.

3. Stratejik hedef, herkes için sosyal koruman›n yayg›nl›¤›n› ve etkinli¤iniart›rmaya yöneliktir. Bu çerçevede, çeflitli düzeylerde (ulusal, alt-bölgeselve bölgesel) eylem programlar› haz›rland› ve kurumsal kapasiteler güçlen-dirildi. Yenilikçi projelerle, sosyal koruma informel ekonomiye ve k›rsalbölgelere yayg›nlaflt›r›ld›. Bunlar yap›l›rken, üçlülü¤e, sosyal diyalo¤a ve ka-d›nlar ile erkekler aras›ndaki dengeye giderek artan bir yer ayr›ld›.

4. Stratejik hedef, üçlülük ve sosyal diyalo¤un güçlendirilmesi ile ilgilidir.Her ikisi de UÇÖ’nün kurucu ilkeleridir ve güçlendirilmeleri, stratejik bir he-deftir. UÇK’nin 2002’deki 90. toplant›s›nda kabul edilen karar (bkz.: 4. Üni-te), birbirinin onsuz olmaz koflulu olan üçlü yap› ve sosyal diyalog konu-sunda yap›lacak teknik yard›mlarla ilgili yönlendirmelerde bulundu.

‹nsanca çal›flman›n temel bileflenlerinden birinin, birkaç›n›n ya da tümünün hiçya da de¤iflik derecelerde gerçekleflememesi anlam›nda, dünyada çok yayg›n bir“insanca çal›flma aç›¤›”, yani insanca çal›flman›n dört temel ö¤esiyle ilgili çok cid-di sosyal sorunlar sürmektedir. Küreselleflmenin yaklafl›k 25 y›l sonraki olumsuzsosyal sonuçlar›ndan kimi örnekler bunu ortaya koymaktad›r: 2005 y›l›nda, dünya-da çal›flma yafl›nda bulunan 4,6 milyar kifliden yaklafl›k üçte ikisi (3 milyardan ço-¤u), çal›fl›yordu ya da bir ifl ar›yordu. 1995-2005 y›llar› aras›nda, çal›flmak isteyenama düzenli bir ifl bulamayan iflsizlerin say›s› 157,3 milyondan 191,8 milyona ç›k-m›fl ve böylece %21,9 oran›nda artm›flt›. Ayn› dönemde, gençlerin iflsizlik oran› da


‹nsanca Çal›flma DünyaGünü: ‹nsanca çal›flmagündemi, ortaya at›lmas›n›izleyen on y›l içinde tüm UÇÖraporlar›nda yer ald›. BafltaBM’nin “Geliflme ‹çin Biny›lHedefleri” olmak üzere, baz›uluslararas› kuruluflular dakendi gündemlerine ald›. 7Ekim 2008’de, ilk kez,sendikalar ile uluslararas›hükümetd›fl› kurulufllarbirlikte “‹nsanca Çal›flmaDünya Günü” düzenlendi.

artm›fl ve %12,1’den %13,7’ye yükselmiflti. Dünya iflgücünün yar›s›na yak›n› (2,8milyar kifli), günde 2 dolardan az gelirle yaflam›n› sürdürme u¤rafl› veriyordu. Üc-retlerde eflitsizlik artm›fl; yoksulluk ve ayr›mc›l›k, birbirini güçlendiren bir k›s›rdöngü içinde sürüyordu. Geliflmekte olan birçok ülkede, ortalama gerçek ücretlerartm›fl, ancak ayn› zamanda gelirlerdeki eflitsizlikler de büyümüfltü (BIT, 2006b:19-34).

Temel ‹nsan Haklar› Sözleflmeleri ve ‹çeri¤i1998 Bildirgesi’nin dört bafll›kta toplad›¤› temel ilke ve haklar›n ilk s›ras›nda sen-dika (örgütlenme) özgürlü¤ü ve toplu pazarl›k hakk› vard›r. 87 ve 98 say›l›sözleflmelerle düzenlenen ve denetim organlar›n›n kararlar›yla gelifltirilen uluslara-ras› sendika ve toplu pazarl›k hukukunun özünde, “çal›flanlar›n ve örgütlerininözgür iradesi” vard›r. Bu ilke, sendika özgürlü¤ünün bireysel ve toplu yönlerine“özgür sendikac›l›k”, toplu pazarl›k hakk›na da “özgür ve gönüllü toplu pazarl›k”olarak yans›m›flt›r. Bu ilkenin do¤al gere¤i olarak, hak ve özgürlük kural, s›n›rla-ma ve yasaklar ise istisnad›r.

87 say›l› sözleflme, sendika hakk›n› “devlet”e ve kamu yetkililerine karfl› korur.Devletten ve kamu erkini kullanan yönetsel yetkililerden gelebilecek engelleme,yasaklama ya da kar›flma eylemlerine karfl› güvence sa¤lar. Bu güvence, sendikaözgürlü¤ünün bireysel ve toplu (kolektif) yönlerini kapsar.

87 say›l› sözleflme, sendika kurma ve sendikalara üye olma hakk›n›, “çal›flan-lar”a ve “iflverenler”e tan›r. Bu hakk›, çal›flanlar›n özgür iradesinin üstünlü¤ünü so-mutlaflt›ran flu üç evrensel ve temel ilke çerçevesinde güvenceye al›r: 1) Hiçbir bi-çimde ayr›m gözetmeme; 2) Önceden izin almama; 3) Seçtikleri (istedikleri) örgüt-leri kurma ve onlara üye olma (m. 2). Bu ilkelerin gere¤i olarak, çal›flanlar aras›n-da, yapt›klar› ifl ya da hizmetin niteli¤i, çal›flt›klar› ekonomik sektörler, ba¤l› olduk-lar› istihdam biçimleri, yasal nitelikleri, hiyerarflide bulunduklar› düzey gibi yönler-den ayr›m yap›lamaz. Yaln›zca güvenlik görevlileri için s›n›rlama getirilebilir. 87 ve98, tan›d›¤› güvencelerin “silahl› kuvvetler” ile “polis”e “hangi ölçüde” uygulana-ca¤›n›n belirlenmesi yetkisini “ulusal mevzuat”a b›rak›r. Bunlar›n d›fl›nda kalanhiçbir çal›flan, örne¤in ev hizmetlerinde, informel sektörde ve serbest bölgelerdeçal›flanlar, geçici personel, yarg›ç ve savc›lar sözleflmenin kapsam› d›fl›nda tutula-maz. ‹flyeri ve iflkolu düzeylerinde, “meslek” temelinde sendikal örgütlenme, üstkurulufllar (federasyon ve konfederasyon) oluflturma haklar› vard›r. Sendika özgür-lü¤ünün “toplu” yönüyle ilgili hak ve güvenceler flunlard›r: 1) Tüzük ve iç yönet-meliklerini haz›rlama hakk›; 2) Temsilcilerini serbestçe seçme hakk›; 3) Yönetimve etkinliklerini düzenleme hakk›; 4) Eylem (ifl) programlar› belirleme (oluflturma)hakk›. Sözleflme ayr›ca, alt ve üst düzeylerde kurulmufl sendikal örgütlere tan›d›¤›bu haklar›n kamu yetkililerine (devlete) karfl› özgürce kullan›lmas›n› sa¤lamakamac›yla baz› güvencelere de yer vermifltir. Grev hakk›n› da kapsayan toplu ey-lemler hakk›, 87’nin sözel metninde aç›k ve do¤rudan bir anlat›mla yer almaz. An-cak UK ve SÖK’e göre, bu hakk›n 87’de üç dayana¤› vard›r: 1) Sendikal örgütlerin,“çal›flanlar›n ç›karlar›n› koruma ve gelifltirme amac› tafl›yan örgütler” biçiminde ta-n›mlanmas›; 2) Sendikalara “etkinliklerini düzenleme” hakk› tan›nmas›; 3) Sendika-lara “eylem programlar› oluflturma hakk›” tan›nmas›.

87’nin ikizi olan 98 say›l› sözleflme, örgütlenme (sendika) özgürlü¤ünü “iflve-renlere ve iflveren örgütlerine” karfl› korumay›, böylece de 87’yi tamamlamay›amaçlar. Çal›flanlar›n istihdam alan›nda sendika özgürlü¤üne zarar verme amac› ta-fl›yan tüm ayr›mc› eylemlerine karfl› eksiksiz (tam) bir korumadan yararlanmalar›


gerekti¤i ilkesine yer verir. Çal›flan ve iflveren örgütlerinin, ister do¤rudan do¤ru-ya ister mümessilleri (görevlileri) ya da üyeleri arac›l›¤›yla olsun, birbirlerinin ku-rulufl, iflleyifl ve yönetimlerine kar›flmalar›na (müdahalelerine) karfl› gerekli surette(tam olarak) korunmas›n› öngörür. 98, kifliler yönünden uygulama alan›n›n belir-lenmesi konusunda 87’den ayr›l›r. “Devlet yönetiminde görevli devlet memurla-r›”n›n durumunu konu edinmedi¤ini ve hiçbir biçimde onlar›n haklar›na ya da sta-tülerine zarar verdi¤i yolunda yorumlanamayaca¤›n› belirtir. “‹stisna” olan bu ku-ral, tüm kamu görevlilerini kapsayacak biçimde genifl yorumlanamaz. UK’ye göre98, “devlet ad›na otorite ifllevleri yerine getirmeyen” kamu görevlilerini kapsar. 98,özgür ve gönüllü toplu pazarl›k hakk›n›, devletin bir yükümlülü¤ü olarak düzen-ler. Devlet, istihdam (çal›flma) koflullar›n› toplu sözleflmeler yoluyla düzenlemekere¤iyle, bir yandan iflverenler ve iflveren örgütleri ve öte yandan çal›flan örgütleriaras›nda gönüllü toplu pazarl›k yönteminin en genifl biçimde gelifltirilmesini vekullan›lmas›n› özendirmek ve gerçeklefltirmek için, gerekti¤inde, ulusal koflullarauygun önlemler almal›d›r. 98, sendikalar›n niteli¤i, alt ya da üst düzey örgütleri ol-malar›, toplu pazarl›k kapsam›na al›nacak konular, toplu sözleflmenin düzeyi ko-nular›nda s›n›rlama getirmez. Bu gibi konu ya da sorunlar, taraflar›n özgür irade-siyle çözümlenir (Gülmez, 2006: 144-151; Gülmez, 2012: 95-104; BIT, 2006c; BIT,1994; BIT, 2012e: 17-105).

Tüm biçimleriyle zorla ya da zorunlu çal›flman›n kald›r›lmas›, temel ilkeve haklar›n ikinci s›ras›nda yer al›r. “‹nsanca çal›flman›n antitezi” olan (BIT, 2012e:108) zorla ya da zorunlu çal›flman›n kald›r›lmas›n› öngören 29 ve 105 say›l› sözlefl-meler, uygulama alan›n› s›n›rland›rmaz, tüm halk›n korunmas›n› amaçlar.

Çok ayr›nt›l› düzenleme yapan 29 say›l› sözleflme, zorla ya da zorunlu çal›flma-y› flöyle tan›mlar: “Bir kiflinin ceza tehdidi alt›nda ve bu kiflinin tam iste¤i olmadanmecbur edildi¤i tüm ifl veya hizmetler.” Ancak sözleflme, bu tan›m kapsam›na gir-mekle birlikte “istisna” olarak flu hizmetlerin/ifllerin uygulama alan›na girmedi¤inibelirtmifltir: Zorunlu askerlik hizmeti, normal sivil yükümlülükler, mahkûmlar içinöngörülen zorunlu çal›flma, ola¤anüstü durumlarda yap›lan zorunlu çal›flma, (köy-lerdeki) küçük çapl› toplumsal hizmetler.

29’u tamamlama amac› tafl›yan 105 say›l› sözleflme ise, üye devletlerin flu amaç-larla zorla ya da zorunlu çal›flmaya baflvuramayacaklar›n› belirtmifltir: a) Siyasal ce-bir veya e¤itim önlemi olarak ya da baz› siyasal görüflleri dile getiren ya da kuru-lu siyasal, sosyal ya da ekonomik düzene karfl› muhalefette bulunan kifliler hak-k›nda bir yapt›r›m/ceza olarak; b) Ekonomik geliflme amac›yla iflgücünü seferberetme ve kullanma yöntemi olarak; c) Çal›flma disiplini olarak; d) Grevlere kat›lm›flolmay› cezaland›rma önlemi olarak; e) Irksal, sosyal, ulusal ya da dinsel ayr›mc›l›könlemi olarak (BIT, 2012e: 107-151).

1998 Bildirgesi, UÇÖ’nün 1 say›l› ilk sözleflmesiyle düzenlemeye bafllad›¤› ço-cuklar›n çal›flmas›n›n yasaklanmas› sorununa üçüncü s›rada yer verdi. 138say›l› sözleflme öncesinde “sektörel yaklafl›m” benimsenerek, s›n›rl› say›da ekono-mik sektörde düzenleme yap›ld›. 138, zaman içinde bunlar›n yerini almak için ka-bul edilen “genel” bir sözleflmedir. Tüm sektörleri ve istihdam biçimlerini kapsar.Ancak 138, çocuk çal›flmas›n› aflamal› biçimde kald›rmaya yönelik oldu¤undan,baz› çal›flan kesimleri ya da sektörleri uygulama alan› d›fl›nda tutma olana¤› tan›-yan çok say›da esnek kurala yer verir. Amac›, çocuklar›n çal›flmas›n›n tümüyle kal-d›r›lmas› ve istihdama ya da ifle girifl yafl›n›n aflamal› olarak yükseltilmesidir. Tarafdevlet, bunu sa¤lamak için siyasal ve yasal önlemler bilefliminden oluflan bir prog-ramla belirlenen ve eylem planlar›yla uygulamaya konulan ulusal bir politika izle-


meyi üstlenir. Saptanacak asgari yafl, zorunlu ö¤retim yafl›n›n ve her durumda 14yafl›n alt›nda olamaz. Ancak sözleflme, ekonomisi ve e¤itim kurumlar› yeterincegeliflmemifl ülkeler için, asgari yafl›n ilk aflamada 14 olarak belirlenmesine olanaktan›m›flt›r.

182 say›l› sözleflme, çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n›n en kötü biçimlerini yasaklamakve kald›rmak amac›yla, ulusal ve uluslararas› eylemin en büyük önceli¤i olarak oy-birli¤iyle kabul edildi. Çocuk iflçili¤i konusunda temel belge olan 138’i tamamla-yan 182, 138’den farkl› olarak istisnalara yer vermez. Çocuk iflçili¤inin, büyük öl-çüde yoksulluktan kaynakland›¤›n› vurgulayan 182’ye göre uzun dönemde çözüm,sosyal ilerlemeyi ve özellikle yoksullu¤un azalt›lmas› ile evrensel e¤itimi sa¤layansürekli ekonomik büyümededir. Onaylayan devletleri, çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n›nen kötü biçimlerinin hem yasaklanmas›, hem de uygulamada kald›r›lmas› için der-hal etkili önlemler almakla yükümlü tutar. Bu amaçla, yasal, siyasal ve program ni-telikli önlemler bütününden oluflan bir eylem program› haz›rlama ve uygulama yü-kümlülü¤ü öngörür. Çal›flan ve iflveren örgütlerine dan›flarak, sözleflme kurallar›naifllerlik kazand›racak önlemlerin uygulanmas›n› izlemek için uygun mekanizmalarbelirleme yükümlülü¤ü getirir. 182, 18 yafl›ndan küçük tüm kiflileri “çocuk” sayar.Dolay›s›yla, uygulama alan› çok genifltir. Çocuklar›n cinsiyeti, ücretli olup olmama-s›, çal›flt›r›ld›¤› sektör, yurttafl olup olmamas› vb yönlerden hiçbir ayr›m gözetile-mez, istisna getirilemez. Sözleflme, yaln›zca “çocuk çal›flmas›n›n en kötü biçimle-ri”ni kapsar. Devletler, geliflmifllik düzeyleri ya da ulusal koflullar› ne olursa olsun,bu çal›flma biçimlerini hofl göremez. 182’nin bu terim için sayd›¤› örneklerden ba-z›lar› flunlard›r: a) Çocuk sat›fl ve ticareti, borç karfl›l›¤› ya da ba¤›ml› olarak çal›fl-t›rma, zorla ya da zorunlu çal›fl(t›r)ma, silahl› çat›flmalarda zorla kullanma gibi tümkölelik biçimleri ya da benzer uygulamalar; b) Çocu¤un fahiflelikte, müstehcen ya-y›n üretilmesinde ve müstehcen gösterilerde kullan›lmas›: c) Çocu¤un özellikleuyuflturucu üretimi ve ticareti gibi yasad›fl› etkinliklerde kullan›lmas› (BIT, 2012e:153-280).

Temel insan haklar›ndan eflitlik ve ayr›mc›l›k yasa¤›, birbirini güçlendiren100 ve 111 say›l› sözleflmelerle düzenlendi. Eflitlik ile istihdam ve meslekte ayr›m-c›l›¤›n yasaklanmas›, yaln›zca “temel insan haklar›”ndan de¤il, sosyal haklar› dakapsamak üzere tüm insan hak ve özgürlüklerinden yararlanma aç›s›ndan yaflam-sal önemdedir.

II. Dünya Savafl› sonras›nda eflitlik ilkesi alan›nda ilk ad›m, 100 say›l› sözleflmeile at›ld›. Sözleflme, yaln›zca kad›nlar ve erkekler aras›nda eflitli¤e özgüdür ve üc-retle ilgilidir. Ancak uygulama alan›na tüm çal›flanlar ve tüm etkinlik/ifl/hizmet kol-lar› girer. Kamusal ve özel kesimlerde, formel ve informel ekonomide uygulan›r.Sözleflme, “kad›n ve erkek iflgücü aras›nda eflit de¤erde ifl için eflit ücret” ilkesininuygulanmas›n› özendirmek ve sa¤lamak için, onaylayan devletlerce al›nmas› gere-ken bir dizi önlem içerir. Devlet bu yükümlülü¤ünü, yasalar ve/ya da toplu sözlefl-meler gibi de¤iflik yöntemlerle yerine getirir. “Ücret” ve “eflit de¤erde ifl için ücreteflitli¤i” terimlerini tan›mlayan sözleflmedeki “eflit de¤erde ifl” kavram›, emek piya-sas›nda görülen cinsiyete dayal› mesleksel ayr›flmaya/ayr›mc›l›¤a karfl› mücadeleiçin son derece önemlidir.

111 say›l› sözleflme ise, FB’deki ilkelerin istihdam ve meslek alan›nda uygulan-mas›n› sa¤lamak üzere kabul edildi. Uygulama alan›na, tüm çal›flanlar, tüm etkin-lik kollar› ve tüm çal›flma koflullar› ile hukuksal ya da uygulama planlar›ndaki“do¤rudan” ya da “dolayl›”, aç›k ya da örtük tüm ayr›mc›l›klar girer. Bununla bir-likte 111, “belirli bir ifl için gerekli olan nitelikler”, “devlet güvenli¤ine zarar veren


eylemler” ve “özel koruma ya da yard›m önlemleri” için ayr›mc›l›k yasa¤› ilkesinebaz› istisnalar getirmifltir. Sözleflme, “ayr›mc›l›k” terimini flöyle tan›mlar: “‹stihdamya da meslek alan›nda f›rsat ya da ifllem eflitli¤ini ortadan kald›rma ya da bozma(sapt›rma) etkisi olan ›rk, renk, cinsiyet, din, siyasal görüfl, ulusal ya da sosyal kö-ken temeline dayal› her tür ayr›l›k (fark) gözetme, ayr› tutma (d›fllama) ya da üs-tün tutma (ye¤leme).” Çal›flan ve iflveren sendikalar› ile varsa baflka örgütlere da-n›flarak, say›lan yedi ölçüt/neden d›fl›nda baflka ayr›mc›l›k nedenleri öngörülebilir.Sözleflmeyi onaylayan devletler, istihdam ve meslek alan›nda f›rsat ve ifllem eflitli-¤ini uygulamada gerçeklefltirmek, her tür ayr›mc›l›¤› ortadan kald›rmak üzere, bir“ulusal politika” belirlemekle yükümlüdür. Bu politikan›n, ayr›mc›l›¤›n hukuksaldüzlemde yasaklanmas›yla s›n›rl› olmay›p, uygulamay› da içerdi¤i unutulmamal›-d›r. 111, k›sa, orta ve uzun erimli ulusal politikalarla, aflamal› biçimde uygulama-ya konulacak sözleflmelerdendir (BIT, Gülmez, 2009: 125-158; BIT, 2012e: 281-387).

Temel insan haklar› sözleflmelerinin, sa¤lanan hukuksal/biçimsel güvencelereve birbiriyle çat›flmaks›z›n uygulanan üç farkl› denetim ve koruma sistemine kar-fl›n, uygulamada gerçeklefltirilmesi sa¤lanamam›flt›r. Emek piyasas›nda, her biriyleilgili say›s›z sorunlar sürmektedir.

UYGULAMA VE DENET‹M S‹STEMLER‹

Genel OlarakUÇÖ, anayasal hedeflerini gerçeklefltirmenin araçlar› olarak, ikinci kuflak “sosyalinsan haklar›”n› güvenceye alan bir uluslararas› kurallar düzeni oluflturmak, üyedevletlerce onaylan›p uygulanmas›n› sa¤lamak ve bu uygulamay› denetlemek içinkuruldu. Denetim ve izleme sistemleri kurmak ve iflletmek, Örgüt’ün kural üretmeifllev ve etkinli¤inin do¤al ve kaç›n›lmaz uzant›s›d›r ve üye devletlerce gerçekleflti-rilen ilerlemelerin izlenmesinin araçlar›ndand›r. Dönemsel raporlar ve yak›nmalarolmak üzere iki temele dayanan onay koflullu bir uluslararas› koruma ve denetimsistemi, bu alanda at›lan ilk ad›md›r. ‹nsan haklar› alan›nda gerek kural üretme ge-rekse denetim yönlerinden “uluslararas›laflma”n›n UÇÖ’nün kurulmas›yla baflla-d›¤›n› görmüfltük (bkz.: 3. Ünite).

“Birinci kuflak” olarak adland›r›labilecek “genel” koruma ve denetim sistemi,1926 y›l›nda Uzmanlar Komisyonu’nun (UK) kurulmas›yla ifllemeye bafllad›. “‹kin-ci kuflak” özel denetim sistemi ise, onay kofluluna ba¤l› olmaks›z›n, yaln›zca sen-dikal haklara yönelik ihlallere iliflkin yak›nmalar› incelemek üzere 1950’li y›llar›nbafl›nda oluflturuldu. “‹zleme sistemleri” olarak adland›r›lan “üçüncü kuflak” koru-ma da, küreselleflmenin meydan okumalar›na “sosyal” bir yan›t vermek üzere1998’de kabul edilen Temel Haklar ve ‹lkeler UÇÖ Bildirgesi’yle öngörüldü (bkz.:fiekil 5.2).

UÇÖ denetim ve izleme sistemleri, “yarg›sal” nitelikli olmad›¤›ndan hukuksalyönden ba¤lay›c›, uyulmas› zorunlu bir kararla sonuçlanmaz. Devletlerin onayla-d›klar› sözleflmelerden do¤an, yani “taraf devlet” olarak ya da “üye devlet” olaraküstlendikleri yükümlülüklerini yerine getirmelerini sa¤lamak için onlarla sürekli di-yalog, iflbirli¤i ve ikna temellerine dayan›r.


Birinci Kuflak Koruma: Genel Denetim Sistemleri veOrganlar›UÇÖ, kabul edilmifl ve edilecek tüm sözleflme ve tavsiyeler için geçerli olan ve da-yana¤›n› Anayasa’da bulan “genel” nitelikli koruma ve denetim sistemleri olufltur-du. Bu, Birleflmifl Milletler ve Avrupa Konseyi sözleflmelerinden farkl› bir yaklafl›m-d›r. Her sözleflmenin kendine özgü denetim sistemi yoktur. Bu nedenle “genel de-netim” sisteminden söz edilir. Onay kofluluna ba¤l› olarak, iki yoldan iflletilir: 1)Devletlerin, onaylad›klar› sözleflmeler için gönderdi¤i dönemsel raporlara; 2) Ay-n› sözleflmeye taraf olan devletler ile UÇK delegelerinden ve sendikal örgütlerdenkaynaklanan yak›nmalara dayal› olarak gerçeklefltirilir.

Denetim sistemleri konusunda genifl bilgi için bkz.: Gülmez, 1988: 377 vd.; Gülmez, 1998:424-427; Sur, 1997-1998: 75 vd.; UÇB, 1990: 83 vd.

http://www.ilo.org/global/standards/applying-and-promoting-international-labour-stan-dards/lang—en/index.htm

Raporlara Dayal› Genel DenetimGenel denetimin ilk biçimi, “onaylanm›fl” sözleflmeler için dönemsel raporlara da-yal› olarak düzenli biçimde ve kendili¤inden iflleyen denetimdir. ‹ki aflamada, fluiki özel organca gerçeklefltirilir: 1) Sözleflme ve Tavsiyelerin Uygulanmas› Uzman-lar Komisyonu (Uzmanlar Komisyonu); 2) Sözleflme ve Tavsiyelerin Uygulanmas›


fiekil 5.2

Denetim ve ‹zlemeYöntemleri

Birinci Kuflak Koruma:Genel Denetim Yöntemleri

‹kinci Kuflak Koruma:Özel Denetim Yöntemleri

Üçüncü Kuflak Koruma:‹zleme Yöntemleri

RaporlaraDayal› Genel

Denetim

Yak›nmalaraDayal› Genel

DenetimSÖAUK SÖK Y›ll›k

‹zlemeKüresel‹zleme

UzmanlarKomisyonu ve

Raporu

KonferansKomisyonu ve

Raporu

UÇK

YK

UÇÖ Denetim ve‹zlemeSistemlerinin GenelGörünümü

Kaynak: Gülmez,2011: 377

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Konferans Komisyonu (Konferans Komisyonu/Uygulama Komisyonu/AplikasyonKomitesi).

Üye devletler, UÇÖ Anayasas› gere¤i olarak, onaylad›klar› her sözleflmenin yü-rürlü¤e konulmas› için ald›¤› önlemler konusunda y›ll›k rapor vermekle yükümlü-dür. Ancak Yönetim Konseyi, zaman içinde rapor sunma yükümlülü¤ünü esnek-lefltirdi. Öte yandan, 1946 Anayasa de¤iflikli¤iyle, “onaylanmayan” sözleflmeler iletavsiyeler için de, uygun aral›klarla raporlar sunma yükümlülü¤ü öngörüldü.

Uzmanlar Komisyonu Bu denetimin ilk aflamas›nda “teknik” bir organ olarak görev yapan UK, 1926’dakuruldu ve May›s 1927’de 8 üyesiyle ilk kez topland›. UK’nin 20 üyesi vard›r. Ge-nel Müdürün önerisi üzerine Yönetim Konseyi’nce üç y›l için atan›r. UK, 2002’deüyelerinin en çok 15 y›l görev yapmas›na ve görev süresinin de, ilk atamadan son-ra en çok dört kez yenilenmesine karar verdi. Üyeler, kiflisel olarak, yans›zl›k venesnellikle, tam bir ba¤›ms›zl›k anlay›fl›yla görev yapar. ‹fl hukuku ve sosyal poli-tika alanlar›ndaki birikim ve uzmanl›klar›yla ulusal ve uluslararas› düzeylerde ta-n›nm›fl yetkin ve ba¤›ms›z kiflilerdir. Dolay›s›yla, üçlülük ilkesinin önemli istisnala-r›ndan birini oluflturur. Üyeler, UK’nin dünyadaki de¤iflik hukuksal, siyasal ve sos-yal sistemlerin birikimlerinden yararlanmas›na olanak verecek biçimde belirlen-mektedir. UK’nin 2012 raporuna göre, atamas› yap›lan 17 üyeden 5’i kad›nd›r (BIT,2012: 7)

Toplant› ve görüflmeleri gizli olan UK, hukuksal ve teknik bir denetim yapar.Görevi; her devletin durumunun, Anayasaya göre üstlendikleri yükümlülü¤e vesözleflmelere hangi ölçüde uygun oldu¤unu belirlemektir. Kimi uzmanlar, UK’ninyapt›¤› inceleme ve denetim yönünden “yarg› benzeri” nitelik tafl›d›¤› görüflünde-dir (Potobsky, 1998: 222). Görüfl (gözlem) ve yorumlar›n›, en önemli sorunlarla s›-n›rl› olmak üzere, her y›l Genel Konferans’a sundu¤u raporda ortaya koyar. Bu ra-por, her y›l Mart ay›nda yay›mlan›r ve hemen hükümetlere gönderilir.

UK’nin 2012 raporu için bkz: http://www.ilo.org/ilc/ILCSessions/101stSession/reports/re-ports-submitted/WCMS_174843/lang—en/index.htm

Çal›flmalar›n› belgeler üzerinde yürüten UK, Anayasa uyar›nca üç tür belgeyi in-celer: 1) Devletlerin onaylad›klar› sözleflme kurallar›n› yerine getirmek için ald›k-lar› önlemleri içeren y›ll›k raporlar (m. 22); 2) Üye devletlerce Anayasa gere¤ince(m. 35) gönderilen bilgiler; 3) Onaylanmayan sözleflme ve tavsiyelere iliflkin ötekiraporlar. Komisyon ayr›ca, ilgili yasal düzenlemelerin yay›mland›¤› belgeleri (res-mi gazeteleri), toplu sözleflme metinleri ile yarg› kararlar›n›, SÖK raporlar›n› vesendikal örgütlerin görüfl ve gözlemlerini de gözönüne alarak incelemesini yapar.

UK’nin denetim ifllevinde baflvurdu¤u de¤erlendirme yöntemine iliflkin tart›flma ve eleflti-riler için bkz.: Gülmez, 2011: 264-265.

UK, raporunu önce Yönetim Konseyi’ne sunar. Ulaflt›¤› sonuçlar› (yorumlar›n›),“gözlemler” ve “do¤rudan istemler” olmak üzere iki biçimde ortaya koyar. Rapo-run kimi ülkelerle ilgili gözlemler bölümünde; üye devletlerce onaylanan sözlefl-melerin uygulanmas› konular›nda gözlemler yer al›r. Raporda yer alan özel göz-lemler, UK’nin en ciddi ya da sürekli olarak yerine getirilmeyen durumlara iliflkinyorumlar›n› içerir.


Uzmanlar Komisyonu:Hukuka uygunluk denetimiyapar. Bu nedenle, üçlüyap›da de¤ildir. Yetkin,ba¤›ms›z ve uzmankiflilerden oluflur. Raporadayal›, onay koflulludenetimin ilk aflamas›ndagörev yapar.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Kurallar›n genelli¤i,evrenselli¤i, asgarili¤i,uygulama biçimlerindefarkl› yöntemlerebaflvurabilme: UK, 1987y›l›ndan beri, yapt›¤›denetim görevinin özünü,ayn› zamanda elefltirilereyan›t olmak üzere, flöyleözetlemektedir:“Ulusal mevzuat veuygulamalar› sözleflmekurallar›na görede¤erlendirirken,Komisyon’un ifllevi, belli birülkedeki ekonomik ve sosyalkoflullar ne olursa olsun,sözleflme kurallar›n›n yerinegetirilip getirilmedi¤ini

belirlemekten ibarettir. Bukurallar, tüm ülkeler içinbir ve tektir. Tek olas›istisna (sapma),sözleflmenin kendisininaç›kça olanak tan›d›¤›istisnad›r. Denetimifllevinde, Komisyonayaln›zca sözleflmedekikurallar k›lavuzluk eder.Ancak, (sözleflmekurallar›n›) uygulamayakoyma biçimleri/yollar›,

ülkelere göre farkl›laflabilir.Uluslararas› kurallar›nuygulanmas› tekbiçimlidirve hiçbir özel sosyal yadaekonomik sistemdenkaynaklanan yaklafl›mlardanetkilenmemesi gerekir” (BIT,2012a: 2-3, dipnot 7).

Kararlar›n› oyçoklu¤uyla da alabilen UK, geleneksel olarak oybirli¤ine ulafl›r.Ayk›r› görüflü olan üye, bunu rapora koyabilir. Komisyonun buna yan›t› da rapo-ra eklenir.

UK, 1964 y›l›ndan beri, her raporunda denetimle sa¤lanan ilerlemeleri belirt-mektedir. 2012 raporuna göre, UK’nin gözlemlerine uygun ilerlemelerin toplam sa-y›s› 2.875’e ç›km›flt›r. Ancak UK’nin saptad›¤› ilerlemeler, yaln›zca sözleflmelerinbelirli bir kural› ve al›nan önlemin niteli¤i ile s›n›rl›d›r.

UK raporu flu üç bölümden oluflur: “Genel rapor”, “kimi ülkelere iliflkin gözlem-ler” ve ayr›ca yay›mlanan Toplu ‹nceleme (Etude d’ensemble, General Survey). Ra-porun en ayr›nt›l› ve hukuka uygunluk denetimini ortaya koyan bölümü, her söz-leflmeye ve raporlar› incelenen her devlete iliflkin olan ikinci bölümün “özel göz-lemler” bafll›kl› bölümüdür. Toplu inceleme, YK’nin kararlaflt›rd›¤› bir konuda,sözleflmelerin hukuk ve uygulama boyutlar›yla dünyadaki durumunu ortaya koyanbir incelemedir. 1975 y›l›ndan beri her y›l yay›mlanmaktad›r.

2012 Toplu/Genel ‹ncelemesi için bkz.: Report III (1B): Giving globalization a human face(General Survey on the fundamental Conventions), General Survey on the fundamentalConventions concerning rights at work in light of the ILO Declaration on Social Justice fora Fair Globalization, 2008.ht tp : / /www.i lo .org/ i lc / ILCSessions/101stSession/reports /reports-submit-ted/WCMS_174846/lang—en/index.htm

Konferans Komisyonu Raporlara dayal› denetimin ikinci organ› olan Konferans Komisyonu da (KK), UKgibi 1926’da kuruldu. Aplikasyon Komitesi olarak da an›lan bu komisyon, üçlülükilkesine uygun olarak iflçi, iflveren ve hükümet temsilcilerinden oluflur. Bu yap›s›y-la, siyasal ve sosyal/sendikal kanatlar aras›nda uluslararas› kamuoyunu hareketegeçirebilecek bir do¤rudan diyalog organ› olarak denetim ifllevini yerine getirir veUK’nin teknik denetimini tamamlar.

KK; a) Taraf olduklar› sözleflmeleri gerçeklefltirmek için üye devletlerce al›nanönlemler ve denetim sonuçlar›yla ilgili olarak sa¤lanan bilgileri; b) Üye devletler-ce gönderilen rapor ve bilgileri ve c) Devletlerce al›nan önlemleri inceler. KK, ön-ce UK raporunun “genel rapor” bölümü ve haz›rlad›¤› Toplu ‹nceleme üzerindegenel tart›flma yapar. Daha sonra da, özel ya da bireysel durumlar›n (üye devlet-lerin her birinin onaylad›klar› sözleflmelerin uygulanmas›yla ilgili a¤›r ihlal durum-lar›n›n), yani UK’nin özel gözlemleri aras›nda yer alan kimi durumlar›n inceleme-sine geçer.

Zaman›n s›n›rl› olmas› nedeniyle, UK raporundaki “gözlemler”den, hükümet-lerce Komisyona bilgi verilmesi temenni edilenler için bir “özel liste” haz›rlan›r. Bu,uluslararas› sendikac›l›k dilinde “kara liste” olarak an›l›r. En a¤›r ihlal ya da ayk›r›-l›k durumlar›n› kapsayan özel liste, KK’ye sunulup onaylan›r ve tart›flmalar, listedeyer alan ülkeler üzerinde yap›l›r. Özel listenin onaylanmas›, hükümetlere yaz›l› ya-n›tlar›n› sunma konusunda yeni bir f›rsat sunar. Ancak Komisyon üyelerinin, bulistede yer almayan baflka durumlara de¤inmesi ve ayr›ca, KK’nin, UK raporundahiçbir gözlemin yer almad›¤› durumlar› da incelemesi olanakl›d›r.

KK, gerekli görürse, ilgili hükümetleri, UK’nin özel gözlemlerinde belirtti¤i ay-k›r›l›klar ve bunlar›n kald›r›lmas› için ald›klar› ya da almay› düflündükleri önlemlerkonusunda sözlü aç›klama yapmaya, yani KK toplant›s›na kat›lmaya ça¤›r›r. ‹lgilihükümet temsilcisinin yapt›¤› yaz›l› ya da sözlü aç›klamalardan sonra canl› tart›fl-


Uzmanlar Komisyonu vedo¤rudan iliflki yöntemi:UK, 1969 y›l›ndan beri,denetim ifllevini yerinegetirirken “do¤rudan iliflki”yöntemine de baflvuruyor.Do¤rudan iliflki, onaylad›¤›sözleflmeyi uygulama ya daanayasal yükümlülükleriyerine getirme konusunda“çok önemli özelgüçlüklerle” karfl›laflanhükümetlerle kurulur.Böylece, do¤rudan bilgileredinme olana¤› sunmayangenel denetimin eksikliklerigiderilir.

2012-2014 Toplu‹ncelemeleri: 2012 Toplu‹ncelemesinin konusu,“2008 Bildirgesi ›fl›¤›ndaçal›flma haklar›yla ilgilitemel sözleflmeler”dir. 2013y›l›nda “kamu kesimindeçal›flma iliflkileri ve toplupazarl›k”, 2014 y›l›nda da“asgari ücretlerinsaptanmas›” konular›ndaToplu ‹ncelemeleryay›mlanacakt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Türkiye ve kara liste:Türkiye, örne¤in 1978, 1979,1980, 1983 ve 1989y›llar›nda, sendikac›l›kdilinde “kara liste” olarakan›lan özel paragrafa al›nd›(Gülmez, 1990a: 247vd;1990b: 13 vd; 1990c: 13vd). KK, Beyaz Rusya,Kolombiya, Etiyopya,Birmanya (Myanmar) veVenezüella’y› 87 say›l›sözleflmeye, Sudan’› da 29say›l› sözleflmeye a¤›r vesürekli ayk›r› yasaldüzenlemeleri veuygulamalar› nedeniyle özelparagrafa ald›.

malar yap›l›r. ‹flçi ve iflveren temsilcileri hükümet temsilcisine sorular yöneltir, söz-leflmelerin uygulanmas› konusundaki elefltiri ve görüfllerini, ulaflt›¤› sonuçlar› orta-ya koyar.

Yap›lan tart›flmalar› ve üzerinde uzlaflmaya var›lan sonuçlar› özetleyen KK ra-poru, Genel Konferans’a sunulur ve tart›fl›larak kabul edilir. Konferans tutanaklar›içinde yay›mlanan KK raporunun geçerli olmas› için UÇK’ce onaylanmas› zorunlude¤ildir.

‹ncelemesini ve tart›flmalar›n› en ivedi ve ciddi, a¤›r ve önemli durumlar üze-rinde yo¤unlaflt›ran KK, bu durumlar›, raporundaki bir “özel paragraf”ta belirtir.1976 y›l›ndan beri genel raporlar›na koymaya bafllad›¤› özel paragraflarda, özel birönem verdi¤i baz› durumlar ile ilgili olarak yapt›¤› tart›flmalar konusunda GenelKonferans’›n dikkatini çekmeyi amaçlar.

UK’nin denetim ifllevini yerine getirme yöntemine yönelik elefltiri ve tart›flma-lar, KK’de de yap›ld›. Sovyetler Birli¤i’nin 1974’te özel listeye al›nmas›, ideolojiksuçlama olarak yorumlanm›flt›. Eski Do¤u Avrupa ülkeleri de, denetim sisteminiyans›z olmamakla ve devletin egemenli¤ine kar›flmakla suçlam›flt›. Sözleflmeleringeliflmekte olan ülkelerde uygulanmas›nda, ekonomik ve sosyal geliflme düzeyle-rindeki farkl›l›klar›n göz önüne al›nmamas› da elefltirilmiflti. 1984 Genel Müdür ra-porunda, bu elefltiri flöyle yan›tland›: “UÇÖ Anayasas›, ulusal koflullardaki farkl›-l›klar›n, kurallar›n üretilmesi s›ras›nda gözönüne al›nmas›n› gerektirir, daha son-ra de¤il” (BIT, 1984a: 44/12-13). KK de, uluslararas› çal›flma kurallar›n›n evrensel-li¤ini UK’nin yaklafl›m› do¤rultusunda flöyle vurgulad›: “Sözleflmenin aç›kça ola-nak (izin) verdi¤i ayk›r›l›klar (istisnalar) d›fl›nda, sözleflme kurallar› tüm ülkeleriçin birdir ve ayn›d›r, sözleflmelerin uygulanmas› tek (ayn›) ölçüte göre de¤erlen-dirilir” (BIT, 1984a: 44/12-13).

Yak›nmalara Dayal› Genel DenetimOnay koflullu genel denetim, yak›nmalara (flikâyetlere/réclamations, represantati-ons) dayal› olarak da yap›lmaktad›r. Yak›nmalar, sendikal örgütlerden ya da bir ta-raf devletten kaynaklanabilir. Sendikal örgütlerin yak›nmalar›yla ifllerli¤e geçirile-bilen bir uluslararas› denetime yer verilmifl olmas›, Örgüt’ün üçlü yap›s›n›n do¤albir gere¤idir.

Sendikalar›n Yak›nmalar›Onaylanan bir sözleflmenin doyurucu biçimde uygulanmad›¤› konusunda sendikalörgütlerce yap›lan yak›nmalar, Yönetim Konseyi’nin üç üyesinden oluflan üçlü ya-p›da bir komitece incelenir. Konusu “sendikal haklar” olan yak›nmalar ise, Sendi-ka Özgürlü¤ü Komitesi’ne gönderilir. Üçlü komite, YK’ye sundu¤u raporunda, ya-k›nmay› incelemek için ald›¤› önlemleri ve Konseyce al›nacak karara iliflkin öneri-lerini belirtir.

YK Bürosu, al›nan yak›nmay› ilgili hükümete iletir ve bu konuda uygun gördü-¤ü bir aç›klama yapmas›n› ve bu yak›nmaya iliflkin YK’de yap›lacak görüflmelerdehaz›r bulunmas›n› ister. Hükümet, makul bir süre içinde aç›klama yapmazsa ya dayapt›¤› aç›klama doyurucu de¤ilse, YK yak›nmay› ve hükümetin yan›t›n› kamuoyu-na aç›klayabilir. Karar›n› hükümete ve ilgili sendikal örgüte bildiren Konsey, ya-k›nmada üzerinde durulan sorunlardan çözüme kavuflmayanlar› ve al›nacak yeniönlemleri belirtir.

Bu denetim yoluna çok seyrek baflvuruldu. 1919-2011 aras›ndaki toplam yak›n-ma say›s› 157’dir. Yasama etkinli¤i için temel al›nan dönemlere göre da¤›l›m flöy-


‹flveren Grubu, 101. UÇKdöneminde (2012), raporlaradayal› genel denetimin KKaflamas›n›, en a¤›r ihlal vesald›r› durumlar›n›n KK’detart›fl›lmas›n› engelledi. UÇÖdenetim tarihinde ilk kezkarfl›lafl›lan bu tutum, insanhaklar›n›n uluslararas›korunmas› alan›ndaki eneski ve sayg›n bir sistemiçökertmeye yönelik birgiriflimdir (http://www.ituc-csi.org/conference-de-l-oit-la-csi-choquee.html?lang=fr; AzizÇelik, “‹flverenlerden ILO’yaSabotaj”, BirGün, 07.06.2012).

Sendikal yak›nmalar›nkabul edilebilirlik koflullar›:Sendikal yak›nmalar, ancakflu koflullar varsaincelenebilir: Yak›nmalar›nyaz›l› olmas›, bir iflçi(çal›flan) ya da iflverenörgütünce yap›lmas›,Anayasa’ya (m. 24) aç›kçagöndermede bulunmas›,devletin onaylad›¤› birsözleflmeye iliflkin olmas›,bu sözleflmenin hangikonuda gerçektenuygulanmad›¤›n›nbelirtilmesi, UÇÖ üyesi birdevlete (ya da üyeolmamakla birlikte birsözleflmeye taraf olandevlete) yönelik olmas›.

ledir: 1919-1939: 7; 1944-1985: 19; 1986-2011: 131. Böylece, sendikal yak›nmalar›nbeflte biri (%19,8’i) ilk iki dönemde, beflte dördü ise So¤uk Savafl’› izleyen y›llardayap›ld›. 13 yak›nma, SÖK denetimi ve raporu ile sonuçland›. Ulusal ve uluslarara-s› sendikal örgütlerden kaynaklanan ve büyük bir ço¤unlu¤u temel insan haklar›sözleflmelerine (özellikle 87 ve 98’e) ayk›r› uygulamalar nedeniyle yak›nmalardabulunuldu.

SÖK’e iletilen yak›nmalardan 3’ü Türkiye’ye yönelikti (11 ve 98 say›l› sözleflme-lerin ihlaline iliflkin 997, 999 ve 1029 say›l› yak›nma ile 87’nin ihlaline iliflkin 1810ve 1830 say›l› yak›nmalar). ‹ki sendikal yak›nma ise, 94 ve 158 say›l› sözleflmelereiliflkindi. Türk-‹fl, 158’in uygulanmad›¤›n› ve bu amaçla doyurucu önlemlerin al›n-mad›¤›n› ileri sürerek, 2 Ocak 1996 ve 21 fiubat 2000 tarihlerinde iki yak›nmadabulundu. Üçlü komitece incelenen yak›nmalarda, haz›rlad›¤› raporlar YK’ce kabuledildi ve yak›nma süreci kapand›. Yap›-Yol Sen’in 87’nin ihlaline iliflkin yak›nma-s› ise, Kas›m 2006’da YK’ce kabul edilebilir görülüp SÖK’e iletildi.

Sendikal yak›nmalar listesine ve her birine iliflkin raporlara eriflmek için bkz.:http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:50010:80017207001041::NO::P50010_ARTICLE_NO:24

Taraf Devletlerin ya da UÇK Delegelerinin Yak›nmalar›Yak›nmalara dayal› genel denetimin ikinci türü, daha karmafl›k ve biçimsel bir sü-reç çerçevesinde gerçekleflir (Anayasa, m. 26-34). Bunun temel nedeni, yak›nma-n›n iki taraf›n›n ayn› sözleflmeyi onaylayan “taraf devletler” olmas›d›r. Onaylananbir sözleflmenin uygulanmad›¤› konusunda o sözleflmeyi onaylayan bir baflka üyedevletin ya da UÇK iflçi ve iflveren delegelerinin yapt›¤› yak›nmalar (plaintes/comp-laints) üzerine iflletilir.

Bir taraf devletten baflka bir taraf devlete yönelik yak›nmalar, Yönetim Konse-yi’nce önce ilgili hükümete iletilir ve aç›klama yapmas› istenir. Hükümetin yan›tvermemesi ya da YK’nin yak›nman›n hükümete iletilmesini zorunlu görmemesidurumunda, ba¤›ms›z ve seçkin kiflilerden oluflan bir Soruflturma Komisyonu (SK;Commission d’enquete/Commission of Inquiry) kurulur. Yarg› benzeri bir organolan SK, yak›nmay› inceleyerek haz›rlad›¤› raporda, al›nacak önlemleri ve süresinibelirtir.

Çal›flmalar›na yarg›sal bir nitelik veren SK, bir tür ilk derece mahkemesi gibi ça-l›fl›r, tan›k dinleyebilir ve s›kl›kla yapt›¤› gibi, daha kesin ve do¤ru bilgiler elde et-mek amac›yla ilgili ülkeye yerinde ziyaret yapabilir. Kararlar›n›n kendili¤inden ye-rine getirilme gücü yoktur. UÇK, SK önerilerinin yerine getirilmesini sa¤lamak içinuygun önlemler al›nmas›n› önerebilir.

Hükümet, kendisine iletilen raporda yer alan tavsiyeleri kabul etmez ve uyufl-mazl›¤› Uluslararas› Adalet Divan›’na (UAD) götürmek istedi¤ini bildirirse, sorunUAD’nin itiraz edilemeyen kesin karar› ile çözüme ba¤lan›r. UAD’nin, SK karar›n›onaylama, de¤ifltirme ya da kald›rma yetkisi vard›r. Hükümetler, genellikle SK ra-porunu kabul edip UAD’ye baflvurmamaktad›r.

‹lgili devletin, SK ya da UAD karar›na uymamas› durumunda, YK Genel Konfe-rans’a afla¤›daki önlemlere baflvurulmas›n› sal›k verebilir:

• UÇÖ temsilcili¤inin bir baflka ülkeye al›nmas›,• Ortak toplant›lar düzenlenmemesi,• Teknik yard›m›n k›s›lmas› ya da kald›r›lmas›.

1235. Ünite - Uluslararas› Çal ›flma Örgütü’nün Kural lar Düzeni , ‹çer ik , Uygulama ve Denet imS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Ancak UÇÖ, denetimde bask› ve yapt›r›m uygulama yerine diyalog ve inand›r-ma yolunu ye¤ledi¤i için, genel olarak bu yapt›r›mlara baflvurmamaktad›r. Bununson y›llardaki önemli istisnalar›ndan birini Myanmar’a karfl› 1996 y›l›nda yap›lanyak›nma süreci oluflturmaktad›r (Gülmez, 2011: 289-292).

Onay koflullu bu anayasal denetim yolu da, çeflitli nedenlerle çok s›k iflletilme-di. Rapora dayal› ola¤an denetim sisteminin yetersiz kalmas› durumunda baflvuru-lan ikincil bir yol niteli¤indedir. 1919-2011 aras›ndaki toplam yak›nma say›s› yal-n›zca 27’dir ve ezici bir ço¤unlu¤u sendikal haklara, 87 ve 98’in ihlaline iliflkindir.Yasama etkinli¤i için temel al›nan dönemlere göre da¤›l›m›, küreselleflme y›llar›n-da görece bir art›fl oldu¤unu göstermektedir: 1919-1939: 1; 1944-1985: 13; 1986-2011: 13.

‹kinci Kuflak Koruma: Yak›nmalara Dayal› Özel Denetim UÇÖ, 87 ve 98 say›l› sözleflmelerin kabul edilmesinin ard›ndan, sendika özgürlü-¤ünü korumak için, onay koflullu genel denetim yollar›n›n d›fl›nda, yak›nmalaradayal› özel bir denetim mekanizmas› da oluflturdu. “Özel” olarak nitelenmesininnedeni; amaç, konu ve organlar›n›n kendine özgü olmas›d›r.

Özel Denetim Yönteminin Nedenleri ve Organlar› Onaydan ba¤›ms›z biçimde iflletilen “ikinci kuflak” özel denetim yolunu açman›nnedenleri flunlard›r: 1) Genel denetimin ancak onay kofluluna ba¤l› olarak ve yal-n›zca UÇÖ üyesi devletlerce onaylanm›fl sözleflmeler için iflletilebilmesi; 2) Geneldenetimin BM üyesi olup da UÇÖ üyesi olmayan devletleri kapsamamas›; 3) Ge-nel denetimin, sendika özgürlü¤üne yönelik sald›r›lar› etkili biçimde ve gecikmek-sizin önleme ve sendika özgürlü¤ü ilkelerinin evrenselli¤ini sa¤lama yönlerindenyeterli olmamas›, k›sacas› geç ve yavafl ifllemesi.

Özel denetimin hukuksal dayana¤›, UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünde-ki sendika özgürlü¤ü ilkesidir. FB de, toplu pazarl›k hakk›na yer vererek, deneti-min anayasal dayana¤›n› pekifltirdi (bkz.: 3. Ünite). Devletler, UÇÖ Anayasas›’n›kabul ederek “üye devlet” niteli¤i kazand›klar› için, özel denetim bu ilkeleri gü-venceye alan 87 ve 98 say›l› sözleflmeleri onaylamayan devletler için de iflletilir(Gülmez, 1989).

Yak›nmalara dayal› bu denetim yönteminin, ikisi özel olarak kurulan üç organ›vard›r: SÖAUK, SÖK ve YK. Ancak bu denetim yöntemi, Sendika Özgürlü¤ü Ko-mitesi ile özdeflleflir ve as›l organ SÖK’tür.

Sendika Özgürlü¤ü Araflt›rma ve Uzlaflt›rma KomisyonuYak›nmalara dayal› özel denetim sisteminin organlar›ndan ilki, Ocak 1950’de ku-rulan Sendika Özgürlü¤ü Araflt›rma ve Uzlaflt›rma Komisyonu’dur (SÖAUK).

SÖAUK, UÇB Genel Müdürü’nün önerisi üzerine Yönetim Konseyi’nin atad›¤›dokuz üyeden oluflur. Üyeler, kiflilikleri, mesleksel konumlar›, ba¤›ms›zl›k ve yan-s›zl›klar› dolay›s›yla kendilerine güven duyulan yetkin kiflilerdir. Komisyon, genel-likle üç üyeli komiteler ya da gruplar biçiminde çal›fl›r. Görevi, yak›nmay› (sald›r›savlar›n›) “araflt›rmak” ve “soruflturmak”, yak›n›lan ilgili hükümetle iflbirli¤i yaparakgüçlükleri anlaflma, “dostça çözüm” yoluyla giderme olanaklar›n› incelemek ve so-nunda da YK’ye bir rapor sunmakt›r. YK karar›n›, Komisyon tavsiyelerini içeren burapora dayanarak verir (BIT, 2006c: 2). Ancak Komisyon’un, SÖK’ten farkl› olarak,ilgili hükümetin oluru (ön izni) olmaks›z›n yak›nmalar› inceleme yetkisi yoktur. Bunedenle de, kuruluflundan beri (1966-1992 y›llar› aras›nda olmak üzere) yaln›zca al-


t› ülkeye (Japonya, Yunanistan, Lesoto, fiili, ABD/Porto Riko ve Güney Afrika) yö-nelik yak›nmalar› inceleyebildi. Kimi ülkeler (Çekoslovakya, SSCB ve Macaristan),kendilerine yönelik yak›nmalar› incelemesi için gerekli oluru vermedi.

Sendika Özgürlü¤ü KomitesiKas›m 1951’de kurulan ve 1952’de de çal›flmaya bafllayan SÖK, yak›nmalara daya-l› özel denetim mekanizmas›n›n temel organ›d›r.

Bafllang›çta iki görevi vard›: Yak›nmalar›n YK’ce daha kapsaml› biçimde ince-lenmeye de¤er olup olmad›¤›n› belirlemek ve incelenmeye de¤er görülmesi duru-munda da, yak›nman›n SÖAUK’ye gönderilmesi için ilgili hükümetin olurunu eldeetmeye çaba göstermek.

Ancak SÖK, k›sa sürede bu s›n›rl› kurulufl ifllevlerinin dar çerçevesini aflt›. Ya-k›nmalar›n özünü de sistemli biçimde inceleyerek YK’ye sonuç önerileri ve ilgilihükümetler için de tavsiyeler içeren raporlar sunmaya bafllad›. YK de, kendi için-den oluflturdu¤u bu özel organ›n izledi¤i çal›flma yöntemini onad› ve ancak ola¤a-nüstü durumlarda yak›nmalar›n SÖAUK’ye gönderilmesini kabul etti. Böylece deSÖK, sendika özgürlü¤üne yönelik sald›r› yak›nmalar›n› incelemek için oluflturu-lan özel denetim mekanizmas›n›n temel organ›na dönüfltü.

SÖK, YK üyeleri aras›ndan ve YK’nin seçti¤i 9 as›l ve 9 yedek üyeden oluflan,üçlü yap›da bir denetim organ›d›r. YK’nin iflçi, iflveren ve hükümet kesimlerininher birinden 3’er üye Komite’de yer al›r. Yedek üyeler, as›l üyeler olsa da, oy hak-k› olmaks›z›n toplant›ya kat›labilir. Bu nedenle “yard›mc› üye” niteli¤i kazand›lar.SÖK Baflkan›, YK’nin karar›yla 1978 y›l›ndan beri, üç kanad›n temsilcilerinden ba-¤›ms›z, YK d›fl›ndan, kiflisel olarak atanan yetkin bir kiflidir.

SÖK, YK’nin toplant› dönemlerinde, ikisi uzun ve biri de k›sa olmak üzere, y›l-da üç kez Cenevre’de toplan›r. Komite, “yarg› benzeri” bir nitelik tafl›yan ifllevleryerine getirir. Üyeler, geldikleri siyasal ve sendikal kesimlerin temsilcisi olarak veonlar›n ad›na de¤il, “kiflisel” olarak görev yapar. SÖK kararlar› için resmen belir-lenmifl bir yetersay› yoktur. Ancak, genellikle oldu¤u üzere, “oybirli¤i” sa¤lanma-s›na çaba harcan›r.

Komite’nin ifllevi, özellikle 87 ve 98 say›l› sözleflmelerle güvenceye al›nan ge-nifl anlamda sendika özgürlü¤ünün genel ilkelerine ifllerlik kazand›r›lmas›na katk›-da bulunmakt›r. Çal›flan ve çal›flt›ranlar›n örgütlenme, toplu pazarl›k ve toplu ey-lem özgürlüklerini gelifltirmeyi amaçlayan SÖK’ün ifllevi, hükümetleri suçlamakde¤il, sendika özgürlü¤ünün evrensel kurallar›na uymalar›n› sa¤lamakt›r.

Sendika özgürlü¤ü ve sendikal haklar›n kullan›lmas›yla ilgili olmayan yak›nma-lar, Komite’nin yetkisine girmez. Örne¤in çal›flma koflullar›na iliflkin sözleflmelere,sosyal güvenlik mevzuat›na, sendikal haklar›n kullan›lmas›yla hiçbir ilgisi bulunma-yan eylem ve etkinlikleri nedeniyle kiflilere ceza verilmifl oldu¤una, sendikalar ara-s›ndaki yetki uyuflmazl›klar›n›n gerçe¤e uygunlu¤unun incelenmesine iliflkin yak›n-malar, SÖK’ün yetkisi d›fl›ndad›r (BIT, 2006c: 246-247). Yaln›zca ileri sürülen yak›n-may› inceler. Ülkedeki genel sendikal duruma iliflkin de¤erlendirmeler yapmaz.

“Üye devlet” temeline dayanan bu özel denetim yönteminde, “ivedi yak›nma-lar” öncelikle ele al›n›r. Bunlar, örne¤in bireylerin yaflam ya da özgürlü¤ünü tar-t›flma konusu yapan ve bir örgütün feshini/kapat›lmas›n› içeren yak›nmalard›r.

SÖK denetiminde, yak›nmalar›n kabul edilebilirlik koflullar› ve incelenmesi ko-nusunda “afl›r› flekilcilik”ten kaç›n›lm›flt›r. Yak›nmalar, UÇÖ üyesi devletler ile BMüyesi olup UÇÖ üyesi olmayan devletlere yönelik olarak yap›l›r. Yak›nmalar, hü-kümetlerce ya da ulusal ve/ya da uluslararas› iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerince


SÖK Baflkan(lar)›: Üçlü yap›ilkesine göre oluflturulanSÖK’ün baflkan›, ba¤›ms›zbir kiflidir. ‹lk baflkan, birpolitikac› idi: Eski Frans›zBaflbakanlar›ndan PaulRamadier (1952-1961).‹kinci ve ilk ba¤›ms›zbaflkan, UAD’de yarg›çl›kyapan profesör RobertoAgo’dur (1961-1978).Üçüncü baflkan, eskiçal›flma bakan› veKonferans Komisyonubaflkanl›¤› yapan ifl hukukuprofesörü Max Rood oldu(1978-2002). 22 Mart2002’de SÖK Baflkan›seçilen ifl hukuku profesörüPaul van der Heijden ise, bugörevi 2014’e de¤inyürütecektir.

Sendika özgürlü¤ü ve kiflihaklar›: SÖK’ünkuruluflundan beri inceledi¤iyak›nmalarda, sendikal hakve özgürlüklerin yan› s›ra,özellikle 1970 tarihliSendikal Haklar ve Kiflisel(Sivil) Özgürlüklerle ‹liflkileriKarar›’nda belirtilen kiflihaklar›n›n ihlal edildi¤i ilerisürülmüfltür. SÖK’ün 1979-1984 döneminde inceledi¤iyak›nmalar›n konular›nagöre afla¤›daki da¤›l›m›,bunu göstermektedir: • Yaflam ve özgürlük

sorunlar› (tutuklanma,sürgün, idam, ölüm,kay›p ile ilgili sorunlar):%45,

• Hükümetin sendikaletkinliklere kar›flmas›:%30,

• ‹stihdam alan›ndayasaya ayk›r›uygulamalar (ifltenç›karma, ayr›mc›l›k,tan›mama): %30,

• Toplu pazarl›k ve grev:%25 (BIT, 1984b: 44).

yap›lmal›d›r. “Bireyler”e kapal›d›r. Sorunla do¤rudan ilgisi olan ve yarar› bulunanulusal örgütler ya da UÇÖ’de dan›flsal statüden yararlanan uluslararas› iflçi (çal›flan)ya da iflveren örgütleri yak›nmada bulunabilir (BIT, 2006c: 247-249). Yak›nmalaryaz›l› olmal› ve örgütün yetkili temsilcisince imzalanmal›, anonim/ads›z olmama-l›d›r. Sendikal haklar›n ihlal edildi¤i aç›k ve somut durumlara iliflkin iddialar› güç-lendiren kan›tlarla desteklenmelidir. SÖK’ün yetkisi, iç hukuk yollar›n›n tüketil-mifl olmas› kofluluna ba¤l› de¤ildir. Yak›nmada bulunmak için belirli bir süreye uy-ma koflulu yoktur.

SÖK, yak›nmalar›, çekiflmeli ve temelde yaz›l› yöntem çerçevesinde inceler vesonuçland›r›r. Genel Müdür, bir yak›n›c› örgütten yak›nmas›n› destekleyici tüm ta-mamlay›c› bilgileri iletmesini ister. Yeterince aç›k bilgiler içeren yak›nmay› ve ta-mamlay›c› bilgileri en k›sa sürede ilgili hükümete iletir. Belirledi¤i süre içinde göz-lemlerini (yan›t›n›) bildirmesini ister. Yan›t›n gerekli aç›kl›ktan yoksun olmas› du-rumunda, tamamlay›c› bilgilerin elde edilmesi için Genel Müdür’ü görevlendirir.Hükümet gözlemlerini ya da tamamlay›c› bilgileri göndermekte gecikirse, makulbir süre geçtikten sonra, raporunun girifl bölümünde yer alan özel (ayr›) bir parag-rafta ilgili hükümetin ad›n› anar ve kendisine ivedi bir ça¤r›da bulunur. Genel Mü-dür, Komite ad›na hükümete özel mesajlar gönderir. Hükümet direnmesini sürdü-rüyorsa, Komite bu olaylar› raporunun girifl bölümünün özel bir paragraf›nda be-lirtir. Ard›ndan da, Komite baflkan›n›n, UÇK’ye kat›lan hükümet temsilcileriyle ilifl-ki kuraca¤› ve bu olaylar hakk›nda onlar›n dikkatini çekece¤i konular›nda hükü-mete bilgi verilir. Hükümetin savlara yan›t vermemesi durumunda, UÇÖ’nün d›fltemsilcilik ve bürolar› da, istenen bilgileri elde etmek için giriflimlerde bulunabilir.Komite, inceledi¤i yak›nma konusunda daha eksiksiz bilgiler sa¤lamak için, sey-rek de olsa, taraflar› ya da birini dinleme, yani duruflma yapma karar› verebilir.

Komite, yak›nmalar›n özüne iliflkin sistemli bir inceleme yapar. Ancak, belirtil-di¤i gibi yak›n›lan hükümeti “suçlamaz” ve ulaflt›¤› sonuçlara hukuksal yönden “ic-raya konulabilme” gücü veremez. Amaç, hükümetin çat›flmasal bir durumu sonaerdirmesine olanak vermek, yasa ya da uygulamalar›n sendika özgürlü¤ü ilkeleriy-le ba¤daflt›r›lmas›n› sa¤lamak için hükümete yard›m etmektir.

SÖK incelemesini tamamlay›nca, ya sonuçlar (conclusions) kabul eder ya da il-gili hükümetten ek bilgi ister. Sonuçlar kabul ederse, bunlar›n hükümete iletilme-sini YK’ye önerir. Sendika özgürlü¤ünün çi¤nendi¤ini saptayan Komite; hüküme-tin dikkatinin, soruna çare bulmas› amac›yla, bu konudaki sözleflme kurallar› ve il-keler üzerine çekilmesini ve ulaflt›¤› sonuçlar›n ilgili hükümete gönderilmesiniYK’ye önerir.

Komite, ilgili hükümeti makul bir süre geçtikten sonra tavsiyelerin gereklerininnas›l yerine getirildi¤ini ve izleyen olumlu geliflmeleri belirtmeye ça¤›r›r. 87 ve 98say›l› sözleflmelerin onaylanm›fl olmas› durumunda, tavsiyelerin yerine getirilme-sinin incelenmesi, temelde UK’nin iflidir.

SÖK, hükümet yan›t vermemiflse ya da yan›t› doyurucu de¤ilse, yak›nma olay›-n› dönemsel olarak izlemeyi sürdürebilir. Sendika özgürlü¤ünü zedeleyen bir du-rum yoksa ya da ileri sürülen savlar sendikal haklar›n kullan›m›na bir sald›r› olufl-turmuyor ve çok belirsiz ve kapal› nitelik tafl›yor ise yak›nmay› reddeder ve dahaderin bir inceleme gerektirmedi¤ine karar verir. YK’nin onad›¤› sonuçlar, ilgili hü-kümete iletilir ve gereklerinin yerine getirilmesi, hukuksal düzlemde ve/ya da uy-gulamada al›nan önlemlerin bildirilmesi istenir.


Özel denetimde kabuledilebilirlik koflullar›: Onaykoflullu genel denetimdeoldu¤u gibi, onay koflulsuzözel denetimde de baz›kabul edilebilirlik koflullar›aran›r. Ancak, uygulamaalan› sendikal özgürlüklerles›n›rl› olan özel denetimde,önce iç hukuktaki baflvuru(hak arama) yollar›n›tüketmek gerekmez.

Do¤rudan ‹liflki YöntemiUÇÖ denetim sistemleri, temelde hükümetlerce gönderilen yaz›l› belgelere dayal›-d›r. Hükümetler ayk›r›l›klar› giderici önlemler almazsa, olumlu somut sonuçlaraulaflamaz ve baflar›s›z kalabilir. Bu durumda, do¤rudan ve yerinde araflt›rma ve in-celeme yapma olana¤› veren ve “do¤rudan iliflki misyonu” olarak adland›r›lanyönteme baflvurulmaktad›r. Ancak bu yönteme, ilgili hükümetin ça¤r›s› (iste¤i) yada denetim organlar›n›n bu konudaki karar›na verece¤i olumlu yan›t (olur) ile bafl-vurulabilir.

Bir tür uluslararas› soruflturma olmayan bu yöntemde, sorun ve güçlüklere ya-z›flma yoluyla de¤il, diyalog ve tart›flma yoluyla çözüm aran›r. Sorunlar›n, hükü-met ve sosyal ortaklar ile yüz yüze tart›fl›ld›¤› “diplomatik bir formül”dür. Çözümolanaklar›n› yerinde araflt›rmak için belirlenen ba¤›ms›z bir kifli, UÇÖ temsilcisiolay yerine gönderilir. ‹lgili ülkeyi yerinde ziyaret eden temsilci, konuyu çok iyibilen Büro görevlileri aras›ndan ya da d›flardan seçilebilir. Bir müfettifl gibi davran-mayan temsilci, misyon s›ras›nda iflçi ve iflveren örgütleriyle serbestçe iliflkiler ku-rar ve ele al›nan sorunlar konusunda onlar› bilgilendirip görüfllerini al›r. SÖK’e,olaylar›n ve durumun geliflimini aç›klayan ayr›nt›l› bir rapor sunar. Ancak son de-¤erlendirmeyi, SÖK ve YK yapar ve gerekli kararlar› al›r.

Uzmanlar Komisyonu’nun 1969’da uygulamaya bafllad›¤› bu yönteme, 1979’danitibaren SÖK de baflvuruyor. 12 Eylül 1980 sonras› dönemde, çeflitli uluslararas› sen-dikal örgütlerin onaylad›¤›m›z 98 say›l› sözleflmeye ayk›r› uygulama ve düzenleme-ler nedeniyle ülkemize yöneltti¤i yak›nmalar›n SÖK taraf›ndan incelenmesi s›ras›n-da (1983-1984 aras›nda) baflvuruldu (Gülmez, 1990c: 247 vd). fiubat 2004’te de, sen-dika özgürlü¤ü alan›nda Türkiye’de do¤rudan iliflki misyonu gerçeklefltirildi.

Sendikal hak ihlalleri konusunda Türkiye’ye yönelik yak›nmalar ve SÖK kararlar› içinbkz.: Gülmez, 1988: 427 vd.; Gülmez, 2011: 320-323.

Türkiye’ye yönelik yak›nmalar ve raporlar› konusunda bkz.: http://www.ilo.org/dyn/norm-lex/en/ f?p=1000:20030:2071694085167161:FIND:NO:20030:P20030_CO-UNTRY_ID,P20030_COMPLAINT_STATU_ID:102893,1495812

SÖK Denetiminin EtkisiYak›nmalara dayal› özel denetim mekanizmas›, UÇÖ’nün sendika özgürlü¤ü ala-n›ndaki etkinliklerine ifllerlik kazand›rma ve evrensellefltirme çabalar›n›n en etkiliolan›d›r. ‹fllevi, yaln›zca sendikal haklarla ilgili sözleflmelerin yaflama geçirilmesinive onlara uyulmas›n› sa¤lamakla s›n›rl› kalmad›. Bunun yan›nda, pozitif kurallar›tamamlama ve geniflletme ifllevi de gördü. SÖK, inceledi¤i yak›nma olaylar›nda -YK’nin onaylad›¤›- kararlar›nda, 87 ve 98’in dar ve sözel normatif çerçevesi d›fl›naç›kt›, onlar› yorumlayarak boflluklar›n› doldurup son derece zengin bir uluslarara-s› içtihat oluflmas›na katk›da bulundu. Özellikle, grev hakk› ile sendikalar›n siyasaleylem ve etkinliklerinin çerçevesi gibi iki önemli konuda, 87 say›l› sözleflme met-ninde aç›kça yer almam›fl olmas›na karfl›n, bu sözleflmenin baz› maddelerine daya-narak verdi¤i ve birçok kez yineledi¤i kararlar›yla pozitif kurallar›n çerçevesini afl-t›. Bu ifllevini, 98 say›l› sözleflme uygulamas›nda da yerine getirdi (BIT, 1994; BIT,2006c). SÖK ve UK’nin oluflturdu¤u uluslararas› sendikal haklar ortak hukukun-dan, BM denetim organlar›n›n, ‹nsan Haklar› Avrupa Mahkemesi’nin ve SosyalHaklar Avrupa Komitesi’nin kimi kararlar›nda “destek norm” olarak yararlan›lmak-tad›r (Gülmez, 2008).


Genel Müdür temsilcisininyerinde ziyareti: Özelliklea¤›r ihlal savlar› içeren biryak›nma al›nd›¤› zaman,Genel Müdür de SÖKBaflkan›n›n ön iznini alarakbir temsilci belirleyebilir.Yetkisi, ön iliflkiler kurmaklas›n›rl› olan temsilci; ülkeyetkililerine, olaylardanduyulan kayg›y› iletir ve ilktepkilerini al›r. Özel denetimsistemini aç›klar, hükümetiniste¤i/oluru üzerinedo¤rudan iliflki yönteminebaflvurulabilece¤ini anlat›r.Hükümetten, gözlemleriniiçeren ayr›nt›l› yan›t›n›iletmesini ister. Haz›rlad›¤›rapor, SÖK’e sunulur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Özel denetim mekanizmas›, iç hukuk baflvuru yollar›n› tüketme koflulu aran-mad›¤› için, örne¤in sendikac›lar›n yaflam›n›n tehlike alt›nda bulundu¤u ola¤anüs-tü durumlarda derhal iflletilerek, kimi zaman ölüm cezalar›n›n de¤ifltirilmesinde roloynad›. Birçok ülkede tutuklanan sendikac›lar›n özgürlefltirilmesinde, iflten ç›kar›-lanlar›n ifllerine geri dönmelerinde, kapat›lan sendikalar›n yeniden aç›lmas›nda veelkonulan sendika mal ve binalar›n›n geri verilmesinde olumlu sonuçlar elde edil-mesini sa¤lad›.

SÖK’ün, kuruluflundan beri inceledi¤i yak›nma olay› say›s› 3000’e yaklaflt›. Ha-ziran 2012’de, toplam 2.936 yak›nman›n bölgelere da¤›l›m› flöyledir: Amerika:1.593 (%54,3); Avrupa: 614 (%21); Afrika: 363 (%12,4); Asya: 324 (%11); Arap dev-letleri: 42. Yak›nmalar›n yar›s›ndan ço¤u, özellikle Orta ve Güney Amerika devlet-lerine yöneliktir.

Haziran 2012 itibar›yla Türkiye’ye yönelik toplam yak›nma say›s› 33’tür. 31 ya-k›nma olay› kapat›ld›. 1 yak›nma aktiftir (Yarg›-Sen). 1 yak›nma ise izlenmektedir.Türkiye, Avrupa devletleri aras›nda Yunanistan, ‹spanya, B. Krall›k, Fransa ve Por-tekiz’den sonra en çok yak›nma alan 6. ülkedir.

Üçüncü Kuflak Koruma: Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi‹zleme Sistemleri

Genel OlarakOnay koflullu genel denetim ile onay koflulsuz özel denetim, uygulama alanlar› ki-fliler ve haklar yönlerinden s›n›rl› olan sistemlerdir. UÇÖ, “küreselleflmeye sosyalyan›t” döneminde, temel insan haklar› alan›ndaki otoritesini güçlendirmek amac›y-la, sendika özgürlü¤ünün korunmas› için oluflturulan özel denetim mekanizmas›-na benzer “üçüncü kuflak” bir sistem oluflturdu. “Denetim” de¤il “izleme” olaraknitelenen bu sistem, genel ve özel denetim sistemlerinin yerini almaz ve iflleyiflineengel olmaz. Amaçlar› farkl› olan birinci ve ikinci kuflak koruma sistemlerini ta-mamlay›c›d›r ve onlardan ba¤›ms›z biçimde ifller.

1998 Bildirgesi, temel insan haklar› sözleflmeleri bafll›¤› alt›nda toplanan sekizUÇÖ sözleflmesi için “özendirici” nitelikte bir izleme sistemi öngördü. “Y›ll›k” ve“küresel” raporlara dayanan izleme, temel sözleflmelerin güvenceye ald›¤› dört kü-me temel ilke ve hak ile ilgilidir ve uygulan›r.

‹zleme Sistemlerinin Kapsam›, Türleri ve ‹flleyifli1998 Bildirgesi, üye devletlerin temel insan haklar›na iliflkin yükümlülüklerininkapsam ve boyutlar›n› da belirtti. Üstlenilen yükümlülüklerin soyuttan somutado¤ru uzand›¤›n› ve olumlu edimlerde bulunmay› da içerdi¤ini, her birini aç›kla-d›¤› “sayg› gösterme”, “gelifltirme” ve “gerçeklefltirme” sözcükleriyle tan›mlad›. Say-g› gösterme, temel hak ve ilkeleri gerçeklefltirme konusunda siyasal istenç tafl›mademektir ve burada (bile), soyut nitelikli yal›n sözler söz konusu de¤ildir. Gelifltir-me, olumlu bir de¤iflimi amaçlayan eylem ve programlarla desteklenmifl bir sefer-berlik anlam›na gelir. Gelifltirme, alt düzeyde de olsa, belli bir ç›k›fl noktas›ndanbafllayarak temel ilke ve haklar›n tam olarak gerçeklefltirilmesi do¤rultusunda birilerlemeye giriflilmesidir. Gerçeklefltirmeden anlafl›lmas› gereken ise, kad›n ve er-keklerin ve ailelerinin günlük yaflam›nda, iflyerinde ve toplumda (somut) iyilefltir-melerin olmas›d›r (BIT, 2004b: 2-3).

Bildirge, izlemenin iki yoldan gerçeklefltirilmesini öngördü: 1) Onaylanmayantemel sözleflmelere iliflkin olarak verilecek y›ll›k raporlar; 2) Geride kalan dört y›l-


1998 Bildirgesi’yle, denetimsistemlerinde yeni biraflamaya var›ld›. Onaydanba¤›ms›z ve raporlartemeline dayal› olarakiflletilen ve iki ayr› yoldangerçeklefltirilen bir “izleme”sistemi kuruldu.Yak›nmalara dayal› özeldenetimin kapsam›geniflletildi, ama niteli¤ide¤ifltirildi.

l›k dönemde gözlemlenen olaylar konusunda Genel Müdür’ün haz›rlayaca¤› küre-sel (global) rapor.

Y›ll›k izleme, onaylanmayan temel sözleflmelerle ilgilidir Amac›, henüz tüm te-mel sözleflmeleri onaylamam›fl devletlerce Bildirge’ye uygun olarak harcanan ça-balar›n her y›l izlenmesine olanak vermektir. Y›ll›k izlemenin uygulama alan›, Bil-dirge’de say›lan dört temel ilke ve hak kategorisinin tümüdür.

‹zleme, onaylanmayan sözleflmeler için YK’nin belirledi¤i uygun aral›klarlaüye devletlerden istenecek raporlar temeline dayal› olarak yap›l›r.

UÇB’nin derledi¤i raporlar›, YK inceler. Ancak bundan önce, YK’nin atad›¤› birUzmanlar Grubuna (UG) baflvurulur. Uzmanlar Grubu (uzman dan›flmanlar),derlenen raporlara bir “Girifl” yazmakla görevlidir. Giriflte, daha derinlemesine birinceleme yap›lmas›na de¤er görülen yönlerine dikkat çekilir. UG’nin 7 üyesi, yan-s›z ve ba¤›ms›z olan, dürüstlük ve yetkinlik ölçütlerine göre 3 y›l için seçilen kifli-lerdir.

Özetlemek gerekirse, y›ll›k izleme sistemi flu üç aflamadan oluflur: UÇB’nin y›l-l›k raporlar› derlemesi; UG’nin raporlar derlemesini incelenmesi ve girifl yazmas›;raporlar derlemesinin ve giriflin YK’de tart›fl›lmas›.

‹zleme sisteminin ikinci türü küresel izlemedir. ‹flleyifli konusunda yap›lan dü-zenleme k›saca flöyledir:

Küresel raporun amac›, geçen dört y›ll›k bir dönem s›ras›nda gözlemlenen, herbir küme temel ilke ve hakka iliflkin küresel ve dinamik bir imaj sunmakt›r. Ör-güt’ün yapt›¤› yard›m›n etkilili¤inin de¤erlendirilmesinde temel al›nan ve özellikleuygulanmalar› için gerekli iç ve d›fl kaynaklar›n seferber edildi¤i teknik iflbirli¤ialan›nda, eylem planlar› biçiminde olmak üzere, gelecek dönemlere yönelik ola-rak öncelikleri belirlemektir.

Küresel raporun uygulama alan›, Bildirge’deki s›ras›yla, her y›l, dört temel ilkeve hak kategorisinden biridir. UÇK, küresel raporun, bu haklar›n her biri konusun-da, tüm üye devletlerin durumuna iliflkin bütüncü bir vizyon sa¤lamas› dile¤indebulunmufltur.

GM’nin sorumlulu¤u alt›nda haz›rlanana küresel rapor, sözleflmeleri onaylayanve onaylamayan tüm ülkeleri kapsar. Rapor, üçlü tart›flma ere¤iyle, Genel Müdürraporu olarak UÇK’ye sunulur ve yaln›zca bu rapora ayr›lm›fl bir oturum çerçeve-sinde ya da baflka uygun bir biçimde tart›fl›l›r. Bu tart›flmadan sonuçlar ç›karmayetkisi ise Yönetim Konseyi’nindir.

Küresel izleme sistemi, 1999’da sendika özgürlü¤ünden bafllad› ve ilk küreselrapor 2000’de yay›mland›. ‹zleyen y›llarda, s›ras›yla zorla çal›flt›rma, çocuklar›n ça-l›flmas›n›n kald›r›lmas› ve ayr›mc›l›¤›n kald›r›lmas› konular›ndaki küresel raporlaryay›mlan›p UÇK’de tart›fl›ld›. Küresel izlemenin birinci turu 2003’te tamamland›.2004’te bafllayan ikinci tur 2007’de ve 2008’de bafllayan üçüncü tur da 2011’de so-na erdi. 2012’de yay›mlanan sendika özgürlü¤üne iliflkin küresel raporla, dördün-cü tur bafllad›.

2012 küresel raporu için bkz.: Report VI: Fundamental principles and rights at work: Fromcommitment to action, http://www.ilo.org/ilc/ILCSessions/101stSession/reports/reports-submitted/WCMS_176149/lang—en/index.htm

YK, izleme sisteminin bafllad›¤› 2000’den beri, temel haklar›n her birine iliflkineylem programlar› ele al›p inceledi. Bildirge’nin gelifltirilmesi odakl› program›nbafllat›lmas›ndan beri (1999-2002 aras›nda), Bildirge’yi desteklemek için toplam


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



62,6 milyon dolar ba¤›flta bulunuldu. Ayn› dönemde, Bildirge’ye iliflkin etkinlikle-re sa¤lanan bütçe d›fl› desteklerde, toplam katk›n›n %80’ini ABD hükümeti sa¤la-d›. Katk›da bulunan di¤er ülkeler ise, B. Krall›k, Hollanda, Fransa, Almanya ve Ja-ponya’d›r (Gülmez, 2011: 341-343, Çiz. 7 ve 8).

Üçüncü Kuflak Koruman›n De¤erlendirilmesi1998 Bildirgesi’nin öngördü¤ü y›ll›k ve küresel izleme, yapt›r›mc› de¤il “özendiri-ci” ve öteki yöntemleri “tamamlay›c›”d›r. Bu, “yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n birsonucudur. UÇÖ’nün elindeki olanak ve araçlara baflvurarak teknik iflbirli¤i ve da-n›flsal hizmetler sunmas›n›, ekonomik ve sosyal geliflmeye elveriflli bir ortam yarat-ma çabalar›nda üye devletlere yard›m edilmesini öngörür. Amaç, aflamal› olarak vesürekli biçimde, temel insan haklar› sözleflmelerine sayg›n›n ve bunlara uyulmas›-n›n evrensellefltirilmesini sa¤lamakt›r.

Ancak izleme sistemleri, ileri ve etkili bir ad›m olmaktan uzakt›r. UÇÖ’nün 1998Bildirgesi’yle küreselleflmeye verdi¤i öne sürülen “sosyal yan›t” yetersizdir. Küre-selleflmeye daha güçlü biçimde, etkili yapt›r›mlar› bulunan ve ayr›ca teknik yar-d›mlarla desteklenen bir koruma yöntemiyle yan›t verilmesi gerekirdi.

Uzman-dan›flmanlar›n, y›ll›k izlemenin yedi y›l›n› tamamlad›¤› aflamada yapt›¤›de¤erlendirmeler, bu yöntemin özellikle ilk befl y›l›nda yeterince etkili olmad›¤›n›gösteriyor. 2004 y›ll›k izlemesine yazd›klar› Girifl, sürecin beflinci y›l›ndaki olum-suz durum ve koflullar› tüm aç›kl›¤›yla flöyle ortaya koymufltu:

“2000 y›l›ndan beri haz›rlanan raporlar, bir yandan kimi ülkelerde bir ilerleme ger-

çeklefltirildi¤i gerçe¤ini ortaya koymufl, ancak öte yandan yoksulluk, gelir eflitsizlikle-

ri ve yeni ayr›mc›l›k biçimleri artm›fl, serbest bölgeler sürekli genifllemifl, insan ticare-

ti, s›n›rlar içinde ve d›fl›nda insan hareketleri yayg›nlaflm›flt›r ve bu olumsuz küresel

koflullar karfl›s›nda, milyonlarca insan bir ifl bulabilme kayg›s› duymaktad›r. Dörty›ll›k çal›flmaya karfl›n milyonlarca insan temel haklardan yoksundur” (BIT,

2004b).

Uzman-dan›flmanlar, 2006’daki Girifl yaz›s›nda da, küreselleflmenin, zenginlerve yoksullar ile geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler aras›ndaki uçurumu derinlefl-tirdi¤ini yineledi. Bu durum nedeniyle temel haklar› ve ilkeleri gerçeklefltirmenindaha zorlaflt›¤›n› vurgulad›. Ancak ayn› zamanda, geliflme düzeyinin, mali kay-naklar›n yetersizli¤inin ve teknik kapasitenin eksikli¤inin, bu haklar› ve ilkelerigerçeklefltirme konusundaki siyasal irade yoklu¤unu kan›tlamak için bir özür ola-rak ileri sürülemeyece¤inin alt›n› çizdi Yararl› oldu¤unu düflündükleri izleme sü-recinin gelece¤i üzerinde düflünme zaman›n›n geldi¤ine vurgu yaparak, flu öneri-lerde bulundu:

“ÜÇÖ’nün üçlü ulusal ortaklar›, tüm ülkelerde ulusal düzeyde temel haklar› sa-vunmal›d›r. Temel haklar, Büro’nun çal›flmalar›nda ve yap›s›nda daha ayr›nt›l› bi-çimde yer almal› ve UÇÖ’nün tüm etkinliklerinde, her alanda ve her ülkede, Bil-dirge’yi tan›tmak ve temel haklar› gelifltirmek için Büro’nun tüm sektörlerinde da-ha çok çaba harcanmal›d›r. Üçlü ulusal ortaklar ve özellikle de çal›flan ve iflverenörgütleri ve üyeleri, özendirici etkinliklerle gerçeklefltirilebilecek Bildirge’nin ger-çek savunucular› olmal›, sivil toplumun öteki ortaklar›yla eflgüdüm esprisi içindeçal›flmal›d›r (BIT, 2006d: 2, 5 ve 9).

Y›ll›k izlemenin ilk on y›l›nda; rapor sunma oran› iyileflti. 2000’de %56 iken,2008’de %99’a yükseldi. 2010’da ise, %86’ya geriledi. Temel insan haklar› sözlefl-


melerinin toplam onay say›s›nda %53 oran›nda artma oldu (1998’de 862 iken,2010’da 1317’ye yükseldi). Temel hak ve ilkeleri gelifltirme stratejilerinde gözönünde bulundurulmas› gereken noktalardan baz›lar› flöyle s›raland›:

• Tüm üye devletlerin; ekonomik, siyasal ve sosyal ba¤lamlardan ba¤›ms›z bi-çimde, temel çal›flma hak ve ilkelerine tam olarak sayg› göstermeleri gerekir;

• Sendika özgürlü¤üne ve fiili toplu pazarl›k hakk›n›n tan›nmas›na sayg› gös-terilmesi, öteki temel hak ve ilkelerin uygulanmas› için kaç›n›lmazd›r;

• Dört temel hak ve ilkenin uygulamada ilerlemesi için bunlar› birbirindenay›rmayan uyumlu bir strateji gerekir;

• Hükümetlerin siyasal iradesi çok önemlidir;• Mevzuat ve uygulamay› ayn› zamanda de¤erlendirmek gerekir;• Hükümetler ve sosyal ortaklar, bu hak ve ilkelere ba¤l› sorunlar›n varl›¤›n›

kabul etmelidir;• Ulusal düzeyde diyalo¤a dayal› bir yaklafl›m gerekir;• ‹flçi ve iflveren örgütlerini, gelifltirme ve uygulamaya koyma sürecinin tüm

aflamalar›na katmak gerekir (BIT, GB.307/3, 2010: 2 ve 8).



Uluslararas› sosyal politikan›n bafll›ca kaynakla-

r› olan sözleflme ve tavsiyelerden do¤an yüküm-

lülüklerin neler oldu¤unu; onay, yürürlü¤e gir-

me, fesih ve sözleflmelerin kald›r›lmas› kavram-

lar› ile sözleflme ve tavsiyelerin nas›l s›n›fland›-

r›ld›¤›n› aç›klamak.

UÇÖ üyesi devletlerin, sözleflme ve tavsiyelerinkabul edilmesinden bafllayarak yükümlülüklerivard›r. Örgüt Anayasas›, bunlar› belirtmifltir. Özel-likle, ‹ngilizce ve Frans›zca olmak üzere iki dildeorijinal metinleri bulunan sözleflmelerin onay-

lanmas›, devletleri “hukuksal” yükümlülük alt›-na sokar (“taraf devlet” yükümlülü¤ü). Yüküm-lülüklerin bafl›nda, onaylanan sözleflmenin iç hu-kuk alan›nda uygulanmas›n› sa¤lamak gelir. Bu,sözleflmeye (ve denetim organlar›n›n kararlar›-na) uygun yasal düzenleme ve de¤ifliklikler ya-parak gerçeklefltirilir. Bu, toplu sözleflmeler yo-luyla da yap›labilir. Ancak, sözleflmeleri onayla-masalar da, devletlerin “UÇÖ üyesi devlet” ola-rak yükümlülükleri vard›r. Onay, ulusal hukukve uluslararas› hukuk için farkl› anlamlar› olanbir kavramd›r. Anayasam›z, onay›n iki ifllemlegerçekleflmesini öngörür. Uluslararas› hukuktaonay, bundan sonra yap›l›r. Onay belgesi UÇB’yegönderilir ve onaylanan sözleflmeyi uygulamayükümlülü¤ü üstlenildi¤i Genel Müdür’e bildiri-lir ve tescil edilir. Bu ifllemle, onay uluslararas›hukuk alan›nda da etkilerini do¤urmaya bafllar.UÇÖ kaynaklar›ndan yaln›zca sözleflmeler veprotokoller onaylan›r. Fesih, onay›n tersi bir ifl-lemdir. Kurallar, bilimsel, denetimsel, pratik vebaflka amaçlarla s›n›fland›r›lmaktad›r.

Kural üretme etkinli¤inin Filadelfiya Bildirge-

si’ni izleyen dönemlerinde benimsenen temel

yaklafl›mlar› aç›klamak.

UÇÖ’nün kural üretme etkinli¤inin FB’den son-raki ilk dönemi, “sosyal devlet dönemi”dir. 1919-1939 dönemiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda; benimsenenyaklafl›m, kural üretme tekni¤i, koruma kapsa-m›na al›nan kifliler ve konular yönlerinden nite-liksel dönüflümler oldu¤u görülür. Kurallar, dahagenifl bir perspektif ve insan haklar› yaklafl›m› ileüretildi. Bireyselin yan› s›ra, toplu çal›flma iliflki-leri alan›nda da düzenlemeler yap›ld›. Koruma-n›n çerçevesi, dar anlamda “iflçiler”i ve hatta “ça-

l›flanlar”› aflarak geniflledi. Hedeflere, bir eylemprogram› arac›l›¤›yla aflamal› biçimde ulafl›lmas›-n› öngören “özendirici” sözleflmeler kabul edildi.Sendikal haklar alan›nda, hem düzenleme yap›l-d›, hem de gecikmeksizin iflletilebilen özel birdenetim mekanizmas› getirildi. 1980’li y›llar›n or-talar›ndan itibaren, kural üretme etkinli¤i “küre-

selleflmeye sosyal yan›t” amac›na yöneldi. Yasa-ma etkinli¤i, esnek çal›flma biçimlerine iliflkinsözleflme ve tavsiyelerin kabul edildi¤i bir nitelikkazand›. Hukuksal ba¤lay›c›l›k tafl›maya yönelikolmayan “yumuflak hukuk” yaklafl›m›yla düzen-lemeler yap›ld›. Bunlardan, 1998 ve 2008 Bildir-geleri, özellikle önemlidir.

“Yumuflak hukuk” belgelerinden bildirge” nite-

likli baz› belgeler ile “temel insan haklar› sözlefl-

meleri”nde yap›lan düzenlemeleri aç›klamak.

1998 Bildirgesi, 4 temel ilke ve hakk› güvenceyealan 8 sözleflmeyi, “temel insan haklar› sözlefl-meleri” olarak nitelendirdi. Genel ve özel dene-tim sistemlerini tamamlay›c› olmak üzere, “izle-me” sistemi getirildi. 1999’da aç›klanan “insan-ca/uygun çal›flma” paradigmas›, 2008 Bildirge-si’yle kurumsallaflt›r›ld›. “‹nsanca çal›flma günde-mi”nin h›zla uygulamaya konulmas› öngörüldü.Üye devletlerden, ‹ÇG’nin dört stratejik hedefinedayanan politikalar uygulamas› istendi. Bu he-deflerin bölünmezli¤i ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› vur-guland›. 2009’da, yaflanan ekonomik ve mali kriz-le bafl edebilmek için Dünya ‹stihdam Pakt› ka-bul edildi. Temel insan haklar› sözleflmeleriyle,dört temel ilke ve hak güvenceye al›nd›. Uygula-mada gerçeklefltirilebilmesi yönünden, bu hakla-r›n bölünmezli¤i ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› vurgu-land›. 87 ve 98 say›l› sözleflmelerle, sendikal hak-lar devlete ve iflverenlere karfl› korundu. Sendikaözgürlü¤ü ve hakk›, bireysel ve toplu yönleriyleevrensel ölçekte düzenlendi. Ayr›lmaz parças›n›oluflturan toplu ifl sözleflmeli, özgür ve özerk top-lu pazarl›k hakk› güvenceye ba¤land›. 29 ve 105say›l› sözleflmelerle, zorla çal›flt›rma ya da zorun-lu çal›flman›n her biçimi, kifliler yönünden uygu-lama alan› s›n›rlanmaks›z›n yasakland›. 138 ve182 say›l› sözleflmelerle, çocuklar›n çal›flmas› ya-sakland›. 100 ve 111 say›l› sözleflmelerle, istih-dam ve meslekte ayr›mc›l›k yasa¤› getirildi.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Genel ve özel denetim sistemleri ile izleme siste-

mini aç›klamak.

UÇÖ, geleneksel kural üretme etkinli¤inin “on-suz olmaz” parças› olarak, kuruluflundan berioluflturdu¤u kurallara uyulmas›n› sa¤lamaya ça-ba gösterdi. Denetim ve koruma etkinli¤i, “üçkuflakl›” bir evrim gösterdi. Anayasa’da öngörü-len “genel denetim”, onay koflulludur; raporlarave yak›nmalara dayal› olarak ifller. Raporlara da-yal› denetimi, ba¤›ms›z kiflilerden oluflan UK ileüçlü yap›da olan KK gerçeklefltirir. UK’nin haz›r-lad›¤› rapor, UÇÖ kurallar düzeninin içeri¤i veçerçevesi aç›s›ndan son derece önemlidir. KKise, en a¤›r ve ciddi ihlalleri/onaylad›¤› sözlefl-meye ayk›r›l›klar› sürdüren devletleri kapsayan“özel liste” ile s›n›rl› olarak, denetimin ikinci veson aflamas›nda görev yapar. Durumunu tart›flt›-¤› devlet(ler)i, gerekirse “özel paragraf”a al›r. Ge-nel denetimin “yak›nmalara” dayal› olarak iki yol-dan iflletilebilen iki türü ise, uygulamada çok sey-rek baflvurulan denetimdir. 87 ve 98’in kabul edil-mesinin ard›ndan, “onay koflullu olmayan”, ya-k›nmalara dayanan özel bir denetim sistemi geti-rildi. Yaln›zca, genifl anlamda sendika özgürlü-¤ü, gönüllü toplu pazarl›k ve grev haklar›na yö-nelik sald›r› ve ihlallere karfl› iflletilebilir. Daya-na¤›, “UÇÖ üyesi devlet” s›fat›d›r. ‹ç hukukunöngördü¤ü baflvuru yollar›n› tüketmek gerek-mez. Temel denetim organ›, 1951’den beri 3000’eyak›n yak›nmay›/flikâyeti inceleyen SÖK’tür.1998 Bildirgesi’yle, 4 temel ilke ve hak için “izle-me” sistemi getirildi. Y›ll›k ve küresel olmak üze-re iki türü vard›r.

4NA M A Ç


1. Afla¤›daki UÇÖ kaynaklar›ndan hangisi üye devlet-lerin onaylamas›na aç›kt›r?

a. Tavsiyelerb. Bildirgelerc. Sözleflmelerd. Kararlare. Anlaflmalar

2. Afla¤›dakilerden hangisi, üye devletin sözleflme vetavsiyelerin kabul edilmesinden sonraki yükümlülükle-rinden de¤ildir?

a. Yetkili makam›n UÇB’ye rapor göndermesib. Yetkili makam›n ald›¤› önlemler konusunda Ge-

nel Müdür’e bilgi vermesic. Yetkili makam›n ald›¤› önlemler konusunda iflçi

ve iflveren sendikalar›na bilgi vermesid. Yetkili makam›n onay›na sunulmas›e. Yetkili makam›n ald›¤› karara iliflkin olarak Ge-

nel Müdür’e bilgi vermesi

3. Anayasam›za göre onay nas›l gerçekleflir?a. Sözleflme ve tavsiyenin imzalanmas›ylab. Sözleflme ve tavsiyenin imzalan›p Resmi Gaze-

tede yay›mlanmas›ylac. Sözleflme ve tavsiyenin onaylanmas›n›n bir ka-

nunla uygun bulunmas›ylad. Sözleflmenin Bakanlar Kurulu ve Cumhurbaflka-

n›nca imzalanmas› ve Resmi Gazetede yay›m-lanmas›yla

e. Sözleflmenin onaylanmas›n›n bir kanunla uygunbulunmas› ve Cumhurbaflkan›nca onaylan›p Res-mi Gazetede yay›mlanmas›yla

4. Afla¤›daki sözleflmelerden hangileri temel insan hak-lar› sözleflmelerinden de¤ildir?

a. 87 say›l› sözleflmeb. 144 say›l› üçlü dan›flmalar sözleflmesic. 111 say›l› istihdam ve meslekte ayr›mc›l›k yasa-

¤› sözleflmesic. 29 say›l› zorla çal›flma yasa¤› sözleflmesid. 98 say›l› sözleflmee. 138 say›l› asgari yafl sözleflmesi

5. Baz› sözleflmelerin “temel insan haklar› sözleflmele-ri” olarak nitelendirilmesi, afla¤›daki belgelerden hangi-siyle gerçekleflti?

a. Filadelfiya Bildirgesi’yleb. 1986’da yap›lan UÇÖ Anayasa de¤iflikli¤iylec. Hakça bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet Bil-

dirgesi’yled. Temel ‹lke ve Haklar Bildirgesi’ylee. UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümüyle

6. “‹nsanca/uygun çal›flma” paradigmas›, hangi GenelMüdür zaman›nda ve hangi tarihte kabul edildi?

a. M. Hansenne zaman›nda ve 1998’deb. M. Hansenne zaman›nda ve 1999’dac. J. Somavia zaman›nda ve 1998’ded. J. Somavia zaman›nda ve 2008’dee. J. Somavia zaman›nda ve 1999’da

7. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?a. 87 ve 98 say›l› sözleflmeler 1948 y›l›nda kabul

edilmifltirb. 87 ve 98 say›l› sözleflmeler, sendika özgürlü¤ü-

nü devlete karfl› güvenceye alm›flt›rc. Sendika özgürlü¤ü, 98 say›l› sözleflmeyle iflve-

renlere, 87 say›l› sözleflmeyle devlete karfl› ko-runmufltur

d. 87 say›l› sözleflme sendika hakk›n› iflverenlerekarfl› güvenceye alm›flt›r

e. 87 say›l› sözleflme, sendika özgürlü¤ünü yaln›z-ca bireysel yönüyle korumufltur

8. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?a. Yak›nmalara dayal› özel denetimin dayana¤› 87

say›l› sözleflmedirb. Yak›nmalara dayal› genel denetim, onay koflu-

luna ba¤l› de¤ildirc. Raporlara dayal› denetim, sözleflmelerde düzen-

lenmifltird. Yak›nmalara dayal› özel denetimin dayanaklar›

87 ve 98 say›l› sözleflmelerdire. Sendika Özgürlü¤ü Komitesi üçlü yap›dad›r, an-

cak Baflkan› ba¤›ms›z bir kiflidir



9. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?a. SÖK üyeleri, YK içinden eflit say›da olmak üze-

re belirlenir b. SÖK üyeleri, YK içinden “2+1+1” formülüne gö-

re belirlenirc. SÖK, onay kofluluna ba¤l› denetim yapan bir or-

gand›rd. ‹ç hukuk yollar› tüketilmedikçe SÖK’e baflvuru-

lamaze. SÖAUK, ilgili hükümetin “olur”a ba¤l› olmaks›-

z›n yak›nmay› inceler


a. ‹zleme sistemi, temel insan haklar› alan›nda ge-nel ve özel denetim sistemlerinin yerini almaz

b. Y›ll›k izleme, üye devletlerin onaylamad›¤› te-mel insan haklar› sözleflmelerini kapsar

c. Y›ll›k izleme, üye devletlerin onaylamad›¤› tümsözleflmeleri kapsar

d. Küresel izlemede, 1998 Bildirgesi’ndeki s›ralamagözetilir

e. Küresel rapor, temel insan haklar› sözleflmeleri-ni onaylayan ve onaylamayan devletleri kapsar

Yarg›-Sen’in 2892 say›l› Yak›nmas› ve SÖK’ün Ara

Karar›

Yarg›ç ve Savc›lar Sendikas›, 20 Ocak 2011 tarihindekuruldu. Ankara Valili¤ince, 11 Mart 2011’de kapatmadavas› aç›ld›. Ankara ‹fl Mahkemesi, 28 Temmuz 2011’dekapatma karar› verdi. Bunun üzerine Yarg›-Sen, iç hukuk baflvuru yollar›n›tüketmeden (yani Yarg›tay baflvurusunu yapmadan) 4A¤ustos ve 6 Eylül 2011 tarihlerindeki yak›nmas›ylaSÖK’e baflvuruda bulundu. Hükümet, 2 Kas›m ve 14Ocak 2012 tarihli mektuplarda yan›t›n› iletti. SÖK, Yar-g›-Sen’in yapt›¤› Yarg›tay baflvurusunun sonuçlanmas›-n› istemeksizin ve beklemeksizin, ara raporunda ilk de-¤erlendirmesini yapt›. SÖK’ün, YK’den onamas›n› istedi¤i ara tavsiyeleri (ka-rarlar›) flunlar:“a. Komite; UÇÖ denetim organlar›n›n birçok kez iste-

di¤i gibi, sosyal ortaklarla görüflerek, 4688 say›l› ya-san›n 87 say›l› sözleflme ile uygunlu¤unu sa¤lamakamac›yla de¤ifltirilmesini bekler ve hükümetten, bukonudaki çabalar›n› yo¤unlaflt›rmas›n› rica eder. Ko-mite hükümeti, bu konuda UÇB’nin teknik yard›-m›ndan yararlanmaya davet eder.

b. Komite; yarg›ç ve savc›lar›n sendikal örgütü olarak,bu memur kategorisinin ç›karlar›n› savunmak ve ge-lifltirmek için çal›flabilmesi, etkinliklerini yerine geti-rebilmesi ve sözleflmenin tan›d›¤› haklardan yararla-nabilmesi amac›yla, YARGI-SEN’i derhal tan›mas›için gerekli önlemleri almas›n› hükümetten ›srarlarica eder. Komite, bu konuda durumun geliflimdenbilgi vermesini rica eder.

c. Komite; (görev yerleri de¤ifltirilen ve anti sendikalayr›mc›l›k ma¤duru olduklar›n› ileri süren) sendikayöneticileri Dr. Ruflen Gültekin, Ömer Faruk (Emi-na¤ao¤lu) ve Ahmet Taflurt’un karfl› karfl›ya kald›¤›sendika özgürlü¤üne karfl› ileri sürülen ayr›mc›l›ksavlar› konusundaki gözlemlerini iletmesini hükü-metten ›srarla rica eder.

d. Komite, bu yak›nman›n yasal yönleri konusundaUzmanlar Komisyonu’nun dikkatini çeker.” (BIT,363. rapor: 331; Gülmez, 2012: 66-82).

Yaflam›n ‹çinden

”

“


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sözleflme ve Tavsiyelere‹liflkin Çeflitli Bilgiler” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sözleflme ve Tavsiyelere‹liflkin Çeflitli Bilgiler” konusunu yenidengözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sözleflme ve Tavsiyelere‹liflkin Çeflitli Bilgiler” konusunu yenidengözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sözleflme ve Tavsiyelere‹liflkin Çeflitli Bilgiler” konusunu yenidengözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤ineve Kurallar Düzenine Toplu Bak›fl” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤ineve Kurallar Düzenine Toplu Bak›fl” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤ineve Kurallar Düzenine Toplu Bak›fl” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uygulama ve DenetimSistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uygulama ve DenetimSistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uygulama ve DenetimSistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Sözleflme ve tavsiyeler kabul edilince, ilk yükümlülük-ler flunlard›r: Süresi içinde yetkili makama sunma, al›-nan önlemler konusunda Genel Müdür’e bilgi verme,onay iflleminin tamamland›¤›n› GM’ye bildirmedir. Buyükümlülükler, Anayasa’da öngörülmüfltür.

S›ra Sizde 2

FB ile bafllayan “sosyal devlet dönemi”nde, kural üret-me etkinli¤inde görece düflme oldu. Ancak yaklafl›mde¤iflti. Kurallar›n kifliler ve konular yönünden kapsam›geniflledi. FB’de öngörülen özgürlük, eflitlik ve insanonuru gibi de¤erlere dayanan sözleflmeler kabul edildi.Özellikle sendika özgürlü¤ü, 87 ve 98’de öngörülensendikal haklar için özel denetim sistemi ile uluslarara-s› güvenceye ba¤land›. Temel insan haklar› sözleflmele-rinden 5’i, bu dönemin bafllar›nda kabul edildi.

S›ra Sizde 3

Kural üretme etkinli¤inin 1980’li y›llar›n ortalar›ndansonraki kesiti, “küreselleflmeye sosyal yan›t” niteli¤i ta-fl›r. Düzenlemelere, “yumuflak hukuk” anlay›fl› damga-s›n› vurdu. Hukuksal ba¤lay›c›l›k do¤urmaya yönelikolmayan belgeler a¤›rl›k kazand›. Temel insan haklar›sözleflmeleri için getirilen denetim sistemi “izleme” ola-rak adland›r›ld›.



BIT (1982). Compte rendu des travaux, CIT, 68e

session, 1982, s. 31/3.

BIT (1984a). Compte rendu des travaux, 1984, s.

44/12-13.

BIT (1984b). Rapport du Directeur général, Parti I:

Normes internationales du travail, CIT, 70e

session, Genève.

BIT (1994). Liberté syndicale et négociation

collective, Rapport III (Partie 4B) CIT, 81e session,

Genève.

BIT (1997). L’Action normative de l’OIT à l’heure de

la mondialisation, Rapport du Directeur général,

CIT, 85e session 1997, Genève.

BIT (1999). Un travail décent, Rapport du Directeur

général, 87e session 1999, Genève.

BIT (2000). Consultations tripartites, normes

internationales du travail, Rapport III (Partie 1B),

CIT, 88e session, Genève.

BIT (2004a). Une mondialisation juste, le rôle de

l’OIT, Rapport du Directeur général sur la

Commission mondiale sur la dimention sociale de

la mondialisation, CIT, 92e session, Genève.

BIT (2004b). Conseil d’administration, “Examen des

rapports annuels en vertu du suivi de la Déclaration

de L’OIT relative aux principes et droits

fondamentaux au travail, partie I: Introduction par

les experts-conseillers sur la Déclaration de L’OIT à

la compilation des rapports annuels”, GB.289/4,

289e session, mars 2004.

BIT (2005). Les règles du jeu, une brève introduction

aux normes internationales du travail, OIT,

première édition, Genève.

BIT (2006a). Le rôle de l’OIT en matière de

coopération technique, promouvorr le travail

décent par des programmes de terrain et par pays,

Rapport VI, CIT 95e session, Genève.

BIT (2006b). Changements dans le monde du travail,

Rapport du Directeur général, Rapport I (C), CIT

95e session, Genève.

BIT (2006c). La Liberté syndicale, Recueil de

décisions et de principes du Comité de la liberté

syndicale du Conseil d’administration du BIT,

Cinquième édition (révisée), Genève.

BIT (2006d). Conseil d’administration, Examen des


de L’OIT relative aux principes et droits

fondamentaux au travail, partie I: Introduction par

les experts-conseillers sur la Déclaration de L’OIT à

la compilation des rapports annuels”, GB.295/5,

295e session, mars 2006.

BIT (2010). Conseil d’administration, Examen des


de l’OIT relative aux principes et droits

fondamentaux au travail, GB.307/3, 307e session,

Genève, mars 2001.

BIT (2011). Conseil d’administration, Examen des


de l’OIT relative aux principes et droits

fondamentaux au travail, Partie I, Introduction par

les experts-conseillers sur la Déclaration de l’OIT à

la compilation des rapport, GB.280/3/1, 280e

session, Genève, mars 2001.

BIT (2012a). Rapport de la Commission d’experts

pour l’application des conventions et

recommandations, Conférence internationale du

Travail, 101e session, 2012, Rapport III (Partie 1A),

Rapport général et observations concernant certains

pays, Bureau international du Travail, Première

édition, Genève.

BIT (2012b). Socle de protection sociale pour la

justice sociale et une mondialisatin équitable,

Conférence internationale du Travail, 101e session,

2012, Rapport IV (1), Quatrième question à l’ordre

du jour, Bureau international du Travail, Première

édition, Genève.

BIT (2012c). Conférence internationale du Travail, 101e

session, 2012, Rapport IV (2A), Socles de

protection sociale pour la justice sociale et une

mondialisation équitable, Quatrième question à

l’ordre du jour, Bureau international du Travail

Genève.

BIT (2012d). Conférence internationale du Travail, 101e

session 2012, Rapport IV (2B), Socles de

protection sociale pour la justice sociale et une

mondialisation équitable, Quatrième question à

l’ordre du jour, Bureau international du Travail,

Genève.



BIT (2012e). Etude d’ensemble sur les conventions

fondamentales concernant les droits au travail

a la lumiere de la Déclaration de l’OIT sur la

justice pour une mondialisation équitable,

2008, Rapport de la Commission d’experts pour

l’application des conventions et

recommandations, Conférence internationale du

Travail, 101e session, 2012, Rapport III (Partie 1B),

Bureau international du Travail, Genève.

Bonvin, Jean-Michel (1998). L’Organisation

internationale du travail, Étude sur une agence

productrice de normes, PUF, Paris.

Erdut, Zeki (2002). Küreselleflme Ba¤lam›nda

Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz

Eylül Yay›nlar›, ‹zmir.

Gülmez, Mesut (1985), “Sendika Özgürlü¤üne Sald›r›

Yak›nmalar›n› ‹nceleme Süreci”, Amme ‹daresi

Dergisi, Cilt 18, Say› 4, Aral›k 1985, s. 105-120.

Gülmez, Mesut (1988). Sendikal Haklar›n Uluslararas›

Kurallar› ve Türkiye (UÇÖ/ILO Sözleflme ve

‹lkeleri), TODA‹E Yay›n›, No: 223, Ankara.

Gülmez, Mesut (1989). “87, Üye Devlet Olarak

Türkiye’yi Ba¤lar”, Mülkiyeliler Birli¤i Dergisi,

Say› 105, Mart 1989, s. 11-15.

Gülmez, Mesut (1990a). “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas›

ve Türkiye (1): 1955-1980”, Amme ‹daresi Dergisi,

Cilt 23, Say› 3, Eylül 1990, s. 13 vd.

Gülmez, Mesut (1990b). “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas›

ve Türkiye (2): 1980-1990”, Amme ‹daresi Dergisi,

Cilt 24, Say› 4, Aral›k 1990, s. 13 vd.

Gülmez, Mesut (1990c). “12 Eylül’den Günümüze ILO

Denetim Organlar› Önünde Türkiye (Yasal Boyut)”,

Cahit Talas’a Arma¤an, Mülkiyeliler Birli¤i Yay›n›,

Ankara, 1990, s. 247 vd.

Gülmez, Mesut (1998). “UÇÖ Denetim Mekanizmalar›”,

Türkiye Sendikac›l›k Ansiklopedisi, Cilt 3, Tarih

Vakf›, ‹stanbul, 1998, s. 424-427.

Gülmez, Mesut (2005). “Uluslararas› Çal›flma Örgütünde

Üçüncü Kuflak Koruma: Temel Haklar ‹zleme

Sistemleri ve Y›ll›k ‹zleme Sisteminin ‹lk Dört Y›l›”,

‹stanbul Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi

Mecmuas›, Toker Dereli’ye Arma¤an, 2005-55-1,

‹stanbul, 2005, s. 563-603.

Gülmez, Mesut (2006). Sendikal Haklarda

Uluslararas› Hukuka ve Avrupa Birli¤ine Uyum

Sorunu, Belediye-‹fl Yay›n›, “AB’ye Sosyal Uyum

Süreci Dizisi, No: 1, ‹kinci Bask› (T›pk› Bas›m),

Ankara.

Gülmez, Mesut (2008). “Sendika Hakk›, Toplu Sözleflme

ve Grevi de ‹çeren Toplu Eylem Haklar›n› Kapsar

m›?”, Çal›flma ve Toplum, 2008/3, Say› 18, s. 137-

170.

Gülmez, Mesut (2009). ‹nsan Haklar› ve Avrupa

Birli¤i Hukukunda Ayr›mc›l›¤›n Kald›r›lmas›

ve Türkiye, Belediye-‹fl Yay›n›, “AB’ye Sosyal

Uyum” Dizisi, No: 5, Birinci Bask›, Ankara.

Gülmez, Mesut (2011). Uluslararas› Sosyal Politika,

3. Bask› (Ek: Güncelleme Notlar›, Kas›m 2011),

Hatipo¤lu Yay›n›, Ankara.

Gülmez, Mesut (2012). “Ulusalüstü Hukuk ve Türkiye’de

Sendikal Haklar”, Türk-Alman Uluslararas› ‹fl

Hukuku Sempozyumu (Toplu ‹fl Hukuku,

Compliance), 23-24 Haziran 2011, ‹nönü

Üniversitesi Yay›n›, Malatya, s. 55-111.

International Labour Conference (ILO, 2012). 101st

Session 2012, Report IV (2B), Social protection floors

for social justice and a fair globalization, Fourth item

on the agenda, International Labour Office, Geneva.

Kapar, Recep (2009). “Adil Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal

Adalet Uluslararas› Çal›flma Örgütü Bildirgesi”,

Çal›flma ve Toplum, 2009/4 (23), s. 61-77.

Lesinet, Isabelle-Moret et Vincent Viet (dir.) (2011).

L’Organisation internationale du travail, Presses

universitaires de Rennes, Rennes.

Louis, Marieke (2011). L’Organisation internationale de

Travail et le travail décent, un agenda social pour

le multilatéralisme, Questions contemporaines,

L’Harmattan, Paris.

L’Organisation internationale du travail (1950). Trente

ans de combat pour la Justice Sociale 1919-1949,

Préface David A. Morse, BIT, Genève.

Potobsky, Gerald von (1998), “Liberté syndicale:

L’impact de la convention No 87 et l’action de l’OIT”,

Revue internationale de Travail, vol. 137, No 2,

s. 222.Rodgers, Gerry/Eddy Lee/Lee

Swepston/Jasmien Van Deale (2009). L’OIT et la

quête de justice sociale, 1919-2009, BIT,

Genève.Servais, Jean-Michel (2004). Normes

internationales du travail, L.G.D.J., Paris.

Supiot, Alain (2010). L’Esprit de Philadelphie, la

justice sociale face au marché total, Seuil, Paris.

Sur, Melda (1997-1998), “Sosyal Haklar›n Uluslararas›

Alanda Korunmas› Sistemleri”, ‹nsan Haklar›

Y›ll›¤›, Cilt 19-20.


Türk Harb-‹fl (1995). Kopenhag Toplumsal Kalk›nma

Deklarasyonu ve Eylem Program›, 6-12 Mart

1995, Türk Harb-‹fl Sendikas› Yay›n›, Ankara.

Uluslararas› Çal›flma Bürosu (UÇB) (1990). Uluslararas›

Çal›flma Kurallar›, ‹flçi E¤itim El Kitab›, Üçüncü

Bask›, Türk-‹fl Yay›n›, Ankara.

Valticos, Nicolas (1983). Droit international du

Travail, Traité de droit du Travail, Tome 8, 2e

édition, Dalloz, Paris.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› sosyal politikan›n küresel ve bölgesel di¤er aktörlerini tan›ya-bilecek,Birleflmifl Milletlerin sosyal politikaya iliflkin belgelerini de¤erlendirebilecek,Birleflmifl Milletler kurulufllar›n›n sosyal politikaya iliflkin faaliyetlerini anlata-bilecek,Avrupa Konseyinin sosyal politikaya iliflkin belgelerini de¤erlendirebilecek,Avrupa Birli¤inin sosyal politikas›n› aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Uluslararas› Sosyal Politika• Birleflmifl Milletler• Birleflmifl Milletler Ekonomik

Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleflmesi

• Avrupa Konseyi• Avrupa Sosyal fiart›• Avrupa Birli¤i• Avrupa Birli¤inin Sosyal Politikas›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NN

NN


• G‹R‹fi• B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER VE SOSYAL

POL‹T‹KA• ULUSLARARASI SOSYAL

POL‹T‹KANIN BÖLGESELAKTÖRLER‹

Uluslararas› SosyalPolitikan›n Di¤erAktörleri


G‹R‹fi Bu bölümde uluslararas› çal›flma hukukunun ve sosyal politikan›n UÇÖ d›fl›ndakiaktörlerini ele alaca¤›z.

Ça¤dafl uluslararas› yaflam›n karakteristik olgular›ndan biri, insan haklar› belge-lerinin ve gözetim sistemlerinin yayg›nlaflmas›d›r. Birleflmifl Milletler (BM) ve uz-man kurulufllar›, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Ulusla-raras› Sözleflmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesigibi kapsaml› küresel sözleflmelere ek olarak, insan haklar›n›n belirli yönlerini (ör-ne¤in, ›rk ayr›mc›l›¤›, kad›n haklar›) yönetmek için yeni belgeler kabul etmifllerdir(Meron, 1982). Ayr›ca bölgesel kurulufllarda da (örne¤in, Avrupa Konseyi, AvrupaBirli¤i), gerek medeni ve siyasi haklara gerekse sosyal haklara iliflkin çeflitli enstrü-manlar kabul edilmifltir. Birleflmifl Milletlerde genel uygulama, her insan haklar›enstrüman›n kendi denetim sistemini yaratmas› olmufltur. Ayn› yaklafl›m› bölgeselenstrümanlarda da görmekteyiz. ‹nsan haklar› enstrümanlar›ndaki ve denetim sis-temlerindeki bu ço¤alma, bütçe, programlama ve uygulama konular›nda eflgüdümsorunlar›na yol açsa da, insan haklar› belgelerinin ve bu ba¤lamda çal›flma hakla-r›n› ve sosyal politikay› ilgilendiren uluslararas› normlar›n yayg›nlaflmas› olumlubir geliflme olmufltur.

B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER VE SOSYAL POL‹T‹KAI. Dünya Savafl›n›n (1914-1918) yol açt›¤› büyük y›k›m, savafl sonras›nda, devletle-ri kal›c› bir bar›fl› geçerli k›lmak ve uluslararas› güvenli¤i sa¤lamak amac›na yönelt-mifl ve 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmufltu. Ancak Milletler Cemiyetinin varl›¤›II. Dünya Savafl›n›n ç›kmas›n› engelleyemedi; Milletler Cemiyetinin kendisi de II.Dünya Savafl› (1939-1945) ard›ndan yap›lan Cenevre Konferans› ile 1946 y›l›ndafeshedildi.

Birleflmifl Milletlerin kurulmas› fikri, II. Dünya Savafl› s›ras›nda yeniden ortayaç›km›flt›r. Savafla son veren dünya liderleri, ileride meydana gelecek savafllar› ön-leyecek ve bar›fl› sürdürecek bir sistemin kurulmas›na ihtiyaç duymufllard›r. Bununda ancak, tüm uluslar›n bir arada çal›flabilece¤i uluslararas› bir örgütün kurulma-s›yla mümkün olabilece¤i kan›s›na varm›fllar ve BM’in temellerini atm›fllard›r. BM,kurucu devletler olarak adland›r›lan 51 ülke taraf›ndan, 24 Ekim 1945 tarihinde ku-rulmufltur. 2012 y›l› itibariyle üye say›s› 192’ye ulaflm›flt›r. BM’in faaliyetlerini, BMAntlaflmas› belirler. Bu Antlaflma üye ülkelerin görev ve haklar›n› ve Antlaflma

Uluslararas› SosyalPolitikan›n Di¤er Aktörleri

amaçlar›n› gerçeklefltirebilmek için yap›lmas› gerekenleri tan›mlar. Bir ülke BMüyesi oldu¤unda, Antlaflman›n öngördü¤ü kural ve hedefleri kabul etmifl say›l›r.

BM’in dört ana amac› vard›r: • Uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i korumak, • Ülkeler aras›nda dostane iliflkiler kurmak, • Uluslararas› ekonomik, sosyal, kültürel, insani sorunlar›n çözümünde iflbir-

li¤i yapmak ve temel insan hak ve özgürlüklerine gerekli sayg›n›n gösteril-mesini teflvik etmek,

• Ortak ç›karlar›n elde edilmesi hususunda milletler aras›nda uyumu sa¤layanbir merkez olmak.

Birleflmifl Milletlerin amaçlar› nelerdir?

Birleflmifl Milletler BelgeleriBM çal›flma yaflam›na iliflkin konularla do¤rudan u¤raflmaz ve UÇÖ’yü, Anayasa-s›nda belirlenen amaçlar›n gerçeklefltirilmesi için gerekli önlemleri almakla sorum-lu uzman kuruluflu olarak kabul eder. Bu husus, 1946 y›l›nda iki kurulufl aras›nda-ki bir anlaflma ile karara ba¤lanm›fl ve UÇÖ, BM’in ilk uzman kuruluflu olmufltur.

Türünün ilk örne¤i olan ‹nsan haklar› Evrensel Bildirgesinin 1948 y›l›nda kabu-lünden bu yana, UÇÖ sözleflmelerinde tan›mlanan çal›flmaya iliflkin haklarla, BMbelgelerinde tan›mlanan insan haklar› aras›ndaki iliflki çeflitli aç›lardan incelenmifl-tir (International Labour Office, 1969; Valticos, 1998).

Bu konuda yap›lan ilk saptama, çal›flmaya iliflkin haklar›n, ‹nsan Haklar› Evren-sel Bildirgesinden çeyrek yüzy›l önce uluslararas› düzeyde kabul görmüfl oldu¤u-dur. 1919 y›l›nda kabul edilen UÇÖ Anayasas›, uluslararas› hukukun, temel birey-sel haklara iliflkin ilk sözleflmesel temelini oluflturmaktad›r.

‹kinci saptama, tüm UÇÖ Sözleflmeleri ve Tavsiyeleri insan haklar›n›n geliflme-sine ve korunmas›na farkl› aç›lardan katk› yaparken, baz› UÇÖ Sözleflmelerinin deinsan haklar› alan›nda öncü rol oynamas›d›r. UÇÖ normlar›, yaln›zca ekonomik vesosyal alandaki insan haklar› belgelerine kaynak olmakla kalmam›fl; zorla ve zo-runlu çal›flma, sendikal haklar ve ayr›mc›l›¤›n önlenmesi konular›nda medeni vesiyasi haklara iliflkin insan haklar› belgelerine de kaynakl›k yapm›flt›r.

UÇÖ’nün 1998 tarihli Konferans›nda oybirli¤i ile kabul edilen Çal›flmada Temel‹lkeler ve Haklar Bildirgesi de, örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu sözleflme hakk›n›n,zorla ve zorunlu çal›flman›n her türlü biçiminin yok edilmesinin, çocuk iflçili¤in or-tadan kald›r›lmas›n›n ve istihdamda ayr›mc›l›¤a son verilmesinin temel insan hak-lar› oldu¤unun alt›n› bir kez daha çizmifltir (ILO, 1998).

BM’in benimsedi¤i çeflitli insan haklar› belgeleri, çal›flmaya iliflkin konular› dakapsamaktad›r. Bu konuda en önemli üç belge, 10 Aral›k 1948 tarihinde imzalanan‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, 16 Aral›k 1966 tarihinde imzalanan ve 23 Mart1976tarihinde yürürlü¤e giren Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve 16Aral›k 1966 tarihinde imzalanan ve 3 Ocak 1976 tarihinde yürürlü¤e giren Ekono-mik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesidir.

Bunlar›n yan›nda di¤er baz› BM Sözleflmeleri de, uluslararas› sosyal politikayakaynak oluflturmufltur.

Kapsaml› niteliklerinden dolay› BM Sözleflmeleri, genel ifadelerle kaleme al›n-m›flt›r. Bu Sözleflmelerdeki çal›flma yaflam›na iliflkin çeflitli haklar, UÇÖ standartla-r›na k›yasla daha az kesin ve daha az ayr›nt›l›d›r. ‹çerik aç›s›ndan bak›ld›¤›nda iseUÇÖ Sözleflmeleri, BM Sözleflmelerine k›yasla daha fazla koruma sa¤lamaktad›r. ‹l-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

UÇÖ normlar›, yaln›zcaekonomik ve sosyal alandakiinsan haklar› belgelerinekaynak olmakla kalmam›fl;zorla ve zorunlu çal›flma,sendikal haklar veayr›mc›l›¤›n önlenmesikonular›nda medeni vesiyasi haklara iliflkin insanhaklar› belgelerine dekaynakl›k yapm›flt›r.

ginç bir husus, grev hakk›n› konu alan ayr› bir UÇÖ Sözleflmesi mevcut de¤ilken,BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleflmesinde grev hakk›na do¤rudande¤inilmesidir.

‹nsan Haklar› Evrensel BildirgesiBM’in çal›flma haklar›na iliflkin hükümler içeren belgelerinin bafl›nda 1948 tarihli‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi gelir. Bildirge, insan haklar›n›n bölünmezlik, bü-tünsellik ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k ilkelerinin ilk evrensel belgesidir. Bildirgede birin-ci kuflak insan haklar›n›n yan› s›ra, ikinci kuflak insan haklar›na, yani ekonomiksosyal ve kültürel haklara da yer verilmifl ve sosyal haklar›n insan haklar›ndan ol-du¤u kesin bir biçimde kabul edilmifltir.

II. Dünya Savafl› s›ras›nda Müttefik Devletler, ifade özgürlü¤ü, toplant› özgürlü-¤ü, korku içinde olmamak ve yokluk içinde olmamak biçiminde dört temel özgür-lük alan› belirlemifllerdir. Savafltan sonra devletler, bireylere tan›nan hak ve özgür-lüklerin güvence alt›na al›nmas› konusunda birleflmifller ve Birleflmifl Milletler Ant-laflmas› ile ›rk, cins, dil ve din ayr›m› gözetmeksizin herkese bu temel özgürlükle-ri ve insan haklar›n› tan›m›fllard›r. Bu haklar›n ayr›nt›l› tan›m›, BM ‹nsan Haklar›Komisyonunun haz›rlad›¤› ve birkaç de¤ifliklik yap›ld›ktan sonra 10 Aral›k 1948 ta-rihinde, BM Genel Kurulunun Paris’te yap›lan oturumunda kabul edilen 30 mad-delik ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinde yer alm›flt›r.

Uluslararas› hukuk aç›s›ndan bir ba¤lay›c›l›¤› olmamas›na ra¤men Bildirge, ma-nevi düzeyde dünya çap›nda kabul görmüfltür. Türkiye, Bildirgenin kabulündeolumlu oy kullanm›fl; Bildirge metnini, bu metin uluslararas› bir antlaflma olmad›-¤› halde TBMM’nde okuyarak kabul etmifl ve Resmi Gazete’de yay›mlam›flt›r

Bildirge, medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra ekonomik, toplumsal, kültürel hak-lar› da tan›mlam›flt›r. Bildirge, bu yaklafl›m›yla kiflisel haklar›n ancak sosyal ve eko-nomik haklarla birlikte gerçekleflebilece¤inin alt›n› çizmektedir. Bu ba¤lamda tümhak ve özgürlükler, herhangi bir ayr›m yap›lmaks›z›n birlikte ele al›nmaktad›r. Bil-dirgeden önce ‹ngiltere’de Magna Karta (1215), Amerika’da Ba¤›ms›zl›k Bildirgesi(1776) ve Fransa’da ‹nsan Haklar› Bildirisi (1789) gibi ulusal düzeyde insan hakla-r› belgeleri bulunmakla birlikte, BM ‹nsan Haklar› Bildirgesi insan haklar›n› ulusaldüzeyden evrensel düzeye ç›karan ilk belge olmufltur.

Bildirge, Önsöz metninden ve 30 maddeden meydana gelmektedir. BildirgeninÖnsözünde dünyada eflitli¤in, özgürlü¤ün; küresel adalet ve bar›flla gerçekleflece¤ive insan›n sahip oldu¤u eflit ve baflkas›na aktar›lamaz haklar›n›n uluslararas› düzey-de tan›nmas›n›n flart oldu¤u vurgulanm›flt›r. Önsözde, tüm dünyada insanl›¤›n kor-kudan uzak tutulmas› ve yoksulluktan kurtulmas›, ifade, inanç ve toplanma özgür-lü¤üne kavuflmas› en yüksek ideal olarak belirtilmifltir. Bildirgenin çal›flma yaflam›ve sosyal politika aç›s›ndan önem tafl›yan maddeleri ve içerikleri flu flekildedir:

‹nsan Haklar› Bildirgesinde hangi tür haklar tan›mlanm›flt›r?

MADDE 4: Hiç kimse köle ya da kul olarak kullan›lamaz; kölelik ve köle al›msat›m› her türlü biçimiyle yasakt›r.

MADDE 20: (1) Herkesin bar›flç›l biçimde toplanma ve dernek kurma özgürlü-¤ü vard›r. (2) Hiç kimse bir derne¤e girmeye zorlanamaz.

MADDE 22: Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenli¤e hakk› vard›r;ayr›ca, onuru ve kiflili¤inin serbestçe geliflmesi için gerekli olan ekonomik, sosyalve kültürel haklar›n, ulusal çaba ve uluslararas› iflbirli¤i yoluyla ve her devletin ör-güt ve kaynaklar›yla orant›l› olarak gerçeklefltirilmesine de hakk› vard›r.

1436. Ünite - Uluslararas› Sosyal Pol i t ikan›n Di¤er Aktör ler i

BM Ekonomik, Sosyal veKültürel HaklarSözleflmesinde grev hakk›nado¤rudan de¤inilmektedir.

‹nsan Haklar› EvrenselBildirgesinin kabul edildi¤i10 Aral›k günü, her y›l tümdünyada “‹nsan Haklar›Günü” olarakkutlanmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

MADDE 23: (1) Herkesin çal›flmaya, iflini özgürce seçmeye, adil ve elveriflli ça-l›flma koflullar›na ve iflsizlikten korunmaya hakk› vard›r. (2) Herkesin hiçbir ayr›mgözetilmeksizin, eflit çal›flma karfl›l›¤› eflit ücrete hakk› vard›r. (3) Çal›flan herkesin,kendisine ve ailesine insanl›k onuruna uygun bir yaflay›fl sa¤layan, gerekirse hertürlü sosyal güvenlik araçlar›yla da desteklenen bir ücrete hakk› vard›r. (4) Herke-sin, ç›karlar›n›n korunmas› için baflkalar› ile birlikte sendika kurmaya ve kurulu birsendikaya kat›lma hakk› vard›r.

MADDE 24: Herkesin, çal›flma saatlerinin makul ölçüde s›n›rland›r›lmas› ve be-lirli aral›klarla ücretli izin dâhil olmak üzere, dinlenme ve bofl zamanlar›n› de¤er-lendirme hakk› vard›r.

MADDE 25: (1) Herkesin gerek kendisi, gerek ailesi için yiyecek, giyecek, ko-nut, sa¤l›ksal bak›m, gerekli toplumsal hizmetler de içinde olmak üzere sa¤l›¤›nave esenli¤ine uygun bir yaflam düzeyine; iflsizlik, hastal›k, sakatl›k, dulluk, yafll›l›k-ta ya da geçim olanaklar›ndan kendi iradesi d›fl›nda yoksun kald›¤› baflka durum-larda, güvenli¤e hakk› vard›r. (2) Anal›k ve çocukluk özel bak›m ve yard›m hakk›do¤urur. Bütün çocuklar, ister evlilik içinde, ister evlilik d›fl›nda do¤sunlar, eflitsosyal güvenlikten yararlan›rlar.

Görüldü¤ü gibi Bildirge temel sosyal haklar›, kiflisel ve medeni haklarla bir bü-tünsellik içinde ele almaktad›r.

BM Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinin benimsenmesine yol açan süreçte insan hak-lar›n›n temel ilkelerini ortaya koyan bir Bildirge ile birlikte, bu haklar› ayr›nt›land›-ran ve ba¤lay›c›l›¤› olan bir Sözleflmenin kabul edilmesi kararlaflt›r›lm›flt›. Sözleflmetasla¤›n›n haz›rlanmas› sürecinde, üye devletler aras›nda negatif haklar grubuna gi-ren medeni ve siyasi haklarla pozitif haklar grubuna giren ekonomik, sosyal vekültürel haklar›n göreli önemi konusunda önemli ayr›l›klar ortaya ç›kt›.

Bu nedenle tasarlanan sözleflme biri medeni ve siyasi haklar›, di¤eri ekonomik,sosyal ve kültürel haklar› içermek üzere ikiye bölündü. Birinci sözleflme, BM Me-deni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, ikinci sözleflme ise BM Ekonomik,Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi oldu. Her iki Sözleflme de 16Aral›k 1966 tarihinde BM Genel kurulunda kabul edildi. Bu Sözleflmeler, insanhaklar›n›n bölünmezli¤i, bütünselli¤i ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n› ifade etmelerininyan› s›ra, taraf devletler için hukuksal yükümlülükler do¤uran özellikleri ile Evren-sel Bildirgedeki haklar› bir ad›m ileriye tafl›m›fl oldular.

BM Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, Eko-nomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve Ek Protokoller, hepbirlikte “Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu”nu oluflturmaktad›r.

Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu neye denir?

23 Mart 1976 tarihinde yürürlü¤e giren Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas›Sözleflmesi, sosyal politikaya iliflkin olarak, ay›r›mc›l›k yap›lmamas› (Madde 3),hiç kimseden zorla ya da zorunlu çal›flma istenmeyece¤i (Madde 8) ve sendikahakk›n›n tan›nmas› (Madde 22) hükümlerini içermektedir. Taraf devletler içinba¤lay›c›l›¤› olan Sözleflme, BM ‹nsan Haklar› Komitesi taraf›ndan izlenmektedir.24 Haziran 2012 tarihi itibariyle, Sözleflmeyi 167 ülke onaylam›flt›r. Türkiye deSözleflmeyi 23 Eylül 2003 tarihinde baz› aç›klamalar ve 27. Maddeye koydu¤u çe-kinceyle onaylam›flt›r.


Negatif haklar, kiflinin devlettaraf›ndandokunulamayacak haklar›d›r(inanç, fikir, ifadeözgürlükleri, özel mülkiyethakk› gibi). Bu haklarvatandafll›k s›fat›aranmaks›z›n, bütün kiflileretan›nm›flt›r. Pozitif haklar,bireylere devletten olumlubir davran›fl, bir hizmet, biryard›m isteme olana¤›n›tan›yan haklard›r (çal›flmahakk›, sa¤l›k hakk›, konuthakk›, sosyal güvenlik hakk›gibi).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Çal›flma yaflam› ve sosyal politika aç›s›ndan en ayr›nt›l› hükümleri içeren Eko-nomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, 3 Ocak 1976 tarihindeyürürlü¤e girmifltir. Sözleflmeyi onaylayan devletler, çal›flma haklar›, sa¤l›k hakk›,e¤itim hakk› ve yeterli yaflam standard› hakk› dahil olmak üzere bireylerin ekono-mik, sosyal ve kültürel haklar›n›n verilmesi do¤rultusunda çal›flacaklar›n› taahhütetmifl olmaktad›r. 26 Haziran 2012 tarihi itibariyle, Sözleflmeyi 160 ülke onaylam›fl-t›r. Taraf Devletler için ba¤lay›c›l›¤› olan Sözleflme, BM Ekonomik, Sosyal ve Kül-türel Haklar Komitesi taraf›ndan izlenmektedir. Türkiye Sözleflmeyi 23 Eylül 2003tarihinde baz› aç›klamalar ve 13. Maddenin 3. ve 4. Paragraflar›na koydu¤u çekin-celerle onaylam›flt›r.

Birleflmifl Milletler Sözleflmelerine, Birleflmifl Milletler Türkiye Temsilcili¤inin sayfas›ndanulaflabilirsiniz: http://www.un.org.tr/

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, bir Önsöz ve 31Maddelik 5 Bölümden oluflmaktad›r. Sözleflmenin 6-15 aras›ndaki Maddeleri, afla-¤›da özetlenen ekonomik, sosyal ve kültürel haklar› listelemektedir:

Çal›flma hakk› (Madde 6): Taraf Devletler, herkese çal›flma hakk›n› tan›mak vebu hakk› korumak için gerekli tedbirleri almak, ayr›ca üretken ve tam istihdam›sa¤lamak için gerekli politikalar› ve yöntemleri uygulamak durumundad›r.

Adil ve uygun çal›flma flartlar› hakk› (Madde 7): Taraf Devletler, bütün çal›flan-lara adil ve uygun çal›flma koflullar›n› sa¤lamak durumundad›r. Bunun için, çal›flmakarfl›l›¤› asgari bir gelir elde edilmesi, eflit ifle eflit ve adil ücret, özellikle kad›nlar›n,erkeklerin çal›flma flartlar›ndan daha alt düzeyde olmayan flartlarda çal›flmalar›; ça-l›flan›n kendisi ve ailesi için insanca bir yaflam, güvenli ve sa¤l›kl› çal›flma koflulla-r›; iflte yükselmede k›dem ve ehliyetten baflka bir ölçüt olmadan eflit imkânlar sa¤-lanmas›; dinlenme, çal›flma aras›, çal›flma saatlerinin makul ölçüde s›n›rland›r›lmas›,ücretli y›ll›k izin ve resmi tatillerde ücret verilmesi güvence alt›na al›nmal›d›r.

Sendikal haklar (Madde 8): Taraf devletler, herkese kendi ekonomik ve sosyalç›karlar›n› korumak ve gelifltirmek için sendika kurmak ve sadece sendikan›n ken-di kurallar›na tabi olarak kendi seçti¤i bir sendikaya kat›lmak hakk›n› tan›mak du-rumundad›r. Bu hakk›n kullan›lmas› ve sendikalar›n faaliyetleri, ulusal güvenli¤iveya kamu düzenini veya baflkalar›n›n hak ve özgürlüklerini korumak için demok-ratik bir toplumda gerekli olan ve hukuken öngörülen s›n›rlamalardan baflka s›n›r-lamalara tabi tutulamaz. Sendikalara ulusal federasyonlar ve konfederasyonlar kur-ma ve konfederasyonlara da uluslararas› sendikal örgütler kurma ve bunlara kat›l-ma hakk› tan›n›r. Bu Madde, ayr›ca kullan›lma flartlar› her bir ülkenin yasalar›yladüzenlenmek üzere grev hakk›n› da tan›maktad›r.

Sosyal güvenlik hakk› (Madde 9): Taraf Devletler, herkese sosyal güvenlik hak-k›n› tan›r. Bu hak, sosyal sigorta haklar›n› da içerir.

Ailenin, anal›¤›n, çocuklar›n ve gençlerin korunmas› hakk› (Madde 10): Top-lumun do¤al ve temel bir birimi olan aileye, özellikle kuruluflu s›ras›nda ve bak-makla yükümlü olduklar› çocuklar›n bak›m ve e¤itim sorumlu¤u devam etti¤i dö-nemde, mümkün olan en genifl ölçüde koruma ve yard›m sa¤lan›r. Evlilik, evlen-meye niyetlenen çiftlerin serbest r›zalar› ile meydana gelir. Annelere do¤umdanönce ve sonra makul bir süre özel koruma sa¤lan›r. Çal›flan annelere bu dönemiçin ücretli izin veya yeterli sosyal güvenlikten yararlanabilecekleri bir izin verilir.Nesep veya di¤er flartlar bak›m›ndan hiç bir ayr›mc›l›k yap›lmaks›z›n, bütün ço-cuklar ve gençler için özel koruma ve yard›m tedbirleri al›n›r. Çocuklar ve gençler


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ekonomik ve toplumsal sömürüye karfl› korunur. Çocuklar›n ve gençlerin ahlakla-r›na veya sa¤l›klar›na zararl› bulunan veya onlar›n yaflamlar› için tehlikeli olan ve-ya onlar›n normal geliflmelerine engel olan ifllerde çal›flt›r›lmalar› kanunla cezalan-d›r›l›r. Devlet ayr›ca, çocuklar›n ücretli olarak çal›flt›r›lmas›n›n hukuken yasaklan-d›¤› ve cezaland›r›ld›¤› asgari yafl s›n›r›n› tespit eder.

Yaflam standard› hakk› (Madde 11): Taraf Devletler herkesin, kendisi ve ailesiiçin yeterli bir yaflam standard›na sahip olma hakk›n› tan›r ve bu hakk›n gerçeklefl-tirilmesini sa¤lamak için uygun tedbirleri al›r. Bu standart, yeterli beslenmeyi, gi-yinmeyi, bar›nmay› ve yaflama koflullar›n›n sürekli olarak gelifltirilmesini de içerir.

Sa¤l›k hakk› (Madde 12): Taraf Devletler, herkesin mümkün olan en yüksek se-viyede fiziksel ve ruhsal sa¤l›k standartlar›na sahip olma hakk›n› tan›r. Sa¤l›k hak-k›, yaln›zca sa¤l›kl› olmak hakk› olarak de¤il, kiflilerin kendi sa¤l›klar›n› ve üremedahil vücutlar›n› kontrol hakk› olarak da anlafl›lmaktad›r. Devletler, sa¤l›k hakk›-n›n hayata geçirilmesi için herkesin temiz su, hijyen, g›da, beslenme ve bar›nmagibi sa¤l›¤›n temel belirleyicilerine eriflimini sa¤lamal› ve kapsaml› bir sa¤l›k siste-mi arac›l›¤›yla hiçbir ay›r›mc›l›k olmadan herkes için ekonomik aç›dan eriflilebilirsa¤l›k hizmetlerini güvence alt›na almal›d›r.

E¤itim hakk› (Madde 13 ve Madde 14): Taraf Devletler, herkese e¤itim hak-k› tan›r. E¤itim, insan kiflili¤inin ve onurunun tam olarak geliflmesine ve insanhaklar›na ve temel özgürlüklere sayg›n›n güçlenmesine yönelik olmal›d›r. Bue¤itim ayr›ca herkesin özgürlükçü topluma etkili bir biçiminde kat›lmas›n› sa¤-layacak, bütün uluslar ve bütün ›rksal, etnik ve dinsel gruplar aras›nda anlay›fl,hoflgörü ve dostlu¤u gelifltirecek ve BM’in bar›fl›n korunmas› için yapt›¤› faali-yetlerini ilerletecek bir e¤itim olmal›d›r. Bu ba¤lamda herkese zorunlu paras›zilkö¤retim sa¤lanmas› devletlerin görevidir. Taraf devletler ayr›ca herkesin ula-flabilece¤i bir orta ö¤retim ve yüksek ö¤retim sistemini de kurmak ve aflamal›olarak herkesin paras›z yararlanmas›na sunmak yükümlülü¤ündedir. ‹lk e¤itimi-ni tamamlayamam›fl veya bu e¤itimi hiç alamam›fl olan kifliler, mümkün oldu¤ukadar temel e¤itim almaya teflvik edilir veya bu e¤itimi almaya mecbur tutulur.Her düzeydeki okul sistemlerinin gelifltirilmesi aktif olarak sa¤lanmaya çal›fl›l›r,yeterli bir burs sistemi kurulur ve ö¤retmenlerin maddi koflullar› sürekli olarakiyilefltirilir.

Kültürel yaflama kat›lma hakk› (Madde 15): Taraf Devletler, herkese kültürelyaflama kat›lmak, bilimsel geliflmelerin nimetlerinden ve sonuçlar›ndan yararlan-mak, kendisinin yarat›c›s› oldu¤u bilimsel, edebi ve sanatsal ürünlerden kaynakla-nan maddi ve manevi menfaatlerin korunmas›ndan yararlanmak hakk›n› tan›r. Buhakk›n tam olarak gerçeklefltirilmesi bilimin ve kültürün korunmas›, geliflmesi veyay›lmas› için gerekli tedbirleri al›r.

Ekonomik ve sosyal haklar›n sa¤lanmas›n›n mevcut kaynaklarla s›n›rland›¤›gerçe¤inden hareketle Sözleflmenin 2. Maddesinde, yukarda listelenen haklar›naflamal› olarak sa¤lanabilece¤i belirtilmifltir.

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, BM Ekonomik veSosyal Konseyinin denetimi alt›ndad›r. Taraf devletler, belirli aral›klarla, BM GenelSekreteri arac›l›¤›yla Konseye, Sözleflmede belirlenen haklara iliflkin olarak ald›k-lar› önlemler ve kaydettikleri geliflmeleri bir rapor halinde sunmakla yükümlüdür-ler. 1985 y›l›nda, Konseye raporlar›n incelenmesinde yard›mc› olmak ve gerekti-¤inde taraf devletlerle raporlar çerçevesinde yap›c› diyaloglar gelifltirmek üzereEkonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi kurulmufltur.


BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi nas›l denetlenir?

Di¤er BM SözleflmeleriBM Genel Kurulunun kabul etti¤i ve taraf devletler için ba¤lay›c› olan di¤er baz›Sözleflmelerde de çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin hükümler bulun-maktad›r. Bunlar›n içinde Irk Ayr›mc›l›¤›n›n Tüm Biçimlerinin Ortadan Kald›r›lma-s› Sözleflmesi (kabul 1966 - yürürlük 1969 - Türkiye’nin onay› 2002), Kad›nlara Kar-fl› Ayr›mc›l›¤›n Tüm Biçimlerinin Önlenmesi Sözleflmesi (kabul 1979 - yürürlük1981 - Türkiye’nin onay› 1985), Çocuk Haklar› Sözleflmesi (kabul 1989 - yürürlük1990 -Türkiye’nin onay› 1995 ), Tüm Göçmen ‹flçilerin ve Aile Fertlerinin Haklar›-n›n Korunmas› Sözleflmesi (kabul 1990 - yürürlük 2003 - Türkiye’nin onay› 2004)en önemlileridir. Ayr›ca Mültecilerin Statüsü Sözleflmesi (1951 - yürürlük 1954 -Türkiye’nin onay› 1961), Vatans›z Kiflilerin Durumu (kabul 1954 - yürürlük 1960)ve Engellilerin Haklar›na ‹liflkin Sözleflme (kabul 2006 - yürürlük 2008 - Türki-ye’nin onay› 2009) gibi di¤er Sözleflmelerde de istihdama ve sosyal haklara iliflkinhükümler mevcuttur.

Birleflmifl Milletler Sisteminde Sosyal Politika Organlar› veKurulufllar›BM sistemi içerisinde uluslararas› sosyal politika yukar›da anlat›lan BM Sözleflme-leri ile s›n›rl› de¤ildir. BM sistemi içerisindeki çeflitli organ ve kurulufllarda genifl birsosyal politikalar yelpazesinin hayata geçirildi¤i görülmektedir.

BM’in alt› temel organ› bulunmaktad›r:• Genel Kurul: Örgütün ana tart›flma forumu olan Genel Kurul, üye ülkelerin

tamam›n› kapsar. Genel Kurul, BM Antlaflmas› kapsam›na giren herhangi birkonuyu ele alabilir ve üye ülkelere tavsiyede bulunur. Kurulda her üyeninbir oyu vard›r.

• Güvenlik Konseyi: BM’in temel kurulufl amaclar›ndan olan uluslararas› bar›flve güvenli¤in korunmas›ndan sorumludur. Konseyin befl daimi üyesi olanABD, Çin, Fransa, ‹ngiltere ve Rusya’n›n yan› s›ra on geçici üyeden oluflur.

• Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC): Ekonomik ve Sosyal Konsey BM’inekonomik ve sosyal alanlardaki önceliklerini belirleyen ve çal›flmalar›n›planlayan ana organd›r. ECOSOC hakk›nda afla¤›da ayr›nt›l› bilgi verilmifltir.

• Vesayet Konseyi: Görevi BM vesayeti alt›na al›nm›fl olan 11 bölgenin kendiyönetimlerini oluflturmalar›na ya da ba¤›ms›zl›klar›n› ilan etmelerine yar-d›mc› olmakt›r. Vesayet Konseyi, BM Antlaflmas›n›n kendisine verdi¤i göre-vi tamamlad›¤› için koflullar gerektirdi¤inde yeniden bafllamak üzere çal›fl-malar›n› 1994 y›l›nda tatil etmifltir.

• Uluslararas› Adalet Divan›: Hollanda’n›n Lahey kentinde bulunan Uluslara-ras› Adalet Divan›, BM’in ana yarg› organ›d›r. Devletler aras›ndaki yasaluyuflmazl›klar› çözüme ba¤lar ve BM’e ve BM’in uzman kurulufllar›na görüflbildirir. Divan, her biri farkl› bir ülkeden olmak üzere Genel Kurul ve Gü-venlik Konseyi taraf›ndan seçilen 14 yarg›çtan oluflur.

• Genel Sekreterlik: BM çal›flmalar›n› yürüten Sekretarya, 4700’ü Genel Mer-kezde olmak üzere yaklafl›k 170 ülkeden gelen 9000 dolay›nda görevlidenoluflur. Sekretaryan›n yerine getirdi¤i görevler, BM’in çözümü için çaba har-cad›¤› sorunlar kadar çeflitlilik gösterir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

BM sistemi içerisindekiçeflitli organ ve kurulufllardagenifl bir sosyal politikalaryelpazesinin hayatageçirildi¤i görülmektedir.

BM’in kendi yap›s› içinde uluslararas› sosyal politikan›n ilk organ› Genel Kuruldüzeyinde oluflturulmufl olan Sosyal, ‹nsani ve Kültürel Konular Komitesidir. BMGenel Kurulu s›ras›nda gündemde olan sosyal, insani ve kültürel konular, bu Ko-mitede tart›fl›l›r, üye devletlerin politikalar› uyumlaflt›r›lmaya çal›fl›l›r ve Genel Ku-rulun onay›na sunulmak üzere karar taslaklar› haz›rlan›r.

BM’in alt› temel organ›ndan biri olan Ekonomik Sosyal Konsey (ECOSOC), BMsistemi içerisinde ekonomik ve sosyal sorunlar›n tart›fl›ld›¤› ana forumdur. Ayn› za-manda, üyelere e¤itim düzeylerini ve sa¤l›k koflullar›n› nas›l gelifltirebilecekleri veinsan haklar› ve özgürlüklerin güçlendirilmesi ve yayg›nlaflt›r›lmas› için izlenecekyollar hakk›nda tavsiyelerde bulunur.

ECOSOC’un sosyal politika alan›ndaki görevleri flunlard›r: • Uluslararas› ekonomik ve sosyal konular› ele almak ve BM’e üye devletlere

siyasi tavsiyelerde bulunacak ana forum niteli¤ini tafl›mak,• Hayat standartlar›n›n yüksek tutulmas›n›, tam istihdam, ekonomik ve sosyal

geliflimin sa¤lanmas›n› desteklemek,• Uluslararas› ekonomik ve sosyal sorunlar ile sa¤l›k sorunlar› için çözümler

üretmek, kültürel ve e¤itime dayal› iflbirli¤i dahil olmak üzere, ülkeler ara-s›nda iflbirli¤ini sa¤lamak.

Konseyin 3 y›ll›k süreyle hizmet eden 54 üyesi vard›r. Konseyde oylama, saltço¤unluk ilkesine dayan›r; her üyenin bir oyu vard›r. Konsey, y›l boyunca genel-de k›sa oturumlar ve çok say›da haz›rl›k toplant›lar›, yuvarlak masa toplant›lar› vesivil toplum kurulufllar›n›n temsilcilerinin kat›l›m›yla paneller düzenler. Konsey ay-r›ca, Temmuz ay›nda New York ve Cenevre’de dört hafta süreyle oturumlar düzen-ler. Ekonomik, sosyal ve insani konular›n tart›fl›ld›¤› söz konusu oturumlar, Bakanve di¤er üst düzey k›demli memurlar›n kat›l›m›yla gerçeklefltirilir.

ECOSOC’un sosyal politika alan›ndaki görevleri nelerdir?

ECOSOC, birçok alandaki çal›flmalar›n› komisyonlar arac›l›¤›yla yürütmektedir.Konseyin, görevleri uzmanl›k ve sorumluluk gerektiren alanlarda çal›flmalar yap-mak ve tavsiyelerde bulunmak olan dokuz çal›flma komisyonu flunlard›r: ‹statistikKomisyonu, Nüfus ve Kalk›nma Komisyonu, Sosyal Kalk›nma Komisyonu, Kad›n›nStatüsü Komisyonu, Narkotik Komisyonu, Suçu Önleme ve Ceza Hukuku Komis-yonu, Kalk›nma için Bilim ve Teknoloji Komisyonu, Sürdürülebilir Kalk›nma Ko-misyonu, BM Orman Forumu. Ayr›ca, co¤rafi bölgelerin sorunlar› üzerinde çal›flanbölgesel komisyonlar mevcuttur.

BM Sisteminde, ECOSOC’a Rapor sunan ve ba¤›ms›z oturumlar›nda tavsiyeler-de bulunan çeflitli Programlar ve Fonlar bulunmaktad›r. Ekonomik ve sosyal poli-tikan›n çeflitli alanlar›nda küresel çapta faaliyette bulunan bu Programlar ve Fonla-r›n adlar› flöyledir: BM Ticaret ve Kalk›nma Konferans› (UNCTAD), BM Kalk›nmaProgram› (UNDP), BM Çevre Program› (UNEP), BM Nüfus Fonu (UNFPA), BM ‹n-san Yerleflimleri Program› (UNHABITAT), BM Mülteciler Yüksek Komiserli¤i Ofisi(UNHCR), BM Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF), BM Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤ive Kad›nlar›n Güçlendirilmesi Kuruluflu (UN-Women), Dünya G›da Program›(WFP), BM Uyuflturucu ve Suç Ofisi (UNODC).

ECOSOC’un ifllev alan›na dahil olan ve 1963 y›l›nda BM Sistemi içerisinde özerkbir kurulufl olarak kurulan BM Sosyal Kalk›nma için Araflt›rma Enstitüsü (UNRISD)ise BM Sekretaryas›n›n, bölgesel komisyonlar›n, BM uzman kurulufllar›n›n ve ulu-sal hükümetlerin çok ihtiyaç duyduklar› sosyal kalk›nmaya iliflkin çeflitli araflt›rma-lar› yürütmektedir.


BM’in alt› temel organ›ndanbiri olan Ekonomik SosyalKonsey (ECOSOC), BMsistemi içerisinde ekonomikve sosyal sorunlar›ntart›fl›ld›¤› ana forumdur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

ECOSOC, yetkisi dahilindeki konularla ilgili Sivil Toplum Kurulufllar›na (STK)dan›flarak faaliyetlerini yürütür. 2100’den fazla STK’n›n Konseyde dan›flman statü-sü vard›r.

BM sistemi içerisinde sosyal politika ile ilgili BM’in uzmanl›k kurulufllar› büyükönem tafl›r. BM’in uzmanl›k kurulufllar›, BM ile ve birbirleriyle hükümetleraras› dü-zeyde ECOSOC’un koordinasyonu arac›l›¤›yla temas kurarlar. BM Sekretaryas› dü-zeyinde de Bafl Yürütücüler Kurulu (CEB) arac›l›¤›yla bir koordinasyon mevcuttur.

Özerk bir yap›da olan bu 15 kuruluflun bafllang›çta BM sistemi içinde kurulmuflolmalar› flart de¤ildir. Ancak tümü BM Antlaflmas›n›n 57. ve 63. maddeleri gere¤in-ce ECOSOC arac›l›¤›yla BM Sistemine dahil edilmifllerdir. Bu kurulufllardan sosyalpolitika ile ilgili olanlar afla¤›da listelenmifltir:

• Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ): Çal›flma koflullar›n›n ve istihdam ola-naklar›n›n iyilefltirilmesi için politikalar ve programlar gelifltirir; çal›flma ya-flam›na iliflkin uluslararas› normlar› belirler.

• BM G›da ve Tar›m Örgütü (FAO): Tar›msal verimlili¤i ve g›da güvenli¤inigelifltirmek ve k›rsal nüfusun yaflam standartlar›n› iyilefltirmek için çal›fl›r.

• BM E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO): Herkes için e¤itim ve kültü-rel geliflim olanaklar›n›n, dünyan›n do¤al ve kültürel miras›n›n korunmas›-n›n, bilimde uluslararas› iflbirli¤inin, bas›n ve iletiflim özgürlü¤ünün geliflti-rilmesi için çal›fl›r.

• Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO): BM sistemi içinde sa¤l›kla ilgili konular› yö-netmek ve koordine etmek yetkisi olan kurulufltur. WHO, küresel sa¤l›k ko-nular›nda liderlik yapmak, sa¤l›k araflt›rma gündemini flekillendirmek, normve standartlar› belirlemek, kan›ta dayal› politika seçeneklerini gelifltirmek,ülkelere teknik destek sa¤lamak ve sa¤l›k e¤ilimlerini izlemek ve de¤erlen-dirmekten sorumludur.

• Tar›msal Geliflme Uluslararas› Fonu (IFAD): Geliflmekte olan ülkelerde g›daüretimini art›rmak ve yoksullar›n beslenme düzeylerini yükseltmek için ma-li kaynaklar seferber eder.

Küresel Sosyal Politikan›n Tart›flmal› Aktörleri IMF ve Dünya Bankas›1980’li y›llardan sonra BM’in iki uzman kuruluflu daha uluslararas› sosyal politika-da etkin kurulufllar olarak öne ç›km›fllar; hatta e¤itim, sa¤l›k, sosyal koruma ve ça-l›flma yaflam›na iliflkin küresel sosyal politikalar›n esas tafl›y›c›lar› haline gelmifller-dir (ILO, 1988; Plant, 1994). Bu kurulufllar Uluslararas› Para Fonu (IMF) ve DünyaBankas›d›r. IMF ve Dünya Bankas› özellikle verdikleri krediler ve destekledikleriistikrar ve yap›sal uyum politikalar› arac›l›¤›yla, e¤itimde UNESCO’nun, sa¤l›ktaWHO’nun, sosyal koruma ve çal›flma standartlar› alan›nda UÇÖ’nün önüne geçen,onlar›n sosyal politikalar› ile çeliflebilen neo liberal bir sosyal politika transferininaktörleri olmufllard›r.

IMF ve Dünya Bankas›n›n kurulmas›na Temmuz 1944’de Amerika Birleflik Dev-letleri’nin New Hampshire eyaletinde küçük bir kasaba olan Bretton Woods’da top-lanan Birleflmifl Milletler Para ve Finans Konferans›nda karar verilmifltir. Bu neden-le bu kurulufllara Bretton Woods kurulufllar› da denmektedir. Herhangi bir ülkehem IMF’ye hem de Dünya Bankas›na bir arada üye olmak durumundad›r.

1945 y›l›nda kurulan ve Keynes’in bafll›ca mimarlar›ndan oldu¤u IMF’nin kuru-lufl amac›, parasal politikalar›n ve döviz kurlar›n›n gözetimini yaparak uluslararas›parasal istikrar› sa¤lamak ve korumakt›r.


Di¤er BM uzmanl›kkurulufllar› flunlard›r:Uluslararas› Sivil Havac›l›kÖrgütü (ICAO), Uluslararas›Denizcilik Teflkilat› (IMO),Uluslararas›Telekomünikasyon Birli¤i(ITU), Evrensel Posta Birli¤i(UPU), Dünya Metooroloj›Örgütü (WMO), Dünya ZihniMülkiyet Örgütü (WIPO),Dünya Turizm Örgütü(UNWTO), BM SanayiKalk›nma Teflkilat› (UNIDO),Uluslararas› Para Fonu (IMF)ve Dünya Bankas›. Ayr›ca,uzman kurulufl statüsündeolmamakla birlikteafla¤›daki iki kurulufl BMorganlar› ile ba¤lant›l›olarak faaliyet gösterirler:Uluslararas› Atom EnerjisiKurulu (IAEA) ve DünyaTicaret Örgütü (WTO).

Politika transferi: Belirli birba¤lamda gelifltirilenpolitikalar›n/fikirlerin birbaflka zamanda veya yerdekipolitikalar›n/fikirleringelifltirilmesindekullan›lmas›.

Günümüzde Türkiye’nin de aralar›nda bulundu¤u 188 devlet IMF’ye üye bu-lunmaktad›r. Fonun en yetkili organ›, üye ülkelerin temsilcilerinden oluflan Guver-nörler Heyetidir. Y›lda bir kez toplan›r. Bu heyet, kendi aras›ndan 12 kiflilik birMüdürler Meclisi seçerek yetkisini bunlara devreder. Guvernörler Heyetinde herüye ülke, sabit bir oy say›s› yan›nda fona kat›l›m hissesiyle oranl› bir oy say›s›nada sahiptir. Buna göre en fazla oy hakk›na sahip ülke, en fazla sermayeyle kat›lanABD’dir.

Dünya Bankas› da, 1945 y›l›nda Uluslararas› Yeniden Yap›lanma ve Kalk›nmaBankas› (IBRD) ad›yla kurulmufl ve 1947 y›l›nda BM’in özerk uzman kurulufllar›n-dan biri olma özelli¤i kazanm›flt›r. Günümüzde Türkiye dahil dünya devletlerinin188’i Banka üyesidir. Bunlardan 11’i, Banka sermayesinin %55’ine sahiptir. Zamaniçinde bir grup haline gelerek Dünya Bankas› Grubu (World Bank Group) ad›n›alan kuruluflun bünyesinde befl ana kurum yer almaktad›r.

• Uluslararas› Yeniden Yap›lanma ve Kalk›nma Bankas› (IBRD), 1945 y›l›ndakurulmufl olan ilk birimdir ve geliflmekte olan ülkelerin kamu sektörünekredi açan bölümdür. Türkiye IBRD’ye 1947 y›l›nda üye olmufltur.

• Uluslararas› Kalk›nma Birli¤i (IDA) 1960 y›l›nda kurulmufltur. Kifli bafl›na ge-lir bak›m›ndan yoksulluk çizgisinin alt›nda kalan ülkelere kredi açmaktad›r.Bu ülkelere genel olarak s›f›r faizli ve 35-40 y›l vadeli kredi kulland›rmakta-d›r. Türkiye IDA’ya 1960 y›l›nda kat›lm›flt›r.

• Uluslararas› Finans Kurumu (IFC) 1956 y›l›nda kurulmufltur. Bu birim, gelifl-mekte olan ülkelerde özel sektöre kredi açmak ve özel sektörün geliflmesi-ni sa¤lamak ile görevlidir. Türkiye, bu Kuruma 1956 y›l›nda kat›lm›flt›r .

• Çoktarafl› Yat›r›mlar Garanti Ajans› (MIGA) 1985 y›l›nda kurulmufltur. Gelifl-mekte olan ülkelerde yap›lacak yabanc› yat›r›mlara, ticari olmayan (döviztransfer zorlu¤u, kamulaflt›rma, millilefltirme, vb.) riskleri karfl›lamaya dönükgüvenceler sa¤lamak ile görevli birim olarak tasarlanm›flt›r. Türkiye MI-GA’ya 1988 y›l›nda kat›lm›flt›r.

• Uluslararas› Yat›r›m Anlaflmazl›klar› Çözüm Merkezi (ICSID) 1965 y›l›ndakurulmufltur. Arabuluculuk ve hakemlik davalar›na bakan bir organd›r. Tah-kim ve Uzlaflma Panellerine iliflkin kurallar gelifltirmekte, uzlaflt›rma komis-yonu olarak ifl görmektedir. Türkiye bu Merkeze 1987 y›l›nda kat›lm›flt›r.

IMF, 1980’li y›llarda, dünyaya egemen olan küreselleflme sürecinde, üyelerineteknik kriterlere göre destek veren bir fon olmaktan ç›karak neoliberal ekonomikpolitikalar›n yay›lmas›n› h›zland›ran bir kurulufl haline geldi. 1980’li y›llar›n d›flborç krizi ve 1990’l› y›llar›n mali kriz dönemlerinde, geliflmekte olan ülkelere veri-len IMF kredilerini belirli koflullara ba¤lad›. Bu koflullar, 1980’li y›llarda istikrarprogramlar› olarak biçimlenirken 1990’l› y›llarda çok daha genifl kapsaml› olan ya-p›sal uyum programlar› biçimini ald›. Ayn› koflulluluk, Dünya Bankas› kredileriiçin de geçerli oldu. Proje bazl› Dünya Bankas› kredilerinden ayr› olarak, yap›saluyum programlar›n›n uygulanmas› için verilen kredilerin toplam Dünya Bankas›kredileri içindeki oran› h›zla artt›.

Tipik bir Yap›sal Uyum Program› afla¤›daki unsurlar› içermekteydi: • Ticaretin serbestlefltirilmesi ve yerli sanayinin daha rekabetçi hale gelmesi

için koruma duvarlar›n›n kald›r›lmas›,• Bankac›l›k sisteminin serbestlefltirilmesi ve özellefltirilmesi,• Sermaye piyasalar›n›n serbestlefltirilmesi,• Kamu harcamalar›n›n azalt›lmas›, kamu çal›flanlar›n›n say›s›n›n azalt›lmas›,• Orta gelir gruplar›n›n, küçük tar›m üreticilerinin kentsel enformel sektörün

vergilendirilmesine a¤›rl›k veren vergi reformlar›,


John Maynard Keynes (1883-1946), fikirleri modernmakro iktisat teorisini veprati¤ini oldu¤u kadarhükümetlerin ekonomikpolitikalar›n› da derin birbiçimde etkileyen ‹ngiliz‹ktisatç›.

Küreselleflme: 1980 sonras›küresel çapta yaflananekonomik ve toplumsaldönüflümün tümünüanlatmak için yayg›n birbiçimde kullan›lan deyim.

Koflulluluk, uluslararas›kalk›nma, politik ekonomi veuluslararas› iliflkileryaz›n›nda, verilecek krediye,borç yard›m›na, karfl›l›kl›yard›ma ya da biruluslararas› kuruluflaüyeli¤e, uluslararas› malikurulufllar, bölgesel örgütlerveya yard›m› yapan ülkelertaraf›ndan koflullargetirilmesi anlam›nagelmektedir.

• Kamu iktisadi teflekküllerinin ve alt yap› hizmetlerinin özellefltirilmesi,• E¤itim, sa¤l›k, sosyal güvenlik gibi sosyal sektörlerde de özellefltirmeye

gidilmesi,• ‹hracata dayal› büyümeye öncelik verilmesi,• Fiyat kontrolleri ve devlet desteklerinin kald›r›lmas›,• ‹flgücü piyasas›n›n esneklefltirilmesi, ifl hukukundaki kat›l›k olarak nitelenen

düzenlemelerin kald›r›lmas›.

Tipik bir yap›sal uyum program›n›n unsurlar› nelerdir?

Geliflmekte olan ülkeler IMF taraf›ndan verilecek ek mali kaynaklar ve DünyaBankas› kredileri karfl›l›¤›nda, önerilen istikrar ve yap›sal uyum programlar›n› uy-gulamay› kabul ettiler.

Ad›na Washington Konsensüsü de denen bu politikalar setinin sosyal sonuçla-r› uyguland›¤› pek çok ülkede olumsuz olmufltur.

1990’l› y›llar›n ortalar›na gelindi¤inde, Bretton Woods kurulufllar›n›n yap›saluyum politikalar›n›n sosyal sonuçlar›n›n y›k›c› etkileri tüm dünyada yaflanmayabafllam›flt›. ‹stikrar ve yap›sal uyum programlar›n›n neoliberal ekonomik anlay›fl›temel alan flartl›l›klar›n›n, söz konusu ülkelerde genifl çal›flan kesimler aç›s›ndan ifl-sizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanmaya yol açmas›, IMF ve Dünya Bankas› politika-lar›na karfl› yayg›n bir muhalefet yaratm›flt›. IMF ve Dünya Bankas› toplant›lar›, kü-reselleflme karfl›tlar›n›n eylem alan›n› oluflturmaya bafllam›flt›.

Yaln›zca sendikalar ve ba¤›ms›z örgüt ve araflt›rmac›lar de¤il, UNICEF, UNES-CO ve UNDP gibi BM kurulufllar› da Bretton Woods kurulufllar›n›n politikalar› veyap›sal uyum programlar›n›n sosyal sonuçlar› konusunda elefltirel bir yaklafl›mayönelmifllerdi.

1987 y›l›nda yay›nlanan 1980’li y›llardaki durgunlu¤un sa¤l›k ve e¤itim üzerin-deki olumsuz etkilerini anlatan bir UNICEF raporunun bafll›¤› “insani yüzlüuyum”du (Cornia vd., 1987). IMF ve Dünya Bankas›, baflta BM kurulufllar› olmaküzere çeflitli çevrelerden gelen elefltirilerin ve IMF karfl›t› sosyal hareketlerin etkisiile yap›sal uyum programlar›na UNICEF’in ad›n› koydu¤u “insani yüzü” eklemeküzere politikalar›nda de¤ifliklikler yapt›lar. Tüm ayr›cal›kl› borçlar›n ve borç azalt-malar›n›n, Yoksullu¤un Azalt›lmas› Stratejisi Belgesi ad› verilen ve yeni borç veril-meden ya da borç indirimine gidilmeden önce IMF ve Dünya Bankas› yönetimle-rince onaylanmas› gereken bir stratejik belgeye ba¤lanmas› uygulamas›n› getirdi-ler. Dünya Bankas› k›lavuzlar›na da yap›sal uyum programlar›n›n yoksullar üzerin-deki etkilerini ölçme ve telafi edici önlemler alma koflulunu eklediler. Bu de¤iflim-le Bretton Woods kurulufllar›n›n sosyal politikas›, ekonomik liberalizmle bütünlefl-tirilmifl bir “sosyal güvenlik a¤›” politikas›na dönüfltü. Ekonomik liberalizmin gere-¤i olarak mal, hizmet ve sermaye hareketlerinde serbestleflme, sosyal hizmetler dedahil olmak üzere özellefltirme ve iflgücü piyasalar›n›n esneklefltirilmesi ve kat›l›k-lardan ar›nd›r›lmas› politikalar› devam ederken yoksullara yönelik telafi edici poli-tikalar gelifltirildi.

Yoksullara yönelik sosyal güvenlik a¤› uygulamalar›ndan baz› örnekler afla¤›dad›r:• G›da paketleri da¤›t›lmas›,• Kömür yard›mlar›,• Okul malzemesi ve okul üniformas› fleklinde ayni yard›mlar,• Koflullu nakit destekler,• S›n›rl› say›da ülkede elektrik, kamu ulafl›m› gibi hizmetlerde kamusal des-

tekler,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Washington Konsensüsü:1980’lerde ve 1990’lardaBretton Woodskurulufllar›n›n benimsedi¤i,enflasyonun kontrol alt›naal›nmas› ve kamuaç›klar›n›n azalt›lmas›yoluyla makro ekonomikistikrar›n sa¤lanmas›;ticaret ve sermayehareketlerininserbestlefltirilmesi yoluylaülkelerin ekonomilerinin d›fldünyaya aç›lmas›;özellefltirme vekurals›zlaflt›rma yoluyla dapiyasalar›nserbestlefltirilmesinihedefleyen ekonomikpolitikalar setine verilen ad.

Sosyal güvenlik a¤lar›,yoksullar›n veya ekonomikfloklar ve yoksullukkarfl›s›nda korunmas›z olankesimlerin belirli biryoksulluk düzeyinin alt›nadüflmemelerini sa¤lamayayönelik sosyal transferprogramlar›na verilen ad.

• Kamu ifllerinde çal›flt›rma,• Sa¤l›k ve e¤itimde yoksullara destekler.Sosyal güvenlik a¤lar› yaklafl›m›na elefltirel bakan düflünce okullar›, IMF ve

Dünya Bankas›n›n sosyal politikay› devletlerin sorumluluklar›n›n yap›sal bir parça-s› olarak de¤il piyasan›n ifllerli¤inin aksamas›na karfl› ikincil bir politika olarak gör-düklerinin alt›n› çizmekte, buna karfl›l›k UÇÖ, UNICEF, UNESCO ve WHO gibi BMuzmanl›k kurulufllar›n›n sosyal politikada daha evrensel bir yaklafl›m› benimsedik-lerini belirtmektedirler (Deacon, 1997: 57-90; Yeates, 2008: 279-290).

ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN BÖLGESEL AKTÖRLER‹II. Dünya Savafl›ndan sonra, Avrupa düzeyinde kurulmufl baz› bölgesel örgütlen-meler, çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin yasal metinler benimsemifller-dir. Bu ba¤lamda Avrupa Konseyi ve Avrupa Birli¤inin düzenlemelerine de¤inmekgerekir. Amerika’da da bölgesel örgütlenmelerin çal›flma yaflam›na iliflkin bölgeselmetinler benimsedi¤ini görüyoruz. Baflta Amerikan Devletleri Örgütü (OAS)’nünbelgeleri olmak üzere, Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (NAFTA)’nin Emek‹flbirli¤ine ‹liflkin Kuzey Amerika Anlaflmas›, Karaibler Toplulu¤u ve Ortak Pazar(CARICOM)’›n sosyal güvenlik anlaflmas› bunlara örnektir. Asya’da tavsiyeler, aç›k-lamalar ve baz› programlar d›fl›nda çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkinolarak bölgesel örgütlenmeler taraf›ndan benimsenmifl bir metnin olmad›¤›n› söy-leyebiliriz. Afrika’da Güney Afrika Kalk›nma Toplulu¤u, Do¤u ve Güney AfrikaOrtak Pazar› ve Afrika Birli¤i Örgütü (OAU)’nün insan haklar› ba¤lam›nda çal›flmahaklar› ve sosyal haklara de¤inen belgeleri bulunmaktad›r.

Konunun geniflli¤i nedeniyle bu bölümde yaln›zca Avrupa Konseyi ve AvrupaBirli¤inin sosyal politikalar› üzerinde duraca¤›z.

Avrupa Konseyi ve Sosyal Politika Avrupa Konseyi, 5 May›s 1949 y›l›nda insan haklar›, demokrasi ve hukukun üstün-lü¤ünü savunmak amac›yla Avrupa çap›nda kurulmufl hükümetler aras› bir kuru-lufltur. Merkezi Fransa’n›n Strazburg kentinde bulunan Konseye, aralar›nda Türki-ye’nin de bulundu¤u ve 800 milyonluk bir nüfusu kapsayan 47 ülke üyedir. Avru-pa’da bulunan devletlerin neredeyse tamam›, Avrupa Birli¤i üyelerinin ise tümüAvrupa Konseyi üyesidir. Konsey, Avrupa devletleri aras›nda bireysel özgürlükle-rin, siyasal serbestli¤in ve hukuk düzeninin korunmas›nda daha büyük bir birlik-telik sa¤lamay› amaçlar. Bu amaç do¤rultusunda, karfl›l›kl› yükümlülükler getirensözleflmeler haz›rlar, tüm üye devletlerin birlikte kararlaflt›rd›klar› faaliyetleri yürü-tür, üye ülkeler aras›nda sürekli bir bilgi ve deneyim al›flveriflini sa¤lar.

Avrupa Konseyi Sözleflmelerine Avrupa Konseyi Türkiye delegasyonunun sayfalar›ndanulaflabilirsiniz: http://www.avrupa.info.tr/tr/en/ana-sayfa.html

II. Dünya Savafl›n›n büyük y›k›m›n› yaflam›fl olan Avrupa Devletleri, savaflsonras›nda insan haklar›, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü Avrupa’da kal›c›bir bar›fl›n yeflerece¤i bir ortam olarak görüyorlard›. Savafl sonras› yeniden biçim-lenen dünyada, Avrupa’n›n, politik bir güç olarak tarih sahnesinde tekrar yerinialabilmesi için birli¤e ihtiyac› vard›. Öte yandan ABD taraf›ndan haz›rlanan Mars-hall Plan›’n›n yürütülebilmesi için de Avrupa’da uluslararas› bir iflbirli¤ine ihtiyaçduyulmufltu.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



‹flte böyle bir ortamda Winston Churchill, 1946’da Zürih’te yapt›¤› bir konuflma-da Avrupa Birleflik Devletleri fikrini öne ç›karm›fl ve ilk ad›m olarak Avrupa Kon-seyinin kurulmas›n› önermifltir. Bir dizi konferans sonras›nda, 5 May›s 1949 tarihin-de 10 ülke - Belçika, Danimarka, Fransa, ‹rlanda, ‹talya, Lüksemburg, Hollanda,Norveç, ‹sveç ve ‹ngiltere - Avrupa Konseyini kuran anlaflmay› imzalad›lar. Türki-ye, 13 Nisan 1950 tarihinde Avrupa Konseyine kat›lm›flt›r.

Avrupa Konseyinin dört temel organ› vard›r: • Üye devletlerin D›fliflleri Bakanlar› veya daimi temsilcilerinden oluflan ve

Konseyin karar organ› olan Bakanlar Komitesi,• Ulusal parlamentolardaki bafll›ca siyasi ak›mlar› temsil eden delegasyonlar-

dan oluflan ve Konseyin tart›flma forumu niteli¤ini tafl›yan yaklafl›k 600 üye-li Parlamenterler Asamblesi,

• Üye devletlerin temsilcilerinden oluflan ve yerel ve bölgesel düzeylerde de-mokrasiyi güçlendirmeyi amaçlayan Avrupa Yerel ve Bölgesel YönetimlerKongresi,

• Bu kurulufllara hizmet veren ve 1300 Avrupal› memurdan oluflan Sekreterlik. Avrupa Konseyi kurmufl oldu¤u denetim mekanizmalar›yla, üye devletlerin

üyelikten kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirip getirmedi¤ini denetler vegerekirse üye devletin üyeli¤ini ask›ya alabilir ya da ihraç edebilir.

Avrupa Konseyinin amaçlar› üç bafll›k alt›nda toplanabilir:• Ço¤ulcu demokrasiyi, insan haklar› ve hukuk düzenini savunmak ve güç-

lendirmek• Avrupa toplumunun karfl›laflt›¤› tüm sosyal sorunlara; ›rkç›l›¤a, hoflgörüsüz-

lü¤e, az›nl›klara farkl› muameleye, uyuflturucu ba¤›ml›l›¤›na, biyo-etik so-runlara, sosyal d›fllanmaya ve organize suçlara çözüm bulmak,

• Bir Avrupa kimli¤i bilincini teflvik etmek ve farkl› kültürlerden gelen insan-lar aras›nda karfl›l›kl› anlay›fl› gelifltirmek.

Konsey bu amaçlar do¤rultusunda sözleflmeler benimser ve faaliyetler yürütür.

Avrupa Konseyi Belgeleri Avrupa Konseyinin genifl kapsaml› giriflimleri ço¤u kez, ulusal yasal uygulamala-r› birbiri ile ve Konseyin standartlar› ile uyumlu k›lmak için haz›rlanan Sözleflme-ler fleklini al›r. Bu Sözleflmeler, Bakanlar Komitesinin üye devletlere yönelik olanve ortak sorunlara çözüm bulmakta kesin etki sa¤layan kararlar› ve tavsiyeleri iledesteklenir.

Avrupa ‹nsan Haklar› SözleflmesiAvrupa Konseyinin insan haklar› alan›nda benimsedi¤i temel metin, 4 Kas›m 1950tarihinde Roma’da imzalanan ve 1953 y›l›nda yürürlü¤e giren Avrupa ‹nsan Hakla-r› Sözleflmesidir. Türkiye, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesini 1954 tarihinde onay-lam›flt›r. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, yaklafl›k 800 milyon Avrupa vatandafl›-n›n hak ve özgürlü¤ünü koruyacak bir sistem kurmufltur.

Avrupa Konseyi, demokratik rejimlerin devam ettirilmesi aç›s›ndan gerekli olanasgari hak ve özgürlükleri güvenceye alarak ifle bafllam›fl, zamanla insan haklar›listesini geniflletmifltir.


Marshall Plan›, II. DünyaSavafl› sonras›nda 1947y›l›nda önerilen ve 1948-1951 y›llar› aras›ndayürürlü¤e konan ABDkaynakl› bir ekonomikyard›m paketidir. Aralar›ndaTürkiye’nin de bulundu¤u 16ülke, bu plan uyar›ncaABD’den ekonomik kalk›nmayard›m› alm›flt›r.

Winston Churchill (1874-1965), Savafl y›llar›n› dakapsayan 1940-1955döneminde baflbakanl›kyapm›fl olan ünlümuhafazakar ‹ngiliz Devletadam›.

Sözleflmeyle kabul edilen yükümlülüklere uyulmas›n› sa¤lamak için bir dene-tim mekanizmas› oluflturulmufl ve bu denetim 1998 y›l›na kadar Avrupa KonseyiBakanlar Komitesi, Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu ile bunun bir üst organ› olanAvrupa ‹nsan Haklar› Divan› taraf›ndan yürütülmüfltür. Türkiye Avrupa ‹nsan Hak-lar› Komisyonuna bireysel baflvuru hakk›n› 1987 y›l›nda tan›m›fl, Avrupa ‹nsanHaklar› Divan›n›n zorunlu yarg› yetkisini ise 1990’da kabul etmifltir.

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesine Ek 11 No’lu Protokol (1998) ile Avrupa ‹n-san Haklar› Komisyonu ve Avrupa ‹nsan Haklar› Divan› kald›r›lm›fl, yerine Avrupa‹nsan Haklar› Mahkemesi oluflturulmufltur. Üye devletlerin, yarg›ç statüsündeki bi-rer üyesinden oluflan Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesinin görevi, Sözleflmede ka-bul edilen yükümlülüklere uyulmas›n› sa¤lamakt›r. Sözleflmedeki haklar›n›n ihlaledilmifl oldu¤una inanan her flah›s, ulusal mahkemelerde yasal çare imkanlar›n›ntükenmifl olmas› flart› ile, Strazburg’daki Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesinebaflvurulabilir.

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesinin, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinden fark› nedir?

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinden esin-lenmifltir. Ancak ondan farkl› olarak sadece klasik kiflisel ve siyasal haklar› güven-ce alt›na alm›fl; Sözleflmenin haz›rland›¤› dönemde Avrupa ülkeleri aras›nda, eko-nomik ve sosyal haklar›n içeri¤i ve kapsam› konusunda görüfl ayr›l›klar›n›n bulun-mas› ve yasal temele dayal› daha birleflik bir Avrupa’y› gerçeklefltirme amac›na ön-celik tan›mas› nedenleriyle ekonomik ve sosyal haklar› içermemifltir. Sendikal hak-lar ve e¤itim hakk›n›n güvence alt›na al›nmas›, hak ve özgürlüklerin kullan›lmas›n-da ayr›mc›l›¤›n yasaklanmas› ve zorla çal›flt›rman›n yasaklanmas›, Sözleflmeninsosyal haklar kapsam›na giren az say›daki maddelerini oluflturur. Bu Sözleflmeyi,sosyal ve ekonomik haklar› içeren Avrupa Sosyal fiart› izlemifl ve Avrupa ‹nsanHaklar› Sözleflmesinin kapsamad›¤› sosyal haklar, Avrupa Sosyal fiart›nda ayr›nt›s›ile listelenmifltir.

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Sözleflmeye ek protokoller flu haklar› veözgürlükleri güvence alt›na al›r:

• Bireyin yaflama, özgürlük ve güvenlik hakk›, • Hukuk ve ceza ifllerinde adil yarg› hakk›,• Özel hayat›n ve aile hayat›n›n gizlili¤i, • Seçme ve seçilme hakk›, • Düflünce, vicdan ve din özgürlü¤ü, • Medya dahil ifade özgürlü¤ü, • Mülkiyet hakk›, • Toplanma, dernek ve sendika kurma ve bunlara üye olma özgürlü¤ü,• E¤itim hakk›.fiunlar› ise yasaklar: • ‹flkence ve insanl›k d›fl› veya afla¤›lay›c› muamele ve cezay›, • Ölüm cezas›n›, • Kölelik ve zorla çal›flt›rmay›,• Sözleflme’nin güvence alt›na ald›¤› hak ve özgürlüklerin kullan›m›nda ay›-

r›mc›l›k yap›lmas›n›, • Devletin kendi vatandafl›n› s›n›r d›fl› etmesini veya ülkeye giriflinin engelle-

mesini, • Yabanc›lar›n toplu halde s›n›r d›fl› edilmesini.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

Avrupa Sosyal fiart›Temel sosyal ve ekonomik haklar› güvence alt›na alan Avrupa Sosyal fiart›, bildir-ge niteli¤inde olmay›p uluslararas› sözleflme niteli¤i tafl›yan ve onaylayan ülkeleraç›s›ndan ba¤lay›c›l›¤› olan bir belgedir. 18 Ekim 1961 tarihinde, uzun bir haz›rl›kdöneminin ard›ndan kabul edilmifl, 1965 y›l›nda yürürlü¤e girmifltir. Sosyal fiart,‹nsan Haklar› Avrupa Sözleflmesinin ayr›lmaz bir parças› olarak bir insan haklar›sözleflmesidir.

Avrupa Sosyal fiart›, sosyal ve ekonomik haklar›n korunmas› alan›nda Avrupa‹nsan Haklar› Sözleflmesini tamamlay›c› niteliktedir. Sosyal fiart, çal›flma hakk›,meslek e¤itimi hakk›, uygun maafl ve çal›flma ortam›, sendika üyeli¤i, sosyal ve t›b-bi yard›m ve sosyal güvenlik gibi bir dizi hakk› güvence alt›na al›r. Türkiye Avru-pa Sosyal fiart›n› 1989 y›l›nda onaylam›flt›r. 1988 y›l›nda Avrupa Sosyal fiart› Ek Pro-tokolü kabul edilmifl ve 1961 Sosyal fiart›nda listelenen haklara dört hak daha ek-lenmifltir. 1991 y›l›nda ise denetim mekanizmas›n› iyilefltirme aray›fl ve çabalar›n›nsonucu olarak Avrupa Sosyal fiart› De¤ifliklik Protokolü imzalanm›flt›r. Türkiye buProtokolü 2006 y›l›nda onaylam›flt›r. 1995 y›l›nda Toplu Yak›nmalar Sistemi Öngö-ren Avrupa Sosyal fiart›na Ek Protokol kabul edilmifltir. Türkiye bu Protokolü im-zalamam›flt›r. 2 Nisan 1996 tarihinde Avrupa Sosyal fiart›n›n sosyal haklar yönün-den eksik ve yetersiz olan maddi içeri¤ini gözden geçirme konusunda sürdürülençabalar sonucu Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart› kabul edilmifl ve eklenen 8yeni hak alan› ile Avrupa Sosyal fiart›n›n içeri¤i geniflletilmifltir. Türkiye GözdenGeçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›n› 2007 y›l›nda onaylam›flt›r.

1961 tarihli Avrupa Sosyal fiart›nda 19 sosyal hak güvence alt›na al›nm›fl ve ta-raf devletlerin yükümlülü¤ü haline getirilmiflti.

fiart›n II. Bölümünde ayr›nt›land›r›larak maddeler halinde listelenen bu sosyalhaklar flunlard›r:

1. Çal›flma hakk›, 2. Adil çal›flma koflullar› hakk›, 3. ‹fl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤› hakk›,4. Adil ücret hakk›,5. Örgütlenme hakk›,6. Toplu pazarl›k hakk›,7. Çocuklar›n ve gençlerin korunmas› hakk›,8. Çal›flan kad›nlar›n anal›k durumunda korunmas› hakk›,9. Mesle¤e yöneltilme hakk›,10.Mesleksel e¤itim hakk›,11. Sa¤l›¤›n korunmas› hakk›,12. Sosyal güvenlik hakk›,13. Sa¤l›k ve sosyal yard›m hakk›,14. Sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakk›,15. Engellilerin mesleksel e¤itim ile mesleksel ve sosyal yeniden uyum hakk›,16. Ailenin sosyal, hukuksal ve ekonomik korunma hakk›,17. Anan›n ve çocu¤un sosyal ve ekonomik korunmas› hakk›,18.Öteki Sözleflmeci ülkelerde gelir getirici bir ifl yapma hakk›,19. Çal›flan göçmenlerin ve ailelerinin korunma ve yard›m hakk›,1988 protokolü ile eklenen 4 hak flunlard›r: 20. ‹stihdamda f›rsat ve muamele eflitli¤i, 21. Bilgilenme ve dan›flma hakk›,


Temel sosyal ve ekonomikhaklar› güvence alt›na alanAvrupa Sosyal fiart›,uluslararas› sözleflmeniteli¤i tafl›yan ve onaylayanülkeler aç›s›ndanba¤lay›c›l›¤› olan birbelgedir.

22. ‹stihdam koflullar›n›n belirlenmesine kat›lma hakk›, 23. Yafll› kiflilerin sosyal korunma hakk›. 1996’da Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›nda eklenen 8 hak ile de sonuç

olarak 31 sosyal hak güvence alt›na al›nm›flt›r. 24. ‹flten ç›karma durumunda korunma hakk›,25. ‹flverenin iflas› durumunda çal›flanlar›n alacaklar›n›n korunmas› hakk›,26.Onurlu çal›flma hakk› (Cinsel tacize ve sald›rgan davran›fllara karfl› korunma

hakk›),27. Aile sorumlulu¤u tafl›yan kiflilerin f›rsat ve muamele eflitli¤i hakk›,28. Çal›flanlar›n temsilcilerinin iflletmede korunma ve kolayl›klardan yararlanma

hakk›,29. Çal›flanlar›n toplu iflten ç›karma sürecinde bilgilendirilme ve dan›flma hakk›,30. Sosyal d›fllanma ve yoksullu¤a karfl› korunma hakk›,31. Konut hakk›.Avrupa Sosyal fiart›nda sosyal haklarla ilgili iki bölüm bulunmaktad›r. Birinci Bö-

lümde fiart›n kapsad›¤› haklar ve ilkeler, ana bafll›klar halinde listelenmifl ve bu hakve ilkelere ulaflman›n taraf devletler için politik bir taahhüt oldu¤u belirtilmifltir.

‹kinci Bölümde ise 31 sosyal hak alt bafll›klar›yla ayr›nt›l› bir biçimde listelen-mifl ve taraf devletlerin bu haklar› uygulama yükümlülü¤ü oldu¤u ifade edilmifltir

Taraf devletlerin fiart›n güvence alt›na ald›¤› haklar›n tümünü kabul etme zo-runlulu¤u yoktur. Ülkelerin sosyal ve ekonomik yap›lar›ndaki farkl›l›klar, onlar›fiarttaki sosyal hükümlerin tümünü kabul etmekten al›koyabilir veya devletler, fiar-t›n denetim mekanizmas›n› göz önünde bulundurarak fiarttaki sosyal haklar› afla-mal› bir biçimde onaylamak isteyebilirler. Ancak fiarttaki bu esnekli¤e bir s›n›rkonmak istenmifl, bu nedenle fiart›n güvenceye ald›¤› baz› haklar çekirdek haklarkabul edilerek, taraf devletler bu çekirdek haklar› onaylamaya yönlendirilmifller-dir. Ülkeler, Avrupa Sosyal fiart›n› onaylarken, dokuz çekirdek maddenin (1, 5, 6,7, 12, 13, 16, 19, 20) en az alt›s› dahil olmak üzere toplam en az on alt› madde veen az altm›fl üç f›kray› onaylamak zorundad›r.

fiartta belirtilen taahhütlere sayg› gösterilmesi Avrupa Sosyal Haklar Komitesi-nin denetimine ba¤l› tutulmufltur. Avrupa Sosyal fiart›n›n 25.Maddesinde belirtilenAvrupa Sosyal Haklar Komitesi, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesince atanan, ba-¤›ms›z ve yans›z nitelikte onbefl üyeden oluflmaktad›r. Komite üyeleri, AvrupaKonseyi Bakanlar Komitesi taraf›ndan alt› y›l için seçilirler; bu görev süresi bir kezyenilenebilir. Komite, taraf Devletlerin ulusal durumlar›n›n fiarta uygun olup olma-d›¤›na karar verir. Komite kararlar›n› iki usulle oluflturur: Raporlara dayal› denetimve toplu yak›nma usulü. Ulusal raporlar üzerinden yap›lan denetimde, Taraf Dev-letler her y›l bir rapor sunarak fiart› hukuken ve fiilen nas›l uygulad›klar›n› aç›klar-lar. Her rapor fiart›n kabul edilen hükümlerinin bir k›sm› için verilir. Komite rapor-lar› inceler ve ulusal durumlar›n fiarta uygun olup olmad›¤›na karar verir. Komite-nin kararlar›na “sonuçlar” denir. Bunlar her y›l yay›nlan›r. Taraf devletlerden biri,Komitenin, fiarta uygun olmama karar›n›n gereklerini yerine getirmedi¤i takdirde,Bakanlar Komitesi bu Devlete, hukuken ve fiilen mevcut durumu düzeltmeye ça-¤›ran bir tavsiye gönderir. Bakanlar Komitesinin çal›flmalar› fiarta taraf Devletlerinhükümet temsilcilerinden oluflan ve toplant›lar›na Avrupa toplumsal ortaklar›n›temsil eden gözlemcilerin de kat›ld›¤› bir Hükümet Komitesi taraf›ndan haz›rlan›r.

fiart›n bir de toplu flikayetlere dayanan denetim mekanizmas› vard›r. 1995 y›l›n-da imzaya aç›lan ve 1998 y›l›nda yürürlü¤e giren bir Protokol, Avrupa Sosyal Hak-lar Komitesine, fiart›n ihlal edildi¤i iddialar› ile baflvuru olana¤› tan›m›flt›r. Bu bafl-


Gözden Geçirilmifl AvrupaSosyal fiart›nda 31 sosyalhak güvence alt›naal›nm›flt›r.

vuruyu, ulusal iflçi ve iflveren örgütleri, Avrupa düzeyindeki baz› iflçi ve iflveren ör-gütleri ve baz› uluslararas› STK’lar ve e¤er söz konusu taraf devlet kabul ediyorsaulusal STK’lar yapabilirler.

fiikâyet kabul edilebilir bulundu¤u takdirde, taraflar aras›nda karfl›l›kl› dilekçede¤iflimi yoluyla oluflan bir yaz›l› usul izlenir. Komitenin herkese aç›k bir sözlütoplant› düzenleme olas›l›¤› da bulunmaktad›r. Komite daha sonra flikâyetin esas›hakk›nda bir karar al›r. Bu karar, taraflara ve Bakanlar Komitesine bir raporla bil-dirilir. Rapor en geç bildirimini izleyen dört ay içinde kamuya aç›klan›r. SonuçtaBakanlar Komitesi bir karar kabul eder. Duruma göre fiarta uygunlu¤un sa¤lanma-s› için al›nmas› gereken önlemler konusunda ilgili Devlete tavsiyede bulunabilir.

fiart hakk›nda daha fazla bilgiye ‹ngilizce olarak http://www.coe.int/en/ adresinden, Türk-çe olarak http://www.avrupakonseyi.org.tr/ adresinden ulafl›labilir.

Türkiye, Avrupa Sosyal fiart›n› 1961 y›l›nda imzalayan ilk 16 ülke aras›nda yeralmaktad›r. Dönemin çal›flma bakan› Cahit Talas, Avrupa Sosyal fiart›n› Türkiyead›na imzalam›flt›r. Bu imzadan 28 y›l sonra 1989 y›l›nda ise fiart›n sendikal haklardahil pek çok maddesine çekince konarak onay verilmifltir.

Türkiye’nin 1989 onay› s›ras›nda çekince koydu¤u maddeler flunlard›r:• Adil çal›flma flart› hakk› (Madde 2) • Güvenli ve sa¤l›kl› çal›flma koflullar› hakk› (Madde 3)• Adil ücret hakk› (Madde 4)• Sendika hakk› (Madde 5)• Toplu pazarl›k hakk› (Grev hakk› dahil) (Madde 6)• Çocuklar›n ve gençlerin korunma hakk› (Madde 7)• Çal›flan kad›nlar›n korunmas› hakk› (Madde 8)• Bedensel ve zihinsel engellilerin mesleksel e¤itim hakk› ve mesleksel ve ye-

niden uyum hakk› (Madde 15)27.09.2006 tarihinde Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›n›n onaylanmas›

s›ras›nda bu çekincelerin say›s› büyük ölçüde azalt›lm›flt›r. Ülkenin içinde bulun-du¤u sosyo-ekonomik flartlar gerekçe gösterilerek çekince konan maddeler iseflunlard›r:

• Madde 2/3: Asgari 4 haftal›k y›ll›k ücretli izin verilmesini sa¤lama (Türki-ye’deki uygulama asgari 2 hafta),

• Madde 4/1: Çal›flanlara ve ailelerine uygun yaflam düzeyi sa¤lamak için, ye-terli ücret hakk› tan›nmas› (Türkiye’de asgari ücretin hesaplanmas›nda ailefaktörü hesaba kat›lmamaktad›r),

• Madde 5: Çal›flanlara sendika hakk› tan›nmas›,• Madde 6/1, 2, 3, 4: Çal›flanlara, toplu pazarl›k ve grevi de içeren toplu ey-

lem haklar›n›n tan›nmas›.

Türkiye, Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal flart›n›n hangi maddelerine çekince koymufltur?

Avrupa Konseyi Sosyal Güvenlik BelgeleriAvrupa Konseyi, UÇÖ’nün teknik yard›mlar›yla sosyal güvenlik alan›nda uzun va-deli bir program gelifltirmifltir. Avrupa Konseyi, üye devletler aras›nda sosyal gü-venlik konusundaki iflbirli¤ini gelifltirerek ve sosyal güvenlik alan›ndaki geliflmele-ri izleyerek, Avrupa’da asgari sosyal güvenlik standartlar›n›n yerleflmesinde önem-li bir rol oynam›flt›r. Bu faaliyetlerinin sonucunda da çeflitli sosyal güvenlik belge-leri kabul edilmifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

1964 y›l›nda imzalanan ve 1968 y›l›nda yürürlü¤e girmifl olan Avrupa SosyalGüvenlik Kodu, taraflar›n kendi sosyal güvenlik sistemlerine dahil etmeyi taahhütettikleri bir dizi standart belirlemifltir. Kod, sosyal güvenlik alan›na iliflkin normla-r› tan›mlar ve Taraflar›n t›bbi bak›m, hastal›k yard›mlar›, iflsizlik ödene¤i, yafll›l›kyard›mlar›, ifl kazas› yard›mlar›, aile yard›mlar›, do¤um yard›m›, maluliyet yard›m-lar› gibi alanlarda sa¤lamas› gereken asgari düzeyleri belirler. Kod, sosyal güven-lik sistemlerini asgari düzeyin üstüne ç›karmay› isteyen ülkeleri göz önünde tuta-rak sosyal güvenlik alan›nda daha yüksek standartlar belirleyen ve 1964 tarihindeimzalanarak 1968 tarihinde yürürlü¤e giren bir protokol ile desteklenmifltir. Türki-ye, Kodu, 1981 tarihinde baz› bölümlerini d›flar›da tutarak onaylam›flt›r. Türki-ye’nin onaylad›¤› bölümler, t›bbi bak›m, hastal›k yard›m›, yafll›l›k ayl›¤›, maluliyetyard›mlar›, anal›k yard›m› ve dul ve yetim yararlar›na iliflkindir.

1990 y›l›nda Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu imzalanm›fl, an-cak henüz yürürlü¤e girmemifltir.

Avrupa Konseyinin sosyal güvenlik alan›ndaki bir di¤er belgesi de Sosyal Gü-venlik Avrupa Sözleflmesidir. 1972 y›l›nda imzalanan ve 1977 y›l›nda yürürlü¤e gi-ren Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesi, uluslararas› sosyal güvenlik hukukunundört temel ilkesini içerir : Eflit muamele; herkes için uygulanan tek mevzuat; kaza-n›lm›fl ve kazan›lmakta olan haklar›n korunmas›; sa¤lanan yararlar›n yurtd›fl›ndaödenebilmesi. Sözleflmenin baz› bölümleri do¤rudan geçerlidir. Hastal›k ve anal›k,iflsizlik ve aile yard›mlar› ile ilgili özel hükümlerin uygulanmas› ise Taraflar aras›n-da ikili veya çok tarafl› anlaflmalara tabidir. Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesininpratikteki uygulamalar› bir Ek Anlaflma ile tan›mlanm›flt›r. Ek Anlaflma, sosyal gü-venlik kurulufllar› aras›ndaki iliflkileri ve Sözleflmeye uygun olarak yap›lacak sos-yal güvenlik ödemelerine iliflkin usulleri kapsar. Ayr›ca 1994’te imzaya aç›lan Sos-yal Güvenlik Avrupa Sözleflmesini tamamlayan bir Protokol ile de Sözleflmeninkapsam›n›n geniflletilmesi amaçlanm›flt›r.

Türkiye Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesini 1977 y›l›nda onaylam›flt›r. Avrupa Konseyi, yaflamak veya çal›flmak üzere bir baflka ülkeye giden göçmen-

lerin sosyal güvenli¤inin koordinasyonu için de belgeler benimsemifltir. Bu koor-dinasyonun amac› sosyal güvenlik alan›nda göçmenlere adil muamele edilmesininsa¤lanmas›d›r. Ayr›ca bir ülkeden di¤erine giderken özellikle emekli ayl›klar› gibiuzun vadeli sosyal güvenlik yararlar› aç›s›ndan ortaya ç›kan dezavantajlar›n azalt›l-mas› hedeflenmifltir. Her ikisi de 1953 y›l›nda imzalanan Yafll›l›k, Malûllük veÖlüm Sigortalar› Sosyal Güvenlik Avrupa Geçici Anlaflmas› ile Sosyal Güvenlik Sis-temlerine ‹liflkin Avrupa Geçici Anlaflmas›, ikamete iliflkin belirli koflullar›n yerinegetirilmesi kayd›yla, bir ülkenin vatandafllar›n›n di¤er taraf ülkede, o ülkenin va-tandafllar› ile ayn› sosyal güvenlik haklar›ndan yararlanmas›n› öngörür. 1977 y›l›n-da imzalanan Göçmen ‹flçilerin Hukuki Statüsü Hakk›nda Avrupa Sözleflmesi, özel-likle göçmen iflçilerin hukuki durumunu, t›bbi muayeneler, mesleki testler, seya-hat, oturma izni, çal›flma izni, ailelerin yeniden birlefltirilmesi, çal›flma koflullar›, ta-sarruflar›n transferi, sosyal güvenlik, sosyal ve t›bbi yard›m, ifl sözleflmelerinin so-na ermesi, iflten ç›karma ve yeniden istihdam konular›n› ele al›r.

Avrupa Birli¤i ve Sosyal PolitikaSosyal politikan›n bölgesel aktörlerinden olan Avrupa Birli¤i, gerek yasal düzenle-meler gerekse sosyal politika uygulamalar› aç›s›ndan ayr›nt›l› ve derinlemesine birincelemeyi hak eder. Kuflkusuz böyle bir inceleme Ünitemizin s›n›rlar› d›fl›ndad›r.Biz bu Ünitede Avrupa Birli¤inin sosyal politkas›n›n temel özelliklerine de¤inece¤iz.


Avrupa Konseyinin sosyalgüvenlik alan›nda standartbelirleyen belgeleri oldu¤ugibi taraf devletler aras›ndakoordinasyonu sa¤lamayayönelik belgeleri demevcuttur.


K›saca Avrupa Birli¤i

Avrupa Birli¤i; ilk olarak 1957 y›l›nda Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lük-

semburg ve ‹talya taraf›ndan Roma Antlaflmas›’n›n imzalanmas›yla Avrupa Ekono-

mik Toplulu¤u ad› alt›nda kurulmufltur. Bu toplulu¤un temelini, II. Dünya Savafl›

sonras›nda sanayi aç›s›ndan özellikle önem kazanan iki temel hammadde olan kö-

mür ve çelik sektörünü güçlendirmek amac›yla 1951’de kurulan Avrupa Kömür ve

Çelik Toplulu¤u oluflturmaktad›r.

1958’de yürürlü¤e giren Roma Antlaflmas›, üye ülkeler aras›nda önce gümrük birli-

¤ini, yani mallar›n gümrük vergisi ödenmeksizin üye ülkeler aras›nda serbestçe al›-

n›p sat›lmas›n› öngörmüfltür. Ancak Roma Antlaflmas›’ndaki nihai hedef, sadece

ekonomik de¤il ortak tar›m, ulaflt›rma, rekabet gibi di¤er birçok alanda ortak politi-

kalar oluflturulmas›, ekonomik politikalar›n yak›nlaflt›r›lmas›, ekonomik ve parasal

birlik kurulmas›, ortak bir d›fl politika ve güvenlik politikas› oluflturulmas›d›r. Bu ya-

p›n›n oluflturulmas›n›n öncüleri Frans›z Planlama Teflkilat› Baflkan› Jean Monnet ve

D›fliflleri Bakan› Robert Schuman olmufltur.

Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ilk kez 1973 y›l›nda ‹ngiltere, Danimarka ve ‹rlan-

da’n›n kat›l›m›yla genifllemifltir. Bundan sonra 1981’de Yunanistan, 1986’da ‹span-

ya ve Portekiz’in üyeli¤e kat›l›m› ile üye say›s› 12’ye ç›km›flt›r. 1995 tarihinde ise

Avusturya, Finlandiya ve ‹sveç’in kat›l›m›yla üye say›s› 15’i bulmufltur. Avrupa Bir-

li¤inin en genifl kapsaml› genifllemesi 2004 y›l›nda olmufltur. 10 yeni aday ülkenin

(Güney K›br›s, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya,

Çek Cumhuriyeti ve Slovenya) üyelik antlaflmalar›n› imzalamalar›yla AB üyesi ülke

say›s› 25’i bulmufltur. Bulgaristan ve Romanya’n›n 2007’de kat›l›m›yla üye say›s›

27’ye yükselmifltir.

Avrupa Birli¤ini oluflturan Roma Antlaflmas›, uluslar üstü bir karar alma mekaniz-

mas›n› öngörmektedir. Bunun anlam›, Avrupa Birli¤ini yönetmek üzere oluflturulan

kurumlar›n üye uluslardan ba¤›ms›z olup, birçok konuda üye devletleri ba¤lay›c›

konumda olmalar›d›r. 1986’da Tek Avrupa Senedi, 1992’de Avrupa Birli¤inin olufl-

turulmas›na iliflkin Maastricht Antlaflmas›, 1997 y›l›nda Amsterdam Antlaflmas› ve

2001 y›l›nda Nice Antlaflmas› ve nihayet 2007 y›l›nda imzalanan ve 2009 y›l›nda

yürürlü¤e giren Lizbon Anlaflmas› ile Avrupa Birli¤ini oluflturan kurumlar üzerinde

reformlar yap›lm›fl, üye say›lar› ve karar verme mekanizmas› üzerindeki etkileri ye-

niden düzenlenmifltir.

AB’yi oluflturan ülkeler ba¤›ms›z ve egemen milletler olarak kalmakta ancak dünya-

da tek tek sahip olamayacaklar› gücü ve etkiyi kazanmak için egemenliklerini bir

araya getirmektedirler. AB, Amerika Birleflik Devletleri gibi bir federasyon olmaktan

uzakt›r ancak, Birleflmifl Milletler gibi sadece hükümetler aras›nda iflbirli¤i amac›y-

la oluflturulmufl bir kurulufltan da çok fazlas›d›r. Egemenlikleri bir araya getirmek,

pratikte, üye ülkelerin karar-alma yetkilerinin bir k›sm›n›, ortak fayda içeren konu-

lardaki kararlar›n Avrupa düzeyinde demokratik olarak al›nabilmesi için beraber

oluflturduklar› ortak kurumlara aktarmalar› anlam›na gelir.

AB’nin üç ana karar alma kurumu afla¤›dakilerdir:

• Avrupa Parlamentosu, AB vatandafllar›n› temsil eder ve do¤rudan onlar taraf›n-

dan seçilir;

• Avrupa Birli¤i Konseyi, her bir üye ülkeyi temsil eder;

• Avrupa Komisyonu, bir bütün olarak Avrupa Birli¤inin ç›karlar›n› gözetir.

Bir bölgesel bütünleflme olarak Avrupa Birli¤i, serbest ticaret alan›, gümrük birli-¤i ve ortak pazar aflamalar›ndan geçerek ekonomik birlik aflamas›na ulaflm›fl ve siya-si birli¤in unsurlar›n› gelifltirmifltir. AB sosyal politikas›, öncelikle ekonomik bütün-leflmeyi hayata geçirmek için gerekli olan alanlar üzerine yo¤unlaflm›fl, ancak bafl-lang›çta yavafl bir biçimde ilerleyen sosyal politika, 1990’l› y›llarda ivme kazanm›flt›r.

Bu h›zlanman›n çeflitli nedenleri vard›r. Avrupa Birli¤inin ekonomik ve parasalbirli¤i sürecinde, üye devletler aras›nda haks›z rekabetin önlenmesi gere¤i sosyaldüzenlemelerin uyumlaflt›r›lmas› ihtiyac›n› art›rm›flt›r. 1990’l› y›llar›n sonlar›nda ise,a¤›rlaflan iflsizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanma sorunlar›na karfl›, iflbirli¤i temelin-de, ba¤lay›c› olmayan önlemlerin al›nmas› ihtiyac› kuvvetlenmifl, istihdam, sosyalkoruma ve sosyal içerme politikalar› AB gündeminde giderek daha fazla yer alma-ya bafllam›flt›r. Öte yandan nüfusun yafllanmas›, aile modellerinin farkl›laflmas› veiflgücünün yap›s›n›n de¤iflmesi Avrupa Birli¤i üyelerini mevcut iflgücü piyasas› ku-rumlar› ve politikalar›nda da uyumlu de¤ifliklikler yapmaya itmifltir. Bütün bu fark-


Bu ‘kurumsal üçgen’ AB’nin her yerinde uygulanan yasa ve politikalar› oluflturur.Prensipte yeni yasalar› öneren Komisyon’dur fakat bunlar› kabul eden Parlamentove Konsey’dir. Daha sonra Komisyon ve üye ülkeler bu yasalar› uygularlar ve Komis-yon da yasalar› yürürlü¤e koyar.AB’nin iflleyiflinde anahtar rol oynayan birkaç kurum daha vard›r: Adalet Divan›,Avrupa Hukuku konusunda son tahkim merkezidir. Say›fltay ise Birlik faaliyetlerininfinansman›n› kontrol eder. Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi, örgütlü sivil toplu-mun ekonomik ve sosyal unsurlar›n› temsil eder; Bölgeler Komitesi, bölgesel ve yerelyönetimleri temsil eder. Avrupa Yat›r›m Bankas›, AB içindeki ve d›fl›ndaki ekonomikkalk›nma projelerinin yat›r›mlar›n› finanse eder ve Avrupa Yat›r›m Fonu arac›l›¤›y-la küçük iflletmelere yard›mc› olur. Avrupa Merkez Bankas›, Birli¤in para politikala-r›ndan sorumludur. Avrupa Ombudsman›, AB kurumlar› ve organlar› hakk›nda kö-tü yönetimle ilgili flikâyetleri soruflturur. Avrupa Veri Koruma Denetmeni ise kifliselverilerin mahremiyetini korur. Ayr›ca, çeflitli uzman kurulufllar belli teknik, bilimselveya idari görevleri yerine getirir.AB kurumlar›n›n egemenlik ve sorumluluklar›, uymak zorunda olduklar› kural veprosedürler, AB’yi oluflturan antlaflmalarda yer almaktad›r. Antlaflmalara tüm ABüye ülkelerinin cumhurbaflkanlar› ve baflbakanlar›nca karar verilmekte ve ard›n-dan bu antlaflmalar ülkelerin parlamentolar› taraf›ndan onaylanmaktad›r. AB’ndeki yasal düzenlemelerin temeli “tüzük”, “yönetmelik” ve “karar”lard›r. Tü-zükler, üye ülke taraf›ndan baflka herhangi bir ad›m at›lmas› gerekmeksizin, AB’deyürürlü¤e girdikleri andan itibaren üye ülkelerce do¤rudan uygulanmas› gerekenyasal düzenlemelerdir. Yönergeler ise tüm üye ülkeler için ortak bir amaç belirlerlerama bunun nas›l ve ne flekilde yerine getirilece¤ini ulusal makamlara b›rak›rlar.Normalde üye ülkelere bir yönergeyi uygulamak için bir veya iki y›l verilir. Bir flah-sa, flirkete veya ülkeye yönelik olabilen kararlar ise sadece kime yönelikse onu ba¤la-y›c› niteliktedir. Rekabet kurallar›n›n ihlali ve herhangi bir ülkedeki devlet yard›m›-n›n AB kurallar›na uyumsuzlu¤u gibi durumlarda, kararlar tercih edilen mevzuataraçlar›d›r. Öte yandan herhangi bir ba¤lay›c›l›¤› olmayan tavsiye ve görüfller, birüye ülkeye veya flah›slara yönelik olarak, herhangi bir durumda izlenecek tutumlar›öneren metinlerdir. Bu öneriler, AB kurumlar›n›n onay mekanizmas›ndan geçmezve uygulanmalar› tamamen üye ülkelerin inisiyatifine b›rak›lm›flt›r.

Kaynak: Avrupa Birli¤i Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i

AB sosyal politikas›,öncelikle ekonomikbütünleflmeyi hayatageçirmek için gerekli olanalanlar üzerine yo¤unlaflm›fl,ancak bafllang›çta yavafl birbiçimde ilerleyen sosyalpolitika, 1990’l› y›llardaivme kazanm›flt›r.

l› nedenlerden dolay›, Avrupa Birli¤i düzeyinde ortak bir sosyal modelin inflas›,Avrupa Birli¤i politikalar›nda giderek daha fazla yer tutmaya bafllam›fl ve Avrupasosyal politikas›, sosyal koruma ile ekonomik etkinlik ve d›fl rekabet edebilirlikaras›nda hassas bir dengeye oturtulmaya çal›fl›lm›flt›r.

Avrupa Birli¤i 50 y›l› aflk›n bir süreçte, iflçilerin ve kiflilerin serbest dolafl›m›,sosyal güvenlik haklar›n›n koordinasyonu, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i, kad›n erkekeflitli¤i, çal›flma koflullar›, iflçilerin bilgilenme ve dan›flma haklar›, toplu iflten ç›-karmalar, iflletmelerin yeniden yap›lanmas› sürecinde iflçi haklar›n›n korunmas›,gençlerin korunmas›, anal›¤›n korunmas› alanlar›nda yönergeler benimsemifltir.Baz› yönergeler, Ebeveyn ‹zni, K›smi Süreli Çal›flma ve Belirli Süreli Çal›flma yö-nergelerinde oldu¤u gibi, Avrupa ölçe¤inde örgütlü iflçi sendikalar› ve iflveren ku-rulufllar› aras›ndaki sosyal diyalogla oluflturulan bir çerçeve anlaflmas›na dayan›-larak ç›kar›lm›flt›r.

Türkiye, 1999 y›l›ndan bu yana AB’ne aday üye ülke statüsündedir. 2005 y›l›n-da ise Kat›l›m Müzakerelerine bafllam›flt›r. Bu müzakere süreci içerisinde Türkiye,çal›flma yaflam›na iliflkin düzenlemelerini ve sosyal politikalar›n› AB müktesebat›ile uyumlu hale getirmek durumundad›r.

35 konu bafll›¤›ndan oluflan AB müktesebat›, toplumsal yaflam› ilgilendiren tümalanlarda AB’nin yürürlükte olan hukuk sistemi ve kurallar bütünüdür. AvrupaToplulu¤unu kuran Antlaflma ile onu tadil eden antlaflmalar, ikincil mevzuat(yönergeler, tüzükler, kararlar), üye ülkelerin kendi aralar›nda yapt›klar› sözleflme-ler, üçüncü ülkelerle yap›lan anlaflmalar, deklarasyonlar, Adalet Divan› kararlar›,vb. bu kurallar bütününü oluflturur. ‹stihdam ve Sosyal Politika, müktesebattakikonu bafll›klar›ndan biridir.

Avrupa Birli¤i sosyal politikas›, Avrupa Birli¤i üyeli¤ine aday olan di¤er ülkelerdeoldu¤u gibi Türkiye’de de sosyal politika seçimlerinde belirleyici rol oynamaktad›r.

Avrupa Birli¤inin sosyal politikas› ayn› zamanda küresel ekonominin üçlü ya-p›s›nda (ABD-AB-Japonya) Avrupa Birli¤inin belirleyici rolü nedeniyle, küreselsosyal politika seçenekleri aç›s›ndan da önem tafl›maktad›r.


1990’l› y›llardan itibarenAvrupa sosyal politikas›,sosyal koruma ile ekonomiketkinlik ve d›fl rekabetedebilirlik aras›nda hassasbir dengeye oturtulmayaçal›fl›lm›flt›r.

Avrupa Birli¤i sosyalpolitikas›, Avrupa Birli¤iüyeli¤ine aday olan di¤erülkelerde oldu¤u gibiTürkiye’de de sosyal politikaseçimlerinde belirleyici roloynamaktad›r.

Bir Bak›flta AB politikalar›:

I. Birinci sütun: Topluluk politikalar› 1. Piyasa infla eden politikalar: Ortak rekabet politikas›; Ortak ticaret politikas›;

Gümrük birli¤i; Ekonomik ve parasal birlik; Vergilendirme politikas›; Sanayi veküçük ve orta büyüklükte iflletmeler politikas›; Trans Avrupa a¤lar›; Ortak tafl›ma-c›l›k politikas›; Telekomünikasyon, bilgi toplumu ve enformasyon teknolojileri;Enerji politikas›.

2. Piyasay› düzelten politikalar (üreticilerin piyasa güçlerinden korunmas›):Ortak tar›m politikas›; Bal›kç›l›k politikas›; Bölgesel politika.

3. Piyasan›n insanlar ve çevre üzerine etkilerini yumuflatan politikalar:Çevre politikas›; Tüketici politikas›; Mesleki e¤itim ve gençlik politikas›; Bilim vearaflt›rma politikas›; Sosyal politikalar.

II. ‹kinci sütun: Ortak d›fliflleri ve güvenlik politikas›

III. Üçüncü sütun: Adalet ve içiflleri politikas›

Avrupa Birli¤i Ana Antlaflmalar›nda Sosyal PolitikaRoma Antlaflmas› (1957), sosyal politika kapsam›nda çok az say›da hüküm içer-mekteydi. Sosyal politika, esas olarak, Ortak Pazar kapsam›nda iflçilerin serbestdolafl›m› ve yerleflme serbestli¤i ilkesinin hayata geçirilmesi anlam›nda düflünül-müfltü. Tek Avrupa Yasas› (1986), iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, sosyal taraflarla diya-log ve ekonomik ve sosyal bütünleflme alanlar›nda s›n›rl› bir sosyal politika öneri-yordu. 1989 y›l›nda ‹ngiltere d›fl›ndaki 11 üye ülkenin kabul etti¤i ‹flçilerin TemelSosyal Haklar›na Dair Topluluk fiart› (Sosyal fiart), yasal olarak ba¤lay›c›l›¤› olma-makla birlikte AB taraf›ndan garanti edilmesi öngörülen bir dizi sosyal hak tan›m-lamaktayd›. Maastricht Antlaflmas›nda (1992) sosyal konular, ‹ngiltere’nin onayla-mad›¤› ek Protokol ve onun bir parças› say›lan ayr› bir Anlaflma biçiminde düzen-lenmiflti. Bu Anlaflma, Sosyal fiartta belirlenen sosyal hedeflerin yan› s›ra, istihda-m›n, yaflam ve çal›flma flartlar›n›n iyilefltirilmesi, daha iyi bir sosyal koruma, sosyaldiyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi konular›n› da kapsamaktayd›. Anlaflma,sosyal koruma alan›n›, Birli¤in oybirli¤i ile karar almas› gereken bir sosyal politikaalan› olarak belirlemiflti.

Maastricht Antlaflmas›na kadar, üye devletlerin koordinasyon amac›yla kuralkoyduklar› bir sosyal politika alan› olan sosyal koruma, Maastricht sonras›nda,uyumlaflt›rma yöntemine aç›k bir alan haline getirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Ancak, üyedevletlerdeki sosyal koruma sistemlerinin farkl›l›¤›, uyumlaflt›rma sürecinde, ba¤-lay›c› nitelikte kurallar konmas› yerine, ba¤lay›c› nitelikte olmayan tavsiye ve gö-rüfl aç›klamalar› ile yetinilmesine ve aç›k iflbirli¤i yönteminin kullan›lmas›na yolaçm›flt›r.

Amsterdam Anlaflmas›n›n Avrupa Birli¤i sosyal politikalar› aç›s›ndan önemi nedir?

2 Ekim 1997 tarihinde imzalanan ve 1 May›s 1999 tarihinde yürürlü¤e girenAmsterdam Antlaflmas›, genel olarak sosyal politika ve özel olarak sosyal korumave sosyal içerme konusunda özel bir yere sahiptir.

Amsterdam Antlaflmas› ile Avrupa Toplulu¤u Antlaflmas›na getirilen yeni 13.Madde, ayr›mc›l›¤a karfl› hükümlerin benimsenmesine de¤inmekte ve Konseyicins, ›rk, etnik köken, din ve inanç, sakatl›k, yafl veya cinsel e¤ilim baz›nda her tür-lü ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele etmek üzere gereken önlemleri almaya yetkili k›l-maktad›r. Ancak, bu önlemlerin oybirli¤i ile al›nmas› esas olacakt›r.

Amsterdam Antlaflmas›yla, istihdam›n gelifltirilmesi Topluluk amaçlar›na dahiledilmifltir (Yeni Bölüm VIII, yeni 125-130. Maddeler). Ayr›ca, Sosyal Protokol, Av-rupa Toplulu¤u Antlaflmas› bünyesine al›nm›flt›r (Yeni Bölüm XI, Yeni 136-145.Maddeler). Böylece, sosyal politikan›n Avrupa Toplulu¤u ve Üye Devletlerin ortaksorumlulu¤u oldu¤u teyit edilmifltir. Sosyal politikan›n amaçlar›, istihdam›n geliflti-rilmesi, yaflam ve çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi, yeterli sosyal koruma, iflçi veyönetim aras›nda diyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi ve sosyal d›fllanman›nönlenmesi olarak tespit edilmifltir. Sosyal diyalog ve kad›n ve erkeklere eflit mu-amele de güçlendirilen hükümler olmufltur.

Anlaflmada, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, çal›flma koflullar›, iflgücü piyasas›ndand›fllanm›fl kiflilerin entegrasyonu, iflçilere bilgi verilmesi ve dan›fl›lmas›, iflgücü pi-yasalar›ndaki imkanlar ve iflte muamele aç›s›ndan kad›nlarla erkeklerin eflitli¤i,Konseyin, Ekonomik ve Sosyal Komite ve Bölgeler Komitesine dan›fl›ld›ktan son-ra, Parlamento ile ortak karar alma usulüyle ve nitelikli ço¤unlukla yönergeler be-nimseyece¤i alanlar olarak belirlenmifltir. Sosyal d›fllanmaya karfl› mücadele de ay-


2 Ekim 1997 tarihindeimzalanan ve 1 May›s 1999tarihinde yürürlü¤e girenAmsterdam Antlaflmas›,genel olarak sosyal politikave özel olarak sosyal korumave sosyal içerme konusundaözel bir yere sahiptir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9

n› usulle yürütülebilecektir. Sosyal güvenlik ve sosyal koruma, istihdam sözleflme-sinin sona erdirilmesi durumunda iflçilerin korunmas›, iflçi ve iflverenlerin ç›karla-r›n›n temsili ve toplu savunmas›, Topluluk topraklar›nda yasal olarak ikamet edenüçüncü ülke vatandafllar›n›n istihdam koflullar›, istihdam›n gelifltirilmesi ve yeni ifl-ler yarat›lmas› için mali katk›lar gibi konularda, Konsey ayn› usulle ancak oybirli-¤i ile düzenleme yapabilecektir. Örgütlenme hakk›, grev hakk› ve lokavt, AvrupaToplulu¤un yetki alan› d›fl›nda b›rak›lm›flt›r .

26 fiubat 2001 tarihinde imzalanarak fiubat 2003’te yürürlü¤e giren Nice Antlafl-mas›, nitelikli ço¤unlukla karar verilen sosyal politika alanlar›n› geniflletmemeklebirlikte, hala oybirli¤i kural›na tabi olan baz› sosyal politika alanlar› için olanaksa¤layan bir ara madde içermifltir. Ayr›ca Nice Antlaflmas›, Lizbon Avrupa Konseyisonuçlar› uyar›nca Konsey taraf›ndan kurulan Sosyal Koruma Komitesini de resmistatüsüne kavuflturmufltur (Madde 144).

Sosyal koruma ve sosyal içerme alanlar›nda, Birli¤in belirledi¤i temel haklar› daiçeren Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart›, Aral›k 2000 Nice zirvesinde ba¤lay›c›l›¤›olmayan bir deklarasyon olarak benimsenmifltir. Bu fiart, Avrupa ‹nsan Haklar›Sözleflmesi, Avrupa Sosyal fiart›, ‹flçilerin Temel Sosyal Haklar›na Dair Toplulukfiart›, Avrupa Adalet Divan› ‹çtihatlar›, Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi ‹çtihatlar›,birincil ve ikincil Topluluk mevzuat›, ortak anayasal gelenekler ve çeflitli uluslara-ras› sözleflmelerde yer alan haklar›n bir araya getirilmesi ile oluflturulmufltur. Avru-pa Birli¤i vatandafllar› ile Birlik s›n›rlar› içinde yerleflik herkesin, kiflisel, siyasal,ekonomik ve sosyal haklar›n› tan›mlayan bu belge, haklar›, onur, özgürlükler, eflit-lik, dayan›flma ve yurttafl haklar› ve adalet bafll›klar› alt›nda s›ralam›flt›r. TemelHaklar fiart› medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra sosyal haklar› da içeren yap›s› ileBM ‹nsan Haklar› Bildirgesindeki yap›dan esinlenmifltir.

Temel Haklar fiart›n›n Dayan›flma bafll›kl› IV. Bölümü a¤›rl›kl› olarak afla¤›dalistelenen çal›flma haklar›na ayr›lm›flt›r:

• ‹flçilerin iflletme içinde bilgi alma ve dan›flma hakk›: Topluluk mevzuat› veulusal yasalar ve uygulamalarda öngörülen durumlar ve koflullarda, iflçilerveya temsilcilerine, uygun düzeylerde, zaman›nda bilgi verilmeli ve dan›fl-malarda bulunulmal›d›r.

• Toplu sözleflme görüflmeleri yapma ve eylem hakk›: ‹flçiler ve iflverenler veyabunlar›n ilgili kurulufllar›, topluluk mevzuat› ve ulusal yasalar ve uygulama-lara göre uygun düzeylerde toplu sözleflmeler müzakere etme ve imzalamave ç›kar uyuflmazl›¤› olmas› halinde grev eylemi dahil olmak üzere kendi ç›-karlar›n› korumak için ortak eylem yapma hakk›na sahiptir.

• ‹fle yerlefltirme hizmetlerinden yararlanma hakk›: Herkes, ifle yerlefltirmehizmetinden ücretsiz olarak yararlanma hakk›na sahiptir.

• Haks›z iflten ç›karmaya karfl› koruma: Her iflçi, Topluluk hukuku ve ulusalyasalar ve uygulamalara göre haks›z iflten ç›karmaya karfl› korunma hakk›-na sahiptir.

• Adil ve hakkaniyete uygun çal›flma koflullar›: Her iflçi, kendi sa¤l›¤›, emni-yeti ve onuruna sayg› gösteren çal›flma koflullar›ndan yararlanma hakk›nasahiptir. Her iflçi, azami çal›flma saatlerinin s›n›rland›r›lmas›, günlük ve haf-tal›k dinlenme dönemleri ve y›ll›k ücretli izin hakk›na sahiptir.

• Çocuk iflçi çal›flt›rman›n yasaklanmas› ve çal›flan gençlerin korunmas›: Ço-cuk iflçi çal›flt›r›lmas› yasakt›r. Gençler için daha elveriflli olabilecek kurallarsakl› kalmak üzere ve s›n›rl› istisnalar d›fl›nda, istihdam edilmek için asgariyafl s›n›r›, zorunlu e¤itimin tamamlanmas› için belirlenen asgari yafltan dahadüflük olamaz. ‹fle al›nan gençler, yafllar›na uygun çal›flma koflullar›nda ça-


Örgütlenme hakk›, grevhakk› ve lokavt AvrupaToplulu¤unun yetki alan›d›fl›nda b›rak›lm›flt›r.

Temel Haklar fiart› medenive siyasi haklar›n yan› s›rasosyal haklar› da içerenyap›s› ile BM insan haklar›Bildirgesindeki yap›danesinlenmifltir.

l›flt›r›lmal› ve ekonomik sömürü ve emniyetlerine, sa¤l›klar›na veya fiziksel,ruhsal, ahlaki veya sosyal geliflimlerine zarar verme olas›l›¤› bulunan veyae¤itimlerini engelleyebilecek her türlü ifle karfl› korunmal›d›r.

• Aile ve meslek yaflam›: Aile, yasal, ekonomik ve sosyal korumadan yararlan-mal›d›r. Aile ve meslek yaflam›n›n ba¤daflt›r›lmas› için herkes, do¤umla ba¤-lant›l› bir nedenle iflten ç›karmaya karfl› korunma hakk›na ve bir çocu¤undo¤umu veya evlat edinilmesinden sonra ücretli do¤um ve ebeveynlik iznialma hakk›na sahiptir.

• Sosyal güvenlik ve sosyal yard›m: Birlik, Topluluk hukuku ve ulusal yasalarve uygulamalarda belirtilen usullere göre do¤um, hastal›k, ifl kazalar›, bak›-ma muhtaç olma veya yafll›l›k gibi durumlarda ve iflten ç›kar›lma durumun-da koruma sa¤layan sosyal güvenlik yard›mlar› ve sosyal hizmetlerden ya-rarlanma hakk›n› tan›makta ve sayg› göstermektedir. Avrupa Birli¤i’nde ya-sal olarak ikamet eden ve dolaflan herkes, Topluluk hukuku ve ulusal yasa-lar ve uygulamalara göre sosyal güvenlik yard›mlar› ve sosyal avantajlardanyararlanma hakk›na sahiptir. Birlik, Topluluk hukuku ve ulusal yasalar veuygulamalarda belirtilen usullere göre sosyal d›fllanma ve yoksullukla mü-cadele için yeterli imkanlara sahip olmayan herkes için uygun bir yaflamsa¤lamak amac›yla sosyal yard›mlardan ve konut yard›m›ndan yararlanmahakk›n› kabul etmekte ve sayg› göstermektedir.

• Sa¤l›k hizmetleri: Herkes, ulusal yasalar ve uygulamalarda belirtilen flart-lar çerçevesinde koruyucu sa¤l›k hizmetlerinden ve t›bbi tedaviden yarar-lanma hakk›na sahiptir. Bütün Birlik politikalar› ve faaliyetlerinin tan›m-lanmas›nda ve uygulanmas›nda yüksek düzeyde bir insan sa¤l›¤› koruma-s› hedeflenmelidir.

• Genel ekonomik yarara iliflkin hizmetlerden yararlanma: Birlik, sosyal vebölgesel uyumunu art›rmak için Avrupa Toplulu¤u’nu oluflturan Antlafl-ma’ya uygun olarak, ulusal yasalar ve uygulamalarda öngörülen genel eko-nomik yarara iliflkin hizmetlerden yararlanma hakk›n› kabul etmekte ve say-g› göstermektedir.

2007 y›l›nda imzalanan ve 1 Aral›k 2009 tarihinde yürürlü¤e giren Lizbon Ant-laflmas›nda Avrupa Temel Haklar fiart›na at›fta bulunulmufl ve böylece fiart üyedevletlerin tümü üzerinde ba¤lay›c›l›¤a kavuflmufltur. Öte yandan Lizbon Antlafl-mas›, Avrupa Birli¤ine yeni sosyal hedefler yüklemifl, Avrupa Birli¤inin tüm politi-kalar›nda sosyalin (yüksek istihdam, yeterli sosyal koruma, sosyal d›fllanma ile mü-cadele, e¤itim, mesleki e¤itim, insan sa¤l›¤›n›n korunmas›) hesaba kat›lmas›n› ön-gören bir sosyal hüküm Antlaflmaya dahil edilmifltir. Böylece sosyal boyutu hesa-ba katmayan AB düzenlemelerinin Adalet Divan›nca geçersiz say›lmas› olana¤›do¤mufltur. Lizbon Antlaflmas› ayr›ca sosyal taraflar›n rolünü ve sosyal diyalogugüçlendirmifltir.

Lizbon Stratejisi2000-2010 döneminde Avrupa Birli¤i sosyal politikalar›na yön veren strateji, Liz-bon Stratejisidir. 23-24 Mart 2000 Lizbon Avrupa Konseyi, 2000-2005 döneminde“yeni bir Avrupa’y› biçimlendirmek” amac›n› güden uzun vadeli bir eylem progra-m› ve ekonomik aç›dan Avrupa’y› “bilgi ekonomisi”ne tafl›yacak bir dizi eylem ön-celi¤i kabul etmifltir. Lizbon (2000)’da belirlenen hedef, “daha fazla ve daha iyi iflolanaklar›na ve en ileri sosyal uyumla birlikte, sürdürülebilir ekonomik kalk›nmayetene¤ine sahip, dünyan›n en rekabetçi ve en dinamik, bilgiye dayanan ekono-misi olma” hedefidir. Büyümenin sürdürülebilir ve “daha çok ve daha iyi ifller” ya-


rat›larak olmas› ve AB ülkelerinde sosyal koruma sistemlerinin gelifltirilerek mo-dernizasyonu, insana yat›r›m ve sosyal içermenin sa¤lanmas› Lizbon sürecinin sos-yal ayaklar› olarak belirmifltir.

Lizbon Stratejisinin sosyal ayaklar› nelerdir?

Lizbon Stratejisinin sosyal politikada öne ç›kard›¤› yöntem, Aç›k Eflgüdüm Yön-temidir. Aç›k Eflgüdüm Yöntemi, Avrupa sosyal modelini, üzerinde anlaflmaya va-r›lm›fl bir dizi sosyal amaca dönüfltürmenin yoludur. Aç›k Eflgüdüm Yönteminde,üye ülkelerce üzerinde anlaflmaya var›lm›fl amaçlarla ifle bafllan›r. Ortak gösterge-ler tespit edilir. Daha sonra ulusal eylem planlar› haz›rlan›r. Bu eylem planlar› veuygulamalar›, göstergeler ve bafllang›çta tespit edilmifl amaçlar aç›s›ndan de¤erlen-dirilir. Aç›k Eflgüdüm Yöntemi, yukardan afla¤› bir oluflum süreci geçirmedi¤i vemüeyyidelerle desteklenmedi¤i için bu yolla, Tüzük ve Yönerge gibi ba¤lay›c›l›¤›olan “sert yasalardan” “yumuflak yasalara” geçildi¤i ifade edilmektedir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



10


Uluslararas› sosyal politikan›n küresel ve bölgesel

di¤er aktörlerini tan›mak.

Ça¤dafl uluslararas› yaflam›n karakteristik olgula-r›ndan biri, insan haklar› belgelerinin ve gözetimsistemlerinin yayg›nlaflmas›d›r. Birleflmifl Millet-ler (BM) ve uzman kurulufllar›, ‹nsan Haklar› Ev-rensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Ulusla-raras› Sözleflmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültü-rel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi gibi kapsaml›küresel sözleflmelere ek olarak, insan haklar›n›nbelirli yönlerini (örne¤in, ›rk ayr›mc›l›¤›, kad›nhaklar›) yönetmek için yeni belgeler kabul et-mifllerdir. Ayr›ca bölgesel kurulufllarda da (örne-¤in, Avrupa Konseyi, Avrupa Birli¤i), gerek me-deni ve siyasi haklara gerekse sosyal haklara ilifl-kin çeflitli enstrümanlar kabul edilmifltir.

Birleflmifl Milletlerin sosyal politikaya iliflkin bel-

gelerini de¤erlendirmek.

BM’in benimsedi¤i çeflitli insan haklar› belgeleri,çal›flmaya iliflkin konular› da kapsamaktad›r. Bukonuda en önemli üç belge, 10 Aral›k 1948 tari-hinde imzalanan ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirge-si, 16 Aral›k 1966 y›l›nda imzalanan ve 23 Mart1976 tarihinde yürürlü¤e giren Medeni ve SiyasiHaklar Uluslararas› Sözleflmesi ve 16 Aral›k 1966tarihinde imzalanan ve 3 Ocak 1976 tarihindeyürürlü¤e giren Ekonomik, Sosyal ve KültürelHaklar Uluslararas› Sözleflmesidir.

Birleflmifl Milletler kurulufllar›n›n sosyal politika-

ya iliflkin faaliyetlerini anlatmak.

BM sistemi içerisinde uluslararas› sosyal politikayukar›da anlat›lan BM Sözleflmeleri ile s›n›rl› de-¤ildir. BM sistemi içerisindeki çeflitli organ ve ku-rulufllarda genifl bir sosyal politikalar yelpazesi-nin hayata geçirildi¤i görülmektedir. Genel Ku-rul düzeyinde oluflturulmufl olan “Sosyal, ‹nsanive Kültürel Konular Komitesi”; BM’in alt› temelorgan›ndan biri olan Ekonomik Sosyal Konsey(ECOSOC), BM Sistemindeki ECOSOC’a Raporsunan ve ba¤›ms›z oturumlar›nda tavsiyelerdebulunan BM Ticaret ve Kalk›nma Konferans›(UNCTAD), BM Kalk›nma Program› (UNDP), BMÇevre Program› (UNEP), BM Nüfus Fonu (UNF-PA), BM ‹nsan Yerleflimleri Program› (UNHABI-

TAT), BM Mülteciler Yüksek Komiserli¤i Ofisi(UNHCR), BM Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF),BM Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤i ve Kad›nlar›n Güç-lendirilmesi Kuruluflu (UN-Women), Dünya G›-da Program› (WFP) BM Uyuflturucu ve Suç Ofisi(UNODC); ECOSOC’un ifllev alan›na dahil olanve 1963 y›l›nda BM Sistemi içerisinde özerk birkurulufl olarak kurulan BM Sosyal Kalk›nma içinAraflt›rma Enstitüsü (UNRISD); BM sistemi içeri-sinde uzmanl›k kurulufllar› olarak çal›flan Ulusla-raras› Çal›flma Örgütü (UÇÖ), BM E¤itim, Bilimve Kültür Örgütü (UNESCO), Dünya Sa¤l›k Ör-gütü (WHO), Tar›msal Geliflme Uluslararas› Fo-nu (IFAD), bu organ ve kurulufllar›n önde gelen-leridir. 1980’li y›llardan sonra, BM’in iki uzmankuruluflu daha uluslararas› sosyal politikada et-kin kurulufllar olarak öne ç›km›fllar; hatta e¤itim,sa¤l›k, sosyal koruma ve çal›flma yaflam›na ilifl-kin küresel sosyal politikalar›n esas tafl›y›c›lar›haline gelmifllerdir. Bu kurulufllar Uluslararas›Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankas›d›r. IMF veDünya Bankas› özellikle verdikleri krediler vedestekledikleri istikrar ve yap›sal uyum politika-lar› arac›l›¤›yla, e¤itimde UNESCO’nun, sa¤l›ktaWHO’nun, sosyal koruma ve çal›flma standartla-r› alan›nda UÇÖ’nün önüne geçen, onlar›n sos-yal politikalar› ile çeliflebilen neo liberal bir sos-yal politika transferinin aktörleri olmufllard›r.

Avrupa Konseyinin sosyal politikaya iliflkin bel-

gelerini de¤erlendirmek.

Avrupa Konseyi, 5 May›s 1949 tarihinde insanhaklar›, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü sa-vunmak amac›yla Avrupa çap›nda kurulmufl hü-kümetler aras› bir kurulufltur. Konsey, ço¤ulcudemokrasiyi, insan haklar› ve hukuk düzeninisavunmak ve güçlendirmek, Avrupa Toplumu-nun karfl›laflt›¤› tüm sosyal sorunlara; ›rkç›l›¤a,hoflgörüsüzlü¤e, az›nl›klara farkl› muameleye,uyuflturucu ba¤›ml›l›¤›na, biyo-etik sorunlara,sosyal d›fllanmaya ve organize suçlara çözümbulmak, bir Avrupa kimli¤i bilincini teflvik etmekve farkl› kültürlerden gelen insanlar aras›nda kar-fl›l›kl› anlay›fl› gelifltirmek amaçlar› do¤rultusun-da sözleflmeler benimser ve faaliyetler yürütür.Avrupa Konseyinin insan haklar› alan›nda be-

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


nimsedi¤i temel metin Avrupa ‹nsan Haklar› Söz-leflmesidir. Avrupa Sosyal fiart›, sosyal ve ekono-mik haklar›n korunmas› alan›nda Avrupa ‹nsanHaklar› Sözleflmesini tamamlay›c› niteliktedir.Sosyal fiart, çal›flma hakk›, meslek e¤itimi hakk›,uygun maafl ve çal›flma ortam›, sendika üyeli¤i,sosyal ve t›bbi yard›m ve sosyal güvenlik gibi birdizi hakk› güvence alt›na al›r. Avrupa Konseyi,UÇÖ’nün teknik yard›mlar›yla sosyal güvenlikalan›nda uzun vadeli bir program gelifltirmifltir.Avrupa Konseyi, üye devletler aras›nda sosyalgüvenlik konusundaki iflbirli¤ini gelifltirerek vesosyal güvenlik alan›ndaki geliflmeleri izleyerek,Avrupa’da asgari sosyal güvenlik standartlar›n›nyerleflmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Bu fa-aliyetlerinin sonucunda da çeflitli sosyal güvenlikbelgeleri kabul edilmifltir. Avrupa Konseyininsosyal güvenlik alan›nda standart belirleyen bel-geleri oldu¤u gibi taraf devletler aras›nda koor-dinasyonu sa¤lamaya yönelik belgeleri de mev-cuttur.

Avrupa Birli¤inin sosyal politikas›n› aç›klamak.

Bir bölgesel bütünleflme olarak Avrupa Birli¤i,serbest ticaret alan›, gümrük birli¤i ve ortak pa-zar aflamalar›ndan geçerek ekonomik birlik afla-mas›na ulaflm›fl ve siyasi birli¤in unsurlar›n› ge-lifltirmifltir. AB sosyal politikas›, öncelikle ekono-mik bütünleflmeyi hayata geçirmek için gerekliolan alanlar üzerine yo¤unlaflm›fl, ancak bafllan-g›çta yavafl bir biçimde ilerleyen sosyal politika,1990’l› y›llarda ivme kazanm›flt›r. Bütün bu fark-l› nedenlerden dolay›, Avrupa Birli¤i düzeyindeortak bir sosyal modelin inflas›, Avrupa Birli¤ipolitikalar›nda giderek daha fazla yer tutmayabafllam›fl ve Avrupa sosyal politikas›, sosyal ko-ruma ile ekonomik etkinlik ve d›fl rekabet edebi-lirlik aras›nda hassas bir dengeye oturtulmayaçal›fl›lm›flt›r. Avrupa Birli¤i 50 y›l› aflk›n bir süreç-te, iflçilerin ve kiflilerin serbest dolafl›m›, sosyalgüvenlik haklar›n›n koordinasyonu, ifl sa¤l›¤› vegüvenli¤i, kad›n erkek eflitli¤i, çal›flma koflullar›,iflçilerin bilgilenme ve dan›flma haklar›, toplu ifl-ten ç›karmalar, iflletmelerin yeniden yap›lanmas›sürecinde iflçi haklar›n›n korunmas›, gençlerinkorunmas›, anal›¤›n korunmas› alanlar›nda yö-nergeler benimsemifltir. Baz› yönergeler, Ebe-veyn ‹zni, K›smi Süreli Çal›flma ve Belirli SüreliÇal›flma yönergelerinde olu¤u gibi, Avrupa ölçe-¤inde örgütlü iflçi sendikalar› ve iflveren kurulufl-lar› aras›ndaki sosyal diyalogla oluflturulan birçerçeve anlaflmas›na dayan›larak ç›kar›lm›flt›r.

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi BM’in benimsedi¤i insanhaklar› belgelerinden de¤ildir?

a. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesib. Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi c. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslarara-

s› Sözleflmesid. Temel Haklar fiart›e. Kad›nlara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Tüm Biçimlerinin

Önlenmesi Sözleflmesi

2. ‹nsan Haklar› günü her y›l afla¤›daki tarihlerden han-gisinde kutlan›r?

a. 1 Temmuzb. 19 may›sc. 10 Aral›kd. 8 Marte. 1 may›s

3. ‹nsan haklar›n› ulusal düzeyden evrensel düzeye ç›-karan ilk belge afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Magna Kartab. Ba¤›ms›zl›k Bildirgesic. Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Bildirgesid. Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi e. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslarara-

s› Sözleflmesi

4. Türkiye afla¤›daki Sözleflmelerden hangisini onayla-mam›flt›r?

a. BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Ulus-lararas› Sözleflmesi

b. Avrupa Konseyi Toplu Yak›nmalar Sistemi Ön-gören Avrupa Sosyal fiart›na Ek Protokol

c. Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesid. BM Çocuk Haklar› Sözleflmesi e. BM Tüm Göçmen ‹flçilerin ve Aile Fertlerinin

Haklar›n›n Korunmas› Sözleflmesi

5. Afla¤›dakilerden hangisi BM’in temel organlar›ndande¤ildir?

a. Güvenlik Konseyib. Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›c. Ekonomik ve Sosyal Konsey d. Uluslararas› Adalet Divan›e. Genel Sekreterlik

6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a. IMF ve Dünya Bankas› e¤itim, sa¤l›k, sosyal ko-ruma ve çal›flma yaflam›na iliflkin küresel sosyalpolitikalar›n esas tafl›y›c›lar› haline gelmifllerdir.

b. Yap›sal uyum programlar› sosyal politikalar üze-rinde olumsuz etkiler yaratm›flt›r.

c. UNICEF, UNESCO ve UNDP gibi BM kuruluflla-r› yap›sal uyum programlar›n›n sosyal sonuçlar›-n› elefltirmektedirler.

d. ‹nsani yüzlü yap›sal uyum programlar› ile özel-lefltirme ve düzensizlefltirme politikalar›ndanvazgeçilmifltir.

e. Sosyal güvenlik a¤lar›, yoksullar›n veya ekono-mik floklar ve yoksulluk karfl›s›nda korunmas›zolan kesimlerin belirli bir yoksulluk düzeyininalt›na düflmemelerini sa¤lamaya yönelik sosyaltransfer programlar›na verilen add›r.

7. Afla¤›dakilerden hangisi 1996 Gözden Geçirilmifl Av-rupa Sosyal fiart›yla eklenen haklardan de¤ildir?

a. ‹flverenin iflas› durumunda çal›flanlar›n alacakla-r›n›n korunmas› hakk›,

b. Aile sorumlulu¤u tafl›yan kiflilerin f›rsat ve mu-amele eflitli¤i hakk›,

c. Örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk›d. Çal›flanlar›n toplu iflten ç›karma sürecinde bilgi-

lendirilme ve dan›flma hakk›e. Sosyal d›fllanma ve yoksullu¤a karfl› korunma

hakk›.

8. Afla¤›dakilerden hangisi, Gözden Geçirilmifl AvrupaSosyal fiart›n›n Türkiye’nin çekince koydu¤u maddele-rinden de¤ildir?

a. Asgari 4 haftal›k y›ll›k ücretli izin verilmesininsa¤lanmas›

b. Bedensel ve zihinsel engellilerin mesleksel e¤i-tim hakk› ve mesleksel ve yeniden uyum hakk›

c. Çal›flanlara ve ailelerine uygun yaflam düzeyisa¤lamak için, yeterli ücret hakk› tan›nmas›

d. Çal›flanlara sendika hakk› tan›nmas›,e. Çal›flanlara, toplu pazarl›k ve grevi de içeren

toplu eylem haklar›n›n tan›nmas›.



9. Afla¤›dakilerden hangisi Amsterdam Anlaflmas› ileTopluluk amaçlar›na dahil edilen sosyal politika alanla-r›ndan de¤ildir?

a. Ayr›mc›l›kla mücadeleb. Sendikal haklarc. ‹stihdam›n gelifltirilmesid. Sosyal Diyaloge. ‹nsan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi

10. Afla¤›dakilerden hangisi Lizbon Stratejisinin hedef-leri aras›na girmez?

a. Sürdürülebilir büyümeb. Daha fazla ve daha iyi ifl olanaklar›c. Avrupa’da bar›fl›n sa¤lanmas›d. Bilgiye dayanan ekonomi e. Sosyal koruma sistemlerinin gelifltirilmesi

Bin Y›l Kalk›nma Hedefleri

Birleflmifl Milletler’e Üye Devletler, 2000 y›l›nda düzen-lenen Biny›l Zirvesinde Bin Y›l Kalk›nma Hedefleri ola-rak adland›r›lan 8 konu üzerinde mutabakata vard›. Ulu-sal eylem ve uluslararas› iflbirli¤i gerektiren Bin Y›l Kal-k›nma Hedefleri, g›daya eriflimi, çocuklar, kad›n ve er-kekler için e¤itim, sa¤l›k ve ekonomik f›rsatlardan ya-rarlanmay› mümkün k›lmay› amaçl›yordu.Dünya Liderleri, 2005 y›l›nda, Birleflmifl Milletler’in NewYork Genel Merkezinde, Genel Kurul’un Yüksek Dü-zey Yetkililer Zirvesinde bir araya gelerek, Bin Y›l Kal-k›nma Hedeflerine ulaflma çabalar›nda ulusal seviyedesa¤lanan ilerlemeleri görüfltüler. Birleflmifl Milletler’eÜye Devletler, geliflmekte olan ülkelerde 2015 y›l›nakadar yoksullu¤u azaltmak, açl›¤› ortadan kald›rmak vedi¤er hedeflere ulaflmak için ortak çal›flma kararl›l›kla-r›n› teyid ettiler. Ancak 2011 y›l›nda haz›rlanan BM Bin-y›l Kalk›nma Hedefleri Raporu, hedeflere ulafl›lmas› aç›-s›ndan kat edilmesi gereken çok yol oldu¤unu ortayakoyuyor.

‹nternet: Biny›l Kalk›nma Hedefleriyle ilgili bilgiyeulaflmak için www.undp.org/tr sayfas›n› ziyaret ediniz.

1. Hedef: Afl›r› yoksullu¤u ve açl›¤› ortadan kald›rmak

Baflta Asya ülkeleri olmak üzere geliflmekte olan ülke-lerde devam eden büyüme, yoksullu¤u azaltma hede-finin gerçeklefltirilmesine yönelik olarak dünyan›n do¤-ru yolda ilerlemesini sa¤l›yor. Ancak, ekonomik iyilefl-menin ifl olanaklar›n›n yarat›lmas›n› sa¤layamad›¤› gö-rülüyor. Ekonomik krizin ard›ndan, güvencesiz istihda-m› azaltmada kaydedilen ilerleme de sekteye u¤rad›.Tüm dünyada her befl iflçiden biri ve ailesi hala afl›r›yoksulluk içinde yafl›yor. Yoksulluk oranlar›ndaki dü-flüfle ra¤men aç kalan insanlar›n oran› %16’dan afla¤›inemiyor. Ayr›ca, açl›kla mücadelede bölgeler içindeve bölgeler aras›nda farklar tespit ediliyor. Geliflen dün-yada befl yafl›n alt›ndaki çocuklar›n dörtte biri hala ye-tersiz besleniyor.2. Hedef: Herkes için evrensel ilkö¤retim sa¤lamak

‹lkokula kay›t yapt›rma oranlar›nda en çok ilerlemekaydeden bölge Sahraalt› Afrika. Ancak, araflt›rmalaragöre yoksul olmak, k›z çocuk olmak ya da çat›flma böl-gesinde yaflamak, bir çocu¤un okula gitmeme olas›l›¤›-n› art›r›yor. Bunun yan› s›ra, mülteci çocuklar e¤itim al-mada çok büyük engellerle karfl›lafl›yorlar. Sahraalt› Af-rika’da okula gitmeyen çocuklar›n ço¤u bir daha hiç s›-n›f yüzü görmeyecekler.

Okuma Parças›


3. Hedef: Cinsiyet eflitli¤ini teflvik etmek ve kad›-

n›n güçlendirilmesini sa¤lamak

K›z çocuklar› e¤itim konusunda mesafe kaydediyorlar;ancak birçok bölgede e¤itime eriflimde eflitsizlik devamediyor. Tüm dünya bölgelerinin en az yar›s›nda kad›n-lar›n ücretli istihdama erifliminde hala büyük eksikliklervar. Di¤er yandan, parlamentolarda kad›nlar›n temsiloran› flu ana kadar görülen en yüksek düzeye ulaflt›,ama bu oran erkeklerinkiyle ayn› düzeyde olman›n çokalt›nda. 4. Hedef: Çocuk ölümlerini azaltmak

K›rsal alanlarda yaflayan çocuklar›n hayat›n› kaybetmeriski, çocuk ölüm oranlar›n›n düflük oldu¤u bölgelerdebile daha yüksek. Araflt›rmalar, en yoksul hanelerin ço-cuklar›n›n befl yafl›ndan önce hayat›n› kaybetme olas›-l›klar›n›n, en zengin hanelerin çocuklar›na göre iki üçkat daha yüksek oldu¤unu gösteriyor. Annenin e¤itimi-nin, çocu¤un hayatta kalmas›nda kuvvetli belirleyicili¤ioldu¤u görülüyor. En yoksul ve ulafl›lmas› en zor ço-cuklar hayat kurtaran k›zam›k afl›s›na hala eriflemiyorlar. 5. Hedef: Anne sa¤l›¤›n› iyilefltirmek

‹lerlemelere ra¤men, birçok bölgede hamilelik kad›nlariçin ciddi sa¤l›k riski teflkil etmeye devam ediyor. Fa-kat, özellikle Kuzey Afrika ve Güney Asya’da, uzmanhekim eflli¤inde do¤um oranlar›n›n art›r›lmas›ndaönemli kazan›mlar elde edildi. Tüm bölgelerde, dahaçok hamile kad›na en az›ndan asgari bak›m hizmetisa¤lan›yor. Ancak, hamilelik s›ras›nda önerilen s›kl›ktabak›m hizmeti alan kad›nlar›n say›s› hala yeterli düzey-de de¤il. 1990’l› y›llarda ergenlikte hamileli¤i azaltmakiçin elde edilen kazan›mlar birçok ülkede duraksad›.Do¤um kontrol yöntemlerinin kullan›m›n›n artmas›nara¤men, bundan elde edilen baflar›n›n devam ettirilme-si zor olacak; çünkü do¤urganl›k ça¤›na eriflen kad›nla-r›n say›s› her geçen gün art›yor. Do¤um kontrol yön-temlerine olan talep birçok bölgede hala yüksek oran-da karfl›lanmam›fl durumda. Bununla birlikte, aile plan-lamas›na iliflkin destek de yetersiz düzeyde. Bu alandayap›lan yard›mlar tüm al›c› ülkelerde düfltü. 6. Hedef: HIV/AIDS, s›tma ve di¤er hastal›klarla

mücadele

Baflta Sahraalt› Afrika olmak üzere yeni HIV enfeksi-yonlar› düflüflte; fakat di¤er baz› bölgelerdeki gidiflatendifle verici. HIV ve AIDS tedavisi h›zl› flekilde yayg›n-laflt›; ancak bu yayg›nlaflma 2010 için konan evrenseleriflim hedefine ulaflacak kadar h›zl› olmad›. Yo¤un de-netleme gayretleri s›tmadan kaynaklanan ölüm oranla-r›n› %20 oran›nda azaltt›; s›tmadan en çok etkilenen Af-rika ülkelerinde büyük ilerleme sa¤land›. Ayr›ca, tüber-

küloz görülme oran›n›n düflmesiyle ilgili Biny›l Kalk›n-ma Hedefi eriflilebilir mesafede.7. Hedef: Çevresel sürdürülebilirli¤i sa¤lama

Güney Amerika ve Afrika’da ormanlar h›zla yok olur-ken Asya’da, Çin önderli¤inde, net kazançlar sa¤lan›-yor. Ekonomik faaliyetlerin düflüfle geçmesine ra¤menküresel sera gaz› sal›n›mlar› artmaya devam ediyor. Ön-celikli ekosistemlerin korunmas› için konan yeni hedef-lere ulaflmak için daha fazla gayret ve yenilikçi yakla-fl›mlar gerekiyor. Dünya büyük olas›l›kla içme suyu he-define ulaflacak; ancak her on kifli içinde birden fazlakiflinin 2015 y›l›nda hala içme suyu eriflimi olmayabilir.2.6 milyardan fazla insan sifonlu tuvalet ve benzeri ge-liflmifl s›hhi tesisata sahip de¤il. Bununla birlikte, s›hhitesisat konusunda kentsel ve k›rsal bölgeler aras›ndakifark azal›yor.8. Hedef: Kalk›nma için küresel bir ortakl›k kurmak

Geliflmekte olan ülkelere yap›lan yard›m yüksek dü-zeyde, fakat 2005 y›l›nda verilen sözlerin afla¤›s›nda ka-l›yor. Geliflmekte olan ülkelerden gelen tar›m ürünle-rinde gümrük vergileri düflmeye devam etmekle birlik-te giyim ve tekstilde ayn› düzeyde duruyor. 2009’da ih-racattaki keskin düflüfl geliflmekte olan ülkelerin borçservis oran›ndaki düflüfl e¤ilimini sekteye u¤ratt›. Dün-ya tafl›nabilir yüksek h›zl› iletiflim araçlar›yla gündengüne birbirine ba¤l› hale geliyor. Art›k daha yayg›n olanyüksek h›zl› internet ba¤lant›lar› kalk›nma için gelecekvaat eden kullan›m alanlar›na sahip. Öte yandan, dün-ya nüfusunun üçte ikisinin henüz internete eriflimi yok.

Kaynak: http://www.undp.org/tr


1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Belgele-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Belgele-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Belgele-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Belgele-ri” ve “Avrupa Konseyi Belgeleri” konular›n› ye-niden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Sistemin-de Sosyal Politika Organlar› ve Kurulufllar›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Sosyal Politikan›nTart›flmal› Aktörleri IMF ve Dünya Bankas›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Sosyal fiart›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Sosyal fiart›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Ana Antlafl-malar›nda Sosyal Politika” konusunu yenidengözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lizbon Stratejisi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.


BM’in dört ana amac› vard›r: • Uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i korumak; • Ülkeler aras›nda dostane iliflkiler kurmak; • Uluslararas› ekonomik, sosyal, kültürel, insani so-

runlar›n çözümünde iflbirli¤i yapmak ve temel insanhak ve özgürlüklerine gerekli sayg›n›n gösterilmesi-ni teflvik etmek;

• Ortak ç›karlar›n elde edilmesi hususunda milletleraras›nda uyumu sa¤layan bir merkez olmak.

S›ra Sizde 2

Bildirge, medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra ekonomik,toplumsal, kültürel haklar› da tan›mlam›flt›r.

S›ra Sizde 3

BM Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Ulusla-raras› Sözleflmesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel HaklarUluslararas› Sözleflmesi ve Ek Protokoller, hep birlikte“Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu”nu oluflturmaktad›r.

S›ra Sizde 4

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Söz-leflmesi, BM Ekonomik ve Sosyal Konseyinin denetimialt›ndad›r. Taraf devletler, belirli aral›klarla, BM GenelSekreteri arac›l›¤›yla Konseye, Sözleflmede belirlenenhaklara iliflkin olarak ald›klar› önlemler ve kaydettiklerigeliflmeleri bir rapor halinde sunmakla yükümlüdürler.

S›ra Sizde 5

ECOSOC’un sosyal politika alan›ndaki görevleri flunlard›r:• Uluslararas› ekonomik ve sosyal konular› ele almak

ve BM’e üye devletlere siyasi tavsiyelerde buluna-cak ana forum niteli¤ini tafl›mak,

• Hayat standartlar›n›n yüksek tutulmas›n›, tam istih-dam, ekonomik ve sosyal geliflimin sa¤lanmas›n›desteklemek,

• Uluslararas› ekonomik ve sosyal sorunlar ile sa¤l›ksorunlar› için çözümler üretmek, kültürel ve e¤itimedayal› iflbirli¤i dahil olmak üzere, ülkeler aras›ndaiflbirli¤ini sa¤lamak.

S›ra Sizde 6

Tipik bir Yap›sal Uyum Program› afla¤›daki unsurlar›içermekteydi: • Ticaretin serbestlefltirilmesi ve yerli sanayinin daha

rekabetçi hale gelmesi için koruma duvarlar›n›n kal-d›r›lmas›,

• Bankac›l›k sisteminin serbestlefltirilmesi ve özelleflti-rilmesi,

• Sermaye piyasalar›n›n serbestlefltirilmesi,• Kamu harcamalar›n›n azalt›lmas›, kamu çal›flanlar›-

n›n say›s›n›n azalt›lmas›,• Orta gelir gruplar›n›n, küçük tar›m üreticilerinin

kentsel enformel sektörün vergilendirilmesine a¤›r-l›k veren vergi reformlar›,

• Kamu iktisadi teflekküllerinin ve alt yap› hizmetleri-nin özellefltirilmesi,

• E¤itim, sa¤l›k, sosyal güvenlik gibi sosyal sektörler-de de özellefltirmeye gidilmesi,

• ‹hracata dayal› büyümeye öncelik verilmesi,• Fiyat kontrolleri ve devlet desteklerinin kald›r›lmas›,• ‹flgücü piyasas›n›n esneklefltirilmesi, ifl hukukundaki

kat›l›k olarak nitelenen düzenlemelerin kald›r›lmas›.



S›ra Sizde 7

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, ‹nsan Haklar› Evren-sel Bildirgesinden esinlenmifltir. Ancak ondan farkl› ola-rak sadece klasik kiflisel ve siyasal haklar› güvence alt›-na alm›fl; Sözleflmenin haz›rland›¤› dönemde Avrupaülkeleri aras›nda, ekonomik ve sosyal haklar›n içeri¤ive kapsam› konusunda görüfl ayr›l›klar›n›n bulunmas›ve yasal temele dayal› daha birleflik bir Avrupa’y› ger-çeklefltirme amac›na öncelik tan›mas› nedenleriyle eko-nomik ve sosyal haklar› içermemifltir.

S›ra Sizde 8

Ülkenin içinde bulundu¤u sosyo-ekonomik flartlar ge-rekçe gösterilerek çekince konan maddeler flunlard›r:• Madde 2/3: asgari 4 haftal›k y›ll›k ücretli izin veril-

mesini sa¤lama; (Türkiye’deki uygulama asgari 2hafta).

• Madde 4/1: Çal›flanlara ve ailelerine uygun yaflamdüzeyi sa¤lamak için, yeterli ücret hakk› tan›nmas›;(Türkiye’de asgari ücretin hesaplanmas›nda aile fak-törü hesaba kat›lmamaktad›r.)

• Madde 5: Çal›flanlara sendika hakk› tan›nmas›.• Madde 6/1, 2, 3, 4: Çal›flanlara, toplu pazarl›k ve

grevi de içeren toplu eylem haklar›n›n tan›nmas›.

S›ra Sizde 9

Amsterdam Antlaflmas› ile Avrupa Toplulu¤u Antlaflma-s›na getirilen yeni 13. Madde, ayr›mc›l›¤a karfl› hüküm-lerin benimsenmesine de¤inmekte ve Konseyi cins, ›rk,etnik köken, din ve inanç, sakatl›k, yafl veya cinsel e¤i-lim baz›nda her türlü ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele etmeküzere gereken önlemleri almaya yetkili k›lmaktad›r. An-cak, bu önlemlerin oybirli¤i ile al›nmas› esas olacakt›r.Amsterdam Antlaflmas› ile, istihdam›n gelifltirilmesi,Topluluk amaçlar›na dahil edilmifltir (Yeni Bölüm VIII,yeni 125-130. Maddeler). Ayr›ca, Sosyal Protokol, Avru-pa Toplulu¤u Antlaflmas› bünyesine al›nm›flt›r (YeniBölüm XI, Yeni 136-145. Maddeler). Böylece, sosyalpolitikan›n Avrupa Toplulu¤u ve Üye Devletlerin ortaksorumlulu¤u oldu¤u teyit edilmifltir. Sosyal politikan›namaçlar›, istihdam›n gelifltirilmesi, yaflam ve çal›flma ko-flullar›n›n iyilefltirilmesi, yeterli sosyal koruma, iflçi veyönetim aras›nda diyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltiril-mesi ve sosyal d›fllanman›n önlenmesi olarak tespit edil-mifltir. Sosyal diyalog ve kad›n ve erkeklere eflit mu-amele de güçlendirilen hükümler olmufltur.

S›ra Sizde 10

Büyümenin sürdürülebilir ve “daha çok ve daha iyi ifl-ler” yarat›larak olmas› ve AB ülkelerinde sosyal korumasistemlerinin gelifltirilerek modernizasyonu, insana yat›-r›m ve sosyal içermenin sa¤lanmas› Lizbon sürecininsosyal ayaklar› olarak belirmifltir.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek KaynaklarAk›ll›o¤lu, T. (2004), “Avrupa Sosyal fiart›’ Üzerine Baz›

Gözlemler”, http//www.idare.gen.tr/akillioglu-sosyalsart.htm.

Annan, K. A. (2000), We the Peoples: The Role of the

United Nations in the 21st Century, New York:United Nations. Department of Public Information.

Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i (2009), Avrupa

Birli¤i Nas›l Çal›fl›r, Ankara: Avrupa KomisyonuTürkiye Temsilcili¤i.

Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i (2011), Türki-

ye ‹çin AB Üyelik Müzakere Süreci, Ankara: Av-rupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i.

Avrupa Konseyi (2010), Avrupa Sosyal fiart›na K›sa

bir Bak›fl, Strasbourg: Department of the EuropeanSocial Charter, Directorate General of Human Rightsand Legal Affairs, Council of Europe .

Bozkurt, E. ve Kanat, S. (2004). Avrupa ‹nsan Hakla-

r› Sözleflmesi ve Avrupa ‹nsan Haklar› Mahke-

mesine Baflvuru El Kitab›, Ankara: Asil Yay›nDa¤›t›m.

Cohn, T.H. (2000), Global Political Economy, Theory

and Practice, New York: Longman.Cornia, G., Jolly, A.R. ve Stewait, F. (Eds.) (1987),

Adjustment with a Human Face, New York:UNICEF.

Cornia, G., Jolly, A. R. ve Stewart, F. (Eds.) (1988),Adjustment with a Human Face, Volume II:

Country Case Studies, Oxford: Clarendon Press.Council of Europe (1998), Explanatory Report on the

European Code of Security (revised), Strasbourg:Council of Europe.

Çelik, A. (2006), AB Sosyal Politikas›, ‹stanbul: KitapYay›nevi.

Çiçekli, B. (Çev.) (2001). Avrupa Sosyal fiart› Temel

Rehber. Ankara: Seçkin Yay›nevi.Deacon, B. (1997), Global Social Policy, London:

Sage Publications.


Deacon, B., Ortiz, I. ve Zelenev, S. (2007) Regional

Social Policy, DESA Working Paper No. 37.Erdo¤du, S. (2007), “Küreselleflme Sürecinde

Uluslararas› Çal›flma Örgütü - UÇÖ”, Cahit Talas

An›s›na Güncel Sosyal Politika Tart›flmalar›,

(Yay. Haz., B.Ceylan-Ataman), Yay›n No: 595, 285-313, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi,Ankara.

Erdo¤du, S. (2011), “Avrupa Birli¤i’nde SosyalKoruman›n Modernlefltirilmesi ve Gelifltirilmesi veSosyal ‹çerme”, Türkiye’nin Adayl›k Sürecinde

Avrupa Birli¤i ‹stihdam ve Sosyal Politikas›

(Der. B. Ceylan-Ataman), Siyasal Kitabevi, Ankara.Falkner, G. (1998), EU Social Policy in the 1990’s,

Londra: RoutledgeGözlügöl, S. V. (2002). Avrupa ‹nsan Haklar›

Sözleflmesi ve ‹ç Hukukumuza Etkisi. Ankara:Yetkin Yay›nevi.

Gülmez, M. (2004) Birleflmifl Milletler Sisteminde

‹nsan Haklar›n›n Korunmas›, Ankara: TürkiyeBarolar Birli¤i, s. 227-250.

Gülmez, M. (2006), “‹nsan Haklar›nda, Uluslararas›l›ktanUlusalüstülü¤e Geçifl Süreci ve Türkiye’de Durum”,Sivil Toplum, Düflünce ve Araflt›rma Dergisi, 04(13-14), Ocak-Haziran, s. 83-96.

Gülmez, M. (2006). “Avrupa Sosyal fiart› ve Türkiye’ninÇekinceleri”, Avrupa Birli¤i Müzakere Sürecinde

Avrupa Sosyal Modeli ve Sendikal Haklar

Uluslararas› Sempozyumu, 3-4 Ekim 2006.Ankara: Türkiye ‹flçi Sendikalar› KonfederasyonuYay›n›, s.85-96.

Gülmez, M. (2007), “Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyalfiart›na Uyum Sa¤layabilecek miyiz?”, Çal›flma ve

Toplum, 2007 / 1, Say› 12, s. 27-52.Gülmez, M. (2008a), “Avrupa Sosyal fiart›na Genel Bir

Bak›fl ve Türkiye”, ‹nsan Haklar› Y›ll›¤› içinde,Cilt 12, 1990, Ankara: TODA‹E, s. 91-124.

Gülmez, M. (2008b), Avrupa Birli¤i ve Sosyal

Politika, (2. Bask›) Ankara: Hatibo¤lu Yay›nevi.Gülmez, M. (2009), ‹nsan Haklar› Olarak Sosyal

Haklar ve Sosyal Haks›zl›klar, Uluslar aras›

Sosyal Haklar Sempozyumu Bildiri Kitab›,

Ankara: Belediye-‹fl Sendikas›, s. 3-17. Hantrais, L. (2000), Social Policy in the European

Union, Londra: MacMillan Press Ltd.International Labour Office (1969), “Comparative

Analysis of the International Covenantson HumanRights and International Labour Conventions andRecommendations”, Official Bulletin, Supplement,vol. LII no 2, s. 181-216.

ILO, (1988), Report of The Meeting, High-Level

Meeting on Employment and Structural

Adjustment, Geneva, 23-25 November, 1987,

Geneva: International Labour Office. ILO (1998), Declaration on Fundamental Principles

and Rights at Work, Geneva: International LabourOffice.

Meron, T. (1982), “Norm Making and Supervision inInternational Human Rights: Reflections onInstitutional Order”, American Journal of

International Law, Volume: 76. Issue: 4, s. 754-778.

O’Brien, R., A. M. Goetz, J. A. Scholte ve M. Williams(2000), Contesting Global Governance,

Cambridge: Cambridge University Press.Özdek, Y. (2004). Avrupa ‹nsan Haklar› Hukuku ve

Türkiye-A‹HM Sistemi A‹HM Kararlar›nda

Türkiye. ‹stanbul: K›rm›z›kalem Yay›nlar›. Plant, R. (1994), Labour Standards and Structural

Adjustment, Geneva: International Labour Office.Pollack, M. A. (1998), “Beyond Left and Rright?

Neoliberalism and Regulated Capitalism in theTreaty of Amsterdam”, Working Paper Series in

European Studies vol. 2 No 2, University ofWisconsin-Madison.

Selamo¤lu, A. ve Lordo¤lu K. (2006), Kat›l›m

Sürecinde Avrupa Birli¤i ve Türkiye’de ‹flgücü

ve ‹stihdam›n Görünümü, Ankara: Belediye-‹fl.Valticos, N. (1998), “ International labour standards and

human rights: Approaching the year 2000”,International Labour Review, Vol. 137, No. 2, s.135-147.

Valticos, N. ve Potobsky, G. Von (1995), International

Labour Law, Deventer-Boston: Kluwer Law andTaxation Publishers.

Wallace, H. ve Wallace, W. (2000), Policy-Making in

the European Union, Dördüncü Bask›, Oxford:Oxford University Press.

World Commission on the Social Dimension ofGlobalization (2004), A Fair Globalization

Creating Opportunities For All, Geneva:International Labour Office.

Yeates, N. (Ed.) (2008), Understanding Global Social

Policy, Bristol: The Policy Press.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Çok uluslu flirketlerin özelliklerini anlatabilecek,Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesinin anlam›-n› ifade edebilecek,Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesinde ulusla-raras› giriflimleri ve metinleri de¤erlendirebilecek,Çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤u ve ilgili belge ve giriflimler konu-sunu aç›klayabilecek,Uluslararas› sendikalar›n çok uluslu flirketlerle imzalad›¤› çerçeve anlaflmala-r›n›n küresel sosyal politikadaki rolünü de¤erlendirebileceksiniz.

‹çindekiler

• BM Ulus Ötesi fiirketler Merkezi• Çok uluslu flirket • OECD Çok Uluslu ‹flletmeler için

Rehber• UÇÖ Çok Uluslu ‹flletmeler ve

Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkelerÜçlü Bildirgesi

• fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤u• fiirket Davran›fl Kodlar›• SA8000 • ISO 26000• Küresel Sözleflme • Küresel Raporlama Giriflimi • Küresel Çerçeve Anlaflmalar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

N

N

N


• G‹R‹fi• ÇOK ULUSLU fi‹RKETLER VE

SOSYAL POL‹T‹KA• ULUSLARARASI SEND‹KALAR VE

SOSYAL POL‹T‹KA

Çok Uluslufiirketler, Sendikalarve Sosyal Politika


G‹R‹fiGünümüzde küresel düzeyde etkili iki sivil aktör grubunun, uluslararas› çal›flmanormlar› ve sosyal politika aç›s›ndan giderek daha fazla önem kazand›¤› görül-mektedir. Bunlardan birincisi küresel çaptaki faaliyetleri ile çal›flma normlar›n› vesosyal politikalar› etkileme gücüne sahip olan çok uluslu flirketlerdir. ‹kincisi iseküresel sendikalar ve baz› küresel sivil toplum örgütleridir.

Kuflkusuz ifl çevrelerinin örgütleri ve sendikalar, uluslararas› çal›flma normlar›n›nve sosyal politikan›n biçimlenmesine, UÇÖ’nün üçlü yap›s› içinde do¤rudan kat›lmaolana¤›na sahip olduklar› gibi, di¤er hükümetleraras› örgütlerde de dan›flma ve di-yalog kanallar› ile uluslararas› sosyal politikalar› etkileyebilmektedirler. Bizim buÜnitede ele alaca¤›m›z konu, flirketlerin ve sendikalar›n, hükümetleraras› kurulufllar-daki rollerinin d›fl›nda, çal›flma normlar› ve sosyal politikalar aç›s›ndan küresel dü-zeydeki do¤rudan rolleridir. Çok uluslu flirketlerin ve küresel sendikalar›n bu do¤ru-dan rolleri, son çeyrek yüzy›lda geliflen yeni bir olgu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Bu Ünitede ilk olarak çok uluslu flirketlerin tan›m› ile çok uluslu flirketlerin ça-l›flma normlar› ve sosyal politikalara etkileri üzerinde duraca¤›z. Çok uluslu flirket-lerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesine yönelik uluslararas› giriflimlerianlataca¤›z. fiirketlerin gönüllü olarak benimsedikleri flirket davran›fl kodlar›na de-¤indikten sonra di¤er flirket sosyal sorumluluk belgelerinden örnekler verece¤iz.Ünitemizde ikinci olarak, küresel sendikalar› tan›tt›ktan sonra, küresel sendikala-r›n çok uluslu flirketlerle imzalad›klar› küresel çerçeve anlaflmalar›n› anlataca¤›z(Erdo¤du, 1999; Erdo¤du, 2006).

ÇOK ULUSLU fi‹RKETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA

Çok Uluslu fiirketler Çok uluslu flirketlerin tan›m›na iliflkin tek bir yaklafl›m›n oldu¤undan söz edileme-mektedir. (Cohn, 2000: 276; Hirst ve Thomson, 1999: 10-13; Vernon, 1971: 11). Enaz iki ülkede aktif varl›klar› kontrol eden flirketleri çok uluslu flirket olarak tan›m-layanlar oldu¤u gibi çok ulusluluk için ikiden de fazla ülkede faaliyet göstermekgerekti¤ini ileri sürenler de vard›r. Bu konuda ilk çal›flmalar› yapanlardan biriolan Vernon (1971), anavatanlar› d›fl›nda en az alt› ülkede, üretici nitelikteki ba¤-l› firmalarda yönetimi denetleyen büyük firmalar›n çok uluslu say›labilece¤ini önesürmektedir.

Çok Uluslu fiirketler,Uluslararas› Sendikalar ve

Sosyal Politika

Günümüzde küresel düzeydeetkili iki sivil aktörgrubunun, uluslararas›çal›flma normlar› ve sosyalpolitika aç›s›ndan giderekdaha fazla önem kazand›¤›görülmektedir. Bunlardanbirincisi küresel çaptakifaaliyetleri ile çal›flmanormlar›n› ve sosyalpolitikalar› etkileme gücünesahip olan çok ulusluflirketlerdir. ‹kincisi iseküresel sendikalar ve baz›küresel sivil toplumörgütleridir.

Terminoloji aç›s›ndan çok uluslu flirket deyimi, bu flirketlerin belirli bir ülkeyeba¤l›l›klar›n›n olmad›¤› ça¤r›fl›m›n› yapmaktad›r. Çok uluslu flirketlerin önemli birbölümünün, bir ana ülkeye ba¤l› oldu¤unu ve bu anlamda çok uluslu olmad›¤›n›savunanlar, çok uluslu flirket deyimi yerine ulus ötesi flirket deyimini kullanmay›ye¤lemektedirler. Ama ço¤u kez çok uluslu ve ulus ötesi deyimi ayn› anlama gel-mek üzere kullan›lmaktad›r (Dicken, 1999:8). BM yaz›n›nda “ulus ötesi flirket” de-yimi kullan›l›rken, OECD ve UÇÖ, ilgili belgelerinde “çok uluslu iflletme” ifadesi-ne yer vermektedir. Biz bu Ünitede çok uluslu flirket ve ulus ötesi flirket deyimle-rini ayn› anlam› ifade eden deyimler olarak kullanaca¤›z.

Birden fazla ülkede aktif varl›klar›n kontrol edilmesini çok uluslu flirket tan›m›için yeterli bulmayan ve çok uluslular› küresel ekonomideki rolleri ile tan›mlayanyaklafl›mlar da mevcuttur. Buna göre küresel ekonominin itici gücü olan çok ulus-lu flirketler, faaliyet gösterdikleri ülke say›s› ve sahip olduklar› yabanc› hisse pay-lar› ile tan›mlanmalar› yeterli olmayan, üretim zincirini ulus ötesi ölçe¤e tafl›m›fl,ulus ötesi yat›r›m kararlar› alabilen, küresel bir stratejinin bir parças› olarak yaban-c› ülkelerde ba¤l› flirketler oluflturan büyük firmalar olarak tan›mlanmaktad›r. Ger-çek çok uluslular, karl›l›k aç›s›ndan avantajl›, faaliyetleri oligopolistik piyasalardayo¤unlaflm›fl ve çeflitlenmifl, dünyadaki do¤rudan sermaye yat›r›mlar›n›n büyükbölümünü gerçeklefltiren flirketlerdir; bu nedenle de birden fazla, örne¤in iki ülke-de faaliyet gösteren, ama bu s›ralanan özellikler aç›s›ndan gerçek çok uluslu say›-lamayacak di¤er büyük flirketlerden farkl›d›rlar (Adam,1975: 89, Dicken 2007: 106-107).

Küresel flirketleri sizce nas›l tan›mlars›n›z?

Bu anlamda gerçek çok uluslular, asl›nda günümüzde “küresel flirket” diye ta-n›mlanan ve üretim zincirini küresel co¤rafyaya tafl›m›fl olan flirketlerdir. Bu küre-sel flirketler, dünyay› tek bir varl›k olarak kabul ederler. Perspektifleri ulusal s›n›r-lar› aflm›flt›r. Ticari kararlar›n› al›rlarken ana ülkelerindeki koflullar› ve ana ülkedeürettikleri mal ya da hizmet grubunu de¤il, flirketin tüm dünyadaki faaliyetlerini vetüm dünyadaki koflullar› göz önüne al›rlar. Tüm dünya onlar›n pazarlar›d›r. ‹çindebulunulan koflullar elverdi¤i ölçüde, ulusal siyasi s›n›rlar› hesaba katmadan, fi-nansman, üretim ve sat›fl faaliyetlerini örgütlerler. Ulusal siyasi s›n›rlar› aflar ve bus›n›rlar›n afl›lmas› için gereken ekonomik ve siyasal ortam› haz›rlarlar. Küresel flir-ketler, de¤er zincirinin farkl› ülkelerdeki aflamalar›n› koordine ve kontrol eder vedo¤al kaynaklar, sermaye ve eme¤in da¤›l›m›ndaki co¤rafi farkl›l›klardan yararla-n›rlar. Faaliyetlerini küresel çapta kayd›rmakta belirli bir esnekli¤e sahiptirler.

Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Konferans› (UNCTAD), flirketlerin ulusötesi niteli¤ini ölçmek için ulus ötesilik indeksi kavram›n› gelifltirmifltir. UNC-TAD’›n ulus ötesilik indeksi, d›fl sat›fllar›n toplam sat›fllara, d›fl aktiflerin toplam ak-tiflere ve d›fl istihdam›n toplam istihdama oran›n›n ortalamas› olarak hesaplanmak-tad›r. Kuflkusuz bu ölçüt, ulus ötesi flirketlerin, do¤rudan sermaye yat›r›m›na gir-meden denetledikleri üretim zincirlerini hesaba katan bir ölçüt de¤ildir.

Bugünün dünyas›nda, çok uluslu flirketleri anlamak için do¤rudan yat›r›mlar›nve uluslararas› ticaretin ötesine, küresel de¤er zincirlerine bakmak gerekir. Hisse-darl›k gerektirmeyen, fason üretim, hizmetlerin d›flar›dan temini, sözleflmeli çiftçi-lik, bayilik, lisanslama ve yönetim sözleflmeleri gibi yöntemlerle oluflturulan küre-sel üretim zincirleri dünya çap›nda önem kazanm›fl bulunmaktad›r. 2010 y›l›nda butür uygulamalarla yap›lan sat›fllar›n küresel de¤eri 2 trilyon dolar› aflm›flt›r. Küresel


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Oligopolistik piyasa: Azsay›da büyük firman›n göreliolarak büyük bir paya sahipoldu¤u piyasalar.

De¤er zinciri: Tüketiciyesat›lan bir ürün veyahizmetin üretimiyle iliflkiliaflamalar serisi; heraflamada ürün veya hizmetebir de¤er eklenir.

UNCTAD’›n ulus ötesilikindeksi, d›fl sat›fllar›ntoplam sat›fllara, d›flaktiflerin toplam aktiflere ved›fl istihdam›n toplamistihdama oran›n›nortalamas› olarakhesaplanmaktad›r.

üretim zincirlerinde çal›flan iflçi say›s› 14-16 milyon aras›ndad›r. Yaratt›klar› katmade¤er baz› ekonomilerde GSY‹H’nin yüzde 15’ini temsil etmekte, farkl› sektörler-de küresel ihracat›n yüzde 70-80’ini oluflturmaktad›r. Ekonomik aç›dan giderek ar-tan önemlerine karfl›n, çok uluslu flirketlerin yönetti¤i küresel üretim zincirlerininsosyal politika aç›s›ndan baz› olumsuzluklar yaratabilece¤i ve istihdam› e¤retilefl-tirmek ve çal›flma standartlar›n› afla¤› çekmek gibi negatif etkilerinin olabilece¤igörülmektedir (UNCTAD, 2011).

Bugün dünyada 77.000 çok uluslu flirket ve bu flirketlere ba¤l› olarak yabanc›ülkelerde faaliyet gösteren 770.000 alt flirket mevcuttur (UNCTAD, 2007). 77.000çok uluslu flirketin içerisinde az say›da flirket, en büyükler grubunu oluflturur. Fi-nans flirketlerini d›flar›da tutarsak, ulus ötesi flirketler aras›nda en büyük 100 ulusötesi flirket, tüm ulus ötesi flirketlerin toplam d›fl varl›klar›n›n yüzde 11’ini, toplamd›fl sat›fllar›n›n yüzde 14’ünü, toplam d›fl istihdam›n›n yüzde 14’ünü temsil ederler.Bu flirketlerin toplam d›fl aktifleri 2.5 trilyon ABD Dolar›, toplam d›fl sat›fllar› 2.4trilyon ABD Dolar›, toplam d›fl istihdamlar› 7.132.946 kiflidir. Yaratt›klar› katma de-¤er, ülkelerin Gayri Safi Yurtiçi Gelirleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 29 ulus ötesi flirke-tin dünyan›n ilk 100 büyük ekonomik birimi içinde yer ald›¤› görülür. Örne¤in Ex-xon Mobil, 2000 y›l›nda 63 milyar ABD Dolar› katma de¤erle, fiili ya da Pakistanbüyüklü¤ündedir. 100 büyük flirketin toplam katma de¤eri ise dünya gelirinin yüz-de 4.3’ünü temsil etmektedir (UNCTAD, 2006).

Çok uluslu flirketlerin belirli ulusal ç›karlara ba¤l›l›k anlam›nda bir vatanlar› ol-mad›¤› söylenebilir. Ancak bu durum, çok uluslu flirketlerin bir “ana ülke” kimlik-leri oldu¤u gerçe¤ini ortadan kald›rmamaktad›r. En büyük 100 ulus ötesi flirketin,23’ü ABD kökenlidir, Kanada ile bu say› 25 olmaktad›r. 100 büyük ulus ötesi flir-ketin 49’u Avrupa Birli¤i ülkelerindedir. Di¤er Bat› Avrupa ülkeleri dahil edilirsebu rakam 53’e yükselmektedir. Avrupa kökenli ulus ötesi firmalar›n yüzde 70’i üçülkede, Almanya, Fransa ve ‹ngiltere’de yo¤unlaflm›flt›r. En büyük 100 ulus ötesiflirketin, 16’s› Japon kökenli, bir flirket ise Avustralya kökenlidir. 5 flirketin ana ül-keleri ise Venezuela, Kore, Malezya, Meksika ve Hong Kong/Çin’dir (UNCTAD,2002).

Çok Uluslu fiirketlerin Faaliyetlerinin Sosyal Aç›dan DüzenlenmesiÇok uluslu flirketler küreselleflme sürecinde ekonomik ve politik güçlerini önemliölçüde art›rm›fllard›r (UNCTAD, 2001). Ticaretin ve sermaye hareketlerinin küreselölçekte serbestleflmesi, dünyay› adeta tek bir pazar haline getirirken çok uluslu flir-ketler bu pazar›n hakim gücü olarak belirmifllerdir. Çok uluslu flirketlerin bu gücü,mevcut ve gelecekteki yat›r›mlar› kontrol edebilmelerinden kaynaklanmaktad›r.Çok uluslu flirketlerin yat›r›m kararlar›, üretimi, istihdam› ve tüketimi etkilemelerinedeniyle, özellikle de sermayenin göreli olarak k›t oldu¤u geliflmekte olan ülke-lerdeki hükümetler aç›s›ndan çok önemlidir (Yeates, 2008: 75).

Çok uluslu flirketlerin küresel pazardaki gücü sizce nereden gelmektedir?

Küresellefltirme sürecinde, çok uluslu flirketler adeta “rejim al›flverifli” için paza-ra ç›km›fl gibidir. Bu pazarda, sermayesi k›t olan pek çok geliflmekte olan ülke,ulus ötesi sermayeye, daha ucuz iflgücü, planlamadan ve çevre denetiminden mu-afiyet, vergi teflvikleri vb. sunmakta birbirleriyle rekabete sokulmaktad›r. Bu reka-bet, ifl yasalar›n›n etkisizlefltirilmesine, sosyal harcamalar›n azalt›lmas›na, sendika-

1777. Ünite - Çok Uluslu fi i rket ler , Sendikalar ve Sosyal Pol i t ika

Exxon Mobil fiirketi, merkeziIrving, Teksas’ta olanAmerikan petrol ve gaz çokuluslu flirketi.

Çok uluslu flirketlerin belirliulusal ç›karlara ba¤l›l›kanlam›nda bir vatanlar›olmad›¤› söylenebilir. Ancakbu durum, çok ulusluflirketlerin bir “ana ülke”kimlikleri oldu¤u gerçe¤iniortadan kald›rmamaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

lar›n zay›flamas›na, güvencesiz çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflt›r›lmas›na yol açabil-mektedir. Geliflmifl ülkelerdeki iflçi hareketleri de ulus ötesi flirketlerin üretimleri-ni, ucuz iflgücü sunan geliflmekte olan ülkelere kayd›rmalar›n› önlemek ve istihda-m› korumak için, bu rekabete dahil olmakta ve tüm dünyada iflçi haklar› aç›s›ndandibe do¤ru bir yar›fl bafllayabilmektedir. Çok uluslu flirketlerin, merkez ve ba¤l› fir-malar›nda çekirdek iflgücü olarak çal›flan bir kesimin yan› s›ra, çok uluslu flirketle-rin üretim zincirlerindeki küçük üretim birimlerinde, tafleron iflletmelerde, fasonüretimde, evde, serbest ihracat bölgelerinde düflük ücretli ve güvencesiz çal›flmakoflullar›nda istihdam edilen genifl bir iflçi kitlesi do¤mufltur.

Ekonomik büyüklükleri, faaliyet alanlar› ve örgütlenme biçimleri ile ulusal s›-n›rlar› aflm›fl olan ulus ötesi flirketler, çal›flma mevzuat› ve iflçi iflveren iliflkileri aç›-s›ndan küresel bir yasal çerçeveye tabi olmay›p, bulunduklar› ülkelerin ulusal ya-sa ve uygulamalar›na göre hareket ederler. Yani küresel flirketlerin faaliyetlerini,temel iflçi hak ve özgürlükleri aç›s›ndan düzenleyecek uluslararas› yasalar ve ulus-lararas› endüstri iliflkileri sistemi mevcut de¤ildir. Çok uluslu flirketlerde gerçek ifl-vereni tespit etmek kolay olmamaktad›r. Genel merkezler, flirket politikalar› aç›s›n-dan genellikle yerel firman›n yetkili oldu¤unu ileri sürerler. Yerel yöneticiler dekararlar›n merkezde al›nd›¤›n› ve kendilerinin gerçek karar vericiler olmad›¤›n› ile-ri sürebilirler.

Çok uluslu flirketlerin küresel düzlemde genifl bir politikalar yelpazesini etkile-me güçleri ve bu ba¤lamda çal›flma koflullar› ve sosyal politikalar aç›s›ndan yarat-t›klar› etkiler, ulus ötesi flirket faaliyetlerinin küresel düzeyde düzenlenmesi içinfarkl› zamanlarda, çeflitli giriflimlere yol açm›flt›r. Bu giriflimler çok uluslu flirket fa-aliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesi yoluyla uluslararas› bir sosyal politikaçerçevesi yaratmay› hedeflemifllerdir.

Uluslararas› Metinler

Birleflmifl Milletler Bünyesindeki ‹lk Giriflim (1974)1960’l› ve 1970’li y›llar, genel olarak çok uluslulara iliflkin güçlü uluslararas› önlem-lerin al›nmas› gerekti¤inin savunuldu¤u y›llar olmufltur. fiili’de demokratik bir bi-çimde seçilmifl olan Allende yönetiminin darbe ile devrilmesinde, ABD kökenli birulus ötesi flirket olan ITT’nin oynad›¤› rol ve baz› flirketlerin ›rkç› güney Afrika re-jimleri ile iflbirli¤i yapmas›, ulus ötesi flirketlere karfl› tepkileri yo¤unlaflt›rm›flt›r(Pursey, 1998). Bu kapsamda, Birleflmifl Milletler bünyesinde az geliflmifl ülkelerinoluflturdu¤u 77’ler grubunun da destekledi¤i çok uluslulara iliflkin bir düzenlemeyap›lmas› giriflimi bafllat›lm›flt›r.

1973 y›l›nda BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi atad›¤› bir “Sayg›n Kifliler Gru-bu”na çok uluslu flirketlerin faaliyetleri ve kalk›nma sürecindeki rolleri konusundabir Rapor haz›rlama görevi vermifltir. Haz›rlanan Raporda, çok uluslu flirketlerinyat›r›mlar›n›n, yat›r›mlar›n yap›ld›¤› ülkelerin kalk›nma amaçlar› ve ulusal ç›karla-r›yla çeliflebilece¤i belirtilmifl, çok uluslu flirketlerin anavatan› olan ülkelerin hükü-metleri ile yat›r›mlar›n yöneldi¤i ülke hükümetlerinin iflbirli¤i yaparak çok ulusluflirketlerin faaliyetlerini düzenlemesi gerekti¤i savunulmufltur. Rapor, ulusal piya-salara oldu¤u gibi uluslararas› piyasalara da devletlerin müdahale edebilece¤i veçok uluslular›n faaliyetlerinin ulusal ve küresel düzenlemelerle denetlenebilece¤iinanc›n›n ifadesi olmufltur (Linden, 2000). Grubun önerileri do¤rultusunda, çokuluslu flirketlere iliflkin sürekli bir hükümetleraras› forum niteli¤ini tafl›yan BM Ulusötesi fiirketler Komisyonu kurulmufltur. Grubun önerileri, ayr›ca, BM Ulus Ötesi


Çok uluslu flirketlerin küreseldüzlemde genifl birpolitikalar yelpazesinietkileme güçleri ve buba¤lamda çal›flma koflullar›ve sosyal politikalaraç›s›ndan yaratt›klar›etkiler, ulus ötesi flirketfaaliyetlerinin küreseldüzeyde düzenlenmesi içinfarkl› zamanlarda, çeflitligiriflimlere yol açm›flt›r.

Salvador Allende Gossens(1908-1973), fiilili sosyalistdevlet adam›. 1970 y›l›ndafiili baflkan› seçildi. Görevebafllad›ktan üç y›l sonra,General Augusto Pinochet’inbafl›n› çekti¤i bir askeridarbe ile devrildi. Baflkanl›kSaray›’na yap›lan sald›r›lars›ras›nda askerlere teslimolmay› reddetti ve öldürüldü.

fiirketler Merkezinin kurulmas›na yol açm›fl ve Merkez 1974 y›l›nda BM’in NewYork’taki merkezinde faaliyetlerine bafllam›flt›r.

BM Ulus Ötesi fiirketler Merkezinin amac› sizce nedir?

Merkezin amac›, ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellikle geliflmekte olan ülke-ler üzerindeki ekonomik, yasal, politik ve sosyal etkilerini araflt›rmak, geliflmekteolan ülkelerin ulus ötesi flirketlerle olan iliflkilerinde müzakere kapasitelerini art›r-mak ve ulus ötesi flirketlerin, ulusal kalk›nma amaçlar›na ve dünya ekonomisinekatk›lar›n› art›racak etkin uluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belirlenmifltir.Bu kapsamda Ulus Ötesi fiirketler Üzerine Birleflmifl Milletler Davran›fl Kodu Tas-la¤› haz›rlanm›flt›r. Taslakta, ulus ötesi flirketlerin, ulusal ba¤›ms›zl›¤a, ulusal yasa-lara ve uygulamalara, ekonomik kalk›nma amaçlar›na, insan haklar›na ve temelözgürlüklere sayg› gösterece¤i, güney Afrika’daki ›rkç› rejimlerle iflbirli¤i yapmaya-ca¤›, ülkelerin iç ifllerine kar›flmayaca¤›, yolsuzluk yapmayaca¤›, transfer fiyatlar›ile ve di¤er yollarla vergi kaç›rmayaca¤›, geliflmekte olan ülkelerin teknolojik ka-pasitelerini gelifltirece¤i, çevre standartlar›na uyaca¤› gibi, esas olarak ulus ötesiflirketlerin faaliyette bulunduklar› ülkelere karfl› sorumluluklar›n› düzenlemeye yö-nelik hükümler yer alm›flt›r. Ancak BM’in çok uluslulara iliflkin bir davran›fl kodubenimsemesi giriflimleri baflar›l› olmam›flt›r. Merkezin faaliyetleri 1993 y›l›nda sonbulmufl ve Çok Uluslulara ‹liflkin Program Cenevre’deki UNCTAD’a devredilmifltir.

Ulus ötesi flirketlerin sosyal sorumlulu¤u konusunun dünya gündeminde yeni-den canlanmas› üzerine, 2005 y›l›nda, BM ‹nsan Haklar› Komisyonu, Genel Sekre-terden ulus ötesi flirketler ve insan haklar› konusunda bir özel temsilci tayin edil-mesini talep eden bir karar tasar›s› kabul etmifltir. Özel temsilcinin görevleri deulus ötesi flirketlerin ve di¤er iflletmelerin insan haklar› aç›s›ndan sorumluluklar›nailiflkin standartlar›n tespiti, Devletlerin ulus ötesi flirketlerin faaliyetlerini insan hak-lar› aç›s›ndan düzenlemekteki rollerinin belirlenmesi, “suça kar›flma”, ve “etki ala-n›” gibi kavramlar›n ulus ötesi flirketler aç›s›ndan araflt›r›lmas›, ulus ötesi flirketlerininsan haklar›na etkilerinin saptanmas›na iliflkin yöntemlerin ve malzemelerin gelifl-tirilmesi ve Devletlerin ve ulus ötesi flirketlerin bu konulara iliflkin en iyi uygula-malar›n›n derlenmesi olarak tan›mlanm›flt›r. 2005 y›l›nda görevine bafllayan Özeltemsilci 2008 y›l›nda “Koru, Sayg› Göster ve Çözüm Bul” bafll›¤›n› tafl›yan bir poli-tika çerçevesini ‹nsan Haklar› Konseyine sunmufltur. Bu çerçeve, üç temel ilkeiçermektedir: Devletlerin, ifl çevreleri de dahil olmak üzere üçüncü taraflar›n insanhaklar› ihlalleri karfl›s›nda, uygun politikalar, düzenlemeler ve yarg› yoluyla koru-ma görevi; flirketlerin insan haklar›na sayg› görevi ve kurbanlar›n etkin yarg›sal ve-ya yarg› d›fl› etkin çözümlere daha fazla ulaflabilmelerinin sa¤lanmas›. Görev süre-si yeni yetkilerle 2011 y›l›na kadar uzat›lan ‹nsan Haklar› Özel Temsilcisi, bu poli-tika çerçevesi temelinde haz›rlad›¤› BM “Koru, Sayg› Göster ve Çözüm Bul” Çerçe-vesinin Uygulanmas› için fiirketler ve ‹nsan Haklar› K›lavuz ‹lkelerini ‹nsan Hakla-r› Konseyine sunmufltur. Hükümetlere, flirketlere, sivil topluma, yat›r›mc›lara ve il-gili pek çok kifli ve gruba dan›fl›larak haz›rlanan bu ilkeler, ‹nsan Haklar› Konseyi-nin 16 Haziran 2011 tarihinde onaylanm›fl ve böylece ulus ötesi flirketlerin ve ge-nel olarak ifl çevrelerinin faaliyetlerinin insan haklar› üzerindeki olumsuz etkileri-ni önlemeye yönelik yol gösterici nitelikte bir küresel standart BM bünyesinde be-nimsenmifltir. Özel temsilcinin görevi de 2011 y›l›nda son bulmufltur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

BM’in çok uluslulara iliflkinbir davran›fl kodubenimsemesi giriflimleribaflar›l› olmam›flt›r.Merkezin faaliyetleri 1993y›l›nda son bulmufl ve ÇokUluslulara ‹liflkin ProgramCenevre’deki UNCTAD’adevredilmifltir.

OECD Uluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesi ve ÇokUluslu ‹flletmeler için Rehber (1976)1970’li y›llarda çok uluslu flirketlere iliflkin farkl› bir düzenleme giriflimi de OECDbünyesinde yürütülmüfltür.

OECD bünyesinde 1976 tarihinde kabul edilen Uluslararas› Yat›r›m ve ÇokUluslu ‹flletmeler Bildirgesi (OECD, 2000) bafll›kl› belge, do¤rudan yabanc› serma-ye yat›r›mlar›n›n serbestlefltirilmesini hedef alan OECD enstrümanlar›ndan biridir.Bildirgede, üye ülkelerin, liberal bir yat›r›m rejiminin temeli olan “ulusal muame-le” ilkesini benimsedikleri, yani çok uluslu flirketlere, kendi flirketlerine tan›d›klar›haklar›n ayn›s›n› tan›yacaklar› ilan edilmektedir. Bildirge, çok uluslu flirketlere evsahipli¤i yapan hükümetlerin, flirketlerden çeliflkili taleplerde bulunmayaca¤›n› veflirketlerin yat›r›mlar›n› olumsuz etkilemeyece¤ini de ifade etmektedir.

OECD Uluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesinin temel amac› sizce nedir?

Bu belgeye ek olarak kabul edilen Çok Uluslu ‹flletmeler ‹çin Rehber isimli bel-gede ise OECD üyesi hükümetlerin, kendi topraklar›nda faaliyet gösteren çokuluslu flirketlerden beklentileri yer almaktad›r. Bu öneriler Genel Politikalar, Bilgi-lerin Aç›klanmas›, Rekabet, Finansman, Vergi, ‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri, Çev-renin Korunmas›, Bilim ve Teknoloji bafll›klar› alt›nda toplanm›fl olan alanlar› kap-samaktad›r. ‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri Bafll›¤› alt›nda, flirketlerin, örgütlenme vetoplu sözleflme hakk› da dahil olmak üzere temel iflçi haklar›na sayg› gösterecek-leri, iflçi temsilcilerinin haklar›n› tan›yacaklar›, çal›flanlar›n dan›flma ve bilgilenmehaklar›n› gelifltirecekleri, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i gereklerine uyacaklar›, yerel ifl-gücü kullanacaklar› ve e¤itim verecekleri, özellikle toplu iflten ç›karmalarda makulbir süre içinde haber verecekleri ve iflten ç›karmalar›n olumsuzluklar›na karfl› sos-yal önlem alacaklar›, toplu görüflmeleri ya da örgütlenme giriflimlerini etkisiz k›l-mak amac› ile iflletmeleri farkl› ülkelere kayd›rmayacaklar›, iflçi temsilcileri ile top-lu müzakereler yapacaklar› belirtilmektedir.

Çok Uluslu ‹flletmeler ‹çin Rehber isimli belgenin temel amac› sizce nedir?

‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri bafll›¤› alt›nda s›ralanan bu hükümlere ra¤men,Rehber ba¤lay›c›l›¤› ve yapt›r›mlar› olmayan zay›f bir belgedir.

Bildirge ve Rehber 1979,1982 (ara y›l), 1984,1991 ve 2000 y›llar›nda gözden ge-çirilmifl, baz› de¤ifliklikler ve eklemeler yap›lm›flt›r (OECD, 2001).

Hükümetler Rehberin uygulanmas›n› sa¤lamakla, iflverenler de uygulamaklayükümlü bulunmaktad›rlar. Ancak Rehberin uygulanmamas› halinde bir yapt›r›mbulunmamaktad›r. Rehberin hükümlerine ayk›r› uygulamalar olmas› halinde, taraf-lar konunun tespitini isteyebilmektedirler. Genel olarak ilgili devletteki bir kamukuruluflu bünyesinde kurulan Ulusal Ba¤lant› Noktas›, Rehberin uygulanmas›n›teflvik etmek ve ifl çevreleri ve di¤er ilgili çevreler nezdinde do¤an sorunlar› tart›fl-mak, Rehbere iliflkin ulusal uygulamalar› izlemek, Rehberin tan›n›p benimsenme-sini sa¤lamak, Rehbere iliflkin sorular› yan›tlamak ve her y›l OECD’ye rapor ver-mekle yükümlüdür. Türkiye’nin Ulusal Ba¤lant› Noktas› Hazine Müsteflarl›¤› Ya-banc› Yat›r›mlar Genel Müdürlü¤ü bünyesindedir.

OECD, 2000 y›l›nda Rehberde de¤ifliklik yaparak, UÇÖ’nün Çal›flmaya ‹liflkin Te-mel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesinde (1998) s›ralanan temel iflçi haklar›n› Rehbere da-


OECD bünyesinde 1976tarihinde kabul edilenUluslararas› Yat›r›m ve ÇokUluslu ‹flletmeler Bildirgesi(OECD, 2000) bafll›kl› belge,do¤rudan yabanc› sermayeyat›r›mlar›n›nserbestlefltirilmesini hedefalan OECDenstrümanlar›ndan biridir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

OECD Uluslararas› Yat›r›mve Çok Uluslu ‹flletmelerBildirgesine ek olarak kabuledilen Çok Uluslu ‹flletmeler‹çin Rehber isimli belgedeOECD üyesi hükümetlerin,kendi topraklar›nda faaliyetgösteren çok ulusluflirketlerden beklentileri yeralmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5Çok Uluslu ‹flletmeler ‹çinRehber ba¤lay›c›l›¤› veyapt›r›mlar› olmayan zay›fbir belgedir.

Türkiye’nin Ulusal ba¤lant›Noktas› Hazine Müsteflarl›¤›Yabanc› Yat›r›mlar GenelMüdürlü¤ü bünyesindedir.

hil etmifltir. Metinde yap›lan di¤er de¤ifliklikler, çok uluslu flirketlerin çevreye iliflkinperformanslar›n›n yükseltilmesine, genel olarak insan haklar›na, yolsuzlukla müca-deleye ve tüketici haklar›na iliflkindir. fieffafl›¤a iliflkin hükümler de gelifltirilmifltir.Uygulamaya iliflkin olarak Ulusal Ba¤lant› Noktalar›n›n rolü ve sorumluluklar› dahabelirgin hale getirilmifl, y›ll›k toplant›lar ve y›ll›k raporlar öngörülmüfltür. Rehberin,OECD üyesi ülkeler ve rehberi benimseyen Arjantin, Brezilya, fiili ve Slovakya’dayerleflik ulus ötesi flirketlerin tüm dünyadaki faaliyetlerini kapsayacak flekilde genifl-letilmesi de benimsenmifltir. Ancak metinde yap›lan bu de¤ifliklikler, rehberin temelzafiyeti olan uygulama sorununu çözmemektedir. Rehber, dünyadaki en büyük ulusötesi flirketlerin faaliyetleri için geçerli olmas› gereken bir belge oldu¤u halde, ba¤-lay›c› niteli¤i olmamas› nedeniyle uygulamada etkili olmam›flt›r.

2000 y›l›nda Rehberin son gözden geçirilmesinden bu yana, uluslararas› yat›r›mortam› ve çok uluslu iflletmelerin faaliyet biçimleri h›zla de¤iflmeye devam etmifl-tir. Dünya ekonomisinde üretim ve tüketimin yeni ve daha karmafl›k yap›lar› orta-ya ç›km›flt›r. Küresel üretim zincirleri, çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin, çal›flmayaflam› ve sosyal yaflama etkileri aç›s›ndan yeni riskler yaratm›flt›r. 2008 y›l›ndabafllayan mali ve ekonomik kriz ve serbest piyasalara olan güven kayb›, kalk›nmahedeflerine ulafl›lmas› için uluslararas› taahhütlerin güçlendirilmesi ve çok ulusluflirketlerin ve genel olarak ifl çevrelerinin sosyal sorumlulukla hareket etmeleri içinhükümetlerden, sosyal ortaklardan ve sivil toplumdan gelen talepleri ve bask›lar›art›rm›flt›r.

OECD Çok Uluslu fiirketler için Rehber en son sizce ne zaman güncellenmifltir?

Bu geliflmeler karfl›s›nda, 2000 y›l›ndaki de¤ifliklikten on y›l sonra, Çok Uluslufiirketler için OECD Rehberinin güncellenmesi ihtiyac› tekrar gündeme gelmifl ve2010 y›l›nda genifl bir paydafl yelpazesi ile dan›flma sürecini de içeren güncellemeçal›flmalar› bafllat›lm›flt›r. Pek çok alanda yenilenme getiren güncellenmifl Rehber2011 May›s ay›nda resmen kabul edilmifltir. Böylece tüm OECD ülkelerine ilave-ten, Arjantin, Brezilya, M›s›r, Latviya, Litvanya, Fas, Peru ve Romanyadan oluflan 42ülke güncellenmifl rehberi benimsemifl olmaktad›r.

Güncellenmifl Rehberdeki yenilikler flunlard›r: Çok uluslu flirketler, faaliyetleri-nin mevcut ve potansiyel etkilerinin de¤erlendirilmesini, yönetim süreçlerinin birparças› yapacaklard›r. Bu de¤erlendirme, flirketlerin yaln›zca kendi faaliyetleri içinde¤il, üretim zincirindeki ifl yapt›klar› tüm firmalar›n faaliyetleri için de geçerli ola-cakt›r. Çok uluslulardan, tafleronlar›n›n veya sözleflme yapt›klar› tedarik firmalar›-n›n da faaliyetlerini temel insan haklar› ve çal›flma haklar› aç›s›ndan de¤erlendir-meleri ve gereken önlemleri almalar› beklenecektir.

Rehbere, BM’in 2011 tarihli fiirketler ve ‹nsan Haklar› K›lavuz ‹lkelerinden esin-lenen insan haklar› ilkeleri eklenmifltir. Bu ba¤lamda, flirketler, faaliyet gösterdik-leri ülke hükümetlerinin insan haklar› aç›s›ndan sicili kötü de olsa, insan haklar›-na sayg› göstermek durumundad›rlar.

OECD bünyesinde uluslararas› sendikac›l›k hareketinin sesi olarak faaliyet göste-ren Sendika Dan›flma Komitesinin çabalar› sonucunda, Rehberin çal›flma yaflam›nailiflkin olarak çok uluslulardan beklentileri tan›mlayan bölümü de geniflletilmifl ve ör-ne¤in flirketlerin çal›flanlar›na kendilerinin ve ailelerinin temel ihtiyaçlar›n› karfl›laya-cak bir ücret ödemeleri eklenmifltir. Son olarak etkin çal›flmad›¤› gözlemlenen Ulu-sal Ba¤lant› Noktalar›n›n iflleyifllerinin gelifltirilmesine yönelik hükümler benimsen-mifltir. Ancak Rehberin uygulanmas›na iliflkin herhangi bir yapt›r›m getirilmemifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

OECD Sendika Dan›flmaKomitesi (TUAC), OECDülkelerindeki sendikalar›noluflturdu¤u bir uluslararas›sendikal örgüttür. OECDbünyesinde dan›flmastatüsüne sahiptir. TUAC’aOECD üyesi ülkelerdeki 66milyon iflçiyi temsil eden 58sendikal örgüt üyedir.

UÇÖ Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkeler Üçlü Bildirgesi (1977)Çok uluslu flirketlere iliflkin bir di¤er uluslararas› belge de 1977 y›l›nda kabul edi-len Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya‹liflkin ‹lkeler Üçlü Bildirgesidir (ILO, 2000).

Genel ilkeler, istihdam, f›rsat eflitli¤i, istihdam güvencesi, e¤itim, çal›flma ve ya-flam koflullar›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, endüstri iliflkileri ve anlaflmazl›klar›n çö-zümü, toplu sözleflme, dan›flma, flikayetlerin incelenmesi konular›nda ayr›nt›l› hü-kümler içeren bu Bildirgenin de ba¤lay›c›l›¤› ve yapt›r›m› yoktur. Bildirgede, çokuluslu flirketlerin faaliyetleri ile ilgili olarak hükümetlere, iflçi ve iflveren örgütleri-ne ve çok uluslu flirketlerin kendilerine rehberlik edecek baz› ilkeler yer almaktave taraflar›n bu ilkelere gönüllü olarak uyacaklar› beklenmektedir.

Bildirge, hükümetler, iflçi ve iflveren örgütleri ve çok uluslu flirketler aras›ndauzun müzakerelerden sonra benimsenmifltir. 1972 y›l›nda Uluslararas› Çal›flmaKonferans› çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin yol açt›¤› sosyal sorunlarla ilgili birkarar kabul etmifltir. Ayn› y›l konuya iliflkin bir üçlü toplant› yap›lm›fl, hükümet, ifl-çi ve iflveren temsilcilerinin yan› s›ra uzmanlar›n da kat›ld›¤› bu genifl toplant›da,UÇÖ’nün çok uluslu flirketler ve sosyal politika alan›nda neler yapabilece¤i tart›fl›l-m›fl ve UÇÖ Yönetim Organ›na önerilerde bulunulmufltur. ‹kinci toplant›, 1976 y›-l›nda düzenlenmifl ve toplant› sonucunda UÇÖ Yönetim organ›na bir üçlü bildirgehaz›rlanmas› önerisi yap›lm›flt›r. Öneride üçlü bildirgenin ba¤lay›c› olmamas›, çokuluslu flirketlerle ulusal flirketler aras›nda muamele fark›na yol açmamas›, mülkiyetbiçimleri ne olursa olsun bütün çok uluslular› kapsamas›, mevcut UÇÖ sözleflme-lerini dikkate almas›, hükümetlere yöneltilmifl olmas›, iflverenlere ve iflçilere ça¤r›-da bulunulmas› ve Birleflmifl Milletler bünyesinde tart›fl›lmakta olan taslak Kodadâhil edilmek üzere Birleflmifl Milletlere iletilmesi önerilmifltir. UÇÖ’nün 1976 y›l›n-da toplanan üçlü yap›daki Dünya ‹stihdam Konferans›nda da konu gündeme gel-mifl; bu Konferansta 77’ler grubu, UÇÖ’nün çok uluslu flirketlere iliflkin bir Sözlefl-me benimsemesini önermifllerdir. ‹flverenler bu görüfle karfl› ç›km›fl ve gönüllü ni-telikte olacak bir üçlü deklarasyonla yetinilmesinde ›srar etmifllerdir.

1977 y›l›nda Bildirgenin tasla¤›n› haz›rlamak üzere küçük bir çal›flma grubu ku-rulmufl ve ayn› y›l taslak metin, genifl üçlü toplant›da tart›fl›ld›ktan sonra Kas›m1977’de UÇÖ Yönetim Organ›na sunulmufltur. UÇÖ Yönetim Organ›n›n metnionaylamas› ile Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkeler Üçlü Bil-dirgesi befl y›l süren uzun bir müzakere süreci sonunda bir uzlaflma metni olarakortaya ç›km›flt›r.

Metin, 2000 y›l›nda de¤ifltirilerek UÇÖ’nün Çal›flmada Temel ‹lkeler ve HaklarBildirgesinin ilkeleri metne dahil edilmifltir. Ayr›ca Hükümetlerin UÇÖ’nün 138(asgari yafl) ve 182 (çocuk iflçili¤i) say›l› Sözleflmelerini ve ilgili Tavsiye Kararlar›n›benimsemeleri istenmifl, yeni bir paragrafla da çok uluslu flirketlerin ve ulusal flir-ketlerin istihdamda asgari yafl konusundaki standartlara uyarak çocuk iflçili¤ininortadan kald›r›lmas›na etkinlik kazand›rmalar› talep edilmifltir.

Bildirgenin uygulanmas›na iliflkin izleme mekanizmas›, dönemsel raporlara veçok uluslu flirketler ve sosyal politika ba¤lam›nda belirli vakalara iliflkin olarak Bil-dirgenin anlam›n›n yorumlanmas› taleplerinin incelenmesine ba¤lanm›flt›r. Bu Ra-porlar, UÇÖ Yönetim Organ›na ba¤l› ‹stihdam Komitesinin bir alt komitesi olanÇok Uluslu fiirketler Alt Komitesi taraf›ndan incelenmektedir. Gerekirse vakalarüzerine yorumu UÇÖ Yönetim Organ›n›n kendisi de yapabilmektedir. Sendikalar,


77’ler grubu: Geliflmiflendüstri ülkelerine karfl› 77üçüncü dünya ülkesinin1964 y›l›nda oluflturdu¤uülkeler grubu. Günümüzde77’ler grubunun 131 üyesivard›r, ancak tarihselanlam› nedeniyle 77’lerad›n› korumaktad›r.

bu yöntemin çok uluslulara karfl› bir flikâyet mekanizmas›na yol açaca¤›n› ummufl-larsa da, UÇÖ yorumlar›nda, flirketlerin ad›na de¤inilmemektedir. Bu konuda iflve-ren örgütleri çok hassas davranmaktad›rlar. Ayr›ca yorum taleplerinin kabul ettiril-mesi de son derece zor olmaktad›r. Örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu sözleflme hak-k› ile ilgili talepler Örgütlenme Özgürlü¤ü Komitesine aktar›lmakta, burada da an-cak çok uluslu flirketler aleyhine de¤il, hükümetler aleyhine bir talep olarak de¤er-lendirmeye al›nmaktad›r (ICFTU, 2002).

Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluklar›1970’li y›llar genel olarak çok uluslulara iliflkin uluslararas› önlemlerin al›nmas› ge-rekti¤inin savunuldu¤u y›llar olmufltur. Bu çabalar sonucunda BM, Ekonomik ‹fl-birli¤i ve Kalk›nma Örgütü (OECD) ve UÇÖ bünyesinde, yukar›da anlat›lan yapt›-r›m gücü olmayan metinler benimsenebilmifl ve bu metinlerde çal›flma yaflam›,sosyal politika ve insan haklar› konular›nda çok uluslu flirketlerin sorumluluklar›belirlenmifltir.

1990’l› y›llardan sonra ise çok uluslu flirketlerin faaliyetlerini düzenleyecekuluslararas› sosyal politika aray›fllar›n›n yerini, flirketlerin gönüllü olarak benimse-yecekleri belgeleri temel alan “flirket sosyal sorumlulu¤u” yaklafl›m› alm›fl, sosyalsorumluluk belgelerine sahip olan flirketlerin say›s› artm›flt›r. Örne¤in AB’nde afla-¤›da anlataca¤›m›z BM’nin Küresel Sözleflmesi kapsam›ndaki on sosyal sorumlulukilkesini imzalayan flirketlerin say›s› 2006 y›l›nda 600’den 2011 y›l›nda 1900’e yük-selmifltir. Avrupal› ulus ötesi flirketlerin öncülü¤ünde bafllat›lan, tedarik zincirlerin-deki iflçilerin çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesine iliflkin ‹fl Çevrelerinin SosyalUyumu giriflimine üye flirketlerin say›s›, 2007’de 69’dan 2011’de 700’e ç›km›flt›r.Gene afla¤›da de¤inece¤imiz Küresel Raporlama Girifliminin ilkelerine göre sürdü-rülebilirlik raporlar› yay›nlayan flirketlerin say›s› 2006’da 270’den 2011’de 850’yeç›km›flt›r (European Commission, 2011).

fiirketlerin sosyal sorumlulu¤u, özellikle çok uluslu flirketler ve onlar›n gelifl-mekte olan ülkelerdeki faaliyetleri için gündemdedir.

Sosyal sorumluluk, flirketlerin, ticari faaliyetlerine ve paydafllarla iliflkilerine gö-nüllü olarak sosyal ve çevresel kayg›lar› dâhil etmeleri demektir (European Com-mission, 2001). Sosyal sorumluluk yaklafl›m›n› benimseyen flirketler, içinde bulun-duklar› ortamlarda yasalarla belirlenmifl sosyal yükümlülüklerini yerine getirmele-rinin yan› s›ra, bu yükümlülüklerin de ötesinde topluma ve çevreye karfl› sorumlu-luklar üstlenmeyi kabul etmek durumundad›r. Avrupa Komisyonu (2011), “fiirket-lerin Sosyal Sorumlulu¤u için Yenilenen AB Stratejisi 2011-2014” bafll›kl› tebli¤in-de, sosyal sorumlulu¤u, “flirketlerin toplum üzerindeki etkilerinden sorumlu olma-lar›” olarak genifl bir biçimde tan›mlamaktad›r.

Avrupa Komisyonu flirketlerin sosyal sorumlulu¤unu en genifl biçimde sizce nas›l tan›mla-maktad›r?

Sosyal sorumluluk, flirketlerin çal›flanlar›yla iliflkileri gibi flirket içi alanlar› kap-sayabilece¤i kadar, flirketlerin insan haklar›na, kalk›nmaya, çevreye etkileri gibiflirket d›fl› alanlar› da kapsayabilir. Bu anlamda flirketlerin, çal›flanlar›na, müflterile-rine, mal ve hizmet sat›n ald›klar› alt firmalara, yerel halka ve yerel yönetimlere,uluslara ve ulusal hükümetlere, gelecek nesillere ve tüm insanl›¤a karfl› sosyal so-rumluluklar› oldu¤u ileri sürülmektedir (UNCTAD, 1999).


1990’l› y›llardan sonra çokuluslu flirketlerinfaaliyetlerini düzenleyecekuluslararas› sosyal politikaaray›fllar›n›n yerini,flirketlerin gönüllü olarakbenimseyecekleri belgeleritemel alan “flirket sosyalsorumlulu¤u” yaklafl›m›alm›fl, sosyal sorumlulukbelgelerine sahip olanflirketlerin say›s› artm›flt›r.

Paydafl: fiirketler içinpaydafl, flirketin bir bütünolarak ifllerini etkileyebilenveya bu ifllerdenetkilenebilen taraflara denir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

Kuflkusuz flirketlerin sosyal sorumluluklar› insan haklar›, iflçi haklar› ve çevreninkorunmas› ile s›n›rl› de¤ildir. fiirketlerin sosyal sorumlulu¤u kapsam›nda önemli birkonu, 1970’li y›llarda talep edildi¤i üzere, çok uluslu flirketlerin, faaliyetlerini gelifl-mekte olan ülkelerin kalk›nma politikalar› ile uyumlu olarak biçimlendirmeleridir.

1970’li y›llarda, çok uluslu flirketlerin faaliyette bulunduklar› geliflmekte olan ül-kelerde, yerel ve ulusal teknolojik yenilenme kapasitelerini gelifltirmeleri, yerelkaynaklar› gelifltirmeleri, yerel girdi kullanmalar›, yerel iflgücünü e¤itmeleri, yerelveya ulusal bir kalk›nma fonuna katk›da bulunmalar›, yerel ve ulusal ekonomik vesosyal ba¤›ms›zl›¤› gelifltirmeleri, flirket içi fiyatlar› yönlendirmek suretiyle gelirkayd›r›c› bir etki yaratmamalar›, yerel pazarda faaliyet gösteren firmalarla tekelcirekabete girmemeleri ve kalk›nmaya iliflkin benzeri talepler flirketlerin sosyal so-rumluluklar›n›n içinde düflünülüyordu.

Ancak günümüzde, flirketlerin sosyal sorumluluklar› kapsam›nda kalk›nmayailiflkin konulardan çok, insan haklar›, iflçi haklar› ve çevrenin korunmas› ön planageçmifl bulunmaktad›r. ‹flçi haklar› ve çevrenin korunmas›na ek olarak tüketicininkorunmas›, flirketlerin yasad›fl› faaliyetlerinin engellenmesi, flirketlerin faaliyetleri-nin fleffafl›¤›, etik ifl standartlar› konular› da flirket sorumluluklar› aras›nda öne ç›-kan konular olmufltur.

Çok uluslu flirketler, neden gönüllü olarak sosyal sorumluluk belgeleri kabuletmektedirler? Çok uluslu flirketler, sosyal sorumluluklar›n› kabul etmek ve sosyalsorumluluk ilkelerini gönüllü olarak benimsemek e¤ilimindeler ise bu e¤ilimin ar-kas›nda iflletmenin temel amac› olan kar maksimizasyonu ile çeliflmeyen, hatta buamaca hizmet eden baz› nedenler olsa gerektir.

Çok uluslular› sosyal sorumluluk belgeleri benimsemeye iten birinci neden, kü-reselleflme sürecinde özellikle geliflmekte olan ülkelerde, çok uluslular›n tedarikzincirlerinde çal›flma koflullar›n›n kötüleflmesi, çocuk iflçili¤in, düzensiz çal›flma bi-çimlerinin yayg›nlaflmas›, k›sacas› a¤›r sömürü koflullar›nda çal›flman›n artmas›n›nyaratt›¤› imaj bozulmas›d›r. A¤›r sömürü koflullar›n›n kitle iletiflim araçlar›yla dün-yan›n her yerinde kamuoyunun gözlerinin önüne serilmesi, uluslararas› rekabetiucuz iflgücüne dayand›ran, özellikle emek yo¤un sektörlerde faaliyet gösteren çokuluslular›n imaj›n› y›pratmaktad›r. Sendikalar›n ve hükümet d›fl› örgütlerin bu ko-nuda yürüttükleri kampanyalar, kötü imajl› çok uluslular›n pazar paylar›n› etkile-yen ölçüye ulaflt›¤› derecede, çok uluslular bu “piyasa iflaretini” almakta ve çal›fl-ma koflullar›na iliflkin davran›fl kodlar› benimseyerek “temiz” üretim ve ticaret yap-t›klar›n› kan›tlamak istemektedirler.

Çok uluslular› sosyal sorumluluk ilkeleri benimsemeye iten bir baflka etken deflirketin hisse senetlerinin de¤erini korumak ihtiyac›d›r. Sermaye piyasalar›n›n spe-külatif niteli¤i ve ço¤u hisselerin afl›r› de¤erli olmas› flirketleri bu konuda daha has-sas k›lm›flt›r. Günümüz kapitalizminde, hisse senetlerinin de¤eri üretkenlik ve et-kinlikten çok, flirketin piyasa imaj›n›n bir fonksiyonu haline gelmifltir. Bu nedenleflirketler için imaj giderek daha fazla önem kazanmaktad›r. New York ÜniversitesiStern ‹fl ‹daresi Okulunun yapt›¤› bir araflt›rma, flirket hisselerinin de¤erinin yüzde30’unun, flirketin flöhretine ba¤l› oldu¤unu göstermifltir (Kearney, 1997).

fiirketlerin sosyal sorumluluk metinleri benimsemelerinin bir di¤er gerekçesi deetik davran›fl, sosyal haklar, çal›flma koflullar› vb. aç›s›ndan kendi kendilerini de-netleyebildiklerini ve hükümetlerin müdahalelerine ve düzenlemelerine gerek ol-mad›¤›n› kan›tlamakt›r. (Murray, 1998; Yeates, 2008).

Nihayet küreselleflme karfl›t› hareketlerin politik bask›s›n› da çok uluslu flirket-leri sosyal sorumlulu¤a iten nedenler aras›nda saymak gerekir. Çevreciler, femi-


Çok uluslu flirketler, sosyalsorumluluklar›n› kabuletmek ve sosyal sorumlulukilkelerini gönüllü olarakbenimsemek e¤ilimindelerise bu e¤ilimin arkas›ndaiflletmenin temel amac› olankar maksimizasyonu ileçeliflmeyen, hatta bu amacahizmet eden baz› nedenlerolsa gerektir.

nistler, insan haklar› savunucular› ve benzeri hükümet d›fl› örgütler ve sendikalar,çok uluslu flirketlerin genifl kitlelerin ekonomik ve sosyal ç›karlar›n› gözetmeyendavran›fllar›na karfl› çeflitli politikalar gelifltirmifllerdir. Sosyal hareketlerin sokakeylemleri ve siber a¤lar›n ‹nternet enternasyonalizmi, küreselleflme sürecinde y›k›-ma u¤rayan ve marjinalleflen genifl kitlelerin, ülkelerin, hatta k›talar›n sorunlar›n›gündeme getirerek, küreselleflmenin temel aktörü olan çok uluslu flirketlerin dav-ran›fllar›n› da ön plana ç›karm›flt›r. Özellikle, küresel üretim zincirlerinde istihdamedilen iflçilerin çal›flma koflullar› kamuoyunun dikkatine sunulmufltur. Çok ulusluflirketler de küreselleflme karfl›t› hareketlere ve elefltirilere cevap vermek ve sosyalve çevresel sorumlulu¤un kabulünü, küreselleflme sürecinin yaratt›¤› iflsizlik, yok-sulluk ve sosyal d›fllanma gerçe¤i karfl›s›nda, asgari uzlaflma zemini olarak belirle-mek ihtiyac› duymufllard›r.

Son olarak 2008 y›l›nda patlak veren ekonomik kriz ve krizin a¤›r sosyal sonuç-lar› karfl›s›nda, genifl kitlelerin, genel olarak ifl çevrelerine olan güveninin sars›lma-s› da çok uluslular›n sosyal sorumluluk giriflimlerine daha fazla itibar etmelerineneden olmufltur. Sars›lan güveni onarmak için flirketlerin sosyal sorumlulukla dav-rand›klar›n›n kan›tlanmas›n›n önemli oldu¤u düflünülmektedir (European Com-mission, 2011).

‹flletme yaz›n›nda ise sosyal sorumluluk, flirketlerde verimlilik ve karl›l›k aç›s›n-dan savunulmakta, sürdürülebilir bir flirket büyüme stratejisinin sadece flirket his-sedarlar›na de¤il, tüm paydafllara, yani flirkette ve flirketin tedarik zincirinde çal›-flanlara, tüketicilere, çevreye, yerel halka ve toplumun tümüne karfl› olan sorumlu-luklara dayand›r›lmas› gerekti¤i ileri sürülmektedir. Bu ba¤lamda, sosyal sorumlu-luk belgelerinin benimsenmesi flirketlerde stratejik yönetimin bir parças› olarak ka-bul edilmektedir.

Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluk Belgelerinden ÖrneklerÇok uluslu flirketlerin gönüllü olarak benimsedikleri sosyal sorumluluklar, çeflitlibiçimlerde standartlaflt›r›lmakta ve belgelenmektedir. Günümüzde bu standartlar›ngerek biçimi gerekse say›s› artm›fl bulunmaktad›r. Bu belgelerin bir bölümü, çoku-luslular›n kendileri taraf›ndan ya da belirli sektörlerdeki çokuluslular taraf›ndanyarat›lm›fl olan “fiirket Davran›fl Kodlar›”d›r. Giyim sanayinde sosyal etiketleme, or-man ürünlerinde sosyal sertifikasyon da çok kullan›lan sosyal sorumluluk araçla-r›ndand›r. Öte yandan SA8000 ve ISO 26000 gibi baz› standartlar, farkl› paydaflla-r›n bir araya gelmesi ile oluflturulan özel giriflimler veya standardizasyon örgütleritaraf›ndan yarat›lmaktad›r. Nihayet çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤ununküresel düzeyde ifadesi olarak, BM öncülü¤ündeki Küresel Sözleflmeye ve Birlefl-mifl Milletler Çevre Program›n›n deste¤inde sürdürülen Küresel Raporlama Girifli-mine de de¤inmek gerekir.

fiirket Davran›fl Kodlar›UÇÖ flirket davran›fl kodlar›n› “flirketin belirli bir konuda nas›l davranaca¤› konu-sunda taahhütlerini içeren yaz›l› politika belgesi” olarak tan›mlamaktad›r (ILO,1998).

fiirket davran›fl kodlar›, flirket yönetimi taraf›ndan benimsenen genel bir etikbelgeden, sosyal konularda ve çal›flma yaflam›na iliflkin konularda kurallar içe-ren, uygulama ve denetleme ilkeleri belirlenmifl daha sistemli belgelere kadaruzanmaktad›r.


‹flletme yaz›n›nda sosyalsorumluluk, flirketlerdeverimlilik ve karl›l›kaç›s›ndan savunulmakta,sürdürülebilir bir flirketbüyüme stratejisinin sadeceflirket hissedarlar›na de¤il,tüm paydafllara, yaniflirkette ve flirketin tedarikzincirinde çal›flanlara,tüketicilere, çevreye, yerelhalka ve toplumun tümünekarfl› olan sorumluluklaradayand›r›lmas› gerekti¤i ilerisürülmektedir.

fiirket Davran›fl Kodlar›n›n uluslararas› sosyal politika aç›s›ndan anlam ifade etmesi içinsizce hangi nitelikleri tafl›mas› gerekir?

fiirket davran›fl kodlar›n›n uluslararas› sosyal politika aç›s›ndan anlam tafl›mas›için, çokuluslu flirketlerin tüm küresel faaliyetlerinde ve de¤er zincirinin her halka-s›nda geçerli olmas›, uygulama ve denetleme ilkelerinin belirlenmifl olmas› gere-kir. Ancak 1990’l› y›llarda Uluslararas› ‹flveren Örgütünün tahminlerine göre flirket-lerin benimsedi¤i davran›fl kodlar›n›n yüzde 80’i herhangi bir uygulama yöntemiiçermeyen genel etik ilkelerden ibarettir (ILO, 1998). 1998 y›l›nda Uluslararas› Ça-l›flma Ofisinin yapm›fl oldu¤u araflt›rma, flirket davran›fl kodlar› konusunda yap›lanen kapsaml› araflt›rma say›labilir (Diller, 1999; ILO,1998). Ofis, flirketlerden, sendi-kalardan, hükümet d›fl› örgütlerden ve medyadan toplad›¤› bilgilere dayanarak 215davran›fl kodunu ve 12 sosyal etiketleme program›n› incelemifltir. Araflt›rmada dik-kati çeken ilk husus davran›fl kodlar›n›n yüzde 80’inin çokuluslu flirketlere ait ol-mas›d›r. ‹ncelenen kodlar›n yüzde 75’inde çal›flma koflullar›na at›f mevcuttur ancakhükümlerde birliktelik yoktur. Çal›flma koflullar›na iliflkin ilkeler, farkl› sektörlerdekamuoyunun gündemine en çok gelen konular› kapsamaktad›r. Örne¤in tekstil vegiyimde çocuk eme¤i ve zorla çal›flt›rma, kimya, ulaflt›rma, madencilik gibi sektör-lerde iflçi sa¤l›¤› ifl güvenli¤i konular› a¤›rl›k tafl›maktad›r. Metinlerin yüzde 66’s›n-da istihdamda ve çal›flma koflullar›nda ayr›mc›l›k yap›lmayaca¤›na dair hüküm var-d›r. Çocuk iflçili¤ine karfl› hükümler yüzde 45, ücret düzeyine iliflkin hükümleryüzde 40, zorla çal›flt›rmaya karfl› hükümler yüzde 25 oran›nda yer alm›flt›r. Örgüt-lenme özgürlü¤üne at›fta bulunan metinler ise yaln›zca yüzde 15 oran›ndad›r. Sen-dikal haklara at›fta bulunan az say›daki flirket kodu sendikalarla veya hükümet d›-fl› örgütlerle müzakere sonucu benimsenmifl kodlard›r. Kodlar›n uygulama ve de-netlenmesine iliflkin hükümlerin zay›f oldu¤u, ba¤›ms›z denetim kurulufllar›na bafl-vurulmad›¤› görülmektedir.

fiirket Davran›fl Kodlar› üzerine yap›lan bir baflka araflt›rmay› OECD gerçek-lefltirmifltir (OECD, 2001). Bu araflt›rma sonuçlar› da UÇÖ araflt›rmas›na benzerniteliktedir.

fiirketlerin grup halinde gelifltirdikleri davran›fl kodlar› da mevcuttur. Bu türdavran›fl kodlar›na bir örnek ‹ngiltere’deki Prince of Wales ‹fl Dünyas› Liderleri Fo-rumu taraf›ndan gelifltirilen koddur. Bu Forumun üyeleri sosyal standartlar›, top-lumsal çal›flmalar› ve çevrenin korunmas›n› kapsayan yedi maddelik bir programkabul etmektedirler. Foruma aralar›nda BP, Shall, Levi Strauss, Rio Tinto, Coca-Co-la ve Toyota’n›n da bulundu¤u flirketler kat›lmaktad›r (Financial Times, 2000).

Bir baflka tür davran›fl kodu da, iflveren örgütleri, sendikalar veya hükümet ör-gütleri taraf›ndan veya bu örgütlerin koalisyonlar› taraf›ndan benimsenen ve flir-ketlerin “abone” oldu¤u kodlard›r. Bu tür paydafl kodlar› aras›nda tek bir ürüne(örne¤in tütün) veya tek bir sanayie (örne¤in nükleer enerji) iliflkin olarak yürütü-len kampanyalar sonucu ortaya ç›kan metinler oldu¤u gibi, genel sosyal sorumlu-luk metinleri de mevcuttur. Bu tür kodlarda, kodu düzenleyen örgütün veya örgüt-ler koalisyonunun denetimi daha fazla söz konusu olmaktad›r. ABD’deki çevreciörgütlerin, Protestan ve Katolik gruplar› temsil eden fiirket Sorumlulu¤u için Din-ler Aras› Merkezin, New York ve Kaliforniya Emeklilik Fonlar› gibi kurumsal yat›-r›mc›lar›n destekledi¤i Ceres ‹lkeleri (1989) bu tür kodlara bir örnektir. Ceres ‹lke-lerini 50 büyük flirket onaylam›fl ve uymay› taahhüt etmifltir (UNCTAD, 1999). ‹n-giltere’de Etik Ticaret Giriflimi, hükümet d›fl› örgütlerin, flirketlerin ve sendikalar›n


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

üçlü bir organ› olarak kurulmufltur (Diller 1999: 111). Küresel sendika federasyon-lar›n›n FIFA ile birlikte benimsedikleri, Uluslararas› Futbol Dernekleri FederasyonuLisansl› Mallar›n Üretiminde Çal›flma Koflullar› Kodu ya da k›sa ad›yla FIFA Koduda bu tür kodlara örnektir. 1990 y›l›nda Hollanda’da bafllat›lan Temiz Giysi Kam-panyas›, tüketici örgütleri, sendikalar, araflt›rma kurulufllar› ve di¤er hükümet d›fl›örgütleri bir araya getirmifltir. Kampanya, Spor Giyim de Dâhil Olmak Üzere GiyimSanayiinde Çal›flma Koflullar› Kodu ve Giyim ‹çin Adil Ticaret fiart› isimli iki kodbenimsemifltir (Diller, 1999).

Bir de paydafl kurulufllar›n haz›rlad›klar› ve çok uluslu flirketlere model teflkiledecek kodlar vard›r. Örne¤in Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu-nun ve iflkolu federasyonlar›n›n 1997’de benimsedi¤i Çal›flma Koflullar›na ‹liflkinTemel Davran›fl Kodu, çal›flma yaflam›na iliflkin bütün kodlara dâhil edilmesi gere-ken asgari standartlar› belirlemektedir. Model niteli¤i tafl›yan bu kod, uluslararas›sosyal politika alan›nda anlam ifade edebilecek bir flirket davran›fl kodunun nas›lolmas› gerekti¤inin iyi bir örne¤idir. Kodun uygulanmas› öngörülen alan, çok ulus-lu flirketlerin uluslararas› faaliyetleridir. Kodu benimseyen flirket, kendi çal›flan› ol-sun veya olmas›n, üretti¤i, satt›¤› veya da¤›tt›¤› mallar›n veya hizmetlerin üretimin-de çal›flan bütün iflçilerin insanca yaflam ve çal›flma koflullar›na sahip olmalar›ndansorumlu oldu¤unu kabul etmektedir. fiirket, kendi kabul etti¤i sorumluluklar›, ken-disine mal veya hizmet temin eden, tafleron ve alt tafleron olarak ifl yapan, lisansiliflkisine giren, flirketin mallar›n› da¤›tan tüm alt firmalara da benimsetece¤ini, iflçitemsilcilerinin tüm iflyerlerinde gereken temsil faaliyetlerinde bulunabileceklerini,ödenen ücretlerin iflçilerin aileleri ile birlikte temel ihtiyaçlar›n› karfl›layacak ve ekbir gelir b›rakacak düzeyde olaca¤›n›, disiplin nedenleriyle ücretlerden kesinti ya-p›lmayaca¤›n›, çal›flma saatlerinin haftada 48 saati geçmeyece¤ini ve en az bir günhafta tatili olaca¤›n›, fazla mesainin haftada 12 saati geçmeyece¤ini ve fazla mesai-ler için primli ödeme yap›laca¤›n› kabul etmektedir. Uluslararas› sendikalar›n mo-del kodunda ayr›ca, istihdam›n özgürce seçilmifl olaca¤› (29 ve 105 say›l› UÇÖ Söz-leflmeleri), ayr›mc›l›k yap›lmayaca¤› (100 ve 111 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri), çocukeme¤i kullan›lmayaca¤› (138 say›l› UÇÖ Sözleflmesi), örgütlenme özgürlü¤ü vetoplu sözleflme hakk›na sayg› gösterilece¤i (87 ve 98 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri), ifl-çi temsilcilerinin ayr›mc›l›kla karfl›laflmayaca¤› (135 say›l› UÇÖ Sözleflmesi), çal›fl-ma ortam›n›n güvenli ve sa¤l›kl› olaca¤›, kiral›k iflçilik yoluna baflvurulmayaca¤›belirtilmektedir. Ana flirketin gönüllü kabulü ve uygulama kararl›l›¤›n›n oldu¤uvarsay›m›na dayanan Kodun uygulanmas› için önerilen mekanizma, alt firmalar›nana firmaya gereken bilgileri vermeleri, iflyerlerini denetime aç›k tutmalar›, iflçi ka-y›tlar›n› düzenli ve fleffaf bir biçimde tutmalar›, iflçileri Kodun hükümlerinden ha-berdar etmeleri, Kodun uygulanmas›na iliflkin olarak bilgi veren iflçilere bask› uy-gulamamalar› hükümlerini içermektedir. Kodu uygulamayan alt firmalar›n ana flir-kete yapacaklar› her türlü ifl iptal edilecektir. Kodun hükümlerinin yorumu, anaflirketle ilgili sendika aras›ndaki uygulama anlaflmas› hükümlerine göre yap›lacak-t›r (ICFTU, 1997; 2002).

Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonunun haz›rlad›¤› Çal›flma Koflullar›na‹liflkin Temel Davran›fl Kodunda hangi UÇÖ Sözleflmelerine at›fta bulunulmaktad›r?

Sosyal sertifikasyon ve sosyal etiketleme, bir ürüne ya da hizmetin hangi sosyalkoflullarda üretildi¤ine iliflkin olarak bir sertifika ya de etiket verilmesi uygulamas›-na denir. Sosyal sertifikasyon ve etiketleme de bir tür davran›fl kodu mahiyetinde-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9

dir. Sosyal sertifikasyon ve etiket uygulamalar›n›n tümü 90’l› y›llarda ortaya ç›km›fl-t›r. Sosyal sertifikasyon ve etiket sistemleri, bir flirketin üretti¤i mal ve hizmetlereiliflkin sosyal koflullar hakk›nda çok aç›k bir mesaj verirler. Etiketler, mal›n üzerin-de bulunabilirken, sertifikalar sat›fl birimlerinde görülür biçimde sergilenebilir.

Sosyal sertifikasyon ve etiketleme programlar› da davran›fl kodlar›na paralelolarak, tekstil, giyim, deri, ayakkab›, oyuncak, kimya, ormanc›l›k sektörlerinde ge-lifltirilmifltir. Sosyal sertifikasyon veya etiketleme uygulayan flirketlerin bu uygula-maya temel teflkil eden bir davran›fl kodu belgesi de olmaktad›r. UÇÖ taraf›ndanincelenen 12 sosyal etiket uygulamas›na iliflkin araflt›rma verileri, bu giriflimlerin,geliflmekte olan ülkelerde üretilen ve sanayileflmifl ülkelere ihraç edilen mal vehizmetleri konu ald›¤›n› göstermektedir (Diller, 1999: 114).

SA8000 (Sosyal Sorumluluk 8000)ABD kökenli bir hükümet d›fl› örgüt olan ve flirketlerin sosyal sorumlulu¤u konula-r›nda çal›flmalar yürüten Ekonomik Öncelikler Konseyi, bir Akreditasyon Ajans›kurmufl ve bu Ajans ISO standartlar›n›n benimsenmesine benzer bir yöntemle ulus-lararas› insan haklar› ve iflçi haklar› için SA8000 (Sosyal Sorumluluk 8000) ad›n› ta-fl›yan bir sosyal sorumluluk standard› gelifltirmifltir. Halen bu giriflim Uluslararas›Sosyal Sorumluluk Örgütü (SAI) taraf›ndan yürütülmektedir. Dan›flma Kurulundaflirket temsilcileri ve hükümet d›fl› örgütler ve baz› sendika temsilcileri bulunmakta-d›r. SA8000, bafllang›çta çok uluslu flirketlere mal veren alt firmalar›n sosyal sorum-lulu¤unun belgelenmesi amac›yla oluflturulmufl, daha sonra çok uluslu flirketlerinsosyal sorumlulu¤u için kullan›lmaya bafllanm›flt›r (Brookes, 2001).

SA8000 dört bölümden oluflmaktad›r. Birinci Bölümde, standard›n amac› flirket-lerin sosyal sorumlulu¤unun ölçütlerini saptamak olarak belirtilmektedir. fiirketlerdenetleyebildikleri ya da etkileyebildikleri konularda sosyal sorumluluk sahibi ol-mak ve bu konularda politikalar ve yöntemler gelifltirmek ve uygulamakla yüküm-lü olacaklard›r. Standart yer, iflkolu ya da flirket büyüklü¤ü ayr›m› yap›lmadan tümflirketlere uygulanacakt›r.

Standard›n ikinci bölümü, standard›n dayana¤› olan uluslararas› enstrümanlar›s›ralamaktad›r. Buna göre flirketler, faaliyet gösterdikleri yerlerin ulusal ya da di¤eryasalar› yan› s›ra bu uluslararas› enstrümanlar›n gereklerine de uyacaklard›r. Ulu-sal yasalarla uluslararas› enstrümanlar›n kesiflti¤i konularda hangisi daha s›k› ko-flullar içeriyorsa o uygulanacakt›r. Sözü edilen uluslararas› enstrümanlar UÇÖ’nün29, 105 (zorla çal›flt›rma ve köle eme¤i), 87 (örgütlenme özgürlü¤ü), 98 (toplu söz-leflme hakk›),100 (eflit de¤erdeki ifle eflit ücret) ve 111 (ayr›mc›l›k), 135 (iflçi tem-silcileri), 138/146 (asgari yafl sözleflme ve tavsiye), 155/164 (iflçi sa¤l›¤› ve ifl gü-venli¤i sözleflme ve tavsiye), 159 (mesleki rehabilitasyon ve istihdam/engelliler),177 (evde çal›flma) say›l› sözleflmeleri, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ve Birlefl-mifl Milletler Çocuk Haklar› Sözleflmesidir.

Standard›n üçüncü bölümü tan›mlara ayr›lm›flt›r. Bu bölümde flirket, mal veyahizmet sunucular›, tafleron, telafi edici önlem, düzeltici önlem, ilgili taraf, genç iflçi,çocuk eme¤i, zorla çal›flt›rma, çocuklar için telafi edici destek tan›mlar› verilmifltir.

Dördüncü bölümde, sosyal sorumluluk ölçütleri belirlenmektedir. fiirket, çocukiflçi istihdam etmeyecektir. Bu standarda göre iflten ç›kart›lan çocuk iflçilerin çocuk-luktan ç›k›ncaya kadar okula devam etmelerini sa¤layacak destekleri sunacakt›r.Geliflmekte olan ülkelerdeki çocuk istihdam›na iliflkin esneklik kapsam›nda çal›fl-mak durumunda olan çocuk iflçilerin ve okula devam eden genç iflçilerin okul sa-atlerinde çal›flt›r›lmamalar›n› ve iflte, okulda ve yolda geçirdikleri sürenin günde 10


ISO, uluslararas› alandauygulanan kalite sistemstandartlar›n› gelifltirenUluslararas› StandartlarÖrgütü’nün k›salt›lm›fl›d›r.ISO, 23 fiubat 1947tarihinde kurulmufl olup,135 üye ülkedenoluflmaktad›r.

saati aflmamas›n› temin edecektir. Çocuk ve genç iflçilerin tehlikeli ve sa¤l›ks›z or-tamlarda çal›flt›r›lmamas›n› sa¤layacakt›r. fiirket, zorla çal›flt›rmaya baflvurmayacak,ifle bafllarken iflçilerin belli bir para yat›rmalar› ya da kimliklerini teslim etmeleri flar-t›n› koflmayacakt›r. fiirket, çal›flanlar için sa¤l›kl› ve güvenli bir ifl ortam› sa¤layacakve çal›flanlar› bu konuda e¤itecektir. fiirket, sendikal örgütlenme ve toplu sözleflmehakk›na sayg› gösterecek, bu haklar›n ulusal yasalarla k›s›tland›¤› hallerde, kendisi,çal›flanlar için örgütlenme ve toplu pazarl›k mekanizmalar› yaratacakt›r. Sendikatemsilcilerine ayr›mc›l›k uygulanmayacak, temsilcilerin iflyerindeki üyelerine ulafl-mas› engellenmeyecektir. fiirket, ifle almada, ücret vermede, e¤itimde, iflte yüksel-mede, iflten ç›karmada ya da emeklilikte ›rk, kast, ulusal köken, din, özürlülük, cin-siyet, cinsel tercih, sendika üyeli¤i ya da politik görüfl nedenleriyle ayr›mc›l›k yap-mayacakt›r. ‹flyerinde cinsel tacize yer vermeyecektir. fiirket, disiplin uygulamalar›kapsam›nda bedeni ceza, zihinsel veya fiziki zorlama kullanmayacakt›r. Çal›flma sa-atleri ulusal yasalara uygun olacak, haftada 48 saati aflmayacak ve haftada en az birgün tatil yap›lacakt›r. Fazla çal›flma haftada 12 saati aflmayacak, istisnai durumlardave k›sa dönemli olarak yap›lacak ve fazla çal›flma ücreti zaml› ödenecektir. Yasal as-gari ücretler uygulanacakt›r. Ücretlerin en alt düzeyi temel ihtiyaçlar› karfl›lamaya vebir miktar da ek gelir sa¤lamaya yetecek kadar olacakt›r. Disiplin amaçlar›yla ücret-lerden kesinti yap›lmayacak, ücretler ve ek yararlar konusunda iflçiler tam olarakbilgilendirilecekler ve ücretler nakit ya da çek olarak iflçilere uygun gelen biçimdeödenecektir. fiirket, ifl yasalar›n›n gerekleri ve sosyal güvenlik düzenlemelerindenkaçmak amac›yla iflçi tafleronlu¤u, ç›rak çal›flt›rma gibi yollara baflvurmayacakt›r.

SA8000 s›k› koflullar› olan, ana flirketin yan› s›ra alt flirketlere ve tafleronlara da uy-gulanmas› öngörülen bir sistemdir. Sistem, uyguland›¤› taktirde, üretimlerinde bustandartlara uymayan alt flirketlerin ve tafleronlar›n üretim zincirinden d›fllanmas› so-nucunu getirebilecektir. Çok uluslu flirketler aç›s›ndan ise standarda uyulmamas› ha-linde yapt›r›m, di¤er sosyal sorumluluk araçlar›nda oldu¤u gibi pazar›n verece¤i iflaretile ortaya ç›kacakt›r. Sosyal sorumlulu¤a uymayan flirketlerin mal ve hizmetlerinin pi-yasalarda sat›n al›nmayaca¤› beklentisi, sistemin yapt›r›m›n› teflkil etmektedir. Sistemçok uluslu flirketlerdeki flirket içi mal ve hizmet al›flverifli konusunu kapsamamaktad›r.

SA8000’in iflleyiflinde, SAI denetçi olarak ifllev yapmamaktad›r. SAI, denetim fir-malar› veya denetçilere lisans vermekte, onlar› e¤itmekte ve denetlemektedir. ‹flyer-lerinde denetim ise profesyonel denetçi firmalar taraf›ndan yap›lmaktad›r. Daha son-ra SAI, denetim sonucuna göre SA8000 belgesini vermektedir. SAI, 64 ülkede 65 sa-nayi dal›nda faaliyet yürüttü¤ünü ve 1,7 milyon iflçiyi kapsad›¤›n› ifade etmektedir.

ISO 26000ISO 26000, Uluslararas› Standartlar Örgütü, ISO taraf›ndan 2010 y›l›nda yay›mlan-m›fl bir uluslararas› sosyal sorumluluk standard›d›r. Bu standart, sosyal sorumlulukanlay›fllar› ve olas› eylemler hakk›nda yaln›zca rehberlik sunmaktad›r; bu nedenle,ISO yönetim sistemi standartlar›n›n aksine bir sertifikasyon süreci içermemektedir.108 sayfal›k k›lavuz, sadece özel sektör de¤il kamu kurumlar›ndan sivil toplum ku-rulufllar›na kadar çeflitli kurulufllar hedeflenerek haz›rlanm›flt›r. K›lavuz, sosyal so-rumluluk ilkesinin sosyal sorumlu oldu¤unu iddia eden kurumlar taraf›ndan içsel-lefltirilmesini ve kurum stratejilerine eklenmesini öngörmektedir. Benimsenmesigönüllü olan ISO 26000, di¤er ISO standartlar›nda oldu¤u gibi bir sertifikasyon vedenetleme sürecine sahip de¤ildir. UÇÖ, BM Küresel ‹lkeler Sözleflmesi, Ekono-mik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat› (OECD) ve Küresel Raporlama Giriflimi, ISO26000 ile ortakl›k anlaflmas› imzalam›fllard›r.


SA8000 s›k› koflullar› olan,ana flirketin yan› s›ra altflirketlere ve tafleronlara dauygulanmas› öngörülen birsistemdir.

ISO 26000 k›lavuzu, 7 ana bafll›k içermektedir: Yönetiflim, insan haklar›, çal›flmayaflam›, çevre, etik ifl uygulamalar›, müflteriler ve yerel halk›n kalk›nmas›. Her birbafll›k alt›nda, ISO 26000’i benimseyen kuruluflun yapmas› gerekenler anlat›lmakta-d›r. Her bafll›k ilgili kuruluflun niteli¤ine göre öncelik kazanabilecektir. ISO 26000 k›-lavuzu, kurulufllar› sürdürülebilirlik raporlar› haz›rlama veya sosyal sorumluluk ser-tifikasyonu alma gibi di¤er sosyal sorumluluk süreçlerine haz›r hale getirmektedir.

Küresel SözleflmeKüresel Sözleflme, Birleflmifl Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan taraf›ndan 1999Davos Dünya Ekonomik Forumunda ilan edilmifl olan BM destekli küresel bir di-yalog platformudur (Annan, 1999). Diyalogun taraflar›, Birleflmifl Milletler, çokuluslu flirketler, küresel sendikalar ve sivil toplum örgütleridir. Amaç, görüflmeleryoluyla Küresel Sözleflme kapsam›ndaki ilkeler çerçevesinde flirketlerin sosyal so-rumlulu¤unu art›rmakt›r (Baker, 2002).

Küresel Sözleflme flirketlerin sosyal sorumluluklar›n› insan haklar›, iflçi haklar›ve çevrenin korunmas› fleklinde üç ana bafll›k alt›nda toplamaktad›r. Buna göre flir-ketler, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesine, Uluslararas› Çal›flma Örgütünün Çal›fl-mada Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesine ve Birleflmifl Milletler Çevre ve Kalk›n-ma Konferans›n›n Rio Bildirgesine sayg› göstermekle yükümlüdür.

fiirketler,• kendi etki alanlar›nda uluslararas› insan haklar›na sayg› duymal› ve bu hak-

lar› desteklemeli, ana ve ba¤l› firmalar›n›n insan haklar› ihlallerine kar›flma-mas›n› sa¤lamal›,

• örgütlenme özgürlü¤ü, toplu sözleflme hakk›, zorla ve zorunlu olarak çal›fl-t›rman›n bütün biçimlerinin engellenmesi, çocuk eme¤inin ortadan kald›r›l-mas›, iflte ve meslekte ayr›mc›l›¤›n engellenmesi ilkelerine uymal›,

• karar alma süreçlerinde çevreyi düflünmeli, çevresel sorumlulu¤un art›r›lma-s› için giriflimlerde bulunmal›, çevre dostu teknolojilerin gelifltirilmesi ve ya-y›lmas›n› teflvik etmelidir.


Küresel Sözleflme, BirleflmiflMilletler Genel Sekreteri KofiAnnan taraf›ndan 1999Davos Dünya EkonomikForumunda ilan edilmifl olanBM destekli küresel birdiyalog platformudur.

KÜRESEL ‹LKELER SÖZLEfiMES‹’N‹N MADDELER‹:

‹nsan Haklar›:1. ‹lke: ‹fl dünyas›, uluslararas› ilan edilmifl insan haklar›na destek olmal› ve sayg›

göstermeli.

2. ‹lke: ‹fl dünyas›, insan haklar› ihlallerine f›rsat tan›mamal›.

Çal›flma Standartlar›:

3. ‹lke: ‹fl dünyas›, çal›flanlar›n örgütlenme özgürlü¤ünü desteklemeli ve toplu mü-

zakere hakk›n› etkin biçimde tan›mal›.

4. ‹lke: ‹fl dünyas›, her türlü zorla ve zorunlu iflçi çal›flt›r›lmas›n› engellemeli.

5. ‹lke: ‹fl dünyas›, çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›n›n önüne geçmeli.

6. ‹lke: ‹fl dünyas›, ifle al›m ve çal›flma süreçlerinde ayr›mc›l›¤›n önüne geçmeli.

Çevre:

7. ‹lke: ‹fl dünyas›, çevre sorunlar›n› önleyici ve çevreyi koruyucu yaklafl›mlar› des-

teklemeli

8. ‹lke: ‹fl dünyas›, çevreye yönelik sorumlulu¤u art›racak her türlü faaliyeti ve olu-

flumu desteklemeli.

9. ‹lke: ‹fl dünyas›, çevre dostu teknolojilerin geliflmesi ve yayg›nlaflmas›n› desteklemeli.

Yolsuzlukla Mücadele:

10. ‹lke: ‹fl dünyas›, rüflvet ve haraç dahil her türlü yolsuzlukla mücadele etmeli.

2012 y›l› itibariyle Küresel Sözleflmeye dünyan›n 130 ülkesinden 8700 flirket vedi¤er paydafllar kat›lmaktad›r. Bu flirketlerin aras›nda Daimler Chrysler, Unilever,Deutsche Bank, BP, Amoco, Novartis, Ericsson, Nike, Shell, Rio Tinto, Aracruz,BASF, Bayer and DuPont gibi dünyan›n dev çok uluslular› bulunmaktad›r. Ulusla-raras› Ticaret Odas›, Sürdürülebilir Kalk›nma ‹çin Dünya ‹fl Konseyi, Pirince of Wa-les ‹fl Liderleri Forumu gibi sermaye örgütleri de Küresel Sözleflmeyi desteklemek-tedirler. Uluslararas› sendikalar, Küresel Sözleflmeyi flirketler, sendikalar ve hükü-met d›fl› örgütler aras›nda küresel diyalog için bir f›rsat olarak gördüklerini ve des-teklediklerini aç›klam›fllard›r (ICFTU, 2000).

Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlere düflen görev sizce nedir?

Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlere düflen görev, Küresel Sözleflmenin 10 il-kesini flirket stratejilerinin bir parças› olarak kabul etti¤ini aç›klamak ve karar ver-me mekanizmalar›na dahil etmek; Birleflmifl Milletlerle iflbirli¤ine girerek yoksullu-¤un ortadan kald›r›lmas› projelerine ya da bu ilkelerin hayata geçmesine yard›mc›olacak BM projelerine stratejik ortak olarak katk›da bulunmak; her y›l Küresel Söz-leflme ilkelerini nas›l uygulad›¤›na dair bir ‹lerleme Raporu yay›nlamakt›r. 2005 y›-l›ndan bu yana 3000’den fazla flirket ilerleme raporlar›n› yay›nlamad›klar› için Kü-resel Sözleflmeden at›lm›fllard›r. Bunlar›n ço¤u geliflmekte olan ülkelerden ve çokuluslu nitelik tafl›mayan flirketlerdir.

Küresel Sözleflme gerek Birleflmifl Milletlerin içinden gerekse d›fl›ndan önemlielefltiriler almaktad›r (Engelberts, 2000; ICEM, 2002). Küresel Sözleflmeye kat›lacakflirketlerin giriflte herhangi bir incelemeden geçirilmemesi, Küresel Sözleflme ilke-lerine iliflkin flirket raporlar›n›n ba¤›ms›z denetçilerce denetlenmemesi ve Sözlefl-me ilkelerinin ihlali durumunda herhangi bir yapt›r›m olmamas› Küresel Sözleflme-nin zafiyeti olarak nitelendirilmektedir. ‹nsan haklar› ihlalleri ve çevreye verdikle-ri zararla ünlü baz› çok uluslular›n Küresel Sözleflmeye dahil edilmesi de hükümetd›fl› örgütler taraf›ndan elefltirilmektedir. Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlerin flir-ket raporlar›nda ve belgelerinde Birleflmifl Milletlerin mavi renkteki logosunu kul-lanmalar›, çokuluslu flirketlerin kendilerini “maviyle aklamalar›” olarak nitelendiril-mifltir (Berne Declaration, 2007).

Küresel Raporlama GiriflimiKüresel Raporlama Giriflimi Birleflmifl Milletler Çevre Program› ve CERES taraf›n-dan 1997’de çok paydafll› bir Sivil Toplum Kuruluflu olarak Amerika Birleflik Dev-letlerinde kurulmufltur. 2002 y›l›nda bugünkü Sekretaryas›n›n bulundu¤u yer olanAmsterdam’a tafl›nm›flt›r. Giriflim 30.000 kifliden oluflan küresel bir a¤a sahip olma-n›n yan› s›ra Avustralya, Brezilya, Çin, Hindistan ve ABD’de bölgesel merkezlerede sahiptir.

Küresel Raporlama Giriflimi, sürdürülebilirlik raporlamas›n›n tüm kurumlar ta-raf›ndan yap›lmas›n› teflvik etmektedir. Sürdürülebilirlik raporu, flirketlerin, ekono-mik, çevresel, sosyal ve yönetiflim performans bilgilerinin aç›kland›¤› bir rapordur.

Operasyonlar›n› daha sürdürülebilir hale getirmeyi amaçlayan ve performans›ölçen, hedef koyan ve kurumsal de¤iflimi yöneten bir sürdürülebilirlik raporlama-s› süreci kurmak isteyen flirketlerin say›s› gittikçe artmaktad›r.

Küresel Raporlama Girifliminin haz›rlam›fl oldu¤u Sürdürülebilirlik Raporlama-s› Çerçevesi, Raporlaman›n nas›l yap›laca¤›n› ayr›nt›s› ile belirtmektedir. Raporla-ma Çerçevesi, dünya çap›nda pek çok kurum taraf›ndan sürdürülebilirlik raporla-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



10

Küresel Sözleflme ile ilgilidaha fazla bilgiyihttp://www.unglobalcompact.org/ adresindebulabilirsiniz.

Sürdürülebilirlik raporu,kurumlar›n ekonomik,çevresel, sosyal ve yönetiflimperformans bilgilerininaç›kland›¤› bir rapordur.

Küresel Raporlama Giriflimihakk›nda daha fazla bilgiyehttps://www.globalreporting.org/languages/Turkish/Pages/default.aspx internetkayna¤›ndan ulafl›labilir.

r›n› üretirken rehber olarak kullan›lm›flt›r. Çerçeve kapsam›ndaki ‹flgücü Uygula-malar› ve ‹nsana Yak›fl›r ‹fl bafll›¤› alt›ndaki gösterge protokolleri, çal›flma yaflam›-na iliflkindir.

Küresel Raporlama Girifliminin, Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat› (OECD),Birleflmifl Milletler Çevre Program› (UNEP), Birleflmifl Milletler Küresel Sözleflmesi(UNGC) ve Uluslararas› Standardizasyon Teflkilat› (ISO) ile küresel stratejik ortakl›k-lar› mevcuttur.

SonuçÇok uluslu flirketler taraf›ndan gönüllülük esas›na dayal› olarak benimsenen sos-yal sorumluluk metinlerinin, gevflek, gönüllü kabule ba¤l›, uygulama ve denetle-me mekanizmalar›n› büyük ço¤unlukla tafl›mayan, tafl›sa bile küresel üretim ve ti-caretin parçalanm›fl niteli¤i gere¤i hayata geçirilmesi oldukça zor olan belgeler ol-du¤u söylenebilir. Bu tür kodlar, sertifikasyonlar ve raporlama süreçlerinin genelolarak ortak özellikleri, uluslararas› hukuk belgeleri statüsünde olmamalar›, flirket-lere yasal de¤il moral sorumluluk yüklemeleridir. Çok uluslu flirketlerin sosyal so-rumlulu¤u kapsam›nda ele al›nan çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin kü-resel sorunlar›n çözümünü, flirketlerin gönüllü sosyal sorumlulu¤undan önce, de-mokratik sosyal devletlerin, uluslararas› düzeyde benimseyecekleri ve yapt›r›mlaraba¤layacaklar› düzenlemelerde aramak daha gerçekçi olacakt›r.

ULUSLARARASI SEND‹KALAR VE SOSYAL POL‹T‹KA

Uluslararas› SendikalarGünümüzde uluslararas› çal›flma normlar› ve sosyal politika aç›s›ndan giderek da-ha fazla önem kazanan küresel düzeyde etkili ikinci sivil aktör grubu uluslararas›sendikalard›r.

Uluslararas› Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) dünyan›n en büyük uluslarara-s› iflçi örgütüdür. 2006 y›l›nda Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu veDünya Emek Konfederasyonunun birleflmesi sonucu do¤mufltur. ITUC 155 ülke-den 311 üye sendikaya ba¤l› 175 milyon iflçiyi temsil etmektedir.

ITUC flemsiyesi alt›ndaki uluslararas› iflkolu federasyonlar› ise farkl› iflkollar›n-da örgütlü ulusal sendikalar› sektörel bazda bir araya getirmektedir. Küresel Sen-dika da denilen uluslararas› iflkolu federasyonu say›s› 11’dir.

Küresel sendikalar›n listesi1. ‹nflaat ve A¤aç ‹flçileri Enternasyonali 2. Uluslararas› Sanat ve E¤lence ‹ttifak›3. E¤itim Enternasyonali4. Kimya, Enerji, Maden ve Genel ‹flçi Sendikalar› Uluslararas› Federasyonu5. Uluslararas› Gazeteciler Federasyonu 6. Uluslararas› Metal ‹flçileri Federasyonu7. Uluslararas› Tekstil, Giyim ve Deri ‹flçileri Federasyonu 8. Uluslararas› Tafl›ma ‹flçileri Federasyonu 9. Uluslararas› G›da, Tar›m, Otel, Restoran, Yiyecek ‹flleri, Tütün ve ‹lgili ‹flçi-

ler Sendikalar Birli¤i10. Kamu Hizmetleri Enternasyonali 11.UNI Küresel Sendika.


2006 y›l›nda Uluslararas›Hür ‹flçi Sendikalar›Konfederasyonu ve DünyaEmek Konfederasyonununbirleflmesi sonucu do¤muflolan Uluslararas› SendikalarKonfederasyonu ITUC 155ülkeden 311 üye sendikayaba¤l› 175 milyon iflçiyitemsil etmektedir.

Küresel Çerçeve Anlaflmalar›1990’l› y›llarda gelifltirilen ve uluslararas› sendikal örgütlerin çok uluslu flirketlerin kü-resel de¤er zincirlerinde temel iflçi haklar›na riayet edilmesini sa¤lamak için kulland›k-lar› bir araç, uluslararas› iflkolu federasyonlar› ile çok uluslu flirket merkezleri aras›ndayap›lan çerçeve anlaflmalar›d›r. Bir tür küresel toplu sözleflmenin çekirde¤i say›labile-cek çerçeve anlaflmalar› esas olarak çok uluslu flirketlerin geliflmekte olan ülkelerdekifaaliyetlerini temel almaktad›r. Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu veonun flemsiyesi alt›ndaki iflkolu federasyonlar›n›n, 1997 y›l›nda ortaklafla benimsedik-leri “Çal›flma Koflullar›na ‹liflkin Temel Davran›fl Kodu”, bu çerçeve anlaflmalar›n›n içe-ri¤ini belirlemektedir. Bu anlaflmalar›n amac› “yat›r›mlar› çekmek amac›yla giriflilenuluslararas› rekabetin yol açt›¤› eme¤in istismar› ve sömürüsünün en kötü biçimlerinis›n›rland›rmak”t›r (ICFTU, 1997). Çerçeve anlaflmalar›n›n yasal ba¤lay›c›l›¤› yoktur.

Çerçeve anlaflmalar›nda referans “sosyal hüküm” olarak da ifade edilen ve temeliflçi hak ve özgürlüklerini tan›mlayan UÇÖ sözleflmeleridir. Çerçeve anlaflmalar›nda,zorla çal›flt›rman›n engellenmesine iliflkin 29 ve 105 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri, istih-damda ayr›mc›l›k yap›lmamas›na iliflkin 100 ve 111 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri, çocukeme¤inin kullan›lmamas›na iliflkin 138 say›l› UÇÖ Sözleflmesi, örgütlenme ve toplusözleflme haklar›na iliflkin 87 ve 98 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri, iflyeri temsilcilerininhaklar›na iliflkin 135 say›l› UÇÖ Sözleflmesine at›fta bulunulmaktad›r. Ayr›ca ücret-lerin, iflçi ve ailelerinin insanca yaflamalar›na yetecek kadar olmas›, çal›flma saatle-rinin haftada en fazla 48 saat, fazla mesainin 12 saat olmas›, sa¤l›kl› ve güvenli birçal›flma ortam›n›n bulunmas›, iflçi tafleronlu¤u gibi yollarla kay›t d›fl› istihdama bafl-vurulmamas› da çerçeve anlaflmalar›n›n kapsam›na dahil edilebilmektedir. Bu an-laflmalar›n yaln›zca ulus ötesi flirketlerin do¤rudan do¤ruya kendilerine ba¤l› flirket-lerinde de¤il, tafleron flirketleri, mal ve hizmet temin ettikleri flirketler ve lisansör flir-ketlerinde de geçerli olmas› istenmektedir. Çerçeve anlaflmalar›n›n uygulanmas› vedenetlenmesi için mekanizmalar kurulmas› da talepler aras›ndad›r.

G›da, inflaat, metal, kimya vb. iflkollar›nda çok uluslu flirketlerle uluslararas› ifl-kolu sendika federasyonlar› aras›nda 92 adet çerçeve anlaflmalar› imzalanm›fl bu-lunmaktad›r. Avrupa’da iflçi örgütlerinin çok uluslularla imzalad›klar› çerçeve an-laflmalar›n› da dâhil edersek bu say› 2011 y›l›nda 140’a yükselmektedir. Çerçeveanlaflmalar› imzalayan uluslararas› iflçi sendikalar› federasyonlar› ve çok uluslu flir-ketlerin listesi afla¤›dad›r.


Çerçeve anlaflmalar›n›namac› “yat›r›mlar› çekmekamac›yla giriflilenuluslararas› rekabetin yolaçt›¤› eme¤in istismar› vesömürüsünün en kötübiçimlerinis›n›rland›rmak”t›r.

Çerçeve anlaflmalar›n›niçeri¤ine http://www.global-unions.org/framework-agreements.html?lang=enadresinden eriflebilirsiniz.

‹nflaat ve A¤aç ‹flçileri Enternasyonali1. Italcementi2. VolkerWessels3. Staedtler4. Royal BAM5. Impregilo6. Lafarge7. Stabilo8. Veidekke9. Ballast Nedam10. IKEA11. Skanska12.Hochtief13. Faber-Castell14.Wilkhahn15.GDF SUEZ

Kimya, Enerji, Maden ve Genel ‹flçiSendikalar› Uluslararas› Federasyonu

1. Petrobras2. Umicore3. RAG4. Statoil5. Freudenberg6. Endesa7. AngloGold8. Norske Skog9. Eni10. SCA11. Lukoil12. Edf13. Lafarge14. Rhodia15. GDF SUEZ

Çerçeve anlaflmalar›n›n genel özelliklerine bakt›¤›m›z zaman bu anlaflmalar›n,anavatan› Avrupa olan çok uluslularla imzaland›¤›n›, giriflimin Avrupa sendikalar› ta-raf›ndan bafllat›ld›¤›n› ve anlaflmalarda Avrupa sendikalar›n›n önemli rol oynad›¤›n›görüyoruz. Anlaflma konular›nda UÇÖ’nün temel çal›flma standartlar›na, iflçi sa¤l›¤›ifl güvenli¤i ve çevre konular›na at›fta bulunulmaktad›r. Ücretler, sosyal güvenlik,çal›flma saatleri vb. konularda ulusal yasalar temel al›nmaktad›r. Anlaflma ço¤unluk-


Uluslararas› Metal ‹flçileri Federasyonu

1. Indesit2. Volkswagen3. DaimlerChrysler4. Leoni5. GEA6. SKF7. Rheinmetall8. Bosch9. Prym10. Renault11. BMW12. EADS13. Röchling14. Arcelor15. PSA Peugeot Citroën16. Brunel17.Umicore18. Vallourec19. Aker20. Electrolux21.MAN SE22. Ford

Uluslararas› Tekstil, Giyim ve Deri‹flçileri Federasyonu

1. INDUSTRIA DE DISEÑO TEXTIL,S.A. (INDITEX, S.A.)

2. MizunoUluslararas› G›da, Tar›m, Otel, Resteran, Yiyecek ‹flleri, Tütün ve ‹lgili ‹flçiler Sendikalar Birli¤i

1. Accor2. DANONE3. Fonterra4. Club Med5. Chiquita6. Sodexo

Kamu Hizmetleri Enternasyonali1. EDF2. GDF SUEZ

UNI Küresel Sendika.1. Ability2. Adecco3. Allianz4. Antara5. Barclays Africa6. Carrefour 7. Danske bank8. Euradius9. Elanders 10. Falck 11. France Telecom 12.G4S13.H&M 14. ICOMON 15. INDITEX16. ISS (2008’de yenilenmifltir)17. Kelly Services18.Manpower19.Metro 20.NAG 21.Nampak22.Nordea23.Olympia Flexgroup24.OTE25. Portugal Telecom 26.Quebecor 27. Randstad28. Securitas 29. Skandia30. Shoprite Checkers31. Systema Televisyen Malaysia

Berhad32. Takashimaya33. Telefonica 34.UPU 35.USG People36. Telkom Indonesia

la ana firman›n çal›flanlar›n› kapsamakta, tafleronlar veya sat›c› firmalar, lisansörleranlaflma kapsam›na girmemektedir. Tafleronlar kapsama al›nsa da genelde bir yap-t›r›m öngörülmemekte, ender durumlarda tafleron sözleflmesinin iptal edilebilece¤igündeme getirilmektedir. Anlaflmalar›n uygulanmalar›na ve anlaflmaya ayk›r› halle-rin düzeltilmesine iliflkin kararlar flirketler taraf›ndan al›nmakta, uygulama için güve-nilecek temel husus flirketin iyi niyeti olmaktad›r. Anlaflmaya uyulmamas› halinde,sendikal hareketin elindeki tek bask› arac› kamuoyunda durumu aç›klay›p flirketaleyhine kampanya yürüterek flirketin imaj›n› sarsmakt›r. ‹maj› sars›lan flirketin, malve hizmet sat›fllar›nda ya da hisse de¤erinde düflüflle pazar›n verece¤i iflareti alaca¤›ve çerçeve anlaflmas›na uymay› tercih edece¤i düflünülmektedir.

Çerçeve anlaflmalar›, flirket davran›fl kodlar›na k›yasla, çal›flma iliflkilerine ve sen-dikalara tan›d›¤› rol aç›s›ndan, flirketleri sosyal sorumlulu¤a zorlamakta göreli olarakdaha etkin araçlar olsalar da yerel ve ulusal düzeydeki sendikal güç ve yasal koru-ma olmad›kça, çal›flma iliflkilerinin iyilefltirilmesinde etkin rol oynayamamakta ve kâ-¤›t üzerinde kalmaktad›rlar. Çerçeve anlaflmalar›, küresel çal›flma iliflkilerinin iflyeri,yerel, ulusal ve küresel düzeyleri kapsayan bir bütünlük arz etti¤inin de göstergesi-dir. Uluslararas› iflkolu federasyonlar›n›n, uluslararas› çerçeve anlaflmalar›n›n, ulusaldüzeydeki toplu sözleflmelerin yerini almas› gibi bir amaçlar› olmad›¤› gibi anlaflma-lar›n yap›s› ve uygulama sistemi de buna müsait de¤ildir. Küresel çerçeve anlaflma-lar› UÇÖ’nün temel sözleflmelerinin küresel de¤er zincirlerinde uygulanabilmesi aç›-s›ndan bir f›rsat olufltururlar. Küresel sendikalar›n bu konudaki kararl›l›klar› ve ge-rekti¤i durumlarda endüstriyel eyleme baflvurmalar›, bu ba¤lamda belirleyici önemtafl›yacakt›r (Erdo¤du, 2006:428-446).



Çok uluslu flirketlerin özelliklerini anlatmak.

Küresel ekonominin itici gücü olan çok ulusluflirketler, faaliyet gösterdikleri ülke say›s› ve sa-hip olduklar› yabanc› hisse paylar› ile tan›mlan-malar› yeterli olmayan, üretim zincirini ulus öte-si ölçe¤e tafl›m›fl, ulus ötesi yat›r›m kararlar› ala-bilen, küresel bir stratejinin bir parças› olarak ya-banc› ülkelerde ba¤l› flirketler oluflturan büyükfirmalar olarak tan›mlanmaktad›r. Gerçek çokuluslular, karl›l›k aç›s›ndan avantajl›, faaliyetlerioligopolistik piyasalarda yo¤unlaflm›fl ve çeflit-lenmifl, dünyadaki do¤rudan sermaye yat›r›mla-r›n›n büyük bölümünü gerçeklefltiren flirketler-dir; bu nedenle de birden fazla, örne¤in iki ülke-de faaliyet gösteren, ama bu s›ralanan özellikleraç›s›ndan gerçek çok uluslu say›lamayacak di¤erbüyük flirketlerden farkl›d›rlar.

Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›-

dan düzenlenmesinin anlam›n› ifade etmek.

Ekonomik aç›dan giderek artan önemlerine kar-fl›n, çok uluslu flirketlerin yönetti¤i küresel üretimzincirlerinin sosyal politika aç›s›ndan baz› olum-suzluklar yaratabilece¤i ve istihdam› e¤retilefltir-mek ve çal›flma standartlar›n› afla¤› çekmek gibinegatif etkilerinin olabilece¤i görülmektedir Çokuluslu flirketlerin küresel düzlemde genifl bir poli-tikalar yelpazesini etkileme güçleri ve bu ba¤lam-da çal›flma koflullar› ve sosyal politikalar aç›s›n-dan yaratt›klar› etkiler, ulus ötesi flirket faaliyetle-rinin küresel düzeyde düzenlenmesi için farkl› za-manlarda, çeflitli giriflimlere yol açm›flt›r. Bu giri-flimler çok uluslu flirket faaliyetlerinin sosyal aç›-dan düzenlenmesi yoluyla uluslararas› bir sosyalpolitika çerçevesi yaratmay› hedeflemifllerdir.

Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›-

dan düzenlenmesinde uluslararas› giriflimleri ve

metinleri de¤erlendirmek.

Birleflmifl Milletler Bünyesindeki ‹lk Giriflim, çokuluslu flirketlere iliflkin sürekli bir hükümetlera-ras› forum niteli¤ini tafl›yan BM Ulus Ötesi fiir-ketler Komisyonunun kurulmas›d›r. Daha sonra1974’te BM Ulus Ötesi fiirketler Merkezi kurul-mufl ve Merkez 1974 y›l›nda BM’in New York’ta-ki merkezinde faaliyetlerine bafllam›flt›r. Merke-

zin amac›, ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellik-le geliflmekte olan ülkeler üzerindeki ekonomik,yasal, politik ve sosyal etkilerini araflt›rmak, ge-liflmekte olan ülkelerin ulus ötesi flirketlerle olaniliflkilerinde müzakere kapasitelerini art›rmak veulus ötesi flirketlerin, ulusal kalk›nma amaçlar›nave dünya ekonomisine katk›lar›n› art›racak etkinuluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belir-lenmifltir. Bu kapsamda Ulus Ötesi fiirketler Üze-rine Birleflmifl Milletler Davran›fl Kodu Tasla¤›haz›rlanm›flt›r. Ancak BM’in çok uluslulara iliflkinbir davran›fl kodu benimsemesi giriflimleri bafla-r›l› olmam›flt›r. Merkezin faaliyetleri 1993 y›l›ndason bulmufl ve Çok Uluslulara ‹liflkin ProgramCenevre’deki UNCTAD’a devredilmifltir. 2000’liy›llarda ulus ötesi flirketlerin sosyal sorumlulu¤ukonusunun dünya gündeminde yeniden canlan-mas› üzerine, Hükümetlere, flirketlere, sivil top-luma, yat›r›mc›lara ve ilgili pek çok kifli ve grubadan›fl›larak BM fiirketler ve ‹nsan Haklar› K›lavuz‹lkeleri haz›rlanm›flt›r. Bu ilkeler, ‹nsan Haklar›Konseyinin 16 Haziran 2011 tarihinde onaylan-m›fl ve böylece ulus ötesi flirketlerin ve genel ola-rak ifl çevrelerinin faaliyetlerinin insan haklar›üzerindeki olumsuz etkilerini önlemeye yönelikyol gösterici nitelikte bir küresel standart BMbünyesinde benimsenmifltir. 1970’li y›llarda çokuluslu flirketlere iliflkin farkl› bir düzenleme giri-flimi de OECD bünyesinde yürütülmüfltür. OECDUluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bil-dirgesine ek olarak kabul edilen Çok Uluslu ‹fllet-meler ‹çin Rehber isimli belgede OECD üyesi hü-kümetlerin, kendi topraklar›nda faaliyet gösterençok uluslu flirketlerden beklentileri yer almakta-d›r. ‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri, Bafll›¤› alt›nda,flirketlerin, örgütlenme ve toplu sözleflme hakk›da dahil olmak üzere temel iflçi haklar›na sayg›gösterecekleri, iflçi temsilcilerinin haklar›n› tan›-yacaklar›, çal›flanlar›n dan›flma ve bilgilenme hak-lar›n› gelifltirecekleri, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤igereklerine uyacaklar›, yerel iflgücü kullanacakla-r› ve e¤itim verecekleri, özellikle toplu iflten ç›-karmalarda makul bir süre içinde haber verecek-leri ve iflten ç›karmalar›n olumsuzluklar›na karfl›sosyal önlem alacaklar›, toplu görüflmeleri ya daörgütlenme giriflimlerini etkisiz k›lmak amac› ile

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


iflletmeleri farkl› ülkelere kayd›rmayacaklar›, iflçitemsilcileri ile toplu müzakereler yapacaklar› be-lirtilmektedir. Çok uluslu flirketlere iliflkin bir di-¤er uluslararas› belge de 1977 y›l›nda kabul edi-len Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) Çok Ulus-lu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkelerÜçlü Bildirgesidir. Genel ilkeler, istihdam, f›rsateflitli¤i, istihdam güvencesi, e¤itim, çal›flma ve ya-flam koflullar›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, endüs-triy iliflkileri ve anlaflmazl›klar›n çözümü, toplusözleflme, dan›flma, flikayetlerin incelenmesi ko-nular›nda ayr›nt›l› hükümler içeren bu Bildirge-nin de ba¤lay›c›l›¤› ve yapt›r›m› yoktur. Bildirge-de çok uluslu flirketlerin faaliyetleri ile ilgili ola-rak hükümetlere, iflçi ve iflveren örgütlerine veçok uluslu flirketlerin kendilerine rehberlik ede-cek baz› ilkeler yer almakta ve taraflar›n bu ilke-lere gönüllü olarak uyacaklar› beklenmektedir.

Çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤u ve ilgi-

li belge ve giriflimler konusunu aç›klamak.

Sosyal sorumluluk, flirketlerin ticari faaliyetlerineve paydafllarla iliflkilerine gönüllü olarak sosyalve çevresel kayg›lar› dahil etmeleri demektir. Sos-yal sorumluluk yaklafl›m›n› benimseyen flirketler,içinde bulunduklar› ortamlarda yasalarla belir-lenmifl sosyal yükümlülüklerini yerine getirmele-rinin yan› s›ra, bu yükümlülüklerin de ötesindetopluma ve çevreye karfl› sorumluluklar üstlen-meyi kabul etmek durumundad›r. Sosyal sorum-luluk, flirketlerin çal›flanlar›yla iliflkileri gibi flirketiçi alanlar› kapsayabilece¤i kadar, flirketlerin in-san haklar›na, kalk›nmaya, çevreye etkileri gibiflirket d›fl› alanlar› da kapsayabilir. Bu anlamdaflirketlerin, çal›flanlar›na, müflterilerine, mal vehizmet sat›n ald›klar› alt firmalara, yerel halka veyerel yönetimlere, ulusa ve ulusal hükümetlere,gelecek nesillere ve tüm insanl›¤a karfl› sosyalsorumluluklar› oldu¤u ileri sürülmektedir. Çokuluslu flirketler, sosyal sorumluluklar›n› kabul et-mek ve sosyal sorumluluk ilkelerini gönüllü ola-rak benimsemek e¤ilimindeler ise bu e¤iliminarkas›nda iflletmenin temel amac› olan kar mak-simizasyonu ile çeliflmeyen, hatta bu amaca hiz-met eden çeflitli nedenler olsa gerektir. Çok ulus-lu flirketlerin, gönüllü olarak benimsedikleri sos-yal sorumluluklar, çeflitli biçimlerde standartlaflt›-r›lmakta ve belgelenmektedir. Günümüzde bustandartlar›n gerek biçimi gerekse say›s› artm›fl

bulunmaktad›r. Bu belgelerin bir bölümü, çoku-luslular›n kendileri taraf›ndan ya da belirli sek-törlerdeki çokuluslular taraf›ndan yarat›lm›fl olan“fiirket Davran›fl Kodlar›”d›r. Giyim sanayindesosyal etiketleme, orman ürünlerinde sosyal ser-tifikasyon da çok kullan›lan sosyal sorumlulukaraçlar›ndand›r. Öte yandan SA8000 veya ISO26000 gibi baz› standartlar, farkl› paydafllar›n biraraya gelmesi ile oluflturulan özel giriflimler veyastandardizasyon örgütleri taraf›ndan yarat›lmak-tad›r. Nihayet çok uluslu flirketlerin sosyal so-rumlulu¤unun küresel düzeyde ifadesi olarak,BM öncülü¤ündeki Küresel Sözleflmeye ve Bir-leflmifl Milletler Çevre Program›n›n deste¤indesürdürülen Küresel Raporlama Giriflimine de de-¤inmek gerekir.

Uluslararas› sendikalar›n çok uluslu flirketlerle

imzalad›¤› çerçeve anlaflmalar›n›n küresel sos-

yal politikadaki rolünü de¤erlendirmek.

1990’l› y›llarda gelifltirilen ve uluslararas› sendi-kal örgütlerin çok uluslu flirketlerin küresel de-¤er zincirlerinde temel iflçi haklar›na riayet edil-mesini sa¤lamak için kulland›klar› bir araç, ulus-lararas› iflkolu federasyonlar› ile çok uluslu flirketmerkezleri aras›nda yap›lan çerçeve anlaflmalar›-d›r. Bir tür küresel toplu sözleflmenin çekirde¤isay›labilecek çerçeve anlaflmalar› esas olarak çokuluslu flirketlerin geliflmekte olan ülkelerdeki fa-aliyetlerini temel almaktad›r. Uluslararas› Hür ‹fl-çi Sendikalar› Konfederasyonu ve onun flemsiye-si alt›ndaki iflkolu federasyonlar›n›n, 1997 y›l›ndaortaklafla benimsedikleri “Temel Çal›flma ‹lkeleriMetni”, bu çerçeve anlaflmalar›n›n içeri¤ini belir-lemektedir. Bu anlaflmalar›n amac› “yat›r›mlar›çekmek amac›yla giriflilen uluslararas› rekabetinyol açt›¤› eme¤in istismar› ve sömürüsünün enkötü biçimlerini s›n›rland›rmak”t›r. Çerçeve an-laflmalar›n›n yasal ba¤lay›c›l›¤› yoktur.

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi çok uluslu flirketlerin birözelli¤i de¤ildir?

a. En az iki ülkede aktif varl›klar› kontrol ederler.b. Ba¤l› firmalardaki yönetimi kontrol ederler. c. Uluslararas› do¤rudan sermaye yat›r›mlar›n›n bü-

yük bölümünü gerçeklefltirirler.d. Bulunduklar› ülkenin yasalar›na tabi de¤illerdir. e. Ulus ötesi yat›r›m kararlar› alabilirler.

2. UNCTAD’›n, flirketlerin ulus ötesi niteli¤ini ölçmekiçin gelifltirdi¤i ulus ötesilik indeksi afla¤›dakilerdenhangisini temel al›r?

a. fiirketin kuruluflundan itibaren yapt›¤› ihracatde¤erlerinin y›ll›k ortalamas›

b. fiirketin kontrol etti¤i yabanc› firmalar›n say›s›-n›n flirketin fason çal›flt›¤› firmalara oran›

c. D›fl sat›fllar›n toplam sat›fllara, d›fl aktiflerin top-lam aktiflere ve d›fl istihdam›n toplam istihdamaoran›n›n ortalamas›

d. fiirketin transfer etti¤i karlar›n toplam karlara, flir-ketin yabanc› yöneticisi say›s›n›n toplam yöneti-cilere ve flirketin taflerona verdi¤i siparifl miktar›-n›n kendi üretti¤i miktara oran›n›n ortalamas›.

e. De¤er zincirinin yay›ld›¤› ülke bafl›na düflen ifl-letme say›s›n›n, iflletme bafl›na düflen iflçi say›s›ile çarp›m›.

3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi “rejim al›flverifli”ni ifa-de eder?

a. Çok uluslu flirketlerin geliflmekte olan ülke hü-kümetlerine rüflvet vermeleri

b. Sermayesi k›t olan geliflmekte olan ülkelerin,ulus ötesi sermayeye, daha ucuz iflgücü, planla-madan ve çevre denetiminden muafiyet, vergiteflvikleri vb. sunmakta birbirleriyle rekabetesokulmalar›

c. Geliflmekte olan ülke hükümetlerinin demokra-si projelerine yap›lan uluslararas› yard›mlar

d. Farkl› ülkelerdeki çal›flma rejimlerinin birbirle-riyle karfl›laflt›r›larak en iyi örneklerin seçilmesi

e. Sahra alt› ülkelerdeki açl›k çeken halklara yap›-lan insani yard›mlar

4. Afla¤›daki ifadelerden hangisi flirketlerin sosyal so-rumlulu¤u kapsam›na girmez?

a. fiirketlerin, ticari faaliyetlerine sosyal ve çevreselkayg›lar› dahil etmeleri

b. fiirketlerin, paydafllarla iliflkilerine sosyal ve çev-resel kayg›lar› dahil etmeleri

c. fiirketlerin, toplum üzerindeki etkilerinden so-rumlu olmalar›

d. fiirketlerin, tafleron firmalar›ndaki çal›flma koflul-lar›n›n insani olmas›ndan sorumlu olmalar›

e. fiirketlerin, iflçilerini sendikalarda örgütlemeleri

5. Afla¤›dakilerden hangisi flirketlerin sosyal sorumlu-luk belgeleri kabul etmelerinin nedenlerinden de¤ildir?

a. Uluslararas› Çal›flma Örgütü Sözleflmelerinin ih-lali karfl›s›nda uygulanan yapt›r›mlar›n a¤›rl›¤›

b. Küreselleflme sürecinde özellikle geliflmekteolan ülkelerde, çok uluslular›n tedarik zincirle-rinde a¤›r sömürü koflullar›nda çal›flman›n art-mas›n›n yaratt›¤› imaj bozulmas›

c. Sendikalar›n ve hükümet d›fl› örgütlerin çokuluslu flirketlerin tedarik zincirlerindeki çal›flmakoflullar›na iliflkin kampanyalar›

d. fiirketlerin sosyal haklar, çal›flma koflullar› vb.aç›s›ndan kendi kendilerini denetleyebildikleri-ni ve hükümetlerin müdahalelerine gerek olma-d›¤›n› kan›tlamak istemeleri

e. Sosyal Sorumluluk Belgesine sahip flirketlerdeverimlilik ve karl›l›¤›n artaca¤› görüflü

6. fiirket Davran›fl Kodlar› ile ilgili olarak afla¤›daki ifa-delerden hangisi do¤ru de¤ildir?

a. fiirket Davran›fl kodlar›, flirket yönetimi taraf›n-dan benimsenen genel bir etik belgeden, sosyalkonularda ve çal›flma yaflam›na iliflkin konular-da kurallar içeren, uygulama ve denetleme ilke-leri belirlenmifl daha sistemli belgelere kadaruzanmaktad›r.

b. fiirket Davran›fl Kodlar›n›n ihlali durumunda, flir-ketler tüketiciler taraf›ndan Dünya Ticaret Örgü-tüne flikayet edilebilirler.

c. fiirketlerin benimsedi¤i davran›fl kodlar›n›n yüz-de 80’i herhangi bir uygulama yöntemi içerme-yen genel etik ilkelerden ibarettir.

d. FIFA Kodu, küresel sendika federasyonlar›n›nFIFA ile birlikte benimsedikleri bir koddur.

e. Sosyal sorumluluk belgelerinin benimsenmesiflirketlerde stratejik yönetimin bir parças› olarakgerçekleflebilir.



7. Afla¤›dakilerden hangisi sertifikasyonu olan bir sos-yal sorumluluk standard›d›r?

a. SA8000b. ISO 26000c. OECD Çok Uluslu ‹flletmeler Rehberid. Küresel Raporlama Giriflimi e. Küresel Sözleflme

8. Afla¤›dakilerden hangisi Küresel Sözleflmenin ilkele-rinden biri de¤ildir?

a. ‹fl dünyas›, uluslararas› ilan edilmifl insan hakla-r›na destek olmal› ve sayg› göstermeli.

b. ‹fl dünyas›, çal›flanlar›n örgütlenme özgürlü¤ünüdesteklemeli ve toplu müzakere hakk›n› etkinbiçimde tan›mal›.

c. ‹fl dünyas›, ifle al›m ve çal›flma süreçlerinde po-zitif ayr›mc›l›k uygulamal›.

d. ‹fl dünyas›, çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›n›n önünegeçmeli.

e. ‹fl dünyas›, çevre dostu teknolojilerin geliflmesive yayg›nlaflmas›n› desteklemeli.

9. Tüm dünyada ITUC flemsiyesi alt›nda kaç tane iflko-lu federasyonu vard›r?

a. 5b. 11c. 16d. 22e. 27

10. Küresel çerçeve anlaflmalar›n›n taraflar› afla¤›daki-lerden hangisidir?

a. UÇÖ ve iflveren örgütlerib. Uluslararas› Sendikalar Konfederasyonu ve Çok

Uluslu fiirketlerc. Çok Uluslu fiirket Merkezi ve ulusal sendikalard. Birleflmifl Milletler Çok Uluslu fiirketler Merkezi

ve Ekonomik Sosyal Konseye. Çok uluslu flirketler ve uluslararas› iflkolu fede-

rasyonlar›

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketler” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketlerin Fa-aliyetlerinin Sosyal Aç›dan Düzenlenmesi” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketlerin Sos-yal Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketlerin Sos-yal Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “fiirket Davran›fl Kodlar›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “SA8000” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Sözleflme” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sendikalar” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Çerçeve Anlaflma-lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


Küresel flirketler, dünyay› tek bir varl›k olarak kabulederler. Perspektifleri ulusal s›n›rlar› aflm›flt›r. Ticari ka-rarlar›n› al›rlarken ana ülkelerindeki koflullar› ve ana ül-kede ürettikleri mal ya da hizmet grubunu de¤il, flirke-tin tüm dünyadaki faaliyetlerini ve tüm dünyadaki ko-flullar› göz önüne al›rlar. Tüm dünya onlar›n pazarlar›-d›r. ‹çinde bulunulan koflullar elverdi¤i ölçüde, ulusalsiyasi s›n›rlar› hesaba katmadan, finansman, üretim vesat›fl faaliyetlerini örgütlerler. Ulusal siyasi s›n›rlar› aflarve bu s›n›rlar›n afl›lmas› için gereken ekonomik ve siya-sal ortam› haz›rlarlar. Küresel flirketler, de¤er zincirininfarkl› ülkelerdeki aflamalar›n› koordine ve kontrol ederve do¤al kaynaklar, sermaye ve eme¤in da¤›l›m›ndakico¤rafi farkl›l›klardan yararlan›rlar. Faaliyetlerini küre-sel çapta kayd›rmakta belirli bir esnekli¤e sahiptirler.



S›ra Sizde 2

Ticaretin ve sermaye hareketlerinin küresel ölçekte ser-bestleflmesi, dünyay› adeta tek bir pazar haline getirir-ken çok uluslu flirketler bu pazar›n hâkim gücü olarakbelirmifllerdir. Çok uluslu flirketlerin bu gücü, mevcutve gelecekteki yat›r›mlar› kontrol edebilmelerinden kay-naklanmaktad›r. Çok uluslu flirketlerin yat›r›m kararlar›,üretimi, istihdam› ve tüketimi etkilemeleri nedeniyle,özellikle de sermayenin göreli olarak k›t oldu¤u gelifl-mekte olan ülkelerdeki hükümetler aç›s›ndan çokönemlidir.

S›ra Sizde 3

Merkezin amac›, ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellik-le geliflmekte olan ülkeler üzerindeki ekonomik, yasal,politik ve sosyal etkilerini araflt›rmak, geliflmekte olanülkelerin ulus ötesi flirketlerle olan iliflkilerinde müza-kere kapasitelerini art›rmak ve ulus ötesi flirketlerin,ulusal kalk›nma amaçlar›na ve dünya ekonomisine kat-k›lar›n› art›racak etkin uluslararas› düzenlemeler yap-mak olarak belirlenmifltir.

S›ra Sizde 4

Bu Bildirge, do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›nserbestlefltirilmesini hedef alan OECD enstrümanlar›n-dan biridir. Bildirgede, üye ülkelerin, liberal bir yat›r›mrejiminin temeli olan “ulusal muamele” ilkesini benim-sedikleri, yani çok uluslu flirketlere, kendi flirketlerinetan›d›klar› haklar›n ayn›s›n› tan›yacaklar› ilan edilmek-tedir. Bildirge, çok uluslu flirketlere ev sahipli¤i yapanhükümetlerin, flirketlerden çeliflkili taleplerde bulunma-yaca¤›n› ve flirketlerin yat›r›mlar›n› olumsuz etkileme-yece¤ini de ifade etmektedir.

S›ra Sizde 5

Bu Rehber, OECD üyesi hükümetlerin, kendi toprakla-r›nda faaliyet gösteren çok uluslu flirketlerden beklenti-lerini tan›mlamay› amaçlamaktad›r.

S›ra Sizde 6

2000 y›l›ndaki de¤ifliklikten on y›l sonra, Çok Uluslufiirketler için OECD Rehberinin güncellenmesi ihtiyac›tekrar gündeme gelmifl ve 2010 y›l›nda genifl bir paydaflyelpazesi ile dan›flma sürecini de içeren güncelleme ça-l›flmalar› bafllat›lm›flt›r. Pek çok alanda yenilenme geti-ren güncellenmifl Rehber 2011 May›s ay›nda resmen ka-bul edilmifltir.

S›ra Sizde 7

Avrupa Komisyonu, “fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤uiçin Yenilenen AB Stratejisi 2011-2014” bafll›kl› tebli¤in-de, sosyal sorumlulu¤u, “flirketlerin toplum üzerindekietkilerinden sorumlu olmalar›” olarak en genifl bir bi-çimde tan›mlamaktad›r.

S›ra Sizde 8

fiirket davran›fl kodlar›n›n uluslararas› sosyal politikaaç›s›ndan anlam tafl›mas› için, çokuluslu flirketlerin tümküresel faaliyetlerinde ve de¤er zincirinin her halkas›n-da geçerli olmas›, uygulama ve denetleme ilkelerininbelirlenmifl olmas› gerekir.

S›ra Sizde 9

Uluslararas› sendikalar›n model kodunda ilgili UÇÖSözleflmelerine at›fta bulunularak, istihdam›n özgürceseçilmifl olaca¤› (29 ve 105 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri),ayr›mc›l›k yap›lmayaca¤› (100 ve 111 say›l› UÇÖ Söz-leflmeleri), çocuk eme¤i kullan›lmayaca¤› (138 say›l›UÇÖ Sözleflmesi), örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu söz-leflme hakk›na sayg› gösterilece¤i (87 ve 98 say›l› UÇÖSözleflmeleri), iflçi temsilcilerinin ayr›mc›l›kla karfl›lafl-mayaca¤› (135 say›l› UÇÖ Sözleflmesi) belirtilmektedir.

S›ra Sizde 10

Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlere düflen ifllev, Kü-resel Sözleflmenin 10 ilkesini flirket stratejilerinin birparças› olarak kabul etti¤ini aç›klamak ve karar vermemekanizmalar›na dahil etmek; Birleflmifl Milletlerle ifl-birli¤ine girerek yoksullu¤un ortadan kald›r›lmas› pro-jelerine ya da bu ilkelerin hayata geçmesine yard›mc›olacak BM projelerine stratejik ortak olarak katk›da bu-lunmak; her y›l Küresel Sözleflme ilkelerini nas›l uygu-lad›¤›na dair bir ‹lerleme Raporu yay›nlamakt›r.


Adam, G. (1975), “Multinational Corporations andWorldwide Sourcing”, International Firms and

Modern Imperialism içinde, Ed. H. Radice,Middlesex, England: Penguin Books, s. 89-103.

Annan, K (1999), “A Compact for the New Century”,New York: United Nations, www.un.org/News/Press/docs/1999/19990201_ sgsm6881.html

Baker, J. (2002), Social Responsibilities of Business,http://www.icftu.org/displaydocument.asp?Index=991216445&Language=EN

Berne Declaration (2007), NGOs Criticize “Blue

Washing” by the Global Compact, http://www.evb.ch/en/p25012946.html

Brookes, J. (2001), “International Standards andInstruments”, OECD Roundtable on Global

Instruments for Corporate Social Responsibility,http://www.oecd.org/investment/guidelinesformultinationalenterprises/roundtableonglobalinstrumentsforcorporateresponsiblity.htm

Cohn, T. H. (2000), Global Political Economy Theory

and Practice, New York: Longman.Dicken, P. (1999), Global Shift (First Edition), London:

Paul Chapman. Dicken, P. (2007), Global Shift, (Fifth Editon), London:

Paul Chapman.Diller J. (1999), “A social conscience in the global

marketplace? Labour dimensions of codes ofconduct, social labelling and investor initiatives”,International Labour Review, Vol. 138, No. 2, s.99-129.

Engelberts, H. (2000), “UN Privatisation?”, PSI Focus

On The Public Services, Volume 7 No 1, s.2.Erdo¤du, S. (1999), “Küreselleflen Dünyada Küresel

Sendikal Politikalara Bir Örnek: Çok Uluslufiirketlerde Çal›flma Koflullar›na ‹liflkin Davran›fl‹lkeleri”, TÜRK-‹fi Y›ll›¤› 99, Ankara: TÜRK-‹fi, s.46-82.

Erdo¤du, S. (2006), Küreselleflme Sürecinde

Uluslararas› Sendikac›l›k, Ankara: ‹mge Kitabevi.European Commission (2001), Promoting a European

Framework for Corporate Social Responsibility,COM(2001) 366 FINAL 18.7.2001 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/com/2001/com2001_0366en01.pdf

European Commission (2011), A Renewed EU Strategy

2011-14 for Corporate Social Responsibility,COM(2011) 681 FINAL, 25.10.2011 http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/_getdocument.cfm?doc_id=7010

Financial Times (2000), Responsiblee Business, 14Oct., http://www.ft.com/special-reports

Hirst, P. ve Thompson, G. (1999), Globalization in

Question, Cambridge: Polity Press.ICEM (2002), World Conference For the Energy

Industry 27-29 November, 2002, Industry

Report, Brussels: ICEMICFTU (1997), The ICFTU / ITS Basic Code of Labour

Practice, http://www.icftu.org/www/english/tncs/tncscode98.html

ICFTU (2000), Joint UN-ICFTU statement on the Global

Compact, http://www.icftu.org/displaydocument.asp?Index=991209381&Language=EN

ICFTU (2002), A Trade Union Guide to Globalization,http://www.icftu.org/pubs/globalisatio

ILO (1998), Overview of global developments and

Office activities concerning codes of conduct,

social labeling and other private sector

initiatives addressing labor issues, G.B. 273 /WP / SDL / 1 http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/gb/docs/gb273/sdl-1.htm

ILO (2000), Tripartite Declaration of Principles

Concerning Multinational Enterprises and

Social Policy, Geneva: ILOKearney, N. (1997), Neil Kearney Speaks on Codes

of Conduct as New Instruments for Fighting

Child Labour, Labour Education, 3, No. 108, s. 22-28.

Linden van der, M. (Ed.) (2000), The International

Confederation of Free Trade Unions, Bern: PeterLang.

Murray, J. (1998), “Corporate codes of conduct andlabour standards”, R. Kyloh (Ed.) Mastering The

Challenge Of Globalization: Towards A Trade

Union Agenda içinde, Geneva: ILO s. 45-104.OECD (2000), The OECD Declaration and Decisions

on International Investment and Multinational

Enterprises, Paris: OECD.OECD (2001), Codes Of Corporate Conduct:

Expanded Review Of Their Contents, Paris:OECD.



Pursey, S. (1998), Multinational Enterprises and the

World of Work: Globalisation with a Human Face,http://www.icftu.org/www/english/tncs/tncs98ilo.html

UNCTAD (1999), World Investment Report 1999,New York and Geneva: United Nations.

UNCTAD (2001), Social Responsibility, New Yorkand Geneva: United Nations.

UNCTAD (2002), World Investment Report 2002,New York and Geneva: United Nations


UNCTAD (2007), The Universe of the Largest

Transnational Corporations, New York andGeneva: United Nations


Vernon, R. (1971), Sovereignty at Bay: The

Multinational Spread of U.S. Enterprises, NewYork: Basic Books.

Yeates, N. (Ed.) (2008), Understanding Global Social

Policy, Bristol: The Policy Press.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1932-1945 döneminiaç›klayabilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1960-1980 döneminiaç›klayabilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1946-1959 döneminiaç›klayabilecek,Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1980 sonras› dönemiaç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Uluslararas› Çal›flma Örgütü• Uluslararas› Çal›flma Normlar›• Teknik Yard›m • Sendika Özgürlü¤ü

• Toplu Pazarl›k Hakk›• Aplikasyon Komitesi• Sendika Özgürlü¤ü Komitesi• Denetim

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

N

N

Uluslararas› Sosyal Politika

Uluslararas› SosyalPolitika ve Türkiye

• G‹R‹fi• ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ

- TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE1932-1945 DÖNEM‹

• ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ- TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE1946-1959 DÖNEM‹

• ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ- TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE1960-1980 DÖNEM‹

• ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ- TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1980SONRASI DÖNEM


G‹R‹fiBu ünitede Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) ile Türkiye aras›ndaki iliflkileri elealaca¤›z. Bu ba¤lamda UÇÖ ve Türkiye aras›ndaki kurumsal iliflkilere, UÇÖ norm-lar›n›n Türkiye’de çal›flma mevzuat› üzerindeki etkilerine ve Türkiye’nin UÇÖ ilegirdi¤i teknik iflbirliklerine de¤inece¤iz.

Türkiye ile UÇÖ aras›ndaki kurumsal iliflkiler, Türkiye’nin Uluslararas› Çal›flmaKonferans›na gözlemci göndermesi ile 1927 y›l›nda bafllar. Türkiye’nin UÇÖ’ye üye-li¤i 1932 y›l›nda gerçekleflmifltir. Türkiye’nin UÇÖ’nün üçlü yap›s›na uygun olarakhükümet, iflçi ve iflveren temsilcilerinden oluflan bir delegasyonla UÇÖ faaliyetleri-ne kat›l›m› ise 1946 tarihinde bafllam›flt›r. Türkiye hükümet temsilcisi olarak UÇÖYönetim Kurulu’nda 1948-51, 1954-57 ve 1996-99 dönemlerinde “As›l Üye”, 1975-78, 1987-90 ve 2002-05 dönemlerinde “Yard›mc› Üye” s›fat›yla yer alm›flt›r. Üye ül-kelerin UÇÖ bütçesine katk› paylar›, BM’nin bütçe de¤erlendirme esaslar› çerçeve-sinde belirlenmekte olup ülkemizin y›ll›k katk› pay› UÇÖ bütçesinin binde 3,7’si ci-var›ndad›r. Türkiye ile UÇÖ’nün kurumsal iliflkilerinde önemli bir halka Türkiye’de-ki UÇÖ ofisleridir. 1952’de “Yak›n ve Orta Do¤u ‹flgücü Saha Ofisi” olarak ‹stan-bul’da bir UÇÖ Ofisi kurulmufltur. Bu ofis 1975 Aral›k ay›nda kapan›p 1976 y›l› ba-fl›nda UÇÖ Ankara Ofisi aç›lm›flt›r. Daha sonra Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakan-l›¤› ve sosyal taraflar›n giriflimiyle Türkiye hükümetinin UÇÖ’ye Ankara, Çankaya,Oran’daki diplomatik alanda tahsis etti¤i arsada UÇÖ Ankara Ofisi ve EnformasyonMerkezi infla edilmifl ve 2001 y›l›nda hizmete girmifltir.

Türkiye’nin çal›flma mevzuat›, UÇÖ normlar›ndan çok büyük ölçüde etkilen-mifltir. UÇÖ normlar›n›n ülkelerin mevzuat›n› etkilemesi, her zaman UÇÖ sözlefl-melerinin onaylanmas›na ba¤l› de¤ildir. Ülkeler, çal›flma mevzuat›n› gelifltirirlerkenUÇÖ sözleflmelerinden yararlan›rlar ve sözleflmelerin, mevzuat›n UÇÖ normlar›nauygun hale getirilmesinden sonra onaylanmas›n› ye¤leyebilirler. Türkiye aç›s›ndanda böyle olmufl, Türkiye çal›flma mevzuat›n›n gelifltirilmesinde UÇÖ sözleflmelerin-den büyük ölçüde ilham alm›flt›r. Öte yandan UÇÖ sözleflmelerinin onaylanmas›da ilgili alandaki mevzuat›n eksiklik ve ayk›r›l›klar›n›n giderilmesinin yolunu aç-m›flt›r. Türkiye, 189 uluslararas› çal›flma sözleflmesinden, aralar›nda temel çal›flmahaklar›na iliflkin sekiz sözleflmenin de bulundu¤u 56’s›n› onaylam›flt›r. Bu sözlefl-melerden 52’si halen yürürlükte olan sözleflmelerdir.

UÇÖ, standart belirleme rolü ile insanlar aras›ndaki ba¤lant›lar› kurabilmekamac›yla genifl bir teknik yard›m program› yürütmektedir. Bu teknik yard›m prog-

Uluslararas› Sosyal Politikave Türkiye

Türkiye, 189 uluslararas›çal›flma sözleflmesinden,aralar›nda temel çal›flmahaklar›na iliflkin sekizsözleflmenin de bulundu¤u56’s›n› onaylam›flt›r. Busözleflmelerden 52’si halenyürürlükte olansözleflmelerdir.

ramlar› özellikle II. Dünya Savafl›ndan sonra geliflmekte olan ülkelere yönelik ola-rak h›zla genifllemifltir. UÇÖ normlar›na uygun bir ulusal mevzuat›n gelifltirilmesive uygulaman›n güçlendirilmesi için teknik yard›m yap›lmas› bu programlar›nönemli bir parças›d›r. Ayr›ca giriflimci ve iflçi e¤itim programlar›, sosyal güvenliksistemlerinin güçlendirilmesi, sosyal diyalog tesisi, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i, k›rsalbölgelerde kooperatifler kurulmas› konular› da UÇÖ’nün teknik yard›m› kapsa-m›ndad›r. UÇÖ bu teknik yard›mlar kapsam›nda üye ülkelerde e¤itim programlar›düzenler, faaliyet merkezleri kurar, bu e¤itim programlar›nda ve faaliyet merkez-lerinde kullan›lacak baz› araç ve gereçleri sa¤lar. Bugün UÇÖ tüm k›talarda vefarkl› geliflme aflamalar›ndaki 80’i aflk›n ülkede 700’den fazla teknik yard›m prog-ram› yürütmektedir. Türkiye de UÇÖ’ye 80 y›ll›k üyeli¤i sürecinde bu teknik yar-d›m programlar›ndan yararlanm›flt›r.

Türkiye’nin 1932-2012 tarihleri aras›ndaki 80 y›ll›k üyelik iliflkilerini, Türki-ye’nin çal›flma iliflkileri tarihine de denk gelen bir biçimde 1932-1945; 1946-1959;1960-1980 ve 1980 sonras› olmak üzere dört farkl› dönemde ele alabiliriz.

Türkiye, bu dönemler boyunca UÇÖ ile kurumsal iliflkilerini gelifltirmifl, çal›fl-ma mevzuat›n›n benimsenmesinde ve güçlendirilmesinde UÇÖ normlar›ndan il-ham alm›fl ve UÇÖ’nün teknik yard›m programlar›ndan yararlanm›flt›r.

ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1932-1945 DÖNEM‹ Türkiye, 1932 tarihine kadar UÇÖ d›fl›nda kalm›flt›r. Ancak 1919-1923 y›llar›n›nTürkiye için kurtulufl y›llar› oldu¤unu ve genç Cumhuriyetin karfl› karfl›ya oldu¤uekonomik, sosyal ve siyasal sorunlar›n a¤›rl›¤›n› göz önünde bulundurursak, Tür-kiye’nin kurtulufltan dokuz y›l sonra UÇÖ üyeli¤inin gerçekleflmesinin, asl›nda ge-cikmifl bir üyelik olmad›¤›n› görürüz. Gerçekten de Türkiye, Cumhuriyetin ilk y›l-lar›nda dahi UÇÖ ile ilgilenmifl, hukuki bir anlam› olmasa da, 1927 y›l›ndan baflla-yarak UÇÖ y›ll›k Konferanslar›na gözlemci yollam›flt›r.

Talas (1990:139), Türkiye’nin 1932 y›l›na kadar UÇÖ d›fl›nda kalmas›n› bafll›caiki nedene ba¤lamaktad›r. Birinci neden ekonomiktir. O y›llarda bir tar›m ülkesiolan ve sanayileflmenin yaratt›¤› sorunlar›n a¤›rl›¤›n› henüz yo¤un olarak hissetme-yen Türkiye için UÇÖ gündemi henüz o kadar önem tafl›mamaktad›r. UÇÖ de s›-nai bir güç olarak görmedi¤i Türkiye’yi bu anlamda potansiyel bir üye olarakönemsemifl de¤ildir. ‹kinci neden siyasald›r. Türkiye siyasal nedenlerle MilletlerCemiyetine üye olmay› geciktirmifl ve ancak Milletler Cemiyetinin ça¤r›s› üzerine1932’de üyeli¤e karar vermifltir. Versay Andlaflmas›’n›n 387. maddesi, Milletler Ce-miyeti üyesi olan devletlerin otomatik olarak Uluslararas› Çal›flma Örgütüne deüye olaca¤›n› hükme ba¤lad›¤› için Türkiye’nin UÇÖ üyeli¤i de Milletler Cemiyeti-ne üye oldu¤u tarihte gerçekleflmifltir. 1932 y›l›nda Milletler Cemiyetine üye olmakyolundaki siyasi karar›n›n bir sonucu olarak UÇÖ’ye üye olan ve böylece örgütünAnayasas›ndan do¤an yükümlülükleri kabul eden Türkiye’nin UÇÖ ile iliflkisi gü-nümüze kadar 80 y›l aral›ks›z devam etmifltir.

Türkiye Uluslararas› Çal›flma Örgütüne ne zaman üye olmufltur?

1932-1945 döneminde Türkiye’nin UÇÖ ile iliflkileri son derece s›n›rl› olmufltur.Her fleyden önce 1946 y›l›na kadar iflçi ve iflveren örgütlerinin kurulmas›n›n huku-ki dayanaklar›n›n bulunmay›fl› nedeniyle Türkiye, üçlü yap›daki UÇÖ faaliyetleri-ne yaln›zca hükümet temsilcisi ile sembolik olarak kat›lm›flt›r. 1945 y›l›nda hükü-


Türkiye, Cumhuriyetin ilky›llar›nda dahi UÇÖ ileilgilenmifl, hukuki bir anlam›olmasa da, 1927 y›l›ndanbafllayarak UÇÖ y›ll›kKonferanslar›na gözlemciyollam›flt›r.

Versay Bar›fl Antlaflmas›: I.Dünya Savafl› sonunda ‹tilafDevletleri ile Almanyaaras›nda imzalanan bar›flantlaflmas›.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




1

metin, Sümerbank Defterdar Fabrikas› formenlerinden Emin ‹nal’› hükümetin da-n›flman› s›fat›yla heyete dahil etmesi, hükümetin de bu konuda rahats›zl›k duydu-¤unun bir belirtisi say›labilir. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu ile s›n›f esas›na daya-l› cemiyet kurulmas›n›n yasaklanmas›, 1925 tarihli Takrir-i Sükun Kanunundan be-ri fiilen sürmekte olan sendika yasa¤›n›, hukuki alana tafl›m›fl (Ifl›kl›, 2010: 17);böylece Türkiye’nin UÇÖ’de üçlü delegasyonla temsili hukuken de olanaks›z halegelmifltir. UÇÖ’de iflçi ve iflveren kesiminin temsil edilmemesi Türkiye’nin Örgütteetkisiz kalmas›na yol açm›flt›r. ‹kinci olarak 1936 tarihli ‹fl Kanununa kadar Türki-ye’de iflçileri korumaya yönelik bütüncül bir sosyal politika mevzuat›n›n olmay›fl›,Türkiye’nin UÇÖ sözleflmelerini benimsemesi aç›s›ndan önemli bir engel teflkil et-mifltir. Üçüncü olarak da bu dönemin ekonomik buhran ve II. Dünya Savafl› y›lla-r›n› kapsamas›, gerek dünyada gerekse Türkiye’de sosyal politika alan›ndaki gelifl-melere uygun olmayan bir ortam yaratm›flt›r. Savafl y›llar›nda UÇÖ’nün kendisi defaaliyetlerini en aza indirmek zorunda kalm›flt›r.

1932-1946 y›llar› aras› UÇÖ’nün çok say›da sözleflme benimsedi¤i bir dönem-dir. Bu dönemde UÇÖ 67 sözleflme onaylam›fl, 66 Tavsiye karar› alm›flt›r. Türkiyebu dönemde 67 UÇÖ sözleflmesi içinden yaln›zca bir sözleflmeyi onaylam›flt›r. Busözleflme, 45 say›l› Maden Ocaklar›nda ve Yer alt› ‹fllerinde Kad›nlar›n Çal›flt›r›lma-s› Hakk›nda Sözleflmedir. Türkiye, 1936 say›l› ‹fl Kanunu ile kad›nlar›n madenler-de yer alt› çal›flmalar›n› zaten yasaklam›fl oldu¤undan, 1938 y›l›nda Sözleflmeninonaylanmas› Türkiye aç›s›ndan bir sorun yaratmam›flt›r. Bu sözleflmenin onaylan-mas› ile de Türkiye’nin UÇÖ sözleflmelerini onay politikas›n›n ilk örne¤i verilmifl,Türkiye uzun y›llar boyunca yaln›zca iç mevzuat› ile çeliflmeyen UÇÖ Sözleflmele-rini onaylama yoluna gitmifltir.

Bütün s›n›rl›l›¤›na ra¤men bu dönemde UÇÖ ile olan iliflkilerin Türkiye’deki ça-l›flma mevzuat›n› ve sosyal politikalar› etkiledi¤ini de belirtmek gerekir. Türki-ye’nin daha örgüte kat›lmad›¤› dönemlerdeki çal›flma mevzuat› üzerinde bileUÇÖ’nün olumlu etkileri oldu¤u söylenebilir. 1924 tarihli Hafta Tatili Kanunu ile1930 tarihli Umumi H›fz›s›hha Kanunu bu etkileflime örnek olarak gösterilmekte-dir (Saymen, 1954:115). 1936 y›l›nda 3008 say›l› ‹fl Kanununun benimsenmesi sü-recinde, Türkiye UÇÖ sözleflmelerinden ve yay›nlar›ndan yararlanm›fl, UÇÖ’nünSözleflme ve Tavsiyeleri incelenerek, ‹fl Kanununa, uygun hükümler konmas›naçal›fl›lm›flt›r. Ancak ifl hukuku alan›nda UÇÖ normlar› ile olan baz› ayk›r›l›klar,özellikle de sendika özgürlü¤ü ilkesine yer veren UÇÖ Anayasas› ile uyuflmazl›k-lar, dönemin çal›flma mevzuat›n›n UÇÖ ilkeleri ile ba¤daflt›r›lmas›nda yetersiz ka-l›nd›¤›n› göstermektedir (Güzel, 1997: 37-48; Makal, 1999:371-379; Talas, 1990:140).

ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1946-1959 DÖNEM‹ Bu dönem Türkiye’nin UÇÖ ile üçlü temsile dayal› kurumsal iliflkisinin bafllamas›aç›s›ndan önem tafl›r. 1946 y›l›ndan itibaren Türkiye’nin UÇÖ ile olan iliflkilerini s›-n›rland›ran unsurlarda baz› de¤ifliklikler oldu¤unu görüyoruz.

Türkiye hangi y›ldan itibaren UÇÖ konferanslar›na üçlü temsil ile kat›lmaya bafllam›flt›r?

Birinci olarak 1946 y›l›nda, 1938 tarihli Cemiyetler Kanununda yap›lan de¤i-fliklikle, s›n›f esas›na dayal› cemiyet kurma yasa¤› kald›r›lm›fl, böylece sendika-lar›n kurulmas›na olanak tan›nm›flt›r. 1947 y›l›nda ‹flçi ve ‹flveren Sendikalar› veSendika Birlikleri Hakk›nda Kanun yürürlü¤e girmifltir. Türkiye 1946 y›l›ndan

2078. Ünite - Uluslararas› Sosyal Pol i t ika ve Türk iye

Takrir-i Sükûn Kanunu(Günümüz Türkçesi:Huzurun Sa¤lanmas›Yasas›): 4 Mart 1925’teTürkiye Büyük MilletMeclisinde kabul edilen vehükümete ola¤anüstüyetkiler veren bir kanun.

Türkiye, 1932-1946 y›llar›aras›nda, 67 UÇÖsözleflmesi içinden yaln›zcabir sözleflmeyi onaylam›flt›r.

Türkiye 1946 y›l›ndanitibaren UÇÖKonferanslar›na hükümettemsilcilerinin yan› s›ra iflçive iflveren temsilcileri ilekat›lm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




2

itibaren UÇÖ Konferanslar›na hükümet temsilcilerinin yan› s›ra iflçi ve iflverentemsilcileri ile kat›lm›flt›r. Her ne kadar 1946-1952 y›llar› aras›ndaki iflçi temsilci-lerinin tam olarak örgütlü iflçi hareketini temsil eden bir nitelik tafl›d›¤› söylene-mezse de, 1946 y›l› öncesinin yaln›zca hükümet temsilcisi ile UÇÖ Konferansla-r›na kat›l›m›ndan farkl› bir durum söz konusudur. 1952 y›l›nda Türkiye ‹flçi Sen-dikalar› Konfederasyonu (TÜRK-‹fi)’nun kurulmas›ndan sonra ise kat›l›mdaki ifl-çi temsili, konfederasyon düzeyinde bir kurumsall›k kazanm›flt›r. ‹flverenlerinkonfederasyon düzeyinde temsili ise 1962 y›l›nda Türkiye ‹flveren Sendikalar›Konfederasyonu (T‹SK)’nun Kurulmas›ndan sonra 1964 y›l›nda gerçekleflmifltir.Türkiye 1948-1951 ve 1954-1957 tarihlerinde iki dönem UÇÖ Yönetim Kurulun-da yer alm›flt›r.

‹kinci olarak 3008 say›l› ‹fl Kanununun uygulanmas› ile Türkiye sosyal politikaalan›nda kayda de¤er ad›mlar atm›flt›r. II. Dünya savafl›n›n araya girmesiyle 1945y›l›na kadar s›n›rl› ölçüde gerçekleflen ilerlemeler, Savafl›n sona ermesinin ard›n-dan h›z kazanm›flt›r. 1945 tarihinde Çal›flma Bakanl›¤›n›n kurulmas›, yine 1946 y›-l›nda ‹flçi Sigortalar› Kurumunun kurulmas›, 1945 y›l›ndan itibaren sosyal güvenlikalan›ndaki yeni düzenlemelerle ifl kazalar›, meslek hastal›klar›, anal›k, yafll›l›k, has-tal›k, maluliyet ve ölüm sigortalar›n›n yasalaflmas›, 1946 y›l›nda ‹fl ve ‹flçi BulmaKurumunun kurulmas›, 1950 y›l›ndan itibaren ifl mahkemelerinin kurulmas› ve bi-reysel ifl hukuku alan›nda getirilen yeni düzenlemeler, çal›flma yaflam› alan›ndakibelli bafll› geliflmelerdir. Böylece Türkiye uluslararas› sosyal politikan›n normlar›n›benimseme aç›s›ndan belirli bir geliflme düzeyi sa¤lam›flt›r.

Üçüncü olarak, Savafl›n, faflizmin ve nazizmin yenilgisiyle sonuçlanmas›, savaflsonras› yeni dünya düzeninde bar›fl› kal›c› k›lmak için sosyal adalete önem vermeözlemleri, BM’in kuruluflu, UÇÖ’nün Filadelfiya Bildirgesi ile yeniden ve daha güç-lü bir biçimde sosyal adalet ça¤r›s›nda bulunmas›, uluslararas› sosyal politikaya ye-ni bir h›z kazand›rd›¤› gibi Türkiye’nin çok partili hayata geçifli ve BM ve UÇÖ gi-bi uluslararas› kurulufllarda sayg›n bir yere kavuflma isteklerinin güçlenmesi, Tür-kiye-UÇÖ iliflkilerinin geliflmesinin ortam›n› haz›rlam›flt›r.


Tablo 8.11946-1953 DönemiUluslararas› Çal›flmaKonferans› Türkiye‹flçi ve ‹flverenTemsilcileri

Kaynak: UÇÖhttp://www.ilo.org/global/standards/information-resources-and-publications/lang—en/index.htm

Y›l ‹flçi Delegesi ‹flveren Delegesi

1946 Hüsnü Merey, ‹zmir Amele Birli¤i Hilmi Naili Barlo

1947 Süreyya Birol, (1952’de Tütün, Müskirat

Send. Yöneticisi)

Tevfik ‹pekman

1948 Burhanettin Özkaner, Zonguldak Maden

‹flçileri Sendikas›

Hilmi Naili Barlo, ‹stanbul Sanayi Birli¤i Bflk.

Yard.

1949 Kemal Erçetin, Ustabafl›, ‹zmit Selülöz

Fabrikas›

‹.Nafiz Pamir,Haznedar Tu¤la Müdürü

‹stanbul

1950 Kemal Erçetin, Selülöz ‹flçileri Sendikas› Yön.

Kr. Üyesi

Hilmi Naili Barlo ‹stanbul ‹malatç›lar

Federasyonu Baflkan›

1951 Mehmet Arcan, ‹flçi Sendikalar›

Federasyonu ‹zmir

Muhittin Alam, ‹zmir Sanayi Birli¤i,

1952 Recep K›r›m, Tekstil ‹flçileri Federasyonu,

Bursa Sendikalar Federasyonu üyesi

Haydar Dündar, ‹zmir Borsas› ve ‹zmir

Türün Üreticileri Derne¤i Baflkan›

1953 Recep K›r›m, TÜRK-‹fi Bflk. Yard., Tekstil

‹flçileri Federasyonu Bflk. Yard.

Haydar Dündar, ‹zmir Borsas› Baflkan›, ‹zmir

Ticaret Odas› Bflk. Yard.

Çal›flma Bakanl›¤›n›n Kurulufl Kanununun gerekçesinde (1945) bu ortam›n iz-lerini görmek mümkündür. Gerekçede, Bakanl›¤›n amaçlar› belirtildikten sonra“Bu amaçlar Milletleraras› Çal›flma Teflkilat›n›n 1944 Filedelfiya Konferans› karar›y-la teyit edilen gayelerine uymaktad›r” denilmektedir. Ayr›ca Kanunun 6. Maddesi-nin d bendi Çal›flma Bakanl›¤› bünyesindeki Araflt›rma Kuruluna UÇÖ ile iliflki veyaz›flmalar› yönetmek, UÇÖ’ye üye olmaktan do¤an ifllerin yerine getirilmesi ile il-gili incelemeleri yaparak önerilerde bulunmak görevini getirmektedir. Buna göreBakanl›k, öncelikle Türkiye’nin UÇÖ normlar›na uygun olan yasal düzenlemeleri-ni saptayacak ve ilgili sözleflmelerin onaylanmas› için gereken süreci bafllatacakt›r.‹kinci olarak mevzuat›m›zda UÇÖ normlar› aç›s›ndan eksik veya ayk›r› olan dü-zenlemeleri saptayarak, UÇÖ sözleflmelerine uygun yeni düzenlemelerin yap›lma-s› için gereken yasa tekliflerini haz›rlayacakt›r. Ayr›ca art›k üçlü yap›da kat›l›m›nsa¤land›¤› UÇÖ Konferans› ile ilgili olarak delegeleri bilgilendirmek, hükümetinKonferansta izleyece¤i politikalar› belirlemek, varsa talep ve yak›nmalara yan›t ha-z›rlamak, Uzmanlar Komitesinin istedi¤i bilgileri sunmak ve Aplikasyon Komitesi-nin sorular›na yan›t vermek gibi ifllemleri de yürütecektir.

1946-1959 Döneminde Onaylanan UÇÖ SözleflmeleriTürkiye 1946-1959 döneminde 11 UÇÖ sözleflmesini onaylam›flt›r. Bunlardan 80say›l› sözleflmenin Örgütün statüsüne iliflkin oldu¤u göz önüne al›n›rsa, çal›flmanormlar›na iliflkin toplam 10 sözleflme onayland›¤› söylenebilir. Öncelikle belirt-mek gerekir ki bir ülkenin onaylad›¤› Sözleflme say›s› o ülkedeki çal›flma koflulla-r›n›n uluslararas› normlar karfl›s›ndaki konumu aç›s›ndan kesin bir fikir vermeye-bilir. Örne¤in ülkenin devlet biçiminin federal yap›da olmas› UÇÖ sözleflmelerininonay›n› geciktirici ve k›s›tlay›c› rol oynayabilmektedir (Ifl›k, 1968: 169). Ancak ge-nel olarak bak›ld›¤›nda UÇÖ sözleflmelerinin onaylanmas› iflçi haklar› ve sosyalhaklardaki ilerleme ile elele gitmektedir. Bu bak›mdan onaylanan sözleflme say›s›çal›flma mevzuat›ndaki geliflmeler aç›s›ndan anlaml› kabul edilmelidir.

1946-1959 döneminde Türkiye’nin onaylad›¤› sözleflmelerin say›ca az oldu¤usöylenebilir. 1960 y›l› bafl›nda UÇÖ’nün 114 sözleflmesi bulunmaktad›r ve Türkiyetoplam 11 onayla bunlardan ancak yüzde 10 kadar›n› onaylam›flt›r. Dönem içindey›lda ortalama 0.7 sözleflme imzalanm›fl olmaktad›r. Türkiye’nin, UÇÖ sözleflmele-rini oldukça gecikmeli olarak onaylad›¤› görülmektedir. 1946-1959 dönemindeonaylanan sözleflmelerin UÇÖ taraf›ndan kabul tarihleriyle onay tarihleri aras›nda,ortalama 13 y›ll›k bir süre bulunmaktad›r.

Bu dönemde onaylanan 11 sözleflmenin konular›na göre da¤›l›m› afla¤›dad›r:• Örgütlenme özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve endüstri iliflkileri alan›: 1 adet (98

say›l› Sözleflme)• Deniz ifllerinde çocuk iflçili¤in ortadan kald›r›lmas›: 2 adet (15 ve 58 say›l›

Sözleflmeler)• Çal›flma yönetimi ve ifl teftifli: 1 adet (81 say›l› Sözleflme)• ‹stihdam politikas›: 4 adet (2, 34, 88 ve 96 say›l› Sözleflmeler)• Çal›flma süreleri: 1 adet (14 say›l› Sözleflme) • Sosyal güvenlik: 1 adet (42 say›l› Sözleflme)• Nihai Maddeler: 1 adet (80 say›l› Sözleflme)Dönemin ulusal mevzuat›n›n onaylanan sözleflmelerle çeliflmedi¤i ve ulusal

mevzuat›n benimsenmesinin ard›ndan ilgili alandaki UÇÖ sözleflmesinin onaylan-d›¤› görülmektedir. Zaten düzenlenmifl konulara iliflkin sözleflmelerin onaylanma-s›, bu sözleflmelerin Türk çal›flma mevzuat›na etkilerinin s›n›rl› olmas›na yol açm›fl-


Türkiye 1946-1959döneminde 11 UÇÖsözleflmesini onaylam›flt›r.

t›r. Mevzuata uygun sözleflmeleri onaylama politikas›n›n bilinçli bir seçim oldu¤u,Çal›flma Bakanl›¤› belgelerinde ve sözleflmelerin onay gerekçelerinde aç›kça ifadeedilmifltir. Onaylanan sözleflmelerdeki iç mevzuatla olan kimi ayk›r›l›klar ise gözard› edilmifl ve çeflitli gerekçelerle yok say›lm›flt›r (Makal, 2002: 407-408).

Y›llar içindeki da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda 1946 y›l›nda 3 adet, 1949 y›l›nda 2 adet,1950 y›l›nda 2 adet, 1951 y›l›nda 2 adet ve 1959 y›l›nda 2 adet sözleflmenin onay-land›¤› görülür. 1952-1958 döneminde 7 y›l boyunca hiçbir Sözleflmenin onaylan-mam›fl olmas› dikkat çekicidir. Oysaki bu y›llar Türkiye’de çal›flma mevzuat› ala-n›nda önemli ad›mlar›n at›ld›¤› y›llard›r. 1951 y›l›nda asgari ücret yönetmeli¤ininç›kar›lmas›ndan sonra il esas›na göre asgari ücret uygulamas›n›n bafllat›lmas› vekapsama al›nan il say›s›n›n 1956’da 11 ile ç›kar›lmas›, 1952’de bas›n mesle¤inde ça-l›flanlarla, 1953’te garson ve benzeri iflçilerin hizmet karfl›l›klar›yla, 1954’te gemiadamlar›yla ilgili kanunlar›n kabulü, sosyal sigortalar mevzuat› ve uygulamalar›n›ngeniflletilmesi, 1951 y›l›nda hafta tatili ve genel tatil günlerinde ücret ödenmesinedair kanunun, 1954 y›l›nda ö¤le dinlenmesi kanununun ç›kart›lmas› bu geliflmele-re örnektir. Bu geliflmeler temelinde daha fazla UÇÖ sözleflmesinin onaylanmas›olana¤› varken 1952-1958 döneminde hiçbir sözleflmenin onaylanmamas›nda ayn›y›llarda T.C. aleyhine sendika özgürlü¤üne iliflkin flikayetlerin etkili oldu¤u ve Tür-kiye’nin bu flikayetlere tepkisini yeni sözleflme onaylamayarak gelebilecek yüküm-lülüklerden kaç›nmak biçiminde koydu¤u ileri sürülmektedir (Kutal, 1970: 187).

Bu dönemde sendikal haklara iliflkin olarak Türk hükümetine yöneltilen ilk ya-k›nmay›, Dünya Sendikalar Federasyonu 4 Aral›k 1951 tarihinde BM Ekonomik veSosyal Konseyine sunmufl, Konsey de yak›nmay› UÇÖ’ye iletmifltir. ‹kinci yak›nma29 A¤ustos 1957 tarihinde Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu tara-f›ndan Sendika Özgürlü¤ü Komitesine iletilmifltir (Gülmez, 1988: 421-422).

Saymen (1961: 131), 1946-1959 döneminde onaylanan sözleflmelerin say›ca az-l›¤›n› ve ayn› zamanda da iç mevzuatla büyük ölçüde uyumlu oldu¤u halde onay-lanmayan sözleflmelerin bulunmas›n›, UÇÖ ile iliflkileri yürütmekle görevli olanÇal›flma Bakanl›¤› Araflt›rma Kurulu’nun görevlerini yeterli ciddiyet ve titizlikleyapmamas›na ba¤lamaktad›r.

UÇÖ’nün 1998 tarihli Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler Bildirgesindetemel bir insan hakk› olarak tan›mlad›¤› örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk›nailiflkin 98 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› Sözleflmesi, dönem içindeonaylanan sözleflmeler aras›nda özel bir yer iflgal eder. 98 say›l› sözleflme UÇÖ’de18 Haziran 1949’da kabul edilmifl, 18 Temmuz 1951’de yürürlü¤e girmifltir. Türki-ye ise sözleflmenin onay›na iliflkin kanunu, yürürlü¤e girmesinden yirmi gün son-ra 8 A¤ustos 1951 tarihinde kabul etmifltir. Sendika özgürlü¤üne iliflkin 87 say›l›sözleflmenin onaylanmam›fl olmas›na karfl›n, bu sözleflmedeki özgürlükleri garan-ti alt›na almaya çal›flan 98 say›l› sözleflmenin onaylanm›fl olmas› farkl› gerekçele-re ba¤lanm›flt›r. Saymen (1961: 131), bu durumu dönemin yetkililerinin yetersizve titiz olmayan yaklafl›mlar›na ba¤larken, sözleflmenin onaylanmas›nda önemlibir rol üstlenen Prof. Dr. Cahit Talas bu durumu Demokrat Parti iktidar›n›n ilk y›l-lar›nda özgürlükçü görünme iste¤i, sözleflme ile iç hukukumuzun çeliflki içindeolmad›¤› kan›s›, memurlar›n sözleflme kapsam› d›fl›nda tutuldu¤u kan›s›, 1954 ön-cesi dönemde Türkiye - UÇÖ iliflkilerinin olumlu bir geliflme içinde olmas›, çelifl-kilerin fark›na varm›fl olabilecek baz› bürokratlar›n ise pürüz yaratabilecek baz›durumlar üzerinde durmamas› gibi çeflitli nedenlere ba¤lamaktad›r (Gülmez,1990a: 61-67).


98 say›l› sözleflme UÇÖ’de18 Haziran 1949’da kabuledilmifl, 18 Temmuz 1951’deyürürlü¤e girmifltir. Türkiyeise sözleflmenin onay›nailiflkin kanunu, yürürlü¤egirmesinden yirmi gün sonra8 A¤ustos 1951 tarihindekabul etmifltir.

Türkiye 98 say›l› Sözleflmeyi ne zaman onaylam›flt›r?

98 say›l› Sözleflmenin onaylanmas› ile Türkiye, Sözleflme aç›s›ndan UÇÖ’nünraporlara dayal› denetim sürecine dahil olmufltur. Türkiye 98 say›l› Sözleflme ile il-gili olarak ilk kez 1955 y›l›nda Uzmanlar Komitesinin raporunda özel gözlemlerbölümünde ele al›nm›flt›r. Bu durum 1956, 1957 ve 1958 y›llar›nda tekrarlanm›flt›r.Ayr›ca Aplikasyon (uygulama) Komitesinin 1956, 1957 ve 1958 tarihlerindeki top-lant›lar›nda Türkiye, 98 aç›s›ndan tart›fl›lmak üzere gündeme al›nm›flt›r (Gülmez,1990b).

1946-1959 Döneminde UÇÖ Teknik Yard›mlar›1946-1959 döneminde Türkiye UÇÖ teknik yard›mlar›ndan yararlanm›flt›r. Bu ba¤-lamda öncelikle 1949 y›l›nda bir UÇÖ heyeti taraf›ndan haz›rlanan “Türkiye’de Ça-l›flma Sorunlar›” bafll›kl› Rapora de¤inmek gerekir (ILO, 1950; Türkiye Ekonomikve Toplumsal Tarih Vakf›, 1998: 425; Weigert, 1952). Bu Rapor, 1948 y›l›nda Çal›fl-ma Bakanl›¤›n›n UÇÖ’den, uzman gözü ile, Türkiye’deki çal›flma mevzuat›, ifl sa¤-l›¤› ve güvenli¤i, sosyal sigortalar, ifl bulma hizmetleri ve ifl veriminin art›r›lmas›konular›nda al›nacak önlemleri ve yap›lmas› gereken de¤ifliklikleri belirlemek üze-re bir rapor haz›rlanmas›n› talep etmesi sonucunda haz›rlanm›flt›r. Türkiye’ye ge-len 5 kiflilik UÇÖ heyeti Mart-May›s 1949 tarihlerinde çeflitli illerde yapt›¤› incele-melerden sonra, Rapor tasla¤›n› 20 May›s 1949’da Çal›flma Bakanl›¤›na sunmufltur.Türkiye’nin esas olarak bir tar›m ülkesi oldu¤unu vurgulayan, e¤itim ve sa¤l›k ala-n›ndaki yetersizliklere dikkat çeken 282 sayfal›k nihai Raporda ise dönemin çal›fl-ma yaflam›n›n ve sosyal politikalar›n›n ayr›nt›l› bir analizi yap›larak, çal›flma mev-zuat›n›n iyilefltirilmesi için çeflitli önerilerde bulunulmufltur. Türkiye’de sosyal si-gorta kollar›n›n kademeli olarak gelifltirilmesinde ve ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumununörgütlenmesinde de, UÇÖ’nün teknik yard›m ve iflbirli¤inden yararlan›lm›flt›r (Ma-kal 2002: 401).

UÇÖ 1947 y›l›nda Yak›n ve Orta Do¤u Bölgesel Konferans›n› ‹stanbul’da top-lam›flt›r. M›s›r, ‹ran, Irak, Lübnan, Suriye ve Türkiye hükümetleri delegasyonlar›n›nça¤r›l› oldu¤u Konferansta ulafl›lan sonuçlar ayr›ca Suudi Arabistan ve Yemen’e deiletilmifltir. Türkiye’nin talebi üzerine UÇÖ, 1952 y›l›nda ‹stanbul’da Yak›n ve OrtaDo¤u ‹flgücü Saha Ofisini açm›flt›r. Ofisin a¤›rl›kl› görevi, iflgücünün yetifltirilmesi,e¤itimi, iflgücü piyasas› kurumlar›n›n ve yönetiminin gelifltirilmesi için Türkiye’yeve bölge ülkelerine teknik yard›m sa¤lamak olmufltur. Bu teknik yard›mlar çerçe-vesinde, Türkiye’den de¤iflik iflkollar›nda çal›flan mühendisler ve ustabafl›lar Avru-pa ülkelerindeki fabrikalarda iflbafl› e¤itimi görmüfllerdir. 1955 y›l›nda ise gene ‹s-tanbul’da Birleflmifl Milletler Kurulufllar› ve UÇÖ iflbirli¤i ile Yak›n ve Orta Do¤uÇal›flma Enstitüsü kurulmufltur. 1955-1959 y›llar› aras›nda Enstitü bünyesinde sür-dürülen e¤itimlerle, Yak›n ve Orta Do¤u ülkelerinden gelenler de dahil olmak üze-re, 490 kifliye baflta ifl teftifli ve iflgücü alanlar›nda olmak üzere yabanc› ve Türk uz-manlar taraf›ndan e¤itimler verilmifltir. Enstitü 1960 y›l›nda Çal›flma Bakanl›¤›nadevredilmifltir (Cam, 2008; Jain, 1961; UÇÖ,1963).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




3

1955 y›l›nda, ‹stanbul’daBirleflmifl MilletlerKurulufllar› ve UÇÖ iflbirli¤iile Yak›n ve Orta Do¤uÇal›flma Enstitüsükurulmufltur.

ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE‹L‹fiK‹LER‹NDE 1960-1980 DÖNEM‹1960-1980 döneminde Türkiye-UÇÖ iliflkileri genellikle karfl›l›kl› iflbirli¤i ve yar-d›mlaflma anlay›fl› çerçevesinde yürümüfltür. 1961 Anayasas› temelinde gelifltiri-len demokratikleflme ve sosyal devlet anlay›fl›, çal›flma mevzuat› aç›s›ndan önem-li kazan›mlar getirmifltir. Bu dönem bir yönüyle bireysel ifl hukukundan toplu iflhukukuna geçifl dönemi olarak da nitelenebilir (Ifl›kl›, 2010). 1963 tarihli 274 sa-y›l› Sendikalar Kanunu ve 275 say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanu-nu, Türkiye’de toplu ifl iliflkilerinin kurulmas›nda temel kaynaklar olmufllard›r.Gene bu dönemde 1965 tarihli 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu ile sigorta ka-nunlar›n›n tek bir metin içinde birlefltirilmesi, 1965 tarihli ve 624 say›l› DevletPersonel Sendikalar› Kanunu do¤rultusunda toplu sözleflme ve grev hakk› ol-masa da memur sendikalar›n›n kurulmas›, 1967 tarihli yeni Deniz ‹fl Kanunu,1971 tarihli ve 1475 say›l› yeni ‹fl Kanunu, çal›flma mevzuat› alan›nda önemlinoktalar olmufllard›r. 15-16 Haziran olaylar›na yol açan 1970 tarihli ve 1317 sa-y›l› Kanunla sendikal haklara getirilmek istenen k›s›tlama ve 12 Mart 1971 Muh-t›ras› ile bafllayan askeri müdahale sürecinde yap›lan Anayasa de¤ifliklikleri çer-çevesinde memurlar›n sendikal haklar›n›n yasaklanmas› gibi sendikal hak veözgürlükler aç›s›ndan sorunlu dönemler ve geriye gidifllerin yafland›¤› da görül-müfltür. 1961 anayasas› temelinde gelifltirilen sosyal kazan›mlar›n, 1971 anayasade¤ifliklikleri ile geri al›nmas› çabalar›, dönemin çal›flma iliflkilerinde de önemligerginliklere neden olmufl ve bu gerginlikler yak›nmalarla UÇÖ Sendika Özgür-lü¤ü Komitesinin de gündemine tafl›nm›flt›r.

1975 y›l›nda UÇÖ’nün ‹stanbul’daki Yak›n ve Orta Do¤u ‹flgücü Saha Ofisi ka-pat›lm›flt›r. 1976 y›l› bafl›nda UÇÖ Ankara Ofisi aç›lm›flt›r.


1946-1959 Türkiye-UÇÖ ‹liflkileri Üzerine bir De¤erlendirmeDönem içerisinde Türkiye - Uluslararas› Çal›flma Örgütü iliflkileri de¤iflik boyutlarda

geliflmifltir. Kuflkusuz, bu iliflkilerin yeterli oldu¤u savunulamaz. Bunda, Türkiye’nin

Örgütle sa¤l›kl› ve genifl iliflkiler kurmak ve bu iliflkiler do¤rultusunda iç mevzuat›n› ge-

lifltirmek yerine; palyatif, durumu idare etmeye yönelik tav›rlar içerisinde olmas› belir-

leyici olmufltur. Kuflkusuz, Türkiye’nin reel koflullar› da bu süreç üzerinde etken olmufl-

tur. Ülkenin sanayileflme sürecinin bafllar›nda olmas›, çal›flma yaflam›n›n henüz gelifl-

memifl olmas›, örgütlenme hakk›n›n yeni tan›nm›fl olmas›, mevzuat›n yeni ve s›n›rl› ol-

mas›, ülkenin maddi kaynaklar›n›n ve insan gücü olanaklar›n›n yetersizli¤i bunlar

aras›ndad›r. Ancak, Türkiye’nin bu olumsuz koflullara ra¤men gösterebilece¤i iflbirli-

¤ini dahi yapmad›¤› söylenebilir. Bu olumsuzluklara karfl›n, dönem içerisinde Ulusla-

raras› Çal›flma Örgütü, de¤iflik yollarla Türkiye’de çal›flma iliflkileri alan›ndaki gelifl-

meler ve mevzuat üzerinde olumlu etkiler yapm›flt›r. Ç›kar›lan birçok yasan›n gerekçe-

sinde yap›lan at›flar, bunun aç›k bir göstergesidir. Türkiye’nin UÇÖ’ye, onaylad›¤› söz-

leflmelerin uygulanma durumuna iliflkin olarak verdi¤i raporlar›n incelenmesi, gerek-

leri tümüyle yerine getirilmiyor da olsa, Örgüt normlar›n›n Türk çal›flma mevzuat› ve

uygulama üzerinde etkili oldu¤unu ortaya koymaktad›r.

Kaynak: (Makal, 2002: 418-419)

1960-1980 dönemindeTürkiye -UÇÖ iliflkilerigenellikle karfl›l›kl› iflbirli¤ive yard›mlaflma anlay›fl›çerçevesinde yürümüfltür.

15-16 Haziran olaylar›: 15-16 Haziran 1970 tarihlerindeTürkiye’de ‹stanbul merkezliolarak bafllayan ve yay›lan,Türkiye tarihindeki en büyükiflçi eylemlerinden biri.

12 Mart Muht›ras›: 12 Mart1971 tarihinde Türk Silahl›Kuvvetleri’nin GenelkurmayBaflkan› ile Kara, Deniz veHava Kuvvetlerikomutanlar›n›n hükûmetiistifaya zorlamak amac›ylaCumhurbaflkan›’naverdikleri muht›ra

1960-1980 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri1960-1980 döneminde toplam 15 sözleflme onaylanm›flt›r. Çal›flma normlar› ile il-gili olmayan 116 say›l› Son Maddelerin Revizyonu sözleflmesini hariç tutarsak,y›lda 0.7 sözleflme onay› ile bu dönemin bir önceki 1946-1959 döneminden onayoran› aç›s›ndan farkl› olmad›¤›n› görürüz. Türkiye’nin onaylad›¤› toplam 27 söz-leflmenin 1980 tarihine kadar onaylanan 153 UÇÖ sözleflmesine oran› ise yüzde17.6’d›r. Türkiye’nin bir önceki dönemde yüzde 10 olan onay oran›n›n yükseldi-¤i görülmektedir.

Bu sözleflmelerin y›llar içindeki da¤›l›m› da bir önceki dönemdeki gibi istikrar-s›zd›r. 27 May›s 1960 askeri müdahalesinin ard›ndan hükümet, bir y›l içinde 4 söz-leflmeyi birden imzalam›flt›r. Ancak 1961-1965 döneminde befl y›l boyunca hiçbironay ifllemi gerçeklefltirmemifltir. 1966-1976 aras›nda ise 10 sözleflme onaylam›flt›r.

Sözleflmelerin içeri¤ine bakt›¤›m›zda UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinden üçü-nün, yani 100 say›l› Eflit Ücret Sözleflmesi, 105 say›l› Zorla Çal›flt›r›lman›n Kald›-r›lmas› Sözleflmesi, 111 say›l› Ayr›mc›l›k (ifl ve meslek) Sözleflmesinin bu dönem-de onayland›¤›n› görürüz. Ayr›ca UÇÖ’nün öncelikli 4 sözleflmesinden biri olan122 say›l› ‹stihdam Politikas› Sözleflmesi de bu dönemde imzalanm›flt›r. Böylece1980 y›l›na gelindi¤inde Türkiye’nin 27 sözleflme onaylad›¤›n›, bu kapsamda 8temel sözleflmeden 4’ünü, 4 öncelikli sözleflmeden 2’sini onaylam›fl oldu¤unugörüyoruz.

1960-1980 döneminde UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinden hangileri onaylanm›flt›r.

Bu dönemde onaylanan 15 sözleflmenin konular›na göre da¤›l›m› afla¤›dad›r:• Örgütlenme özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve endüstri iliflkileri: 1 adet (11 say›l›

Sözleflme)• Zorla çal›flma: 1 adet (105 say›l› Sözleflme)• F›rsat ve muamele eflitli¤i: 2 adet (100 ve 111 say›l› Sözleflmeler)• ‹stihdam politikas›: 1 adet (122 say›l› Sözleflme)• Ücretler: 4 adet (26, 94, 95 ve 99 say›l› Sözleflmeler)• ‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i: 3 adet (115, 119, 127 say›l› Sözleflmeler) • Sosyal güvenlik: 2 adet (102 ve 118 say›l› Sözleflmeler)• Nihai Maddeler: 1 adet (116 say›l› Sözleflme)Bu dönemde benimsenen sözleflmelerin önemli bir bölümü, 1475 say›l› ‹fl Ka-

nununun maddelerinin biçimlendirilmesine ilham kayna¤› olmufllard›r.

1960-1980 Döneminde Aplikasyon Komitesinde TürkiyeOnaylad›¤› sözleflmelerin say›s› göreli olarak artan Türkiye’nin bu dönemde, Apli-kasyon Komitesinde, çeflitli sözleflmelerin iç mevzuata yans›t›lmas› ve uygulanma-s›nda ki sorunlarla ilgili olarak veya denetim prosedürleri vermesi gereken Rapor-lar› UÇÖ’ye veya sosyal taraflara iletmemesi ile ilgili olarak incelemeye al›nd›¤›n›görüyoruz. Türkiye, bu süre içerisinde yaln›zca 1960 ve 1973 y›llar›nda AplikasyonKomitesinin gündemine girmemifltir. Di¤er y›llarda, onaylam›fl oldu¤u 27 sözlefl-meden 8’i için iç mevzuat›n ve uygulamalar›n sözleflmeye ayk›r›l›klar› nedeniyleAplikasyon Komitesinde tart›fl›lm›flt›r.

Türkiye’nin 1960-1980 döneminde Aplikasyon Komitesinde incelemeye al›nd›-¤› sözleflmeler flunlard›r:


UÇÖ’nün 8 temelsözleflmesinden üçü, yani100 say›l› Eflit ÜcretSözleflmesi, 105 say›l› ZorlaÇal›flt›r›lman›n Kald›r›lmas›Sözleflmesi, 111 say›l›Ayr›mc›l›k (ifl ve meslek)Sözleflmesi 1960-1980döneminde onaylanm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




4

UÇÖ’nün temel sözleflmeleri,29 say›l› Zorla Çal›flt›rma,87 say›l› Sendika Özgürlü¤üve Sendikalaflma Hakk›n›nKorunmas›, 98 say›l›Örgütlenme ve TopluPazarl›k Hakk›, 100 say›l›Eflit Ücret, 105 say›l› ZorlaÇal›flt›r›lman›n Kald›r›lmas›,111 say›l› Ayr›mc›l›k (ifl vemeslek), 138 say›l› AsgariYafl ve 182 say›l› En KötüBiçimlerdeki Çocuk‹flçili¤inin Yasaklanmas› veOrtadan Kald›r›lmas›Sözleflmeleridir.

UÇÖ’nün önceliklisözleflmeleri: 81 say›l› ‹flTeftifli, 122 say›l› ‹stihdamPolitikas›, 129 say›l› ‹flTeftifli, (Tar›m), 144 say›l›Üçlü Dan›flmaSözleflmeleridir.

Bu dönemde benimsenensözleflmelerin önemli birbölümü, 1475 say›l› ‹flKanununun maddelerininbiçimlendirilmesine ilhamkayna¤› olmufllard›r.

Türkiye Hükümeti, 1974 y›l›nda, Zorla Çal›flt›rman›n Sona Erdirilmesi Hakk›n-daki 105 say›l› Sözleflmeyi ihlal etti¤i için bir sonraki y›l özel paragrafa al›nmak ih-timali ile karfl› karfl›ya kalm›fl; 1975 y›l›nda gerekli de¤iflikli¤i yapt›¤› için özel pa-ragrafa al›nmam›flt›r. Türkiye 1978 y›l›nda ise, 94 say›l› Çal›flma fiartlar› (Kamu Söz-leflmeleri), 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› ve 119 say›l› Makinelerin Korunma Ter-tibat› ile Teçhizi Sözleflmelerini ihlal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak ka-rar›yla, özel paragrafa al›nm›flt›r. Türkiye 1979 y›l›nda da 94, 95 ve 119 say›l› Söz-leflmelerde gerekli de¤ifliklikleri yapmamas› nedeniyle, iflçi ve iflveren gruplar›n›nortak karar›yla, özel paragrafa al›nm›flt›r. Ancak bu karar›n al›nmas›ndan sonra, ‹n-giltere hükümet temsilcisinin verdi¤i önerge kabul edilince, özel paragraf kald›r›l-m›flt›r. Türkiye, 1980 y›l›nda, 94 ve 95 say›l› Sözleflmeleri ihlal etti¤i için, iflçi ve ifl-veren gruplar›n›n ortak karar›yla yeniden özel paragrafa al›nm›flt›r.

Türkiye 1960-1980 döneminde ne zaman ve hangi gerekçelerle özel paragrafa al›nm›flt›r?

1960-1980 Döneminde Sendika Özgürlü¤ü KomitesindeTürkiye Türkiye, 1957 y›l›nda Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonunun yapt›-¤› yak›nmadan sonra 10 y›l boyunca Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin gündeminegirmemifltir.

1959-1980 döneminde ise yedi ayr› vaka ile Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin gün-demine girmifltir. Bunlar; 1967 tarihinde Sosyal-‹fl Sendikas›’n›n, greve kat›lan iflçile-

Y›l/Sözleflme 14 42 81 94 95 96 105 119

1960

1961 X

1962 X

1963 X

1964 X

1965 X

1966 X

1967 X X

1968 X

1969 X

1970 X X

1971 X X X

1972 X X X X

1973

1974 X X

1975 X X

1976 X X X X

1977 X X X X

1978 X X X

1979 X X X

1980 X X X


Tablo 8.21960-1980DönemindeAplikasyonKomitesinde‹ncelemeye Al›nanSözleflmeler

Kaynak: UÇÖhttp://www.ilo.org/public/lib-doc/ilo/P/09616/

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




5

Türkiye, 1959-1980döneminde yedi ayr› vaka ileÖrgütlenme Özgürlü¤üKomitesinin gündeminegirmifltir.

re yönelik bask›lar› flikayet etmesi; 1971 tarihinde D‹SK’in, 1317 say›l› Yasa ile Sen-dikalar Kanununda yap›lan de¤iflikliklerin sendikal haklar› ihlal etti¤i gerekçesiyleyapt›¤› baflvuru; 1974 tarihinde K›br›s ‹flçi Konfederasyonu’nun UÇÖ’ye yapt›¤› flika-yet baflvurusunda Türk’lerin elindeki bölgelerde sendikal haklar›n ihlal edildi¤i id-dias› ve buna karfl›l›k TÜRK-‹fi ve Türk-Sen’in Rumlar›n Türk sendikac›lar› Limasolve Larnaka’da tutuklad›klar› konusundaki baflvurular›; 1976 y›l›nda Dünya EmekKonfederasyonunun, D‹SK’in Devlet Güvenlik Mahkemelerine karfl› gerçeklefltirdi¤ieylemin ard›ndan D‹SK yöneticileri ve baz› iflçilerin tutuklanmas› ve çok say›da iflçi-nin iflten at›lmas›na dair baflvurusu; 1979 tarihinde Dünya Emek Konfederasyonu,Dünya Sendikalar Federasyonu ve di¤er baz› uluslararas› iflçi örgütlerinin, bir toplan-t›da Enternasyonal’in söylenmesi nedeniyle baz› sendikalar›n aranmas› ve sendikac›-lar›n tutuklanmas› ile ilgili baflvurular›; ayn› örgütlerin 1980 y›l›nda 1 May›s 1980 son-ras›nda D‹SK’e yönelik bask›lar› ele alan baflvurular›; ve son olarak Uluslararas› Me-tal Federasyonu ile Dünya Emek Konfederasyonunun Maden-‹fl Genel Baflkan› Ke-mal Türkler’in 22 Temmuz 1980 tarihinde öldürülmesi sonras›ndaki baflvurular›d›r.

1960-1980 Döneminin De¤erlendirmesi Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 1960-1980 dönemi, iliflkilerin geliflti¤i bir dönem olarakgörülebilir. Yeterli olmamakla birlikte bu dönemde sözleflmelerin onaylanmas› aç›-s›ndan daha fazla gayret gösterilmifltir. Temel ve öncelikli sözleflmelerin bir k›sm›-n›n onaylanmas› bu aç›dan kayda de¤erdir. Ancak 1961 Anayasas›n›n demokratikve sosyal temeli ve bu temel üzerinde Türkiye’de çal›flma mevzuat›ndaki geliflme-ler ve özellikle toplu ifl hukukunun geliflmesi, daha fazla UÇÖ sözleflmesinin onay-lanabilece¤ini de düflündürmektedir. Türkiye’nin iç mevzuata uyan UÇÖ sözlefl-melerini onaylama e¤ilimi, bu dönemde de devam etmifltir. Bireysel ve toplu ifl hu-kukunun geliflmesinde ve 1475 say›l› ‹fl Kanununun haz›rlanmas›nda UÇÖ sözlefl-melerinden genifl ölçüde yararlan›lm›flt›r. Türkiye iç mevzuat›na uyan sözleflmele-ri onaylama e¤iliminde olsa da mevzuata uygunluk konusundaki yorumlar› her za-man UÇÖ’nün denetim organlar›n›n görüflleri ile uyuflmam›flt›r. Bu nedenle Uz-manlar Komitesi Raporlar›nda bu ayk›r›l›klara iliflkin gözlemler genifl bir biçimdeyer alm›fl, Türkiye, Aplikasyon Komitesinde inceleme konusu olmufl, ve dönemboyunca iki kez özel paragrafa al›nm›flt›r. Ayr›ca Sendika Özgürlü¤ü Komitesineyap›lan flikayetlerin say›s› da artm›flt›r.

ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE‹L‹fiK‹LER‹NDE 1980 SONRASI DÖNEMTürkiye’de 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile demokrasinin ask›ya al›nmas› Türki-ye-UÇÖ iliflkilerinde önemli bir k›r›lma noktas› teflkil etmifltir. Türkiye’nin de-mokratik ve sosyal hukuk devleti ilkelerinden uzaklaflmas›, askeri yönetiminson derece a¤›r insan haklar› ve sendikal hak ihlalleri, Türkiye’nin, UÇÖ’nünyaln›zca sözleflmeleri ile de¤il Anayasal ilkeleri ile de ters düflmesine yol açm›fl-t›r. 1980 y›llar›n›n hukuk d›fl› uygulamalar› ile 1982 Anayasas› ve bu Anayasayadayan›larak ç›kar›lan birçok yasa, demokrasinin temel ilkeleri ile çat›flm›flt›r (Ta-las, 1990: 146). Bu dönemde parlamento ve hükümet feshedilmifl, siyasi parti li-derleri ve çok say›da parlamenter tutuklanm›fl, tüm siyasi partiler yasaklanm›fl-t›r. Grevler yasaklanm›fl, D‹SK’in faaliyetleri ask›ya al›nm›fl, mallar›na el konul-mufl ve faaliyetine son verilen sendikalar›n yönetimleri kayy›ma devredilmifltir(Ifl›kl›, 2010:166). 1981 tarihinde D‹SK yöneticileri ve sorumlular› hakk›nda ölümcezas› ve baflka a¤›r cezalar istemiyle dava aç›lm›flt›r. D‹SK, 1991 y›l›nda, dava-


Türkiye’de 12 Eylül 1980askeri müdahalesi iledemokrasinin ask›yaal›nmas› Türkiye-UÇÖiliflkilerinde önemli birk›r›lma noktas› teflkiletmifltir.

12 Eylül 1980 AskeriDarbesi: Türk Silahl›Kuvvetlerinin 12 Eylül 1980günü emir-komuta zinciriiçinde gerçeklefltirdi¤i askerîmüdahale.

n›n beraatle sonuçlanmas› ve 1992 y›l›nda faaliyetlerine yeniden bafllamas›nakadar sendikal dünyan›n d›fl›nda b›rak›lm›flt›r. Ayn› y›llarda TÜRK-‹fi’e ba¤l›YOL-‹fi ve Petrol-‹fl’in de baz› flubelerinin faaliyetleri durdurulmufltur. 1980-1983döneminde iflçi iflveren iliflkilerinde zorunlu tahkim sistemi getirilmifltir. Siyasalve sendikal demokrasinin olmad›¤› bir ortamda haz›rlanan 1982 Anayasas› ve buAnayasa temelinde ç›kar›lan bireysel ve toplu çal›flma mevzuat› da demokrasi vesosyal hukuk devleti ilkelerinden uzak kalm›flt›r. Askeri yönetim taraf›ndan ka-bul edilerek yürürlü¤e sokulan 5.5.1983 tarihli ve 2821 say›l› Sendikalar Kanunuile 2822 say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, UÇÖ denetim or-ganlar›nda sendikal haklarla ilgili UÇÖ sözleflmelerine ayk›r›l›k aç›s›ndan sürek-li elefltirilmifltir. Bu dönemde dikkate de¤er bir geliflme, baflta ö¤retmenler ol-mak üzere memurlar›n Türkiye’nin onaylam›fl bulundu¤u 98 say›l› UÇÖ Sözlefl-mesini temel alarak, sendikal örgütlenme yoluna gitmeleridir. 98 say›l› Sözleflmeve daha sonra da 1992 y›l›nda onaylanan 87 say›l› UÇÖ Sözleflmesi Türkiye’dekamu çal›flanlar›n›n sendikalaflma giriflimlerinin baflar›ya ulaflmas›nda önemli birrol oynam›fllard›r.

1980 Sonras› Dönemde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri1980-2011 tarihleri aras›nda toplam 29 sözleflme onaylanm›flt›r. Y›lda 0,9 sözleflmeonay› ile bu dönemde y›ll›k onay oran›n›n önceki dönemlere göre yükseldi¤ini gö-rüyoruz. Türkiye’nin onaylad›¤› toplam 56 sözleflmenin 2011 tarihine kadar onay-lanan 189 UÇÖ sözleflmesine oran› ise yüzde 29,6’d›r. Türkiye’nin 80 y›ll›k UÇÖüyeli¤i sürecinde onay oran›n›n yükseldi¤i görülmekteyse de, aday ülke olarakAvrupa Birli¤i’ne kat›l›m müzakeresi sürecinde olan Türkiye için bu oran›n düflükoldu¤u söylenebilir. Türkiye’nin 8 temel UÇÖ sözleflmesini ve 3 öncelikli sözlefl-meyi onaylam›fl olmas› ise olumlu bir geliflmedir.

Bu sözleflmelerin y›llar içindeki da¤›l›m› da daha önceki dönemlerdeki gibi is-tikrars›zd›r 1980-1990 y›llar› aras›nda 11 y›l boyunca yaln›zca 1 sözleflme onaylan-m›flken, 1992 y›l›nda 6 sözleflme; 2005 y›l›nda ise 16 sözleflme onaylanm›flt›r.

Sözleflmelerin içeri¤ine bakt›¤›m›zda, bu dönemde temel haklara iliflkin 4 söz-leflmenin yani 29 say›l› Zorla Çal›flt›rma, 87 say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendika-laflma Hakk›n›n Korunmas›, 138 say›l› Asgari Yafl ve 182 say›l› En Kötü Biçimler-deki Çocuk ‹flçili¤inin Yasaklanmas› ve Ortadan Kald›r›lmas› Sözleflmelerininonaylanmas› ile UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinin tamam›n›n onayland›¤›n› görü-rüz. Ayr›ca UÇÖ’nün öncelikli dört sözleflmesinden biri olan 144 say›l› Üçlü Da-n›flma Sözleflmesi de bu dönemde imzalanm›flt›r. Böylece 2011 y›l›na gelindi¤in-de Türkiye’nin 189 UÇÖ sözleflmesinden 56 sözleflmeyi onaylad›¤›n›, bu kapsam-da 8 temel sözleflmenin tamam›n›, 4 öncelikli sözleflmeden üçünü onaylam›fl ol-du¤unu görüyoruz.

2011 y›l› itibariyle UÇÖ’nün kaç sözleflmesi vard›r ve Türkiye UÇÖ sözleflmelerinden kaç›-n› onaylam›flt›r?

Bu dönemde onaylanan 29 sözleflmenin konular›na göre da¤›l›m› afla¤›dad›r:• Örgütlenme özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve endüstri iliflkileri: 3 adet (87,135,151

say›l› Sözleflmeler)• Zorla çal›flma: 1 adet (29 say›l› Sözleflme)


2011 y›l› itibariyleTürkiye’nin 56 sözleflmeonaylad›¤›n›, bu kapsamda8 temel sözleflmenintamam›n›, 4 önceliklisözleflmeden üçünüonaylam›fl oldu¤unugörüyoruz.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




6

• Çocuk iflçili¤inin ortadan kald›r›lmas› ve çocuklar›n ve gençlerin korunma-s›: 5 adet (59, 77, 123, 138, 182 say›l› Sözleflmeler)

• Üçlü dan›flma: 1 adet (144 say›l› Sözleflme)• ‹stihdam politikas›: 1 adet (159 say›l› Sözleflme)• Mesleki rehberlik ve e¤itim: 1 adet (142 say›l› Sözleflme)• ‹fl güvencesi: 1 adet (158 say›l› Sözleflme)• Çal›flma süreleri: 1 adet (153 say›l› Sözleflme)• ‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i: 2 adet (155, 161 say›l› Sözleflmeler)• Gemi adamlar› 12 adet (53, 55, 68, 69, 73, 92, 108, 133, 134, 146, 164, 166

say›l› Sözleflmeler)• Liman iflçileri 1 adet (152 say›l› Sözleflme)Bu dönemde onaylanan Sözleflmeler listesinde dikkati çeken bir husus, 1992 ve

1994 y›llar›nda onaylanan sendikal haklara ve ifl güvencesine iliflkin sözleflmelerin(87, 151, 158) Türkiye’nin UÇÖ ile üyelik sürecinin bafl›ndan beri uygulad›¤› iç hu-kuka uygun sözleflmelerin onaylanmas› politikas›n›n d›fl›na ç›k›larak onaylanmas›-d›r (Gülmez, 2000). Hemen bütün sözleflmelerin onay gerekçelerinde, söz konususözleflmenin mevzuat›m›za uygunlu¤u nedeni ile onayland›¤› belirtilmektedir. An-cak 87 ve 151 say›l› sözleflmelerin onay gerekçelerinde Türkiye’nin daha önce ka-bul etti¤i UÇÖ sözleflmeleri, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ve Avrupa Sosyalfiart› gibi uluslararas› belgelere at›f vard›r. Bu sözleflmeler 2821 ve 2822 say›l› Sen-dikalar Yasas›nda ve ifl kanununda kapsaml› de¤ifliklikler yap›lmas›n› gerektirensözleflmeler olduklar› halde mevzuat de¤iflikli¤inden önce onaylanmalar› yolunagidilmifltir. Ancak daha sonraki onaylarda, yeniden geleneksel politikaya dönül-müfl ve iç hukuka uygun oldu¤u düflünülen sözleflmelerin onaylanmas›na devamedilmifltir (Gülmez, 2000).

87 ve 151 say›l› sözleflmelerin onay gerekçelerinin içeri¤inin di¤er ço¤u sözleflmenin onaygerekçesinden fark› nedir?

Onaylanan sözleflmelerde dikkati çeken bir baflka husus, 2005 y›l›nda onayla-nan 16 sözleflmenin 12’sinin ço¤unun, 1940’l› y›llarda kabul edilmifl gemi adamla-r›na iliflkin sözleflmeler olmas›d›r. Geri kalan 4 sözleflmenin ikisi liman iflçilerine vekarayolu iflçilerine ait konular› kapsamaktad›r. 2 sözleflme ise ifl sa¤l›¤› ve güven-li¤i ile ilgilidir. Türkiye’nin 2002 y›l›ndan bu yana belirli meslek gruplar› ve ifl sa¤-l›¤› güvenli¤i d›fl›nda, çal›flma yaflam›n›n di¤er alanlar›nda sözleflme benimsemedi-¤i görülmektedir. Ayr›ca Türkiye son 7 y›ld›r herhangi bir UÇÖ sözleflmesini deonaylamam›flt›r.


1980 sonras›nda onaylanansözleflmeler listesindedikkati çeken bir husus,1992 ve 1994 y›llar›ndaonaylanan sendikal haklarave ifl güvencesine iliflkinsözleflmelerin (87, 151, 158)Türkiye’nin UÇÖ ile üyeliksürecinin bafl›ndan beriuygulad›¤› iç hukuka uygunsözleflmelerin onaylanmas›politikas›n›n d›fl›na ç›k›larakonaylanmas›d›r

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




7

Türkiye’nin 2002 y›l›ndan buyana belirli meslek gruplar›ve ifl sa¤l›¤› güvenli¤id›fl›nda, çal›flma yaflam›n›ndi¤er alanlar›nda sözleflmebenimsemedi¤igörülmektedir. Ayr›ca Türkiyeson 7 y›ld›r herhangi bir UÇÖsözleflmesini deonaylamam›flt›r.

1980 Sonras›nda Aplikasyon Komitesinde Türkiye

Tablodan görülece¤i üzere Türkiye 1980’lerin bafl›ndan itibaren 98 say›l› Sözlefl-me ile 111 say›l› Sözleflme aç›s›ndan Aplikasyon Komitesinin gündeminde ol-mufltur. Bunun nedeni yukar›da da belirtildi¤i gibi dönemin a¤›r insan haklar› vesendikal hak ihlalleridir. 1980-1988 aras›ndaki dönem, Türkiye-UÇÖ iliflkilerindeçok yüksek gerginli¤in oldu¤u bir dönemdir. Bu dönemde 5.5.1983 tarihli ve2821 say›l› Sendikalar Kanunu ile 2822 say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve LokavtKanunu, UÇÖ denetim organlar›nda sendikal haklarla ilgili UÇÖ sözleflmelerineayk›r›l›k aç›s›ndan sürekli elefltirilmifltir. Türkiye UÇÖ’nün Sendika Özgürlü¤üne

Y›l/Sözleflme 26 87 94 95 98 111 119 158 122

1981 X X X

1982 X X

1983 X X X X

1984 X X

1985 X X X

1986 X

1987 X X

1988 X

1989 X X

1990 X

1991 X X

1992

1993 X

1994 X

1995 X X

1996 X

1997 X

1998 X

1999

2000 X

2001 X

2002 X

2003

2004

2005 X

2006

2007 X

2008

2009 X

2010 X

2011 X


Tablo 8.31980 Sonras›Dönemde AplikasyonKomitesinde‹ncelemeye Al›nanSözleflmeler

Kaynak: UÇÖ,1987’ye kadar :http://www.ilo.org/public/libdoc/ilo/P/09616/1987den sonra:http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:11110:0::NO:11110:P11110_COUNTRY_ID:102893

1980-1988 aras›ndakidönem, Türkiye-UÇÖiliflkilerinde çok yüksekgerginli¤in oldu¤u birdönemdir.

87 say›l› Sendika Özgürlü¤üve Sendikalaflma Hakk›n›nKorunmas› Sözleflmesininonaylanmam›fl oldu¤utarihlerde, Türkiye’nin 87say›l› Sözleflmeninöngördü¤ü sendikal hak veözgürlüklere sayg› göstermeyükümlülü¤ünden azadeoldu¤u düflünülmemelidir.

iliflkin 87 say›l› Sözleflmesini 1992 y›l›nda onaylam›flt›r. Ancak 87 say›l› Sözleflme-nin onaylanmam›fl oldu¤u tarihlerde, Türkiye’nin 87 say›l› Sözleflmenin öngördü-¤ü sendikal hak ve özgürlüklere sayg› gösterme yükümlülü¤ünden azade oldu-¤u düflünülmemelidir.

Türkiye 1980’li ve 90’l› y›llarda Aplikasyon Komitesinde en çok hangi sözleflmelere ayk›-r›l›klar nedeniyle incelemeye al›nm›flt›r?

UÇÖ’ nün Anayasas›n› benimseyen her ülke, temel bir insan hakk› olan sendi-ka hakk› ve özgürlü¤üne uymay› kabul etmifl olmaktad›r. Bu nedenle UÇÖ’nünSendika Özgürlü¤ü Komitesi, 1980 sonras›nda Türkiye aleyhine yap›lan sendikalhak ihlalleri yak›nmalar›n› kabul etmifl ve iflleme koymufltur. Bu dönemde Türki-ye’nin UÇÖ denetim organlar›nda a¤›r bir biçimde elefltirildi¤i bir baflka uygulamada 1402 say›l› S›k›yönetim Kanununa dayan›larak, 1980 sonras›nda düflüncelerin-den ötürü baflta üniversite ö¤retim üyeleri olmak üzere pek çok kamu görevlisininifline son verilmesi olmufltur. Bu durum, Türkiye’nin 1967 tarihinde onaylam›fl ol-du¤u 111 say›l› ‹fl ve Meslekte Ayr›mc›l›k Sözleflmesinin aç›k bir ihlali olarak UÇÖdenetim organlar›n›n gündeminde olmufltur. UÇÖ Uzmanlar Komitesi ve SendikaÖzgürlü¤ü Komitesinin olumsuz Raporlar›, Türkiye’nin 1983’ten itibaren hemenher y›l Aplikasyon Komitesinde incelenmesine yol açm›flt›r. Türkiye 12 Eylül son-ras› UÇÖ ile iflbirli¤i yapmaktan kaç›nm›flt›r. 2821 ve 2822 say›l› yasalar›n haz›rlan-ma sürecinde, yasa taslaklar›n›, UÇÖ’nün ›srarl› taleplerine ra¤men yasalaflmalar›n-dan yaln›zca birkaç ay önce UÇÖ’ye iletmifl, ve UÇÖ’nün görüfl ve önerilerini dik-kate almam›flt›r. Temmuz 1982, Eylül 1983 ve Eylül-Ekim 1984 tarihlerinde gerçek-lefltirilen ve sorunlar›n daha yak›ndan incelenmesine ve hükümetle daha verimlibir diyalog kurulmas›na imkan verece¤i umulan Do¤rudan ‹liflki Misyonlar› diya-log aç›s›ndan baflar›s›z kalm›flt›r (Gülmez, 1990c:14). Hükümet sonraki y›llarda va-atlere dayanan bir oyalama politikas› izlemifl, Türkiye’ye gelen Dan›flsal TeknikMisyonlarla yap›lan görüflmelerde sendikal hak ve özgürlüklerde iyileflme sözüvermifl, ancak bu sözleri yerine getirmemifltir. 1988 y›l›nda sendikalar ve toplu iflsözleflmesi mevzuat›nda yap›lan kimi de¤ifliklikler de yüzeysel olmufl ve UÇÖ’yeverilen taahhütlerin karfl›land›¤› izlenimini verme amac›na hizmet etmekten öteyegitmemifltir. Türkiye 1983 y›l›nda 98 ve 111 say›l› Sözleflmelere ayk›r›l›klar nede-niyle, 1989 y›l›nda da 111 say›l› Sözleflmeye ayk›r›l›k nedeni ile Aplikasyon Komi-tesinde iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla özel paragrafa al›nm›flt›r.

Türkiye 1980 sonras›nda hangi y›llarda ve hangi sözleflmelere ayk›r›l›klar nedeniyle özelparagrafa al›nm›flt›r?

1987 y›l›ndan itibaren aral›kl› olarak gerçeklefltirilen Anayasa de¤iflikliklerive 2821 ve 2822 say›l› kanunlarda yap›lan de¤iflliklerle, Türkiye’de gerek siya-sal gerekse sendikal anlamda 12 Eylül hukukunun anti demokratik cenderesi-nin k›r›lmas› yolunda ad›mlar at›lm›flt›r. 1990 sonras›ndaki Anayasa de¤ifliklik-leri ve 2821 ve 2822 say›l› yasalarda yap›lan de¤iflikliklerle yarat›lan olumlu or-tam Türkiye UÇÖ iliflkilerine de yans›m›flt›r. Ancak bu de¤ifliklikler, Türkiye’deçal›flma mevzuat›n›n özellikle de sendikal mevzuat›n demokratikleflmesine yet-memifltir. Türkiye, hala gerek iflçi gerekse kamu görevlileri sendikalar›na ilifl-kin mevzuat ve uygulamalar›n UÇÖ’nün örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu pazar-l›k hakk› normlar›na ayk›r›l›klar› nedeniyle, UÇÖ denetim organlar›n›n günde-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




8

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




9

minde olmaya devam etmektedir. 2005 y›l›ndan bu yana Aplikasyon KomitesiTürkiye’yi 87 say›l› Sözleflme kapsam›nda incelemeye almaktad›r. 2007 y›l›ndaKomite, iç mevzuat›n 87 say›l› Sözleflme ile uyumlu hale getirilmesinin bir anönce sa¤lanmas› amac›yla Türkiye’ye üst düzey bir heyet gönderilmesini öner-mifl ve bu heyet 28-30 Nisan 2008 tarihlerinde Türkiye’yi ziyaret etmifltir. 2821say›l› Sendikalar, 2822 say›l› Toplu Sözleflme, Grev ve Lokavt Kanunlar›n›n ve4688 say›l› Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanununun, 87 say›l› UÇÖ Sözleflme-sine uygun hale getirilmedi¤ini saptayan Aplikasyon Komitesi, 2009 y›l›ndakitoplant›s›nda, iflveren ve iflçi temsilcilerinden oluflacak üst düzey ikili bir Heye-tin Türkiye’ye gönderilmesini tekrar önermifltir. Heyetin amac›, uzun süredirsürüncemede kalan, sendikal mevzuat›n, UÇÖ denetim organlar›n›n önerilerido¤rultusunda 87 say›l› Sözleflmeye uygun hale getirilmesi için Hükümete yar-d›mc› olmakt›r. 3-5 Mart 2010 tarihlerinde Ankara’ya gelen heyet, iflçi ve kamugörevlileri sendikalar› konfederasyonlar› ve iflveren sendikalar› konfederasyo-nu ile görüflmeler yapm›flt›r. Meclis Sa¤l›k, Aile, Çal›flma ve Sosyal ‹fller Komis-yonu ile de görüflen heyet yetkilileri, hükümet yetkilileri ile görüflme olana¤›bulamam›flt›r. Heyet, ziyaretin sonunda yapt›¤› aç›klamada Hükümetin sendi-kal mevzuat› 87 ve 98 say›l› Sözleflmelerle uyumlu hale getirmek için bir eylemplan› haz›rlamas› ve 2010 UÇÖ Konferans›ndan önce gereken yasal de¤ifliklik-leri yapmas› ça¤r›s›nda bulunmufltur. Ancak Türkiye, 2011 UÇÖ Konferans›na,istenen düzenlemeleri yapamadan kat›lm›flt›r. 2012 y›l›nda, 2821 ve 2822 say›l›Kanunlar kapsam›ndaki, sendikal örgütlenme, toplu sözleflme, grev ve lokavtailiflkin düzenlemeler de¤ifltirilerek, Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunu bafll›¤› alt›nda tekbir taslakta birlefltirilmifl ve Tasar› 2012 y›l›nda TBMM gündemine getirilmifltir.

Ancak Türkiye, 2012 UÇÖ Konferans›na da UÇÖ denetim organlar›n›n talep et-ti¤i düzenlemeleri yapamadan kat›lm›flt›r.


2012 y›l›nda, 2821 ve 2822say›l› Kanunlarkapsam›ndaki, sendikalörgütlenme, toplu sözleflme,grev ve lokavta iliflkindüzenlemeler de¤ifltirilerek,Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunubafll›¤› alt›nda tek birtaslakta birlefltirilmifl veTasar› 2012 y›l›nda TBMMgündemine getirilmifltir.

83 Maddeden oluflan Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunu Tasar›s›n›n genel gerekçe-sinde flöyle denilmektedir:“Türkiye’nin ILO’ya üye oldu¤u 1932 y›l›ndan günümüze de¤in, sendikal hak ve öz-

gürlükler ile serbest toplu pazarl›k ve toplu ifl uyuflmazl›klar›n›n çözüm yollan, Tür-

kiye-ILO iliflkilerinde belirgin rol oynam›flt›r. Mevcut düzenlemeler nedeniyle, özellik-

le 1980 sonras› ülkemiz, ILO’nun denetim mekanizmas›n›n etkisiyle uluslararas›

alanda hak etmedi¤i muameleye maruz kalm›flt›r. Bu durumun fark›nda olarak,

Kanunda sendikal hak ve özgürlükler ile serbest toplu pazarl›k süreçleri, 87 ve 98

No.lu ILO Sözleflmeleri dikkate al›narak yeniden düzenlenmifltir. Sendika kurma,

sendikaya üyelik, sendika yöneticisi olma, sendikal güvenceler, sendikal faaliyetler,

sendikalar›n iflleyiflleri, denetimleri, serbest toplu pazarl›k, ifl uyuflmazl›klar›n›n çö-

zümü ve toplu ifl sözleflmelerinin düzeyi, 87 ve 98 No.lu sözleflmeler paralelinde dü-

zenlenmifltir.”

Kaynak: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss197.pdf

1980 Sonras› Dönemde Sendika Özgürlü¤ü KomitesindeTürkiyeTürkiye 1980-2011 döneminde 22 vaka ile Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin günde-mine girmifltir. Bunlardan, 997, 999 ve 1029 say›l› vakalar 12 Eylül 1980 sonras›n›nsendikal hak ve özgürlükleri ihlal eden uygulamalar›na ve düzenlemelerine iliflkinolarak Dünya Sendikalar Federasyonu, Dünya Emek Konfederasyonu ve Uluslara-ras› Kamu Görevlileri Federasyonunun yapt›klar› baflvurulard›r. 1990 tarihi ve 1521say›l› vakan›n özelli¤i TÜRK-‹fi’in ve TÜRK-‹fi’e ba¤l› Demiryol-‹fl’in, 1980 sonra-s›nda sendikal hak ihlallerine karfl› yapt›klar› ek baflvuru olmas›d›r. Di¤er baflvuru-lar farkl› uluslararas› ve ulusal sendikalar taraf›ndan çeflitli sendikal hak ihlallerineiliflkin olarak yap›lm›flt›r.

UÇÖ Ankara OfisiUÇÖ’ nün 1976 y›l›nda Ankara’da faaliyet geçen ofisi 2001 y›l›nda yeni merkezinekavuflmufltur. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ve sosyal taraflar›n giriflimiyleTürkiye hükümetinin UÇÖ’ya Oran’daki diplomatik alanda tahsis etti¤i arsadaUÇÖ Ankara Ofisi ve Enformasyon Merkezi infla edilmifl ve 2001 y›l›nda hizmetegirmifltir.

UÇÖ Ankara Ofisinin görevleri nelerdir?

UÇÖ Ankara Ofisi UÇÖ’yü Türkiye’de temsil et-meyi, Türkiye’de uluslararas› çal›flma standartlar›-n›n uygulanmas›n› izlemeyi, teknik iflbirli¤i prog-ram ve projelerini uygulamay›, Türkiye hakk›ndaveri toplamay› ve toplanan verileri de¤erlendirmeyive Enformasyon Merkezi arac›l›¤›yla kamuoyunaUÇÖ yay›n, belge ve dokümanlar› sunmay›, yay›nsat›fl program›n› yürütmeyi hedeflemektedir. UÇÖAnkara, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ile10.02.2009 tarihinde imzalanan mutabakat zapt› çer-çevesinde, önümüzdeki y›llarda çocuk iflçili¤i ile mü-cadeleyi, genç ve kad›n istihdam›n› art›rmay›, sosyal diyalogu güçlendirmeyi vekay›td›fl› istihdam› engellemeyi öncelikli hedefleri aras›na alm›flt›r.

Afla¤›da UÇÖ Ankara Ofisinin Türkiye’de yürüttü¤ü teknik iflbirli¤i projelerin-den örnekler verilmektedir.

UÇÖ Ankara Ofisi hakk›nda daha fazla bilgi için http://www.ilo.org/public/turkish/regi-on/eurpro/ankara/about/ kayna¤›na baflvurunuz.


UÇÖ’nün 1976 y›l›ndaAnkara’da faaliyete geçenofisi 2001 y›l›nda yenimerkezine kavuflmufltur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




10

Resim 8.1

UÇÖ Ankara Ofisi

Kaynak:http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/ UÇÖ AnkaraOfisi

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




1980 Sonras› Dönemin De¤erlendirmesi Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin yaratt›¤› anti-demokratik ortam,1980-1988 y›llar› aras›nda Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 80 y›ll›k üyelik serüveninin engergin döneminin yaflanmas›na neden olmufltur. 1990’l› y›llardan itibaren Anayasave yasalarda yap›lan de¤iflikliklerle, genel olarak çal›flma yaflam›na, özel olarak dasendikal hak ve özgürlüklere iliflkin olarak iyileflmeler sa¤lanm›flt›r. Bu iyileflmele-rin sa¤lanmas›nda UÇÖ denetim organlar›n›n katk›s› olmufltur. Uluslararas› çal›flmanormlar› Türk mevzuat› için kaynak görevi yapmakla birlikte, Türkiye’de çal›flmamevzuat›n›n UÇÖ normlar› ile uyum içinde oldu¤u söylenemez. Özellikle sendikalhak ve özgürlükler aç›s›ndan y›llar süren iyilefltirme çabalar›n›n tam bir sonucaulaflamamas›, UÇÖ ve Türkiye iliflkilerinde gerginli¤in devam etmesine neden ol-maktad›r. Türkiye UÇÖ sözleflmelerini geç onaylamakta ve onaylayaca¤› sözlefl-meleri baz› istisnalar d›fl›nda iç mevzuata uygun olaca¤›n› düflündü¤ü sözleflmeleraras›ndan seçmektedir. Türkiye, üyeli¤inin ilk y›llar›ndan beri UÇÖ sözleflmelerinionaylayarak yükümlülük alt›na girmekten kaç›nmaktad›r. Ayr›ca onaylanan sözlefl-melere ifllerlik kazand›rmakta da zorluk çekmektedir. UÇÖ, onaylanan sözleflme-lerin uygulanmas›n› da talep etti¤inden, çal›flma yaflam›n› etkin olarak denetleye-meyen Türkiye, bu aç›dan da UÇÖ sözleflmelerini onaylamaktan kaç›nmaktad›r.Türkiye’nin UÇÖ’ye karfl› olan yükümlülüklerini yerine getirmesi, UÇÖ sözleflme-lerini onaylay›p uygulamas›, uluslararas› alanda sayg›nl›¤› aç›s›ndan önemli oldu-¤u kadar ulusal düzeyde çal›flma yaflam›na iliflkin mevzuat›n ve uygulamalar›n iyi-lefltirilmesine yapaca¤› katk› aç›s›ndan da önemlidir.


UÇÖ 1992 y›l›nda “Çocuk ‹flçili¤inin Sona Erdirilmesi Uluslararas› Program›”n›

(IPEC) bafllatm›flt›r. Türkiye 1992 y›l›nda IPEC program› arac›l›¤›yla Çocuk ‹flçili¤i

ile mücadele hareketine bafllayan ilk 6 ülkeden biri olmufltur. Eylül 1996’da Türkiye

Hükümeti ve ILO aras›nda imzalanan anlaflmayla 2001 y›l› sonuna kadar uzat›lan

IPEC program› tamamlanm›flt›r.

Kad›n istihdam›n›n gelifltirilmesi konusundaki UÇÖ’nün genel politikas› ›fl›¤›nda ve

Türkiye’deki düflük kad›n istihdam› oran› gerçe¤inden hareketle, Türkiye’de kad›n

istihdam›n›n gelifltirilmesi amac›yla UÇÖ Ankara Ofisi, Türkiye ‹fl Kurumu (‹fiKUR)

iflbirli¤i ile 2009 y›l›nda Türkiye’de Kad›nlar ‹çin ‹nsana Yak›fl›r ‹fl ‹mkânlar› Sa¤-

lanmas› Yoluyla Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤inin Gerçeklefltirilmesine Yönelik Aktif ‹fl-

gücü Piyasas› Politikalar› Pilot Projesi’ni Yürütmüfltür.

20 fiubat 2009’da Türkiye, genç istihdam›n› ülkenin öncelikli konular› aras›na tafl›-

yan ‹nsana Yak›fl›r ‹fl Ülke Öncelikleri Mutabakat Zapt›’n› imzalam›flt›r.

Türkiye’deki gençler aras›ndaki iflsizlik sorununa Birleflmifl Milletler sisteminin ortak

bir cevab› olarak, FAO, UÇÖ, IOM ve UNDP “Birleflmifl Milletler Ortak Program›-Her-

kes için ‹nsana Yak›fl›r ‹fl: Ulusal Gençlik ‹stihdam Program› ve Antalya Pilot Bölge

Uygulamas›” adl› bir ortak program bafllatm›flt›r. Biny›l Kalk›nma Hedefleri Fonu ta-

raf›ndan desteklenen Ortak Program, 15-24 yafl aras›ndaki genç nüfus için insana

yak›fl›r ifl f›rsatlar›n› artt›rmay› hedeflemektedir.

Kaynak: UÇÖ Ankara Ofisi


Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkile-

rinde 1932-1945 dönemini aç›klamak.

1932-1945 döneminde Türkiye’nin UÇÖ ile iliflki-leri son derece s›n›rl› olmufltur. Her fleyden önce1946 y›l›na kadar iflçi ve iflveren örgütlerinin ku-rulmas›n›n hukuki dayanaklar›n›n bulunmay›fl›nedeniyle Türkiye, üçlü yap›daki UÇÖ faaliyetle-rine yaln›zca hükümet temsilcisi ile sembolik ola-rak kat›lm›flt›r. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu iles›n›f esas›na dayal› cemiyet kurulmas›n›n yasak-lanmas›, 1925 tarihli Takrir-i Sükun Kanunundanberi fiilen sürmekte olan sendika yasa¤›n›, huku-ki alana tafl›m›fl; böylece Türkiye’nin UÇÖ’de üç-lü delegasyonla temsili hukuken de olanaks›zhale gelmifltir. UÇÖ’de iflçi ve iflveren kesiminintemsil edilmemesi Türkiye’nin Örgütte etkisizkalmas›na yol açm›flt›r. ‹kinci olarak 1936 tarihli‹fl Kanununa kadar Türkiye’de iflçileri korumayayönelik bütüncül bir sosyal politika mevzuat›n›nolmay›fl›, Türkiye’nin UÇÖ sözleflmelerini benim-semesi aç›s›ndan önemli bir engel teflkil etmifltir.Üçüncü olarak da bu dönemin ekonomik buh-ran ve II. Dünya Savafl› y›llar›n› kapsamas›, gerekdünyada gerekse Türkiye’de sosyal politika ala-n›ndaki geliflmelere uygun olmayan bir ortamyaratm›flt›r. Savafl y›llar›nda UÇÖ’nün kendisi defaaliyetlerini en aza indirmek zorunda kalm›flt›r.



Dönem içerisinde Türkiye - UÇÖ iliflkileri de¤i-flik boyutlarda geliflmifltir. Kuflkusuz, bu iliflkile-rin yeterli oldu¤u savunulamaz. Bunda, Türki-ye’nin Örgütle sa¤l›kl› ve genifl iliflkiler kurmakve bu iliflkiler do¤rultusunda iç mevzuat›n› gelifl-tirmek yerine; palyatif, durumu idare etmeye yö-nelik tav›rlar içerisinde olmas› belirleyici olmufl-tur. Kuflkusuz, Türkiye’nin reel koflullar› da busüreç üzerinde etken olmufltur. Ülkenin sanayi-leflme sürecinin bafllar›nda olmas›, çal›flma yafla-m›n›n henüz geliflmemifl olmas›, örgütlenme hak-k›n›n yeni tan›nm›fl olmas›, mevzuat›n yeni ve s›-n›rl› olmas›, ülkenin maddi kaynaklar›n›n ve in-san gücü olanaklar›n›n yetersizli¤i bunlar aras›n-dad›r. Ancak, Türkiye’nin bu olumsuz koflullarara¤men gösterebilece¤i iflbirli¤ini dahi yapmad›-¤› söylenebilir. Bu olumsuzluklara karfl›n, dönemiçerisinde Uluslararas› Çal›flma Örgütü, de¤iflikyollarla Türkiye’de çal›flma iliflkileri alan›ndakigeliflmeler ve mevzuat üzerinde olumlu etkileryapm›flt›r. Ç›kar›lan birçok yasan›n gerekçesindeyap›lan at›flar, bunun aç›k bir göstergesidir. Tür-kiye’nin UÇÖ’ye, onaylad›¤› sözleflmelerin uygu-lanma durumuna iliflkin olarak verdi¤i raporlar›nincelenmesi, gerekleri tümüyle yerine getirilmi-yor da olsa, Örgüt normlar›n›n Türk çal›flma mev-zuat› ve uygulama üzerinde etkili oldu¤unu orta-ya koymaktad›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç




Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 1960-1980 dönemi, ilifl-kilerin geliflti¤i bir dönem olarak görülebilir. Ye-terli olmamakla birlikte bu dönemde sözleflmele-rin onaylanmas› aç›s›ndan daha fazla gayret gös-terilmifltir. Temel ve öncelikli sözleflmelerin birk›sm›n›n onaylanmas› bu aç›dan kayda de¤erdir.Ancak 1961 Anayasas›n›n demokratik ve sosyaltemeli ve bu temel üzerinde Türkiye’de çal›flmamevzuat›ndaki geliflmeler ve özellikle toplu iflhukukunun geliflmesi, daha fazla UÇÖ sözlefl-mesinin onaylanabilece¤ini de düflündürmekte-dir. Türkiye’nin iç mevzuata uyan UÇÖ sözlefl-melerini onaylama e¤ilimi, bu dönemde de de-vam etmifltir. Bireysel ve toplu ifl hukukunun ge-liflmesinde ve 1475 say›l› ‹fl Kanununun haz›rlan-mas›nda UÇÖ sözleflmelerinden genifl ölçüde ya-rarlan›lm›flt›r. Türkiye iç mevzuat›na uyan sözlefl-meleri onaylama e¤iliminde olsa da mevzuatauygunluk konusundaki yorumlar› her zamanUÇÖ’nün denetim organlar›n›n görüflleri ile uyufl-mam›flt›r. Bu nedenle Uzmanlar Komitesi Rapor-lar›nda bu ayk›r›l›klara iliflkin gözlemler genifl birbiçimde yer alm›fl, Türkiye, Aplikasyon Komite-sinde inceleme konusu olmufl, ve dönem boyun-ca iki kez özel paragrafa al›nm›flt›r. Ayr›ca Sendi-ka Özgürlü¤ü Komitesine yap›lan flikayetlerin sa-y›s› da artm›flt›r.


rinde 1980 sonras› dönemi aç›klamak.

Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri müdahalesininyaratt›¤› anti-demokratik ortam, 1980-1988 y›llar›aras›nda Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 80 y›ll›k üye-lik serüveninin en gergin döneminin yaflanmas›-na neden olmufltur. 1990’l› y›llardan itibaren Ana-yasa ve yasalarda yap›lan de¤iflikliklerle, genelolarak çal›flma yaflam›na, özel olarak da sendikalhak ve özgürlüklere iliflkin olarak iyileflmeler sa¤-lanm›flt›r. Bu iyileflmelerin sa¤lanmas›nda UÇÖdenetim organlar›n›n katk›s› olmufltur. Uluslara-ras› çal›flma normlar› Türk mevzuat› için kaynakgörevi yapmakla birlikte, Türkiye’de çal›flmamevzuat›n›n UÇÖ normlar› ile uyum içinde ol-du¤u söylenemez. Özellikle sendikal hak ve öz-gürlükler aç›s›ndan y›llar süren iyilefltirme çaba-lar›n›n tam bir sonuca ulaflamamas›, UÇÖ ve Tür-kiye iliflkilerinde gerginli¤in devam etmesine ne-den olmaktad›r. Türkiye UÇÖ sözleflmelerini geçonaylamakta ve onaylayaca¤› sözleflmeleri baz›istisnalar d›fl›nda iç mevzuata uygun olaca¤›n›düflündü¤ü sözleflmeler aras›ndan seçmektedir.Türkiye, üyeli¤inin ilk y›llar›ndan beri UÇÖ söz-leflmelerini onaylayarak yükümlülük alt›na gir-mekten kaç›nmaktad›r. Ayr›ca onaylanan sözlefl-melere ifllerlik kazand›rmakta da zorluk çekmek-tedir. UÇÖ, onaylanan sözleflmelerin uygulan-mas›n› da talep etti¤inden, çal›flma yaflam›n› et-kin olarak denetleyemeyen Türkiye, bu aç›danda UÇÖ sözleflmelerini onaylamaktan kaç›nmak-tad›r. Türkiye’nin UÇÖ’ne karfl› olan yükümlü-lüklerini yerine getirmesi, UÇÖ sözleflmelerinionaylay›p uygulamas›, uluslararas› alanda say-g›nl›¤› aç›s›ndan önemli oldu¤u kadar ulusal dü-zeyde çal›flma yaflam›na iliflkin mevzuat›n ve uy-gulamalar›n iyilefltirilmesine yapaca¤› katk› aç›-s›ndan da önemlidir.

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’nin UÇÖ’ye göz-lemci göndermeye bafllad›¤› y›ld›r?

a. 1919b. 1923c. 1927d. 1932e. 1946

2. Türkiye hangi örgüte üye olurken otomatik olarakUÇÖ’ye de üye olmufltur?

a. Birleflmifl Milletlerb. ILOc. Milletler Cemiyetid. Avrupa Konseyie. Enternasyonal Çal›flma Derne¤i

3. Türkiye’nin onaylad›¤› ilk UÇÖ sözleflmesi afla¤›da-kilerden hangisidir?

a. Yer alt› ‹flleri (kad›nlar) Sözleflmesib. ‹flsizlik Sözleflmesic. Beyaz Fosfor Sözleflmesid. Madenlerde Çal›flma Yafl› Sözleflmesie. Azami A¤›rl›k Sözleflmesi

4. Türkiye UÇÖ’ye üçlü delegasyonla kat›lmaya hangitarihte bafllam›flt›r?

a. 1921b. 1932c. 1936d. 1946e. 1960

5. Yak›n ve Orta Do¤u Enstitüsü hangi tarihte kurul-mufltur?

a. 1980b. 1955c. 1947d. 1960e. 1959

6. 1960-1980 döneminde Türkiye kaç kez özel parag-rafa al›nm›flt›r?

a. Türkiye özel paragrafa 2 kez al›nm›flt›rb. Türkiye özel paragrafa 1 kez al›nm›flt›rc. Türkiye özel paragrafa hiç al›nmam›flt›rd. Türkiye özel paragrafa 3 kez al›nm›flt›re. Türkiye özel paragrafa 4 kez al›nm›flt›r

7. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’nin onaylad›¤› ön-celikli sözleflmelerden biridir?

a. 144 say›l› Üçlü Dan›flma Sözleflmesib. 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› Sözleflmesic. 88 say›l› ‹stihdam Hizmetleri Sözleflmesi,d. 29 say›l› Zorla Çal›flma Sözleflmesi e. 14 say›l› Hafta Tatili Sözleflmesi

8. Türkiye UÇÖ temel sözleflmelerinden kaç tanesinionaylam›flt›r?

a. 8 tanesinib. 7 tanesinic. 2 tanesini d. 1 tanesini e. 4 tanesini

9. Türkiye 2011 tarihi itibariyle kaç UÇÖ sözleflmesinionaylam›flt›r

a. 123b. 18c. 56d. 35e. 7

10. Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde en sorunlu y›llar afla¤›da-kilerden hangisidir?

a. 1920’li y›llarb. 1930’lu y›llarc. 1950’li y›llard. 1960’l› y›llare. 1980’li y›llar



Türkiye’nin Onaylad›¤› UÇÖ Sözleflmeleri

Okuma Parças›

UÇÖ Sözleflmesi (Say›, Ad, Kabul Tarihi)UÇÖ Genel Müdürlü¤üne

Tescil ‹fllemi

1 2 say›l› ‹flsizlikSözleflmesi, 1919 14.07.1950

211 say›l› Örgütlenme Özgürlü¤ü (Tar›m)

Sözleflmesi, 192129.03.1961

314 say›l› Haftal›k Dinlenme (Sanayi) Sözleflmesi,

192127.12.1946

415 say›l› Asgari Yafl (Trimciler ve Ateflçiler)

Sözleflmesi, 1921

29.09.1959 Ayn› konudaki 138

say›l› Sözleflmenin Türkiye

taraf›ndan onaylanmas› nedeniyle

30.10.1998 tarihinde fesholmufltur.

526 say›l› Asgari Ücret Belirleme Yöntemi

Sözleflmesi, 192829.01.1975

6 29 say›l› Zorla Çal›flt›rma Sözleflmesi, 1930 30.10.1998

7 34 say›l› Ücretli ‹fl Bulma Bürolar› Sözleflmesi, 1933

27.12.1946 Ayn› konudaki 96 say›l›

Sözleflmenin Türkiye taraf›ndan

onaylanmas› nedeniyle


842 say›l› ‹flçinin Tazmini (Meslek Hastal›klar›) Sözleflmesi

(Revize), 193427.12.1946

9 45 say›l› Yeralt› ‹flleri (Kad›nlar) Sözleflmesi, 1935 21.04.1938

10

53 say›l› Ticaret Gemilerinde Çal›flan Kaptanlar Ve Gemi

Zabitlerinin Meslekî Yeterliliklerinin Asgari ‹caplar›na ‹liflkin

Sözleflme. 1936

22.04.2005

11

55 say›l› Gemi adamlar›n›n Hastalanmas›,

Yaralanmas› ya da Ölümü Halinde Armatörün Sorumlulu¤una

‹liflkin Sözleflme, 1936

17.03.2005

12 58 say›l› Asgari Yafl (Deniz) Sözleflmesi (Revize), 1936

29.09.1959 Ayn› konudaki 138




13 59 say›l› Asgari Yafl (Sanayi) Sözleflmesi (Revize), 1937

12.07.1993 Ayn› konudaki 138



30.10.1998 tarihinde fesholmufltur


1468 say›l› Gemilerde Mürettebat ‹çin ‹afle ve Yemek Hizmet-

lerine ‹liflkin Sözleflme, 194617.03.2005

1569 say›l› Gemi Aflç›lar›n›n Mesleki Ehliyet Diplomalar›na ‹lifl-

kin Sözleflme, 194617.03.2005

1673 say›l› Gemi Adamlar›n›n Sa¤l›k Muayenesine ‹liflkin Söz-

leflme, 194617.03.2005

1777 say›l› Gençlerin T›bbi Muayenesi (Sanayi) Sözleflmesi,

194602.11.1984

18 80 say›l› Son Maddelerin Revizyonu Sözleflmesi, 1946 13.07.1949

19 81 say›l› ‹fl Teftifli Sözleflmesi, 1947 04.03.1951

2087 say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendikalaflma Hakk›n›n Ko-

runmas› Sözleflmesi, 194812.07.1993

21 88 say›l› ‹fl ve ‹flçi Bulma Servisi Kurulmas› Sözleflmesi, 1948 14.07.1950

2292 say›l› Mürettebat›n Gemide Bar›nmas›na ‹liflkin Sözleflme

(Revize), 194917.03.2005

2394 say›l› Çal›flma fiartlar› (Kamu Sözleflmeleri) Sözleflmesi,

194929.03.1961

24 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› Sözleflmesi, 1949 29.03.1961

25 96 say›l› Ücretli ‹fl Bulma Bürolar› Sözleflmesi (Revize), 1949 23.01.1952

2698 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› Sözleflmesi,

194923.01.1952

2799 say›l› Asgari Ücret Tespit Mekanizmas› (Tar›m) Sözlefl-

mesi, 195123.01.1970

28 100 say›l› Eflit Ücret Sözleflmesi, 1951 19.07.1967

29102 say›l› Sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar) Sözleflmesi,

195229.01.1975

30 105 say›l› Zorla Çal›flt›rman›n Kald›r›lmas› Sözleflmesi, 1957 29.03.1961


31108 say›l› Gemi adamlar› Ulusal Kimlik Kartlar›na ‹liflkinSözleflme, 1958

07.02.2005

32 111 say›l› Ay›r›mc›l›k (‹fl ve Meslek) Sözleflmesi, 1958 19.07.1967

33 115 say›l› Radyasyondan Korunma Sözleflmesi, 1960 15.11.1968

34 116 say›l› Son Maddelerin Revizyonu Sözleflmesi, 1961 02.09.1968

35118 say›l› Muamele Eflitli¤i (Sosyal Güvenlik) Sözleflmesi,1962

25.06.1974

36119 say›l› Makinelerin Korunma Tertibat› ile TeçhiziSözleflmesi, 1963

13.11.1967

37 122 say›l› ‹stihdam Politikas› Sözleflmesi, 1964 13.12.1977

38 123 say›l› Asgari Yafl (Yeralt› ‹flleri) Sözleflmesi, 1965 08.12.1992

39 127 say›l› Azami A¤›rl›k Sözleflmesi, 1967 13.11.1975

40133 say›l› Mürettebat›n Gemide Bar›nd›r›lmas›na ‹liflkinSözleflme (‹lave Hükümler), 1970

17.03.2005

41134 say›l› ‹fl kazalar›n›n Önlenmesine (Gemi adamlar›)‹liflkin Sözleflme, 1970

17.03.2005

42 135 say›l› ‹flçi Temsilcileri Sözleflmesi, 1971 12.07.1993

43 138 say›l› Asgari Yafl Sözleflmesi, 1973 30.10.1998

44142 say›l› ‹nsan Kaynaklar›n›n Gelifltirilmesi Sözleflmesi,1975

12.07.1993

45144 say›l› Üçlü Dan›flma (Uluslararas› Çal›flma Standartlar›)Sözleflmesi, 1976

12.07.1993

46146 say›l› Gemi adamlar›n›n Y›ll›k Ücretli ‹znine ‹liflkinSözleflme, 1976

28.07.2005

47151 say›l› Çal›flma ‹liflkileri (Kamu Hizmeti) Sözleflmesi,1978

12.07.1993

48152 say›l› Liman ‹fllerinde Sa¤l›k ve Güvenli¤e ‹liflkinSözleflme, 1979

17.03.2005


49153 say›l› Karayollar› Tafl›mac›l›¤›nda Çal›flma Saatleri veDinlenme Sürelerine ‹liflkin Sözleflme, 1979

17.03.2005

50155 say›l› ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i ve Çal›flma Ortam›na ‹liflkinSözleflme, 1981

12.04.2005

51 158 say›l› Hizmet ‹liflkisine Son Verilmesi Sözleflmesi, 1982 04.01.1995

52159 say›l› Mesleki Rehabilitasyon ve ‹stihdam (Sakatlar)Sözleflmesi, 1983

26.06.2000

53 161 say›l› Sa¤l›k Hizmetlerine ‹liflkin Sözleflme, 1985 22.04.2005

54164 say›l› Gemi adamlar›n›n Sa¤l›¤›n›n Korunmas› ve T›bbiBak›m›na ‹liflkin Sözleflme, 1987

17.03.2005

55166 say›l› Geni adamlar›n›n Ülkelerine GeriGönderilmesine ‹liflkin Sözleflme (revize), 1987

17.03.2005

56182 say›l› En Kötü Biçimlerdeki Çocuk ‹flçili¤ininYasaklanmas› ve Ortadan Kald›r›lmas›na ‹liflkin Acil EylemSözleflmesi, 1999

02.08.2001


1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1932-1945 Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz..

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1932-1945 Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1932-1945 Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1946-1959 Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1946-1959 Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1960-1980 Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1980 Sonras› Dönemi”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1980 Sonras› Dönem”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1980 Sonras› Dönem”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgü-tü - Türkiye ‹liflkilerinde 1980 Sonras› Dönem”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1Türkiye Uluslararas› Çal›flma Örgütüne 1932 y›l›ndaMilletler Cemiyetine üye olurken otomatik olarak üyeolmufltur

S›ra Sizde 2Türkiye 1946 y›l›ndan itibaren UÇÖ Konferanslar›nahükümet temsilcilerinin yan› s›ra iflçi ve iflveren temsil-cileri ile de kat›lm›flt›r.

S›ra Sizde 398 say›l› Sözleflme UÇÖ’de 18 Haziran 1949’da kabuledilmifl, 18 Temmuz 1951’de yürürlü¤e girmifltir. Türki-ye ise sözleflmenin onay›na iliflkin kanunu, yürürlü¤egirmesinden yirmi gün sonra 8 A¤ustos 1951 tarihindekabul etmifltir.

S›ra Sizde 4UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinden üçü, yani 100 say›l›Eflit Ücret Sözleflmesi, 105 say›l› Zorla Çal›flt›r›lman›nKald›r›lmas› Sözleflmesi, 111 say›l› Ayr›mc›l›k (ifl ve mes-lek) Sözleflmesi 1960-1980 döneminde onaylanm›flt›r.

S›ra Sizde 5Türkiye 1978 y›l›nda, 94 say›l› Çal›flma fiartlar› (Kamu Söz-leflmeleri), 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› ve 119 say›l› Ma-kinelerin Korunma Tertibat› ile Teçhizi Sözleflmelerini ih-lal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla,özel paragrafa al›nm›flt›r. Ayr›ca 1980 y›l›nda, 94 ve 95 sa-y›l› Sözleflmeleri ihlal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›nortak karar›yla yeniden özel paragrafa al›nm›flt›r.

S›ra Sizde 62011 y›l› itibariyle UÇÖ’nün 189 sözleflmesi vard›r veTürkiye 189 UÇÖ sözleflmesinden 56 sözleflmeyi onay-lam›flt›r.

S›ra Sizde 7Hemen bütün sözleflmelerin onay gerekçelerinde sözkonusu sözleflmenin mevzuat›m›za uygunlu¤u nedeniile onayland›¤› belirtilmektedir. Ancak 87 ve 151 say›l›Sözleflmelerin onay gerekçelerinde Türkiye’nin dahaönce kabul etti¤i UÇÖ sözleflmeleri, ‹nsan Haklar› Ev-rensel Bildirgesi ve Avrupa Sosyal fiart› gibi uluslarara-s› belgelere at›f vard›r.

S›ra Sizde 8Türkiye, 1980’li ve 1990’l› y›llarda, Aplikasyon Komite-sinde en çok 98 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›kHakk› ve 111 say›l› ‹fl ve Meslekte Ayr›mc›l›k Sözleflme-lerine ayk›r›l›klar nedeniyle incelemeye al›nm›flt›r.

S›ra Sizde 9Türkiye 1983 y›l›nda 98 ve 111 say›l› Sözleflmelere ay-k›r›l›klar nedeniyle, 1989 y›l›nda da 111 say›l› Sözlefl-meye ayk›r›l›k nedeni ile Aplikasyon Komitesinde iflçive iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla özel paragrafaal›nm›flt›r.

S›ra Sizde 10UÇÖ Ankara Ofisinin görevleri, UÇÖ’yü Türkiye’detemsil etmek, Türkiye’de uluslararas› çal›flma stan-dartlar›n›n uygulanmas›n› izlemek, teknik iflbirli¤iprogram ve projelerini uygulamak, Türkiye hakk›ndaveri toplamak ve toplanan verileri de¤erlendirmek veEnformasyon Merkezi arac›l›¤›yla kamuoyuna UÇÖyay›n, belge ve dokümanlar› sunmak, yay›n sat›fl prog-ram›n› yürütmektir.



Altan, Ö. Z. (2009), Sosyal Politika Dersleri, Eskifle-hir: Anadolu Üniversitesi.

Cam, E., (2008), “Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Tür-kiye’ye ‹lk Teknik Yard›m Faaliyetleri ÇerçevesindeYak›n ve Orta Do¤u Çal›flma Enstitüsü’ nün Kurulu-flu ve ‹stanbul dönemi Faaliyetleri 1955-1972”, Sos-

yal Siyaset Konferanslar›, Say› 55, ‹stanbul, 1961,s.79-126. http://www.iudergi.com/tr/index.php/-sosyalsiyaset/search/results

Dereli, T. (1999); “Türk-Endüstri ‹liflkileri Sistemi ve ILONormlar›,” Türk Çal›flma Hayat›n›n Güncel So-

runlar› Semineri Antalya içinde, Ankara: TürkA¤›r Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu ‹flverenleriSendikas›, s.121-126.

Erdut, Z. (2002) Küreselleflme Ba¤lam›nda Uluslararas›Sosyal Politika ve Türkiye, ‹zmir: Dokuz Eylül Ya-y›nlar›

Gülmez, M. (1988), Sendikal Haklar›n Uluslararas›

Kurallar› ve Türkiye, Ankara: Türkiye ve Orta Do-¤u Amme ‹daresi Enstitüsü.

Gülmez, M. (1990a), “K›rk›nc› Y›l›nda 98 Say›l› ILO Söz-leflmesi Üzerine Prof. Dr. Cahit Talas ile Bir Söyle-fli”, Cahit Talas’a Arma¤an içinde, Ankara: Mülki-yeliler Birli¤i Yay›nlar›, s. 59-68.

Gülmez, M. (1990b), “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas› veTürkiye: 1955-1980”, Amme ‹daresi Dergisi, Cilt23, Say› 3, Eylül, s. 13-29.

Gülmez, M. (1990c) “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas› veTürkiye: 1980-1990”, Amme ‹daresi Dergisi, Cilt23, Say› 4, Aral›k, s. 3- 37.

Gülmez, M. (2000), “‹nsan Haklar› Sözleflmelerinin OnayPolitikas›nda bir Sapma: Sendikal haklar Sözleflme-lerinin Onaylanmas›”, Prof. Dr. Nusret Ekin’e Ar-

ma¤an içinde, Ankara: Türk A¤›r Sanayii ve HizmetSektörü Kamu ‹flverenleri Sendikas›, s. 465-500.

Gülmez, M. (2006), Sendikal Haklarda Uluslararas›

Hukuka ve Avrupa Birli¤ine Uyum Sorunu, An-kara: Belediye-‹fl Yay›nlar›.

Gülmez, M. (2008), Uluslararas› Sosyal Politika, An-kara: Hatibo¤lu Yay›nevi.

Güzel, A. (1997), “ILO Normlar›n›n ‹ç Hukuka Etkisi veTürk ifl Hukukunun Geliflmesine Katk›s›”, ILO

Normlar› ve Türk ‹fl Hukuku içinde, Ankara: Ka-mu ‹flletmeleri ‹flverenleri Sendikas›, s. 5-49.

ILO (1950), Labour Problems in Turkey. Report of aMission of the International Labour Office (March-May 1949), Geneva: ILO.

Ifl›k, R. (1968), “Milletleraras› Çal›flma SözleflmelerininTürk Mevzuat›na Tesiri”, Sosyal Siyaset Konfe-

ranslar›, Ondokuzuncu Kitap, ‹stanbul, s. 167-174.Ifl›kl›, A. (2010), ‹fl Hukuku, Ankara: ‹maj Yay›nevi.Jain, S. K. (1961), “Yak›n ve Orta Do¤udaki Teknik Yar-

d›m Faaliyetleri Aç›s›ndan Milletleraras› Çal›flma Tefl-kilat› ve Az Geliflmifl Memleketler”, Tercüme TokerDereli, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Onikinci Ki-tap, ‹stanbul, 1961, s. 99-113.

Kaya, P. A (1999), Uluslararas› Çal›flma Normlar› ve

Türk ‹fl Hukuku Üzerine Etkileri, Ankara: TÜH‹S.Kutal, M. (1970) “Uluslararas› Çal›flma Teflkilat›n›n Ya-

sama Faaliyeti ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Durumu1919-1969”, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Yirmi-birinci Kitap, ‹stanbul, s. 169-197.

Makal, A. (1999), Türkiye’de tek partili dönemde ça-

l›flma iliflkileri: 1920-1946, Ankara: ‹mge Yay›nevi.Makal, A. (2002), Türkiye’de Çok Partili Dönemde

Çal›flma ‹liflkileri: 1946-1963, Ankara: ‹mge Ya-y›nevi.

Saymen, F. H. (1961), “Milletleraras› Çal›flma Teflkilat›-n›n Teflrii Faaliyeti ve Türkiye”, Sosyal Siyaset Kon-

feranslar›, Onikinci Kitap, ‹stanbul, s. 114-131. fiiflman, Y. (ed.) (2007), Uluslararas› Çal›flma Norm-

lar›, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yay›nlar›,Eskiflehir.

Talas, C. (1990), Toplumsal Politika, Ankara: ‹mgeYay›nevi.

Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf› (1998), “UÇÖUluslararas› Çal›flma Örgütü”, Türkiye Sendikac›l›k

Ansiklopedisi, Cilt 3 içinde, ‹stanbul: Türkiye Eko-nomik ve Toplumsal Tarih Vakf›, s. 421-427.

UÇÖ (1963), Milletleraras› Çal›flma Bürosu Yak›n ve

Orta Do¤u Faaliyet Merkezi Tan›tma Kitapç›¤›,

‹stanbul: Yak›n ve Orta Do¤u Çal›flma Enstitüsü.Weigert, O. (1952), “Book Review: Labour Problems in

Turkey. Report of a Mission of the International La-bour Office (March-May 1949)”, Industrial & La-

bor Relations Review, Nisan, Cilt 5, Say› 3, s. 465-467.


233Sözlük

12 Eylül 1980 Askeri Darbesi: Türk Silahl› Kuvvetlerinin 12

Eylül 1980 günü emir-komuta zinciri içinde gerçeklefltir-

di¤i askerî müdahale.

12 Mart Muht›ras›: 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahl› Kuv-

vetleri'nin Genelkurmay Baflkan› ile Kara, Deniz ve Ha-

va Kuvvetleri komutanlar›n›n hükûmeti istifaya zorla-

mak amac›yla Cumhurbaflkan›’na verdikleri muht›ra.

15-16 Haziran Olaylar›: 15-16 Haziran 1970 tarihlerinde Tür-

kiye'de ‹stanbul merkezli olarak bafllayan ve yay›lan,

Türkiye tarihindeki en büyük iflçi eylemlerinden biri.

Eylemler, 1970 tarihli ve 1317 say›l› Kanunla sendikal

haklar›n k›s›tlanmak istenmesi üzerine bafllam›flt›r.

77’ler grubu: Birleflmifl Milletler bünyesindeki 77 üçüncü

dünya ülkesinin 1964 y›l›nda oluflturdu¤u ülkeler grubu.

Günümüzde 77’ler grubunun 131 üyesi vard›r, ancak ta-

rihsel anlam› nedeniyle 77’ler ad›n› korumaktad›r.

AAktif iflgücü piyasas› politikalar›: ‹flsizlerin ifl bulmalar›n›

sa¤lamak amac›yla hükümetlerin kamu istihdam hizmet-

leri, mesleki e¤itim programlar› ve istihdam destekleri

alanlar›nda gelifltirdikleri politikalar.

Amerikan Ba¤›ms›zl›k Bildirgesi: Amerika’daki on üç Ko-

loninin Büyük Britanya Krall›¤›'na karfl› ba¤›ms›zl›klar›-

n› ilan ettikleri belge. Amerikan Kongresi taraf›ndan 2

Temmuz 1776 tarihinde onaylanm›fl 4 Temmuz'da ilan

edilmifltir. Bildirge, ayr›ca bütün insanlar›n özgür ve eflit

oldu¤unu, insanlar›n do¤ufltan gelen ve kaybetme ihti-

mali olmayan, hükümetler veya devletler taraf›ndan ba-

¤›fllanmam›fl ve onlar›n keyfine tabii olmayan haklara

sahip oldu¤unu ilan etmifltir.

Anayasal organlar: Yap›s› ve görevleri Uluslararas› Çal›flma

Örgütü Anayasas›’nda düzenlenen üç organd›r: Ulusla-

raras› Çal›flma Konferans›, Yönetim Konseyi ve Uluslara-

ras› Çal›flma Bürosu.

Avrupa Birli¤i (AB): Yirmiyedi üye ülkeden oluflan ve top-

raklar› büyük ölçüde Avrupa k›tas›nda bulunan siyasi ve

ekonomik bir örgütlenmedir.

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi: Avrupa Konseyinin 1950

tarihinde insan haklar› alan›nda benimsedi¤i temel söz-

leflme. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, yaklafl›k 800

milyon Avrupa vatandafl›n›n hak ve özgürlü¤ünü koru-

yacak bir sistem kurmufltur.

Avrupa Konseyi: 5 May›s 1949 y›l›nda insan haklar›, demok-

rasi ve hukukun üstünlü¤ünü savunmak amac›yla Avru-

pa çap›nda kurulmufl hükümetler aras› bir kurulufl.

Avrupa Sosyal fiart›: Avrupa Konseyi taraf›ndan 1961 tari-

hinde kabul edilen ve temel sosyal ve ekonomik hakla-

r› güvence alt›na alan metin. Avrupa Sosyal fiart›, bildir-

ge niteli¤inde olmay›p uluslararas› sözleflme niteli¤i tafl›-

yan ve onaylayan ülkeler aç›s›ndan ba¤lay›c›l›¤› olan bir

belgedir. Sosyal fiart, çal›flma hakk›, meslek e¤itimi hak-

k›, uygun maafl ve çal›flma ortam›, sendika üyeli¤i, sos-

yal ve t›bbi yard›m ve sosyal güvenlik gibi bir dizi hak-

k› güvence alt›na al›r.

BBirinci kuflak insan haklar›: Özgürlük isteminin yaratt›¤›

kiflisel haklar (örne¤in kifli güvenli¤i, konut dokunul-

mazl›¤›, düflünce hürriyeti) ile siyasal haklar (örne¤in

seçme ve seçilme, siyasal faaliyette bulunma).

Birleflmifl Milletler Biny›l Kalk›nma Hedefleri: Birleflmifl

Milletlere üye olan 192 ülke taraf›ndan 2015'e kadar yeri-

ne getirilmesi planlanan hedefler. Eylül 2000'de Birleflmifl

Milletlerin New York Biny›l Zirvesi'nde resmilefltirildi.

Birleflmifl Milletler Çevre Program› (UNEP): Birleflmifl Mil-

letlerin çevrenin korunmas› alan›nda lider bir rol oyna-

yarak çevrenin korunmas›n› ve çevreyle ilgili konular›n

gözlemlenmesini destekleyen program›.

Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar› Sözleflmesi: 20 Kas›m

1989’da kabul edilen bu sözleflme 18 yafl alt›ndaki her-

kesin istismar, fliddet ve açl›ktan uzak bir ortamda ken-

disini gelifltirmeye hakk› oldu¤unu belirtmektedir.

Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF):

Birleflmifl Milletlerin çocuk haklar›n› koruyan ve savu-

nan kuruluflu. Ayn› zamanda, dünyada en zor koflullar-

da yaflayan çocuklar› korumay› misyon edinmifltir.

Birleflmifl Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar

Uluslararas› Sözleflmesi: 16 Aral›k 1966'da Birleflmifl

Milletler Genel Kurulu taraf›ndan kabul edilen ve 3 Ocak

1976 itibariyle yürürlü¤e giren çok tarafl› bir anlaflma.

Sözleflme, taraf devletlerin, bireylere çal›flma haklar›,

sa¤l›k hakk›, e¤itim hakk› ve yeterli bir yaflam standard›

hakk› dahil olmak üzere çeflitli ekonomik, sosyal ve kül-

türel haklar verilmesine yönelik çal›flmalar›n› taahhüt

eder.

Birleflmifl Milletler ‹nsan Yerleflimleri Program› (UNHA-

BITAT): Birleflmifl Milletlerin herkes için uygun bir ba-

r›nma olana¤›n›n sa¤lanmas›na ve sosyal ve çevresel

olarak güçlü flehir ve kasabalar›n geliflmesine destek

olan program›.

Sözlük


Birleflmifl Milletler Kad›nlara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Tüm Bi-

çimlerinin Önlenmesi Sözleflmesi: 1979 y›l›nda yü-

rürlü¤e giren bu Sözleflme, kad›n haklar› için uluslarara-

s› bir bildirge olarak tan›mlan›r. Kad›na karfl› ayr›mc›l›¤›,

cinsiyete dayal› d›fllama ve yasaklamalar olarak tan›mla-

yan sözleflme, bu ayr›mc›l›¤›n sona ermesi için ülkeleri

teflvik etmektedir.

Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP): Birleflmifl

Milletlerin kalk›nmaya iliflkin uluslararas› program›. Da-

ha iyi bir yaflam ortam›n›n kurulmas›n› destekleyen bu

program, ülkeleri bilgi, deneyim ve kaynaklara erifltire-

rek birbirlerine ba¤lar ve birbirleri ile iletiflim kurmalar›-

n› sa¤lar.

Birleflmifl Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas›

Sözleflmesi: 16 Aral›k 1966'da Birleflmifl Milletler Genel

Kurulu taraf›ndan kabul edilen ve 23 Mart 1976 itibariy-

le yürürlü¤e giren çok tarafl› bir antlaflma. Sözleflme, ta-

raf devletlerin, bireylerin yaflama hakk›, din özgürlü¤ü,

ifade özgürlü¤ü, toplant› özgürlü¤ü, seçim haklar› ve

adil yarg›lanma haklar› dahil, medeni ve siyasi haklar›na

sayg› göstermelerini taahhüt eder.

Birleflmifl Milletler Mülteciler Yüksek Komiserli¤i

(UNHCR): Birleflmifl Milletlerin mültecilerin korunmas›-

n› sa¤layan ve baflka bir ülkeye yerlefltirilmelerine ya da

gönüllü olarak yurtlar›na dönmelerine yard›mc› olarak,

sorunlar›na kal›c› çözüm bulma aray›fl›na giren organ›.

Birleflmifl Milletler Nüfus Fonu (UNFPA): Birleflmifl Millet-

lerin geliflmekte olan ve geçifl ekonomisine sahip ülke-

lere nüfus ile ilgili konularda destek sa¤layan uluslarara-

s› fonu. Kad›n, erkek ve çocuklar›n sa¤l›kl› bir yaflam

sürme haklar›n› savunur.

Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Konferans›

(UNCTAD): Birleflmifl Milletlerin 1964 y›l›nda kurulmufl

olan hükümetler aras› daimi bir organ›. UNCTAD, Birlefl-

mifl Milletlerin geliflmekte olan ülkelerin ticaret, yat›r›m

ve kalk›nma konular› ile ilgili temel organ›d›r.

Birleflmifl Milletler Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤i ve Kad›n-

lar›n Güçlendirilmesi Kuruluflu (UN-Women): Ocak

2011 y›l›nda Birleflmifl Milletlerin kad›nla ilgili dört ayr›

program›n›n birlefltirilmesi ile oluflturulan ve kad›nlar›n

ve k›z çocuklar›n›n güçlendirilmesini amaç edinen yeni

birimi.

Birleflmifl Milletler Tüm Göçmen ‹flçilerin ve Aile Fertle-

rinin Haklar›n›n Korunmas› Sözleflmesi: 1990 y›l›n-

da kabul edilen bu Sözleflmenin amac› göçmenlerin in-

san haklar›na sayg› gösterilmesinin sa¤lanmas›d›r. Söz-

leflme yeni haklar yaratmamakta, göçmenlerle ülke va-

tandafllar›na eflit muamele yap›lmas›n› ve ayn› çal›flma

koflullar›n›n sa¤lanmas›n› istemektedir.

Birleflmifl Milletler Ulus Ötesi fiirketler Merkezi: 1974 y›-

l›nda Birleflmifl Milletler bünyesinde kurulan ve amac›,

ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellikle geliflmekte olan

ülkeler üzerindeki ekonomik, yasal, politik ve sosyal et-

kilerini araflt›rmak, geliflmekte olan ülkelerin ulus ötesi

flirketlerle olan iliflkilerinde müzakere kapasitelerini ar-

t›rmak ve ulus ötesi flirketlerin, ulusal kalk›nma amaçla-

r›na ve dünya ekonomisine katk›lar›n› art›racak etkin

uluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belirlenmifl

olan Merkez.

Birleflmifl Milletler: 24 Ekim 1945 tarihinde dünya bar›fl›n›,

güvenli¤ini korumak ve uluslar aras›nda ekonomik, top-

lumsal ve kültürel iflbirli¤i oluflturmak için kurulan ulus-

lararas› bir örgüttür.

Bölgesel toplant›: Uluslararas› Çal›flma Konferans› gibi söz-

leflme ve tavsiyeler kabul etme yetkisi olmaks›z›n, dört

co¤rafi bölgeye özgü sorunlar› incelemek amac›yla, üçlü

temsil ilkesine göre düzenli aral›klarla yap›lan toplant›-

lar/konferanslard›r.

Bretton Woods Kurulufllar›: Uluslararas› Para Fonu (IMF)

ve Dünya Bankas›n›n kurulmas›na, Temmuz 1944’de

Amerika Birleflik Devletleri’nin New Hampshire eyale-

tinde küçük bir kasaba olan Bretton Woods'da toplanan

Birleflmifl Milletler Para ve Finans Konferans›nda karar

verilmifltir. Bu nedenle bu kurulufllara Bretton Woods

kurulufllar› da denmektedir.

C-ÇÇift tart›flma: Uluslararas› Çal›flma Konferans›’n›n, sözleflme

ve/ya da tavsiye kabul edilmesine yönelik olarak günde-

mine yaz›lan sorunu (konuyu), üst üste iki y›l tart›flarak

karar vermesidir.

Çocuk ‹flçili¤inin Sona Erdirilmesi Uluslararas› Progra-

m› (IPEC): Uluslararas› Çal›flma Örgütünün 1992 y›l›nda

Brezilya, Hindistan, Endonezya, Kenya, Tayland ve Tür-

kiye'de bafllatt›¤› daha sonra baflka ülkelerin de kat›ld›-

¤›, çal›flan çocuklar› korumay›, çocuk iflçili¤i sorunuyla

mücadeleyi ve bu soruna son vermeyi amaçlayan ulusla-

raras› bir program.

DDe¤er zinciri: Tüketiciye sat›lan bir ürün veya hizmetin üre-

timiyle iliflkili aflamalar serisi; her aflamada ürün veya

hizmete bir de¤er eklenir.

Denetim: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün, oluflturdu¤u ku-

rallar düzeninin uygulamaya aktar›lmas› için öngördü¤ü

koruma sistemleridir.

Dünya G›da Program› (WFP): Birleflmifl Milletlerin insan

kaynakl› afet ve do¤al afet ma¤duru olan insanlara g›da

sa¤layan program›.

235Sözlük

Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO): Birleflmifl Milletlerin sa¤l›k

alan›nda uluslararas› nitelik tafl›yan çal›flmalarda yöneti-

ci ve koordinatör s›fat›yla hareket eden kuruluflu hasta-

l›klar› önleyici araflt›rmalar›n yap›lmas›n› koordine eder

ve destekler.

FFesih: Onaylanm›fl bir sözleflmeden do¤an hukuksal ve ana-

yasal yükümlükleri sona erdirmek üzere, bir devlet yet-

kilisinin imzas›yla Uluslararas› Çal›flma Bürosu Genel

Müdürü’ne gönderilen yaz›l› bildirimle gerçekleflen bir

ifllemdir.

Filadelfiya Bildirgesi: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün amaç

ve hedeflerini belirlemek üzere 10 May›s 1944 tarihinde

kabul edilen ve 1946’dan beri Uluslararas› Çal›flma Ör-

gütü Anayasas›’n›n eki olan “anayasal” bir belgedir.

GGözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›: Avrupa Konseyi-

nin, Avrupa Sosyal fiart›n›n sosyal haklar yönünden ek-

sik ve yetersiz olan maddi içeri¤inin gözden geçirilmesi

sonucunda 2 Nisan 1996 tarihinde kabul etti¤i belge. Ek-

lenen yeni hak alanlar› ile Avrupa Sosyal fiart›n›n içeri¤i

geniflletilmifltir.

Gümrük Birli¤i: Bir grup ülkenin, kendi aralar›ndaki serbest ti-

caret alan›na ek olarak üçüncü ülkelere karfl› ortak d›fl

gümrük tarifesi ve ortak d›fl ticaret politikas› uygulamalar›.

I-‹‹kinci kuflak insan haklar›: Eflitlik isteminin yaratt›¤› eko-

nomik, sosyal ve kültürel haklar (örne¤in çal›flma hakk›,

sosyal güvenlik hakk›).

‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi: Birleflmifl Milletler ‹nsan

Haklar› Komisyonu'nun Haziran 1948'de haz›rlad›¤› ve

birkaç de¤ifliklik yap›ld›ktan sonra 10 Aral›k 1948'de,

Birleflmifl Milletler Genel Kurulu'nun Paris'te yap›lan otu-

rumunda kabul edilen 30 maddelik bildirge. Bildirgede

medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra, ekonomik sosyal ve

kültürel haklara da yer verilmifltir.

‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirisi: 26 A¤ustos 1789’da ya-

y›mlanan, Frans›z Devrimi'nin temel felsefesini yans›tan

ve 1791’de kabul edilen Frans›z Anayasas›'na ön söz ola-

rak eklenen bildiri. Bildiri; insanlar›n özgür do¤du¤unu

ve eflit yaflamalar› gerekti¤ini, zulme karfl› direnme hak-

lar› oldu¤unu, mutlak egemenli¤in bir kifli ya da grubun

elinde bulunamayaca¤›n›, devleti idare edenlerin esas

olarak halka karfl› sorumlu oldu¤unu, hiç kimsenin dini

ve sosyal inançlar› yüzünden k›nanamayaca¤›n› ilan edi-

yordu.

‹nsana yak›fl›r ifl: Tüm kad›n ve erkekler için, özgürlük, eflit-

lik, güvenlik ve insan onuru koflullar›nda iyi ve üretken

ifl. Bu yaklafl›m, UÇÖ Genel Müdürü Somavia’n›n 1999

UÇÖ Konferans›na sundu¤u "‹nsana Yak›fl›r ‹fl" bafll›kl›

Raporda gelifltirilmifltir. Raporda ‹nsana Yak›fl›r ‹fl’in

UÇÖ’nün 21. Yüzy›ldaki misyonunun temeli olaca¤›na

iflaret edilmifltir.

‹nsanca (uygun) çal›flma: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün

küreselleflme dönemindeki temel amac›n› ortaya koyan

ve ilk kez Genel Müdür J. Somavia’n›n 1999 raporunda

aç›klay›p tan›mlad›¤› yeni paradigmas›d›r.

ISO 26000: Uluslararas› Standartlar Örgütü, (ISO) taraf›ndan

2010 y›l›nda yay›mlanm›fl bir uluslararas› sosyal sorum-

luluk standard›. Bu standart, sosyal sorumluluk anlay›fl-

lar› ve olas› eylemler hakk›nda yaln›zca rehberlik sun-

makta; bu nedenle, ISO yönetim sistemi standartlar›n›n

aksine bir sertifikasyon süreci içermemektedir.

‹zleme: 1998 UÇÖ Bildirgesi’nin, uygulama alanlar› kifliler ve

haklar yönlerinden s›n›rl› olan onay koflullu genel dene-

tim ile onay koflulsuz özel denetim sistemlerini tamam-

lamak üzere öngördü¤ü, iki ayr› yoldan gerçeklefltirilen

bir sistemdir (bkz. Temel insan haklar› sözleflmeleri).

JJohn Maynard Keynes (1883–1946): Fikirleri modern mak-

ro iktisat teorisini ve prati¤ini oldu¤u kadar hükümetle-

rin ekonomik politikalar›n› da derin bir biçimde etkile-

yen ‹ngiliz iktisatç›.

KKoflulluluk: Uluslararas› kalk›nma, ekonomi politik ve ulus-

lararas› iliflkiler yaz›n›nda, verilecek krediye, borç yard›-

m›na, karfl›l›kl› yard›ma ya da bir uluslararas› kurulufla

üyeli¤e, uluslararas› mali kurulufllar, bölgesel örgütler

veya yard›m› yapan ülkeler taraf›ndan koflullar getirilme-

si anlam›nda kullan›lan deyim.

Küresel Çerçeve Anlaflmalar›: 1990'l› y›llarda gelifltirilen ve

uluslararas› iflkolu sendika federasyonlar›n›n, çok uluslu

flirketlerin küresel de¤er zincirlerinde temel iflçi haklar›-

na riayet edilmesini sa¤lamak amac›yla çok uluslu flirket-

lerle imzalad›klar› anlaflma.

Küresel izleme: ‹zleme sisteminin, “onaylanan” ve “onaylan-

mayan” ayr›m› yap›lmaks›z›n tüm temel insan haklar›

sözleflmelerini ve üye devletleri kapsamak üzere, 1998

UÇÖ Bildirgesi’ndeki s›raya göre temel haklar›n her biri

için dört y›lda bir yap›lan iki türünden biridir (bkz. Te-

mel insan haklar› sözleflmeleri).

Küresel rapor: UÇÖ Genel Müdür’nün, küresel izleme çer-

çevesinde haz›rlad›¤› rapordur (bkz. Temel insan hakla-

r› sözleflmeleri).


Küresel Raporlama Giriflimi: Birleflmifl Milletler Çevre Prog-

ram› (UNEP) ve Birleflmifl Milletler Küresel Sözleflmesi

gibi Birleflmifl Milletler programlar› ile yak›n iflbirli¤i için-

de çal›flan, dünya çap›nda faaliyet gösteren, kar amac›

gütmeyen ve çoklu paydafla sahip bir kurulufl. Giriflim,

flirketlerin ve kurumlar›n, ekonomik, çevresel, sosyal ve

yönetiflim performans bilgilerinin aç›kland›¤› sürdürüle-

bilirlik raporlamas› yapmalar›n› teflvik eden giriflim.

Küresel Sözleflme: Birleflmifl Milletler Genel Sekreteri Kofi

Annan taraf›ndan 1999 Davos Dünya Ekonomik Foru-

munda ilan edilmifl olan Birleflmifl Milletler destekli kü-

resel bir diyalog platformu.

Küreselleflme: 1980 sonras› küresel çapta yaflanan ekonomik

ve toplumsal dönüflümün tümünü anlatmak için yayg›n

bir biçimde kullan›lan deyim.

LLizbon stratejisi: 23 - 24 Mart 2000 tarihinde Lizbon'da yap›-

lan Avrupa Birli¤i zirvesinde benimsenen; daha fazla bü-

yüme ve istihdam yaratmak ve Avrupa’y› sürdürülebilir

ekonomik büyüme kapasitesine sahip, bilgiye dayal›, re-

kabetçi ve dinamik bir ekonomi yapmak amac›n› güden

2000-2010 y›llar› aras›nda uygulanm›fl bir eylem ve gelifl-

me plan›.

MMilletler Cemiyeti: Birleflmifl Milletlerin temeli say›labilecek

bu örgüt, I. Dünya Savafl›'n›n ard›ndan ‹sviçre'de 10 Ocak

1920'de kuruldu. Amac›, ülkeler aras›nda yaflanabilecek

sorunlar› bar›flç› yollarla çözmekti. Ancak Milletler Cemi-

yetinin varl›¤› II. Dünya Savafl›n›n ç›kmas›n› engelleye-

medi; Milletler Cemiyetinin kendisi de II. Dünya Savafl›

(1939-1945) ard›ndan yap›lan Cenevre Konferans› ile

1946 y›l›nda feshedildi.

Müttefik Devletler: II. Dünya Savafl› s›ras›nda Mihver Devlet-

lere karfl›, ‹ngiltere, Sovyetler Birli¤i ve ABD baflta olmak

üzere oluflturulan blok.

NNegatif haklar: Kiflinin devlet taraf›ndan dokunulamayacak

haklar› (inanç, fikir, ifade özgürlükleri, özel mülkiyet

hakk› gibi). Bu haklar vatandafll›k s›fat› aranmaks›z›n,

bütün kiflilere tan›nm›flt›r.

O-ÖOECD Çok Uluslu ‹flletmeler için Rehber: OECD Uluslara-

ras› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesinin eki

olarak kabul edilen ve Bildirgeyi benimseyen devletlerin

kendi topraklar›nda faaliyet gösteren çok uluslu flirket-

lerden beklentilerini içeren belge.

OECD Sendika Dan›flma Komitesi (TUAC): OECD ülkele-

rindeki sendikalar›n oluflturdu¤u ve OECD bünyesinde

dan›flma statüsüne sahip olan uluslararas› sendikal ko-

mite. TUAC’a, OECD üyesi ülkelerdeki 66 milyon iflçiyi

temsil eden 58 sendikal örgüt üyedir.

OECD Uluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bil-

dirgesi: OECD bünyesinde 1976 tarihinde kabul edilen

ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n serbestleflti-

rilmesini hedef alan bir OECD enstrüman›.

Oligopolistik piyasa: Az say›da büyük firman›n göreli olarak

büyük bir paya sahip oldu¤u piyasalar.

Onay: Uluslararas› hukukta, devletin bir sözleflme/antlaflma

ile hukuksal olarak ba¤l› olma iradesini aç›klad›¤›; her

üye devletin, kendi anayasas›ndaki ifllemlerin tamamlan-

mas›ndan sonra sözleflmeye “taraf devlet” niteli¤i kaza-

narak onaylad›¤› sözleflme/antlaflma kurallar›na uyma

ve uygulamaya koyma yükümlülü¤ü üstlendi¤i bir ifl-

lemdir.

Ortak Pazar: Bir ekonomik bütünleflme flekli. Ortak Pazar

aflamas›nda, iflbirli¤i içine giren ülkeler aras›nda malla-

r›n, hizmetlerin, eme¤in ve sermayenin serbest dolafl›m›

esast›r. Bu niteli¤i ile Ortak Pazar, sadece mallar›n ser-

best dolafl›m›n› öngören serbest ticaret bölgesinden ve

üçüncü ülkelere karfl› ortak ticaret politikalar› uygulan-

mas›n› öngören gümrük birli¤inden daha ileri düzeyde

bir bütünleflmeyi ifade etmektedir.

Özel liste: Onay koflullu ve raporlara dayal› genel denetimin

ikinci aflamas›nda; Konferans Komisyonu’nun, Uzmanlar

Komisyonu’nun haz›rlay›p Uluslararas› Çal›flma Konfe-

rans›’na sundu¤u ayr›nt›l› rapordan en ivedi, a¤›r ve cid-

di ihlalleri sürdüren devletlerin durumunu tart›flmak üze-

re oluflturdu¤u listedir.

Özel paragraf: ‹ncelemesini ve tart›flmalar›n› en ivedi ve cid-

di, a¤›r ve önemli durumlar üzerinde yo¤unlaflt›ran Kon-

ferans Komisyonu’nun, bu durumlar› raporunun ayr› bir

paragraf›nda belirterek Genel Konferans’›n dikkatini çek-

mesidir.

PPaydafl (fiirketler için): fiirketin bir bütün olarak ifllerini et-

kileyebilen veya bu ifllerden etkilenebilen taraflar.

Politika transferi: Belirli bir ba¤lamda gelifltirilen politikala-

r›n/fikirlerin bir baflka zamanda veya yerdeki politikala-

r›n/fikirlerin gelifltirilmesinde kullan›lmas›.

Pozitif haklar: Bireylere devletten olumlu bir davran›fl, bir

hizmet, bir yard›m isteme olana¤›n› tan›yan (çal›flma hak-

k›, sa¤l›k hakk›, konut hakk›, sosyal güvenlik hakk› gibi)

haklar.

237Sözlük

Prof. Dr. Cahit Talas (1917-2006): Türkiye'de sosyal politi-

ka disiplininin geliflmesinde büyük eme¤i olan Mülkiye-

li sosyal bilimci. 1960-1961 y›llar› aras›nda Çal›flma Ba-

kanl›¤›, iki dönem de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler

Fakültesi Dekanl›¤› yapan Talas’›n sosyal politika alan›n-

da çok say›da eseri vard›r.

Protokol: Temel antlaflmay›/sözleflmeyi gözden geçiren, ta-

mamlayan ya da de¤ifltiren bir hukuksal metindir. Ulus-

lararas› Çal›flma Örgütü’nün çok seyrek baflvurdu¤u bir

uluslararas› sosyal politika kayna¤›d›r.

S-fiSA8000-Sosyal Sorumluluk 8000: Uluslararas› Sosyal So-

rumluluk Örgütü (SAI) taraf›ndan yürütülen ve flirketle-

rin sosyal alandaki performans koflullar› kadar prosedür

ve sistem koflullar›n› da önemseyen, yönetim sistemi ile

davran›fl kodunun bileflimi bir standart.

Serbest ticaret bölgesi: Bir grup ülkenin kendi aralar›ndaki

ticarette gümrük vergileri ile miktar k›s›tlamalar›n› kal-

d›rmalar› ile oluflturduklar› serbest ticaret alan›. Buna

karfl›l›k her ülke bölge d›fl›ndaki ülkelere karfl› kendi po-

litikas›n› uygulayabilir.

Sosyal güvenlik a¤lar›: Yoksullar›n veya ekonomik floklar

ve yoksulluk karfl›s›nda korunmas›z olan kesimlerin be-

lirli bir yoksulluk düzeyinin alt›na düflmemelerini sa¤la-

maya yönelik sosyal transfer programlar›na verilen ad.

Sözleflme: Uluslararas› sosyal politikan›n ve uluslararas› ifl

(çal›flma) hukukunun, Uluslararas› Çal›flma Örgütü Ana-

yasas›’ndan sonra ikinci s›rada gelen ve üye devletlerin

onaylayarak hukuksal yükümlülük üstlenmesine yönelik

olan kayna¤›d›r.

fiirket Davran›fl Kodlar›: fiirketin belirli bir konuda nas›l

davranaca¤› konusunda taahhütlerini içeren yaz›l› politi-

ka belgesi.

fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤u: fiirketlerin, çal›flanlar›na,

müflterilerine, mal ve hizmet sat›n ald›klar› alt firmalara,

yerel halka ve yerel yönetimlere, uluslara ve ulusal hü-

kümetlere, gelecek nesillere ve tüm insanl›¤a karfl› sos-

yal sorumluluklar›.

TTakrir-i Sükûn Kanunu: 4 Mart 1925'te Türkiye Büyük Mil-

let Meclisinde kabul edilen ve hükümete ola¤anüstü yet-

kiler veren bir kanun.

Tar›m ve G›da Örgütü (FAO): Birleflmifl Milletlerin açl›k ve

kötü beslenmenin azalt›lmas› ve beslenme kalitesinin

yükseltilmesi üzerine çal›flmalar yapan örgütü. FAO ül-

kelerin tar›m sektörlerindeki sürdürülebilir kalk›nma ça-

balar›na destek sa¤lamaktad›r.

Tavsiye: UÇÖ sözleflmeleri tamamlamak üzere kabul edilen

ve devletlerin onaylamas›n›n söz konusu olmad›¤› bir

kaynakt›r.

Tek tart›flma: Yönetim Konseyi’nin, özel bir ivedi durum ol-

mas› ya da yap›lmas›n› hakl› gösteren koflullar bulunma-

s› durumunda verdi¤i karar üzerine, Uluslararas› Çal›flma

Konferans›’nda yaln›zca bir kez tart›flma yap›larak karar

verilmesi yöntemidir.

Teknik toplant›: Belirli teknik konularda Yönetim Konse-

yi’ne k›lavuzluk yapmak için ya da bir sorunun sözleflme

ve/ya da tavsiye ile düzenlenmesi amac›yla Uluslararas›

Çal›flma Konferans› gündemine yaz›lmas›ndan önce dü-

zenlenen toplant›lar/konferanslard›r.

Temel insan haklar› sözleflmeleri: 1998 UÇÖ Bildirgesi’nin

dört temel ilke ve hak konusunda düzenlemeler yapan

sekiz sözleflme için yapt›¤› nitelemedir/s›n›fland›rmad›r

(bkz.: izleme, küresel izleme, y›ll›k izleme).

Toplumsal cinsiyet: Biyolojik cinsiyet kavram›n›n ötesinde

cinsiyet alg›lar›n›n toplum taraf›ndan belirlendi¤ini öne

süren kavram.

U-ÜUÇÖ Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹l-

keler Üçlü Bildirgesi: 1977 y›l›nda UÇÖ taraf›ndan be-

nimsenen ve çok uluslu flirketlerin faaliyetleri ile ilgili

olarak hükümetlere, iflçi ve iflveren örgütlerine ve çok

uluslu flirketlerin kendilerine rehberlik edecek ilkeleri

içeren belge.

Ulus ötesilik indeksi: Çok uluslu flirketlerin ulus öteli¤ini

ölçmek için UNCTAD taraf›ndan gelifltirilen ve d›fl sat›fl-

lar›n toplam sat›fllara, d›fl aktiflerin toplam aktiflere ve

d›fl istihdam›n toplam istihdama oran›n›n ortalamas› ola-

rak hesaplanan indeks.

Uluslararas› Çal›flma Konferans›: Uluslararas› Çal›flma Ör-

gütü’nün, her y›l Haziran ay›nda toplanan, en yüksek

karar organ›d›r. Üye devletlerin her birinin hükümet ka-

nad›ndan 2, iflçi ve iflveren kanatlar›ndan 1’er olmak üze-

re kat›ld›¤› anayasal organd›r (bkz.: Anayasal organlar).

Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu: Bar›fl Antlafl-

mas› Haz›rl›k Konferans›’n›n, Uluslararas› Çal›flma Örgü-

tü’nün kurulufl sürecinde, 25 Ocak 1919’da Paris’te yap-

t›¤› ilk toplant›da kurulmas›na karar verdi¤i, 15 üyeden

oluflan ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Anayasas›’n›

haz›rlamakla görevli komisyondur.

Uluslararas› Çal›flma Normlar›: Uluslararas› çal›flma stan-

dartlar›n›n oluflturulmas›nda etkili olan ve Uluslararas›

Çal›flma Örgütü taraf›ndan kabul edilen sözleflme ve tav-

siye kararlar›d›r.


Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ): Ülkelerdeki çal›flma

yasalar›nda ve bu alana iliflkin uygulamalarda standartla-

r› gelifltirerek ve ileriye götürmek gibi bir amaçla kuru-

lan ve merkezi ‹sviçre’nin Cenevre kentinde bulunan

BM’e ba¤l› uzmanl›k kurulufludur.

Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu: Birleflmifl Milletler Ev-

rensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas›

Sözleflmesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Ulusla-

raras› Sözleflmesi ve Ek Protokollerin tümü.

Uluslararas› Sosyal Politika: Uluslararas› Sosyal Politika,

ekonomik ve sosyal yönden güçsüz olan kifli ve kesim-

leri korumak, ekonomi yasalar›n›n yaratt›¤› ve küresel-

leflmenin derinlefltirdi¤i uluslararas› bar›fl› tehdit eden

sosyal adaletsizlik ve eflitsizlikleri azaltmak ve giderek

kald›rmak amac›yla uluslararas› ya da bölgesel düzeyler-

de sosyal haklar temelinde izlenmesi gereken politikala-

r›, al›nmas› gereken önlemleri, yap›lmas› gereken hu-

kuksal düzenleme ve de¤ifliklikleri, sosyal politikan›n

uluslararas› kaynaklar›n›, ortaklar›n› ve kurulufllar›n› in-

celeyen disiplinleraras› bir sosyal adalet ve sosyal bar›fl

bilimidir.

Uluslararas›laflma: ‹nsan haklar›n›n, egemen ulus devlet ile

bireyler aras›ndaki iliflkileri ilgilendiren ve her devletin

iç/ulusal yarg› yetkisine giren bir konu olmaktan ç›kma-

s›d›r.

Üçlü Yap›/Üçlülük: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurum-

sal yap›s›nda geçerli olan “anayasal” bir ilkedir. Anayasal

organlardan Uluslararas› Çal›flma Konferans› ile Yönetim

Konseyi’nde ve baflka baz› organlarda, hükümet kana-

d›ndan gelen delegelerin/temsilcilerin yan› s›ra, iflçi (ça-

l›flan) ve iflveren kanatlar›n›n delegelerinin/temsilcileri-

nin de yer almas›d›r.

Üçüncü kuflak insan haklar›: Dayan›flma isteminin yaratt›¤›

topluluk haklar› (örne¤in çevre hakk›, bar›fl hakk›, gelifl-

me hakk›)

VVersay Bar›fl Antlaflmas›: I. Dünya Savafl› sonunda ‹tilaf

Devletleri ile Almanya aras›nda imzalanan bar›fl antlafl-

mas›.

WWashington Konsensüsü: 1980’lerde ve 1990’larda Bretton

Woods kurulufllar›n›n benimsedi¤i, enflasyonun kontrol

alt›na al›nmas› ve kamu aç›klar›n›n azalt›lmas› yoluyla

makro ekonomik istikrar›n sa¤lanaca¤›n›; ticaret ve ser-

maye hareketlerinin serbestlefltirilmesi yoluyla ülkelerin

ekonomilerinin d›fl dünyaya aç›laca¤›n›; özellefltirme ve

kurals›zlaflt›rma yoluyla da piyasalar›n serbestlefltirilece-

¤ini savunan ekonomik politikalar setine verilen ad.

Winston Churchill (1874-1965): Savafl y›llar›n› da kapsayan

1940-1955 döneminde baflbakanl›k yapm›fl olan ünlü

muhafazakar ‹ngiliz devlet adam›.

YY›ll›k izleme: 1998 UÇÖ Bildirgesi’nin öngördü¤ü, yaln›zca

onaylanmayan temel insan haklar› sözleflmeleriyle ilgili

olarak, dört temel ilke ve hak kategorisinin tümünü kap-

sayan izleme sistemidir (bkz. Temel insan haklar› sözlefl-

meleri).

Yoksullu¤un Azalt›lmas› Stratejisi Belgesi: Uluslararas› Pa-

ra Fonu (IMF) ve Dünya Bankas›n›n 1999 y›l›nda yoksul-

lu¤un azalt›lmas› için gelifltirdi¤i strateji kapsam›nda,

borçlu ülkelere yeni borç verilmesi ya da borç indirimi-

ne gidilmesinden önce IMF ve Dünya Bankas› yönetim-

lerince onaylanmas› gereken stratejik belge.

Yönetim Konseyi: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün; y›lda üç

kez toplanan ve üçlü yap› ilkesi uyar›nca, hükümet ka-

nad›ndan -10’u “seçimsiz” olmak üzere- 28, iflçi ve iflve-

ren kanatlar›ndan da 14’er olmak üzere toplam 56 üyesi

bulunan anayasal yürütme/icra organ›d›r (bkz.: Anayasal

organlar).