sigmund freud totem ve tabu 2

7/29/2019 Sigmund Freud Totem Ve Tabu 2

1/47


2/47

TOTEM ve TABU II

SIGMUND FREUD

eviren: Niyazi Berkes

BLM III

ANMZM, SHR VE DNCELERN SALT ERK

Psikanaliz grn manevi bilimlere uygulamaya alan incelemelerin her ikialana da eit davranamamas kanlmaz bir eksikliktir. Onun iin bu incelemeleruzmanlar yreklendirme, aratrmalarn yaparken kendilerine yararlanacaklardnceler esinleme grevine zg kalmaktadr. Bu eksiklik, animizm denen

koca alan incelemeye alan byle bir denemede zellikle kendini iddetleduyumsatr.(1)Animizm, dar anlamnda, ruhla ilgili kavramlar kuram, geni anlamndaysa,genellikle tinsel varlklar kuramdr. Animatizm, yani dardan cansz grnendoann ruhlandrlmas (canlandrlmas), iine animalizmi ve manizmi de alandaha geni bir blmdr. nceleri belirli bir felsefe sistemi iin kullanlananimizm terimine bugnk anlamn veren E. B. Tylor olmutur.(2)

Gerek gemite, gerekse zamanmzda yaayan ilkellerin doa ve dnya zerineok dikkate deer grleri kavranmaya allrken bu terimler kullanlmayabalanmtr. Bu ilkel insanlara gre dnya insanlara iyilik ya da ktlk yapanbirok ruhsal varlkla doludur. lkeller doa olaylarnn nedenlerini bu cinlere yada eytanlara yklemektedir. Bundan baka yalnzca hayvanlarn ve bitkilerindeil, cansz eylerin de bu ruhlarla canlandrldna inanmaktadrlar. Bu ilkel"doa felsefesi''nin nc ve belki de en nemli bir blm bize o kadar garipgzkmez; nk bugn biz ruhlarn varlnn snrlarn ok daraltmolduumuz halde ve doa olaylarn kiisel olmayan maddi glerleakladmz halde bile, bu felsefeden tmyle kurtulmu saylamayz. O daudur: lkeller, insanlar iin de dier eylerde grdkleri "ruhlulua''inanyorlar. Onlara gre, insanlarda da bulunduklar yerden ayrlarak bakavarlklara geebilen ruhlar vardr; bu ruhlar birtakm grnmez etkinliklerdebulunurlar ve bir dereceye kadar bulunduklar "bedenler''den bamszdrlar.Balangta ruhlar tpk bireyler gibi dnlrd; fakat uzun bir evrimle maddi

karakterlerini yitirdiler ve daha yksek bir anlamda ruhlandrma grolutu.(3)Birok yazar, bu ruh grnn animizm sisteminin ilk ekirdei, cinlerinseancak bedenden kurtulmu ruhlar olduunu, insan ruhuna benzetme yoluylahayvanlarda, bitkilerde ve eyada da ruh olduu dncesinin doduunusanmaktadr.

Acaba ilkel insanlar, bu animizm sisteminin dayand ruh ve beden ikiliigrne nasl varmt? Sanldna gre bu gr, uyku (d) ve uykuyabenzeyen lm olaylarna bakarak insanlar bu kadar yakndan etkileyen budurumlar aklama abasnn sonucu olarak ortaya kmtr. Herhalde lm bu

grn ortaya knn balang noktas olsa gerektir. lkel insan iin yaamnsreklilii yani lmezlik apak bir eydi. lm kavram daha sonra ortaya kan


3/47

ve ancak ister istemez kabul edilen bir kavramd; nk lm dncesi bizimiin bile ii bo ve gereklii anlalamaz bir kavramdr. Animizm kavramlarnnortaya kmasnda dlerde grlen imgeler, glge, yansma gibi gzlem vedeneyimlerin oynad sanlan rol zerinde de tartmalar olmu, fakat bunlarhibir sonuca varmamtr.Kendisini dndren olaylar karsnda ilkel insann kafasnda bu ruhkavramnn domasnda ve sonra bu kavram d dnyadaki eyayakaydrmasnda doal olmayan gizemli bir sr grmemeliyiz. Animizmkavramlarnn birok ulus arasnda ve birok devlette birbirine benzediini gren Wundt (4), bu kavramlarn "efsane kurucu bilincin zorunlu ruhsal rnleriolduunu ve ilkellerdeki animizmin, grebildiimiz kadaryla insanlarn doahalinin ruhlandrlm bir anlatm saylabileceini'' syler.(5)Hume, Dinlerin Doal Tarihi adl yaptnda cansz doann canllatrlmasnhakl grr ve yle der: "Btn insanlkta her eyi kendisi gibi grme veyakndan tand ve bildii nitelikleri her eye kaydrma eilimi vardr'' (6).

Animizm bir dnce sistemidir, tek bir olay aklamakla kalmaz, btn dnyaybir noktadan bir sreklilik (continuit) olarak kavrayan bir aklama verir.Yazarlar, zamann gemesiyle bu trden dn sisteminin, dnyasisteminin ortaya ktn kabul etmektedir: animistik (mitolojik) dn,dinsel dn ve bilimsel dn sistemleri. Bunlardan ilk sistem olananimizm, belki de en tutarl ve en kapsaml olan ve dnyann i yznbtnl iinde aklayan tek sistemdir. nsanln bu ilk dnya sistemi bugnbir psikoloji kuramdr. ster bo inanlarda olduu gibi eski alardan kalma birkalnt biiminde, ister dilimizin, inanlarmzn, felsefemizin temelinde olduugibi yaayan bir biimde olsun, bu grn bugnk yaammzda hl ne kadaryeri olduunu gstermek konumuzun dnda kalr.Birbiri ard sra gelen bu dnya gr evresini gz nnde tutarak diyoruzki, animizmin kendisi henz bir din deildir, ancak daha sonra dini douracakolan ilk koullar tamaktayd. Efsanelerin (mitoslarn) animizmin temellerizerine kurulmu olduuaktr; fakat bunlarn animizmle olan ilgisinin ayrntsbaz temel noktalarda henz aydnlatlm deildir.Bizim psikanaliz incelemelerimiz ie baka bir noktadan balayacaktr.nsanln, en eski dnya grn srf "speklatif'' bir bilgi hrsyla yarattnsanmamalyz. Doaya egemen olmak gibi uygulamayla ilgili gereksinimlerinherhalde bu ite bir pay olmutur. Onun iin animizm sistemiyle birlikte bakabir eyin daha yrdn, yani insanlar, hayvanlar, eya ve ayn zamandacinler zerinde egemen olma yntemlerinin de ilerlediini grrsek bunda

alacak bir ey yoktur. S. Reinach (7) "byyle sihir'' adn verdiimiz buyntemlere animizmin stratejisi adn vermek istemektedir; fakat ben Mauss veHubert ile birlikte, bunlar teknie benzeteceim (8).Acaba by ve sihir kavramlar birbirinden ayrlabilir mi? Ancak kendi yetkimizedayanarak, dil alkanlklarmzn keyfiliklerinden kendimizi kurtarmay gzealrsak bunu yapabiliriz. O zaman bynn temel olarak, belirli koullar altndainsanlara nasl davranlyorsa, ruhlara da yle davranmayoluyla, yani onlarhonut etme, uzlatrma, bizi kayrmalarn salama, gzlerini yldrma, gleriniellerinden alma, kendi istenci altna sokma yoluyla etkileme sanat olduunugrrz. Btn bunlar yaayan insanlarn zerinde etkisi olduu grlenyntemlerin ayn olan yntemlerle yaplmaktadr. Oysa sihir baka bir eydir; o

temel olarak ruhlarla uramaz, bildiimiz psikolojik yntemleri kullanmaz, zelaralar kullanr. Sihrin daha eski ve daha nemli bir animizm teknii olduunu


4/47

kolaylkla kestirebiliriz; nk cinlere kar davran biimleri arasnda sihirtrnden olanlar da grlmtr (9). Bundan baka sihrin doanncanllatrlmad yerlerde kullanld grlmektedir.Sihir ok eitli amalara yarar. Doa olaylarn insann istencine baml klar,insan dmanlardan ve tehlikelerden korur, insanlara dmanlarna zarar

verme gc kazandrr. Fakat sihir etkinliinin dayand ilkeler o kadarortadadr ki btn yazarlar ayn eyi grmtr. rnein E. B. Tylor'undncesine gre sihri enksa bir biimde onun u szleriyle anlatabiliriz:"Zihinde kurulan bir ilikiyi gerekte olan bir iliki sanmak.'' Bu zellii iki trsihri ele alarak aklayalm.Dmana zarar vermek iin kullanlan en yaygn sihir yntemi bir dmannherhangi bir maddeden bir figrn yapmaktan ibarettir. Tpk benzemek artdeildir, hatta herhangi bir ey onun figr saylabilir.

Bundan sonra bu imgeye ne yaplrsa, nefret edilen aslnn bana geleceineinanlr. rnein figr herhangi bir yerinden incitilirse, dmann vcudunda onakarlk olan yer hastalanacaktr. Ayn sihir teknii, ktlk yapmak iinkullanld gibi iyi amalar iin de kullanlabilir; rnein kt eytanlara kartanrlara yardm etmek iin de kullanlabilir. Frazer (10) yle der: "EskiMsr'daGne-Tanr Ra her gece karanlk batdaki yerine batt zaman, ba eytanApepi'nin nderlii altnda btn eytanlar ona saldrr. Ra, btn gece onlarladvr ve hatta bazen karanln gleri mavi Msr gklerinde onun nkarartmak ve zayflatmak iin bulutlar gnderir. Gne Tanr'ya bu her gnksavanda yardm etmek iin Thebes'deki tapnanda her gn yin yaplr.Dman Apepi, mumdan yaplm korkun ehreli bir timsah suretinde ya dakangall bir ylan biimiyle simgelenir ve zerine eytann ad yeil mrekkepleyazlr. zerine yeil mrekkeple Apepi'nin dier bir resmi izilen bir papirs birkoruyucuya sarlarak resim siyah sala balanr, zerine tkrlr, ta bir

bakla zerine vurularak yaralanr ve yere atlr. O zamanrahip onun zerinesol ayayla yeniden basar ve sonunda onu belirli bir aatan ya da ottanyaplm bir atete yakar.Apepi'nin kendisi bylece kesin olarak yok edildikten sonra balcaeytanlarnn, onlarn babalarnn, annelerinin ve ocuklarnn mumdan figrleriyaplr ve ayn biimde yaklr. Bu ayine belirli efsunlarn okunmas da katlr vebu ayin yalnzca sabahleyin, leyin ve akam zeri deil, frtna koptuu veiddetli yamur yad ya da siyah bulutlar gnein parlak klarnkapatmak zere g kaplad zamanlarda da yaplr. Karanlk bulut veyamurun eytanlar, figrlerine kar yaplan ktlkleri kendilerine karyaplm gibi duyumsarlar; hi olmazsa bir zaman iin geip giderler ve iyiliki

Gne-Tanr yengi kazanarak yeniden parlar'' (11).Buna benzer amalarla yaplan daha bir sr sihir ilemi vardr; fakat ilkelbudunlar arasnda hep byk bir rol oynayan ve evrimin daha yksekevrelerinde grlen efsanelerde ve kltlerde ksmen kalan iki sihir biimizerinde duracam, bunlar sihirle yamur yadrma ve meyve verdirmesanatdr. Yamur sihrinde, yamura yknerek ve hatta yamuru yadranbulutlara ve frtnalara yknerek yamur yadrlr. Bu det, "yamur oyunuoynamak'' gibi bir eydir. rnein Japonya'nn Ainolar, byk bir kalburdan sudkerek yamur yadrrlar, baka yerlerde byk bir kaba tpk bir gemi gibiyelken ve krek takarlar, ondan sonra bu kab kyn ve bahelerin evresindesrklerler. Topran verimlilii iin yaplan sihir ise, topran stnde insanlar

arasnda cinsel ilikide bulunmaktan ibarettir. Birok rnekten bir tanesinianalm: Java'nn baz yerlerinde, pirinlerin ieklenme zamannda, pirinlerin


5/47

iyi rn vermesi iin rnek olsun diye kyller geceleyin tarlalara karakiftleirlerdi (12).Ayn zamanda yasak olan "ensest''in yaplmasnn, toprazararl otlarla dolduracandan ve rn verdiremeyeceinden de korkulur (13).Baz olumsuz kurallar, yani sihirle ilgili saknma nlemleri vardr ve bunlar da,bir tr sihir biimine sokulabilir. rnein Dayak kylerinde kyllerin bazlar

yabandomuzu avna ktklar zaman, kyde kalanlarn av sresince elleriyle yaa ya da suya dokunmalar yasaktr, dokunurlarsa bu hareketleri avclarnparmaklarnn yumuamasna ve avn ellerinin arasndan syrlp kamasnaneden olur (14). Gilyakl bir avc ormanda av peinde koarken, ocuklarnnaa ya da kum zerine resim izmesi yasaktr. nk sk ormanlardakipatikalar bu resimlerdeki izgiler kadar karabilir ve bylece avcnn avnnyolunu armasna neden olabilir (15).Gerek bu rneklerde gerekse bunlar gibi olan daha birok rnekte uzaklnhesaba katlmamas, telepatinin doal bir ey gibi kabul edilmesi, sihrinzelliklerini kavramamz kolaylatrr.

Btn bu rneklerde etkili g olarak kabul edilen eyin ne olduunu akagrebiliriz: bu g, gerekletirilen edimle beklenen olay arasndaki benzerliktir.Bunun iin Frazer bu trl sihre yknmeyle yaplan ya da homoeopathic sihirdiyor. Yamur yamasn isterseniz, yamur gibi grnen ya dayamuruanmsatan bir ey yapmanz yeterlidir. Daha sonraki evrim aamasndayamurun sihirle yadrlmas yerine, evliyalardan yamur yadrmalarn ricaetmek iin tapnaklara gidilerek dua edildiini grrz. Sonunda bu din tekniide terk edilmi, bunun yerine yamurun yamasnda havay etkileyen glerinneler olduu anlalmaya allmtr.Sihrin dier bir trnde ise benzerlik ilkesi yoktur, bunlarda baka bir ilkevardr, bu ilkeyi u rnekler anlatabilir.

Bir dmana ktlk etmek iin baka bir yntem daha kullanlabilir. Onunstnden herhangi bir ey, rnein bir sa, trnak paras ve hatta giysinin birparas elde edilir ve bunlara dmanca bir ey yaplr. Adeta o adamnkendisine yaplm gibi, bunlarn etkisi olduuna ve ona ilgili olan eyannbana gelenlerin onun da bana geleceine inanlr. rnein ilkel adamndncesine gre, ad, bir adamn kiiliinin bir parasdr; onun iin bu adamnya da bir ruhun ad bilinirse, o ad tayann zerine de etki etme gckazanlm olur. te tabuyu irdelerken deinmi olduumuz (16) adlarnkullanlmasndaki dikkate deer saknma ve snrlamalar bu aklar. Burneklerde benzerlik yerine parann btn yerine konmas ilkesi gemektedir.lkel insanlarn yamyamlnn ok daha yksek kaynaklar ve anlam da bubiimde ortaya kmaktadr. nk bir kimsenin vcudunun paralarn yemekleve onu kendimizin bir paras yapmakla o adamn zelliklerine de sahip olmuoluruz. te baz durumlarda yemek yeme konusunda birtakm saknmalara veyasaklara dikkat etmenin kayna buradadr. rnein gebe bir kadnn bazhayvanlarn etini yemekten saknmas gerekir; nkonlarn, rnein korkaklkgibi istenmeyen zelliklerinin beslemekte olduu ocua gemesi olaslvardr. Sihrin etkilemesi iin ikiey arasnda kesinlikle bir dokunu ya da hiolmazsa en nemli noktada dokunu koulu yoktur. rnein bir yarann iyileipiyilemeyecei, bu yaraya neden olan silaha baldr; yarann geleceiyle silahnkendisi arasnda bir ba olduunu sanan byle birgr hi deimedenbinlerce yl boyunca izlemek olasdr. Bir Melanezyal kendisini yaralayan yay

eline geirirse, yarann iltihaplanmasnn nne gemek iin onu souk bir yerdedikkatle saklar. Fakat eer yay dmann elinde kalrsa, yarann ate gibi


6/47

acmas ve iyice iltihaplanmas iin yay kesinlikle bir ate kenarna konur. PlinyDoal Tarih'inde (XXXVIII) u neride bulunur: Bir kimse birinin cannacttna piman olursa, bu ktl yapan elinin stne tkrsn, incitilmikiinin acs derhaldiner. Francis Bacon Doal Tarih'inde, pek revata olan ylebir inantan sz ediyor:Yaralayan silahn stne merhem koymak yarann iyilemesine neden olur.Hatta bugn bile ngiliz kylleri bu dete uyar ve orakla bir yerlerini kestiklerizaman, yarann cerahatlenmemesi iin o andan itibaren arac temiz tutmayabakarlar.

1902 yl Haziran'nda yerel bir ngiliz haftalk gazetesinin bildirdiine gre,Norwichli Matilde Henry adnda bir kadnn ayann tabanna kazayla demir ivibatm. Kadn yaraya hi aldr etmeksizin ve hatta orabn bile karmakszntek tedavi nlemi olmak zere kzna bu iviyi derhal yalamasn emreder;fakat yarann mikrop kapmas yznden kadn birka gn iinde tetanostan lr(17).

kinci tr sihir yntemleri zerine buraya kadar aldmz rnekler, bizeFrazer'in bulakan sihirle yknmeyle yaplan sihir ayrmn gsterir. Burneklerde etkili olarak kabul edilen g benzerlik deil, bir yerde birliktebulunu, bitiiklik ve hatta dsel bir bitiiklik ya da bu bitiikliinanmsanmasdr. Fakat benzerlik ve bitiiklik, zihinde dncelerin birbiriniarmas olaynn iki temel ilkesi olduu iin btn bu sama sihir kurallarn buolayla aklayabileceimiz sonucu ortaya kyor.Yukarda Tylor'un sihiri nitelendirmek iin syledii "zihinde kurulan bir ilikiyigerekte olan bir iliki sanmak'' sznn ne kadar doru olduunu imdigrebiliriz. Bunu aa yukar ayn terimlerle anlatan Frazer'in u szleri iin desyleyebiliriz: "nsanlar kendi kafalarndaki dnce dzeninin doann dzeniolduunu sanm ve bu yzden kendi dncelerini denetleyebilmelerinin ya dadenetler gibi grnmelerinin kendilerine eyay da denetleme erkini verdiinisanmlardr'' (18).Sihirin ne olduunu aydnlatan bu aklama biimini baz yazarlarn inandrcbulmayarak reddetmeleri bize ilk bakta garip gelir (19). Fakat daha yakndanincelersek, sihrin dncelerin armyla aklanmasnn, bize yalnzca sihringetii yollar akladn, onun asl niteliini anlatmadn, yani doa yasalaryerine psikolojik yasalarn konmasna yol aan yanlmay bize aklamadngrrz. Burada aka gryoruz ki, dinamik bir etmenin bulunmas gerekir;fakat bu etmenin ne olduunu ararken Frazer'in kuramn eletirenler deyanlmaktadr; oysa biz sihrin dnceler armyla aklanmasn daha ok

inceleyerek ve daha ok derinletirerek inandrc bir aklama yolunu kolaycabulabiliriz.nce yknmeyle yaplan sihrin daha basit ve daha nemli olan biimini elealalm. Frazer'e gre, bulakan sihir kural olarak yknmeyle yaplan sihrinvarlna bal olduu halde, yknmeyle yaplan sihir kendi kendine yaplabilir(20). Bir kimseyi sihir yapmaya ynlendiren nedenler ortadadr. Bu nedenler,insanlarn istekleridir. Yalnzca ilkel adamn, kendi isteklerinin gcne karbyk bir gveni olduunu kabul etmemiz gerekir. lkelin sihir aralaryla eldeettii eyler, salt bu eyleri istemesinden tr yaplmas gereken eylerdir. Buyolla balangta, sihirde yalnzca ilkelin isteinin byk rolvardr.Dier bir yazmzda, buna benzer ruhsal koullar iinde bulunan ama henzdaha devinimsel etkinlikte bulunmayan ocuun durumunu zmlerken,


7/47

ocuun nce kendi isteklerini birtakm "hallucination''larla gerektendoyurduunu, yani bu "hallucination''larda duyu organlarnn merkezindengelen komutlarla kendine doyurucu bir durum yarattn ileri srmtk (21).Ergin ilkel ise baka bir yol bilmektedir. Isteklerine devinimsel bir zorlamay da,yani istenci de katmaktadr, daha sonralar isteklerindoyumu uruna dnyannyzn deitirecek olan bu isten, ilkel insanda isteklerin doyumunun simgesi

olmaktadr ve bu doyum hareketi "hallucination''larla eldeedilebilmektedir.Doyurulmu istein bu biimdeki simgeletirilmesini ocuklarnoyunlaryla karlatrabiliriz; ocuklarda oyun salt kendine doyum salamatekniinin yerine geer. Eer oyun ve yknmeyle canlandrma ocuu ve ilkelidoyuruyorsa, bunu ne bizim anladmz anlamda bir alakgnlllk belirtisi nede gszlklerini anlamaktan ileri gelen bir boyun ei rn saymalyz; bu,salt isteklere ya da istee dayanan istence ve istein tuttuu yola pek fazladeer verilmesinin doal bir sonucudur. Fakat zamanla sihir edimininnedenlerinin nemi kalkarak onun yerine sihrin aralar, yani sihiredimininkendisi nem kazanr. Belki de doru olan, ilkel insann, kendi ruhsal edimlerinehaddinden fazla deer verdiini sihirde kulland aralarla aka grnceyekadar bu davrannn farkna varmamasdr. Hatta belki de istenen eye

benzedii iinsihir ediminin kendisinin, isteklerin doyurulmasna insansrkledii sanlmaktadr. Animist dn evresinde olaylarn gerek durumuhenz daha nesnel bir biimde gsterilememektedir; fakat daha sonraki birevrede bu yntemler yine kullanladursa bile,kukuculuk adn verdiimiz ruholay istekleri iten bir g halinde kendini gsterdii zaman bu mmknolmaktadr. Bu evrede insanlar inan olmadka ruhlara yalvarmann paraetmediini, duaya inanmaynca da duann hibir sihir etkisi olmadnanlamlardr (22).yleyse bitiiklikle arma dayanan bulakan sihrin mmkn olmas bize,istein ve istencin ruhsal olarak deer kazanmasnn, istencin egemenlii altnagiren btn ruhsal edimleri kendi kapsamna aldn gstermektedir. Diyebiliriz

ki, btn ruhsal yollarn hepsine de ar deer verilmektedir, yani dnyayakar alnan tavrda gereklikle dnce ilikisi bakmndan dnceye deerverilmektedir.

Eyay temsil eden dncelerin nnde eya glgede kalmaktadr;dncelerde olan biten her eyin eyada da olduu sanlmakta, dncelerarasndaki ilikilerin eya arasnda da olduu varsaylmaktadr. Dnmeuzaklk tanmad, yer ve zaman bakmndan birbirinden ok ayr olan eyleritek bir bilin edimiyle birletirdii iin sihir dnyas da telepati araclyla yerve uzaklk tanmamaktadr, gemiteki bir arm imdi olan bir armsaymaktadr. Animistik evrede i dnyann glgesi, bildiimize inandmz dierdnyann, d dnyann stne der.una da iaret edelim ki armn iki ilkesi, yani benzerlik ve bitiiklik ilkeleri,dnp dolap yine dokunu ilkesinde birleir. Bitiiklikle arm dorudandoruya anlamnda dokunutan ibarettir, benzerlikle arm da, szcnmecazi anlamnda dokunu demektir. Tabunun zmlemesinde bulduumuzdokunu kavram da bu kategoriye girer (23).zet olarak, diyebiliriz ki sihire egemen olan ilke ve animistik dnmeynteminin teknii "dncelerin kesin erki"dir.

3

"Dncelerin kesin erki" terimini obsession nevrozundan dertliyken psikanaliztedavisiyle iyileerek yeteneklerini ve saduyusunu gsteren ok zeki bir


8/47

kiiden aldm (24). Bu kii, kendisini ve kendi hastalna yakalanm olanlarnyakasn brakmayan birtakm garip ve zc duygular anlatmak iin byle birterim bulmutu.rnein aklna birisi geldii zaman, sanki bu adam karsnaarm gibi gerekten kar karya geldiklerini sanyordu.oktan beri grmedii bir tandnn sal anszn kendisine sorulursa, o

tandnn hemen lm olduunu iiteceine, hatta lnn telepati araclyladikkatini kendisine ekmi olduuna bile inanyordu; tanmad birine karbilerek bilmeyerek azndan bir kfr karsa o adamn ok gemeden leceineve bu lmden kendisinin sorumlu olacana inanrd. Bu gibi durumlarnounu tedavi sresince kendisi aklayabiliyor, kuruntularnn nasl doduunu,bu bo inanlarn artmasnda kendinin de hayli pay olduunu syleyebiliyordu(25). te btn "obsession'' nevrozlular bu biimde hurafecidirler ve ou kezbtn akl yrtmelerine karn byle oluyorlar.Dncelerin salt erkinin darl en aydn biimde "obsession''lu nevrozdagrlr. Bu hastalkta bu ilkel dnce ynteminin sonular ou kez bilintebulunur ya da bunlara bilinte raslanr. Fakat bunda bu nevrozlarn ayr t edici

niteliini ararken sakngan davranmalyz; nk psikanaliz aratrmalar aynmekanizmann dier nevrozlarda da olduunu gstermektedir. Her nevrozdabelirti oluumunun temeli, olaylar deil, dnmenin kendisidir. Nevrozlularyle zel bir dnyaiinde yaarlar ki, o dnyada, baka yerde de sylediimgibi, yalnzca "nevrozlunun piyasa lleri'' geer. stne dlen ya daiddetle sylenen eyler, d gereklie ister uygun olsun, ister olmasn,nevrozluyu etkileyen eylerdir. Histerikler, histeri nbetlerinde ve belirtilerindeyalnzca imgelemlerinde geen olaylar yineler ve saptarlar, son zmlemedebunlarn hepsi, olan olaylara dayanr. Ya da bu gibi olaylarn rn olarakolumu olsalar bile histerik, yalnzca imgelemindeki olaylarla urar.Nevrozlunun gnahkr vicdann, gerekte yaplm yanllara indirgemekle

anlayamayz. Bir "obsession'' nevrozlusu insanlara kar ocukluundan beriekingen ve kibar davrand halde iinde adeta bir caniye yakr bir gnahduygusunun basks vardr.Byle olduu halde, bu gnah duygusunun yine bir nedeni vardr ve bu dayaknlarna kar ancak bilinsiz olarak kendini sk sk gsteren iddetli lmistekleridr. Bu gnah duygusunun nedenleri bilerek bulunulan davranlar deil,bilinsiz dncelerdir. Bylece dncelerin salt erki, dier bir deyile,gereklie karlk ruhsal srelerin gereinden ok deer kazanmasnevrozlunun zntl yaamnda ve zntl yaamyla ilgili eylerde snrszbir etki yapar. Onu psikanaliz tedavisi altna aldmz ve bilind dncelerinibilinli hale getirdiimiz zaman grrz ki, hasta, dncelerin zgrlne

inanmaktan kanr ve kt isteklerini syler sylemez bunlar olacakmkorkusuyla isteklerin aa vurmaktan hep korkar. Fakat bu durumuylayaamnda etkin bir rol oynayan yersiz inanmalaryla, d dnyay salt kendidnceleriyle deitirebileceini sanan ilkele ne kadar benzediini aa vurur.Bu nevrozlularn, balca "obsessive'' davranlar gerekte tmyle sihirsel birniteliktedir. Sihir deillerse bile bir tr sihirsel nlem niteliindedirler veamalar nevrozun baladna iaret olarak daima grdmz bir korkuya,ktlk etmeye kar kendini korumaktr. Bu gibi noktalara derinlemesinegirince bu beklenilen ktln iinde daima birlm olduunu grdm.Schopenhauer'e gre, her felsefenin banda lm sorunu gelir; animisminzellikleri olan ruh anlaynn ve eytanlara inanmann ortaya knda da, hep

lmn insan zerindeki etkisinin rol oynadn biliyoruz.


9/47

Bu ilk "obsession'' ve korunma davranlarnn benzerlik ilkesine mi, yoksadokunu ilkesine gre mi ortaya ktn belirlemek gtr; nk nevrozlardabunlar daima nemsiz bir olay ya da kendiliinden hibir anlam olmayan biredim zerine kaydrlarak biimini deitirmi grnrler (26). Zorlanmanevrozunun koruyucu tlsmlarnn sihir bylerinde bir karl vardr. Fakat"obsession''larn deimesini, bu gibi davranlarn cinsel yaamla hibir ilgisi

olmayan kt isteklere kar bir tr tlsm biiminde balayarak sonundayasaklanm cinsel etkinliklerin yerine getiklerine ve asllarna tp tpnaykndklerini gstererek anlatabiliriz.Eer insann dnya anlaynn yukarda sylenen evrimini kabul edersek, yanianimistik evreden sonra dinsel evre ve ondan sonra bilimsel evre geldiini kabuledersek, "dncelerin salt erki"nin gelimesini btn bu evrelerde izlemekteglk ekmeyiz.

Animistik evrede insan, salt erkin kaynann kendisi; dinsel evredeyse tanrlarolduuna inanr; fakat onu yine ciddi olarak brakmaz; nk isteklerininkarlar, tanrlarn davranlarn denetleme hakkn kendine brakr. Yaama

kar bilimsel tavrdaysa artk insann salt erkine yer kalmamtr; insankkln kabul etmitir ve bir boyuneme duygusu iinde btn dierdoalzorunluluklar gibi lme de boyun emitir.Byle olmakla birlikte gerekliin yasalaryla karan insan kafasnn erkinebeslediimiz gven hl dncelerin salt erkine olan bu ilkel inancn bir parasolarak iimizde yaamaktadr.

Bireydeki libido itepilerinin olgun biiminde geriye doru, yani ocukluktaki ilkbalanglarna doru gittiimiz zaman ilk defa Drei Abhandlungen zurSexualtheorie (1905) adl yaptmzda gsterdiimiz nemli bir ayrm buluruz.Cinsel itepilerin grnmlerini balangtanitibaren seebiliriz; fakat bunlarbalangta herhangi bir d nesneye evirilmi deildir. Her birey cinselitepiler tayan bir insan olmas nedeniyle, zevk almaya urar ve bunundoyumunu kendi vcudunda bulur. Bu evreye otoerotizm evresi demi ve nesnesemesi evresinden ayrmtk.ncelememizi daha da ilerlettike bu iki evre arasna bir nc evre koymay,daha dorusu ilk otoerotizm evresini ikiye ayrmay kolaylk salayc ve zorunlubulmutuk. ncelemeler yapldka nemi artan bu ortanca evrede nceden ayrolan cinsel itepiler birleir ve hatta kendilerine bir nesne de bulurlar; fakat bunesne bireyin dnda ve ona yabanc deildir, bu dnemde olumu olan onunkendi egosudur. Bu yeni evreye narsizm demitik. Bu terimleadlandrlmasnnnedeni de, bu evrenin, sonralar gzlemlenme olasl olan

patolojik biimidir. Birey sanki kendine km gibi davranr; zmlemelerimizbakmndan ego itepileri ve libidonun istekleri henz daha birbirinden ayrlmdeildir.Daha nce birbirinden ayrlm olan cinsel itepilerin bir btn halinde birletiive egonun nesne olarak alnd bu narsist evre henz kat bir biimde ayrtedilemese de, narsistliin bundan sonra asla kaybolmadn syleyebiliriz.nsan belirli bir dereceye kadar, hatta libidosu iin darda nesneler bulduuzaman bile narsist kalr ve libidosunu ynelttii bu nesneler, egosuyla birliktekalan ve egosunun iine ekilebilen libidonun grnmlerini simgeler. Oldukadikkate deer psikolojik bir olay olan ve normal bir psikoz prototipi olan kolma durumu, kendi kendine k olma evresinin kart olarak, bu libido

grnmlerinin en yksek evresine denk der.


10/47

Ar deerlendirme biiminde grdmz ve ilkellerle nevrozlular arasndabulduumuz bu "ruhsal edimlerin yksek deerlendirilmesi'' durumunun,narsizmle ilikisini imdiden pekl gsterebiliriz ve narsizmin temel bir parasolarak yorumlayabiliriz. lkel insanlar arasnda dnmenin henz yksekderecede nesnelendirilmi bir durumda olduunu syleyebiliriz, bunun nedenide dncelerin salt erkine olan inan ya da dnyaya egemen olma erkine kar

olan ve henz daha sarslmam gven, insann dnyadaki gerek konumunukendisine aydnlatacak doal olaylar anlayamamasdr. Nevrozlularda biryandan bu ilkel zihniyetin nemli bir blm bir etmen olarak kalr; dieryandan da onlardaki cinsel tutukluklar dnce srelerinin yenidennesnelemesine yol aar.Libidonun dnsel bakalamnda, ister ilk ilkel biiminde, ister geriye dnmbiiminde olsun, her iki durumda da psiik sonular birdir, yani dnselnarsizm ve dncelerin salt erkidir (27).

lkellerin narsizminin bir kant olarak ele alrsak, insanlarn dnyayanlaylarnn eitli gelime evrelerini bireylerin libido gelime evreleriyle

karlatrmaya giriebiliriz. O zaman animistik evrenin, gerek zaman gerekseierik asndan, narsizme denk dtn grrz; dinsel evre, baba ve anneyebaemenin anlatt nesne bulma evresine denk der; bilimsel evreyse, zevkilkesiyle ilikisini keserek ve kendini gereklie uyumlulatrarak nesnesini ddnyada arayan bireyin olgunluk durumuna tmyle denk der (28).Dncelerin salt erki kendi uygarlmzda yalnzca bir alanda, sanat alanndakalmtr. nsanlar bugn yalnzca sanat alannda isteklerine uyarak, buisteklerin doyumuna benzer bir ey yaratyor ve bu oyun, sanatsal imgelersayesinde gerekmi gibi sonular ortaya karyor. Sanatn sihrinden haklolarak sz ediyoruz ve sanaty sihirbazla hakl olarak karlatryoruz. Fakatbu karlatrma, savlandndan belki de ok daha nemlidir. Hi kukusuz,

sanat sanat iindir biiminde balamam olan sanat, kkensel olarak bugnbyk bir blmyle artk varolmayan eilimlerin iine yaramt. Bunlararasnda eitli sihirsel amalarn bulunduunu varsayabiliriz (29).yleyse, insanln kurmay baard ilk dnya gr olan animizm psikolojikbir anlayt. Onu kurmak iin herhangi bir bilime gerek yoktu; nk bilim,dnyay bilmediimizi ve onu bilmemiz iin gerekli olan aralar aramamzgerektiini anladktan sonra ortaya kar. Oysa animizm ilkel insana doal veak geliyordu; dnyay oluturan eylerin tmyle insan gibi davrandn,kendi zel deneyimiyle anlyordu. yleyse ilkel insann kendi ruhununkuruluundaki ilikileri (30) d dnyayaaktarm olmas kolayca aklanabilir.Buna kar imdi animizmin eyann i yz zerine bize rettiklerini yeniden

insan ruhuna dndrebiliriz.Animizmin teknii olan sihir, ak ve yanlmaz bir biimde psiik yaamnyasalarn eyann gereklii zerine zorlama eilimini gsterir, bu durumruhlarn henz daha bir rol oynamadklar ve henz sihir iinin nesneleri olarakalnabilecekleri koullar altnda olur. yleyse sihirin kabul ettii ilkelerin kkenianimizmin ekirdei olan cinler grnn kkeninden daha eskidir. Psikanalizgr burada R.R. Marett'in bir gryle birlemektedir; bu gre greanimizmden nce gelen bir pre-animizm evresi vardr ve bunun i yzn bizeen iyi animatizm (her eyi canlandrma gr) anlatr. Uygulamada pre-animizm zerine fazla bilgimiz yoktur; nk henz cinler kavramna sahipolmayan hibir budun bulunmamtr (31).


11/47

Sihir, dncelerin btn salt erkini henz korurken, animizm bu salt erkin birparasn cinlere vermi ve bu yolla bir din oluturmaya yneltilmitir. yleyseilkel insan bu ilk vazgeme davranna srkleyen acaba neydi? Bunun nedeni,varsaymlarnn yanlln derinden anlamak olamazd; nk yine sihirtekniini korumay srdryordu.

Baka yerde gsterildii gibi, cinler ve eytanlar ilkel insann cokuluitepilerinin darya evrilmesinden baka bir ey deildir (32). Libidosununsaplantlarn, kendi imgeleminin yaratt "tanr nlar"nn kbetinde becerikliparanoyak Schreber gibi (33), lkel insan etki ykledii eyay kiiselletirmi,dnyay bunlarla doldurmu ve kendi iindeki ruhsal olular kendi dndayeniden bulmutur.Daha nce baka bir nedenle yaptmz iin (34), psiik sreleri d dnyayaatma eiliminin kkeni sorununu tartmayacaz. Bununla birlikte bu ddnyaya atma eiliminin ruhsal bir hafiflik verdii zaman daha gl olduunusyleyebiliriz. tepiler salt erki elde etmek iinbirbirleriyle attklar zamanbyle bir durumu kesinlikle bekleyebiliriz; nk bu itepilerin hepsi birden

byle bir erk sahibi olamaz. Paranoyadaki hastaln geliimi psiik yaamdagzken bu gibi atmalar ortadan kaldrmak iin bu stne atma (projection)mekanizmasn kullanr. Bununla birlikte, bir karsavn iki paras arasndakibyle bir atmann rnei, sevilen bir kimsenin lm karsnda yas tutmasorununda incelediimiz iftdeerli duygu duyma durumudur. Byle bir durumdarya evirme mekanizmasn altrmaya en uygun olan durumdur. Buradada yine, cinler arasnda ilk nce kt cinlerin doduunu kabul ederek ruhkavramlarnn kkenini lmn yaayanlar zerinde brakt izlenimlerde bulanyazarlarla birleiyoruz. Ayrldmz nokta, lm olaynn yaayanlar zerineyapt dnsel etkiye birinci derecede nem vermeyiimizdedir, biz onunyerine lm olay karsnda yaayan kimselerin iine dtkleri duyguatmasn incelemeye bizi srkleyen gcn zerinde duruyoruz. yleyse,

insanlarn ilk kuramsal baars olan ruh dncesi de, insanlarn ilk boyunedikleri ahlk kurallaryla, yani tabu kurallaryla ayn kaynaktan kmtr.Fakat bunun byle oluu, nceden, onlarn zaman bakmndan da ayn olduuyargsna varmamz gerektirmez. Eer ilkel insanda dnmeyi ilk uyandranolay gerekten de lmle karlamas ve bunun karsnda kendi erkinin birparasn ruhlara brakmas, devinim ve isten zgrlnn bir blmndanvazgemesi olmusa, bu ilk ekin rnleri, insanlarn narsizminin karsnadikilen anagch'nn ilk kez tannmas demektir. lkel adam lm yadsrgrnrken, imdi lmn stn erkine boyun emektedir.Varsaymmz biraz daha ileri gtrmeye cesaret edersek, stne atmamekanizmasyla ortaya kan ruhlarn ve cinlerin yaratlnda psikolojik

paymzn hangi blmnn yansdn aratrabiliriz. uras aktr ki tmylenesnel olmayan daha sonraki ruh anlayndan henz daha ok uzak olmaklabirlikte, ilkellerin ruh anlaynda ona benzer bir yan vardr ve bu bakmdaninsanlar ve eyay bir ikilik olarak grr; bu biimde grlen nitelikler vedeimeler bu ikiliin iki esi arasnda blnr. Herbert Spencer'in deyiiyle(35) bu kken ikilii bizim ruhu bedenden ayrmzda grlen ikiciliin ayndrve bunun hl dilde yaayan grnlerini, rnein baylan ya da sabuklayankimseler iin kullanlan "kendinden geti"gibi deyimlerde buluruz (36).Tpk ilkel insann yapt gibi biz de d gereklie yle bir durumu kaydryoruzki, bunda hem belirli bir eyin duyu ve bilincimize baedii, hem de o eyingizli olarak bulunduu ve yeniden baeebilecei bir durum yan yana

bulunmaktadr. Dier bir deyile alg ve bellek yan yana bulunur. Daha genelolarak sylersek, bilinli ruhsal srelerin yannda bilind ruhsal srelerbulunmaktadr (37).


12/47

Kukusuz ne ilkel ruh anlaynda, ne de bugnk ruh anlaynda (bugnkbilimin ruhsal yaamda bilinliyle bilinsizi birbirinden ayrt edii gibi) ruhundier ksmlardan bak kesimi ayrt edildiini beklememeliyiz. Tersine,animizmde anlalan ruh, her iki blmn da zelliklerini kendindebirletirmektedir. Ruhun uuculuuve hareketlilii, bedenden ayrlma erki,geici ya da srekli olarak baka bir bedene girme yetenei bize yanlmaz bir

biimde bilincin i yzn anmsatan zelliklerdir. Fakat somut grnlerininarkasna gizlenmesi bize bilindn anmsatr; bugn artk biz onundeimezliini ve yok edilemezliini bilince deil, bilind srelere balyoruzve bunlara yaamn gerek ierikleri olarak bakyoruz.Animizmin bir dn sistemi, ilk ve tam bir evren gr olduunusylemitik. imdi bu sistemin psikanalizce yorumundan baz sonular karmakistiyoruz. Gnlk deneyimimiz bize bu "sistem"in balca zelliklerinigsterebilir. Geceleyin d grrz, gndzn dmz yorumlatrz. D,ierii gerei bize kark ve tutarsz grnebilir; fakat dier yandan dadeneyimimizden edindiimiz izlenimlerin srasna yknebilir; bir olaydan dierbir olay karabilir, bir olayn iindekilerin bir parasn bir dierine geirebilir.

D bunda az ok baarl olur; fakat dn yapsnda bir yerde kesinlikle birsamalk ya da bir boluk olmamasna olanak yoktur. D yoruma baltutarsak grrz ki, ieriinin bu kaypak ve kark dzeninin danlaymzda byk bir pay yoktur. Dn ana blm, hi kukusuz anlaml vetutarl bir dzene sahip olan dteki dncelerdir. Fakat bunlarn dzeni,dn hatrmzda kalan ieriinden tmyle farkldr. Bizim anmsadmzbiimde, d dnceleri arasndaki tutarllk bozulmu ya da tmyle ortadankaybolmutur ya da yerine d ieriinin eleri arasnda yeni bir sralamayaplmtr. D elerinin younlatrlmasndan baka, bu elerin aslsrasndan az ok bamsz olan yeni bir sralama yaplr. Ksacas, dtekidnce gerelerinden dn oluturduu yapt bir tr ikinci bir ilenmeye balklnr ve bununda amac, dn yapsnn oluturduu tutarszl ve

anlamszl ortadan kaldrp yerine yeni bir anlam koymaktr. Bylece ortayakan bu yeni anlam artk dteki dncelerin anlam deildir.Dn bu biimde ikinci bir dzenlemeye bal klnmas, sistemlerin i yznve savlarn bize gzelce gstermektedir. nsanlarda bulunan zihinsel bir ilev,alglarmz ve dncelerimizi birletirmemizi, onlara bir tutarllk ve bir anlamvermemizi ister, bunlar arasndaki kk balar birtakm koullarn etkisialtnda bulamaynca yanl ilikiler kurmaktan bile ekinmez. Bu gibi sistemkurmalar yalnzca dlerde deil fobilerde, takntl dncelerde vekuruntularda da (delusion) grrz. Kuruntularda (paranoyada) sistem kurmaen ustaca biimini alr ve btn belirtilere egemen bir duruma gelir; fakat dierbtn nevropsikoz biimlerinde de savsaklanabilecek gibi deildir. Btn bu

durumlarn hepsinde, sistem bakmndan anlamlandrlmak kouluyla ruhsalgerelerin yeni bir dzenlemeye sokulduunu gsterebiliriz; bu i bazen okiddetli olur. yleyse bir sistem kurulduunu bize gsteren en iyi iaret, iki ayrnedenin ortaya karlmasdr; bu nedenlerden biri sistemin temellerinden gelirve bu yzden kuruntu (delusion) nedenleridir. tekiyse gizli ama gizli olmaklabirlikte gerek ve asl kaynaktr.Bir nevroz rnei bunu pek gzel betimler. Tabu konusundaki blmdeobsessionlarnn Maoriler arasndaki tabu kurallarna benzediini grdmzbir yanl anmtm (38). Bu kadnn nevrozu, kocasna kar evrilmiti vekocasnn lmne kar yaayan bilind istee kar kendini savunmabiiminde gzkyordu. Fakat kadnn grnteki sistematik fobisi, genellikle

lmn sznn edilmesine karyd; bunda kocas tmyle ortadan kalkmt,bilinli kuruntu nesnesi deildi. Bu kadn bir gn kocasnn, krleen usturalarnbiletmek iin bir dkkna verilmesini buyurduunu syler, garip bir rahatszln


13/47

ynlendirmesiyle kadn kendisi dkkna gider, dnnde bu usturalardan saltkendi iyilii iin vazgemesini kocasndan rica eder; nk usturalarngnderildii dkknn yannda tabut ve cenaze gereleri satan bir dkknbulunduunu grmtr. Kadnn savna gre, kocas srekli olarak usturalarlalm dncesi arasnda karsna kasten bir iliki karyordu.yleysesistemde korkunun nedeni bu olay gibi gzkmektedir, hastann, oradaki

dkkn grmemi olsayd bile eve yine bu ustura yasayla dneceinden eminolabiliriz; dkkna giderken yolda bir cenaze arabasna, yasl bir adama ya daelenk tayan bir kimseye rasgelmesi yeterliydi.Etmenlerin oluturduu akendine hep bir av yakalamaya hazrdr, bu av ana ekip ekmemesi basit biritir. Kadnn baka durumlarda da bu gibi raslantlara gz yumacan ve evednd zaman herhalde "gzel bir gezinti" yaptn syleyeceini kesinliklesyleyebiliriz. Ustura korkusunun asl nedeninin, kocasnn bu keskinlemiusturalarla grtlan kesmesi gibi kadnn aklna gelen zevkle kark birdnceye kar gsterdii direni olduunu kolayca kestirebiliriz.Yine bu biimde, belirti bir kez bilind bir istei temsil etmeyi ve bu isteekar savunma dzeni oluturmay baard m, "abasite" ya da alan korkusu

(agoraphobie) biiminde devinimsel bir yasaklama kkleir ve dal budak salar.Hastann yaayan btn bilind fantezileri ve anlar bir kez ald m, artk bukanaldan belirti biiminde kendilerini gstermeye alrlar ve devinimbozukluklar alannda yeni bir dzenle sralanrlar. yleyse, rnein biragorafobinin belirtilerinn yapsn ve ayrntlarn bu hastaln kendi savlarylaanlatmaya kalkmak bouna ve gerekten sama bir ey olur. nk busavlarn btn mantkll ve gsterdii ilikilerin btn kesinlii yalnzcagrnten ibarettir. Dlerdeki faade'n oluumunda olduu gibi, belirtilerinyapsnda da byk bir tutarszlk ve keyfilik olduunu daha dikkatli bir gzlembize gsterir. Byle bir fobi sisteminin ayrntlarnn asl nedenleri, yrmeyasayla hibir ilgisi olmayan gizli etmenlerden gelir; ite bunun iindir ki bugibi fobilerin saysz biimi vardr ve ayr ayr kimselerde birbirine o kadar kart

biimlerde grnrler.imdi animizm sisteminin izlerinden geriye doru gitmeye alrsak dierpsikolojik sistemlerden edindiimiz bu grten unu karabiliriz: lkel insanlararasnda da, bir kuraln ya da detin biricik ve asl nedeninin "bo inan"olmasna olanak yoktur, onun iin gizli rgeler aramak zorundayz. Animizmsisteminin egemenlii altnda her kuraln ve her davrann bugn bizim"hurafevi" dediimiz bir dnce sistemiyle dorulatrlmas kesinliklezorunludur. Fakat "znt", "d" ve "eytan" gibi "bo inan" da, psikanalizaratrmalaryla psikolojinin yklan ilkelerinden biridir. Biz bunlarn gerisindeneler olduunu kavrayabilirsek, ilkellerin psiik yaamnn ve ekinseldurumunun imdiye kadar yanl anlalm olduunu grrz.tepilerin boulmasn, varlan ekin dzeyinin bir ls olarak ele alrsak,animizm sisteminin de bo inanlardan geldii iin haksz yeredeerlendirilemeyen bir ilerleme ve evrim olduunu kabul etmemiz gerekir.lkellerin, sefere ktklar zaman yolda temizlenme kurallarna uyduklarn vepislemediklerini grdmz zaman (39), bunu yle aklamaya alyoruz:Eer dmanlar kiinin bir paras olan bu pislikleri ele geirirse, sihiraraclyla kendilerine bir ktlk yapabilirler. Onun iin pisliklerinikarmazlar. Orularn da buna benzer bo inanlarla aklayabiliriz. Oysaitepinin bastrlmas bununla aklanmaz, vahi savann karlk olarak bakabir eyi elde etmek iin bu kurallara baediini kabul edersek, sorunu daha iyianlarz; nk baka durumlarda kendisine yasak edilen dmanlk ve ktlk

etme itepilerini imdi istedii gibi doyurma frsatn elde edecektir. Ayn eycinsel snrlamalarla ilgilibirok olayda da geerlidir (40). Bu yasaklarnnedenlerinin sihirle bir ilgisi olduu kabul edilse bile, az nce sylediimiz gibi


14/47

istekleri doyurarak g kazanmak istei yine temeldir ve yasa hakl gstermekiin sihirin gtt nedenlerin sala ilikin bir neden olduunu dasavsaklamamak gerekir. lkel boyun yeleri balk, vb. avlamaya, savamaya yada ie yarar bitkiler toplamaya gittii zaman, evde kalan kadnlar bir sryasaklarn basks altna girerken vahilerin kendilerine gre bu avn yadasavan baarsn uzaktan duygusal olarak etkiler. Fakat uzaktan etkileyen

bu enin av dnmek, geride braklanlar zlemek gibi eylerden baka birey olmadn anlamak iin ve bu kla brnm duygularn altnda erkekleringeride kalan karlarnn ne yaptklarndan tmyle emin olduklar zaman dahaiyi alabileceklerini gsteren ok yerinde bir psikolojik seziin gizlendiinikestirmek iin ok byk bir zekaya gerek yoktur. Bazen ayn dnce sihirdnceleri, vb. karmakszn da anlatlr ve kadnn kocasn aldatmasnnuzaktaki kocasnn iini alt st ettii aka sylenir.lkellerin kadnlarnn ayba zamanlarnda bal olduklar saysz tabu kuralnnnedenleri bir boinan olan kan korkusudur ve gerek nedeninin de bu olmasolasdr. Fakat bu kan korkusunun yannda, daima sihirsel nedenlerle rtlenestetik ve sala ilikin amalarn da olmas olasln savsaklamak yanl olur.

Yaptmz bu aklamalarn karsnda, bizi bugnk vahilere psikolojik birincelik yklemek gibi sama bir i yapmakla sulayanlar olacan sylersekherhalde yanlm olmayz. Fakat biz erginlerin hi de iyice anlayamadmz,zenginliine ve duygu inceliine pek az nem verdiimiz ocuun psiikyaamnda yaptmz yanl animizm evresinde bulunan budunlarnpsikolojisinde de yaptmz sanyorum.imdiye kadar aklanmam olan bir iki tabu kuraln daha anmak isterim;nk bunlar da psikanalizin yorumlar altna girebilir. Birok ilkel budunarasnda baz durumlarda evde keskin silahlarn ve kesici aletlerinbulundurulmas yasaktr (41). Frazer, ban keskin yan yukarya dnk olarak

bir yere braklmamasn, nk tanrnn ve meleklerin bundan zarar greceinibuyuran bir Alman boinancn anar. Bu tabuda, keskin silahn bilind ktitepilerce kullanlmasn mmkn klan baz "belirti niteliindeki edimler"e (42)kar bir uyarnn sakl olduunu grmemek mmkn m?BLM IV

TOTEMZMN OCUKLUKTAK YNELENMELER

Ruhsal etkinliklerin ve oluumlarn ok derin belirlenimciliini ilk kez ortayakaran psikanalizin din gibi karmak bir olguyu tek bir kaynaktan karmayakalkacandan okurlarmz korkmamaldr. Eer psikanaliz bu kurumunkaynaklarndan yalnzca birini ister istemez aratryorsa, bu tek kaynan her

eyi aklamayayeteceini asla savlamad gibi dinin etmenleri arasnda onabirinci dereceyi de vermez. Ancak eitli aratrma alanlarndan alnacak


15/47

sonularn bileimi, bize dinin douunda imdi tartacamz mekanizmanngrece nemini belirleyebilir; ancak bylebir grev, psikanalizcinin hemaralarnn, hem de amalarnn dnda kalr.1

Bu kitabn birinci blm bize totemizm kavramn tantmt. TotemizminAvustralya, Amerika ve Afrika'nn baz ilkel insanlar arasnda dinin yerini alanve toplumsal rgtlenmenin temelini oluturan bir sistem olduunurenmitik. Biliyoruz ki 1869'da skoyal Mac Lennan eski ve hatt yeni biroktoplumda birok det ve gelenein totemizm dneminin art olduunu ortayaatarak o zamana kadar ancak merak konusu saylan totemizm olaylarnaherkesin ilgisini ekmiti.O zamandan beri bilim, totemizmin bu nemli konumunu anlamtr. Bu sorunzerine en son sz olarak Wundt'un Elemente der Vlkerpsyhologie (1912) adlyaptndan (1) bir para alyorum: "Btn bu olaylar bir araya getirince,totemizm ekininin daha sonraki evrim aamalarndan nce gelen ilk aamaolduunu ve ilkellik aamasyla tanrlar ve kahramanlar dnemi arasnda, geievresi olduunu duraksamadan kabul edebiliriz."

Bu blm anlamak iin totemizmin ne olduunu daha derinden kavramakgerekir. Daha sonra anlalacak baz nedenlerden tr burada 1900 ylndaCode du totemisme adl bir yazsnda totem dininin on iki maddelik bir trkateizminin ana hatlarn izen S. Reinach'n taslan alyorum: (2)

1- Belirli baz hayvanlar ldrlmeyecek ya da yenmeyecek, bu hayvantrlerinden birer hayvan alnarak onlara baklacaktr.2-

Bunlardan kazayla len olursa onun iin yas tutulur ve oyman bir bireyine

kar gsterilen sayg hayvana da gsterilerek gmlr.

3- Yeme yasa bazen hayvann yalnzca belirli bir parasyla snrl olur.4- ldrlmeyen bir hayvan bir zorunluluk nedeniyle ldrmek gerekirse,hayvandan af dilenir ve eitli hile ve oyunlarla tabunun ineniini hafifletmeyoluyla hayvan ldrmeye giriilir.5- Eer hayvan ritlerle kurban edilmise ona trenle yas tutulur.

6- Dinsel trenler gibi belirli trenlerde baz hayvanlarn derileri giyilir.

Totemizmin hl varolduu yerlerde bunlartotem olan hayvanlardr.

7- Oymaklar ve bireyler totem olan hayvanlarn adlarn alr.8- Birok oymak, hayvanlarn resimlerini arma olarak kullanr ve silahlarnbunlarla ssler; hayvan resimlerini vcutlarna izer ya da dvme yapar.

9- Totem korkulan ve tehlikeli hayvanlardan biriyse, adn tayan oymanyelerine acyaca kabul edilir.

10- Totem olan hayvan oymak yelerini korur ve onlara yol gsterir.

11- Totem olan hayvan kendisine inananlara gelecei bildirir ve onlara nderlikgrevi yapar.


16/47

12- Bir totem oymann yeleri ou kez totem hayvana ortak bir kken baylabal olduklarna inanr.

Reinach'n bir zamanlar bir totem sistemi olduunu gsteren btn iaretleri veipularn da kullanm olduunu anmsarsak, totem dininin bu kateizminindeerini daha iyi kavrayabiliriz. Bu yazarn sorunu ele alndaki zellikler,

totemizmin temel niteliklerini bir dereceye kadar savsaklamasnda kendinigsterir. leride bu yazarn, totemizmin kateizminin belli bal iki kuralndanbirini ikinci derecede gsterdiini greceiz, dierini ise bsbtn gzdenkarmaktadr.Totemizmin zyapsal nitelikleri zerine daha geni bilgi edinmek iin bu konuyadrt ciltlik bir yapt ayrarak bu konudaki btn gzlemleri toplayan ve bugzlemlerden kan sorunlar btn ayrntlaryla inceleyen baka bir yazarabavurmamz gerekir. Psikanalizin aratrmalar bizi bu yazarn vardsonulardan baka sonulara gtrmekle birlikte, bize verdii zevk ve bilgidendolay Totemizm and Exogamy (3)'nin yazar J.G. Frazer'e ok ey borluyuz(4).

Frazer ilk yaptnda (5) yle der: "Bir totem vahilerin sayg gsterdii birmaddi eya beidir; ilkel kendisiyle bu topluluun iinde bulunan eya arasndask ve zel bir iliki olduuna inanr.

Totemle birey arasndaki bu balln iki yana da karlkl yarar vardr; toteminsan korur, insan da eer bu totem hayvansa ldrmeme, bitkiyse kesmemeya da toplamama yoluyla eitli biimlerde ona sayg gsterir.

Totem, fetiten farkl olarak tek bir ey deil, her zaman bir eya beidir,bunlar genellikle bir hayvan ya da bitki tr, ara sra da cansz doa eyas vepek az da yapma eyadr."

En az totem tr ayrlabilir:

1- Btn boyun ortak totemi olan ve kuaktan kuaa geen boy totemi,

2- Boyun btn erkek ya da kadnlaryla ilgili olan cinsellik totemi,

3- Bireyle ilgili olan ve ocuklarna gemeyen bireysel totem.Son iki tr totem, boy totemine oranla daha az nem tar. Eer yanlmyorsakbunlar sonradan ortaya kmlardr ve tabunun ierii ynnden nemsizdirler.

Boy totemi (klan totemi), adlarn bu totemden alan, kendilerini ortak bir atadangelme ve birbirlerinin kan akrabas sayan ve gerek totem inanlarnda, gereksebirbirleriyle ilikilerinde ortak borlarla sk skya bal olan erkek vekadnlardan kurulu bir topluluun sayg konusudur.

Totemizm, toplumsal olduu kadar dinsel bir sistemdir. Dinsel cephesinde birkimseyle totemi arasnda karlkl sayg ilikisinden, toplumsal cephesinde deboy yelerinin birbirlerine ve dier oymaklara kar borluluk ilikilerindenibarettir. Totemizmin daha sonraki tarihinde bu iki cephe birbirinden ayrlmayadoru bir eilim gsterir; toplumsal sistem genellikle dinsel sistemin izleriniyaatr ve buna karlk totemizm zerine kurulu toplumsal sistemin kaybolduu

lkelerin dininde totemizmin arta kalanlar yaar. Totemizmin kkenikonusundaki bilgisizliimiz karsnda, bu iki cephenin balangta nasl


17/47

birbirine kark bir durumda olduunu kesin olarak sylemek olanakszdr.Fakat genel grnm asndan balangta totemizmin bu iki cephesininbirbirinden ayrt edilebilmesi olasdr. Dier bir deyile geriye doru gittike, birboyun bir bireyinin totemiyle kendisini birtrden saymakta olduunu ve totemleolan ilikileriyle boy arkadalaryla olan ilikileri arasnda bir ayrlk grmediinidaha aydnlk olarak gryoruz. Dinsel birsistem olma asndan totemizmi

betimlerken Frazer, bir boyun yelerinin, totemlerinin adn aldn ve aynzamanda kural olarak bu totemden geldiklerine inandklarn srarlagstermektedir. Bu kan yznden ilkeller totem olan hayvan avlamaz,ldrmezya da yemezler ve totem eer hayvan deilse onu hibir biimdekullanmazlar. Totem tabular, totemin ldrlmesi ya da kesilmesi yasandanibaret deildir; bazen toteme dokunmak ya da hatta bakmak bile yasaktr;birok yerde totem kendi adyla anlmaz bile. Totemi koruyan tabularn dikinebir davran, vahim bir hastalkla ya da lmle otomatik olarak cezalandrlr(6).Boy tarafndan bazen totem hayvanlarndan rnekler yetitirilir. Ve tutsakolarak korunur (7); l bulunan bir totem hayvan iin yas tutulur ve oymak

yesi gibi gmlr. Bir totem hayvann ldrlmesi gerekirse, bu, ancakbalanma istei ayinleri ve tvbe trenleriyle yaplr.

Boy, toteminden korunma ve sabr bekler. Totem tehlikeli bir hayvansa (rneinyrtc ve vahi ya da zehirli bir hayvansa) bir zarar vermeyeceine inanlr ve buinancn doru kmad zamanlarda saldryla karlaan kii boydan atlr.Frazer'e gre, antlar kkensel olarak "ordalie'' (*) idiler, bir kimsenin soyu buyntemle totemler tarafndan belirlenirdi. Totem hastalk durumlarnda yardmeder ve boya uyarlarda bulunur. Totem olan hayvann bir ev yaknndagrnmesi ou kez bir lm haberi saylr, totem kendisinin olan almayagelmitir" denir (8).Bir boyun yeleri totemle ilikisini birok anlaml yolla glendirmeye alrlar:Totem-hayvann derisini giyip ona dtan benzemeye alarak ona yknrler,totemin resmini vcutlarna dvdrrler, vb. Doum, erkeklie erdirme(initation) ya da cenaze alay gibi trenlerde totemle bu zdeleme(identification) ii birok davran ve szle yaplr. Boyun btn yeleritotemlerine benzeyen klklara girerek ve onlar gibi devinimler yaparak danseder, bunlar da birok sihir ve din ereine hizmet eder. Sonunda totem hayvannyinlerle ldrlmesi trenlerine sra gelir (9).Totemizmin toplumsal cephesi her eyden nce yasaklarda grlen iddetle vesnrlamalarn genilik ve bolluuyla kendini gsterir. Bir totem boyunun yelerikarde ve kz kardelerdir, birbirlerine yardm etmek ve birbirlerini korumak

zorundadrlar; klann bir yesi bir yabanc tarafndan ldrlrse, ldreninboyunun tm yeleri bu cinayetin hesabn vermek zorundadr ve lenin boyutam bir dayanmayla aktlan kann temizlenmesini ister. Totem balar bizimbugnk aile balar zerine dncelerimizden daha gldr; ilkeller ailebalaryla bal deildiler; nk totem kural olarak anadan kaltm olarakgeer, balangta baba kaltmnn hemen hemen hi nemi yoktu.Totemdaln dourduu tabu snrlamas, birbiriyle evlenen ya da birbirleriyleher ne biimde olursa olsun cinsel ilikide bulunan ayn boyun yelerine karkonan yasaktan ibarettir. nl ve bilmeceli ekzogaminin totemizmle olan ilikisibudur. Kitabmzn ilk blmn buna ayrmtk, onun iin burada yalnzcaekzogaminin ilkel insanlarn iddetli ensest korkularndan doduunu ve

topluluk evliliklerinde enseste kar bir gvenlik nlemi biimindeanlalabileceini, nceleri daha gen kuan ensestten ekinmesini saladn


18/47

ve ancak daha sonraki geliimde eski kuaa kar da bir engel olduunugstermek yeterlidir (10).Bu konu zerine en nde gelen yaptlardan olan Frazer'in yaptnn totemizmkonusundaki bu betimlemesine ben imdi en son zetlerin birinden birka parakatacam.

W. Wundt, 1912'de kan Elemente der Vlkerpsychologie'sinde yle der: (11)"Totem hayvan, ata hayvan saylr. yleyse totem hem bir topluluk ad, hem debir soy addr ve soy ad olmak asndan bu adn ayn zamanda mitolojik biranlam da vardr. Fakat kavramn btn bu anlamlar kesinliklesnrlanmdeildir, baz durumlarda bazlar arka plana atlr, o zaman totemler boyblmlerinin yalnzca adlandrlmasndan ibaret olurlar, dier bazdurumlardaysa soyu gsteren bir kavram olurlar; yani totemin toplumsal anlamn safta kalr...Totem kavram boyun dzenlenmesini ve rgtlenmesini belirler. Bu kurallar veboy yelerinin inan ve duygularnda bunlarn yerlemesi, kkensel olarak,totem-hayvann herhalde bir bein ad deil, kendisine denk den kolun atassaylmas olgusunun nedenidir. Bunun da nedeni, bu hayvan atalarn bir ekinnesnesi olmasdr. Bu hayvan ekini, zel trenden ve lenlerden baka totemolan hayvana kar taknlan tavrda da kendini gsterir: Yalnzca tek bir hayvandeil, ayn zamanda ayn trn btn temsilcileri de belirli bir dereceye kadarkutsal hayvanlardr; totem yelerinin totem hayvann etini yemesi yasaktr yada ancak baz durumlarda yenmesine izin verilir. Bu durum, burada grlenanlamlbir kartlkla, yani baz durumlarda totem olan hayvann etinin trenleyenmesi olgusuyla uyumludur...""... Fakat bu totemik boy rgtnn en nemli toplumsal cephesi topluluklarn,birbirleriyle olan ilikilerinde, belirli davran kurallarna bal olmasdurumudur. Bunlarn en nemlisi, evlilik ilikileri konusundaki kurallardr. Buoymak blmleri bu yolla kendini nce totemik dnemde, yani ekzogamidegsteren nemli bir olayla ilgilidir."

Daha sonraki gelimelere ya da gerilemeye denk dme olasl olan her eyieleyerek ilk totemizmin zyapsal niteliklerini bulmak istersek, u temel olaylarbuluruz: Totemler balangta yalnzca hayvandlar ve tek boylarn atalarsaylmlardr. Totem yalnzca anne yoluyla geerdi; totemi ldrmek (ya dayemek, ki bu ilkellere gre ayn ey demekti) yasakt;bir totemin yelerininbirbiriyle cinsel ilikide bulunmalar yasakt (12).Reinach'n izdii Code du totmisme'de ikinci tabu, yani totem hayvandangeldiine inanma gr anld halde, birinci tabu, yani ekzogamininanlmamas bize garip grnyor.

Bununla birlikte Reinach bu alanda kendisine ok borlu olduumuz bir yazardr;onun betimlemesini, imdi dikkatimizi ynelteceimiz yazarlar arasndaki grayrlklarna bizi hazrlamas iin semitim.2

Totemizmin, kesinlikle her ekinin bir evresi olduuna ne kadar inanrsak, onuanlama ve i yznn bilmecesini zme zorunluluu da o kadar artar. Evet,

totemizm zerine her ey bilmece niteliindedir; kesin sorun, totemin kkeni,ekzogaminin (ya da onun temsil ettii ensest tabularnn) kaynaklaryla ikisiarasndaki, yani totem rgtyle ensest yasa arasndaki iliki sorunudur.


19/47

Sorunu hem tarihsel, hem de psikolojik ynden kavrayabiliriz; bu bize, bu garipkurumun ne gibi koullar altnda gelitiini ve insann hangi ruhsalgereksinimlerini anlattngsterecektir.Bu sorunlara ne kadar farkl baklarak yant verildiine ve uzmanaratrmaclarn dncelerinin birbirinden ne kadar ayrldna okur kukusuz

aacaktr. Totemizm zerine ileri srlebilecek hemen hemen her dncekukuludur: Hatta Frazer'in 1887'de yaymlanan bir makalesinden yukardaaldmz anlatm bile, yazarn keyfi bir tercihini anlatyor diye eletirmekolasdr ve o gre bu konu zerindeki dncelerini srekli deitirmi olanFrazer'in kendisi bile kar kacaktr (13).

Aktr ki totemizmle ekzogaminin i yzleri, her iki kurumun kkenine dahayakndan deinebilseydik, ok daha kolayca kavranabilirdi. Fakat sorunundurumu zerine yargya varrken, Andrew Lang'n u uyarsn daunutmamalyz: lkel budunlar bile bu zgnbiimleri ve aslndaki koullaranmsamamaktadr ve bu yzden gzlem yapamaynca tmyle varsaymlarabal kalmak zorundayz (14).Psikoloji bakmndan yaplan aklamalar arasnda bazlar daha balangtanyanl grnmektedir. Bunlar ok aklcdr ve aklamak istedikleri eyinduygusal zyapsn gz nne almazlar. Bazlar da gzlemlerin kantlayamadvarsaymlara dayanr; bazlarysa pekl baka bir yoruma baml klnabilecekolaylara bavurur. Bu eitli irdelemelerin reddedilmesi genelliklepek gdeildir; genellikle yazarlar kendi yaptlarna yaptklarndan ok birbirlerinekar yaptklar eletirilerde daha gldr. Ele alnan noktalarn biroundankan sonu bir non liquet'den ibarettir. Onun iin burada brakmak zorundaolduumuz yeni yaynlarn ounun, totem sorunlarnn toptan zlmesiolanan reddeden yaptlar olmas alacak bir ey deildir. (rnein bkz.: B.Goldenweiser: Journal of American Folklore, XXIII, 1910. Bu, Britannica Year

Book'da incelenmitir, 1913) Bu birbirine kart varsaymlar gsterirken tarihsrasna bakmadm.(a) Totemizmin Kkeni

Totemizmin kkeni sorunu u biimde de anlatlabilir: lkel insanlar, kendileri veboylar iin hayvan, bitki ve cansz eya adlarn nasl semilerdir? (15)

Totemizm ve ekzogaminin varln kefeden skoyal MacLennan (16),totemizmin kkeni konusundaki grlerini yaymlamaktan ekinmitir. AndrewLang'n bildirdiine gre (17), MacLennan bir ara totemizmi dvme detine dekindirgeme eilimindeydi. Ben totemizmin neredenkt konusunda ilerisrlen grleri bee ayracam: (a) Nominalist, (b) sosyolojik, (g)psikolojik grler.(a) Nominalist Grler

Bu grlerle ilgili bilgileri okuyunca bu bal niin kullandm anlalacaktr.

Peru nkalarndan gelme bir kii olan ve on yedinci yzylda kendi budunununtarihini yazan Gracilaso de la Vega totem olaylarn, boylarn birbirlerini adlarlaayrmalar gereksiniminden doduu biiminde yorumlar (18). Ayn dnceyzyllarca sonra A.K. Keane'nin Ethnology adl yaptnda da grlmektedir,

burada totemlerin heraldik imlerden doduu ve bireylerin, ailelerin veoymaklarn bu imlerle kendilerini bakalarndan ayrmak istedikleri sylenir(19).


20/47

Max Mller Contributions to the Science of Mythology adl yaptnda aynirdelemeyi yapar. (20). Ona gre bir totem: 1. Boyun bir imi, 2. Bir boyun ad, 3.Boyun atasnn ad, 4. Boyun sayg gsterdii eyin addr. Daha sonra J. Pikler1899'da bekler ve bireyler iin, yazda srekli olarak korunabilecek adlaragereksinim duyulduundan sz eder.Demek ki totemizm dinsel bir gereksinimden deil, insanlarn sradan ve gnlkgereksinimlerinden domutur. Totemizmin temeli olan adlarn verilmesi ilkelyaz tekniinin bir sonucudur. Totem kolayca gsterilebilen bir yaz simgesiniteliini tar. Fakat vahiler nceleri bir hayvan adn tarken, akrabalkdncesini bu hayvandan karmlardr (21).

Herbert Spencer de (22) totemizmin oluumunda ad vermenin kesin rol olduudncesindedir. Ona gre baz bireylere, hayvanlarn adlarna gre niteliklerverilmitir ve bylece sonraki kuaklarna kadar kalan onur adlar ve lakaplaralmlardr. lkel dillerin kesin olmay ve kavranlmasnn gl yznden,sonra gelen kuaklar bu adlar bu hayvanlarn kendilerinden gelmiolduununbir kant sanmlardr. Bylece totemizm, atalara kar gsterilen

amaz bir saygnn sonucudur.Eski ad Sir John Lubbock'la tannm olan Lord Avebury de bu yanl anlamayanem vermemekle birlikte, totemizmin kkeni zerine ayn dncededir.Hayvanlara kar gsterilen saygy aklamak istersek, insan adlarnn ou kezhayvanlardan alndn unutmamalyz. Ay ya daaslan diye arlan bir adamnocuklar ve torunlar doal olarak bu ad ata ad olarak alrlar. Bu yollahayvann kendisi bir saygve en sonunda da bir tapnm konusu olmaktadr.Fison, totem adnn bireylerin adndan ktn savlayanlara kar reddedilemezbir itiraz ileri srer (23). Avustralya'da totemin bir bireyin imi deil, hep birinsan topluluun imi olduunu gsterir: Fakat bunun tersi olsayd, yani totemkkensel olarak bir bireyin ad olsayd, soyun anne yoluyla gemesi yzndenasla o adamn ocuklarna gemezdi.

Buraya kadar gsterilen grler aka yanltr. Bunlar, hayvan adlarnn ilkeloymaklara nasl verildiini aklayabilir ama totemik sistemi oluturan advermeye gsterilen nemi asla aklayamazlar. Bu topluluun en dikkate deergr, Andrew Lang tarafndan Social Origins (1903) ve The Secret of theTotem adl kitaplarnda ileri srlmtr. Lang, bu grteadlandrmaysorunun merkezi olarak ele alr; fakat ilgin iki psikolojik etmeni de araya sokar.Bundan dolay totemizm sorununun son zmne yardm etmi olduunusavlayabilir.Andrew Lang'a gre, boylarn hayvan adlarn almalar sorunu nemli deildir.lkellerin, gnn birinde aldklar adlarn nereden geldiini bilmeden aldklarnnfarkna varm olmalar olasdr. Bu adlarn kkeni unutulmutur. O zamanadlarnn zerinde dnp tanma yoluyla daha fazla bilgi almaya almlarve adlarnn nemine kar olan inanlar ve bundan da adn nemli olduuinanc ve totem dncesi domutur.

Bugnk ilkeller iin olduu gibi insanlar iin de ve hatta ocuklarmz iin de(24) ad, bizim sandmz gibi anlamsz ve keyfi olarak konmu bir ey deil,nemli ve temel bir eydir. Bir adamn ad onun kiiliinin balca elerindenbirisidir ve belki de onun ruhunun bir parasdr. Hayvanlarn adlarnn ayn olanadlar tamalar durumu, ilkel insanlarda herhalde kiilerle zel hayvan trleriarasnda gizli ve nemli bir ba olduu kansn dourmutur. Bu ba kan


21/47

bandan baka ne olabilirdi? Fakat adlarn benzerlii bir kez byle bir kanyayol anca, ekzogami de iinde olmak zere kan tabusuyla ilgili btn totemikyasaklarn nedeninin bu olmas gerekir..."Ekzogami de iinde olmak zere, btn totemik kurallarn ve davranlarnkkeninin nedeni ancak u ey olabilir:Kkeni bilinmeyen bir bek hayvan

ad; insan ya da hayvan olsun ayn ad tayanlar arasnda akn bir ballk vekan bo inanlar inan.'' (The Secret of the Totem, s. 126.)

Demek oluyor ki Lang'n aklamas iki dnemi kapsamaktadr. Lang, totemiksistemi psikolojik zorunlulukla totem adlarndan karmakta ve adlandrmannkkeninin unutulmu olduunu kabul etmektedir. Kuramnn dier blm buadlarn kkenini aydnlatmaya alr. Bunun tmyle farkl bir damga tadngreceiz.

Lang'in kuramnn bu dier blm "nominalist'' adn verdiim grlerden pekfarkl deildir. Ona gre, ayrt etme gereksinimi, boylar ad almayaynlendirmitir ve bu yolla her boy kendisine dier boy tarafndan verilen adbenimsemitir. te bu "dardan adlanma'' Lang'n kuramnn zelliidir. Buyolla kabul edilen adlarn hayvanlardan alnm olmasnda alacak bir eyyoktur ve hi kukusuz ilkel insanlar bunlar aalama ya da alay olarakdnmyorlard. Bundan baka Lang, tarihin daha sonraki dnemlerindenrnekler alarak dardan verilen baz adlarn nceleri alayc anlamlar olduuhalde, bu lakaplarn zamanla verildii kimseler tarafndan kabul edildiini veistenerek tandn gstermitir. (Guise'ler, Whig'ler, Tor'ler gibi.) Lang'ingrnn bu blmn, bu adlarn zamann gemesiyle unutulmu olmasvarsaym az nce andm birinci blmyle birletiriyor.(b) Sosyolojik Grler

Totemik sistemin artklarnn izlerini daha sonraki dnemlerin detlerinde vekltlerinde bulmay baaran S. Reinach, daha balangtan totem hayvannsoyundan gelme etmenine ok az deer vermekle birlikte, totemizmin "unehypertrophie de l'instinct social''den baka bir ey olmadn vurgular (25).Ayn yorum E. Durkheim'n 1912'de kan Din Yaamnn lkel Biimleri adl yaptnda grlr. Durkheim'a gre, totem bu budunlarn toplumsal dininin birsimgesinden baka bir ey deildir. Totem gerek sayg hedefi olan toplumugsterir.Dier yazarlar, totemik kurumlarn ortaya knda toplumsal zorlamalarnroln daha glnedenlerle gstermeye almtr. rnein A.C. Haddon herilkel boyun kkensel olarak zel bir bitki ya da hayvan tryle yaadn vebelki de bu maddeyle ticaret yaptn ve onu dier boylarla deitirdiini kabuletmektedir. Bu durumda bir boyun, dier boylar bu kadar nemli bir roloynam olan hayvann adyla tanmas gerekiyordu. Ayn zamanda oymanhayvana kar bir tr alkanlk kazanm olmas, ona kar zel bir ilgiduymasn gerektiriyordu ve bu da insann en ilkel ve zorunlu gereksinimi olanalk gibi ruhsal bir kaynaa dayanmaktayd (26).

Totem zerine ileri srlen grlerin en aklcs olan bu gre yaplacakitirazlar bu biimde bir besin salanmas sorununun ilkel insanlar arasnda aslagrlmedii ve belki de hi bulunmaddr. Vahiler ilkellikleri orannda hem et,hem ot yiyicidirler. Bundan baka, byle bir zel beslenme biiminin totemekar tmyle dinsel bir tavr nasl ortaya kard ve bu besinlerden kesinlikleneden saknlmas gerektii anlalamaz.


22/47

Frazer'in, totemizmin kkeni zerine ileri srd grn birincisipsikolojiktir. Onu baka yerde anlatacaz.

Frazer'in burada tartacamz ikinci gr, Orta Avustralyal ikiaratrmacnn nemli bir yaptnn (27) etkisi altnda ortaya kmtr.

Gillen ve Spencer, Arunta denen boylar beinin birok garip kurumunu, detinive dncesini betimlemitir, Frazer de onlarn irdelemesine dayanarak buzelliklerin en ilkel evrenin zyapsal nitelikleri olarak ele alnmasn ve bunlarntotemizmin ilk ve asl anlamnaklayabileceini kabul eder.

Aruntalarn bir paras olan Arunta boyundaki bu zellikler unlardr:

1- Bu boy birtakm totem oymaklarna ayrlr; fakat totemler kaltsal deildir,bireyler tarafndan belirlenir (ileride greceimiz gibi).

2- Totem oymaklar ekzogam deildir, evlenme kurallar hayli gelimi olan ve

totemlerle ilgisi bulunmayan evlenme snflar blmlerinin sonucudur.

3- Totem oymann ilevi sihir yoluyla yenebilen totem hayvann reten birayin yapmaktan ibarettir. (Bu ayine Intiiuma denir).

4- Aruntalarn gebelik ve yeniden dou zerine garip bir grleri vardr.Onlara gre kendi totemlerinden bir lnn ruhu yeniden domak iin bazyerlerde pusuda bekler ve buralardan geen kadnlarn vcuduna girer. ocukdoduu zaman anne, ocuunu hangi ruhtan gebe kalarak dourduunubildirir. te bu, ocuun totemini belirler. Bundan baka, onlara gre gereklnn,gerekse yeniden doann ruhlar uringa denen ve bu yerlerde bulunangarip birtakm ta paralarna baldr.Frazer'i totemizmin en eski biiminin Aruntalarn kurumlarnda bulunmuolduuna inanmaya iki etmen yneltmitir.

Birincisi, Aruntalarn atalarnn hep kendi totem hayvanlarnda yaadn vekendi totemlerinden baka kadnla evlenmediini savlayan baz efsanelerinvarldr. kincisi, gebelik grlerinde cinsel ilikiye ak bir biimde nemvermeyileridir. Gebeliin cinsel ilikinin sonucu olduunu ktn henzbilmeyen insanlar bugn yaayan en geri ve en ilkel rk olarak dnlebilir.Frazer, totemizmi aklamak iin ntiiuma ayinine bavurunca, totemik sistemitmyle baka bir bakmdan grmtr, yani bu sistemin insann en doal

gereksinimlerini salayan pratik bir rgt olduunu grmtr (BuradaHaddon'un yukarda geen dnceleriyle karlayoruz (28).)

Sistem "ortak sihir"in bir parasndan baka bir ey deildi. lkel insanlar,sihirsel bir ele geirme ve tketme kooperatifi diyebileceimiz bir eykurmulard. Her totem oyma, belirli bir tr besin maddesinin temizliinisalamay stne almt. Zararl hayvan, yamur, rzgr ya da bunlara benzereyler gibi yenmeyen totemlerdeyse totem oymann grevi, bu doa olaylarnaegemen olmak, onlar zararsz duruma getirmekti. Her oyman abas, btndier oymaklarn iyilii iindi. Klan kendi totemini yiyemedii iin ya da yalnzcaok kk bir blmn yiyebildii iin, bu deerli rn dierleri iinhazrlyordu ve karlk olarak da onlarn totem konusundaki toplumsal

grevlerine kar gsterdikleri zenden yararlanyordu. ntiiuma treninin bubiimde yorumlanmasyla Frazer, totemi yemeye kar konan yasan, bu


23/47

ilikinin ok daha nemli dier bir ynnn, yani bakalarnngereksinimi iinyenebilen totemi olabildii kadar ele geirme ynnn, gzlemcilerin gzndenkamasna yol amtr.Frazer, her totem oymann balangta hibir koula bal olmakszn yalnzcakendi totemiyle geindiini syleyen Arunta geleneini kabul eder. Bu yolla,

bunu izleyen evreyi anlamak glemektedir, bu evrede vahilerin niin toteminyenmesini kendilerine yasaklarken bakalarna izin verdiklerianlalmamaktadr. O zaman Frazer, bu yasan asla bir tr dinsel sayg sonucuolmadn, hayvanlarn kendi trlerini yemediini grerek ortaya ktn,yleyse bu noktada da totem gibi davranlmazsa hayvan zerinde egemen olmaerkini elde edemeyeceklerini anladklarndan bu yasan ortaya ktn kabulediyor ya da hi olmazsa kendisine karilgi duyulan hayvan ldrmemeisteinden domakla aklayabiliyordu. Frazer bu aklamann glklerinisaklamamaktadr (29). Aruntalarn efsanelerindeki totem iinde evlenmedetinin nasl ekzogamiye dntn gstermeye de cesaret edemiyor.Frazer'in intiiuma zerine kurulmu olan grnn doruluu ya da yanll

Arunta kurumlarnn en ilkel kurumlar olup olmadna baldr. Durkheim (30)ve Lang'in (31) ileri srd itirazlar karsnda bunu kabul etmek olanakszgrnmektedir. Aksine, AruntalarAvustralya oymaklarnn en olgunlar olarakgrnyor ve totemizmin balang dnemlerinden ok dalma dnemlerinigsteriyorlar.Frazer'i byle bir dnceye srkleyen ve bugnn kurumlarna kart olarakAruntalarn efsanelerinde, totemin yenebildiinin ve onunla evlenilebileceininanlatlmas altn an efsaneleri gibi gemie yneltilen istek fantezileri olarakkolayca aklanabilir

(g) Psikolojik Grler

Frazer'in, Spencer ve Gillen'in gzlemleriyle tanmadan nce ileri srd ilkpsikolojik gr, ruhun baka bir eye gemesi inanc zerine kurulmutu (32).Bu inana gre, totem kendisini korkutan tehlikelerden kamak iin ruhunsnd gvenilir bir snakt. lkel insan ruhunu toteme yerletirdikten sonrakendisinin yararlanamayacanainanyor ve doal olarak kendi ruhunu tayaneye ktlk yapmamaya dikkat ediyordu. Fakat kendi ruhunun, sz konusutrn hangi bireyinde tandn bilmedii iin, trn hibir bireyinitketmemeye dikkat ediyordu. Frazer'in kendisi de sonralar, totemizmin buinantan karlmas grnden vazgemitir.Spencer ile Gillen'in gzlemlerini aktardktan sonra, az nce sylediimizgr ortaya koymu, fakat o zaman totemizmin kkeni olarak grdrgenin ok "aklc'' olduunu ve bunun iin de ilkel denemeyecek kadarkarmak olan bir toplumsal rgt kabul etmi olduunu grmtr (33).

O zaman sihir kooperatifleri ona totemizmin tohumu olmaktan ok meyvesiolarak grnmeye balamtr. Bu biimlerin ardnda totemizmi ilkel inanmadurumunda oluturan daha basit nedenler aramtr. Ve sonunda bu ilk etmeniAruntalarn dikkate deer grnde bulmutur.

Biraz nce sylediimiz gibi, Aruntalar gebelikle cinsel davran arasnda bir bagrmyorlard. Bir kadn kendisini anne olarak duyumsuyorsa, bunun anlamyeniden domay bekleyen evredeki en yakn ruhlardan birisinin vcudunagirmi ve bir ocuk olarak domu olmas demekti. Bu ocuun totemi de obelirli yerdeki ruhlarn toteminin aynsyd. Fakat bir adm daha ilerlemek


24/47

istersek ve kadnlarn, kkenselolarak bir hayvann, bir bitkinin ya da bir tanya da gebe olduunu duyumsamaya balad anda imgeleminde yer alan bakabir eyin gerekten vcuduna girdiine ve insan biiminde vcudundandoduuna inandn kabul edersek, o zaman bir insann totemiyle aynl,gerekten annenin inan zerine kurulabilecek ve dier btn totem yasaklar(ekzogami dnda) kolayca bu inantan karlabilecekti. nsanlar o belirli

hayvan ya da bitkiyi yemekten ekineceklerdi; nk bu kendi kendileriniyemek anlamnagelecekti. Fakat bazen totemlerinin bir blmn trenlerleyemek zorunda kalmaktadrlar; nk bununla totemizmin temel bir blmolan totemle kendilerini bir sanmalarn glendirmi olmaktadrlar. W.H.R.Rivers'in Bank Adalar halk zerindeki gzlemleri, byle bir gebelik kuramn,yani kendilerini totemleriyle dorudan doruya bir sandklarn kantlar gibidir(34).Bu durumda, totemizmin son kaynaklar ilkellerin, insan ve hayvanlardaiftlemeyle dourmann mekanizmasn, zellikle de erkek tohumunun rolnbilmemeleridir. Tohumun alanmasyla ocuun domas ya da ocuun ilkdevinimlerinin duyumsanmas arasndaki uzun ara da bu bilgisizlii

kolaylatrmtr. yleyse totemizm erkek kafasnn deil, kadn kafasnn biryaratsdr. Kkleri de gebekadnn aermelerindedir. Kadn, kendisini anneolarak duyumsad, yaamnn bu gizemli annda dikkatini eken her eyirahmindeki ocukla kolayca zdeletirebiliyordu. Kadnn bu denli doal ve budenli evrensel grnen bu aermeleri, totemizmin kkeni olarak grnmektedir(35).Frazer'in bu nc kuramna yaplacak balca itiraz, onun ikinci grne,yani sosyolojik grne kar yaplacak itirazn aynsdr. Aruntalar totemizminbalanglarndan ok daha ileride grnmektedir. Babal yadsmalar, akabilgisizliklerine dayanmamaktadr, tersine birok durumda soyun baba yolusaylmas deti de vardr. Babal, ruhlarn onurlandrmaya alan bir tr

dne kurban etmi grnmektedirler (36).

Bunlar bir ruh araclyla gebe kalma efsanesini genel bir gebelik grnegtryorlarsa da, biz bu nedenden tr onlar, iftlemeyle gebelik durumukonusunda, Hristiyanlk efsanelerinin ortaya kmas srasnda yaam olaneski uluslardan daha da bilgisiz sayamayz.

Totemizmin kkeni zerine dier bir psikolojik gr, Hollandal yazar G.A.Wilcken tarafndan ileri srlmtr. Bu gr, totemizmle ruh g arasndabir ballk bulur. "Yaygn inanca gre, lnn ruhunun getii hayvan bir kanakrabas, bir ata olur ve bu onur nedeniyle sayg grr." Fakat ruhlarnhayvanlara gemesi inanc totemizmi dourmam, totemizmden kmtr (37).Totemizm zerine dier bir gr, nl Amerikan etnologlar Franz Boas, HillTout ve dierlerince ileri srlmtr. Bu gr, totemli Amerika Kzlderilioymaklar zerinde yaplan gzlemlere dayanr; buna gre, totem kkenselolarak bir atann dnde alarak soyuna brakt koruyucu ruhudur. Totemizmitek bir bireyin kaltmyla karmann glkleri bilinir; bundan baka Avustralyagzlemleri, totemin gzetenruha dayandrlmasn dorulayacak niteliktedeildir (38).Psikolojik grlerin sonuncusu olan Wundt'un gr, iki olay kesingrmektedir: Birincisi, en eski ve bir hayli kabul gren, totemin hayvan olmas;ikincisi, ilk totem hayvanlarn ruhu olan hayvanlardan olmas (39). Ku, ylan,

kertenkele, fare gibi hayvanlarn, son derece hareketli olmalar, havadaumalar gibi aknlk ve korku uyandran birok nitelikleri yznden


25/47

bedenlerinden ayrlabilen ruhlar olduu kabul edilmitir. Totem olanhayvan, insan ruhunun hayvansal bakalamlarnn bir ocuudur. Bylece,Wundt'a gre, totemizm ruh inanc ya da animizmle dorudan doruya baldr.(b) ve (c) Ekzogaminin kkeni ve totemizmle

ilikisi

Totemizm grlerini olduka geni olarak ele aldm; bununla birlikte sreklikonuyu toparlama zorunluluundan tr, onu yeterli derecedeaydnlatamadm sanyorum. Okurun karn dnerek, kacak diersorunlar da zetleme cesaretini gsteriyorum. Totemli budunlarn ekzogamisikonusundaki tartmalarn, kullanlan gerelerin ierii yznden zelliklekarmak, inat ve hatta kark olduu sylenebilir. Bereket versin ki bu yaptnamac, yol gsterici noktalara iaret etmekle ve konunun daha geni olarakincelenmesi iin sk sk alntlar yaptm uzmanlar gstermekle yetinmemeuygundur.Bir yazarn ekzogami sorunlarna kar ald tavr, totem grlerinden birinekar ald durumdan hi kukusuz bamsz deildir. Totemizmin buaklamalarndan bazlarnn ekzogamiyle hibir ball yoktur, bunlar ikikurumu birbirinden ayrmaktadr. Demek ki birbirine kart iki gr buluyoruz;birisi, ekzogaminin totemik sistemin temel bir paras olduunu kabul ettiihalde, dieri byle bir ballktan kuku duymakta ve en eski ekinlerdeki bu ikiniteliin raslant sonucu bir arada bulunduuna inanmaktadr. Son yaptlarndaFrazer iddetle bu ikinci grten yanadr.Frazer, "totemizm ve ekzogami kurumlarnn birok boyda raslantsal olarakattn ve kaynatn grmekle birlikte kken ve ierik asndan ayrolduklarn hep aklnda tutmasn okurdan rica ederim" demektedir. (Totemismand Exogamy, I, nsz, XII)

Frazer, teki grn birok glk ve yanlmaya yol aacandanekinmektedir. Byle olduu halde, birok yazar ekzogamiyi totemizmin zorunlubir sonucu olarak grmenin yolunu bulmutur. Durkheim (40) yazlarnda,toteme yklenen tabunun, ayn oymaktan bir kadn cinsel alanda kullanmayakar nasl birtakm yasaklar koymu olmas gerektiini gstermektedir. Totem,insanla ayn kana sahiptir ve bu nedenden tr kan ba (bekaretin bozulmasve ayba araclyla) ayn totemden bir kadnla cinsel birlemeyiyasaklamaktadr (41). Burada Durkheimle ayn kanda olan Andrew Lang, aynboydan olan kadnn tabu olmas iin kan tabusunun koul olmadna inanmayakadar varmaktadr (42), rnein totem olan aacn glgesinde oturmayyasaklayan yaygn totem tabusu yeterliydi.Andrew Lang ekzogaminin bir kkeni daha olduuna inanmakta (aaya bakn)ve bu iki aklamann birbiriyle ne dereceye kadar ilgili olduunu kukulubrakmaktadr.

Totemizmle ekzogami arasndaki zaman ilikilerine gelince, yazarlarn outotemizmin, daha eski bir kurum olduu ve ekzogaminin daha sonra geldiidncesinde birlemektedir (43).

Ekzogamiyi totemizmden bamsz olarak aklamaya alan grler arasnda,

yazarlarn ensest sorununa kar ald eitli tavrlar gstermek asndan,yalnzca birka tanesini anmaya gerek vardr.


26/47

MacLannan (44), ekzogaminin, kadna zorla sahip olmann daha eski biimlerineiaret eden birtakm detlerin artklarndan km olduunu kestirmektedir.Ona gre, eski zamanlarda kadnlar yabanc boylardan salama yoluylaevlenmek det olduundan, ayn boydan bir kadnla evlenme yava yava "detolmad iin uygun" olmamaya balamtr.Bylece MacLennan, ekzogamidetinin kaynan bu boylar arasnda kadn ktlnda aramtr, bu da birok kz

ocuunun doarken ldrlmesi detinden geliyordu. Biz burada, gerektekiolaylarn MacLannan'n varsaymlaryla uyuup uyumadn aratrmaklailgilenmemekteyiz. Ensest sorununun burada tmyle savsaklanmasndanbaka, bu varsaym u sava da yant vermemektedir: Boyun erkekleri niin kendikanlarndan olan bu az saydaki kadnlarla evlenmiyor? (45)Aksine, dier yazarlar, ekzogaminin ensestin nne geen bir kurum saylmasgerektiini kukusuz hakl olarak kabul etmektedir (46).

Avustralya'daki evlenme kurallarnn gittike karmaklamasn incelersek,Morgan, Frazer, Howitt ve Baldwin Spencer'n sandklar gibi (47), bukurumlarn Frazer'in deyiiyle bilinli bir plan damgasn tadn ve edim

olarak yapmakta olduklar ilevi yerine getirmek amacyla oluturulduunukolay kolay kabul edemeyiz.

"Bu kadar karmak ve bu kadar kurall bir sistemi btn ayrntlarylaaklamak, baka hibir biimde olas grnmyor." (48)

uras dikkate deer ki, evlilik snflarnn kurulmasnn ortaya kard ilkyasaklar, gen kuan cinsel zgrln, yani erkek kardelerle kz kardelerarasnda ve oullarla anneler arasndaki ensest ilikisini etkiledii halde,babayla kz arasndaki ensest yalnzca daha kkten nlemlerle kaldrlmtr .

Bununla birlikte ekzogaminin cinsel yasaklarn amalara dayandrmak, bukurumlar yaratm olan rgenin anlalmasna hibir ey katmaz. Sonzmlemede, ekzogaminin kk olarak tannmas gereken ensest korkusunereden kmaktadr?. Aka grlyor ki,kan akrabalaryla cinsel birlemeyekar igdsel bir nefrete bavurmak, yani ensestten korkmay ensestkorkusuna yklemek yeterli deildir; nk toplumsal deneyim, bu igdyekarn, ensestin bizim toplumumuzda bile ender bir olay olmadn ve tarihdeneyimimiz de birtakm ayrcalkl kimselerin tabu olan kimselerleevlenmesinin det olduu yerler bulunduunu bize gstermektedir.Westermack (49) ensest korkusunu yle aklar: "ocukluktan beri birlikteyaayan kiiler arasnda cinsel ilikiye kar bir nefret vardr ve bu gibi kiilerkural olarak kan akrabas olmalar ynnden, bu duygu birbirine bu denli yaknkimseler arasnda cinsel ilikiyi yasak eden detve yasalarda doal bir anlatmbulmaktadr." Bu nefretin igdsel ieriini Havelock Ellis Studies in thePsychology of Sex adl yaptnda tartma konusu yapmakla birlikte, o da aynaklamay temelleri asndan kabul etmektedir: ocukluktan beri birlikteyaayan erkek ve kz kardelerde, olan ve kzlarda birleme igdsnn doalolarak grnmemesi, bu koullar altnda iftleme igdsn uyandracakkoullarn bulunmamas yznden ortaya kan, tmyle olumsuz bir olaydr...nk ocukluktan beribirlikte byyen kimseler arasndaki alkanlklargrme, iitme ve dokunma gibi maddi ekimleri kkletirir ve cinsel isteiuyandrmak iin koul olan erotik uyarlar uyandrma gcn ortadankaldrarak dingin bir sevgi kanalna evirir."ocukluklarn bir arada geiren kimseler arasnda cinsel ilikiye kar doutangelen bu nefreti, Westermarck'n biyolojik bakmdan ieriden remenin tr iin


27/47

zararl oluunun psikolojik bir anlatm olarak dnmesi, bana ok dikkatedeer geliyor. Byle bir biyolojikigdnn psikolojik grnmnn, remebakmndan zararl olan kan akrabalar arasnda evlenmeyi etkilemekle kalmaypbu bakmdan zararsz olan ayn at altnda yaayan kimseler arasndakievlenmeyi de etkilemesi kabul olunamaz. Burada, Frazer'in Westermarck'a karileri srd yetkin eletirileri anmaktan kendimi alamyorum. Frazer, cinsel

duyarlln bugn ayn at altnda yaayan kimseler arasnda cinsel ilikiyeasla engel olmad halde, bu isteksizliin bir sonucu olduu savlanan, ensestkorkusunun bugn bu kadar etkili olmasn anlayamadn sylemektedir. FakatFrazer'in eletirileri daha da ileriye gider, tabu konusundaki blmmzde ilerisrdm savlara temel bir biimde uyduu iin bunlar olduu gibi burayageiriyorum."Kkl bir insansal igdnn yasa yoluyla glendirilmesine neden gerekolsun? nsana yemeyi ve imeyi buyuran ya da ellerini atee koymasnyasaklayan bir yasa yoktur. nsanlar bu igdlerine kar yaplacak iddethareketleriyle ve hukuki cezalarla deil, doal cezalardan korktuklar iinigdsel olarak yer, ier ve ellerini atee sokmaktan saknrlar; yasa, insanlarn

ancak igdlerinin kkrtt eyleri yapmalarn yasaklar; doann kendisininyasaklad ve cezalandrd eyi yasann da yasaklamas ve cezalandrmassama bir eydir. yleyse hemen kabul edebiliriz ki, yasann yasakladcinayetler, birok kimsenin doal bir eilim duyduu cinayetlerdir. Eer bylebir eilim olmasayd, byle cinayetler olmaz ve bu cinayetler de ilenmemiolsayd, onlar yasaklamaya gerek kalmazd. yleyse, enseste kar gsterilendoal nefretin yasa tarafndan yasakland iin domu olduunu kabul etmekyerine, ondan yana alan doal bir igd olduunu kabul etmek gerekir; yasabunu yasaklyorsa, uygarlam insanlar budoal igdlerin doyumununtoplumun genel karlarna zararl olduunu anlad iin yasaklyor" (50).Frazer'in bu deerli savna ben unu katarak diyeceim ki, psikanaliz

denemeleri ensest ilikilerine kar doutan bir tiksinme olduunu kabul etmeolanan ortadan kaldrmtr. Tersine, bu denemeler genlerin ilk cinselitepilerinin daima ensest yapmaya eilimli olduunu ve bu edinilmi itepilerin,daha sonraki nevrozlarn nedeni olarak kabul edebileceimiz bir rol oynadngstermitir.

yleyseensest korkusunu, doutan gelen bir itepi olarak aklamaktanvazgemek gerekir. Ensestin kkeni zerine birok yanda olan dier bir griin de, yani ilkel budunlarn iten remenin gsterdii tehlikeyi grerek bilinliolarak ensest yasan koyduunu kabul eden gr iin de ayn eyisyleyebiliriz. Ensest korkusunu bylece aklamak isteyenlere kar birokitiraz ileri srlmtr (51). nsanlar, iten remenin soyun nitelikleri zerine

yapt etkiyi ancak hayvanlardan renebilirdi, oysa ensest yasann evcilhayvanlarn retiminden nce bulunmas yle dursun, ieriden remeninzararl sonular bugn bile btn kukulardan bamsz olarakkantlanmamtr ve insanlarda byle bir sonu dourduu da ancak glklegsterilebilir. Bundan bakabugnk ilkeller konusundaki bilgilerimiz, buinsanlarn en eski atalarnn, gelecek kuaklarn zarar grmesinin nnegemeyi dndn sanmamz salayacak gibi deildir. Bugn bizimekinimizde bile kolay kolay yerlemeyen salk ve rk sal dnce lerinin,yarn dnmeden yaayan ve bugne gre insanln ocukluk dnemindebulunan insanlar arasnda dnldn sanmak, adamakll gln bir eyolur (52). Ve sonu olarak unu da belirtelim ki, rk zayflatma etmeni olmaasndan ieriden remeye kar uygulamasal salk dnceleriyle konan bir

yasak, bizim toplumumuzun enseste kar duyduu derin tiksintiyi aklayamaz.Bu ensest korkusu, dier bir yerde de gsterdiim gibi (53), uygar insanlardanok bugn yaayan ilkel insanlar arasnda oketkili ve gldr.


28/47

Ensest korkusunun kkenini aratrrken burada da sosyolojik, biyolojik vepsikolojik aklamalar arasnda bir seme yapmamz beklenebilirdi ve bizpsikolojik rgeleri belki de biyolojik glerin grnmleri olarak ele alabilirdik.Buna karn yine en sonunda insan Frazer'in dncelerinden vazgeerken,onun sylediklerine, yani ensest korkusunun kkenini ve hatta onu nasl tahminedeceimizi bile bilmediimiz szne katlmaktan kendini alamyor. Buraya

kadar ileri srlen bilmecenin zlme yollarndan hibiri bize inandrcgelmemektedir (54).

Burada, imdiye kadar sylenen grlerden tmyle ayr bir ierikte olan veensestin kkenini aklamaya alan dier bir gr daha anmalym. Bunatarihsel aklama diyebiliriz.

Bu aklama giriimi, Charles Darwin'in insanln ilk toplumsal durumukonusundaki bir varsaymndan ortaya kmaktadr. Darwin, daha yksekmaymunlarn alkanlklarna bakarak insanlarn da, kkensel olarak kksrler halinde yaad ve bu srlerin iinde en eski ve en gl erkeinkskanl, cinsel promiskuite'yi * yasaklad sonucuna varmt. "Rakipleriyle

dvmek iin zel silahlarla donanm olan btn erkek "drt ayakllar''nkskanl zerine bildiklerimizden, doa durumundayken promiskuitebiiminde birlemenin kesinlikle olaslk d olduunu karabiliriz... Bunadayanarak ok gerilere gidersek ve bugnk biimiyle insann toplumsalalkanlklarna bakarak yargya varrsak, insanlarn balangta, her biri tek yada glyse birok kars olanve bu kadnlar bakalarna kar kskanlklasavunan kk topluluklar halinde yaam olmalar olasdr. Ya da toplumsal birhayvan deildiyseler bile, goril gibi, birok diiyle birlikte yayorlard; nkbtn yerliler, oy birliiyle yalnzca bir ergin goril erkein topluluk iindegrldn sylemektedir; gen erkek byd zaman bir stnlk kavgasbalar; en gl olan bakalarn ldrerek ya da srerek kendisi topluluunbana geer. (Dr. Savage'in Boston Journal of Natural History, cilt V, 1845-7.)

Daha gen erkekler bu yolla srlerek babo dolarlar. Her biri en sonunda bire bulmay baarnca, kendi ailesinin snrlar iinde remeyi daha sk birbiimde yasaklar.'' (55)Darwin'in betimledii bir ilkel srde grlen bu koullarn gerekte generkeklerin dardan evlenmesi kuralna yol atn ilk anlayan Atkinson (56)olmutur. Bu srgnlerin her biri, bakann kskanl yznden ierideniftlemenin yasak olduu baka bir topluluk bulabiliyordu ve zamanla bukoullarn, bugn yasa olarak bilinen "srnn yeleriyle cinsel birlemeolamaz'' kuraln ortaya karmas olasdr.Andrew Lang (57) ekzogaminin bu aklamasna yanda olduunu ilan etmitir.

Fakat yine ayn kitapta ekzogamiyi totem yasalarnn bir sonucu olarakaklayan Durkheim'in grn de savunur. Bu iki aklama biiminiuyuturmak ok gtr; birincisinde, ekzogami totemizmden nce gelmektedir;ikincisinde ise totemizm onun bir sonucudur (58).

3

Bu karanl psikanaliz incelemeleri aydnlatyor.

ocuun hayvanlarla olan ilikisinin ilkel adamn ilikisiyle birok ortak yanvardr. Ergin uygar adama kendisiyle btn dier hayvanlar arasnda bakkesmiesine bir ayrm yaptran gururun ocukta henz daha hibir izi

grlmez. ocuk hi ekinmeksizin hayvanlar kendisiyle eit sayar; hayvanla


29/47

kendisi arasnda, hi kukusuz daha gizemli olan erginden ok daha sk bir ilikigrr ve bunu kendi gereksiniminin ynlendirdii bir zgrlk iinde yapar.ocukla hayvan arasndaki bu eksiksiz anlamada sk sk birtakm garipkarmalar grlr. ocuk birdenbire bir hayvan trnden korkmaya ve bu trnbir bireyini grmeye ya da dokunmaya kar kendini korumaya balar. Bu yan

psikonevrozlu hastalklar arasnda en sk geenlerden biri olan ve belki debyle bir hastaln en eski biimi olan hayvan fobisinin hastalkl grnmortaya kar. Bu fobi genellikle ocuun o zamana kadar en canl ilgisinigsterdii hayvanlara kardr ve tek bir hayvanla hibir ilgisi yoktur. Kentlerdefobinin nesnesi olarak seilen hayvanlarsnrldr. Bunlar at, kpek, kedi, pekender olarak ku ve dikkati eken biimde genellikle tahtakurusu ve kelebekgibi ok kk hayvanlardr. Bazen ocuun resimli kitaplardan ve masallardanrendii hayvanlar, bu fobilerle kendini gsteren anlamsz ve ar zntnesneleri olur; allmn dnda byle bir zntnn ortaya k biiminirenmek ender olarak mmkndr. Aadaki olay, Dr. Karl Abraham'aborluyum: Bir ocuk eek arsndan korkmakta ve bu korkusunu da eekarsnn renginin ve naklarnn, kendisine korkun yklerden iittii kaplanlar

anmsatmasyla aklamaktadr.ocuklarn hayvan fobileri henz daha dikkatli bir zmlemeli aratrmannkonusu olmamtr, oysa byle bir incelemeye konu olmaya deerler. Busavsaklamann nedenleri, bu kadar kk yataki ocuklar zmlemenin golmas olasldr. Onun iin bu gibi hastalklarn genel anlamnn bilindiisylenemez, ben kendim de bunun anlamnn btn olaylarda ayn olacansanmyorum. Fakat daha byk hayvanlara yorulan benzer birtakm fobilerinzmlenebilecei kantlanm ve bu yolla srlar aratrmacya almtr. Btnolaylarda incelenen ocuklar olan olduu zaman, korkunun dibinde babakorkusunun olduu ve yalnzca bunun hayvan zerine kaydrld grlmtr.Psikanalizde deneyimi olan herkes hi kukusuz bu gibi olaylar grm ve aynizlenimi edinmitir. Fakat ben bu konu zerinde ancak geni kapsaml birkarapora iaret edebileceim. Bunun nedeni, bu gibi olaylar zerindeki yaynlarnazldr; fakat bundangenel savmzn yalnzca dank gzlemlere dayanacasonucu karlmamaldr. rnein ocuklarn nevrozlarn byk bir anlaylainceleyen bir yazar, Odesal M. Wulff'u anacam. Wulff, bir hastaln yksnanlatrken, dokuz yanda bir olan ocuun drt yandayken kpek fobisinetutulduunu syler. "ocuk sokakta koan bir kpek grr grmez alamaya ve'cici kpek bana dokunma; uslu duracam' diye barmaya balyordu. " 'Usludurmak'la, 'Bir daha keman almayacam' (Yani mastrbasyon *yapmayacam) demek istiyordu.'' (59).Bundan sonra ayn yazar durumu yle zetler: "ocuun kpek fobisi gerektekpek zerine kaydrlm baba korkusudur; nk 'kpek, uslu duracam', yani'mastrbasyon yapmayacam' anlatm gerekte kendisine mastrbasyonuyasaklam olan babasna iaret ediyordu.'' Yazar bundan sonra, benimdeneyimimle tmyle birleen ve ayn zamanda bu gibi deneyimlerin bolluunatanklk eden baz eyler ekler: "Bu gibi (at, kpek kedi, tavuk, vb. evcil hayvan)fobiler, kanmca, ocukluktaki pavor nocturnus kadar sklkla grlr vegenellikle zmlemede kendilerini ana babadan birine kar olan korkununhayvanlar zerine kaydrlmasyla gsterirler. ok yaylm olan fare fobisinin deayn mekanizmay tadn savlamaya hazrlanmdeilim.''Jahrburch fr psychoanalytische und psychopathologische Forschungen'in ilk

cildinde babas tarafndan tedavim altna verilmi olan "Be yanda bir olanocuun fobisinin zmlemesi''ni bildirmitim (59).


30/47

Bu bir at korkusuydu ve bunun sonucunda da ocuk sokakta yrmekistemiyordu. Hatta atn odasna kadar gireceini ve kendisini sracansylyordu. Bu gsteriyor ki, ocuk atn dmesi (lmesi) iin iinde duyduuistein bir cezas olarak onun kendisini sracandan korkuyordu.Kendisinegven vererek baba korkusundan ocuu kurtardktan sonra, ocuun kendiiinde babann yokluunun (ayrlmas ya da lmesi) oluturduu isteklerle

atmakta olduu grlmt. Yalnzca, yeni almaya balayan cinselisteklerinin karanlk ynlendirmelerle annesine kar duyduu sevgide babasnkendisine rakip duyumsamakta olduunu aka gstermiti. yleyse buocukta, erkek ocuklarn ana babaya kar ald "Oidipus karma'' adnverdiimiz ve ierisinde genellikle nevrozlarn merkezi karman bulduumuztavrn bir rnei vard. "Kk Hans''n zmlemesiyle totemizm iin okdeerli bir olay, yani bu gibi koullar altnda ocuun duygularnn birblmn babadan bir hayvana kaydrdn renmekteyiz.zmleme, byle bir kaydrmann, ierik bakmndan hem anlaml, hem deraslantsal olan arm yollarn bize gstermitir. Ayn zamanda bukaydrmann rgelerin

sigmund freud totem ve tabu 2

Documents