servİks ve endometrİum kanserlerİnde radyolojİk
TRANSCRIPT
KADIN GENİTAL SİSTEM RADYOLOJİSİ
Prof.Dr.Deniz AkataHacettepe Radyoloji
ÖĞRENME HEDEFLERİGenital sistemin normal kesitsel anatomisini yaşa ve menstrual siklüse göre tarifleyebilmekAmenore, puberte-prekoks ve infertilitederadyolojik bulgularını tarifleyebilmekAdneksal kitlelerde benign ve malign ayrımıyapabilmekBaşlıca uterus ve serviks patolojilerini US ve MRG ile değerlendirebilmek
Ultrasonografi (US)Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG)Bilgisayarlı Tomografi (BT)
Görüntüleme Yöntemleri:
TEKNİKTransabdominalDolu mesane 3.5, 5, 7.5-MHzTransvajinalDoppler
GÖRÜNTÜLEME ENDİKASYONLARI
Konjenital anomalilerPuberte prekoksİnfertiliteAmenoreOver kitleleriAkut pelvik ağrıUterus benign lezyonlarıUterin malign lezyonları
Pelvik MRG EndikasyonlarıUterus ve overlere ait doğumsal anomaliler
Mülleryan anomalilerCerrahi veya embolizasyon planlanan uterinmyomlar.Kompleks adneksal kitlelerin karakterizasyonuServiks kanserli hastalarda evrelemeEndometrium kanserinde evreleme
NORMAL ANATOMİUTERUS, OVER VE ENDOMETRİUM ÖLÇÜMLERİNİHASTANIN YAŞINA, MENAPOZAL VE MENSTRUAL DURUMUNA GÖRE DEĞERLENDİR!!
NORMAL ENDOMETRİUM-UTERUS
postmenstrüel midfolliküler
preovulatuar sekretuar
Korpus Luteum
Mensturasyonun 12.günü
14.gün
Birinci kural : OVULASYON !
Olgun over follikülünün rüptüre olmasıyla follikülsıvısı ve kümülüs kompleksinin dışarı atılmasıdır. US: KORPUS LUTEUM+ENDOMETRİUM
SERBEST SIVI
NORMAL İÇ GENİTALYA
NORMAL İÇ GENİTALYA
POSTMENOPOZAL İÇ GENİTALYA
POSTMENAPOZAL
KIZLARDA PÜBERTE PREKOKS: RADYOLOJİK ALGORİTMA
İç genital organların değerlendirmesiUltrasonografi
İntraabdominal yer işgal eden kitle:Adrenal adenom / karsinomlar, Koryokarsinomlar (gonodotropin salgılayan)Teratomlar, hepatoblastomalar,Over kist veya tümörler
NORMAL UTERUS
YENİDOĞANUterusun uzunluğu ~ 3.5 cmUterusun kalınlığı ~ 1.4 cmFundus / Serviks = 1 / 2Endometriyal ekojenite belirgin olabilir.
PREPUBERTALUterusun uzunluğu 2.5 - 4 cm, kalınlığı0.5 - 1 cmFundus / Serviks = 1 / 1 ve benzer ekojenitedeEndometriyal ekojenite çoğunlukla izlenmez
NORMAL UTERUS
NORMAL UTERUS
POSTPUBERTALUterusun uzunluğu 5-8 cm, kalınlığı1.5 cm, genişliği 3 cm Fundus / Serviks = 3 / 1Menstrüel siklusun 3 fazı izlenir.
OVERLER
Broad ligamentten böbreklerin inferiorudüzeyine kadarOveryan elipsoid volüm = genişlik x kalınlık x uzunluk x 0.523 (π/6)
Ovaryan arter (Aort)Uterin arter (İnternal ilyak)
NORMAL OVERLER:PREPUBERTAL
2 yaş altı 0.7 cm³0-3 ay 0.7 - 3.6 cm³ (1.06)1-2 yaş 0.1 - 1.7 cm³ (0.67)
2-6 yaş 1 cm³6-10 yaş 1.2 - 2.3 cm³11-12 yaş 2 - 4 cm³9 mm’den küçük foliküller (ilk 2 yaş % 84, 2-12 yaş % 68)
NORMAL OVERLER POSTPÜBERTAL
Mesane tam doluysa uterusun dorsalveya superior kesiminde 2.5-5 cm uzunluk x 1.5-3 cm genişlik x 0.6-1.5 cm kalınlık2.5 – 21.9 cm³ (9.8 cm³) Heterojen yapıda ve multipl foliküller
PREPÜBERTAL ÜST SINIR ÖLÇÜMLERİ
Uterusun uzunluğu 4.5 cmUterusun kalınlığı 1 cm (*en yararlıkriter)Over volümü 4 – 5 cm³
PÜBERTE PREKOKS
8 yaşından önce sekonder seks karakterlerinin gelişimi, gonadlardabüyüme ve ovulasyonun olmasıdır.
Santral (gerçek)Periferal (psödo)
SANTRAL PÜBERTE PREKOKS
Gonadotropine bağlıöstrojen ve gonadotropinler
% 80 idyopatik% 5-10 intrakranyal tümörUterus postpubertal görünümde Ovaryan hacim ve fonksiyonel ovaryan kistler
PERİFERAL PÜBERTE PREKOKS
Gonadotropinden bağımsız Otonom ovaryan foliküler kistler
Estradiol, FSH, LH Uterus postpubertal görünümde Tek taraflı overde büyüme ve foliküler kist, ancak ovulasyon yok
McCune-Albright sendromu
İİNFERTNFERTİİLLİİTETE
AMENORE :PRİMER AMENORE
16 yaşına kadar menarşın başlamamasıGonadal disgenezi (Turner sendromu) Mülleriyan anomalilerHipotalamus-hipofizer nedenler Yapısal (familyal) Sistemik, psikiyatrik Kemoterapi veya radyoterapi tdv.
KONJENİTAL ANOMALİLER
Mülleriyan (paramezonefrik) duktal sistem ⇒ Uterus, fallop tüpleri, serviks ve vajinanın 2/3 proksimal kesimiÜrogenital sinüs ⇒ Vajinanın 1/3 distalkesimi
MÜLLERİYAN AGENEZİMayer-Rokitansky-Kuster-Hauser Sendromu
Uterus rudimenter veya yokVajina hipoplazik veya yokNormal overler
Renal (%50) ve iskelet (%12) anomalileri
MAYER ROKİTANSKY KUSTER HAUSER
vajen
Primer amenore
Uterusseptus
OBSTRÜKTİF MÜLLERİYAN ANOMALİLER
Hidro-hemato---Uterus (metro-)Vajina (colpos-)
İmperfore hymenTransvers septumVajinal stenoz veya atrezi
HEMATOKOLPOS
14 yaşında kız hasta
SEKONDER AMENORE
Polikistik overler (Stein-Leventhal send.)AnoreksiGebelikVirilizan ve feminizan ovaryan tümörler
POLİKİSTİK OVERLER
FSH , LH Amenore, infertilite, hirsutizm5-8 mm çapında multipl foliküllerOrtalama over volümü 14 cm³
Endometrial Ca açısından takip!
POLİKİSTİK OVERBilateral büyümüş overler(%30 normal volüm)Periferal ya da dağınık yerleşimli, 5-8mm boyutunda, 5 taneden fazla, çok sayıda follikül (%50’den az olguda) Artmış stromal ekojenite.***Yuvarlak overler
ENDOMETRİOZİSEndometriumun fonksiyonel tabakasının over, tubalar, broad ligament, Douglas,mesane ve barsak gibi uterus dışı lokalizasyonlarda yerleşmesidir. Karakteristik sonografik görünüm iyi sınırlı, uniloküler ya da multiloküle, diffüz homojen, internal ekolar içeren kistik lezyondur.
ENDOMETRİOMA
TUBAL İNFERTİLİTE
TUBAL AÇIKLIK
HSGTransvajinal sonosalpingografi (kontrastmadde veya salin)
OVARYAN HİPERSTİMÜLASYON SENDROMU
Kilo artışı, overlerin multifolliküler büyümesi, asit ve plevral efüzyon ile karakterizedir.Torsiyon gelişebilir.Klinik semptom ve bulgular esas olan sınıflamada:Over boyutu>5cm hafif, 5-12 cm orta, >12cm ise şiddetli
Ultrasonografik bulgular
Hipoekoik alanlar içeren büyümüş over(atretik follikül/kanama)Büyük boyutta çok sayıda follikülRDUS--overde artmış diastolik akımAsit
Resim hsss
ADNEKSAL KADNEKSAL KİİTLE TLE BENBENİİGN? MALGN? MALİİGN?GN?
Adneksal patolojilerde US primergörüntüleme yöntemidir.MRG doku karakterizasyonunu (neoplastik-non neoplastik) ve orijinini belirlemekte en üstün (doğruluk %60-99) yöntemdir.
Müsin,sıvı,yağ,kan,fibröz ve yumuşak dokuFarklı sekans özelliğiMultiplanar görüntüleme
OVER VE ADNEKSAL PATOLOJİLER
OVER KANSERİJinekolojik malignensilerde başlıca ölümnedeniortalama yaş: 61 >2/3 ilk tanıda ileri evre. Evre I hastalıkta kür %90.
Aralık 2010
BOYUTSEPTADUVARKANLANMASOLİD KOMPONENTSIVI İÇERİĞİPELVİSTE EŞLİK EDEN BULGULAR
ADNEKSAL KİSTİK KİTLELERİN YAPISININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Transvajinal US morfolojisiBoyut: LxWxHx0.5233
Postmenop: 5-8cm3 Premenop: 15-18cm3
Boyut (çap) vs malignensi:>5cm 2.5 x malignensi riski<5cm %3 malignensi riski5-10cm %10 malignensi riski>10cm %65 malignensi riski
OVER KANSERİTransvajinal US morfoloji
Duvar bulguları:Kalınlık: >3mm irregüler kalınlaşma.Kontur: Kistin iç yüzeyinden papilleruzanım (>3mm)
MalignensiMalignensi
OVER KANSERİTransvajinal US morfolojisi
Septa:sayı ↑ (müsinöz > seröz)kalınlık (>3mm)
EkopaternKistik yapı içerisinde solid komponent ↑İstisna: Teratom, Dermoid kist.
Düşük dirençli yüksek akım, malignensişüphesini arttırır.
AMANeNe spektralspektral nene de de renklirenkli Doppler Doppler ggöörrüüntntüülemelemebenign & malign benign & malign kitlelerdekitlelerde kesinkesin veve ssüüreklirekliayayıırrıımmıı yapacakyapacak yeterliyeterli öözgzgüüllllüükk veve duyarlduyarlııllığığaasahipsahip dedeğğildirildir..
Renkli ve Spektral Doppler Görüntüleme
OVERPremenapozal dönemde over stromasındakan akımı her zaman vardır.
Luteal fazda artış gösterir (mensturasyonun 3. gününe kadar)Korpus luteum kistiPI<1.0Eksternal hormon alımında seyrekleşebilir.
RDUS bulguları her iki over için de aynıdır. Ovülasyon olan tarafta farklılık izlenmez.
OVER PATOLOJİLERİ
Düşük dirençli akım paterni:Ektopik gebelikKorpus Luteum kistleriEndometriyozisHiperstimülasyon
Basit kist
HEMORAJİK KİST
KİSTİK NEOPLAZM
DERMOİD KİSTLER
MATÜR KİSTİK TERATOM (Dermoid kist)%10 bilateralKist içerisinde;
yağ-sıvı seviyesi, saç-sıvı seviyeleri
İleri derecede hiperekojendebrimural nodülAkustik gölge bırakan ekolar (kalsifikasyon)
MR ENDİKASYONLARIKompleks kistlerde kan ve /veya yağayırımını yapmak.
T1A yağ baskılamalı serilerde hiperintensgörünüm kan için spesifiktir.
Büyük pelvik kitlelerde orijininbelirlenmesiPeritoneal implantasyon, asit?LAP, organ metastazı
Over için MRG TekniğiSekans Plan Kesit K TR/TE FOV RezolTrueFisp Koronal 5mm 4.3/2.1 350-400 350 x 512
T1 SE+yb
Trans 5mm 550/ 14 350-400 512x512
T2 TSEyb
Trans 5mm 5000/132 350-400 256 x 512
T2 TSE Koronal 5mm 5000/132 350-400 256 x 512
Haste Trans 5mm ∞/90 350-400 192 x 512
Vibe(3d) Trans 2.5mm 5.4/2.3 350 230 x 512
T1-GE Trans 8mm 159/2.7 350-400 230 x 512
DOKU T1 T2 Boyanma
ÖRNEK
Yağ Yüksek Orta Yok Teratom, lipom, pelvik yağ
Basit sıvı Düşük Yüksek Yok idrar, seröz asit, foliküller
KanMethb Çok
yüksekÇok
düşük/ yüksek
Yok Subakut hematom, ektopikgebelik, endometrioma, over
torsionuFerritin/hemosiderin
Low Çok düşük
Yok Matür hematom ve endometriomaların halkasında
Fibröz doku IzoSI Değişken Leiomyom, adenomyosis, skar, solid endometriosis, fibroma, Brenner tumor
Müsin Değişken
Periferik,septalı
Mucinöz kistik neoplazm, psödomiksoma peritonei,
=
DOKU T1 T2 Boyanma ÖRNEK
Solid maligndoku
IsoSI Var Kanser
OVER KANSERİMRG SEKANS ÖZELLİKLERİ:
Kistik- solid ayrımı: T2A serilerde artmışhiperintensiteT2A intermediate hiperintens: SOLİD(intra+ekstrasellüler sıvı)Müsin, kanama, yüksek protein içeriği veyayağ T1 A serilerde kist intensitesini arttırır.Fibrosis veya fibrotik lezyonlar T1 ve T2A serilerde hipointense izlenirler.
OVER KANSERİMRG SEKANS ÖZELLİKLERİ:
Kontrast madde kitlenin iç yapısını daha iyiaydınlatmada ve özellikle solid komponentiayırt etmede kullanılır.
MRG’de malignensi için tipik hiçbirsekans yoktur.Benin malin ayırımı morfolojik bulgularagöre yapılır.
BASİT KİST
T1 PREKONTRAST
T1 POSTKONTRAST
T2 YB
ENDOMETRİOMA
MRG BULGULARI:T1 A serilerde hiperintens, T2 A serilerdehipointens: PATOGNOMONİKPelvik hematom ve hatta kandakindendaha fazla demir içermesine bağlı T1 ve T2 kısalmasına yol açar.
T1 A T1 A yb
T2 A
ENDOMETRİOMA
T1 A Yağ baskılı
T1 A
T2 A Yağ baskılı
ENDOMETRİOMA
T2 YB
T1 YBT1
T2
DERMOİD KİST
UTERUTERİİN KN KİİTLETLE
UTERİN LEİOMYOMLARPremenapozal dönemde %20-30 sıklıktadır.MR myomları saptamada en hassas yöntemDüzgün sınırlı; komşu myometriumdan keskin sınırla ayrılırlar.
Submüköz İntramural (en sık)Subseröz (saplı olabilir) Servikal (%8)Broad ligaman yerleşimliÖstrojen bağımlıdırlar: gebelik ve HRT’de büyür; menapozda küçülürler.
UTERİN LEİOMİYOMLARKalsifikasyon, kistik, hemorajik dejenerasyon sıkKomplikasyonları:
TorsiyonEnfeksiyonSarkomatöz dejenerasyon
T2 A sekanslarda homojen hipointenstirler.3-5cm’den büyük miyomlarda dejenerasyona sekonderheterojen intensite izlenebilir. GD sonrası komşu miyometriumdan sıklıkla daha az kontrast tutarlar. (Değişken kontrastlanma)
ADENOMİYOZİSHeteropik endometriumun miyometrium içinde bulunmasıdır. Bazal endometriumun miyometrium içine invazyonu sonucu oluştuğu düşünülmektedir.T2 A sekanslarda bileşke zonda fokal ya da diffüzkalınlaşma (>8-12mm) izlenir.JZ/Miyometrial kalınlık: >%40 anlamlıdır.Subendometrial kist varlığıT1 ve T2’de hiperintens odaklar hemoraji ile uyumludur.
ADENOMİYOZİS
ADENOMİYOZİS
KALIN ENDOMETRİUMPOLİPHİPERPLAZİ(KİSTİK HİPERPLAZİ)ENDOMETRİUM CA
POLİP
POLİP
ENDOMETRİAL KARSİNOMEK’un % 75-80’i postmenapozal dönemdedir(55-65 yaş)En sık bulgusu (% 80-90 ) anormal vajinalkanamadır.Postmenapozal kanama sebeplerinin<%10’undan daha azının nedeni EK’dir.TVUS ilk seçilecek görüntülemeyöntemidir.
Endometrium kalınlığını ölçer.Evrelemede yeri yoktur.
ENDOMETRİUM KANSERİ
MRG’nin TEDAVİ PLANLAMASINDAKİ YERİ
EK’nin standart evrelemesi ve tedavisicerrahidir. Preoperatif radyolojikevrelemenin yeri yoktur!Seçilmiş, hasta gruplarında (%4-9) radyoterapi öncesi evreleme için kullanılır.
Cerrahi şansı olmayanFertilite koruyucu cerrahi planlanan
ENDOMETRIAL KANSER
MR ileri görüntüleme yöntemidir.Mükemmel kontrast rezolusyonuMultiplanar görüntüleme kapasitesi
Erken evrelendirmeyi sağlarEvre 1A’dan(1B’yi,) myometrial invazyondan ayırır.
MR EVRELEME
EVRE 1A: Tm endometriumla sınırlıJZ intakt
EVRE 1A: Superfisyel; JZ bozulmuş, <%50 myometrium infiltre
EVRE 1B: Derin; >%50myometrium infiltre
Evre 1a6 ay sonra Regresyon
ENDOMETRİUM CA 1B
ENDOMETRİUM CA 1B
LN
SERVİKS KANSERİNDE GÖRÜNTÜLEME
EVRELEME
TEDAVİ SONRASI TAKİP
TANIDA YERİ YOKTUR!!
SERVİKS KANSERİ NASIL EVRELENDİRİLİR?
EVRELEME:Tümörün boyutunu, servikste ve komşu yapılardaki invazyon derinliğini, lenf nodututulumunu ve uzak metastaz varlığınıgösteren tanısal araçların tümü ile yapılır.
Uygun tedavi planlaması açısından ilk tanı anındaki evreleme geçerlidir. Hastalığın evresi kanser ilerlese de değişmez. Sadece kanserin değişimi ile ilgili bilgi verilir.
EVRELEMEFIGO EVRELEMESİ: (International Federation of
Gynecology and Obstetrics-2009)AJCC (American Joint Committee on Cancer)TÜMÖR (T)LENF NODU (N)UZAK METASTAZ (M)
EVRELEME KLİNİK BULGULARA GÖRE YAPILIR (EVRE 0-V)
Fizik muayeneKolposkopiBiyopsiAkciğer grafisiBaryumlu kolon grafisi, sigmoidoskopiIVP,SistoskopiMRG* (FIGO 2009)MRG* (FIGO 2009)
LENF NODU (N) /UZAK METASTAZ (M)
NX: DeğerlendirilemediN0: Çevre lenf noduna yayılım yokN1: Çevre lenf nodlarına yayılım varM0: Uzak LN, organlarda ve dokularda kanser yayılımı yokM1: Uzak LN(toraks, boyun), uzak organ (karaciğer, akciğer,periton) metastazı var.
FIGO EVRELEMESİ (2010)EVRE 0: carcinoma in situ (CIS) veya cervical intraepithelial neoplasia (CIN I-III). FIGO’da yer almaz.EVRE I: Tümör serviksle sınırlı
IA: Kon biyopsi materyaline göre invazyon derinliği mikroskopik belirlenir. (MİKROSKOPİK EVRELEME)IB: Klinik olarak görülebilen tüm lezyonlar (yüzeyel olanlar dahil) veya mikroskopik olarak 1A2’nin üzerinde lezyonlar
IB1: ≤4 cm tümör IB2: > 4 cm tümörEVRE II: Serviksin dışına uzanan ancak pelvikduvara uzanmayan kanser.
IIA: Belirgin parametrial tutulum yok. Vajenin proksimal2/3’ü tutulmuş.IIB: Belirgin parametrial tutulum var, pelvik duvar intakt
FIGO EVRELEMESİ (2010)EVRE III:IIIA: Pelvik yan duvar tutulumu yok ANCAK alt 1/3 vajen duvar tutulumu vardır. IIIB:
Tümör pelvik yan duvarına uzanır. Rektal muayenede pelvik yan duvarla tümör arasında normal doku yoktur. Hidronefroz ve nonfonksiyone böbrek varlığı
EVRE IV: Pelvis dışına uzanım veya mesane rektum mukozasının invazyonu
IVA: Komşu pelvik organ invazyonuIVB: Uzak organ yayılımı
SERVİKS KARSİNOMU
MR PREOPERATİFEVRELENDİRMEDE KULLANILACAK TEK RADYOLOJİK MODALİTEDİR.
Erken evrede en önemli prognostik faktör. Evre 1B hasta <2cm kitle %7, 2-3 cm kitle %26, >3 cm olan hastalarda %56 rekürrens.
>4cm kitle %56 lenfnodu tutulumu<4 cm kitle %20 lenfnodu tutulumu
KİTLE BOYUTU
EVRE IIA
EVRE IIB
SERVİKS KARSİNOMU
MR Görüntüleme ProtokolüTransvers and sagittal T2A TSETransvers T1 A TSE
IV GAD ENJEKSİYONUSagittal dinamik T1A GRE
Uterus / Serviks ProtokolüSekans Plan Kesit TR/TE Fov RezolTrueFisp Koronal 5mm 4.5/2.3 350-400 350 x 512
T1 SE Trans 5mm 550/14 350-400 512 x 512
T2 TSE Trans 5mm 5000/132 350-400 256 x 512
T2 TSE Sagittal 5mm 5000/132 350-400 256 x 512
Haste Trans 5mm ∞/90 350-400 128 x 256
Vibe(3d) Sagittal 2.5mm 5.4/2.3 350 230 x 512
T1-GE Trans 8mm 159/2.7 350-400 230 x 512
EVRE IB
EVRE IIA
EVRE IIB
EVRE IIIA
EVRE III B (üriner)
Pelvik yan duvar
EVRE IVA
MR EVRELENDİRME
Evre Ia: MRG’de tümör seçilemez.Evre Ib:Tümör serviks sınırları içerisinde
Lezyon çevresinde hipointens stromal halkaGüvenilirlik: % 93-100
Evre IIa: Vajinal uzanım: Doğruluk % 83-93 Evre IIb: Parametrial invazyon: Doğruluk 67-90% Nispeten yüksek yanlış pozitif oranları
Dokudaki ödem, parametrial damar yapılar, inflamasyon
Hangi sekanslar tanıkoydurucudur?Tümör boyutu veya varlığı:
T1 C+ dinamik, erken arteryel fazEvreleme:
T2 sagittal: vajen-endometrial tutulumT2 transvers: parametrial tutulumC+ T1 yağ baskılı
Lenf adenopatiT1/T2 transvers aortik bifurkasyo superioru
Pre kontrast
Geç venözErken venöz
arteryel
GENİTAL SİSTEMİN RAPORLAMASIUterus ve overlerin 3B’nu, over hacmini ve endometrialkalınlığı veriniz.Endometriumun kalın ölçüldüğü durumlarda hastanın menapozal durumunu göz önüne alarak raporlama yapınız. Myomların yerleşim yerini, sayısını ve boyutlarınıveriniz.Çocuk hastalarda genital sistemin yaş ile uyumlu olup olmadığını söyleyiniz.Adneksal yer işgal eden lezyonları mutlaka karakterize ediniz.Gerekirse MR öneriniz.
GENİTAL SİSTEMİN RAPORLAMASIOver, endometrium ve serviksindeğerlendirilmesinde MR protokollerinin uygun şekilde yapılması gerekir. Kontrastlı dinamik tetkik SAGİTTAL planda endometrium ve serviks tümörleri için mutlaka gereklidir.Over kitleleri için yağ baskılı T1 ve T2’yi almayı unutmayın.