UVOD

Izvori poslovnog prava klasifikuju se na materijalne i formalne izvore. Pod

materijalnim izvorom prava podrazumevaju se oni uzroci koji stvaraju određeno pravo. To je

u stvari volja vladajuce klase koja želi određeno pravo sa kojim štiti svoje interese. Pod

formalnim izvorima prava smatraju se opšti pravni akti kojima kojima se uređuju konkretne

pravne situacije.

Razlikujemo dva osnovna tipa prava: kontinentalno evropsko pravo, gdje preovlađuje

pisano pravo, sa izvorom u vidu zakona i anglosaksonsko pravo, gdje preovlađuju običaji i

sudske odluke.

Značajno je istaći za naše poslovno pravo da ima niz zakona kao svoje formalne

izvore. Odgovarajuće promene u društveno-ekonomskim odnosima, izazivaju i promene u

pravnim propisima.

Najvažniji izvori prava su : ustav, zakoni, podzakonski akti, akti preeduzeća, ugovori.

1

I.IZVORI POSLOVNOG PRAVA

Izvori poslovog prava klasifikuju se na materijalne i formalne izvore.

Materijalni izvori poslovnog prava isti su kao i u svim drugim granama našeg

pravnog sistema. Reč je o interesima i volji vladajuće klase, koja se izražava u formalnim

izvorima prava. Zbog toga su predmet našeg daljeg interesovanja formalni izvori poslovnog

prava, tj. oblici i forme u kojima se pojavljuju pojedina pravila iz poslovnog prava.

Formalni izvori poslovnog prava su mnogobrojni i preko njih se pojavljuju pravne

norme različite normativne sange. Iz tog razloga, potrebno je utvrditi redosled primene

formalnih izvora poslovnog prava, tj.pravnu snagu pojedinih normi, pošto je u praksi moguće

da se isti društveno-ekonomski odnosi na različite načine pravno regulišu.

Izvori poslovnog prava mogu da imaju različite načine nastajanja i različito porijeklo.

Po načinu nastajanja, može se govoriti o heteronomnim i autonomnim izvorima.

Heteronomni izvori poslovnog prava su su državni propisi koje donosi država po tačno

ustaljenoj i definisanoj zakonskoj proceduri. To su: ustav, zakon, podzakonski propisi i

sudska praksa.

Autonomne izvore stvaraju sami subjekti na koje se ovi izvori prava primjenjuju. U

autonomne izvore prava spadaju: poslovni običaji, uzanse, trgovački termini i klauzule, opšti

uslovi poslovanja, athezioni ugovori i tipski ugovori.

2

Prema svome porijeklu,izvori poslovnog prava se dijele na na domaće i međunarodne.

Domaći izvori poslovnog prava nastaju u okviru pravnog porijekla jedne države.

Međunarodni izvori poslovnog prava nastaju međunarodnim putem između dvije ili

više država.

1. IZVORI POSLOVNOG PRAVA KOJE

DONOSI ZAKONODAVAC

1.1.Ustav, zakon i podzakonski propisi

Ustav u formalnom smislu je najviši pravni akt jedne zemlje. Ustav RS sadrži niz

odredbi ekonomsko-pravnog karaktera koje nisu samo načelnog karaktera. One su i

neposredno primjenjive u praksi. Kako ustavom ne mogu biti regulisana sva pitanja

ekonomsko-pravnog i poslovno-pravnog karaktera, Ustav reguliše potrebu i način donošenja

zakona, podzakonskih akata koji će bliže i potpunije regulisati određene oblasti privrednog

života.

Dakle, iz Ustava proizilaze svi zakoni u jednoj državi, a u slučaju sukoba zakona sa

Ustavom, važniji pravni akt je Ustav.

Zakon je posle Ustava pisani pravni akt sa najviše pravne snage, koji donosi posebni

zakonodavni organ, po posebnom postupku. Zakoni, kao opšti pravni akti koje donosi

zakonodavni organ države po propisanom postupku, moraju biti saglasni Ustavu. Ukoliko

zakon cjelovito određuje određenu pravnu oblast, on se naziva zakonik ili kodeks, a proces

njegovog donošenja kodifikacija.

Zakoni se donose po posebnoj proceduri koja se sastoji iz četiri faze:

3

1.donošenje nacrta zakona;

2.prijedlog zakona od strane predlagača;

3.o prijedlogu zakone se vodi pretres u većima skupštine;

4.ako je zakon usvojen u prethodnoj fazi,onda se u četvrtoj objavljuje (npr.u

službenom glasniku);

Podzakonski propisi su opšti pravni akt niži od zakona, koji donose nadležni državni

organi-izvršni organi uprave. Složenost i dinamika poslovanja čine da je nemoguće sva

pitanja regulisati zakonom. Zato postoje podzakonski propisi, kao što su: uredbe, pravilnici,

odluke, naredbe rješenja i uputstva. Podzakonski propisi se donose radi zarade i lakše

primjene zakona.

1.2.Sudska i arbitražna praksa

Sudsku praksu čini niz sudskih presuda kojima se pravne norme primjenjuju na isti

način kao i u praksi.

Pod ovim se smatra recimo presuda kojom je riješen konkretan slučaj i na osnovu ove

sudske presude, sudovi su dužni u zemljama anglosaksonskog prava da i ubuduće u takvim

istim slučajevima donose takve iste presude. Ovim se obezbjeđuje jednakost sudskog

postupanja.

Bitno je napomenuti da stavovi viših sudova takođe imaju uticaj na susdku praksu.

2. AUTONOMNI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

4

2.1.Poslovni običaji

Poslovni običaji su izvori autonomnog poslovnog prava koje poslovni subjekti stvaraju

samostalno, nezavisno od zakonodavca. Reč je o određenim pravilima koja nastaju

dugotrajnim ponavljanjem nekih ponašanja u istoj situaciji. Od poslovnih običaja treba

razlikovati, tzv.dobre običaje koji predstavljaju pravila morala, a to su norme poslovnog

morala jednog društva.

U pravnoj teoriji se razlikuju poslovni običaji od normi običnog prava. Osnovna

razlika je u tome što se kod običajnog prava kao osnov primjene pojavljuje pravna svijest o

pravnoj obaveznosti primjene tog pravila ponašanja, dok je osnov poslovnih običaja uređenje

o korisnosti odgovarajućeg ponošanja.

Prema vertikalnom kriterijumu, poslovni običaji se dele na: opšte poslovne običaje

koji važe za cjelokupno privredno poslovanje i posebne poslovne običaje koji važe za

određenu privrednu granu, tj.struku.

Prema horizontalnom kritrijumu, dele se na: opšte poslovne običaje koji važe na teritoriji

određene zemlje,regionalne poslovne običaje koji važe u okviru regiona i lokalne poslovne

običaje koji važe samo u određenom mjestu ili nekoj užoj teritoriji.

2.2. Uzanse

5

Uzanse (latinski usus-običaj;francuski usage) su kodifikovani poslovni (trgovački)

običaji, čiju je kodifikaciju obavio za to ovlašćeno tijelo – privredna komora, berza, udruženje

trgovaca i sl. Kod nas postoje opšte i posebne uzanse.

Opšte uzanse sadrže kodifikovane običaje za promet robom koje je donijela Glavna

državna arbitraža 1954.godine. Suštinski gledano, opšte uzanse nisu uzanse u smislu

kodifikacija trgovačkih običaja, već su pravila obligacionog prava.

Posebne uzanse se pojavljuju i primjenjuju u pojedinim privrednim granama ili u

prometu određenih proizvoda. Kod nas postoje posebne uzanse kao što su Posebne uzanse o u

ugostiteljstvu, Posebne uzanse o građenju i dr.

2.3. Akti privrednih društava

Zakon o privrednim društvima utvrdio je da se privredna društva osnivaju

osnivačkim aktom koji ima formu ugovora o osnivanju ako ga osniva više osnivača ili odluke

o osnivanju ako ga osniva jedan osnivač. Lica koja osnivaju privredno društvo su osnivači

društva.

Osnivački akt sadrži: puno ime i prezime svakog fizičkog lica osnivača i sjedište

pravnog lica, poslovno ime i sjedište društva, djelatnost, označenje vrste i vrijednosti uloga

svakog osnivača.

U slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta privrednog društva i ugovora

članova društva, primjenjuje se osnivački akt.

2.4. Opšti uslovi poslovanja

6

Opšti uslovi poslovanja su značajan oblik autonomnog poslovnog prava, koji u

savremenim unutrašnjim i međunarodnim robnonovčanim odnosima dobijaju sve veći značaj.

Opšti uslovi poslovanja pojavljuju se u djelatnostima velikih trgovinskih organizacija koje

obavljaju trgovinu na veliko i malo, kao industrijskih organizacija koje se pojavljuju kao

kupci ili prodavci, u oblasti osiguranja, te kod transportnih, skladišnih, kontrolnih i

komunalnih organizacija.

Opšti uslovi poslovanja pripadaju tzv.formularnom ugovornom poslovnom

(trgovačkom) pravu, koje zajedno sa običajnim ugovornim pravom sačinjava autonomno

ugovorno poslovno pravo. U formalnom ugovornom trgovačkom pravu najčešće se

primjenjuju tipski, standardni, formularni i athezioni ugovori. Tipski,

standardni,athezioni,formularni ugovori kao i opšti uslovi poslovanja, ako se usled masovne

upotrebe pretvore u poslovne običaje, postaju značajan izvor poslovnog prava.

2.5. Trgovačke klauzule i termini

Slično opštim uslovima poslovanja i tipskim ugovorima, poslovni subjekti se često

služe trgovačkim klauzulama i terminima. Ove klauzule i termine sistematizuje i donosi

nadležno privredno tijelo i utvrđuje njihovo značenje, odnosno smisao. Ugovorne strane

mogu upotrebljenom trgovačkom terminu dati i drugačije značenje, pa se u tom slučaju

upotrebljeni trgovački termin interpretira po volji ugovornih stranaka, a ne prema značenju

koje su mu dali njegovi tvorci. Međutim, ukoliko ugovorne strane ne odrede značenje

upotrebljenom trgovačkom terminu, onda upotrebljeni trgovački termin ima značenje koje su

odredili njgovi tvorci.

Trgovačke klauzule i termine donijele su ovlašćene trgovačke asocijacije kao

npr. Međunarodna trgovačka komora u Parizu sa Međunarodnim pravilima za tumačenje

trgovačkih termina.

3. OSTALI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

7

3.1. Pravna pravila predratnog trgovačkog

prava

Na osnovu Zakona o nevažnosti pravnih propisa donetih prije 6.aprila 1941.godine i za

vrijeme neprijateljske okupacije, u slučaju pravne praznine mogu se pod određenim uslovima

primjenjivati pravna pravila iz predratnog trgovačkog prava. Kao jedan od značajnih uslova

za njihovu primjenu jeste da takva pravila nisu u suprotnosti sa osnovama našeg društvenog

sistema.

Kako dugo u poslijeratnom razvoju naše zemlje nisu bili doneseni odgovarajući

zakonici iz oblasti trgovačkog zakonodavstva , u pojedinim dijelovima su se primjenjivala

pravna pravila iz predratnih zakona. Od svih starih zakonika najznačajniji je Hrvatsko-ugarski

trgovački zakonik iz 1875. Godine, čija se pravna pravila čak i dans primjenjuju.

3.2. Građansko pravo

Istorijski posmatrano, Građansko pravo spada u najstarije grane prava uopšte.

Pravna pravila ove grane prava imaju svoju dugu tradiciju i potiču još iz starog Rimskog

prava. Nastanak novih grana prava, u oviru civilnog ( građanskog) prava, nije pratila potrebna

kodifikacija u našem savremenom zakonodavstvu.

Sama primjena pravnih normi građanskog prava na poslovno pravo (privredno

i trgovinsko) ima dosta poteškoća, prije svega što građansko pravo kod nas nije kodifikovano

kao privredno i trgovinsko pravo i što se kod nas još uvijek primjenjuju pravna pravila

rascepkanog, neujednačenog i zastarelog predratnog građanskog prava.

I pored kodifikacije kaja se obavlja u našem zakonodavstvu, postoji potreba za

primjenom pravnih pravila građanskog prava i u oblasti poslovnog prava.

3.3. Pravna nauka

8

Stanovište pravne nauke u svijetu pa i kod nas, predstavlja formalni izvor poslovnog prava.

Izuzetak predstavlja jedino Švajcarski građanski zakonik , koji upućuje sudiju da kod

nedostatka propisa sudi po pravilu koje bi doneo kao zakonodavac, gdje se od njega traži da

pri popunjavanju pravne praznine , slijedi i afirmiše pravnu nauku.

Međutim, iako pravna nauka nije formalni izvor prava , ona ipak može na različite

načine da utiče na zakonodavnu i sudsku praksu. Njen uticaj u tom smislu je zapažen i to:

putem kritičnih sudija postojećih normativnih riješenja, putem kritičnih prikaza sudske i

arbitražne prakse, učešćem u ekspertnim grupama za izradu zakona, učešćem kao članovi

vijeća ili sudija najviših sudova i slično.

U tom smislu pravna nauka predstavlja pomoćni, interpretativni, posredni izvor prava ,

jer argumentovana shvatanja istaknutih pravnih teoretičara se najčešće prihvataju u sudskoj,

zakonodavnoj i poslovnoj praksi.

Pravna nauka generalizuje saznanja koja su se sticala u više država i kroz duži

vremenski period, pa se može reći da je pravna nauka dopunski izvor prava.

Pravna nauka obezbjeđuje adekvatna pravna riješenja u slučajevima nedostatka

pravnih propisa, pa se u tim slučajevima i koristi kao izvor prava.

9

4. HIJERARHIJA IZVORA POSLOVNOG

PRAVA

Hijerhija izvora poslovnog prava ima veliki praktični značaj zbog velikog broja

pravnih pravila u poslovnom pravu, što omogućuje pravilnu primjenu pravnih pravila u

skladu sa društvenim interesima i ciljevima.

Hijerhija izvora ima i praktične razloge,a neki od njih su :

a.) poslovni subjekti time dobijaju svoju pravnu sigurnost;

b.) sudovi i arbitraže u postupku razriješavanja sporova imaju precizna

stanovišta i primjeni materijalnog prava;

c.) hijerarhija propisa koristi zakonodavcu da blagovremeno interveniše u

pravnoj regulativi;

Kako hijerarhija izvora poslovnog prava počinje Ustavom, a zatim impertaivnim

zakonskim propisima, na dalji međusobni odnos i redosled primjene ostalih izvora poslovnog

prava utiču dva načela:

1. prema načelu autonomije volje ugovornih strana prednost u primjeni imaju akti koji

neposredno ili posredno izražavaju tu volju;

2. prema načelu posebnosti kod izvora poslovnog prava, prednost se daje izvorima

prava posebne prirode u odnosuprema izvorima opšte prirode ( prednost psebnog nad opštim).

10

ZAKLJUČAK

Prije Drugog sijetskog rata na teritoriji stare Jugoslavije, primjenjivali su se sledeći

zakoni: Srbijanski trgovački zakonik iz 1860.godine, Hrvatsko-ugarski trgovački zakonik iz

1875.godine, Bosansko-hercegovački trgovački zakonik iz 1883.godine, Crnogorski trgovački

zakonik iz 1910.godine i Austrijski trgovački zakonik iz 1862.godine. Srbijanski i Crnogorski

trgovački zakonici bili su, u stvari skraćeni prijevodi Francuskog trgovačkog zakonika iz

1807.godine.

Svi ostali trgovački zakonici koji su se pojavili bili su ili u potpunosti ili djelimično

preuzeti iz Opšteg nemačkog trgovačkog zakonika iz 1910.godine.

11

LITERATURA

1. Dr. Mile Račić „Poslovno pravo“ , Novi Sad, 2006;

2. Dr. Milutin Srdić, Dr. Brana Komljenović, Dr. Biljana Petrović „Poslovno pravo , Beograd,

2008;

3. Dr. Vitomir Popović, Dr. Radovan D. Vukadinović, „ Međunarodno poslovno pravo“,

Kragujevac – Banja Luka, 2007;

4. Dr. Milorad Živanović „Obligaciono pravo“ , Banja Luka, 2006 ;

12

SADRŽAJ

UVOD..........................................................................................................................................

1

IZVORI POSLOVNOG PRAVA.........................................................................................2-3

1. IZVORI POSLOVNOG PRAVA KOJE DONOSI

ZAKONODAVAC.......................3-4

1.1.Ustav, zakon i podzakonski propisi.....................................................................3-

4

1.2.Sudska i arbitražna praksa.....................................................................................4

2. AUTONOMNI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

2.1. Poslovni običaji.....................................................................................................5

2.2. Uzanse...................................................................................................................6

2.3. Akti privrednih društava........................................................................................6

2.4. Opšti uslovi poslovanja.........................................................................................7

2.5. Trgovačke klauzule i termini.................................................................................7

3. OSTALI IZVORI POSLOVNOG

PRAVA.....................................................................8

3.1. Pravna pravila predratnog trgovačkog prava......................................................8

3.2. Građansko pravo...................................................................................................8

3.3. Pravna nauka........................................................................................................9

13

4. HIJERAHIJA IZVORA POSLOVNOG

PRAVA.........................................................10

ZAKLJUČAK.............................................................................................................................1

1

LITERATURA............................................................................................................................1

2

14

15

16

17

18