1. UVOD U NAUČNI METOD

Priroda je kao sef, za koji postoji šifra,ali je šifra zaključana u sefu.

Peter de Vries

1.1. Naučni metod – šta je to?

Za početak, «naučni metod» je kratko ime za opšti recept kojim senajefikasnije obavlja svako istraživanje. Ili,

istraživanje je put u nepoznato, a naučni metod jeono što nam omogućava da tamo najbrže stignemo.

Istraživanje je put u nepoznato, jer kada bi nam to nešto, što predstavljapredmet istraživanja, sve bilo zadovoljavajuće poznato, ne bi ni bilopotrebe da ga istražujemo. Cilj istraživanja je ustvari da se predmetistraživanja iz oblasti nepoznatog prebaci u oblast poznatog. Taj putu nepoznato i jeste ono zbog čega je svakoistraživanje uzbudljivo, i ono zbog čega je to jedna od najlepših i najizazovnijih čovekovih delatnosti.Pošto je «nauka» između ostalog i zajedničko imeza sve ono što nam je o prirodi poznato, to i metodkojim se najefikasnije obavljaju istraživanja imaatribut «naučni». Druga moguća definicija naukeglasi da je to sveukupna aktivnost one racionalnestrane čovekove ličnosti koja je usredsređena nastalno smanjenje njegovih grešaka u poimanjuprirode, pa zatim i sâm sistem znanja i veština kojiiz te aktivnosti proističe. Naučni metod je otud izajedničko ime za način na koji se naš sistem

znanja o svetu razvija i napreduje. Stalnost te aktivnosti govori nam da se jedni te isti predmeti istraživanja istražuju opet i ponovo, i da u stalno evoluiraju em sistemu znanja nalaze sve bolje i bolje mesto, u konačnoj težnji da celu prirodu razumemo na jedinstven i sveobuhvatan način.Ovo ne zna i da se ne može istraživati i na neki drugi, proizvoljan način. Naučni metod je samo način, koji se tokom nekoliko poslednjih stotina godina, počev od Renesanse na ovamo, uobličio, razvio i usavršio, i dokazao kao najbolji. U zavisnosti od predmeta istraživanja postoji čitav niz nauka, ali je naučni metod ono što se iskristalisalo kao nešto što je u opštim crtama, uprkos nekim nužnim razlikama, u osnovi svima zajedničko, odnosno svojstveno nauci kao zbirnom pojmu. Renesansa, odnosno Preporod, je i dobila to ime jer je taj period predstavljao prelomnu tačku u razvoju čovekove misli. Nikakva pretpostavka o bilo čemu nije više smatrana dovoljno svetom da ne mora da podlegne direktnoj proveri i utvr ivanju istinitosti. čovek je počeo kroz direktan kontakt sa prirodom sve slobodno da podvrgava svojoj radoznalosti i sumnji, i naslutio da u prirodi postoji potpuni red I povezanost svih predmeta i pojava u njoj, što sve čeka da bude otkriveno i shvaćeno. Posle mnogo lutanja utvrđen je niz postupaka kojim se to najbolje radi, koje danas i zovemo naučnim metodom. Naučni metod se stalno hrani novim pomagalima koji ga u smislu prerastanja nagomilanog kvantiteta činjenica u novi kvalitet veština ili znanja često revolucionarno menjaju, kao što su to raznovrsni novi algoritmi, instrumenti, ra čunari, itd. i tako evoluira i neprestano postaje sve moćniji.

No nikad ne treba zaboraviti da je osnovni alat naučnog metoda ipak čovek sâm – sa jedne strane njegova operativna sposobnost da manipuliše prirodom, a sa druge njegov um u kome se reflektuje priroda i koji u tom refleksu prirode sposobnošću logičkog zaključivanja uspostavlja određeni poredak koji treba da odgovara poretku u prirodi. O uspešnosti naučnog metoda ne treba trošiti mnogo reči; o tome najbolje govori današnje stanje nauke, njena ogromnost i izvanredna uspešnost. Razlog za uspešnost nauke može zvučati kao tautologija i izgledati trivijalan, ali on to ipak nije – nauka je uspešna zato što je za kriterijum sopstvene stinitosti proglasila upravo svoj sopstveni uspeh. Ono što je neuspešno jednostavno nije nauka. Nauka stoga za sobom ostavlja skup proverenih i

proverljivih veština i znanja, i to je osnovna razlika između nauke I nenauke. Pored toga što zadovoljava našu najdublju radoznalost, taj združeni produkt naših ruku i našeg uma se kroz savremenu tehniku I tehnologiju dokazao i kao daleko najefikasnije čovekovo oruđe u večitoj I surovoj borbi za opstanak, pa samim tim i kao glavni faktor buduće evolucije ljudske vrste. Istorija pokazuje da svaka dogma blokira evoluciju intelekta, dok mu nauka, koja ne priznaje a priori neprikosnovene stavove, omogućuje da se razvija. Značaj nauke se nikako ne može preceniti – ona je, konačno, i zbirno ime za sposobnost čovekovu da ispolji aktivnu ulogu u evoluciji materije u prirodi - sve ono što nazivamo «vešta kim» bez oveka i njegove nauke se inače nikad ne bi pojavilo na sceni prirode. To što je materija evoluirala u život, koji je jedini sposoban da evoluciju neanimirane materije izvlači iz situacionih ćorsokaka, odnosno lokalnih minimuma potencijalne energije u koje ona na putu ka opštem minimumu, ostavljena sama sebi neminovno zapada, konačno može biti i jedina svrha njegovog postojanja u prirodi. U Renesansi usvojeno osmišljeno manipulisanje prirodom sa ciljem upoznavanja i provere njenog funkcionisanja, što nazivamo eksperimentisanjem, se otud pokazuje kao vrhunski alat nauke, pa time i naučnog metoda.čak i objašnjenja funkcionisanja onih delova prirode koji nam nisu dostupni za direktno eksperimentisanje već samo za posmatranje, zasnovana su na onim znanjima o prirodi koja su stečena u direktnoj eksperimentalnoj komunikaciji sa njenim nama dostupnim segmentima.

No, uprkos našeg dosadašnjeg hvalospeva naučnom metodu nikako ne treba misliti da je on svemoguć; on je, kako to kažu matematičari, samo potreban ali ne i dovoljan uslov da bi se istraživanje uspešno obavilo. Ako pod uspešno obavljenim istraživanjem smatramo postignuće nekog otkrića, odnosno stvarno obogaćivanje čovečanstva nekim novim relevantnim saznanjem ili veštinom, onda je pored vladanja nač nim metodom za to očigledno potrebno u potpunosti poznavati naučnu discipline.

Pojam naučnog metoda

Metod je način mišljenja i istraživanja u nauci. Naučni metod se koristi radi sticanja što istinitijeg saznanja. Metod u najširem smislu riječi obuhvata tri osnovne komponente:

opšti pristup istraživanju (principi naučne spoznaju)

metodološki postupak istraživanja (faze iostraživačkog postupka)

metode i tehnike istraživanja

Opšti pristup (predhodno znanje) je znanje o opštim principima naučne spoznaje (objektivnost, pouzdanost, preciznost itd.). U drugom značenju, metodološli postupak, odnosi se na znanje o procedurama i postupcima naučne spoznaje (faze naučnog istraživanja). Treću komponentu metoda sačinjava znanje o metodama i tehnikama istraživanja i prikupljanja podataka. Primjena metoda naučnog saznanja je garancija objektivnosti, - da su zaključci koje dobijemo istraživanjem istiniti.

Principi naučne spoznaje

Postoje određeni principi koji odlikuju naučnu, u odnosu npr. na zdravorazumsku spoznaju. Neki od najvažnijih su: princip objektivnosti, princip pouzdanosti, princip opštosti, princip sistematičnosti, sinteza indukcije i dedukcije, sinteza kvantitativnog i kvalitativnog.

Princip objektivnosti naučne spoznaje

Princip objektivnosti ima nekoliko osnovnih značenja. Prvo i najvažnije je poznavanje i korišćenje logike ili puta naučnog saznaja (primjena metodološkog postupka). U drugom značenju objektivnost podrazumijeva nepristrasnost prema podacima i činjenicama do kojih istraživač dolazi. Naučnik podacima i činjenicama pristupa „sterilnih ruku“ bez ličnih, kulturnih ideoloških i svakih drigih predubjeđenja. Konačno, objektivnost je zadovoljena ako

postoji intersubkjektivna saglasnost, ako je ono do čega smo došli provjerljivo (ako drugi istraživači koristeći se istom metodologijom dobijaju iste rezultate).

Princip pouzdanosti naučne spoznaje

Pouzdanost je zadovoljena ako su rezultati do kojih smo u istraživanju došli relativno trajni, ako se u ponovljeniom istraživanjima dobijaju isti rezultati, ako u rekativno dužem vremenskom periodu osnovni nalazi istraživanja otrpe kritiku, ako osnovna svojstva fenomena ostaju nepromjenjena (stabilna).

Princip preciznost naučne spoznaje

Princip preciznosti najbolje se ogleda u primjeni jezika. Jezik nauke je do te mjere precizan da pitanje značenja osnovnih pojmova nikada ne smije doći u pitanje. U naučnom radu koriste se oni simboli koji imaju definisane sve osnovne dimenzije, a jedan simbol može da ima samo jedno značenje.

Princip opštosti naučne spoznaje

Princip opštosti. Nauka teži da otkrije ono što je opšte, što vazi za niz pojedinačnih specifičnih slučajeva. Dok je u prirodnim naukama princip opštosti uglavnom zadovoljen, u društvenim naukama opštost je uslovna. Društveni zakoni važe pod određenim uslovima. Da bi jedan zakon u društvenim naukama zadovoljio zahtjev naučnosti, pored samog zakona potrebno je precizno definisati i uslove pod kojima se on ostvaruje

Princip sistematičnosti naučne spoznaje

Princip sistematičnosti. Nauka je zaokružen sistem znanja koji može biri funkcionalno ili uzročno-posljedično povezan. Svaka činjenica, zakon, teorija itd. do koje istraživač u istraživanju dolazi mora biti dovedena u vezu sa svekolikim naučnim saznanjem.

Sinteza indukcije i dedukcije

Sinteza indukcije i dedukcije. Dedukcija, put naučne spoznaje karakterističan za teorijsko racionalne analize. Polazi se od nekog opšte-prihvaćenog stava, pa se zaključuje na pojedinačne i posebne slučajeve (»odozgo prema dole«). Indukcija je obrnut put spoznaje (»odozdo prema gore«) karakterističan za empirijska istraživanja. Polazi se od prikupljenih podataka (pojedinačnog) pa se izvodi opšti zaključak koji važi za sve te slučajeve.

Primer: Kako se moralo misliti u srednjem vijeku?

Mada su mogućnost posmatranja i induktivnog zaključivanja čovjeku uvijek bili na raspolaganju u dugom nizu godina desilo se da on nije vjerovao onom što vidi, čuje, što može da omiriše, kuša ili dodiruje. Vjera u Boga je bila iznad vjere u sebe. U jednoj svojoj zabilješci iz 1605 godine Frensis Bekon daje primjer jednje skolastičke rasprave o prirodnom fenomenu. “AD 1432. Razvila se među braćom redovnicima žestoka rasprava o broju zuba u ustima konja. Punih 13 dana bješnjela je rasprava bez prestanka. Sve stare knjige i hronike bile su izvučene i pri tome se pokazala tako divna i dubokoumna erudicija kao nikad ranije na tome području. Na početku četrnaestog dana neki mladi redovnik uglednog porijekla zamolio je svoje učene starješine da i on rekne koju riječ i – na veliko zaprepašćenje diskutanata, čija duboka mudrost biješe veoma uznemirena – on ih zamoli da riješe stvar na vulgaran i nečuven način: naime da otvore usta jednoga konja, prebroje zube i nađu riješenje svojega problema. Na to ostali diskutanti, osjećajući se duboko povređenima u svom dostojanstvu, uz veliku buku i galamu navališe na nj, izudaraju ga i izbace van. Jer, rekli su oni, sigurno je i sama sotona ponukala tog ludog žutokljunca da spomene taj nečuven i bezbožan put za pronalaženje istine, koja je u suprotnosti sa čitavim učenjem crkvenih otaca.

Poslije još mnogo dana divlje svađe i rasprave golub mira spustio se na naš skup i oni, svi kao jedan, proglase da će taj problem ostati vječna tajna zbog žalosnog nedostatka historiskih i teoloških podataka o tome, te narede da se to zabilježi.”

Savremeni put naučne spoznaje podrazumijeva sintezu dedukcije i idukcije. U savremenim istraživanjima polazi se od opšteg stava hipoteze, koja se provjerava (prihvata ili odbacuje) na osnovu prikupljenih empirijskih podataka.

Sinteza kvantitativnog i kvalitativnog

Sinteza kvantitativnog i kvalitativnog. U različitim periodima razvoja naučnog metoda dominaciju su imale kvalitativna ili kvantitativna analiza. Na primjer, Aristotelov put spoznaje »deduktivna dosljednost« podrazumijevao je isključivo kvalitativnu, logičku analizu. Sa druge strane pozitivisti teže samo ustanovljavanju kvantitativnih odnosa koje naknadno ne treba tumačiti. Savremeni put naučne spoznaje podrazumijeva sintezu kvantitativne i kvalitaivne analize. Kvantitativna analiza znači mjerenje (utvrđivanje odnosa), a kvalitativna tumačenje tih odnosa.

Osnovni segmenti naučnog metoda

1. Posmatranje i uočavanje fenomena - Za početak, trebalo bi u svetu koji nas okružuje uočiti nešto što ne izgleda baš sasvim obično, što se ne da tako lako opisati ili objasniti, nešto što nas čini znatiželjnim i što nas tera na istraživanje. Dakle, zapišimo prvo šta nam je to privuklo pažnju i šta nas to zbunjuje.

2. Postavljanje pravih pitanja i traženje bilo kakvih odgovora - To što nas nešto intrigira i zbunjuje nam još uvek ne otvara mogućnost za njegovo istraživanje. Za tako nešto je neophodno da sami sa sobom raščistimo sledeća pitanja: 1) šta je tačno to što želimo da objasnimo, 2) koji sve faktori utiču na naš fenomen, 3) šta nam je polazna pretpostavka o načinu na koji ti faktori na njega utiču, 4) kako izvojiti uticaj samo jednog od tih faktora, odnosno kako da se tom idealu što više približimo. Osim toga, potrebno da potražimo odgovore još dva bitna pitanja: 5) da li je još nekoga zbunila ista stvar i 6) da li je neko već rešio problem. U ovoj fazi bi trebalo što više "istraživati" u biblioteci i bez ustezanja postavljati pitanja onima koji o tome (za sada) više znaju.

3. Postavljanje hipoteze - Hipoteza je pitanje koje je postavljeno u formi takvoj da je na njega moguće odgovoriti eksperimentom. U suštini, to je naše pretpostavljeno rešenje problema. Naše je da na osnovu predznanja i zdravog razuma pretpostavimo šta bi trebalo dobiti kao rezultat. Naše istraživanje će biti uspešno u oba slučaja: i ako potvrdimo, i ako opovrgnemo hipotezu; neuspešno će biti ako na kraju i dalje ostaje nedoumica da li hipoteza važi ili ne. Složenim problemima je nemoguće doskočiti proveravanjem jedne hipoteze. Često je za rešavanje jednog problema potreban ceo niz hipoteza koje proveravamo odgovarajućim nizom eksperimenata. Postavljanje pravih hipoteza je često stvar intuicije i iskustva. Pokušajte više puta.

4. Ispitivanje različitih metoda za testiranje hipoteze - Sigurno je da svaku hipotezu možemo testirati na više načina. Na nama je da odaberemo najpouzdanije među onima koje smo u stanju da primenimo. Ne zaboravite na napravite probu, tj. kontrolni eksperiment. Ponekad je neobično teško napraviti probu, ali bez toga se zaista na može. Kako nema metoda koji bi nam sa sigurnošću testirali hipotezu, ne bi bilo loše da imate dva ili više metoda i da uporedite rezultate koje oni daju. Neobično važna karakteristika bilo kog eksperimentalnog metoda je pretpostavljeni nivo greške. 

5. Ukoliko nemamo procenu greške, onda su nam svi metodi podjednako verodostojni i istraživanje tako gubi smisao.

6. Eksperiment - Izuzetno je važno da postavka eksperimenta omogućava da se eksperiment ponovi i da se tako dobijeni podaci provere. Rezultat eksperimenta su "sirovi podaci" koje bi trebalo obraditi da bi zaključili je li polazna hipoteza potvrđena ili opovrgnuta. Često nismo u stanju da procenimo da li su podaci dovoljno pouzdani da bi uz pomoć njih testirali hipotezu. Stoga je potrebno da strogo kontrolišemo uslove eksperimenta da bi kasnije bili u stanju da ponovimo eksperiment u istim ili malo izmenjenim uslovima.

7. Obrada i interpretacija rezultata - U ovom segmentu naučnog metoda uz pomoć pretpostavljenih modela i odgovarajućeg matematičko-logičkog aparata od "sirovih" dobijamo konačne rezultate. Ovi podaci se najčešće prezentuju tabelama i graficima. U opštem slučaju ne postoji recept za varijantu obrade rezultata koja bi nam omogućila da iz eksperimenta "izvučemo" maksimum informacija, tako da i u ovom delu istraživanja često moramo da se oslonimo na intuiciju i iskustvo. U nekim slučajevima, obrada rezultata je toliko složena da je sama po sebi istraživački rad.

8. Izvođenje zaključaka - Korektna interpretacija rezultata bi osim same potvrde ili opovrgavanja hipoteze trebalo i da kvantifikuje neke od polaznih pretpostavki, npr. o nezavisnosti varijabli, o uticaju šuma, tj. spoljašnjih uslova koje ne možemo da

Naučni metod se može definisati i kao korišćenje objektivnih, rigoroznih, sistematskih i kritičkih postupaka pomoću kojih ono što mislimo o stvarnom svetu testiramo onim što vidimo, odnosno zapažamo preispitujući pri tom sve ono što vidimo u svetlu onoga što već znamo.

kontrolišemo, o pouzdanosti eksperimentalnog metoda, o adekvatnosti teorijskog modela itd.

Šta je to što istraživanje čini naučnim

Ovaj podsetnik je nastao iz praktične potrebe za pan-disciplinarnom definicijom naučnog istraživanja. Problem definisanja u opštem slučaju se, začudo, ne pojavljuje previše često u literaturi. Pre svega zato što postoje posebne konsenzus definicije za različite oblasti nauke. Specifičnost obrazovnog rada u Petnici, međutim, zahteva opštu definiciju. Autori, svakako, ne pretenduju da ovim papirom definišu ono što i celoj naučnoj zajednici predstavlja problem. Njihova namera je da dole navedene definicije sugerišu kao smernice za rad na istraživačkim projektima u okviru programa ISP.

Naučno-istraživački rad je definisan u dokumentima svih institucija koje se bave finansiranjem takve delatnosti. Nama, međutim, takva birokratska odrednica ne bi bila od naročite koristi.

. Opšte osobine naučnog metoda

Osnove naučnog metoda čini jasno, zdravorazumsko razmišljanje, a njegovi postupci duboko su određeni suštinom svoje namene, odnosno suštinom same nauke. Da bismo ih bolje razumeli i usvojili stoga se treba pozabaviti i suštinom nauke. Predmet ma koje posebne nauke, pa time I nauke uopšte, uvek je neki od segmenata prirode kojoj pripadamo. Upravo po metodu istraživanja koga koriste, razlikujemo dve glavne grupe nauka. Nazivamo ih apstraktnim (ili neempirijskim) i empirijskim (iskustvenim). Apstraktne, ili neempirijske nauke bar prividno ne zavise od iskustva, odnosno od naših veza sa okolnom prirodom. U njih spadaju logika i matematika, koje ispituju operacije sa misaonim kategorijama I veze između njih, koje su, na današnjem stupnju razvoja ovih nauka, definisane bez javnog pozivanja na okolnu prirodu, po pravilima koja sutakođe definisana bez referisanja na bilo šta van tog misaonog sistema čije pravilnosti istražuju.

Iako su domeni i ciljevi istraživanja specifični za različite oblasti nauke, u svim oblastima se nužno koristiisti naučni metod

Naučno relevantna informacija može biti bilo koji skup podataka koji su prošli rigoroznu proveru naučnog metoda. Ta informacija može biti korektan i koncizan opis pojava, procesa i sistema interesantnih nauci ili karakteristika modela koji ih objašnjava.

Svako istraživanje mora sadržavati prepostavljeni teorijski model. To ne mora nužno da bude teorija. Naš je zadatak da proverimo kako se novi empirijski podaci uklapaju u postojeći model i da na taj način i sam model podvrgnemo naučnom sudu. Rušenje teorijskih modela, tj. ustanovljavanje njihovih praktičnih ograničenja, zapravo je pravi put ka saznanju i konstruisanju boljih modela i teorija.

Postojanje proveriljivih hipoteza je osnova istraživačkog rada. Koristeći logiku i empirijske podatke u stanju smo da proveravamo hipoteze ispitujući uspešnost njihovih predikcija, odnosno kako se predikcije slažu sa novim podacima i modelima. Mogućnost testiranja hipoteze je najbitnija karakteristika istraživačkog rada. Hipoteze koje se ne mogu testirati nisu predmet bavljenja nauke.

U ovom tekstu se pominje eksperiment kao neizostavni deo naučnog metoda. Pojam eksperimenta bi ovde trebalo uzeti u najširem smislu, tj. kaobilo kakvo kontrolisano empirijsko prikupljanje podataka (uzorkovanje, posmatranje, klasični eksperiment, anketa, virtuelni i misaoni eksperiment itd.). Sa mn 

ogim objektima se ne može direktno eksperimentisati, npr. sa dalekim galaksijama i ranom evolucijom hominida. Ipak, to nas ne sprečava da te objekte, tj. procese izučavamo eksperimentom nad svetlošću koja nam dolazi iz tih galaksija ili nad fragmentima DNK iz fosila naših predaka.

Najbitniji zadatak naučno-istraživackog rada je da proizvede novu naucno relevantnu informaciju.

Naučno-istraživacki rad je empirijsko, kontrolisano, sistematsko i kriticko ispitivanje hipoteza o pretpostavljenim relacijama izmedu fenomena, procesa i sistema u prirodi, društvu i apstraktnim modelima.

O značenju izraza „naučno istraživanje“

Ni do danas nije data zadovoljavajuća definicija izraza „naučno istraživanje“:

• ona bi trebalo da obuhvata i teorijska naučna istraživanja

• ne bi trebalo da svodi istraživanje na ispitivanje hipotetičkih stavova (kontekst opravdavanja) a da se ne ispituju traganja za tim stavovima (kontekst otkrića)

• hipotetički stavovi ne moraju da se tiču samo pretpostavljenih odnosa između fenomena, već da to mogu biti i egzistencijalne hipoteze o samim fenomenima

Istraživanje shvati kao sistematski, kritički, kontrolisani i ponovljivi proces sticanja novih znanja, neophodnih (a ponekad i dovoljnih) za identifikovanje, određivanje i rješavanje naučnih (teorijskih i empirijskih) problema.

Proces istraživanja

Metode prikupljanja podataka

Kvalitativni pristup

Deskriptivne studije: Istorijske studije:

Posmatranje Eksterna i interna evidencija

Razgovori Koncept istorijskog vremena

Intervjui Koncept istorijskog prostora

Okrugli stolovi Sistematsko korištenje istorijskih činjenica

Case studije

Kvantitativni pristup

Desk (statistički podaci prikupljeni u druge svrhe)

Anketni upitnici,

Testovi

Analiza sadržaja

Sociometrija

Metode istraživanja

Postupak u proučavanju pojava kojim se nastoje utvrditi naučne činjenice i otkriti naučna istina

Metode naučnog istraživanja

Najčešće primijenjene metode naučnog istraživanja, kao dijela naučne metode, su: induktivna i deduktivna metoda, metoda analize i sinteze, metoda apstrakcije i konkretizacije, metoda generalizacije i specijalizacije,metoda dokazivanja i opovrgavanja, metoda klasifikacije, metoda deskripcije, metoda kompilacije,

teorije

hipotezeistraživanja

komparativna metoda, statistička metoda, matematička metoda, metoda modeliranja, kibernetička metoda, eksperimentalna metoda, dijalektička metoda, istorijska metoda, genetička metoda, teorija sistema kao metoda, aksiomatska metoda, metoda idealnih tipova, empirijska metoda, metoda studija slučaja, metoda anketiranja, metoda intervjuiranja, metoda opažanja, metoda brojenja, metoda mjerenja, Delfi metoda, metoda "mozaika" i ostale naučne metode.

Induktivna metoda

Induktivna metoda je sistemska primjena induktivnog načina zaključivanja kojim se na osnovu analize pojedinačnih činjenica dolazi do zaključka o opštem sudu, od zapažanja konkretnih pojedinačnih slučajeva dolazi do opštih zaključaka.

Pouzdanost induktivnog zaključka direktno ovisi o: broju istraženih činjenica i slučajeva, reprezentativnosti analiziranih činjenica za određenu pojavu i stepen pouzdanosti značenja činjenica. Analiza induktivne metode mora uključiti fundamentalni element svakog induktivnog zaključivanja, a to je relacija posebnog - opšteg.

Deduktivna metoda

Deduktivna metoda je sistemska primjena deduktivnog načina zaključivanja u kojemu se iz opštih sudova izvode posebni i pojedinačni zaključci.

Dedukcija uvijek pretpostavlja poznavanje opštih znanja na osnovu kojih se saznaje ono posebno ili pojedinačno.

Najvažniji elementi deduktivne metode su postupci metoda analize, sinteze, apstrakcije, generalizacije i specijalizacije.

Deduktivna metoda u nauci služi za: objašnjenje činjenica i zakona, za predviđanje budućih događaja, za otkrivanje novih činjenica i zakona, za dokazivanje postavljenih teza, za provjeravanje hipoteza i za naučno izlaganje.

Metoda analize

Metoda analize je postupak naučnog istraživanja raščlanjivanjem složenih pojmova, sudova i zaključaka na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente.

Analiza je postupak mišljenja u kretanju od posebnoga k općem ili izvođenje teorema iz aksioma po utvrđenim pravilima.

Postoje dvije vrste analize: deskriptivna, kada se opisuju elementi neke cjeline i eksplikativna, kada se pokušava objasniti određena cjelina na osnovu njenih dijelova.

Metoda sinteze

Metoda sinteze je postupak naučnog istraživanja i objašnjavanja stvarnosti putem sinteze jednostavnih sudova u složenije.

Sinteza je proces uopštavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u uspoređivanju s prethodnim pojmovima.

Sinteza je način sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka općem.

Postoje dvije vrste sinteze: deskriptivna i eksplikativna sinteza.

Prema složenosti razlikuju se: elementarna, kauzalna i funkcionalna sinteza.

Prema cilju, odnosno usmjerenosti spoznaja, sinteze mogu biti: genetička i strukturalna.

Metoda apstrakcije

Apstrakcija je misaoni postupak bilo kakvog odvajanja, bilo odvajanje opšteg i eliminisanje posebnog, bilo misaoni postupak odvajanja posebnog i individualnog, zanemarivanje opšteg.

Apstrakcija ima dvostruki smisao: apstrakcija opšteg ili apstrakcija posebnog. Apstrakcijom se odvajaju nebitni od bitnih elemenata pojave ili predmeta istraživanja.

Apstrakcija počiva na analizi, ali analiza kao postupak rastavljanja, predstavlja i odvajanje, apstrakciju dijelova iz cjeline pojave.

Statistička metoda

Statistička metoda može se nazvati i opšta naučna metoda; u novije vrijeme postala jedna od najvažnijih naučnih metoda; često se koristi u naučnoistraživačkom radu u svim naučnim područjima. Istraživanja u naučnim područjima društvenih nauka nezamisliva su bez primjene statističke metode.

Statistika je nauka o metodama pomoću kojih analiziramo pojave koje nas okružuju, tako da pomoću grafikona i izračunatih pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i zakonitosti u pojedinim vremenskim intervalima te uzročno-posljedične veze između tih pojava.

METODA UZORAKA

ZAKLJUČAK

Osnove naučnog metoda čini jasno, zdravorazumsko razmišljanje, a njegovi postupci duboko su određeni suštinom svoje namene, odnosno suštinom same nauke. Da bismo ih bolje razumeli i usvojili stoga se treba pozabaviti i suštinom nauke. Predmet ma koje posebne nauke, pa time I nauke uopšte, uvek je neki od segmenata prirode kojoj pripadamo. Upravo po metodu istraživanja koga koriste, razlikujemo dve glavne grupe nauka. Nazivamo ih apstraktnim (ili neempirijskim) i empirijskim (iskustvenim). Apstraktne, ili neempirijske nauke bar prividno ne zavise od iskustva, odnosno od naših veza sa okolnom prirodom. U njih spadaju logika i matematika, koje ispituju operacije sa misaonim kategorijama I veze između njih, koje su, na današnjem stupnju razvoja ovih nauka, definisane bez javnog pozivanja na okolnu prirodu, po pravilima koja sutakođe definisana bez referisanja na bilo šta van tog misaonog sistema čije pravilnosti istražuju.

Dopunska literatura

"Osnovi naučno istraživačkog rada", Nikola Milosavljević, 1989, Naučna knjiga, Beograd "Kako napisati i publikovati naučno delo", Zoran Popović, 1999, Akademska misao, Beograd "The Science of Scientific Writing", George D. Gopen and Judith A. Swan, American Scientist,

Nov-Dec 1990, Volume 78, 550-558 "What is the Scientific Method", 1998,http://members.aol.com/ScienzFair/scimeth.htm "An Introduction to Science, Scientific Thinking and the Scientific Method", Steven D.

Schafersman, 1997,http://www.carleton.ca/~tpatters/teaching/climatechange/sciencemethod.html

S. Verbić i B. Savić, 2003